ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ

ΝΟΜΙΚΗ ΣΧΟΛΗ
ΤΟΜΕΑΣ ΔΙΕΘΝΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ
ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ
«ΣΠΟΥΔΕΣ ΝΟΤΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ»

ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

«Η ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΗ

ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΩΝ ΕΔΑΦΩΝ (RIMLAND)»

ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΠΑΝ. ΑΓΟΡΑΚΗΣ

Επιβλέπων καθηγητής:
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
ΑΝ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΝΟΜΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ Δ.Π.Θ.

ΚΟΜΟΤΗΝΗ, ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2017

1
 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Εισαγωγή ................................................................................................. . σελ 4

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο:
Η θεωρία των περιφερειακών εδαφών (RIMLAND) ……………..………. .. σελ 9
1.1. Η γεωπολιτική θεωρία για την έννοια της περιοχής της «καρδιάς» της
υφηλίου (Heartland) .................................................................................. σελ 9
1.2. Η ανάπτυξη της θεωρίας της Rimland με κεντρική θέση την ανάσχεση της
«καρδιάς» ……………………………………………….…………….……. .. σελ 12

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο :
Η γεωγραφική θέση της Ελλάδας και η γεωπολιτική της αξία, σύμφωνα με τη
θεωρία της RIMLAND ………………………..……………….…………… .. σελ 22
2.1. Ο γεωπολιτικός ρόλος της Ελλάδας στην ιστορία ……….…..….. .... σελ 22
2.2. Η θέση της Ελλάδας εν μέσω των σύγχρονων διεθνών εξελίξεων ... σελ 26

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3ο :
Οι γεωπολιτικές επιλογές της Ελλάδας στο πλαίσιο της ουκρανικής κρίσης
..……………………………………………………………….…….…… …. .. σελ 34
3.1. Στρατηγικοί συσχετισμοί στη Βαλτική …………………………...… ... σελ 35
3.2. Η αλληλεπίδραση των δυνάμεων της Ευρασίας στο πλαίσιο της κρίσης
στην Ουκρανία ………………….………………….………………….…… .. σελ 37
3.3. Η προσπάθεια της Δύσης για απομόνωση της Ρωσίας……….… .... σελ 39
3.4. Οι θέσεις της Ελλάδας στη διαμάχη ΝΑΤΟ - Ρωσίας για την Ουκρανία
……………………………………………………………………………..…... σελ 43

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4ο:
Το νέο γεωπολιτικό τοπίο στη Μέση Ανατολή και η επιρροή του στην Ελλάδα
και την Ανατολική Μεσόγειο ……………………..………………….…….. . σελ 47
4.1. Η κρίση στη Συρία και ο συσχετισμός δυνάμεων …………….…….. σελ 47
4.2. Η θέση της Ελλάδας και οι επιπτώσεις της συριακής κρίσης στην
Ανατολική Μεσόγειο …………………………………………………….…. .. σελ 53
4.3. Προσφυγικό: η Ελλάδα στην πρώτη γραμμή …………………….. .... σελ 55

2
4.4. Η εξέλιξη των ελληνοτουρκικών σχέσεων ως προς τη γεωπολιτική της
Ανατολικής Μεσογείου ……………………………………….……...…… ... σελ 59

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ .................................................................................. σελ 65

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Έντυπη ………............................................................................... ......... σελ 71
Ηλεκτρονική ............................................................................................ σελ 73

3
 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Κοινός τόπος για τους θεωρητικούς της Γεωπολιτικής επιστήμης, είναι η

διαπίστωση ότι η υπερ- ήπειρος της Ευρασίας, όπως καλείται η μάζα γης που
συντίθεται από τις ηπείρους της Ευρώπης και του μεγαλύτερου μέρους της Ασίας 1
κατά τη θεωρία τεκτονικών πλακών και χρησιμοποιείται στη γεωπολιτική και στη
μελέτη των διεθνών σχέσεων, ως ουδέτερος τρόπος αναφοράς σε οργανισμούς ή
υποθέσεις των μετα-σοβιετικών πολιτειών, είναι το κέντρο του κόσμου. Ο έλεγχος της
Ευρασίας προσφέρει τον έλεγχο του κόσμου, αφού πέρα από τον κεντρικό της ρόλο
στην παγκόσμια γεωγραφία, στην ηπερ- ήπειρο που κατοικούμε, βρίσκονται οι
περισσότεροι πόροι, υλικοί και ανθρώπινοι, της υδρογείου. Έτσι, δεν πρέπει να
εκπλήσσει ο έντονος ανταγωνισμός των Μεγάλων Δυνάμεων ιστορικά από τον 18ο
αιώνα μέχρι και σήμερα, με κύριο έπαθλο την αύξηση της ισχύος τους στην Ευρασία.
Η Νοτιοανατολική Μεσόγειος περαιτέρω είναι ένα από τα σημεία που κτυπά η
καρδιά της διεθνούς πολιτικής. Τα γεγονότα που ακολούθησαν την «Αραβική
Άνοιξη», ο πόλεμος στη Συρία, οι ισραηλινο‐παλαιστινιακές συνομιλίες, το Κυπριακό,
οι εξελίξεις στο εσωτερικό της Τουρκίας, αλλά και η εξωτερική της πολιτική και
βεβαίως οι ενεργειακές εξελίξεις στην περιοχή είναι μερικά από τα πιο καυτά
ζητήματα στη διεθνή ατζέντα. Η περιοχή που βρισκόταν ανέκαθεν στο επίκεντρο του
ενδιαφέροντος της εξωτερικής πολιτικής των Μεγάλων Δυνάμεων, σήμερα λόγω
όλων των ανωτέρω γεγονότων αλλά και της μάχης για την αναδιανομή ισχύος στην
περιοχή αποκτά ιδιαίτερη σημασία.
Η Ανατολική Μεσόγειος, μάλιστα, παρουσιάζει σε επίπεδο ενεργειακών
εξελίξεων, εδώ και μερικές δεκαετίες, με αποκορύφωμα την τελευταία, εξαιρετικό
ενδιαφέρον. Η περιοχή αναδεικνύεται σταδιακά σε σημαντικό παραγωγό και
προμηθευτή ενέργειας, κυρίως φυσικού αερίου, αλλά και πετρελαίου, ενώ
παράλληλα αποτελεί και μία ενεργειακή αγορά με πολλές ιδιαιτερότητες. Η
αναζήτηση, εξόρυξη, παραγωγή και διαμετακόμιση υδρογονανθράκων, με όλες τις
διαδικασίες που αυτές απαιτούν, πρόκειται να επηρεάσουν σημαντικά τις σχέσεις
των κρατών της Ανατολικής Μεσογείου, μεταξύ τους, αλλά και με τα υπόλοιπα κράτη
του διεθνούς συστήματος.
Στις μέρες μας, παρά τις τεχνολογικές εξελίξεις στον τομέα της ενέργειας και
της αξιοποίησης των κοιτασμάτων υδρογονανθράκων, η μείωσή τους σε παγκόσμιο
επίπεδο και η ταυτόχρονη αύξηση των αναγκών της σύγχρονης κοινωνίας, που την

1
Το μεγαλύτερο τμήμα της Ασίας, αλλά όχι η ινδική υποήπειρος, η αραβική υποήπειρος και η
περιοχή ανατολικά της οροσειράς Τσέρσκι στην ανατολική Σιβηρία.
4
ωθούν σε ολοένα και μεγαλύτερη κατανάλωση υδρογονανθράκων και των προϊόντων
τους, προσθέτουν ένα ακόμη σημαντικό πρόβλημα προς επίλυση στην ατζέντα των
διεθνών σχέσεων.
Οι αγωγοί πετρελαίου και φυσικού αερίου που σχεδιάζονται για την κάλυψη
των ενεργειακών αναγκών της Δύσης, αναγκαστικά διέρχονται από την περιοχή Της
Νοτιοανατολικής Ευρώπης, καθώς για τις Δυτικές δυνάμεις είναι ο μοναδικός δρόμος
να αποφύγουν την Ρωσία, η οποία από την πλευρά της έχει έτοιμες υποδομές που
φτάνουν μέχρι την ανατολική Ευρώπη, καθώς και επιρροή στις πρώην σοβιετικές
δημοκρατίες. Οι πλούσιες περιοχές της Μέσης Ανατολής και των πρώην Σοβιετικών
Δημοκρατιών καθώς και της Ρωσίας, έχουν φέρει τις χώρες τις Νοτιοανατολικής
Ευρώπης, μεταξύ των οποίων και σε πρώτη γραμμή η Ελλάδα, ξανά στο επίκεντρο
της προσοχής των μεγάλων δυνάμεων, καθώς είναι ο αποκλειστικός δρόμος
εισαγωγής της ενέργειας. Τα σχέδια των αγωγών, ανάλογα με την δύναμη που τα
υποστηρίζει, διαμορφώνουν ένα σκηνικό που δείχνει και τις επιρροές των χωρών
στην περιοχή.
Η Μέση Ανατολή και οι χώρες που την αποτελούν υπήρξε, άλλωστε, από τη
γέννηση των ανθρώπινων κοινωνιών μέχρι και σήμερα, το πεδίο δράσεως των
πολιτισμών και της ανάπτυξης-επιβολής των μεγάλων φυλετικών και θρησκευτικών
κινημάτων, στο επίκεντρο των διεκδικήσεων των ισχυρών της γης. Η περιοχή αυτή
αποτελεί τη μεγάλη πύλη της λεωφόρου που ενώνει την Ανατολή και τη Δύση και
κατέχει το κλειδί του ενεργειακού πλούτου που τροφοδοτεί και κινεί τον σύγχρονο
τεχνοκρατικό πολιτισμό μας. Έτσι, λοιπόν, οι εξελίξεις στη Μέση Ανατολή δεν
επηρεάζουν μόνο τα κράτη της περιοχής αλλά και τον ευρύτερο χώρο, δεδομένου ότι
αποτελούν παράγοντες που επιδρούν καθοριστικά στην περιφερειακή σταθερότητα
και ασφάλεια.
Η περιοχή μελέτης στο πλαίσιο του παρόντος πονήματος είναι η περιοχή της
Νοτιοανατολικής Ευρώπης, η οποία υπήρξε διαχρονικά μια περιοχή με εντάσεις,
συνεχείς πολέμους και διεκδικήσεις από τις ισχυρές δυνάμεις του κόσμου, είτε
προέρχονταν από την περιοχή είτε όχι. Οι δυο παγκόσμιοι πόλεμοι άφησαν τα
αποτυπώματά τους στην περιοχή, καθώς αποτέλεσε περιοχή συγκρούσεων
συμφερόντων των υπερδυνάμεων. Ως φυσικό νοτιοανατολικό σύνορο της Ευρώπης
και μοναδική είσοδος για αιώνες στην Ασία και τις εύπορες περιοχές της, τα Βαλκάνια
και ειδικότερα η Ελλάδα, λειτουργούσαν σχεδόν πάντα ως σταυροδρόμι, αλλά κατά
διαστήματα και ως σημαντικό κέντρο. Από την αρχαία Ελλάδα, το Βυζάντιο και την
Οθωμανική αυτοκρατορία, η περιοχή των Βαλκανίων ήταν «μήλον της Έριδος»
καθώς είναι περιοχή που ελέγχει σημαντικές εμπορικές και στρατηγικές οδούς.
5
Ακόμα και σήμερα ισχύει αυτό καθώς παραμένει εμπορικός κόμβος, τόσο ναυτικός
όσο και χερσαίος.
Σκοπός της εργασίας αυτής είναι να αναδείξει, μέσα από την επισκόπηση της
υπάρχουσας βιβλιογραφίας αναφορικά με τη γεωπολιτική ανάλυση της θεωρίας του
«δακτυλίου», τις γεωπολιτικές παραμέτρους που φέρνουν στο επίκεντρο του
ενδιαφέροντος την περιοχή της Νοτιοανατολικής Ευρώπης και της Μεσογείου και
καλούν την Ελλάδα, λόγω της χωροθεσίας της, να αναλάβει κομβικό διπλό ρόλο για
τον περιορισμό των δυνάμεων της «καρδιάς».
Οι στόχοι της παρούσας εργασίας είναι: α). να γίνει μια συνοπτική και
περιεκτική θεωρητική προσέγγιση της ανάλυσης για το γεωπολιτικό ρόλο των
δυνάμεων του «δακτυλίου», β). να αναδειχθεί η γεωπολιτική αξία της Ελλάδας, όπως
αυτή επιβεβαιώθηκε κατά τις σημαντικότερες ιστορικές συγκυρίες και να εκτιμηθούν
οι γεωπολιτικές επιλογές της εν όψει αυτών, γ). να ερευνηθεί η αξία της Ελλάδας, ως
μέλος του ΝΑΤΟ και κάτοχος των λιμανιών στην Ανατολική Μεσόγειο στο πλαίσιο
των σύγχρονων παγκόσμιων εξελίξεων για την αποκατάσταση του ρήγματος της
«rimland», δ). να εξετασθεί η αλληλεπίδραση των δυνάμεων στην περίπτωση της
πρόσφατης ουκρανικής κρίσης και η θέση της Ελλάδας στην προσπάθεια
απομόνωσης της Ρωσίας που υιοθετήθηκε από τη Δύση, ε). να σκιαγραφηθεί το νέο
γεωπολιτικό τοπίο στη Μέση Ανατολή και κυρίως ο συσχετισμός δυνάμεων στο
πλαίσιο του συριακού προβλήματος, στ). να εντοπισθούν οι επιπτώσεις της κρίσης
στη Μέση Ανατολή στην Ελλάδα με εμβάθυνση στο προσφυγικό ζήτημα και ζ). να
ελεγχθεί η ικανότητα της Ελλάδας να διαδραματίσει κομβικό ρόλο στη ζητούμενη
ενεργειακή ασφάλεια.
Αφορμή για την επιλογή του εν λόγω θέματος αποτέλεσαν τα επίκαιρα
γεγονότα των τελευταίων ετών που αφορούν το φαινόμενο της «Αραβικής Άνοιξης»,
την βαθιά εξελισσόμενη κρίση στη Μέση Ανατολή, την ανακάλυψη πλούσιων
κοιτασμάτων υδρογονανθράκων στη λεκάνη της Λεβαντίνης2, την οριοθέτηση της
Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ)3 της Κύπρου καθώς και την προσέγγιση

2
Βρίσκεται ανάμεσα στην Κύπρο και το Δέλτα του Νείλου, ενώ αξίζει αν σημειωθεί ότι
σημαντικά κοιτάσματα βρέθηκαν στη Λεκάνη του Νείλου, που εκτείνεται νότια της Κύπρου
μέχρι τα βόρεια της Αιγύπτου.
3
Μάζης Ι., Σγουρός Γ.Α., «Η Ελληνική ΑΟΖ και το Καστελλόριζο»,
https://raysofpnyka.wordpress.com/2011/05/12/h-
e%CE%BB%CE%BB%CE%B7%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%B7-
%CE%B1%CE%BF%CE%B6-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CF%84%CE%BF-
%CE%BA%CE%B1%CF%83%CF%84%CE%B5%CE%BB%CE%BF%CF%81%CE%B9%C
E%B6%CE%BF/ (ανακτήθηκε 12.07.2016)
6
του Ισραήλ και της Αιγύπτου με την Ελλάδα, με κεντρικό πυλώνα το αναδυόμενο
ενεργειακό ζήτημα4.
Η υπόψη εργασία διαρθρώνεται σε δύο μέρη:
Στο πρώτο μέρος ενδιαφέρει πρωτίστως η μελέτη της γεωπολιτικής
θεώρησης των περιφερειακών εδαφών (RIMLAND), όπως αυτή διατυπώθηκε από
τον Ν. Spykman, ως εξέλιξη της θεωρίας της «Heartland» του S. H. Mackinder και
σκιαγραφείται στον παγκόσμιο χάρτη. Τα διαρκή και μόνιμα χαρακτηριστικά των
διεθνών σχέσεων που λαμβάνει υπόψη της η εν λόγω θεώρηση εξηγούν και τη
σημασία της ανάλυσης αυτής εν μέσω των σύγχρονων γεωπολιτικών εξελίξεων,
όπως λόγος γίνεται στο πρώτο κεφάλαιο.
Ακολουθεί στο δεύτερο κεφάλαιο του ίδιου μέρους η μελέτη της
γεωπολιτικής αξίας της θέσης της Ελλάδας και επιδιώκεται ένας πρώτος
προβληματισμός σχετικά με τις γεωπολιτικές επιλογές του Ελληνισμού στις
σημαντικότερες ιστορικές συγκυρίες που καθόρισαν τη σημερινή εικόνα της
Ευρώπης και της Δυτικής Ασίας. Ο ρόλος της Ελλάδας, υπό το φως των διεθνών
εξελίξεων στο γεωπολιτικό σκηνικό της Ανατολικής Μεσογείου, εξακολουθεί να
παρίσταται σημαντικός για την ανάσχεση και αποκατάσταση του ρήγματος της
«RIMLAND».
Το δεύτερο μέρος της εργασίας με τρία ξεχωριστά κεφάλαια, αφιερώνεται στη
μελέτη των γεωπολιτικών επιλογών της Ελλάδας στο πλαίσιο του νέου γεωπολιτικού
τοπίου που διαμορφώνεται στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου στον
απόηχο της ουκρανικής κρίσης, της εν εξελίξει βαθιάς κρίσης στη Μέση Ανατολή
αλλά και των αλλαγών που πραγματοποιούνται στον ενεργειακό χάρτη.
Αναλυτικότερα, στο τρίτο κεφάλαιο της εργασίας είναι σημαντικό να
παρατηρηθεί η αλληλεπίδραση των δυνάμεων της Ευρασίας στο πλαίσιο της
Ουκρανικής κρίσης, σε συνδυασμό με την προσπάθεια της Δύσης για απομόνωση
της Ρωσίας και να εξετασθούν οι θέσεις της Ελλάδας στη διαμάχη ΝΑΤΟ – Ρωσίας.
Στο τέταρτο κεφάλαιο αναζητούνται οι παράγοντες που οδήγησαν στην
κρίση της Συρίας, καθώς και οι επιπτώσεις της συριακής κρίσης στην Ανατολική
Μεσόγειο και την Ελλάδα ειδικότερα. Οι προσφυγικές ροές ως απότοκος της
παραπάνω κρίσης πέρα από τις άμεσες δυσμενείς επιπτώσεις που συνεπάγονται για
την Ελλάδα ελλοχεύουν κινδύνους εξάρτησης της χώρας από υπόγεια συμφέροντα

4
Οι υπογραφές ενεργειακών κολοσσών του μεγέθους της Exxon Mobil για έρευνες
υδρογονανθράκων στην Κύπρο, το μνημόνιο συνεργασίας Ελλάδας, Ιταλίας, Κύπρου και
Ισραήλ για τον αγωγό East Med, τα νέα γεωλογικά δεδομένα που έχει εισαγάγει η ανακάλυψη
του κοιτάσματος Zohr στην Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ) της Αιγύπτου, η έναρξη του
πρώτου γύρου αδειοδοτήσεων στον Λίβανο, διαμορφώνουν ένα περίπλοκο σκηνικό με
απρόβλεπτες εξελίξεις.
7
γειτονικών της χωρών, που εξετάζονται στο ίδιο κεφάλαιο, όπου κι επιχειρείται
ειδικότερα ο αναπροσδιορισμός των σχέσεων της Ελλάδας με τη γείτονα Τουρκία εν
μέσω των ανωτέρω εξελίξεων στη Μέση Ανατολή.
Τέλος, επιχειρείται η αποτύπωση των κυριότερων συμπερασμάτων που
εξάγονται από την προηγηθείσα ανάλυση και επιβεβαιώνουν ότι η γεωπολιτική θέση
της χώρας μας είναι «κομβικό σημείο» της παράδοσης του κρηπιδώματος για την
αναχαίτιση της Ευρασίας.

8
 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο:

Η θεωρία των περιφερειακών εδαφών (RIMLAND)

Η γεωπολιτική σκέψη, εξελισσόμενη ανά το χρόνο, ακολούθησε τον ίδιο

δρόμο με αυτόν στον οποίο τα κράτη κινήθηκαν ως προς την κατανομή και
αναδιανομή της ισχύος τους στο γεωπολιτικό περιβάλλον: τις επιταγές της
γεωγραφίας και της τεχνολογικής εξέλιξης. Αρχικά, ιδιαίτερη αξία κατείχε η
επικράτηση στις θάλασσες. Η σημασία των θαλάσσιων γραμμών αντικαταστάθηκε εν
συνεχεία από την ανάπτυξη σιδηροδρομικών γραμμών και πρόσφατα αναφέρεται η
αυξανόμενη σημασία των αγωγών ενέργειας. Έτσι και στη γεωπολιτική σκέψη,
δόθηκε έμφαση στην αξία της θάλασσας και στη συνέχεια οι υπόλοιποι μελετητές την
προσάρμοσαν στις ανάγκες της κάθε περιόδου (χερσαίες δυνάμεις, ενέργεια).
Η αγγλοσαξονική σχολή γεωπολιτικής σκέψης δίνει βαρύτητα στον αυστηρό
και υπολογιστικό επιστημονικό χαρακτήρα της γεωπολιτικής ανάλυσης. Τα όποια
αποτελέσματα και συμπεράσματα προκύπτουν από τη σύνθεση παραγόντων, τα
οποία έχουν προέλθει από μια επιστημονική, ολοκληρωμένη και ακριβή μελέτη του
φυσικού γεωγραφικού και ανθρωπογενούς χώρου.

1.1. Η γεωπολιτική θεωρία για την έννοια της περιοχής της «καρδιάς»
της υφηλίου (Heartland)

Ο Sir Halford Mackinder (1861-1947), καθηγητής γεωγραφίας στο

Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και διευθυντής του «London School of Economics»,
ανέπτυξε μια σειρά από βασικά στοιχεία στο πλαίσιο μιας συνολικής θεωρίας που
σχεδιάστηκε για να εξηγήσει τις δυνατότητες του νέου παγκόσμιου χάρτη που ο
ιμπεριαλισμός είχε δημιουργήσει5. Αρκετές έννοιες αναπτύχθηκαν από τον Mackinder
6
στην προσπάθειά του να διαχειριστεί την έννοια της ενδοχώρας, τις ανησυχίες του
σχετικά με τη θέση κλειδί της Ρωσίας, καθώς και τον εντοπισμό της σημασίας των
τριών γεωπολιτικών περιόδων7.

5
P.L. Knox, S.A. Marston, «Places and regions in global context: human geography»,
Εκδόσεις Upper Saddle River, NJ: Prentice-Hall, 2007, Κεφ. IV
6
H. J. Mackinder, «The Geographical Pivot of History», Geographical Journal, τόμος 23,
1904, σελ. 421-444
7
Ήταν ο Mackinder αυτός που ισχυρίστηκε ότι ο κόσμος είχε βιώσει τρεις μοναδικές
γεωπολιτικές περιόδους. Η καρδιά της Ευρασίας ήταν ο γεωγραφικός άξονας ή η τοποθεσία
που ήταν βασικής σημασίας για τον παγκόσμιο έλεγχο. Αυτό βασίστηκε στην πεποίθηση ότι η
θαλάσσια εξερεύνηση, που ξεκίνησε με τον Κολόμβο, πλησίαζε στο τέλος της, όπως κι έληξε
9
 Ο Mackinder ήταν σαφώς λάτρης της ιμπεριαλιστικής πολιτικής, αλλά και
αυτός που αναγνώρισε ότι τα γεωγραφικά σύνορα δημιουργήθηκαν για να αλλάξουν
και ότι ο χάρτης του κόσμου συνεχώς αναδιαμορφώνεται ως συνέπεια του
ιμπεριαλισμού8. Γενικότερα, η Γεωγραφία ως τέτοια θα διαδραμάτιζε καθοριστικό
ρόλο, διότι μόνο μέσα από την κατανόηση των λειτουργιών της θα μπορούσαν οι
πολιτικοί παράγοντες (ιδιαίτερα εκείνοι των μεγάλων δυνάμεων της Ευρώπης) να
κατανοήσουν τον κόσμο στον οποίο ζούσαν9.
Έτσι, ο Mackinder ερμήνευσε τις παγκόσμιες ιστορικές διαδικασίες
βασιζόμενος στην ιδέα ότι ο κόσμος εγγενώς χωρίζεται σε απομονωμένες περιοχές,
καθεμία από τις οποίες είχε να επιτελέσει τη δική της λειτουργία. Σύμφωνα με τη
θεωρία του, στη γεωπολιτική υπάρχουν δύο βασικοί πόλοι: ο πόλος της ξηράς και ο
πόλος της θαλάσσης. Η περιοχή που βρίσκεται στην «Καρδιά της Ξηράς» ή
«Ηeartland», βρίσκεται στο κέντρο αυτού που ονόμασε «Παγκόσμια Νήσο» και
εκτείνεται από τον ποταμό Βόλγα μέχρι τον ποταμό Γιανγκτζέ και από των Ιμαλαΐων
μέχρι της Αρκτικής.10 Αυτήν την περιοχή, ουσιαστικά την Ευρασία, ο Mackinder την
χαρακτήρισε ως «τον άξονα περιστροφής της παγκοσμίου ιστορίας», άλλως «the
Pivot of World History».11
Η ιδέα της καρδιάς ταυτίζεται με την περιοχή της πρώην ΕΣΣΔ. Η αξία της
είναι ότι η περιοχή αυτή αποτελεί φυσικό οχυρό. Θεωρείται «απρόσβλητη», αλλά
ταυτόχρονα είναι εξίσου δύσκολο να βγει κάποιος από το οχυρό. Ακόμη η «καρδιά»
συγκεντρώνει υψηλό φυσικό πλούτο σε σχέση με τις άλλες περιοχές της υφηλίου.
Αυτό την καθιστά ακόμα πιο σημαντική στο διεθνές γεωπολιτικό και γεωοικονομικό
περιβάλλον, προσδίδοντας στον κάτοχό τους μεγάλα συγκριτικά πλεονεκτήματα.
Η «καρδιά» περιβάλλεται από τον λεγόμενο εσωτερικό δακτύλιο, που
αντιστοιχεί στο γεωγραφικό υποσύστημα της δυτικής Ευρώπης, Μέσης Ανατολής και
της Νοτίου και Ανατολικής Ασίας. Ο εσωτερικός δακτύλιος περιορίζεται με τη σειρά

ο
τον 19 αι. Η επόμενη περίοδος της γεωπολιτικής επιρροής βασιζόταν στην τεχνολογία των
χερσαίων μεταφορών που επανέφερε τη χερσαία δύναμη, σε αντίθεση με τη θαλάσσια
εξουσία που θεωρούνταν ως τότε απαραίτητη για την πολιτική κυριαρχία. Αυτό θα οδηγούσε
σε αναβίωση της Ευρασίας, επειδή τόσες σημαντικές χώρες γύρω από τα σύνορά της, δεν
ήταν προσβάσιμη από θάλασσα και στρατηγικά ενισχύθηκε από μια εσωτερική και εξωτερική
ημισέληνο των μαζών γης. Η τρίτη περίοδος της γεωπολιτικής ήταν επίσης μια περίοδος κατά
την οποία κυριάρχησαν οι χερσαίες μεταφορές.
8
Kearns, G., «The political pivot of geography», The Geographical Journal, τόμος 179, 2004,
σελ. 337-346.
9
Fettweis, C.J., «Revisiting MacKinder and Angell:The obsolescence of great power
geopolitics», Comparative Strategy, τ. 22, 2003, σελ. 109-129.
10
Αλαμάνος, Στ., «Ρωσία, Κριμαία, Καύκασος-Η Ρωσία ως «Καρδιογαία» και ως Νέα Ναυτική
Δύναμη» https://emprosnews.wordpress.com/2016/10/15/ (ανακτήθηκε την 16.12.2016)
11
H. J. Mackinder, «Δημοκρατικά Ιδεώδη και Πραγματικότητα & άλλες τρεις εισηγήσεις»,
GEOLAB/Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 2006, σελ. 449-483.
10
του από δυο νησιωτικά υποσυστήματα: τις Βρετανικές Νήσους και την Ιαπωνία. Αυτά
αποτελούν τα άκρα του εξωτερικού δακτυλίου, στον οποίο περιλαμβάνονται η
Αμερική, η Αφρική και η Ωκεανία. Η ισορροπία ισχύος θα έπρεπε να κατανεμόταν σε
αυτές τις τρεις ζώνες και πιο συγκεκριμένα μεταξύ της περιοχής «καρδιάς» και των
περιοχών των δακτυλίων. Η περιοχή της «καρδιάς» ταυτίζεται με τη χερσαία ισχύ,
ενώ οι δακτύλιοι με τη ναυτική και αυτός που ελέγχει την περιοχή της «καρδιάς» (και
ειδικότερα την Ανατολική Ευρώπη), ελέγχει και την «παγκόσμια νήσο»12.
Τόνισε ότι ύψιστο συμφέρον του γεωπολιτικού πόλου της θαλάσσης (δηλαδή
της τότε Βρετανικής Αυτοκρατορίας και των ΗΠΑ) είναι να αποτρέψουν την κυριαρχία
της Ρωσίας στην λεγόμενη «Παγκόσμια Νήσο», αποτρέποντας με κάθε τρόπο
οποιαδήποτε γεωστρατηγική συμμαχία μεταξύ της Κεντρικής Ευρώπης και της
Ρωσίας, αλλά και την κυριαρχία της Ρωσίας στην Ανατολική Ευρώπη.
Υποστήριξε, μάλιστα, ότι ο ευρωπαϊκός πολιτισμός ήταν προϊόν της
εξωτερικής πίεσης. Πίστευε ότι η επέκταση της Ευρώπης υποκινήθηκε από την
ανάγκη να ανταποκριθεί στην πίεση που προέρχεται από το κέντρο της Ασίας. Κατά
συνέπεια, ήταν η «Heartland» που χρησίμευσε ως άξονας για τους γεωπολιτικούς
μετασχηματισμούς εντός της Παγκόσμιας Νήσου.
Επεσήμανε επίσης ότι η «Heartland» βρισκόταν στην πλέον συμφέρουσα
γεωπολιτική τοποθεσία. Έχοντας επίγνωση της σχετικής φύσης της σύλληψης
«κεντρική τοποθεσία», ο Mackinder υποστήριξε ότι στο πλαίσιο των παγκόσμιων
γεωπολιτικών διαδικασιών, η ευρασιατική ήπειρος βρίσκεται στο κέντρο του κόσμου,
με τη «Heartland» να καταλαμβάνει το κέντρο της ευρασιατικής ηπείρου.
Μεταγενέστερα έργα του Mackinder υποστηρίζουν τη θέση της Ανατολικής
Ευρώπης ως μέρος της «Heartland». Μέσα σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα,
ωστόσο, αναθεώρησε τη θεωρία του δύο φορές σε μια προσπάθεια να
προσαρμοστεί στις μεταβαλλόμενες γεωπολιτικές πραγματικότητες. Αναθεώρησε τον
άξονα συμπεριλαμβάνοντας τις περιοχές της Μαύρης και της Βαλτικής Θάλασσας
(Ανατολική Ευρώπη) στη «Heartland». Αυτό σημαίνει ότι η θεωρία του θα έπρεπε να
συμπυκνωθεί στο: όποιος ελέγχει τη «Heartland» ελέγχει την Παγκόσμια Νήσο,
όποιος ελέγχει την Παγκόσμια Νήσο ελέγχει τον κόσμο.
Με την παραπάνω θεωρία εφαρμόζεται η γεωγραφική διαίρεση της
υδρογείου, αφού καταλήγει σε ανάσχεση (containment) της Heartland, ώστε να
εμποδιστεί η απρόσκοπτη πρόσβαση στη θάλασσα. Η εν λόγω θεωρία είχε

12
H. J. Mackinder, «The Geographical Pivot of History», Geographical Journal, τόμος 23,
1904, σελ. 421-444
11
μεγαλύτερη αντοχή στο χρόνο κι εφαρμόσθηκε σε εξελιγμένη μορφή κατά την
ψυχροπολεμική περίοδο και ισχύει σε αρκετό βαθμό μέχρι και σήμερα.

Εικόνα 1 :

1.2. Η ανάπτυξη της θεωρίας της Rimland με κεντρική θέση την

ανάσχεση της «καρδιάς»

Ο Nickolas Spykman (1893-1943) ήταν ένας πολιτικός επιστήμονας ο οποίος

ίδρυσε την κλασική σχολή ρεαλισμού και ο οποίος άντλησε, επίσης, σε μεγάλο βαθμό
από τη γεωγραφία έννοιες για τον προσδιορισμό των τρόπων, με τους οποίους οι
γεωπολιτικές αλληλεπιδράσεις μπορούσαν να αναπτυχθούν. Πιθανώς, το πιο
ενδιαφέρον μέρος της γεωπολιτικής θεωρίας του Spykman είναι η το μέρος που είναι
αφιερωμένο στη σημασία της θέσης ενός κράτους για την ανάπτυξη της ισχύος του13.

13
N.J. Spykman, «Geography and Foreign Policy I», American Political Science Review,
1938, σελ. 28-50, επί λέξει: «Η θέση ενός κράτους μπορεί να περιγραφεί από την άποψη της
παγκόσμιας θέσης, δηλαδή, με αναφορά στις μάζες της γης και τους ωκεανούς του κόσμου
στο σύνολό του, ή από την άποψη της περιφερειακής θέσης, δηλαδή, με αναφορά στο
έδαφος των άλλων κρατών και το άμεσο περιβάλλον. Η αρχική περιγραφή τίθεται από την
άποψη του γεωγραφικού πλάτους, μήκους, ύψους και απόστασης από τη θάλασσα, ενώ η
τελευταία από την άποψη των σχέσεων με τις ευρύτερες περιοχές, τις αποστάσεις, τις
γραμμές επικοινωνίας, καθώς και τη φύση των εδαφικών συνόρων».
12
 Απέδωσε και αυτός, επηρεασμένος από τη θεωρία του Mackinder, ιδιαίτερη
προσοχή στο ρόλο της «καρδιάς» στην παγκόσμια ιστορία. Εντούτοις, κατά τη δική
του θεώρηση, ο κατακτητής της ενδοχώρας έχει μεν σημαντική αμυντική θέση, τα
σημαντικά πλεονεκτήματα δε, που δόθηκαν στη ενδοχώρα από το Mackinder,
απουσιάζουν14.
Ο ίδιος, επικαλέστηκε αυτό που ο Mackinder υποστήριξε πριν από αυτόν για
να εκφράσει τη δική του εκδοχή για το γεωπολιτική μοντέλο. Προσπάθησε να
προσδώσει στην γεωπολιτική ανάλυση την αξία που της αρμόζει στη διατήρηση της
ειρήνης, υποστηρίζοντας ότι η απουσία του εργαλείου αυτού ενέπλεξε τις ΗΠΑ μέσα
σε 25 χρόνια σε δυο σοβαρούς παγκόσμιους πολέμους15. Γενικότερα, ο Spykman
έρχεται να αναθεωρήσει τις αντιλήψεις του Mackinder, διατηρώντας όμως τον βασικό
αναλυτικό κορμό. Έτσι, δεν δέχεται την νομοτελειακή αντίθεση μεταξύ χερσαίων και
ναυτικών δυνάμεων.
Επίσης, μεταφέρει το βάρος της αγγλοσαξονικής αντίληψης από την περιοχή
άξονα (Pivot Area) στον δακτύλιο, την λεγόμενη «Rimland». Με βάση αυτή τη
θεώρηση, αυτός που ελέγχει τον κόσμο τελικά, θα είναι αυτός που ελέγχει τη
δακτύλιο γη «Rimland». Η κεντρική θέση του Spykman είναι η ανάσχεση της
«καρδιάς». Όποιος ελέγχει την περίμετρο, ελέγχει την Ευρασία και κατ’ επέκταση τον
κόσμο. Η θεωρία της «rimland» απετέλεσε τον προάγγελο της ευρωατλαντικής
συμμαχίας.

14
Gray, C.S. , «In defense of the heartland: Sir Halford Mackinder and his critics a hundred
years on», Comparative Strategy, τ. 23, 2004, σελ. 9-25
15
N. J. Spykman, «Η Γεωγραφία της Ειρήνης», GEOLAB/Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 2004,
κεφ. IV
13
Εικόνα 2:

Για τον Spykman, η περιφέρεια της Ευρασίας και όχι ο πυρήνας της
θεωρούνται το κλειδί για την παγκόσμια δύναμη16. Μάλιστα, σκιαγράφησε ένα
γεωπολιτικό κόσμο που αποτελείται από: α). δύο μεγάλες περιοχές ξηράς: την
Ευρασία και τη Βόρεια Αμερική, β). τρία νησιά: τη Νότια Αμερική, την Αφρική και την
Αυστραλία και γ). πέντε μεγάλες θαλάσσιες περιοχές: τη Νότια Πολική Θάλασσα, τη
Βόρεια Πολική Θάλασσα, τον Ινδικό, τον Ειρηνικό και τον Ατλαντικό Ωκεανό17.
Θεώρησε ότι υπήρχαν τέσσερις «σφαίρες» της παγκόσμιας εξουσίας, η καθεμιά από
τις οποίες κυριαρχούνταν από διαφορετικά κέντρα, «η Αμερική από τις Ηνωμένες
Πολιτείες, η Άπω Ανατολή από την Ιαπωνία, η καρδιά της Ευρασίας από τη Μόσχα,
και ο Ανατολικός Ατλαντικός και Ινδικός Ωκεανός από την Ευρώπη». Ο Spykman
κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες, με άμεση πρόσβαση στον
Ατλαντικό και Ειρηνικό Ωκεανό, ήταν «το πιο ευνοημένο κράτος στον κόσμο από
άποψη της θέσης.»18
Η «Rimland» περιελάμβανε τις χώρες της Δυτικής Ευρώπης, της Μέσης
Ανατολής, τη νοτιοδυτική Ασία, την Κίνα και την Άπω Ανατολή. Οι χώρες αυτές, σε
συνδυασμό με τα παράκτια νησιά της Βρετανίας και της Ιαπωνίας, διέθεταν
μεγαλύτερη βιομηχανία και ανθρώπινο δυναμικό σε σχέση με τις περιοχές της
«Heartland» και διέθεταν τόσο χερσαίες όσο και ναυτικές δυνάμεις. Στην επ’
ονομαζόμενη ως «Rimland» δηλαδή περιοχή ανήκουν, κατά την εν λόγω θεωρία,
κράτη που είναι πιθανό να γίνουν υπερδυνάμεις κατά την πάροδο του χρόνου.

16
H.J. DeBlij, P.O. Muller, «Concepts and Regions in Geography», εκδόσεις John Wiley &
Sons, New York 2003, σελ. 113-115
17
Spykman, N., «Geography and foreign policy», American Political Science Review, τ. 32,
σελ. 45
18
Spykman, N., «Geography and foreign policy», American Political Science Review, τ. 32,
σελ. 43
14
 Ο Spykman σημείωνε ότι οι τρεις πιο πρόσφατες για την εποχή του
υποψήφιες χώρες για την παγκόσμια ηγεμονία (η Γαλλία του Ναπολέοντα, η
Γερμανία της περιόδου του Wilhelmine και η ναζιστική Γερμανία) προέκυψαν από τη
«Rimland». Η πτώση τους δε θα μπορούσε να προέλθει από άλλη δύναμη αν η
τελευταία στην ουσία δεν αποτελούσε έναν συνασπισμό εξουσίας, συνδυάζοντας
περιοχές της «Rimland», παράκτια νησιά, περιοχές της «Heartland» και τη Βόρεια
Αμερική (στις δύο τελευταίες περιπτώσεις του Α’ και Β’ Παγκοσμίου Πολέμου) που
νίκησαν την ισχυρότερη κάθε φορά δύναμη της «Rimland». Η συμμαχία της
Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας, της Βρετανικής Αυτοκρατορίας, της Ισπανίας, της
Πορτογαλίας, της Πρωσίας, της Ρωσικής Αυτοκρατορίας και της Σουηδίας ήταν αυτή
που ανέκοψε την προέλαση του Ναπολέοντα περί το 1812. Η νίκη της «Αντάντ» στον
Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο οδήγησε στην πλήρη επικράτηση της αγγλογαλλικής
συμμαχίας παγκοσμίως, η οποία στο μεταξύ είχε ήδη επεκταθεί με την εισδοχή της
Σερβίας, του Βελγίου, της Ιαπωνίας, της Ιταλίας, της Ρουμανίας , της Ελλάδας και
των Η.Π.Α. Τέλος, με τη συμμαχία της Μεγάλης Βρετανίας, της Σοβιετικής Ένωσης
και των ΗΠΑ, που ενισχύθηκε από την Κίνα, τη Γαλλία, την Αυστραλία, το Βέλγιο, τον
Καναδά, τη Βραζιλία, την Ελλάδα, την Ινδία, το Μεξικό, την Ολλανδία, τη Νέα
Ζηλανδία, τη Νορβηγία, τις Φιλιππίνες και τη Νότια Αφρική κατορθώθηκε η συντριβή
της ναζιστικής Γερμανίας κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. 19
Τόνισε, επιπλέον, ότι οι λεγόμενες «υπεράκτιες ήπειροι», όπως η Αφρική και
η Αυστραλία, θα διαδραματίσουν πολύ σημαντικότερο ρόλο στη διαμόρφωση της
γεωπολιτικής απ’ ό,τι ο Mackinder πίστευε ότι μπορούσαν. Η Αφρική και η
Αυστραλία, ήταν κατά την άποψη του Spykman, τα σημεία που κατέχουν τεράστιο
πλούτο, με τη μορφή των φυσικών πόρων, οι οποίοι είχαν αγνοηθεί σε μεγάλο βαθμό
και θα μπορούσαν να τους προσδώσουν το ρόλο της υπερδύναμης. Οι Ηνωμένες
Πολιτείες, η Μεγάλη Βρετανία και η Ιαπωνία, ήταν επίσης αυτές που θεωρήθηκαν
πολύ ικανές να κατακτήσουν την παγκόσμια εξουσία20.
Και τούτο διότι το πιο σημαντικό στοιχείο ενός ισχυρού κράτους, σύμφωνα με
τον Spykman, είναι «το αποτελεσματικό κέντρο ελέγχου», το οποίο εξαρτάται από
«την ύπαρξη ενός αποτελεσματικού συστήματος επικοινωνιών από το κέντρο προς
την περιφέρεια ...».21 Ακόμη πιο σημαντικό από το μέγεθος ενός κράτος, σύμφωνα
με τον Spykman, ήταν η θέση του, τόσο στον κόσμο όσο και στο πλαίσιο μιας
19
Spykman, Ν. , «The Geography of the Peace», εκδ. Brace and Company, New York 1944,
σελ. 44
20
Spykman, N., «Geography and foreign policy», American Political Science Review, τ. 32,
σελ. 28-50
21
Spykman, N., «Geography and foreign policy», American Political Science Review, τ. 32,
σελ. 34,36,39
15
συγκεκριμένης περιοχής22. Πράγματι, ο Spykman χαρακτήρισε την γεωγραφική θέση
ενός κράτους ως «τον πιο θεμελιώδη παράγοντα για την εξωτερική του πολιτική»23.
Ο Gray αναφέρει ότι ο Spykman ήταν προφητικός όταν είχε προβλέψει ότι η Μεγάλη
Βρετανία, η Ρωσία και οι Ηνωμένες Πολιτείες θα είναι οι κύριοι φορείς σε σχέση με
την ευρασιατική ενδοχώρα24. Δε λησμονείται δε, ότι ο Spykman είχε εντοπίσει το
σημαντικό ρόλο που θα είχαν οι Ηνωμένες Πολιτείες στο μέλλον και μάλιστα πριν
από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, για τον οποίο διατύπωνε ότι η Ιαπωνία και η
Γερμανία θα έχαναν τον πόλεμο, ενώ η Κίνα θα αναδυόταν ως μια σημαντική δύναμη
στην Ασία. Είχε τη σταθερή πεποίθηση ότι η σύγκρουση μεταξύ των Ηνωμένων
Πολιτειών και της Σοβιετικής Ένωσης θα ήταν αναπόφευκτη, διότι και οι δύο χώρες
είχαν μεγαλεπήβολες φιλοδοξίες στη γεωπολιτική αρένα.
Ο Spykman ήταν πεπεισμένος ότι ο Mackinder είχε υπερεκτιμήσει τη
γεωπολιτική σημασία της «Heartland», την οποία δε θεωρούσε τίποτα περισσότερο
από μια γεωγραφική έκταση, ανοικτή σε πολιτιστικά και πολιτισμικά ερεθίσματα που
προέρχονται από τη «Rimland»25. Ως εκ τούτου η θεωρία του ήταν: όποιος κυβερνά
τη «Rimland» ελέγχει την Ευρασία και όποιος κυβερνά την Ευρασία ελέγχει τον
κόσμο.
Η «Rimland» της ευρασιατικής μάζας της γης πρέπει να θεωρηθεί ως μια
ενδιάμεση περιοχή, που βρίσκεται μεταξύ της ηπειρωτικής χώρας και των θαλάσσιων
περιοχών. Λειτουργεί ως μια τεράστια ρυθμιστική ζώνη συγκρούσεων ανάμεσα στη
θάλασσα εξουσία και τη δύναμη της γης26.
Σε αμφότερες τις γεωπολιτικές αυτές όμως αντιλήψεις, η δομή του κόσμου
αποτελείται από τρία κύρια επίπεδα: τη «Heartland», την Ευρασία και τον πλανήτη
κατά τον Mackinder και τη «Rimland», την Ευρασία και τον πλανήτη κατά τον
Spykman. Και οι δύο θεωρίες είχαν ένα σοβαρό μειονέκτημα: δεν στόχευαν να
εξηγήσουν τις παγκόσμιες γεωπολιτικές διαδικασίες. Είχαν διατυπωθεί για να

22
Εξήγησε ότι τα πραγματικά δεδομένα της θέσης ενός κράτους δεν αλλάζουν. Η σημασία
αυτών αλλάζει με κάθε στροφή στα μέσα επικοινωνίας, σε οδούς επικοινωνίας, με την τεχνική
του πολέμου και των κέντρων της παγκόσμιας εξουσίας. Η πλήρης έννοια μιας δεδομένης
θέσης μπορεί να επιτευχθεί μόνο με την εξέταση της περιοχής σε σχέση με τα δύο συστήματα
αναφοράς: α) γεωγραφικό σύστημα αναφοράς από την οποία θα αντλήσουμε τα δεδομένα
της θέσης, καθώς και β) ένα ιστορικό σύστημα αναφοράς με το οποίο θα αξιολογήσουμε τα
πραγματικά αυτά περιστατικά.
23
Spykman, N., «Geography and foreign policy», American Political Science Review, τ. 32,
σελ. 40
24
Gray, C.S. , «In defense of the heartland: Sir Halford Mackinder and his critics a hundred
years on», Comparative Strategy, τ. 23, 2004, σελ. 9-25
25
Βέργος, K., «Γεωπολιτική των εθνών και της παγκοσμιοποίησης», εκδ. Παπαζήση, Αθήνα
2004, σελ. 170-172
26
Spykman, Ν. , «The Geography of the Peace», εκδ. Brace and Company, New York 1944,
σελ. 41
16
εξυπηρετήσουν τα στρατηγικά συμφέροντα των δύο δυτικών δυνάμεων (του
Ηνωμένου Βασιλείου και των ΗΠΑ).
Εντούτοις, ο Spykman φαίνεται να διατυπώνει μια πιο ολοκληρωμένη θεωρία,
η οποία τουλάχιστον στις μέρες μας είναι και σύγχρονη. Και αυτό διότι δεν περιορίζει
τον έλεγχο της «Heartland» σε ένα μικρό κομμάτι γης, όπως η Ανατολική Ευρώπη,
και αυτό λόγω της φυσικής άμυνας που αυτό εμφανίζει, όπως έλεγε ο Mackinder.
Αντίθετα, το μεγιστοποίησε όσο το δυνατό περισσότερο, λέγοντας πως ο έλεγχος
όλης της περιφέρειας της «Heartland» (δηλαδή της «RIMLAND») θα επιφέρει και τον
έλεγχο της μεγαλονήσου.
Γίνεται κατανοητό ότι τα μεγαλύτερα αποθέματα ενέργειας βρίσκονται στην
περιφέρεια της νήσου, οπότε όποιος καταφέρει να τα ελέγξει θα καταφέρει να είναι
και ο νικητής στο μεγάλο νησί. Βέβαια δε θα πρέπει να αγνοείται και η στρατιωτική
ισχύς. Αυτός που θα υπερέχει στρατιωτικά θα καταφέρει να ελέγξει και τις
παραγωγικές χώρες ενέργειας και θα έχει το απόλυτο πλεονέκτημα. Ίσως γι’ αυτό και
οι ΗΠΑ με προ-πορεία 35 ετών (ο πρώτος πόλεμος του κόλπου ξεκίνησε το 1990
ενώ οι μελετητές αναφέρουν πως τα αποθέματα πετρελαίου «σβήνουν» το 2025)
χρησιμοποιούν ήδη τη στρατιωτική τους δύναμη για να πάρουν ένα ισχυρό
μελλοντικό μερίδιο ενέργειας.
Αυτήν τη στιγμή πέρα από την Ε.Ε και τη γηραιά ήπειρο που συνασπίζεται
για να αποτελέσει μελλοντική υπερδύναμη, υπάρχουν χώρες στη περιφέρεια της
μεγαλονήσου όπως η Κίνα, η Ιαπωνία, η Ινδία, ο σύνδεσμος των Αραβικών χωρών
καθώς και το Ιράν, που θα διαδραματίσουν σπουδαίο ρόλο. Και δε θα πρέπει να
λησμονείται ποτέ η Ρωσία, παραδοσιακή υπερδύναμη, αλλά και χώρα που έχει
εδάφη και στην περιφέρεια αλλά και στο κυριότερο κομμάτι της «Heartland».
Από την αρχαιότητα κιόλας, όπως συνέβαινε στην αρχαία Αίγυπτο, στην
αρχαία Ελλάδα και στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, όποιος ήλεγχε είτε γεωπολιτικά
σημεία (στενά, θάλασσα, φυσικά περάσματα) είτε είχε καλή διπλωματία και
στρατιωτική ισχύ, αποτελούσε την τότε υπερδύναμη. Στον 20ο αιώνα οι δύο
Παγκόσμιοι πόλεμοι μαρτυρούν την ανάγκη των λαών να ελέγξουν πλέον τις πηγές
ενέργειας (το Γ’ Ράιχ, για παράδειγμα, επεκτάθηκε στην Αίγυπτο, στη Ρουμανία και
στη Ρωσία για τον έλεγχο των κοιτασμάτων πετρελαίου, χωρίς να υπάρχει κάποιος
άλλος λόγος). Στο μέλλον πλέον, όποιος επιθυμεί να γίνει/παραμείνει υπερδύναμη
θα πρέπει να συνδυάσει και τα δύο παραπάνω με κύριο στόχο: τον συνεχόμενο και
πλήρη έλεγχο των πλουσιότερων πηγών ενέργειας στην Ευρασία.
H γεωπολιτική ανάλυση του Spykman εξακολουθεί να είναι σημαντική για τον
κόσμο του 21ου αιώνα, γιατί επικεντρώθηκε στα μόνιμα και διαρκή χαρακτηριστικά
17
των διεθνών σχέσεων. Οι Ηνωμένες Πολιτείες παραμένουν και σήμερα η κυρίαρχη
παγκόσμια δύναμη και έχουν επικεντρώσει τις προσπάθειές τους στην άμεση
ασφάλειά τους από την αντισυμβατική πρόκληση των ισλαμιστών τρομοκρατών και
στην αντιμετώπιση των προσπαθειών των «κρατών-παριών»27 για την απόκτηση
όπλων μαζικής καταστροφής28. Από την πτώση της Σοβιετικής Αυτοκρατορίας το
1989-1991, κανένας άλλος ισότιμος ανταγωνιστής δεν έχει προκύψει που να μπορεί
να αμφισβητήσει τη γεωπολιτική υπεροχή της Αμερικής29.
Η θεωρία του «δακτυλίου» αναδεικνύει δυο κυρίαρχα χαρακτηριστικά στον
ευρασιατικό χώρο, τα οποία επιβεβαιώνονται μέσα από την πράξη: το εμπειρικό
γεγονός. Αυτά αφορούν αφενός, την εκ νέου ανάδειξη των κρατών που βασίζουν την
ισχύ τους στην ναυτική δύναμη (π.χ. ΗΠΑ τον 20ο-21ο αιώνα και Ηνωμένο Βασίλειο
τον 18ο-19ο αιώνα) μέσα στο στρατηγικό πλέγμα συσχετισμών της Ευρασίας και,
αφετέρου, υπερτονίζουν την στρατηγική σημασία που κατέχουν ορισμένες υπο-
περιφέρειες της περιμέτρου της Κεντρικής Περιοχής (Heartland), όπως ο χώρος της
Βαλτικής, σε σχέση με τον ρόλο που διαδραματίζουν στον περιορισμό και την
ανάσχεση των ισχυρών κρατών που καταλαμβάνουν τον κυρίαρχο όγκο της
Ευρασίας, δηλαδή κυρίως την Ρωσία.
Εύλογα διαπιστώνει κανείς πως η Βαλτική, όπως φαίνεται και από τον
ακόλουθο χάρτη, είναι μια τέτοια υπο-περιφέρεια και οι πρόσφατες εξελίξεις μέσα
στον 21ο αιώνα αποδεικνύουν χαρακτηριστικά την γενικότερη προσεταιριστική στάση
του ΝΑΤΟ στα κράτη της Βαλτικής (Εσθονία, Λιθουανία, Λετονία) αλλά και την
συσχετιζόμενη αντίληψη περί γεωπολιτικής ανάσχεσης μιας επιθετικής Ρωσίας που
επιδιώκει εκ νέου και ιδιαίτερα μετά την Ουκρανική κρίση του 2014 να αλλάξει τις
ισορροπίες στον Ευρωπαϊκό χάρτη30.

27
Πρόκειται για έναν αμφιλεγόμενο όρο, τα «rogue states» που υιοθετήθηκε από ορισμένους
διεθνείς θεωρητικούς για κράτη που θεωρείται ότι απειλούν την παγκόσμια ειρήνη. Τα εν
λόγω κράτη φέρεται να εμφανίζουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά, όπως το να κυβερνώνται
από αυταρχικά καθεστώτα που περιορίζουν σοβαρά τα ανθρώπινα δικαιώματα, να είναι
χορηγοί της τρομοκρατίας και να επιδιώκουν να πολλαπλασιάσουν τα όπλα μαζικής
καταστροφής. Ο όρος χρησιμοποιείται περισσότερο από τις Ηνωμένες Πολιτείες, αν και έχει
γίνει δεκτός και από άλλες χώρες.
28
P. Minnerop, «Rogue States – State Sponsors of Terrorism», German Law Journal, 2002,
σελ. 9
29
Αρκετοί παρατηρητές έχουν επισημάνει την επιρροή Spykman για τη μεταπολεμική πολιτική
των ΗΠΑ. Ο Mackubin Thomas έχει γράψει ότι «η προσέγγιση Spykman επηρεάζεται σε
μεγάλο βαθμό από τις ΗΠΑ ψυχρού πολέμου πολιτική περιορισμού». Ο Christopher J.
Fettweis έγραψε ότι ο Spykman «θεωρείται ένας από τους κορυφαίους πνευματικής
προγόνων του περιορισμού». Ο John Bellamy Foster, σε ένα πρόσφατο άρθρο, αναφέρει ότι
«οι απόψεις του Spykman διαβάζονται ευρέως στους κύκλους της πολιτικής των ΗΠΑ».
30
Υφαντίδης, Α. «Ρωσία-ΝΑΤΟ: Γεωπολιτικά παίγνια και στρατηγικοί συσχετισμοί στην
Βαλτική», http://www.tilegrafima.gr/eipan/rosia-nato-geopolitika-paignia-kai-stratigikoi-
sysxetismoi-stin-valtiki/ (ανακτήθηκε την 23.09.2016)
18
Εικόνα 3:

Ο συγκεκριμένος χάρτης αναδεικνύει με χαρακτηριστικό τρόπο την σκέψη του

Spykman και την νατοϊκή της προέκταση σήμερα. Όπως φαίνεται και από τις
περιοχές που είναι τονισμένες με κόκκινο χρώμα, στόχος είναι ο περιορισμός της
Ρωσίας στο εσωτερικό της Ευρασίας. Μια εξ’ αυτών των περιοχών που περιορίζουν
την Ρωσία από την έξοδο σ’ ανοιχτή θάλασσα είναι η υπο-περιφέρεια της Βαλτικής.
Αξίζει να αναφερθεί ότι μεταγενέστερα, ο George F. Kennan (1904-2005) στο διεθνές
σκηνικό, βλέπει 5 κέντρα ισχύος: ΗΠΑ, Μ. Βρετανία, Γερμανία/Κ. Ευρώπη,
ΕΣΣΔ/Ρωσία και Ιαπωνία. Αυτά πρόκειται ουσιαστικά για κέντρα βιομηχανικής και
στρατιωτικής ισχύος (που είναι και οι πιο επικίνδυνες), αλλά, παράλληλα, κέντρα
τεχνολογικής και πολιτισμικής αξίας. Κατά τον Kennan θα πρέπει κάποιος να ελέγχει
τουλάχιστον τα 4 από τα 5 κέντρα βάρους, ώστε να μην απειλείται η εθνική του
ασφάλεια (αν όχι η παγκόσμια κυριαρχία αυτού). Η απώλεια έστω και ενός ακόμα
κέντρου βάρους θα αλλάξει την ισορροπία δυνάμεων και ισχύος.

19
 Εφόσον τα τέσσερα από τα πέντε ήταν εκτός του σοβιετικού ελέγχου, θα
έπρεπε οι ΗΠΑ να χρησιμοποιήσουν την οικονομική τους υπεροχή ώστε αυτά να
διατηρήσουν την ανεξαρτησία τους έναντι της Μόσχας. Περαιτέρω, περιοχές όπως το
βόρειο μισό του ατλαντικού, η Μεσόγειος, η Μέση Ανατολή μέχρι και το Ιράν,
Ιαπωνία, και οι Φιλιππίνες, αποτελούσαν στρατηγικά σημεία στη σκέψη του Κένναν,
σε ό,τι αφορά την απρόσκοπτη πρόσβαση σε πρώτες ύλες και ενέργεια, ώστε αν οι
Ηνωμένες Πολιτείες επιτύγχαναν τον έλεγχό τους, θα καθιστούσαν ασφαλή έναντι
των σοβιετικών, τα τέσσερα από τα πέντε προαναφερθέντα σημαντικά βιομηχανικά
κέντρα του κόσμου.31
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η στρατηγική που προτείνει τελικά ο Kennan είναι
αυτή του περιορισμού. Αρχικά, θα πρέπει να γίνει ιεράρχηση των επιδιωκόμενων
σκοπών, με βάση τις δυνατότητες της χώρας και, στη συνέχεια, μέσω εφαρμογής
πολιτικών (διπλωματικών, τεχνολογικών, πολιτισμικών, στρατιωτικών) να επιδιώκει
τον περιορισμό του κέντρου βάρους, που δεν ελέγχει. Ο περιορισμός αυτός θα
γίνεται στη λεγόμενη «αμυντική περίμετρο», λίγο έξω από όρια του κέντρου βάρους.
Αργότερα, αφού έχει εξασφαλιστεί η περίμετρος και η ισορροπία δυνάμεων εκεί, το
ζητούμενο θα είναι η μείωση της μελλοντικής ικανότητας του αντίπαλου κέντρου
βάρους να ασκεί επιρροή έξω από τα όριά του.
Θα πρέπει να παρατηρηθεί ότι η βασική διαφοροποίηση του Kennan σε
σχέση με τους άλλους, μέχρι τότε, διανοητές της γεωπολιτικής είναι ότι η σκέψη του
κινείται πλέον μακριά από συγκεκριμένες εδαφικές γεωγραφικές περιοχές π.χ. ιδέα
της «καρδιάς». Ο Kennan ενδιαφέρεται για τα κέντρα βάρους. Τα κέντρα βάρους δεν
είναι σταθερά και δυνητικά μεταβάλλονται δεν αποκλείει τη δυναμική ανάδειξη άλλων
δυνάμεων κέντρου βάρους, με το πέρασμα του χρόνου. Ο Kennan συμφωνεί με τον
Spykman στην πολιτική της ανάσχεσης. Ενώ ο Spykman όμως προτείνει την πολιτική
ανάσχεσης της γεωγραφικής στεφάνης, ο Kennan τη διευρύνει θεωρητικά, με την
πολιτική περιορισμού του κέντρου βάρους, αν και αυτό έγινε πολύ αργότερα
αντιληπτό από τους αξιωματούχους των ΗΠΑ. Ο περιορισμός του αντιπάλου μπορεί
να γίνει όχι αναγκαστικά μέσω φυσικής εξόντωσής του ή άμεσης κατάκτησης των
εδαφών του. Αρκεί ο έλεγχος της «αμυντικής περιμέτρου», ώστε να απαγορευτεί η
διαρροή της ισχύος του αντιπάλου εκτός του φυσικού του χώρου. Η καταστροφή του
αντιπάλου, εξάλλου, δεν είναι ο σκοπός. Σκοπός της εξωτερικής πολιτικής μιας
χώρας είναι η διατήρηση της εθνικής και παγκόσμιας ασφάλειας, μέσα από την
ισορροπία δυνάμεων.

31
Παπασωτηρίου, Χ., «Αμερικανικό πολιτικό σύστημα και εξωτερική πολιτική: 1945-2002»,
εκδ. Ποιότητα, Αθήνα 2002, σελ. 114-115.
20
 Συνεπώς, η πολιτική που εισηγούνταν ο Κένναν διατυπωνόταν ως εξής:
«Υπό τις συνθήκες αυτές είναι εμφανές ότι το κύριο στοιχείο της αμερικανικής
εξωτερικής πολιτικής προς τη Σοβιετική Ένωση πρέπει να είναι μία μακροχρόνια,
υπομονετική αλλά σθεναρή και άγρυπνη ανάσχεση των ρωσικών επεκτατικών
τάσεων». Κατά τον Κένναν «οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν τη δύναμη να
προκαλέσουν τεράστια αύξηση των εντάσεων κάτω απ’ τις οποίες θα πρέπει να
λειτουργεί η σοβιετική πολιτική… και… να ενισχύσουν τις τάσεις που θα πρέπει
τελικά να βρουν διέξοδο στη διάλυση ή το βαθμιαίο μετριασμό της σοβιετικής
δύναμης». 32
Κοινός τόπος των παραπάνω θεωριών είναι ότι οι περιοχές της
επονομαζόμενης «Heartland» διατηρούσαν διαχρονικά ως βασική επιδίωξή τους την
επέκτασή τους, ώστε να βρουν διέξοδο στις θερμές θάλασσες, ενώ οι δυνάμεις της
ζώνης κρίσιμης σημασίας που ονομάστηκαν «Rimland» προσπαθούσαν να
ασκήσουν περιμετρική πίεση για την ανάσχεση της εν λόγω επέκτασης των
ηπειρωτικών δυνάμεων.
Στο πλαίσιο αυτό επομένως, εξηγείται ιστορικά η επιδίωξη της Δύσης να
ασκήσει μία περιμετρική πίεση προς τη Σοβιετική Ένωση, ώστε να αποτρέψει
περαιτέρω επέκτασή της. Αυτή η περιμετρική πίεση εντοπίζεται στη ζώνη που
χαρακτήρισε ο Spykman ως κρίσιμης σημασίας και την ονόμασε «Rimland ή
«Δακτύλιο».
Όπως τονίζεται, εξάλλου, από τους γεωπολιτικούς, «η πολιτική που υιοθετεί η
χερσαία ναυτική δύναμη στηρίζεται στην επιθυμία της να ξεφύγει από τον ηπειρωτικό
εγκλωβισμό της και ν’ αποκτήσει κάποια τουλάχιστον από τα πλεονεκτήματα των
ναυτικών δυνάμεων… Η άποψη ότι ο βασικός στόχος της επέκτασης μιας χερσαίας
δύναμης είναι να μετατραπεί σε ναυτική δύναμη αποτελεί μία από τις βασικές
γεωπολιτικές ερμηνείες του ρωσικού επεκτατισμού»33.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο :

Η γεωγραφική θέση της Ελλάδας και η γεωπολιτική της αξία σύμφωνα

με τη θεωρία της «RIMLAND»:

32
Horovitz, D., «Από τη Γιάλτα στο Βιετνάμ», εκδ. Κάλβος, 1975, σελ. 347.
33
Parker, G., «Γεωπολιτική: Παρελθόν, παρόν και μέλλον», εκδ. Ροές, 2002, σελ. 255-257
21
 Η γεωπολιτική σημασία του ελληνικού χώρου στηρίζεται περισσότερο στη
γεωστρατηγική του χώρου, παρά στη γεωοικονομία του. Ο ελληνικός χώρος, υπό το
γεωστρατηγικό φακό, προκαλεί με τη γεωγραφική θέση του. Αυτή η χωροθεσιακή
ελληνική πραγματικότητα, εντάσσει το χώρο στις πλέον σημαντικές στρατηγικές
περιοχές του κόσμου. Στο μέσο τριών ηπείρων και σημαντικών θαλασσών
(Ανατολικής Μεσογείου, Ευξείνου Πόντου, Αδριατικής) και με τη γεωφυσική
μορφολογία του, ως χερσαία και συνάμα θαλάσσια και νησιωτική ενότητα, συνιστά
γεωστρατηγικό σημείο αναφοράς. Ο ελληνικός χώρος είναι βαλκανικός, ταυτοχρόνως
ευρωπαϊκός και μεσογειακός. Είναι μέρος της Ανατολικής Λεκάνης της Μεσογείου,
γύρω από την οποία αναπτύχθηκαν σπουδαίοι πολιτισμοί και οι τρεις μονοθεϊστικές
θρησκείες. Βρίσκεται στην κορυφή ενός τριγώνου, του οποίου οι δύο άλλες κορυφές
βρίσκονται στη Μέση Ανατολή και στην Κασπία, όπου επικεντρώνονται σήμερα
τεράστια συμφέροντα. Η Κρήτη, και μόνη της ακόμη, με την προέκταση που έχει
προς τον κυπριακό χώρο, δεσπόζει ανάμεσα σε σημαντικές θαλάσσιες οδούς,
επαυξάνοντας τη γεωπολιτική σημασία του ελληνικού χώρου34.

2.1. Ο γεωπολιτικός ρόλος της Ελλάδας στην ιστορία

Τη γεωπολιτική αξία του ελληνικού χώρου, μαρτυρεί περισσότερο παντός

άλλου η ίδια η ιστορία του τόπου. Ο αρχαίος ελληνικός κόσμος με δομικό στοιχείο
την πόλη-κράτος και με τη δυναμική του, ως προς την πολιτική δράση, τα γράμματα
και τις τέχνες, το εμπόριο και την οικονομία, αλλά και με τις στρατιωτικές
δραστηριότητές του, δεν ήταν παρά ο πρόδρομος και μία μικρογραφία της σημερινής
διεθνούς κοινότητας. Αν η συγκροτημένη γεωπολιτική σκέψη και γνώση έκανε την
παρουσία της στις αρχές του περασμένου αιώνα στην Ευρώπη, η γέννηση της
γεωπολιτικής, ίσως αδιαμόρφωτης και μη συστηματοποιημένης, αναμφισβήτητα
έλαβε χώρα το πρώτον στη σκέψη και στη δράση των αρχαίων προγόνων μας. Αν
μιλήσουμε για θεμελίωση γεωπολιτικής σκέψης, αυτή βρίσκεται στα κείμενα του
πρώτου ίσως γεωπολιτικού επιστήμονα και στρατηγού Θουκυδίδη, που παραμένει
έκτοτε πάντα επίκαιρος. Οι γεωπολιτικοί όροι της «ισχύος», των «ζωτικών
συμφερόντων», του «δικαίου του ισχυρού» είναι Θουκυδίδειοι.
Η ελληνική ιστορία σε όλη τη διαδρομή της, σαν μύθος, σαν θρύλος και σαν
ιστορία, έχει να επιδείξει δράση που σχετίζεται με γεωπολιτικές επιδιώξεις. Η

34
Δ. Σκαρβέλη, «Γεωπολιτική του Ελληνικού Χώρου και Άμυνα», Πρακτικά 3ου Διεθνούς
Συνεδρίου της ΕΛ.Ε.Σ.ΜΕ, την 10ην Νοεμβρίου 2003,
http://www.elesme.gr/elesmegr/periodika/t19/t19_08.html, ανακτήθηκε 11.02.2016
22
αργοναυτική εκστρατεία και τα κατορθώματα του Ηρακλή αντανακλούν τέτοιες
επιδιώξεις. Η πρώτη σύγκρουση Ανατολής – Δύσης έλαβε χώρα στον ελληνικό χώρο
(Μαραθώνας – Σαλαμίνα). Ναυμαχίες παγκόσμιας εμβέλειας, όπως του Ακτίου και
αιώνες αργότερα της Ναυπάκτου, διεξήχθησαν σε ελληνικές θάλασσες. Στη σκέψη
του Ναπολέοντα ήταν πάντα ο ελληνικός χώρος, σαν βάση για τις προς ανατολάς
βλέψεις του.
Αν η ελληνική υποταγή στον Τούρκο δυνάστη κράτησε τόσους αιώνες, τούτο
δεν είναι άσχετο με τη δυτική γεωπολιτική αντίληψη που ήθελε ακεραία την
οθωμανική επικράτεια, διότι αυτή, με την κατοχή των Στενών και του ελληνικού
κορμού, συνιστούσε ιδεώδη φραγμό στις βλέψεις της διαρκώς μεγενθυνομένης
Ρωσίας προς τις θερμές θάλασσες.
Η γεωπολιτική θεωρία των Μackinder και Spykman, εκ των πρωτεργατών της
σύγχρονης γεωπολιτικής επιστήμης, περί καρδιάς της γης (heartland) και περιμέτρου
(rimland) επιβεβαιώθηκε αργότερα, ιδίως στους δύο Παγκοσμίους Πολέμους, με
πρωταγωνιστή την Γερμανία.
Η Ελλάδα, χώρα της παράκτιας ζώνης, της «rimland», εν όψει της
γεωστρατηγικής σημασίας του ελληνικού χώρου που ήδη περιγράφηκε παραπάνω,
δε θα μπορούσε να παραμείνει σε κατάσταση ουδετερότητας στις μεγάλες
συγκρούσεις που έλαβαν χώρα με το χαρακτήρα των παγκόσμιων. Η χώρα προέβη
τότε, με κριτήρια γεωπολιτικά, σε ορθές επιλογές υψηλής στρατηγικής,
συμπαραταχθείσα με τις άλλες δυνάμεις της «rimland», δηλαδή την Αντάντ στον Α΄
και τη Δυτική Συμμαχία στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η Χώρα δικαιώθηκε στις
επιλογές της, αφού και στις δύο περιπτώσεις ωφελήθηκε εδαφικά, αν και όχι
απολύτως, σε σχέση με τις επιδιώξεις της35.
Το θέμα της «ουδετερότητας» της Χώρας, που προαναφέρθηκε, με σκοπό
την αποφυγή των συνεπειών που θα είχε η εμπλοκή της, παρουσιάστηκε και κατά
τους δύο πολέμους. Και κατά μεν τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η Χώρα, ως συνέχεια
των βαλκανικών πολέμων, αλλά και υπό την επήρεια της Μεγάλης Ιδέας, είχε ακόμη
στόχους απελευθερωτικούς, εφόσον ελληνικοί πληθυσμοί βρίσκονταν ακόμη υπό
ξένη κατοχή και συνεπώς όφειλε να τους πραγματώσει. Όμως, κατά τον Β΄
Παγκόσμιο Πόλεμο, η αποφυγή του πολέμου, η ουδετερότητα, παρά τη γνωστή
αποφυγή κάθε αφορμής και αιτίας, δεν ήταν θέμα δικής της επιλογής, καθώς τελικά

35
«Τα γεωπολιτικά συμφέροντα της χώρας ήταν πάντοτε σταθερά προσανατολισμένα με τις
ναυτικές δυνάμεις της ιστορίας. Όποτε το παρέβλεπε, υφίστατο ήττες, δεινά και καταστροφές»,
υποστηρίζει ο Ιωάννης Θεοδωράτος στο περιοδικό «Στρατιωτική Ισορροπία και Γεωπολιτική»,
εκδ. Αιγίς Εκδοτική, Μάϊος 2011, τεύχος 15, σελ. 137.
23
της επιδόθηκε η γνωστή τελεσιγραφική αξίωση της Ιταλίας. Η γεωπολιτική του
ελληνικού χώρου, ούτως ή άλλως, δεν ευνοεί την ουδετερότητα36.
Αναλυτικότερα, κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, στον ηπειρωτικό ελληνικό
κορμό συγκροτήθηκε ένα από τα κύρια μέτωπα αυτού του πολέμου, το μακεδονικό
μέτωπο. Από αυτό επιχειρήθηκε η διάσπαση της άμυνας των Κεντρικών Δυνάμεων,
η οποία και επιτεύχθηκε. Η χρησιμοποίηση του ελληνικού χώρου και γενικά της
Βαλκανικής Χερσονήσου, ως πρόσβασης για ενέργεια κατά της Κεντρικής Ευρώπης,
επανήλθε και υποστηρίχθηκε και κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ασχέτως αν
επικράτησε τελικά η άποψη της απόβασης στην ιταλική χερσόνησο.
Κατά την περίοδο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου επίσης, η Μεγάλη Βρετανία
και ο διάδοχός της, οι ΗΠΑ, αφού διαπίστωσαν ότι οι Τούρκοι είναι «πιο συνεπείς»
στις συμμαχικές τους υποχρεώσεις και σταθερά αντι-ρώσοι / αντισοβιετικοί (σε σχέση
με την πλειοψηφία των Ελλήνων που διατείνονταν φιλικά προς τους «ομόδοξους
αδελφούς» της Τρίτης Ρώμης-Μόσχας), επέτρεψαν την κατάληψη και διατήρηση της
ανατολικής Θράκης από τον Κεμάλ και τους διαδόχους του. Βέβαια είχε προηγηθεί η
αντικατάσταση του Ελευθερίου Βενιζέλου από τον Βασιλέα Κωνσταντίνο, μια
εσωτερική πολιτική κίνηση, η οποία όμως μεταφράστηκε γεωπολιτικά ως άρνηση της
πολιτικής των Αγγλοσαξόνων – άρα και αναβίωση του κινδύνου για τον έλεγχο της
ανατολικής Θράκης και των Στενών – με την επάνοδο του σθεναρά ταγμένου στο
γερμανικό αναθεωρητικό όραμα έκπτωτου ηγεμόνα.
Ευτυχώς ο Ιωάννης Μεταξάς είχε αντιληφθεί, το μοιραίο 1940, την
γεωπολιτική πραγματικότητα και δεν είχε αμφιβολίες για το ποια θα έπρεπε να είναι η
στάση της Αθήνας, παρά τα δεινά του πολέμου που αποφάσισε να δεχθεί για να
αποτρέψει προφητικά τα μεγαλύτερα και πολύ σοβαρότερα. Η ιστορία όμως τον
δικαίωσε όταν η νικήτρια Ελλάς προσαρτούσε τα μεγάλης γεωστρατηγικής αξίας
Δωδεκάνησα, κάτι που αναδεικνύεται σήμερα με το ζήτημα της ΑΟΖ και της
εκμετάλλευσης των υποθαλάσσιων ενεργειακών πόρων.
Στην περίπτωση του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, η Χώρα, με τη νικηφόρο
εκστρατεία της, ανέτρεψε τα ιταλικά σχέδια, όμως η γεωπολιτική της παράμετρος
προκάλεσε τη γερμανική επίθεση και την κατάκτησή της, όχι μόνο διότι ο ελληνικός
χώρος ήταν απαραίτητος στα γερμανικά σχέδια κατά θετικό τρόπο, διότι θα
υποβοηθούσε τις επιχειρήσεις στη Βόρεια Αφρική και θα παρείχε πρόσβαση προς
την περιοχή της Μέσης Ανατολής, όπου και τα πολύτιμα πετρελαϊκά αποθέματα,

36
Για την Ελλάδα, ο Mackinder είχε ήδη γράψει: «η κατάκτησή της από μία ισχυρή χερσαία
Δύναμη θα δώσει πιθανότατα σε αυτή τη Δύναμη τη δυνατότητα του ελέγχου όλης της
Παγκόσμιας Νήσου».
24
αλλά και κατά αρνητικό τρόπο, απαγορεύοντας τη χρήση του από τον αντίπαλο,
δηλαδή τους Συμμάχους, όπως είχε γίνει κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο37. Ο
ελληνικός χώρος λοιπόν θα καταλαμβάνονταν. Αφού αυτό δεν το πέτυχαν οι Ιταλοί,
το ανέλαβαν οι Γερμανοί. Επί πλέον, με τον ελληνικό χώρο στη διάθεση των
συμμάχων, δεν θα ήταν ασφαλής, τουλάχιστον από τη Συμμαχική αεροπορία, η
πλευρική κατά της Ρωσίας γερμανική εκστρατεία, η προς την Καυκασία και θα ήταν
εντός βεληνεκούς τα πολύτιμα για τη Γερμανία ρουμανικά πετρέλαια.
Αξίζει ακόμα να επισημανθεί, προς επιβεβαίωση της γεωπολιτικής σημασίας
του ελληνικού χώρου, ότι, παρά το γεγονός της γερμανικής αποχώρησης από το
μεγαλύτερο μέρος του, εντός του 1944, το προπύργιο της Κρήτης δεν είδε την
ελευθερία του παρά την τελευταία στιγμή, τον Απρίλιο του επομένου έτους, ένα μήνα
πριν από τον τερματισμό του μεγάλου αυτού πολέμου.
Οι τότε ισχυροί παίκτες του Διεθνούς Συστήματος δεν θα άφηναν έξω από
τους υπολογισμούς τους ένα τέτοιο χώρο. Και δεν το εννοούμε αυτό, μόνο για την
περίοδο των πολεμικών επιχειρήσεων. Τους ενδιέφερε και το μεταπολεμικό σκηνικό.
Έτσι, λήγοντος του πολέμου, στις συσκέψεις της Γιάλτας (Φεβρουάριος 1945) και του
Πότσνταμ (Αύγουστος 1945) προχώρησαν στη γνωστή «διανομή», η οποία καθόρισε
και την τύχη του ελληνικού χώρου, πάντοτε με κριτήρια γεωπολιτικά.
To σύμπλοκο γεωπολιτικών τειχών ανάσχεσης της Ρωσικής Αρκούδας, το
πνευματικό δημιούργημα του Αμερικανο-Ολλανδού Spykman που ονομάστηκε
Rimland (από την Σκανδιναβία μέχρι την Ινδική Χερσόνησο, την νότια Κορέα και την
Ιαπωνία) μαζί με το ΝΑΤΟ κρατούσε: «τους Γερμανούς κάτω, τους Ρώσους έξω και
τους Αμερικανούς μέσα».
Ήδη, άξιο αναφοράς είναι ότι μεσούντος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ο
Mackinder επεξεργάστηκε την αρχιτεκτονική του μεταπολεμικού κόσμου. Η νέα
Δύναμη που θα δέσποζε στην «καρδιά» της γης, την «heartland», δεν μπορούσε
πλέον να είναι η Γερμανία, μπορούσε όμως κάλλιστα να είναι η Ρωσία (ως Ε.Σ.Σ.Δ.).
Με την λήξη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, η Σοβιετική Ένωση
«καταβρόχθισε» τη Βουλγαρία, τη Ρουμανία, τη Γιουγκοσλαβία, την Ουγγαρία, την
Τσεχοσλοβακία και την Πολωνία - οι χώρες της Βαλτικής είχαν έρθει υπό τον έλεγχό
της ήδη από το 1940. Αμέσως μετά, κινήθηκε προς τις δύο πλευρές του Αιγαίου -
Ελλάδα και Τουρκία, επιδιώκοντας τη μετατροπή της εν λόγω γεωστρατηγικής
τοποθεσίας σε σοβιετικά ελεγχόμενα κράτη. Αν για τη Γερμανία το κίνητρο ήταν η

37
Κατά τμήμα της Διακοινώσεως που ο Γερμανός πρέσβυς επέδωσε στον τότε
Πρωθυπουργό Αλεξ. Κορυζή: «από τινων εβδομάδων ουδεμία απομένει αμφιβολία ότι, η
Αγγλία επιχειρεί να εγκαταστήσει εν Ελλάδι νέον μέτωπον (το μακεδονικό) κατά της Γερμανίας,
του είδους της κατά τον Α΄Π.Π. εκστρατείας»
25
θεωρία περί «ζωτικού χώρου» των Haushofer και Ratzel, με εποικοδόμημα τον
εθνικοσοσιαλισμό, για τη μεταπολεμική Ρωσία ήταν ο απόλυτος έλεγχος άλλων
χωρών, με εποικοδόμημα τον μαρξιστικό διεθνισμό. Οι ευρωπαϊκές χώρες της
«rimland», του παράκτιου τόξου, έπρεπε να οργανωθούν στρατιωτικά για τη
συγκράτηση-ανάσχεση (containment) των δυνάμεων της καρδιάς38.
Στις ευρωπαϊκές χώρες επιβαλλόταν πλέον να προστεθούν και οι
υπερατλαντικές, οι Η.Π.Α. και ο Καναδάς, που είχαν αποδειχθεί απαραίτητες και
στους δύο πολέμους. Τότε, με το βιβλίο του «The Geography of Peace» που
κυκλοφόρησε το 1944, ο Spykman ασπαζόμενος τη γενική αντίληψη του Mackinder,
έθεσε τις πρώτες βάσεις για τη γεωπολιτική σύλληψη του Νατοϊκού σχεδιασμού.
Πάνω στη δική του αρχιτεκτονική οικοδομήθηκε λίγα χρόνια αργότερα, το 1949, η
Ατλαντική Συμμαχία, ο Οργανισμός ΝΑΤΟ, πέντε με έξι χρόνια μετά τη θεωρητική
διατύπωση της αναγκαιότητάς του, ως ακρογωνιαίου λίθου, για τη διασφάλιση της
ειρήνης και την εξασφάλιση του Δυτικού Κόσμου.
Από καθαρά γεωπολιτικής απόψεως, το τόξο ανασχέσεως ήταν ελλιπές
χωρίς τον ελληνικό χώρο. Κατόπιν αυτού, προσεκλήθη και το έτος 1952
προσχώρησε στο ΝΑΤΟ και η Χώρα μας39. Η προσχώρηση της Χώρας μας ήταν η
πρώτη μεταπολεμικά από τις δύο μεγάλες της επιλογές υψηλής στρατηγικής, με
γεωστρατηγικά και γεωοικονομικά κριτήρια. Η δεύτερη ήταν η ένταξή μας στην Ε.Ε.
Με την πρώτη αποβλέψαμε στη διασφάλιση της παραμονής μας στον ελεύθερο
κόσμο της Δύσεως, με τη δεύτερη αποβλέψαμε στην οικονομική, αλλά και στην
πολιτική ενδυνάμωσή μας.

2.2. Η θέση της Ελλάδας εν μέσω των σύγχρονων διεθνών εξελίξεων

Με τις σχέσεις Ρωσίας - Δύσης σήμερα να έχουν ψυχρανθεί ξανά, εξαιτίας

των κρίσεων στην Συρία και στην Ουκρανία, το ερώτημα που έχουν πολλοί είναι εάν
θα ξαναδούμε τις παλιές, κακές ημέρες του Ψυχρού Πολέμου, στον 21ο αιώνα 40. Η
αλήθεια είναι πως ο ανταγωνισμός των Μεγάλων Δυνάμεων, με αντίτιμο την
πλανητική ηγεμονία ουδέποτε σταμάτησε, ενώ οι μεγάλοι πόλεμοι του παρελθόντος

38
Π. Ήφαιστος, «Η Γεωπολιτική και Γεωστρατηγική διάσταση του Ευρωαντλαντικού βάθρου
ισχύος σε ιστορικό και σύγχρονο πλαίσιο» το Κ. Αρβανιτόπουλους-Π.Ήφαιστος,
«Ευρωαντλαντικές Σχέσεις», εκδ. Ποιότητα, Αθήνα 1999, σελ. 5-103
39
Το ίδιο έτος, 1952, προσεχώρησε στο ΝΑΤΟ και η Τουρκία και τρία χρόνια αργότερα
συγκροτήθηκε ο CENTO (Central Treaty Organization), με τον οποίο το τόξο συμπληρώθηκε
με τις νότιες ασιατικές χώρες, Ιράκ, Ιράν και Πακιστάν.
40
Ε. Γεωργούσης, «Η Ελλάδα στο νέο Γεωπολιτικό Περιβάλλον»,
http://hellenicsunrise.blogspot.gr/2014/12/heartland.html, ανακτήθηκε 18.02.2016
26
ήταν απλά το αποκορύφωμα αυτού του ανταγωνισμού. Ας μην ξεχνάμε ότι μετά το
τέλος του Ψυχρού Πολέμου, οι ΗΠΑ έκαναν μια σειρά από μικρούς (επιθετικούς)
πολέμους με το πρόσχημα της ανθρωπιστικής επέμβασης ή της καταπολέμησης της
τρομοκρατίας, υπό τον ιδεολογικό μανδύα του κυρίαρχου φιλελευθερισμού στην
Ευρασία (πχ. οι δυο εισβολές στο Ιράκ, οι αεροπορικοί βομβαρδισμοί στην Σερβία, η
εισβολή στο Αφγανιστάν) για να διευρύνουν την επιρροή τους εκεί, ενώ και η Ρωσία
δεν απέφυγε να διεξάγει πόλεμο στην ίδια της την επικράτεια (Τσετσενία) και σε
γειτονικές χώρες (Γεωργία, Κριμαία), για να συγκρατήσει την θέση της στην υπερ-
ήπειρο.
Το μοντέλο «Rimland» - «Heartland» της Αγγλοσαξονικής Σχολής της
Γεωπολιτικής, που χωρίζει την ηπερ-ήπειρο στις δυο αντίστοιχες ζώνες, καθώς και
στις τάσεις αλληλεξάρτησης/σύγκρουσης που εμφανίζεται πως παράγουν διαχρονικά
εξηγεί γιατί ποτέ δεν έπαυσαν στην ιστορία οι τάσεις επέμβασης ή καλύτερα εισβολής
της μιας στην άλλη και ο λόγος ήταν και εξακολουθεί να είναι: από την μια η ανάγκη
για πρόσβαση των δυνάμεων του «Rimland» στον πλούτο (πρώτες ύλες και
ανθρώπινοι πόροι) του μεγάλου χερσαίου πεδίου του «Heartland» και από την άλλη
η ανάγκη για διασύνδεση των δυνάμεων του «Heartland» στις εμπορικές οδούς του
πολιτισμικά ανεπτυγμένου «Rimland».

Σήμερα, στη «Rimland» η Γερμανία και η Γαλλία είναι οι χαρακτηριστικότεροι

γεωστρατηγικοί παίκτες. Η μεν Γαλλία επιδιώκει να παίζει κεντρικό πολιτικό ρόλο
στην Ευρωπαϊκή Ένωση και βλέπει τον εαυτό της ως τον πυρήνα μιας μεσογειακής
και βορειο-αφρικανικής ομάδας κρατών, η δε Γερμανία συμπεριφέρεται ως ο
αναδυόμενος ηγέτης της Ένωσης. Για τους σύγχρονους γεωπολιτικούς σχεδιασμούς
των ΗΠΑ, οι σημαντικότεροι γεωπολιτικοί άξονες στη Rimland είναι η Ουκρανία, ως
το κλειδί της διασύνδεσης της Ρωσίας με την Κεντρική Ευρώπη, το Αζερμπαϊτζάν,
ως το κλειδί για τις πετρελαϊκές και πολιτικές σχέσεις στην Κασπία, η Τουρκία και το
Ιράν, με σκοπό την αναχαίτιση της Ρωσίας και τον έλεγχο της Μέσης Ανατολής και
της Κεντρικής Ασίας, καθώς και των ροών ενέργειας μέσω αυτών. Στο
προαναφερθέν γεωπολιτικό πλαίσιο οι ΗΠΑ επιθυμούν να οικοδομήσουν ένα
γεωπολιτικό τρίγωνο στην Ανατολική Μεσόγειο: Τουρκία, Ισραήλ, Ελλάδα, στο οποίο
εντάσσεται και η Κύπρος41.

41
Ν. Λάος, «Γεωπολιτική και Νοοπολιτική: Ευρώπη, Μέση Ανατολή, Ειρηνικός, Διεθνής
Πολιτική Οικονομία, Σύγκρουση των πολιτισμών, πολιτική βία και τρομοκρατία»,
http://nicolaslaos.com/GeopolitcsAndNoopolitics_NicolasLaos.pdf , ανακτήθηκε την
18.02.2016
27
 Συγχρόνως, προκύπτουν συνεχώς νέες προκλήσεις, απειλές αλλά και
ευκαιρίες42: Μείωση στρατηγικού βάρους για τον δυτικό κόσμο, άνοδος της Κίνας και
άλλων αναδυόμενων δυνάμεων (BRICS: Brazil, Russia, India, China, South Africa)
και αλλαγές στον παγκόσμιο συσχετισμό ισχύος, πολιτική και οικονομική στροφή από
την περιοχή του Ατλαντικού σε εκείνη του Ειρηνικού Ωκεανού, ανάγκη
μεταρρύθμισης του συστήματος παγκόσμιας πολιτικής και οικονομικής
διακυβέρνησης, ανάγκη αντιμετώπισης συνεπειών κλιματικής αλλαγής, δημογραφικά
ζητήματα (υπερπληθυσμός στον αναπτυσσόμενο κόσμο, γήρανση στον
αναπτυγμένο κόσμο, φαινόμενα πληθυσμιακών μετακινήσεων - μετανάστευση),
διατήρηση τεράστιων οικονομικών και κοινωνικών ανισοτήτων, διευρυνόμενος ρόλος
μη-κρατικών δρώντων (πολυεθνικές εταιρίες, διεθνείς οργανισμοί, μη-κυβερνητικές
οργανώσεις, διεθνή μέσα μαζικής ενημέρωσης, τρομοκρατικές οργανώσεις, λαϊκά
κινήματα, διεθνικές εγκληματικές οργανώσεις, κ.α.), εξελίξεις στον τομέα της
ενέργειας (κοιτάσματα υδρογονανθράκων, αγωγοί, πυρηνική ενέργεια, ανανεώσιμες
πηγές ενέργειας), κοσμογονικές εξελίξεις στον αραβικό κόσμο που ενδέχεται να
μεταμορφώσουν ολόκληρη την περιοχή.

Η χώρα μας έχει την τύχη και ατυχία να βρίσκεται σε μια «δύσκολη»
γεωγραφική περιοχή, που χαρακτηρίζεται από αστάθεια και ρευστότητα. Συνορεύει
δε, με μια χώρα η οποία έχει θέσει στο τραπέζι μια σειρά από διεκδικήσεις και η
οποία θεωρεί τη στρατιωτική ισχύ ως αποδεκτό εργαλείο άσκησης εξωτερικής
πολιτικής. Επιπλέον η Ελλάδα, η οποία βρίσκεται γεωγραφικά στη διαχωριστική
γραμμή Βορρά και Νότου, με «διάτρητα» σύνορα, λόγω γεωγραφικών ιδιαιτεροτήτων
και η οποία αποτελεί τόσο διαμετακομιστικό κέντρο, όσο και τελικό προορισμό
παράνομων αγαθών (ναρκωτικών, ανθρώπων, κλπ.). Η Ελλάδα καλείται να
προετοιμαστεί, κάνοντας τις απαραίτητες και κατάλληλες στρατηγικές επιλογές, για το
ρόλο της στη νέα διεθνή τάξη πραγμάτων και τη θέση της στον παγκόσμιο
συσχετισμό δυνάμεων που μεταβάλλεται με γοργούς ρυθμούς. Οι προκλήσεις - που
άλλοτε εξελίσσονται σε προβλήματα ή απειλές και άλλοτε, αν και όλο και σπανιότερα,
σε ευκαιρίες- είναι αρκετές43.

Η δεδομένη χωροθεσία του τόπου δεν τον αφήνει ανεπηρέαστο από τις
επιπτώσεις. Έτσι τυγχάνουμε μάρτυρες της μετανάστευσης, λαθραίας ή μη, του

42
Ι.Μάζης, «Το Νέο γεωστρατηγικό τοπίο στη ΝΑ Ευρώπη και η εληνοϊσραηλινή συνεργασία»
http://infognomonpolitics.blogspot.gr/2010/08/blog-post_9840.html, ανακτήθηκε 11.02.2016
43
Ν. Λάος, «Γεωπολιτική, Γεωοικονομία και Χρηματοοικονομική»,
https://www.scribd.com/doc/248787702/ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ-ΓΕΩΟΙΚΟΝΟΜΙΑ-ΚΑΙ-
ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ, ανακτήθηκε 18.02.2016
28
οργανωμένου εγκλήματος, της δράσης μιας εσωτερικής τρομοκρατίας και καθόλου
λιγότερο των κινδύνων από την αλόγιστη διάδοση των όπλων μαζικής καταστροφής
και την μη ανατάξιμη περιβαλλοντική φθορά. Και ενώ οι νέες απειλές καλούν σε
διεθνή συνεργασία για την αντιμετώπισή τους, ο κόσμος μας, ιδιαίτερα ο
ευρωατλαντικός κόσμος, διχάζεται ως προς τη μεθόδευση της δράσης του για την
αντιμετώπιση των απειλών, με τις ΗΠΑ να ακολουθούν μίαν ηγεμονική πορεία που
μάλλον αποδεικνύεται αντιπαραγωγική (περίπτωση Ιράκ). Μέσα σ΄ αυτό το νέο
περιβάλλον ασφαλείας, η Χώρα από μόνη της, αλλά και συλλογικά, μέσα από τους
διεθνείς οργανισμούς των οποίων είναι μέλος, κυρίως την Ε.Ε. και το ΝΑΤΟ, καλείται
να διασφαλίσει την επιβίωση και το μέλλον της, υποχρεωμένη να συμμετέχει, αφού
διαχρονικά έχει αδύναμες αντιστάσεις.
Δεν πρέπει να διαλάθει της προσοχής, εξάλλου, ότι η γεωπολιτική θέση της
Ελλάδας, όπως αναπτύχθηκε στο προηγούμενο κεφάλαιο της παρούσης, είναι
«κομβικό σημείο» της παράδοσης της αγγλοσαξονικής σχολής εφόσον η Ελλάδα
βρίσκεται σε χώρο όπως αυτός της Μεσογείου, ο οποίος επηρεάζει ή ελέγχει τρία
«chock points», δηλαδή τρία «σημεία πνιγμού»: τα Δαρδανέλια, το Σουέζ και το
Γιβραλτάρ. Το ζήτημα είναι ότι μέχρι την πτώση του τείχους του Βερολίνου το 1989
που αποτελεί ένα ιστορικό ορόσημο, η στρατηγική αυτή θέση της έχει απέναντι το
«σύμφωνο της Βαρσοβίας». Η ίδια υποστηρίζει, πολιτικά, ιδεολογικά, στρατηγικά το
Βορειοατλαντικό σύμφωνο. Άρα, υπάρχουν δυο συγκεκριμένοι πόλοι ισχύος που
συνιστούν το γνωστό σε όλους μας «διπολισμό». Η Ελλάδα, είναι εντοπισμένη
σαφώς, ως «κλειδόλιθος» του δυτικού πόλου ισχύος44.

Μετά όμως την πτώση του Βερολίνου και τη δημιουργία ενός κενού ισχύος
του «Συμφώνου της Βαρσοβίας», ο έτερος πόλος, δηλαδή το Βορειοατλαντικό
Σύμφωνο και οι πολιτικοί μηχανισμοί και τα άλλα συλλογικά συστήματα όπως π.χ. η
Ευρωπαϊκή Ένωση τείνουν πολιτικά και οικονομικά να επηρεάσουν και να ελέγξουν
χώρους αυτού του κενού ισχύος που αφήνει μετά την πτώση του το Σύμφωνο της
Βαρσοβίας. Έτσι, παρατηρείται η επέκταση της Ε.Ε. στα κράτη της πρώην
Ανατολικής Ευρώπης, η δημιουργία κεντροασιατικών μουσουλμανικών πρώην
σοβιετικών δημοκρατιών και η προσπάθεια πια της Δύσης να εδραιώσει την επιρροή
της και τη στρατιωτική και την αμυντική και την επιρροή ασφαλείας σε όλη αυτή τη
νέα ζώνη, η οποία προέκυψε από τη δημιουργία του κενού αυτού ισχύος στο
διαλυθέν σύμφωνο της Βαρσοβίας.

44
Ι. Θ. Μάζης, «Γεωπολιτική: Η Θεωρία και η Πράξη», εκδ. Παπαζήση/ΕΛΙΑΜΕΠ, Αθήνα
2002, σελ. 38-39
29
 Το επίφοβο, όμως, εδώ, είναι πως πλέον αυτή η αλληλεπίδραση/σύγκρουση
δράσης-αντίδρασης των Rimland-Heartland και των δυνάμεων που τα ηγεμονεύουν,
ίσως εξελιχθεί σε ανοικτή διαμάχη, κάτι που έτσι και αλλιώς συνέβη στο παρελθόν,
αφού τώρα έχουν εκλείψει σταθερές (διπολισμός, μονοπολισμός) που ισορροπούσαν
το σύστημα, κάνοντας την δημιουργία ενός σπιράλ θανάτου απολύτως δυνατό.
Τελικά μια εκ νέου και εκτός ελέγχου σύγκρουση Δύσης-Ανατολής κατά τον
πολυπολικό 21ο αιώνα, ο οποίος κατά την δεύτερή του δεκαετία παρουσιάζει ένα
διεθνές σύστημα άναρχο όσο ήταν και λίγο πριν τον Ά Παγκόσμιο Πόλεμο, είναι
πιθανή και θα οδηγήσει σε ανεξέλεγκτες καταστάσεις, που θα συμπαρασύρουν στον
όλεθρο, όχι μόνο τις Μεγάλες Δυνάμεις, αλλά και μικρότερους δρώντες του
συστήματος, όπως την Ελλάδα και την Τουρκία45.

Δεν είναι δύσκολο να αντιληφθεί κανείς ότι η ευρύτερη περιοχή μας βρίσκεται
σε μεγάλη κινητικότητα και ανησυχία. Από την αναζωπύρωση των συγκρούσεων
μεταξύ Ουκρανών και Νεορώσων αποσχιστών και τη δυναμική εμπλοκή της Ρωσίας
στον Συριακό Εμφύλιο, ως την ψυχροπολεμική σύγκρουση Πούτιν-Ερντογάν και την
αναμενόμενη γέννηση νέων κρατών στη Μέση Ανατολή (Κουρδιστάν), τα πάντα
συγκλίνουν στο ότι το «status quo» της Ανατολικής Μεσογείου, της Ανατολικής
Ευρώπης και των Βαλκανίων πρόκειται σύντομα να αλλάξει. Με όχημα την
καταπολέμηση του Ισλαμικού Χαλιφάτου (ISIS) η Ρωσία φαίνεται πως επανακάμπτει
στο διεθνές προσκήνιο μετά τις δυσκολίες που αντιμετώπισε λόγω των κυρώσεων
της Δύσης για την προσάρτηση της Κριμαίας.

Επίσης, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι οι Ισραηλινοί μετά τη σύσφιξη των

σχέσεων Ιράν-ΗΠΑ αισθάνονται «άβολα» απέναντι στην αναβάθμιση των σχέσεων
των δύο κρατών. Η μόνη δύναμη που θα μπορούσε να λειτουργήσει εξισορροπητικά
και να προσφέρει «κάλυψη» στο Iσραήλ απέναντι στο Σιϊτικό κίνδυνο είναι η Ρωσία.
Αλλά και η Κύπρος θα πρέπει να θεωρηθεί σίγουρο ότι θα επιζητήσει μία ανάλογη
συνεργασία με τη Ρωσία. Καθώς, η σταδιακή αξιοποίηση των πλούσιων
υποθαλάσσιων κοιτασμάτων της ξεκίνησε το Μάρτιο του 2016 και δεν θα ήθελε σε
καμία περίπτωση να θέσει σε κίνδυνο το κοινό ενεργειακό της μέλλον με το Ισραήλ
και την Αίγυπτο. Μόνο η εμπλοκή της Ρωσίας θα μπορούσε να εξασφαλίσει το
απρόσκοπτο της εξόρυξης φυσικού αερίου ή πετρελαίου στην Ανατολική Μεσόγειο
απέναντι στο φόβο επέκτασης του ισλαμικού κινδύνου (ISIS).

45
Ι. Κωνσταντόπουλος, «Η αλληλεπίδραση των δυνάμεων του Ευρασιατικού Rimland
Heartland», http://www.analystsforchange.org/2015/05/rimland-heartland.html, ανακτήθηκε
03.02.2016
30
 Κάνοντας δε, μια αναδρομή στην ιστορία, αντιλαμβάνεται κανείς ότι τα
Βαλκάνια για τους Ρώσους ήταν αυτό που θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ως
«δώρον άδωρο» δίχως έξοδο στο Αιγαίο. Κι αυτό, γίνεται περισσότερο αντιληπτό
σήμερα, που η Ρωσία ψάχνει έναν τρόπο να υπερκεράσει το εμπόδιο της Τουρκίας
και να διασυνδέσει την Μαύρη Θάλασσα με τη Μεσόγειο. Η Σερβία ή η Βουλγαρία
σίγουρα αποτελούν σημαντικά προγεφυρώματα στη Βαλκανική, αλλά δεν πρόκειται
να λειτουργήσουν εξισορροπητικά απέναντι στη ρωσοτουρκική κόντρα από μόνα
τους. Η Ρωσία χρειάζεται μια δύναμη που να αποτελεί ένα πραγματικό αντίβαρο στην
Τουρκία και αυτή η δύναμη είναι μόνο η Ελλάδα. 46Για να ολοκληρωθεί ο στρατηγικός
σχεδιασμός της Μόσχας για την Ανατολική Μεσόγειο και κατ’ επέκταση για την
παγκόσμια θέση της, μία στενή σχέση με την Ελλάδα είναι κάτι περισσότερο από
αναγκαία. Η Ελλάδα, ως ο διαχρονικός αντίπαλος της Τουρκίας στην περιοχή, είναι η
μόνη χώρα που μπορεί να λειτουργήσει ως «τανάλια» από κοινού με τη Κριμαία που
θα πιέζει την Τουρκία να κρατά ανοιχτά τα Στενά, ώστε να μην διασπαστεί η ενότητα
της Μαύρης Θάλασσας με την Ανατολική Μεσόγειο και να εγκλωβιστεί η Ρωσία για
άλλη μια φορά μακριά από τις «θερμές» θάλασσες47.

Ταυτόχρονα, η Μέση Ανατολή, πάντα επίκαιρη στα ειδησεογραφικά

πρακτορεία λόγω των πολέμων που ξεσπούν σε αυτή, θα αποτελεί και στο μέλλον
τον παγκόσμιο ενεργειακό τροφοδότη. Η Ελλάδα στο παρελθόν είχε άριστες
διπλωματικές σχέσεις με χώρες του Αραβικού κόσμου (με τους διεθνείς
«τρομοκράτες» Γιάσερ Αραφάτ και Μουαμάρ Καντάφι) και δεν ήταν λίγες οι φορές
που μεσολάβησε η επίσημη κυβέρνηση προς επίλυση προβλημάτων σε διεθνές
επίπεδο. Η επιδίωξη της επαναπροσέγγισης των χωρών αυτών μέσω διακρατικών
συμφωνιών μπορεί να συνεισφέρει σε θέματα που μαστίζουν τις ίδιες, όπως η
τρομοκρατία48.

Επιπλέον, η Ελλάδα θα μπορούσε μέσω συμφωνιών με διεθνείς εταιρείες να

μεταφέρει στην επικράτειά της, άρα και στον ελληνικό λαό, φθηνή ενέργεια και να
καταστεί δευτερευόντως και κύριος ενεργειακός διακομιστής της Ευρώπης. Η
επικερδής για τα εθνικά συμφέροντα μας επιλογή της διέλευσης ενός αγωγού από τα

46
Όπως ο Κωνσταντίνος Γρίβας είχε σημειώσει: «Ακόμη και αν στη θέση της Ελλάδας, της
ομόδοξης Ελλάδας, ήταν το μουσουλμανικό Μπαγκλαντές, μόνο και μόνο το γεγονός ότι θα
βρισκόταν σε αυτήν τη γεωγραφική θέση, η ίδια η γεωπολιτική δυναμική της κατάστασης που
έχει διαμορφωθεί θα το καθιστούσε ιδανικό υποψήφιο σύμμαχο της Ρωσίας».
47
Κόκκινος Μ., «Η Επιλογή της “προδομένης” Ελλάδας», http://www.triklopodia.gr/248321-2 ,
(ανακτήθηκε την 05.09.2016)
48
Κ. Καλτσάς, «Η θεωρία της Rimland: Η θεωρία της Rimland στην Ανατολική Μεσόγειο»,
http://iknowgr.blogspot.gr/2016/01/rimland-rimland.html , (ανακτήθηκε την 05.09.2016)
31
εδάφη της χώρας μας, πλέον των γεωπολιτικών ισορροπιών και των οικονομικών
παραμέτρων, καθορίζεται και από την αξιοπιστία και τη σταθερότητα μας ως
ευνομούμενη κρατική υπόσταση αλλά και το επίπεδο τεχνογνωσίας και ικανοτήτων
των εταιρειών και του ειδικευμένου προσωπικού μας. Διότι η χώρα μας εξακολουθεί
να προσφέρει σε όλους τους ενδιαφερόμενους εθνική ασφάλεια και ανεξαρτησία, δεν
αντιμετωπίζει προβλήματα τρομοκρατίας και της προσφέρεται μια καλή ευκαιρία για
ανάπτυξη και αντιμετώπιση της οικονομικής της κρίσης49. Εξάλλου, η Ελλάδα
αποτελεί πρώτη δύναμη και στα πλοία μεταφοράς υγροποιημένου φυσικού αερίου,
μια μορφή διακίνηση ενέργειας που η ζήτηση της αυξάνεται σταθερά. Παράλληλα
είναι σε εξέλιξη σχεδιασμοί και εργασίες για την αύξηση των αποθηκευτικών χώρων
και μικρού μήκους αγωγών με σκοπό η χώρα μας να εξελιχθεί σε τροφοδότη φυσικού
αερίου των γειτονικών χωρών.

Η Ελλάδα στην ευρύτερη περιοχή της «Rimland» επιβάλλεται να

διαδραματίσει σπουδαίο ρόλο. Ως ισότιμο μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα μετέχει
στις μελλοντικές εξελίξεις σε αυτήν την περιοχή ενδιαφέροντος, αλλά θα πρέπει και
αυτόνομα να επιδιώξει μια «επιθετική» πολιτική φιλίας και συνεργασίας με χώρες
που θα αποτελέσουν τις μελλοντικές υπερδυνάμεις όπως η Ρωσία και η Κίνα. Η Κίνα,
στην προσπάθεια της να εξωτερικεύσει την οικονομία της, αναζητά εμπορικούς
εταίρους. Η Ελλάδα μπορεί μέσω διακρατικών συμφωνιών σε θέματα ασφάλειας,
άμυνας, εμπορίου και πολιτισμικής συνεργασίας να εμβαθύνει τη σχέση αυτή με
επιτάχυνση των διαδικασιών50.

Ο ρόλος της Ελλάδας, υπό το φως των ανωτέρω συνθηκών στο γεωπολιτικό
σκηνικό της Ανατολικής Μεσογείου, εξακολουθεί να είναι σημαντικός. Εντούτοις, από
τη στιγμή που το σύμφωνο της Βαρσοβίας δεν υπάρχει, αν τα πράγματα εξεταστούν
από την πλευρά της Ελλάδας αυστηρά, πρέπει να γίνει συνείδηση ότι η Ελλάδα, αν
και εφόσον θα ήθελε να δημιουργήσει μία διαφορετική στρατηγική προσέγγιση από
αυτή που διατηρεί ως μέρος της προαναφερθείσης γεωπολιτικής παράδοσης, θα
έπρεπε να υπάρχει και ένας έτερος πόλος ισχύος στον γαλαξία του οποίου να πάει
να εγγραφεί, να αποχωρήσει δηλαδή από τον γαλαξία του Βορειοατλαντικού
Συμφώνου και να περάσει σε έναν δεύτερο γαλαξία. Αυτός ο δεύτερος γαλαξίας
όμως απουσιάζει.

49
Γεωργούσης Ε., «Η Ελλάδα στο νέο Γεωπολιτικό Περιβάλλον»,
http://aioniaellinikipisti.blogspot.gr/2012/04/blog-post_2657.html (ανακτήθηκε την 03.08.2016)
50
Καλτσάς, Κ., «Η θεωρία της Rimland: Η θεωρία της Rimland στην Ανατολική Μεσόγειο»,
http://iknowgr.blogspot.gr/2016/01/rimland-rimland.html , (ανακτήθηκε την 05.09.2016)
32
 Είναι ξεκάθαρο, επομένως, ότι σε ενδεχόμενη αλλαγή στρατηγικής
προσέγγισης από την Ελλάδα των νέων αυτών προκλήσεων που καλείται να
διαχειριστεί και μη υπαρχουσών των ασπίδων ασφαλείας ως μέρους του ΝΑΤΟ και
της Ε.Ε., των δεσμεύσεων της Σένγκεν και όλων αυτών των αποκλεισμών, τα κύματα
μεταναστών δεν θα εμποδιστούν από κανέναν να περάσουν στην υπόλοιπη
Ευρώπη, μέσω Ιταλίας, μέσω Αλβανίας, Σκοπίων, Σερβίας, Βουλγαρίας. Όλη αυτή η
ζώνη, σύμφωνα με τους φόβους που εκφράζονται από τον καθηγητή, Ι. Μάζη, θα
γίνει πλέον μία «φλεγόμενη ζώνη» με θύλακες διάφορων ισλαμιστικών οργανώσεων
οι οποίοι πολύ πιο εύκολα θα περνάνε προς τα μέσα παρά τώρα που υπόκεινται σε
κάποιους περιορισμούς και ελέγχους, υπάρχοντος του ευρωπαϊκού νομικού πλαισίου
ελέγχου51.

Η ίδια η Ελλάδα ως χώρα, εν τοιαύτη περιπτώσει, είναι πολύ πιθανό να

καταστεί από χώρα «χώρος» - χώρος διακίνησης, κατατεμαχισμένος ανάλογα με τα
συμφέροντα των δυνάμεων οι οποίες θα θέλουν να διασφαλίσουν τη δική τους
ασφάλεια. Δηλαδή, η Βόρεια Ελλάδα θα περάσει σε κάποια σφαίρα συμφερόντων η
οποία θα εξασφαλίζει τη διέλευση των αγωγών φυσικού αερίου από Ανατολάς προς
Δυσμάς, οι οποίοι όμως δε θα πρέπει να ανήκουν σε ρωσικά συμφέροντα. Άρα, θα
εμπλακούν «υπεργολάβοι», οι οποίοι βρίσκονται ήδη στα σύνορα, είτε οι Αλβανοί είτε
οι Σκοπιανοί είτε οι Βούλγαροι, οι οποίοι είναι «πιστότεροι» σύμμαχοι από ό,τι οι
Έλληνες και θα δημιουργήσουνε μία βόρεια ζώνη η οποία θα διασφαλίζει τη μη
δυνατότητα της προσέγγισης των ρωσικών συμφερόντων προς την Ευρώπη σε ό,τι
αφορά στους υδρογονάνθρακες.

Το ίδιο, άλλωστε, υπάρχει κίνδυνος να συμβεί και στο Αιγαίο, το οποίο θα

αποτελέσει έναν νέο αντικειμενικό στόχο για όλη αυτή τη νέα κατάσταση. Στη
συγκεκριμένη στιγμή, η Τουρκία έχοντας να αντιμετωπίσει το Κουρδικό της
πρόβλημα, το οποίο αυτή τη στιγμή έχει αποκτήσει σάρκα και οστά διοικητικά,
πολιτικά και ιδεολογικά με την άνοδο του κουρδικού κόμματος, για να δεχθεί να
παραχωρήσει μειονοτικές ελευθερίες και δικαιώματα αλλά και αυτοδιοικητικά
δικαιώματα σε αυτή την τεράστια περιοχή η οποία κατοικείται από Κούρδους, θα

51
Ι. Μάζης, «Η Γεωπολιτική της Ευρύτερης Μέσης Ανατολής και η Τουρκία», εκδ. Λιβάνη,
Αθήνα 2008
33
ζητήσει ανταλλάγματα, τα οποία θα λάβει ασφαλώς προς Δυσμάς, δηλαδή στο
Αιγαίο, στο δίαυλο Δαρδανελίων-Αιγαίου52.

Λόγω γεωγραφικών, κυρίως, δεδομένων η εμπλοκή της χώρας μας στις

περιφερειακές αλλά και παγκόσμιες γεωπολιτικές εξελίξεις είναι αναπόφευκτη και
αναγκαστική. Ο χώρος μας αποτελεί πολύ ουσιαστικό κρίκο στην σύνδεση της
Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης με τη Μεσόγειο και από εκεί με την Μέση
Ανατολή. Οι θαλάσσιες συγκοινωνίες μεταξύ Μέσης Ανατολής και Αν. Μεσογείου και
από εκεί στην Δυτική Μεσόγειο και τον Ατλαντικό, διέρχονται αναγκαστικά από την
θαλάσσια περιοχή μας. Η αξία της Ελλάδας, λοιπόν, ως μέλος του ΝΑΤΟ και των
λιμανιών της στην Ανατολική Μεσόγειο, αυξάνεται σημαντικά ιδίως λόγω των
σύγχρονων παγκόσμιων εξελίξεων και καλεί τη χώρα να αξιοποιήσει τις ευκαιρίες
που γεννώνται, συνειδητοποιώντας ότι αποτελεί τη μόνη δύναμη που μπορεί να
χρησιμοποιηθεί σε διπλό ρόλο ανάσχεσης και αποκατάστασης του ρήγματος της
«Rimland»53.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3ο :

Οι γεωπολιτικές επιλογές της Ελλάδας στο πλαίσιο της Ουκρανικής

κρίσης:

3.1. Στρατηγικοί συσχετισμοί στη Βαλτική

Εισαγωγικά, παρατηρείται ότι η επιστροφή της γεωπολιτικής είναι πλέον

γεγονός και το ΝΑΤΟ και τα κράτη μέλη της ΕΕ προσπαθούν να καταστούν εκ νέου
ρυθμιστικός παράγοντας του νέου συσχετισμού ισχύος που αναπτύσσεται στον
ευρύτερο χώρο της Βαλτικής, ο οποίος συγκεντρώνει και πάλι ιδιαίτερο ενδιαφέρον,
ιδίως στην μετά την Ουκρανική κρίση εποχή που κορυφώθηκε την άνοιξη του 2014,
όταν Ρωσόφωνες ομάδες στην Ουκρανία οργανώθηκαν στα νοτιοανατολικά της

52
Lenore G. Martin, συλλογικό έργο, επιμέλεια Δημήτρης Καιρίδης, «Ο Ρόλος και θέση της
Τουρκίας στον κόσμο: Σύγχρονη πραγματικότητα και μελλοντικές προκλήσεις» μτφ
Ευανάγνωστον, εκδ. Ι. Σιδέρης, Αθήνα 2006.
53
Γεωργούσης Ε., «Η Ελλάδα στο νέο Γεωπολιτικό Περιβάλλον»,
http://aioniaellinikipisti.blogspot.gr/2012/04/blog-post_2657.html , (ανακτήθηκε την
03.08.2016)
34
χώρας απαιτώντας, μέσω μαζικών διαδηλώσεων και συγκρούσεων με τα ουκρανικά
σώματα ασφαλείας, την ανεξαρτησία τους από την Ουκρανία ή την ένωσή τους με τη
Ρωσία. Οι διαδηλώσεις ξέσπασαν όταν ο Ουκρανός Πρόεδρος Βίκτορ Γιανουκόβιτς
καθαιρέθηκε μέσα σε κλίμα αντικυβερνητικών διαδηλώσεων στο Κίεβο.

Ο Z. Brzezinski στο βιβλίο του «Η Μεγάλη Σκακιέρα» χαρακτηρίζει την

Ουκρανία ως ένα από τα πέντε κράτη «Γεωπολιτικούς Άξονες» (Ουκρανία, Τουρκία,
Αζερμπαϊτζάν, Ιράν και Νότιο Κορέα), κράτη που κατά τον συγγραφέα, η σημασία
τους δεν προέρχεται από τη δύναμη τους ή τα κίνητρα τους αλλά από την ευαίσθητη
θέση τους και τις συνέπειες που έχει η δυνητικά ευάλωτη κατάσταση τους στη
συμπεριφορά των πέντε «στρατηγικών παικτών» (Γαλλία, Γερμανία, Ρωσία, Κίνα,
Ινδία). Χαρακτηρίζει μάλιστα την Ουκρανία ως χώρα κλειδί για το μετασχηματισμό
της Ρωσίας, λέγοντας χαρακτηριστικά ότι χωρίς την Ουκρανία η Ρωσία παύει να είναι
ευρασιατική αυτοκρατορία και μετασχηματίζεται σε κυρίως ασιατικό αυτοκρατορικό
κράτος54.

Η Ρωσία από την άλλη, ιστορικά απέδιδε ιδιαίτερη σημασία στην υπο-
περιφέρεια της Βαλτικής, την οποία σε συνδυασμό με την Ουκρανία θεωρούσε ως το
αμυντικό της προπέτασμα στην Κεντρική Ευρώπη. Η εξήγηση γι’ αυτήν την στάση
της Ρωσίας προς την Βαλτική βρίσκεται στην αντιστροφή των όρων του σχήματος
του N. Spykman και μπορεί να αποδοθεί, τόσο στην ιστορική της βούληση, να
διαθέτει τουλάχιστον μια ελεύθερη έξοδο σε θάλασσα (πέραν των «θερμών
θαλασσών» που αποτελούσαν το πρωταρχικό διακύβευμα για την Ρωσία ανέκαθεν),
όσο και στην πρόθεσή της να προστατεύσει το μόνο προσπελάσιμο, από άποψη
φυσικών εμποδίων, μέρος της επικράτειάς της («Heartland»), το οποίο μέχρι σήμερα
εκτείνεται από την γραμμή της Αγίας Πετρούπολης και φτάνει ως το Rostov-on-Don55.

Η περιοχή της Βαλτικής, γενικότερα, αναδεικνύεται ως ο κατάλληλος

γεωγραφικός τόπος, στον οποίο τόσο η μελέτη του πρόσφατου εμπειρικού γεγονότος
όσο και η Ιστορία των συσχετισμών ισχύος μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων, μπορούν
ν’ αναδείξουν με χαρακτηριστικό και μοναδικό τρόπο το συγκεκριμένο γεωπολιτικό
παίγνιο ανασφάλειας και καχυποψίας μεταξύ Δύσης και Ρωσίας. Ιδιαιτέρως μετά την
ρώσο-ουκρανική διένεξη του Μαρτίου του 2014, που οδήγησε στην προσάρτηση της

54
Brzinski Z., «Η μεγάλη σκακιέρα», εκδ. Λιβάνη-Νέα Σύνορα, Αθήνα 1998, σελ. 79-89
55
Υφαντίδης, Α. «Ρωσία-ΝΑΤΟ: Γεωπολιτικά παίγνια και στρατηγικοί συσχετισμοί στην
Βαλτική», http://www.tilegrafima.gr/eipan/rosia-nato-geopolitika-paignia-kai-stratigikoi-
sysxetismoi-stin-valtiki/ (ανακτήθηκε την 23.09.2016)
35
Κριμαίας από την Ρωσική Ομοσπονδία, το ΝΑΤΟ θέλησε να τονίσει την σημασία της
προστασίας της Βαλτικής από τον ρωσικό παράγοντα56.

Παραδόξως, όμως, φαίνεται πως η διπλωματική ισορροπία μεταξύ των δυο

πλευρών διατηρείται, παρά τα όποια επεισόδια57 και τους στρατιωτικούς
εξοπλισμούς, καθώς κυρίαρχο ρόλο στην συγκεκριμένη συγκυρία, στις ατζέντες
ασφαλείας των δυο δρώντων κατέχει η μάχη κατά του εξτρεμιστικού Ισλάμ στη Μέση
Ανατολή58. Η πιο ενεργή εμπλοκή του ΝΑΤΟ στην Βαλτική και η στρατηγική
αναβάθμιση των τριών κρατών της Βαλτικής59 δείχνουν να διαμορφώνουν ένα
πλαίσιο μιας εύθραυστης ισορροπίας ισχύος, η οποία εξ αρχής φαίνεται να λειτουργεί
σε βάρος της αμοιβαίας επωφελούς συνεργασίας.

3.2. Η αλληλεπίδραση των δυνάμεων της Ευρασίας στο πλαίσιο της

κρίσης στην Ουκρανία

Είναι αλήθεια πως ο ανταγωνισμός των Μεγάλων Δυνάμεων, με αντίτιμο την

πλανητική ηγεμονία ουδέποτε σταμάτησε, ενώ οι μεγάλοι πόλεμοι του παρελθόντος
ήταν απλά το αποκορύφωμα αυτού του ανταγωνισμού.

Επιχειρώντας να ερμηνεύσει κανείς τη σύγχρονη επιθετική συμπεριφορά της

Ρωσίας σε σχέση με το Ουκρανικό ζήτημα, πάντα υπό το πρίσμα της
αλληλεπίδρασης των δυνάμεων της «Rimland» και της «Heartland», θα μπορούσε να
παρατηρηθεί ότι την έχουν πυροδοτήσει οι αλλοπρόσαλλες επιλογές της Δύσης, οι

56
Σε διάφορες προσομοιώσεις που διεξήγαγε το Αμεικανικό Ινστιτούτο Αμυντικών Ερευνών
RAND, διαπίστωσε πως τα κράτη της Βαλτικής ήταν ιδιαιτέρως ευάλωτα παρά τις όποιες
ιδιαίτερες προσπάθειες είχαν γίνει τα περασμένα 10 χρόνια για τον αμυντικό εκσυγχρονισμό
τους και την αύξηση της συλλογικής αποτρεπτικής τους ισχύος. Συγκεκριμένα το Ινστιτούτο
RAND σε έκθεση του 2016 εξήγησε πως στην ακραία περίπτωση άμεσου πλήγματος του
ρωσικού στρατού στα Βαλτικά εδάφη, η εκτιμώμενη διάρκεια άφιξης των στρατευμάτων στο
Ταλίν ή στην Ρίγα και το Βίλνιους ήταν από 36-60 ώρες.
57
Την 11η Απριλίου 2016, δύο ρωσικά αεροπλάνα πέταξαν σε απόσταση αναπνοής από το
αντιτορπιλικό USS Donald Cook του αμερικανικού πολεμικού ναυτικού που συμμετείχε σε
στρατιωτική άσκηση στ’ ανοιχτά της Εσθονίας με συμμαχικά αεροσκάφη. Το επεισόδιο
συνεχίστηκε και την επόμενη μέρα όταν ένα στρατιωτικό ελικόπτερο πραγματοποίησε χαμηλή
πτήση πλησίον του αντιτορπιλικού, ενώ στην συνέχεια δύο μαχητικά αεροπλάνα Sukhoi SU-
24 έκαναν εκ νέου επικίνδυνους ελιγμούς. Η πρώτη εντύπωση που δημιουργήθηκε αμέσως
μετά την λήξη των δυο αυτών επεισοδίων ήταν πως θ’ ακολουθούσε άμεσο θερμό επεισόδιο
μεταξύ των δυο κρατών.
58
America’s Navy TM, «US Navy Ship Encounters Aggressive Russian Aircraft in Baltic Sea»,
http://www.navy.mil/submit/display.asp?story_id=94170 (ανακτήθηκε την 25.05.2016)
59
Shlapak, D., Johnson, M., «Reinforcing Deterrence on NATO’s Eastern Flank War gaming
the Defense of the Baltics»,
http://www.rand.org/content/dam/rand/pubs/research_reports/RR1200/RR1253/RAND_RR12
53.pdf (ανακτήθηκε την 25.05.2016)
36
οποίες αποσταθεροποίησαν μια ζωτικής σημασίας χώρα (Ουκρανία) για την Ρωσία.
Η πιθανή ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ από το νέο καθεστώς της χώρας,
επέβαλε την δυναμική αντίδραση των Ρώσων, αφού έβλεπαν τον Ατλαντικό
συνασπισμό να πλησιάζει όλο και περισσότερο τα Ρωσικά σύνορα60.

Ας μην ξεχνάμε ότι οι Δυτικοί ηγέτες είχαν υποσχεθεί στον Μιχαήλ

Γκορμπατσώφ ότι με την αποχώρηση των Σοβιετικών από την Ανατολική Ευρώπη, η
συγκεκριμένη περιοχή θα έμενε μια ουδέτερη ζώνη, μακριά από το ΝΑΤΟ. Όμως δεν
τήρησαν αυτήν την υπόσχεση και με δυο διαδοχικές επεκτάσεις, το 1999 και το 2004,
το ΝΑΤΟ απορρόφησε τα κράτη του άλλοτε κραταιού Συμφώνου τις Βαρσοβίας,
καθώς και τις Βαλτικές Δημοκρατίες που κάποτε αποτελούσαν μέρος της ΕΣΣΔ. Η
υπερβολή των Δυτικών, έφερε την βίαιη αντίδραση της Μόσχας61.

Από τα μέσα της δεκαετίας του 1990, οι Ρώσοι ηγέτες είχαν αντιταχθεί στην
διεύρυνση του ΝΑΤΟ και τα τελευταία χρόνια είχαν καταστήσει σαφές ότι δεν θα
σταθούν απαθείς, ενώ οι στρατηγικά σημαντικοί γείτονές τους μετατρέπονται σε
Δυτικό προμαχώνα. Για τον Πούτιν, η παράνομη ανατροπή του δημοκρατικά
εκλεγμένου και φιλορώσου προέδρου της Ουκρανίας, την οποία αποκάλεσε
«πραξικόπημα», ήταν η τελική σταγόνα. Απάντησε με την κατάληψη της Κριμαίας,
μια χερσόνησο που φοβόταν ότι θα φιλοξενήσει μια ναυτική βάση τού ΝΑΤΟ και
προσπάθησε να αποσταθεροποιήσει την Ουκρανία έως ότου αυτή εγκαταλείψει τις
προσπάθειές της να ενταχθεί στην Δύση.

Η αντίδραση του Πούτιν δεν θα πρέπει να αποτελεί έκπληξη. Εξάλλου, η

Δύση προχώρησε στο κατώφλι της Ρωσίας και απείλησε βασικά στρατηγικά
συμφέροντά της, ένα σημείο που ο Πούτιν υπογράμμισε κατηγορηματικά και
επανειλημμένα. Οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ευρώπη είχαν την τάση εσφαλμένα να
πιστεύουν ότι η λογική του ρεαλισμού έχει μικρή σημασία στον 21ο αιώνα και ότι η

60
Κωνσταντόπουλος Ι., «Η αλληλεπίδραση των δυνάμεων του Ευρασιατικού Rimland
Heartland», http://www.analystsforchange.org/2015/05/rimland-heartland.html (ανακτήθηκε
03.08.2016)
61
Μετά και την εισδοχή των τριών κρατών της Βαλτικής στην Βορειοατλαντική συμμαχία τo
2004, η δραστηριότητα του ΝΑΤΟ σ’ εκείνη την περιοχή αυξήθηκε ενώ η συγκεκριμένη
διεύρυνση του ΝΑΤΟ είχε και έντονα συμβολικό χαρακτήρα καθώς για πρώτη φορά κράτη-
πρώην σοβιετικές ομόσπονδες δημοκρατίες, έγιναν μέλη του Βορειοατλαντικού συμφώνου. Η
διεύρυνση του 2004 στην Βαλτική και σε πρώην εδάφη της ΕΣΣΔ σηματοδοτεί καθοριστικά
μια νέα εποχή τόσο για το ΝΑΤΟ όσο και για την αντίληψη της Ρωσικής Ομοσπονδίας για τον
μετασοβιετικό χώρο.
37
Ευρώπη μπορεί να παραμένει ακέραιη και ελεύθερη στη βάση φιλελεύθερων αρχών
όπως το κράτος δικαίου, η οικονομική αλληλεξάρτηση και η δημοκρατία62.

Οι ενέργειες της Ρωσίας θα έπρεπε να γίνουν κατανοητές. Ως μια τεράστια

έκταση επίπεδης γης που και η ναπολεόντεια Γαλλία και η αυτοκρατορική Γερμανία
και η ναζιστική Γερμανία διέσχισαν για να χτυπήσουν την ίδια την Ρωσία, η Ουκρανία
χρησιμεύει ως ένα κράτος-«μαξιλάρι» τεράστιας στρατηγικής σημασίας για την
Ρωσία. Κανένας Ρώσος ηγέτης δεν θα ανεχόταν μια στρατιωτική συμμαχία που μέχρι
πρόσφατα ήταν θανάσιμος εχθρός της Μόσχας, να κινείται μέσα στην Ουκρανία.
Επίσης, κανένας Ρώσος ηγέτης δεν θα παρέμενε άπραγος ενώ η Δύση βοηθούσε να
εγκατασταθεί μια κυβέρνηση εκεί, η οποία θα ήταν αποφασισμένη να ενσωματώσει
την Ουκρανία στην Δύση.

Με μια συνολικότερη θεώρηση η Ρωσία κατά το διάστημα 2008-2014 είχε

προσπαθήσει να διατηρήσει ακέραιη την ναυτική και χερσαία παρουσία της στην
Βαλτική. Βασικό δόγμα για την διενέργεια ασκήσεων στα σύνορά της με τα κράτη της
Βαλτικής είναι το αμυντικό δόγμα διασφάλισης της Ρωσίας από τον Νατοϊκό
επεκτατισμό προς την Ανατολή. Φαίνεται, λοιπόν, πως οι δυο τόσο διαφορετικές
θεάσεις του ΝΑΤΟ και της Ρωσίας που συγκρούονται στην Βαλτική, εν τέλει
καταλήγουν σε ένα παίγνιο που βασίζεται στην αμοιβαία καχυποψία και στην κατά
συνέπεια οικοδόμηση διλημμάτων ασφαλείας.

Έτσι από την γεωγραφία που επηρεάζει καθοριστικά την πολιτική, την ιστορία
και την τεχνολογική πρόοδο του επαναστατικού 20ου αιώνα και του μεταμοντέρνου
21ου αιώνα, συμπεραίνεται πως όχι μόνο υπάρχει μια τάση αλληλεπίδρασης του
ελεγχόμενου από τον Ατλαντισμό «Rimland» με το Ρωσικό «Heartland», μέσω
διαδοχικών πιέσεων, αλλά και μια αυτοματοποιημένη πια σχεδόν άμεση αντίδραση
των δυο αυτών ζωνών, κάτι που επιβεβαιώνεται από τις παρούσες εξελίξεις. Η
υπερβολή της Δύσης στην Ουκρανία (δράση), έφερε την επιθετική αντίδραση της
Ρωσίας (αντίδραση), όμως η υπερβολή αυτή από την πλευρά της Δύσης, είναι
αντίδραση στην ισχυροποίηση της τελευταίας (επενέργεια), που βραχυκυκλώνει τους
ευρύτερους παγκόσμιους σχεδιασμούς της Δύσης.

Το επίφοβο, όμως, είναι πως πλέον αυτή η αλληλεπίδραση δράσης-

αντίδρασης των «Rimland»-«Heartland» και των δυνάμεων που τα ηγεμονεύουν,

62
Mearsheimer, J., «Γιατί η ουκρανική κρίση είναι σφάλμα της Δύσης. Οι φιλελεύθερες
αυταπάτες που προκάλεσαν τον Πούτιν», http://www.foreignaffairs.gr/articles/70069/john-j-
mearsheimer/giati-i-oykraniki-krisi-einai-sfalma-tis-dysis (ανακτήθηκε 19.09.2016)
38
ίσως εξελιχθεί σε ανοικτή διαμάχη, κάτι που έτσι και αλλιώς συνέβη στο παρελθόν,
αφού έχουν εκλείψει σταθερές (διπολισμός, μονοπολισμός) που ισορροπούσαν το
σύστημα.

Τελικά, μια εκ νέου και εκτός ελέγχου σύγκρουση Δύσης-Ανατολής θα

μπορούσε να οδηγήσει σε ανεξέλεγκτες καταστάσεις, που θα συμπαρασύρουν όχι
μόνο τις Μεγάλες Δυνάμεις, αλλά και μικρότερους δρώντες του συστήματος, όπως
την Ελλάδα και την Τουρκία. Ειδικά αναφορικά με την Ελλάδα, η χώρα μας θα
υποχρεωνόταν να συμμετάσχει, αφού διαχρονικά έχει αδύναμες αντιστάσεις, ενώ η
Τουρκία είναι σίγουρο ότι θα συμμετάσχει ενεργά με σκοπό να αύξηση την
γεωπολιτική επιρροή της63.

3.3. Η προσπάθεια της Δύσης για απομόνωση της Ρωσίας

Η προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία, παρά τα οποιοδήποτε ρωσικά

νομιμοποιητικά επιχειρήματα, αποτέλεσε κατάφωρη παραβίαση των κανόνων του
διεθνούς δικαίου και κυρίως των αρχών των αναφερομένων στην εδαφική
ακεραιότητα των χωρών και στο απαραβίαστο των συνόρων, αρχές οι οποίες
εξασφαλίζουν μια σταθερή ειρήνη στην Ευρώπη από τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου
Πολέμου. Ως εκ τούτου, η αντίδραση της Δύσεως κατά της Ρωσίας ήταν απολύτως
αναγκαία και επιβεβλημένη.

Έτσι, παρατηρείται ότι η Ρωσική Ομοσπονδία βρίσκεται από το 2008 ακόμα

με την εισβολή στη Γεωργία, αλλά ιδιαιτέρως μετά από τα γεγονότα στην Κριμαία και
την Ουκρανία, σε κατάσταση κρίσεως με το ΝΑΤΟ, την ΕΕ και τις ΗΠΑ. Η επιβολή
κυρώσεων κατά της Μόσχας σε συνδυασμό με την στοχευμένη μείωση των τιμών
των υδρογονανθράκων, καθώς και η στρατηγική αποκόψεως ή και αποθαρρύνσεως
των χωρών της ΕΕ να προμηθευτούν ρωσικά ενεργειακά αγαθά, ιδίως φυσικό αέριο,
έχουν προκαλέσει εμφανή και διακριβωμένα πλήγματα στην ρωσική οικονομία.

Καθώς η αγγλοσαξονική γεωστρατηγική έναντι της Μόσχας δείχνει ότι δεν

διαφέρει ως προς τα εργαλεία και τις μεθόδους από την επιτυχή στρατηγική που
εφαρμόστηκε κατά της Σοβιετικής Ενώσεως, είναι μάλλον σαφές ότι και αυτήν την
φορά ο στόχος παραμένει ίδιος. Η απομείωση της ρωσικής ισχύος, όπως και η

63
Κωνσταντόπουλος Ι., «Η αλληλεπίδραση των δυνάμεων του Ευρασιατικού Rimland
Heartland», http://www.analystsforchange.org/2015/05/rimland-heartland.html (ανακτήθηκε
03.08.2016)
39
πρόκληση απωλειών σε όλα τα μέτωπα και δη στα διπλωματικά ώστε να βρεθεί σε
ακόμη πιο δυσμενή θέση η Μόσχα, αποτελεί πάγιο, συνεχή και μη διαπραγματεύσιμο
σκοπό της Αγγλοσαξονικής γεωστρατηγικής64.

Δεδομένου ότι οι περισσότεροι Δυτικοί ηγέτες εξακολουθούν να αρνούνται ότι

η συμπεριφορά της Ρωσίας στο ουκρανικό ζήτημα μπορεί να υποκινείται από
δικαιολογημένες ανησυχίες ασφαλείας, δεν αποτελεί έκπληξη ότι έχουν προσπαθήσει
να την αλλάξουν με τον διπλασιασμό των υφιστάμενων πολιτικών τους και έχουν
τιμωρήσει την Ρωσία για να την αποτρέψουν από περαιτέρω επιθετικότητα.

Με περισσότερο μετριοπαθή φωνή, ο Z. Brzezinski σε άρθρο του με την

κορύφωση της κρίσης (03 Μαρτίου 2014) τάσσεται υπέρ μιας σθεναρής στάσεως
κατά της Ρωσίας, αλλά επικρίνει την προοπτική ένταξης της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ
καθόσον θεωρεί μια τέτοια εξέλιξη ως σημαντική πρόκληση προς τα ζωτικά
συμφέροντα της Ρωσίας.65

Εντούτοις, ούτε οι Ηνωμένες Πολιτείες ούτε και οι σύμμαχοί τους στο ΝΑΤΟ
ήταν έτοιμοι να χρησιμοποιήσουν βία για να υπερασπιστούν την Ουκρανία. Αντί γι’
αυτό, η Δύση στηρίχθηκε στις οικονομικές κυρώσεις για να εξαναγκάσει την Ρωσία
να τερματίσει την στήριξή της στους εξεγερμένους στην ανατολική Ουκρανία. Επίσης,
απείλησαν να εξαπολύσουν έναν άλλο, πιο σκληρό γύρο κυρώσεων, με στόχο
ολόκληρους τομείς της ρωσικής οικονομίας.

Οι αρχικά διστακτικές και περιορισμένες οικονομικές και εμπορικές κυρώσεις

σε βάρος διακεκριμένων Ρώσων αξιωματούχων και εταιρειών σταδιακά αυξήθηκαν
και επεκτάθηκαν, ως απάντηση στη συνεχή κλιμάκωση της βίας στις ανατολικές
ρωσόφωνες περιοχές της Ουκρανίας. Αντίστοιχα ρωσικά εμπορικά αντίποινα
τέθηκαν σε ισχύ κατά δυτικών χωρών που ζημίωσαν οικονομικά και τη χώρα μας.

Τα μέτρα αυτά ήταν βέβαιο ότι θα είχαν μικρή επίδραση. Οι δυτικοευρωπαϊκές

χώρες, κυρίως η Γερμανία, είχαν αντισταθεί στην επιβολή τους, φοβούμενες ότι η
Ρωσία θα μπορούσε να ανταποδώσει και να προκαλέσει σοβαρή οικονομική ζημία
εντός της ΕΕ. Συνεπώς, είχε απόλυτη συνείδηση ότι το βάθος των κυρώσεων θα

64
Θεοδωράτος, Ι. «Πούτιν vs. Rimland και το ρωσικό δίλημμα… ώρα της κρίσεως για όλους»,
http://www.elisme.gr/gr/2013-01-07-19-11-53/item/31-7-2016-vs-rimland , (ανακτήθηκε την
05.09.2016)
65
Brzezinski, Ζ., «What is to be done? Putin’s aggression in Ukraine needs a response»,
https://www.washingtonpost.com/opinions/zbigniew-brzezinski-after-putins-aggression-in-
ukraine-the-west-must-be-ready-to-respond/2014/03/03/25b3f928-a2f5-11e3-84d4-
e59b1709222c_story.html (ανακτήθηκε την 26.12.2016)
40
έπληγε αντίστοιχα τις ευρωπαϊκές οικονομίες που ήταν εκτεθειμένες στον ρωσικό
παράγοντα. Γι’ αυτόν τον λόγο, η ΕΕ στον δεύτερο γύρο των κυρώσεων, επέλεξε το
μη χείρον βέλτιστο. Από τη μία πλευρά έπρεπε να δείξει στη μεταβατική ουκρανική
κυβέρνηση και στις φιλοδυτικές δυνάμεις εντός της Ουκρανίας ότι στηρίζει την
ευρωπαϊκή προοπτική τους, από την άλλη πλευρά όμως δεν μπορούσε -ακριβώς
επειδή ήταν εκτεθειμένη οικονομικά- να προβεί σε κυρώσεις οι οποίες θα έπληγαν
και την ίδια.

Ωστόσο, για την πληρότητα της παρούσης πρέπει να σημειωθεί ότι μέχρι και
σήμερα οι οικονομικές κυρώσεις που επέβαλε η ΕΕ στη Ρωσία τον Ιούλιο και τον
Σεπτέμβριο του 2014, με στόχο τις ανταλλαγές σε συγκεκριμένους οικονομικούς
τομείς, παρατείνονται με διαδοχικές αποφάσεις των ηγετών της ΕΕ. Τον Μάρτιο του
2015, οι ηγέτες της ΕΕ αποφάσισαν να συνδέσουν το ισχύον καθεστώς κυρώσεων
με την πλήρη εφαρμογή των συμφωνιών του Μινσκ, η οποία προβλεπόταν να έχει
επιτευχθεί έως το τέλος Δεκεμβρίου του 2015. Καθώς οι συμφωνίες του Μινσκ δεν
είχαν τεθεί σε πλήρη εφαρμογή έως τις 31 Δεκεμβρίου 2015, το Συμβούλιο παρέτεινε
τις οικονομικές κυρώσεις έως τις 31 Ιουλίου 2016. Τον Ιούλιο του 2016, αφού
αξιολόγησε την εφαρμογή των συμφωνιών του Μινσκ, το Συμβούλιο προχώρησε
στην παράταση των κυρώσεων έως τις 31 Ιανουαρίου 2017. Τέλος, το Ευρωπαϊκό
Συμβούλιο, που συνήλθε στις 15 Δεκεμβρίου 2016, αξιολόγησε την εφαρμογή των
συμφωνιών του Μινσκ και άνοιξε τον δρόμο για μια απόφαση του Συμβουλίου
σχετικά με την παράταση των κυρώσεων για τους επόμενους 6 μήνες, έως τις 31
Ιουλίου 2017. Το Συμβούλιο εξέδωσε την απόφαση αυτή στις 19 Δεκεμβρίου 2016 με
γραπτή διαδικασία66.

Την ίδια ώρα, σε πολιτικό επίπεδο, η περιθωριοποίηση της Ρωσίας θα έχει

αρνητικό αντίκτυπο στις ΗΠΑ, οι οποίες προσέγγιζαν ως χρήσιμη τη συμβολή της
Μόσχας σε μία σειρά από θέματα διεθνούς ασφάλειας (Συρία, πυρηνικό πρόγραμμα
του Ιράν, αντιμετώπιση της διεθνούς τρομοκρατίας)67. Αλλά ακόμα κι αν οι Ηνωμένες
Πολιτείες μπορούσαν να πείσουν τους συμμάχους τους να θεσπίσουν σκληρά μέτρα,
η Ρωσία θα μπορούσε πιθανότατα να μην αλλάξει τις αποφάσεις της. Η ιστορία
δείχνει ότι οι χώρες απορροφούν τεράστιες τιμωρίες προκειμένου να προστατεύσουν

66
Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της ΕΕ, «Περιοριστικά μέτρα της ΕΕ για την αντιμετώπιση της κρίσης
στην Ουκρανία», http://www.consilium.europa.eu/el/policies/sanctions/ukraine-crisis/
(ανακτήθηκε την 20.12.2016)
67
Φίλης, Κ. «Κριμαία: Το νέο status quo μεταξύ Δύσης και Ρωσίας. Ερωτήσεις και απαντήσεις
με την αρωγή του διευθυντή Ερευνών του ΙΔΙΣ»,
http://www.naftemporiki.gr/story/782318/krimaia-to-neo-status-quo-metaksu-dusis-kai-rosias
(ανακτήθηκε την 25.10.2016)
41
τα ζωτικά στρατηγικά τους συμφέροντα. Δεν υπάρχει κανένας λόγος η Ρωσία να
αποτελεί εξαίρεση σε αυτόν τον κανόνα68.

Πρέπει να σημειωθεί, άλλωστε, ότι δε θα μπορούσε η αντίδραση των δυτικών

δυνάμεων να είναι σκληρότερη απέναντι στη Ρωσία, δεδομένου ότι η Ουκρανία
βρίσκεται στο εγγύς εξωτερικό, στην πίσω αυλή της Ρωσίας. Άρα, οι δυτικές χώρες
αναγνωρίζουν de facto ότι η Ρωσία έχει τον πρώτο και τον τελευταίο λόγο. Άλλωστε,
ο Μπ. Ομπάμα τα τελευταία χρόνια έχει προβεί στην επιλογή μερικής
αποστασιοποίησης από περιοχές οι οποίες δεν αποτελούν για τις ΗΠΑ ύψιστη
γεωπολιτική προτεραιότητα. Δεδομένου ότι η Ουάσιγκτον είχε αποφασίσει να
στραφεί προς άλλες γεωγραφικές περιφέρειες, όπως είναι ο Ειρηνικός, με στόχο την
αναχαίτιση της κινεζικής επιρροής, ήταν σαφές ότι η Ουκρανία δεν αποτελούσε
προτεραιότητα για τις ΗΠΑ, οι οποίες επέλεξαν να μην παίζουν πλέον τον ρόλο του
παγκόσμιου «χωροφύλακα», όπως συνέβαινε μέχρι το 200869. Αυτή η παράμετρος
βρίσκεται σε συνδυασμό και με την ανάδυση περιφερειακών δυνάμεων ή
υπερδυναμέων, διότι η Ρωσία μπορεί να θεωρείται υπερδύναμη στον μετασοβιετικό
χώρο, αλλά έως εκεί, πράγμα που σημαίνει ότι και οι ΗΠΑ αντιλαμβάνονται πλέον
τους περιορισμούς και τα όρια σε ό,τι αφορά την αποτελεσματική άσκηση της
εξωτερικής πολιτικής τους70.

Παρά ταύτα, η βία στην Ουκρανία, δύο έτη και πλέον μετά την προσάρτηση
της Κριμαίας στη Ρωσία71, αναζωπυρώνεται με την απόφαση του ΝΑΤΟ και των ΗΠΑ
περί επέκτασης του χρόνου παραμονής του αμερικανικού ναυτικού στην Μαύρη
Θάλασσα μέσω των σκαφών του 6ου Στόλου και άλλων νατοϊκών πλοίων κατά 4
μήνες, σε παραβίαση της Συνθήκης του Μοντρέ72, αλλά και την συνεχιζόμενη μέχρι

68
Mearsheimer, J., «Γιατί η ουκρανική κρίση είναι σφάλμα της Δύσης. Οι φιλελεύθερες
αυταπάτες που προκάλεσαν τον Πούτιν», http://www.foreignaffairs.gr/articles/70069/john-j-
mearsheimer/giati-i-oykraniki-krisi-einai-sfalma-tis-dysis?page=show (ανακτήθηκε την
25.10.2016)
69
Mearsheimer, J., «Η Τραγωδία της Πολιτικής των Μεγάλων Δυνάμεων», εκδ. ΠΟΙΟΤΗΤΑ,
Αθήνα 2007, σελ. 771.
70
Φίλης, Κ. «Κριμαία: Το νέο status quo μεταξύ Δύσης και Ρωσίας. Ερωτήσεις και απαντήσεις
με την αρωγή του διευθυντή Ερευνών του ΙΔΙΣ»,
http://www.naftemporiki.gr/story/782318/krimaia-to-neo-status-quo-metaksu-dusis-kai-rosias
(ανακτήθηκε την 25.10.2016)
71
«Προς μετωπική Δύσης-Ρωσίας: To NATO «έσπασε» τη Συνθήκη του Μοντρέ – Έρχονται
άσχημες εξελίξεις στην Ουκρανία (βίντεο)», http://www.pentapostagma.gr/2016/12/nato
(ανακτήθηκε την 26.12.2016)
72
Η Συνθήκη του Μοντρέ προβλέπει ότι σκάφη χώρας που δεν ανήκουν στις χώρες του
Ευξείνου Πόντου απαγορεύεται να παραμένουν για πάνω από 21 μέρες στην περιοχή.
42
το 2018 εκπαίδευση ανδρών των ουκρανικών ενόπλων δυνάμεων από στρατιωτικό
προσωπικό της Βρετανίας73.

3.4. Οι θέσεις της Ελλάδας στη διαμάχη ΝΑΤΟ-Ρωσίας για την Ουκρανία

Η αποκαλούμενη «σύγκρουση» της Ελλάδος με τους Συμμάχους στο ΝΑΤΟ

για το Θέμα της Ουκρανίας και των κυρώσεων στη Ρωσία έφερε στο προσκήνιο
συζητήσεις για τη θέση της χώρας μας στη Συμμαχία και της εξασφάλισης των
Εθνικών συμφερόντων της εντός ή εκτός αυτής.

Tα γεωπολιτικά δεδομένα και οι γενικότερες ριζικές μεταβολές στρατηγικού

επιπέδου που λαμβάνουν χώρα στο διεθνές περιβάλλον ασφάλειας και άμυνας,
μεταξύ των οποίων, η εμφανής μετατόπιση του κύριου ενδιαφέροντος της
Αμερικανικής Εξωτερικής πολιτικής από την ΝΑ Μεσόγειο στην Ασία και στον
Ειρηνικό, η συνεχιζόμενη οικονομική κρίση και συνεπώς η αδυναμία πρόκλησης
ενδιαφέροντος στην κοινή γνώμη για θέματα άμυνας και στρατηγικής άμυνας και
ασφάλειας αλλά, κυρίως, η συνεχής μείωση των αμυντικών δαπανών παγκοσμίως,
δημιουργούν ένα περιβάλλον πολύπλοκο για τα κράτη μέλη του ΝΑΤΟ. Τα τελευταία
καλούνται αφενός να διαχειριστούν τις σχέσεις τους με τη Ρωσία, αφετέρου να
πάρουν θέση και ενδεχομένως να καταπολεμήσουν την τρομοκρατία με έμφαση στο
επικαλούμενο «κράτος των τζιχαντιστών» και την αισθητή πλέον παρουσία του στη
Μεσόγειο.

Δεν πρέπει να διαλάθει της προσοχής περαιτέρω, ότι στο εσωτερικό του
ΝΑΤΟ τα τελευταία χρόνια διαφαίνεται διάσταση απόψεων: α). Μεταξύ των
Συμμάχων και κυρίως των νέων και παλαιών μελών αυτής, ως προς: το λόγο
ύπαρξης της Συμμαχίας και τον πολιτικό και στρατηγικό ρόλο της, τις προτεραιότητες
κατηγοριοποίησης και συνεπώς ενδιαφέροντος και προτεραιοποίησης των απειλών
και προκλήσεων ασφάλειας, την αναγκαιότητα ή μη περαιτέρω διεύρυνσης προς

73
Ο βρετανικός στρατός έχει εκπαιδεύσει περισσότερα από 5.000 μέλη του ουκρανικού
στρατού ενώ το 2017 θα παραδώσει μη θανατηφόρο εξοπλισμό αξίας 2 εκατομμυρίων ευρώ
στους Ουκρανούς στρατιώτες.Οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν παραδώσει στρατιωτική βοήθεια,
και εξοπλισμό 480 εκατ. δολάρια ενώ θα αποστείλουν και τέσσερα τάγματα στην Ουκρανία
το 2017 για να παρέχουν εκπαίδευση στον ουκρανικό στρατό.Ο Καναδάς ξεκίνησε επίσης το
δικό του πρόγραμμα κατάρτισης για τις ουκρανικές ένοπλες δυνάμεις με 200 άτομα
στρατιωτικό προσωπικό που θα σταθμεύουν εκεί μέχρι τον Μάρτιο του 2017.

43
Ανατολάς και, τέλος, την επιλογή μεταξύ εστίασης στις τρεις κύριες αποστολές της
(συλλογική άμυνα, διαχείριση κρίσεων συνεργατική ασφάλεια) ή της ενδυνάμωσης
των απαιτήσεων συλλογικής άμυνας και συμβατικής αποτροπής και β). Μεταξύ ΗΠΑ
και Ευρωπαίων Συμμάχων σε θέματα ανάπτυξης δράσεων πέραν της Ευρώπης ή
διατήρηση σταθερότητας και ασφάλειας σε Ευρώπη και σε σχετικούς γεωγραφικούς
χώρους όπως της Αν. Ευρώπης και Κεντρικής Ασίας αλλά και Μέσης Ανατολής έως
Βόρειο Αφρική.

Η πρόσφατη υπαρκτή και συνεχιζόμενη Ουκρανική κρίση ενδεχομένως να

αποτελεί τη κορύφωση μιας ευρωπαϊκής κρίσης ασφάλειας. Αν και η κρίση
εμπιστοσύνης Ρωσίας - ΝΑΤΟ προϋπήρχε της Ουκρανικής κρίσης, η συμμετοχή του
ΝΑΤΟ σε αυτήν μάλλον ενίσχυσε την κρίση. Το ΝΑΤΟ επέλεξε να εμπλακεί σε αυτήν
χωρίς πολλά από τα κράτη μέλη του να αντιληφθούν εξ αρχής τους γεωπολιτικούς
και γεωστρατηγικούς ανταγωνισμούς που είχε το εγχείρημα αυτό, εστιάζοντας στη
Ρωσική απειλή. Η εμπλοκή του ΝΑΤΟ στην εν λόγω κρίση προφανώς έγινε
προκειμένου να δικαιώσει την ύπαρξή του, δημιουργώντας εντυπώσεις, την ίδια
στιγμή που χώρες της Συμμαχίας επωμίζονταν την οικονομική διάσταση της
επονομαζόμενης ως «ένοπλης ειρήνης».

Στο θέμα, λοιπόν, της Ουκρανίας αναμένεται το ΝΑΤΟ να αποφύγει ρητορικές

ψυχροπολεμικής περιόδου όσο και αν φαίνεται ότι μια νέα περίοδος «ένοπλης
ειρήνης» μεταξύ Ρωσίας και Δύσης βρίσκεται στη γένεσή της, είτε αυτή έχει τη μορφή
αντιπαράθεσης κούρσας εξοπλισμών, είτε ανάπτυξης στρατιωτικών δυνάμεων και
βαλλιστικών πυραύλων μικρού και μεσαίου βεληνεκούς.

Μια παρατεταμένη, όμως, αντιπαλότητα ΝΑΤΟ – Ρωσίας δεν θα μπορούσε

να αποκλειστεί. Μια τέτοια εξέλιξη δεν αναμένεται να δώσει οφέλη στην Ελληνική
πλευρά η οποία διαχρονικά επενδύει στην ασφάλεια μέσω συνεργασιών και στον
ουσιαστικό διάλογο για την Ευρωπαϊκή Ασφάλεια. Αντίθετα μια συνεχιζόμενη
αντιπαλότητα ΝΑΤΟ – Ρωσίας, θα θέσει σε κίνδυνο τις διμερείς σχέσεις της χώρας
μας με τη Ρωσία, θα θέσει εν αμφιβόλω τα πλεονεκτήματα της ευρωαντλαντικής
πολιτικής στην οποία η χώρα μας έχει επί δεκαετίες επενδύσει, θα θεωρηθεί η
Ελλάδα αντίπαλος της Ρωσίας σε μια κρίσιμη για τη χώρα μας περίοδο, ενώ δεν
αποκλείεται να έχει σημαντικές απώλειες για τη χώρα μας στην αξιοποίηση
δυνατοτήτων στρατιωτικής συνεργασίας με χώρες της Αν. Ευρώπης - εταίρους του
ΝΑΤΟ. Ως εκ τούτου το αίτημα του Γ.Γ. του ΝΑΤΟ για συμμετοχή Ελληνικών

44
στρατιωτικών δυνάμεων στην Ουκρανία έπρεπε να εξεταστεί με εξαιρετική προσοχή
και ευσχήμως να αποκλειστεί.

Από την άλλη και, με δεδομένη την εξ Ανατολών απειλή, πρέπει να

κατανοηθεί από όλους ότι αποτελεί ψευδαίσθηση ότι η όποια συμμαχία μας με τη
Ρωσία και ταυτόχρονη αντιπαλότητα με το ΝΑΤΟ θα δώσει στη χώρα μας συγκριτικά
γεωστρατηγικά πλεονεκτήματα έναντι της μόνιμης υπαρκτής απειλής της χώρας μας,
της Τουρκίας. Χωρίς να μπορούμε να παραβλέψουμε την αδυναμία τόσο του ΝΑΤΟ
όσο και της ΕΕ να καλύψουν θέματα ασφάλειας και άμυνας της χώρας μας έναντι της
συνεχιζόμενης επεκτατικής πολιτικής της Τουρκίας και της διεκδίκησης των θέσεων
της, μια ενδεχόμενη σκέψη αποχώρησης της Ελλάδος από το ΝΑΤΟ θα έθετε τη
χώρα μας σε υψηλούς κινδύνους. Θα λειτουργούσε επίσης ως πολλαπλασιαστής
δύναμης για την Τουρκία και τις διεκδικήσεις της έναντι ημών σε πολλά και
διαφορετικά μείζονος εθνικής σημασίας θέματα. Θα στερούσε δε, την συμμετοχή της
χώρας μας σε συλλογικά αποφασιστικά όργανα και, τοιουτοτρόπως, θα την
υποβάθμιζε γεωπολιτικά διευκολύνοντας τη προσχώρηση άλλων χωρών σχετικά
ανταγωνιστικών της χώρας μας. Ειδικά υπό τις σημερινές συνθήκες, κάθε
προσπάθεια αυτονόμησης-αντιπαράθεσης με τη ομόφωνη (έστω και κατόπιν
σκληρών διαπραγματεύσεων) γραμμή σε ΝΑΤΟ και Ευρωπαϊκή Ένωση για το θέμα
της Ουκρανικής κρίσεως θα ήταν αντιπαραγωγική, ανεύθυνη και επικίνδυνη74.

Δεν μπορεί να διαλάθει, εξάλλου, της προσοχής, ότι η χερσόνησος της

Ανατολίας μαζί με την Ανατολική Θράκη και τα συμπεριλαμβανόμενα σημεία κλειδιά
για τη ναυτική γεωγραφία, δηλαδή του Βοσπόρου, της Θαλάσσης του Μαρμαρά και
των Στενών των Δαρδανελίων, συγκροτούν μια ενιαία γεωγραφική ενότητα, η οποία
βρίσκεται υπό την τουρκική κυριαρχία και ελέγχεται μέσω της υπαγωγής της
Τουρκίας στο ΝΑΤΟ. Άρα, όπως είναι γνωστό «τοις πάσι», η αξία της Τουρκίας ως
συμμάχου και εταίρου εξαρτάται ευθέως από την ικανότητα και την θέλησή της να
συνεχίζει να επιτελεί το έργο της ανασχέσεως της ρωσικής ισχύος μέσω της
απαγορεύσεως χρησιμοποιήσεως του εδάφους της υπέρ των ρωσικών
συμφερόντων.

Όμως, όπως έχει αποδειχθεί από την πρόσφατη ιστορία, η Τουρκία

«διέσπασε» την Rimland αποδεχόμενη την ρωσική πρόταση μεταφοράς ενεργειακών
προϊόντων όχι μόνον για εσωτερική κατανάλωση, αλλά κυρίως με σκοπό την χρήση

74
Δασκαλάκης, Ι. «Κρίση Ουκρανίας», http://www.idis.gr/?p=3605 (ανακτήθηκε την
26.12.2016)
45
της τουρκικής γεωγραφίας προκειμένου να καταστήσει τις ευρωπαϊκές χώρες
«ομήρους και εξαρτημένες από την ρωσική ενέργεια» όπως συχνότατα
75
επαναλαμβάνουν Αμερικανοί κυβερνητικοί και μη παράγοντες .

Συμπερασματικά, είναι σαφές ότι η Ελλάδα δεν πρέπει να εμφανίζεται με

πειραματισμούς και επιπόλαιες πολιτικές ως διασπαστικός παράγοντας ή ως
παράγοντας ενίσχυσης υπαρκτών ή διαφαινόμενων διασπαστικών τάσεων στη
Συμμαχία. Η χώρα μας λόγω της γεωστρατηγικής θέσης που κατέχει, θα πρέπει να
επιλέξει ως Εθνική στρατηγική την προώθηση της Ευρωπαϊκής Ασφάλειας και
Άμυνας βάσει αφενός των Εθνικών της Συμφερόντων, του οικονομικού κόστους των
επιλογών της, της δυνατότητας εξαργύρωσης της συνεισφοράς και εξασφάλισης
πολλαπλού οφέλους και αφετέρου των σταθερών παραγόντων που υφίστανται στο
γεωστρατηγικό της περιβάλλον76.

Αντίθετα, οφείλει να προβάλλει μια μετριοπαθή θέση γεφύρωσης των

διαφορών Δύσης – Ρωσίας σε όλα τα fora με επίκληση, όμως, των αρχών του
διεθνούς δικαίου και του κοινού αμοιβαίου συμφέροντος, σε συνδυασμό με τις
σημερινές παγκόσμιες απειλές (ύφεση, τρομοκρατία, failed states, μεταναστευτικά
ρεύματα).

Η Ελλάδα έχει μόνο να κερδίσει από την εκτόνωση της κρίσεως Ρωσίας-
Δύσης, όπως και η πλειονότητα των ευρωπαϊκών χωρών και σε αυτήν την
κατεύθυνση πρέπει να εργαστεί προτείνοντας δημιουργικές λύσεις, προσφερόμενη
να αναλάβει ρόλο διαμεσολαβητή, παρουσιάζοντας τους προβληματισμούς της και
τονίζοντας τις αρνητικές συνέπειες που υφίσταται η οικονομία της, πάντα όμως σε
συνδυασμό και με άλλες αντίστοιχες ευρωπαϊκές φωνές. Δεν πρέπει να λησμονείται
εξάλλου ότι η Ρωσία, πλην των άκρως θετικών θέσεων που έχει λάβει στο παρελθόν
υπέρ της Κύπρου στο Συμβούλιο Ασφαλείας και της πραγματικά χρήσιμης
εξισορροπητικής δυνάμεως που διαθέτει στην ευρύτερη περιοχή μας, δεν έχει
διαδραματίσει τον ευεργετικό ρόλο που ορισμένοι της αποδίδουν στα ελληνικά
προβλήματα. Πιθανόν μάλιστα, σε περίπτωση περαιτέρω όξυνσης των τριβών της με
τη Δύση και την Τουρκία, να επιδιώξει να δημιουργήσει προβλήματα συνοχής στις
δυτικές χώρες, εκμεταλλευόμενη τη δυσχερή θέση τις Ελλάδος και τις ανησυχίες

75
Θεοδωράτος, Ι., «Πούτιν vs. Rimland και το ρωσικό δίλημμα… ώρα της κρίσεως για όλους»,
http://www.elisme.gr/gr/2013-01-07-19-11-53/item/31-7-2016-vs-rimland (ανακτήθηκε την
05.09.2016)
76
Βρεττός, Β. «Η Θέση της Ελλάδας στη διαμάχη ΝΑΤΟ-Ρωσίας για την Ουκρανία»,
http://www.idis.gr/?p=3016 (ανακτήθηκε την 26.12.2016)
46
ασφάλειας της, παγίδα που πρέπει να αποφύγουμε, παραμένοντες πιστοί στις θέσεις
μας για μετριοπάθεια, διάλογο και προσέγγιση77.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4ο :

Το νέο γεωπολιτικό τοπίο στη Μέση Ανατολή και η επιρροή του στην
Ελλάδα και στην Ανατολική Μεσόγειο

Ένα τεράστιο γεωπολιτικό-γεωστρατηγικό δρώμενο διαδραματίζεται αυτή τη

στιγμή στη Συρία, όπου συγκρούονται «δια αντιπροσώπων» οι δύο υπερδυνάμεις
του πλανήτη, η Ρωσία και οι ΗΠΑ. Η Δύση και οι Άραβες δορυφόροι της, για λόγους
που θα αναλυθούν παρακάτω, έχουν επενδύσει στην πτώση του αντιδυτικού φιλο-
ιρανικού Συριακού καθεστώτος. Οι ΗΠΑ, η Βρετανία και η Γαλλία βοήθησαν στην
οργάνωση των «αντικαθεστωτικών», ενώ άνδρες των ειδικών δυνάμεων τους, έχουν
παράσχει εκπαίδευση σε αντάρτες που χαρακτηρίζουν αντι-ισλαμιστές. Η ένοπλη
αντιπολίτευση, ενισχύεται συνεχώς με παντός τύπου υλικά μέσω Τουρκίας, ενώ
χρηματοδοτείται από τα ισχυρά Αραβικά (Σουνιτικά) δυτικόφιλα καθεστώτα της
Σαουδικής Αραβίας και του Κατάρ.

4.1. Η κρίση στη Συρία και ο συσχετισμός δυνάμεων στη Μέση Ανατολή

Από γεωπολιτική άποψη, η Συρία ευρισκόμενη στο κέντρο της Μέσης

Ανατολής, συνδέει την περιοχή του Περσικού Κόλπου με τη Μεσόγειο, ενώ συνορεύει
με το Ισραήλ, του οποίου υπήρξε επί δεκαετίες ο σκληρότερος αντίπαλος από την
πλευρά του αραβικού κόσμου. Δεν θα πρέπει να μας διαφεύγει ότι η Δαμασκός ήταν
η πρώτη πρωτεύουσα των Αράβων, που βέβαια είχε επιλεγεί τόσο για την κεντρική
θέση της όσο και για την γειτνίασή της προς τη Μεσόγειο.78

Με βάση τη στρατηγική αξία της Συρίας, λόγω της θέσεώς της στην καρδιά
της Μέσης Ανατολής αλλά και λόγω της γεωπολιτικής και γεωοικονομικής επίδρασης
που ασκεί στο συσχετισμό δυνάμεων της διεθνούς πολιτικής, όλα σχεδόν τα κράτη

77
Δασκαλάκης, Ι. «Κρίση Ουκρανίας», http://www.idis.gr/?p=3605 (ανακτήθηκε την
26.12.2016)
78
Παρίσης, Ι., «Η Συριακή σύγκρουση, Περιφερειακές επιπτώσεις και Ελληνικές προοπτικές»,
https://parisis.wordpress.com/2014/11/04/ (ανακτήθηκε την 05.09.2016)
47
πήραν σαφή θέση στη συριακή κρίση.79 Έτσι οι ΗΠΑ, Γαλλία , Μ. Βρετανία , Γερμανία
έχουν ταχθεί ανοικτά κατά του Μπασάρ αλ Άσαντ και μάλιστα τον θεωρούν δήμιο του
Λαού του και δηλώνουν ότι «όσο νωρίτερα φύγει τόσο καλύτερα». Παρέχουν βοήθεια
στους αντικαθεστωτικούς πάσης φύσεως διευκολύνσεις. Η Τουρκία φανερά έχει
πάρει το μέρος των ανταρτών και παρέχει σ’ αυτούς πάσης φύσεως βοήθεια καθώς
και χώρους για δημιουργία στρατοπέδων εκπαίδευσης ,κέντρων διοίκησης και
συνεδριάσεων του Ελεύθερου Συριακού Στρατού (ΕΣΣ), επιπλέον υποδέχεται
πρόσφυγες και παρέχει σ’ αυτούς τα αναγκαία για την στοιχειώδη διαβίωσή τους.
Στους υποστηρικτές των κυβερνητικών δυνάμεων εντάσσονται η Ρωσία ,η Κίνα και
το Ιράν, οι οποίες προβάλλουν βέτο στα καταδικαστικά για αυτές ψηφίσματα του
ΟΗΕ και δηλώνουν ότι δεν θα επιτρέψουν ανάμιξη ξένων δυνάμεων στο συριακή
κρίση, διότι θα δημιουργήσει περισσότερα προβλήματα από αυτά που θα
προσπαθήσει να λύσει. Επιπλέον, η Ρωσία παρέχει πάσης φύσεως βοήθεια στον
Άσαντ, διότι έτσι πιστεύει ότι εξυπηρετούνται τα ζωτικά της συμφέροντα στην
Ανατολική Μεσόγειο, καθόσον διαθέτει Ναυτική Βάση στην Ταρτούς80.

Μεσοπρόθεσμα η σύγκρουση στην Συρία γίνεται ώστε να επιτευχθεί η άνοδος

στην εξουσία ενός φιλοαμερικανικού καθεστώτος, το οποίο θα επιτρέψει την διέλευση
του αγωγού φυσικού αερίου από το Κατάρ προς την Ευρώπη με σκοπό να
εξοβελιστεί ενεργειακά η Ρωσία από την Γηραιά Ήπειρο και αυτή να εξαρτάται
απόλυτα από τις ΗΠΑ.

Μακροπρόθεσμα, όμως, τα πράγματα δουλεύουν ακόμα πιο διαφορετικά. Η

Ρωσία ως «Ηeartland» και η μεγάλη χερσαία δύναμη της Ευρασίας πρέπει να
περικυκλωθεί γεωστρατηγικά από την «Rimland», η οποία εμποδίζει την δύναμη που
ελέγχει την επικράτεια της «Ηeartland» να κατεβεί στις «ζεστές» θάλασσες και να
αναλάβει των έλεγχο των μεγάλων θαλάσσιων οδών. Εάν αυτό συμβεί τότε η
ευρασιατική δύναμη θα κυριαρχήσει σε όλον τον πλανήτη εις βάρος των ναυτικών
δυνάμεων (ΗΠΑ, Βρετανία και υπόλοιπα δυτικά κράτη).

Η Ρωσία κινήθηκε αστραπιαία στο ζήτημα της Συρίας, διότι η χώρα αυτή είναι
ο συνδετικός κρίκος της «Rimland». Χωρίς αυτήν, δεν υπάρχει πια η σύνδεση αυτή
και οι ΗΠΑ δεν επιτυγχάνουν να περικυκλώσουν την Ρωσία. Η Μόσχα θέλει την
επιβίωση του ελληνορθόδοξου-σιϊτικού-αλαουϊτικού άξονα που ξεκινά από τον

79
Καλτσάς, Κ., «Η θεωρία της Rimland: Η θεωρία της Rimland στην Ανατολική Μεσόγειο»,
http://iknowgr.blogspot.gr/2016/01/rimland-rimland.html , (ανακτήθηκε την 05.09.2016)
80
Καλτσάς, Κ., «Η θεωρία της Rimland: Η θεωρία της Rimland στην Ανατολική Μεσόγειο»,
http://iknowgr.blogspot.gr/2016/01/rimland-rimland.html , (ανακτήθηκε την 05.09.2016)
48
Λίβανο διαμέσου της σιϊτικής Χεζμπολάχ, περνάει από την αλαουϊτικής κυριαρχίας
Συρία και το σιϊτικής πλειοψηφίας Ιράκ, για να καταλήξει στο προπύργιο του Σιϊτικού
Ισλάμ, το Ιράν. Οι Αλαουϊτες81 είναι ο συνδετικός κρίκος των Ελληνορθοδόξων με
τους Σιϊτες καθώς πρόκειται περί σιϊτικής αιρέσεως με χριστιανικές δοξασίες.82 Οι
Σιϊτες έχουν πολύ καλές σχέσεις με τους Ελληνορθόδοξους και διαφορετική
κουλτούρα, καθώς ήταν πάντοτε κυνηγημένοι από τους Σουνίτες.

Ο άξονας αυτός, λοιπόν, είναι καίριας σημασίας για τους Ρώσους και
γνωρίζουν ότι όσο διατηρείται η «Rimland», ο άξονας αυτός (ελληνορθόδοξος-
σιϊτικός-αλαουϊτικός) δεν θα πραγματοποιηθεί ποτέ, ενώ έχει τα εχέγγυα να συνεχίσει
να υφίσταται μελλοντικά, λόγω του Ιράν εφόσον αναλάβει τοποτηρητής, μόλις η
συριακή σύγκρουση τερματισθεί. Ο άξονας αυτός εμποδίζει την ένωση της
ισλαμιστικής Τουρκίας με τις σουνιτικές χώρες του Κόλπου που διοικούνται από
φιλοαμερικανικά και υποστηριζόμενα από τις ΗΠΑ καθεστώτα, τα οποία θα έφραζαν
την κάθοδο της Ρωσίας στις ζεστές θάλασσες, ενώ θα υποδαύλιζαν αναταράξεις
στον ρωσικό Καύκασο όπου διαβιούν σουνιτικοί πληθυσμοί83.

Πολλοί αναρωτιούνται γιατί οι ΗΠΑ επέλεξαν την στήριξη της

Μουσουλμανικής Αδελφότητας, μιας οργάνωσης εξτρεμιστών στην Αίγυπτο και των
τζιχαντιστικών οργανώσεων στην Συρία. Ο λόγος είναι ότι, ο εξτρεμιστικός
σαλαφισμός84 έχει μεγάλη αναθεωρητική δύναμη, μετατοπίζει πληθυσμούς, ξεριζώνει

81
Οι Αλαουΐτες είναι μια σημαντική μυστικιστική θρησκευτική ομάδα, η οποία επικεντρώνεται
στη Συρία και ακολουθεί έναν κλάδο του Σιϊτικού Ισλάμ, σχετικά με τους Δώδεκα Ιμάμηδες
των Σιϊτών. Σήμερα, οι Αλαουΐτες αντιπροσωπεύουν το 12 % του πληθυσμού της Συρίας και
αποτελούν μια σημαντική μειονότητα στην Τουρκία και στον βόρειο Λίβανο. Οι Αλαουΐτες
έχουν κρατήσει ιστορικά κρυφές τις πεποιθήσεις τους σε άλλα θρησκευτικά δόγματα, καθώς
αυτοί όπως και οι Σιΐτες σε γενικές γραμμές διώκονται για τις πεποιθήσεις τους από τους
ηγεμόνες της περιοχής Σουνίτες Μουσουλμάνους.
82
Πιστεύουν στην τριαδική υπόσταση του Θεού και κατά πολλούς στην Τουρκία είναι οι
κρυπτοχριστιανοί του Πατροκοσμά που τα έσχατα χρόνια θα μεταστραφούν σε Ορθόδοξους
Χριστιανούς και θα επιστρέψουν στον Ελληνισμό.
83
Ανδρεόπουλος, Θ. «H "μεγάλη σκακιέρα" της Συρίας - ΗΠΑ και Ρωσία ανταγωνίζονται για
την κυριαρχία του πλανήτη»,
http://www.pronews.gr/portal/20151007/defencenet/%CE%B3%CE%B5%CF%89%CF%83%
CF%84%CF%81%CE%B1%CF%84%CE%B7%CE%B3%CE%B9%CE%BA%CE%B7/h-
%CE%BC%CE%B5%CE%B3%CE%AC%CE%BB%CE%B7-
%CF%83%CE%BA%CE%B1%CE%BA%CE%B9%CE%AD%CF%81%CE%B1-
%CF%84%CE%B7%CF%82-%CF%83%CF%85%CF%81%CE%AF%CE%B1%CF%82-
%CE%B7%CF%80%CE%B1-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-
%CF%81%CF%89%CF%83%CE%AF%CE%B1-
%CE%B1%CE%BD%CF%84%CE%B1%CE%B3%CF%89%CE%BD%CE%AF%CE%B6%C
E%BF%CE%BD%CF%84%CE%B1%CE%B9-%CE%B3%CE%B9%CE%B1-
%CF%84%CE%B7%CE%BD (ανακτήθηκε την 05.09.2016)
84
Ο Σαλαφισμός αποτελεί ένα εξαιρετικά συντηριτικό, μεταρρυθμιστικό κίνημα στο σουνιτικό
Ισλάμ. Το δόγμα του Σαλαφισμού συνοψίζεται ως «μια φονταμενταλιστική προσέγγιση του
Ισλάμ, μιμούμενη τον Προφήτη Μωάμεθ και τους πρώτους ακολούθους του—αλ-σαλάφ αλ-
49
αρχαία ιστορικά στοιχεία, όπως συμβαίνει απ' όπου περνάνε οι τζιχαντιστές του ISIS.
Έτσι, λοιπόν, οι Αμερικανοί δεν θέλουν απλώς το σπάσιμο του ελληνορθόδοξου-
σιϊτικού-αλαουϊτικού άξονα, αλλά και να εξασφαλίσουν ότι δεν θα ξαναδημιουργηθεί
ποτέ. Για να γίνει αυτό, πρέπει να μην βρίσκονται στην περιοχή πληθυσμοί που
εμποδίζουν την δημιουργία της «Rimland»85.

Τρεις παράμετροι φαίνεται να έχουν διαμορφώσει τις εξελίξεις που οδήγησαν

στον Συριακό εμφύλιο πόλεμο που καταστρέφει την χώρα και αλλάζει τον χάρτη της
Μέσης Ανατολής:

Πρώτον, οι σχετικά πρόσφατες έρευνες δυο Νορβηγικών εταιριών απέδειξαν

ότι ο θαλάσσιος/off-shore χώρος της Συρίας (αλλά και χερσαίος χώρος/on-shore)
είναι ίσως η πλουσιότερη περιοχή σε πετρέλαιο και φυσικό αέριο της ευρύτερης Αν.
Μεσογείου. Οι δυο αυτές εταιρίες εξαγοράστηκαν από την εταιρία γεωφυσικών
ερευνών CGGVeritas, και οι πληροφορίες που η Γαλλο-αμερικανική εταιρεία πλέον
διαθέτει, εξηγούν σε μεγάλο βαθμό τα αίτια της σύγκρουσης στη Συρία.

Δεύτερον, συμφέρει κάποιες Μεγάλες Δυνάμεις να αφήσουν τη Συρία να

συνεχίσει να καταστρέφεται από τον εμφύλιο, ώστε να παραμένουν οι τιμές του
φυσικού αερίου σε υψηλά επίπεδα. Τα υψηλά επίπεδα τιμών του Ισραηλινού (όταν
αυτό εξαχθεί) και Ρωσικού φυσικού αερίου θα παραμείνουν όσο καιρό το αέριο της
Συρίας δεν θα είναι εκμεταλλεύσιμο, καθώς και όσο καιρό παραμένει εκτός
διαθεσιμότητας το Ιρανικό αέριο, την στιγμή που οι πόροι του Κατάρ και της
Σαουδικής Αραβίας δεν παραδίδονται στη Μεσόγειο Θάλασσα. Εδώ κρίσιμο ρολό θα
παίξει το γεγονός τυχόν συμφωνίας μεταξύ Ρωσίας, Ευρώπης και ΗΠΑ για την τιμή
πώλησης του φυσικού αερίου.

Τρίτον, έχουμε να κάνουμε με τον τρόπο διάθεσης του φυσικού αερίου του
Κατάρ και του Ιράν, από μια υπεράκτια τοποθεσία στον Περσικό Κόλπο στα υδάτινα

σαλίχ, οι 'ευσεβείς πρόγονοι'...Απορρίπτουν το θρησκευτικό νεωτερισμό ή μπίντα (αίρεση) και

υποστηρίζουν την εφαρμογή της σαρία (ισλαμικό νόμο)». Το κίνημα συχνά χωρίζεται σε τρεις
κατηγορίες: η μεγαλύτερη ομάδα είναι οι ακριβολόγοι (ή πράοι), που αποφεύγουν την
πολιτική, η δεύτερη μεγαλύτερη ομάδα είναι οι ακτιβιστές, οι οποίοι συμμετέχουν στην
πολιτική, η μικρότερη ομάδα είναι οι τζιχαντιστές, που σχηματίζουν μία μικρή (διαβόητη ως
σήμερα) μειονότητα.
85
Καρύκας, Π., «Σύμμαχοι με το Ιράν οι ΗΠΑ εναντίον του Ισλαμικού Κράτους»,
http://www.defence-point.gr/news/?p=109986 (ανακτήθηκε την 05.09.2016)
50
σύνορα των δύο χωρών. Οι αντίστοιχοι αγωγοί που θα μετέφεραν αυτό το αέριο στη
Δύση, πρέπει να ακολουθήσουν μια διαδρομή που περνά από τη Συρία86.

Όμως η ενεργειακή διάσταση είναι απλά η κορυφή του παγόβουνου.

Αποκωδικοποιώντας τα συμφέροντα πίσω από τον πόλεμο, αυτό που συνέβη είναι
ένα οργανωμένο, εξοπλισμένο και χρηματοδοτημένο αντάρτικο, από την Δύση και
τους τοπικούς συμμάχους της στη Μέση Ανατολή (Κατάρ, Σαουδική Αραβία,
Τουρκία), με διττό σκοπό: πρώτον, να ακυρωθούν τα σχέδια της ενεργειακής
σύνδεσης Ιράν-Ιράκ-Συρίας, που θα χαλύβδωναν τον Σιϊτικό άξονα Τεχεράνης-
Βαγδάτης-Δαμασκού, ενώ θα αδρανοποιούσαν τον Λίβανο, θέτοντάς τον υπό πλήρη
Σιϊτική επιρροή και δεύτερον, να γίνει δυνατή η απρόσκοπτη εξαγωγή των
υδρογονανθράκων του Κατάρ, καθώς και η μεταφορά, με την μεσολάβηση της
Τουρκίας και των Κούρδων του Βορείου Ιράκ, του πετρελαίου της Μοσούλης στα
Τουρκικά λιμάνια της Ανατολικής Μεσογείου και από εκεί στο Ισραήλ και τις
Ευρωπαϊκές αγορές, μέσω Αμερικανικών πετρελαϊκών εταιριών, αποκλείοντας το
Ιράν87.

Ας μην παραβλέπουμε, ότι η Συρία αν μπορούσε να αξιοποιήσει τους δικούς

της υδρογονάνθρακες, θα γινόταν δυσανάλογα ισχυρή, κάτι που θα απειλούσε την
επιβίωση του Ισραήλ. Ωστόσο, η ανατροπή του Άσαντ είναι μέρος του γενικότερου
γεωστρατηγικού σχεδιασμού της προσπάθειας διάσπασης του Σιϊτικού άξονα και της
απομόνωσης/περιορισμού του Σιϊτικού (μη Αραβικού) Ιράν, μιας χώρας που διεκδικεί
την ηγεμονία του Μουσουλμανικού κόσμου και που συν τοις άλλοις επιθυμεί να γίνει
πυρηνική δύναμη, διαταράσσοντας τελείως την ισορροπία δυνάμεων στην Μέση
Ανατολή. Φυσικά οι Αμερικανοί επένδυαν και στην απομάκρυνση των Ρώσων από
την Συρία, όπου έχουν την ναυτική βάση της Ταρτούς, τη μοναδική βάση που έχει
πια η Μόσχα στην Μέση Ανατολή88.

Δεν μπορεί, ωστόσο, να παραβλέψει κανείς το ρόλο της Κίνας, η οποία το

2016 άρχισε την οικοδόμηση μια ναυτικής πλατφόρμας για το κινέζικο Ναυτικό στη
ρωσική βάση στην Ταρτούς. Στην προσπάθειά της να υποστηρίξει την πολεμική

86
Kechichian, Joseph, «GCC crisis: a thing of the past»,
http://www.aljazeera.com/indepth/opinion/2014/04/gcc-crisis-thing-past-
201442412056785109.html (ανακτήθηκε την 05.09.2016)
87
Κουργιώτης, Π., «Αναζητώντας ισορροπίες ανάμεσα σε δύο κρίσεις: Συριακός Εμφύλιος και
ISIS», http://cemmis.edu.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=565%3A-
isis&catid=76%3Agnomes&Itemid=95&lang=el (ανακτήθηκε την 05.09.2016)
88
Barabandi, B., «The American Approach in Syria and Iran: Soft and Dangerous», Middle
East Institute, http://www.mideasti.org/content/article/american-approach-syria-and-iran-soft-
and-dangerous (ανακτήθηκε 05.09.2016)
51
προσπάθεια της Συρίας, η Κίνα έχει παράσχει στρατιωτική βοήθεια 7
δισεκατομμυρίων για τη Συρία, της οποίας οι δυνάμεις μάχονται στο Χαλέπι
Ουιγούρους «εθελοντές» (κινέζους μουσουλμάνους), που προέρχονται από την
επαρχία Xinjiang της Κίνας, ένα στρατηγικό σημείο που συνορεύει με οκτώ χώρες
(τη Μογγολία, τη Ρωσία, το Καζακστάν, το Κιργιστάν, το Τατζικιστάν, το Αφγανιστάν,
το Τατζικιστάν, το Πακιστάν και την Ινδία).
Ήδη, η απελευθέρωση της πόλης - Χαλέπι, από τις δυνάμεις του Άσαντ και
της Ρωσίας, με τη συνδρομή της Τουρκίας, έχει σημάνει την απαρχή σοβαρών
γεωπολιτικών ανατροπών, που κυοφορούνται από τις 27 Ιουνίου 2016, καθώς
αποτέλεσε μια βαριά ήττα, στρατηγική και ψυχολογική, για τις δυνάμεις που
επιθυμούν το διαμελισμό της Συρίας και μια μεγάλη επιτυχία για το συριακό
καθεστώς και την Χεζμπολάχ, καθώς σφράγισαν την επιστροφή της κεντρικής
εξουσίας, στην καρδιά της «Χρήσιμης Χώρας», που ελέγχει τώρα και πέντε μεγάλες
πόλεις της Συρίας (Δαμασκό, Χαλέπι, Χομς, Χάμα, Λατάκεια). Παρατηρεί κανείς ότι η
νίκη στο Χαλέπι, η στενή συνεργασία της Ρωσίας και με τη Χεζμπολάχ πλέον, η
ανάμειξη της Κίνας, αλλάζουν δραματικά το συσχετισμό δυνάμεων στην ευρύτερη
περιοχή.89

Το αποτυχημένο πραξικόπημα εναντίον του Ερντογάν, στις 15 Ιουλίου 2016

στην Τουρκία δε, έφερε πιο κοντά τη Ρωσία και την Τουρκία, τόσο, ώστε η Ρωσία να
δώσει την άδεια στην Τουρκία να εισβάλει στο έδαφος της Συρίας, για να αποτρέψει
την συνένωση των καντονιών των Κούρδων της Συρίας, που μέχρι τότε ήταν
σύμμαχοι της Ρωσίας. Όμως, η κατάσταση δεν μένει εκεί, αλλά περιπλέκεται ακόμα
περισσότερο. Η Ρωσία αναγνώρισε στην Τουρκία το ρόλο της εγγυήτριας δύναμης
στην κατάπαυση του πυρός που συμφωνήθηκε με τα εμπόλεμα μέρη στη Συρία,
προσδένοντάς την ακόμα πιο σφιχτά στο άρμα της, με την Ουάσιγκτον και το ΝΑΤΟ
να παρακολουθούν τις εξελίξεις σχεδόν άναυδοι 90.

Αξιοσημείωτη ήταν η αδυναμία της Ευρωπαϊκής Ένωσης να υιοθετήσει μια

κοινή θέση αναφορικά με το Συριακό πρόβλημα. Αντιθέτως, υπήρχαν από την αρχή
διαφορετικές προσεγγίσεις όπως αυτής της Γαλλίας που υποστήριζε την πτώση του
καθεστώτος Assad ακόμα και με την αποστολή στρατευμάτων, της Βρετανίας που
υποστήριξε την στρατιωτική παρέμβαση αλλά αυτή καταψηφίστηκε στο κοινοβούλιό
της και της Γερμανίας που τήρησε ουδέτερη στάση. Τελικά στο θέατρο του πολέμου

89
Ζαφείρης, Α., «Ελεύθερο το Χαλέπι! Ανατροπή στην ισορροπία δυνάμεων στη Μέση
Ανατολή!», http://www.iskra.gr/ (ανακτήθηκε 26.12.2016)
90
Καλεντερίδης, Σ., «Το 2017 έτος μεγάλων γεωπολιτικών ανατροπών στη γειτονιά μας»,
https://simeiakairwn.wordpress.com/2017/01/02/ (ανακτήθηκε 26.12.2016)
52
μόνο η Γαλλία έστειλε αεροπορικές δυνάμεις (περίπου 20 Rafale), από τον
Σεπτέμβριο του 2014 και με σκοπό πλέον όχι το καθεστώς του Assad, αλλά τις
δυνάμεις του ISIS91.

4.2. Η θέση της Ελλάδας και οι επιπτώσεις της συριακής κρίσης στην
Ανατολική Μεσόγειο

Ο πόλεμος στη Συρία, με την πολυπλοκότητα των εμπλεκομένων

αντιμαχόμενων πλευρών και την πιο πολύπλοκη στήριξη τους από υπερ-δυνάμεις
και περιφερειακές δυνάμεις, ενσωματώνει σε μεγάλο βαθμό τις νέες αντιφάσεις,
έριδες, διεκδικήσεις στην ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου. Η λύση του Συριακού
προβλήματος με όλες τις παράπλευρες διαστάσεις του μπορεί να οδηγήσει στην
συνολικότερη νέα διευθέτηση ισορροπιών στην Μεσόγειο, αν ληφθούν υπόψη τα
εξής:

1) Η αντιπαράθεση ΗΠΑ-Ρωσίας για να τερματιστεί, έστω και προσωρινά,

πρέπει να περικλείει την επίλυση προβλημάτων των συμμάχων και των δύο
πλευρών. Η Ρωσία έχει αναλάβει τον ρόλο υπερασπιστή-συμμάχου και των Ιρανών,
άρα και της Χεζμπολάχ και του Άσαντ, άρα και της Κίνας που αρχίζει να στηρίζει
απροκάλυπτα την κυβέρνησή του και διεκδικεί λόγο στην περιοχή. Οι ΗΠΑ από την
άλλη θα πρέπει να αντιμετωπίσουν το Κουρδικό ζήτημα και τους «μετριοπαθείς»
Μουσουλμάνους και τα συμφέροντα της «παθητικής» ΕΕ.

2) Οι περιφερειακές δυνάμεις που εμπλέκονται στην διαμάχη (Σαουδική

Αραβία, Κατάρ, Αίγυπτος, Ισραήλ, Ιορδανία, Λίβανος, Τουρκία και Λιβύη) απαιτούν
να διευθετήσουν μέσω του αποτελέσματος της έκβασης του πολέμου στην Συρία και
γενικότερα θέματα συλλογικής ασφάλειας στην περιοχή.

3) Τα δόγματα της περιοχής δίνουν επίσης μάχη για μια συνολική διευθέτηση
δικαιωμάτων, προνομίων και μελλοντικής επιβίωσης, καλούμενα να βρουν μια νέα
ισορροπία σε έναν χάρτη που βρίσκεται στα όρια τεραστίων αλλαγών.

4) Η οικονομία της περιοχής της Μεσογείου είναι διαιρεμένη σε έναν

Ευρωπαϊκό άξονα που ταλαιπωρείται χρόνια με βαθιά οικονομική και πολιτική κρίση,
το Ισραήλ αισθάνεται ότι απέχει πολύ από μια κατάσταση «ειρηνικής» συνύπαρξης, η

91
Καλτσάς, Κ. «Ο εμφύλιος πόλεμος στη Συρία και οι επιπτώσεις του για την Ελλάδα»,
http://iknowgr.blogspot.gr/2015/11/blog-post_2.html (ανακτήθηκε 26.12.2016)
53
Ιορδανία και ο Λίβανος «βουλιάζουν» οικονομικά από τα προσφυγικά κύματα, η
Τουρκία παραπαίει οικονομικά, οι χώρες του κόλπου περνούν τεράστια οικονομική
κρίση, το Ιράν παλεύει να αντιμετωπίσει τις επιπτώσεις ενός μακροχρόνιου εμπάργκο
και το Ιράκ συνεχίζει τον υπερ-δεκαετή πόλεμο, σε ζώνες που εξελίσσονται σε ζώνες
φτώχειας και πολέμων αντί ειρήνης και ευημερίας και όλα αυτά αποτελούν
επιβαρυντικό παράγοντα για το μέλλον που απαιτεί συνολικές λύσεις και ρυθμίσεις.

5) Το πρόβλημα των προσφύγων της Συρίας, αλλά και της συνεχούς

αμείωτης μετανάστευσης μέσω του Μεσογειακού δρόμου, απαιτεί η Μεσόγειος
πρωτίστως να βρει νέους τρόπους ανάπτυξης, να παίξει πρωτεύοντα ρόλο σε μια
ευρύτερη περιοχή αναφοράς της92.

Έναντι της περιοχής της κρίσης και των συγκρούσεων υπάρχουν τρία κράτη
που ανήκουν στους Δυτικούς διεθνείς θεσμούς: η Τουρκία ως μέλος του ΝΑΤΟ, η
Κύπρος ως μέλος της ΕΕ και η Ελλάδα ως μέλος αμφοτέρων των οργανισμών
αυτών. Θα μπορούσε να αναφερθεί και το Ισραήλ, μιας και έχει ειδική σχέση τόσο με
το ΝΑΤΟ όσο και με την ΕΕ και την Δύση γενικότερα.

Με δεδομένο ότι η Τουρκία αποτελεί εκ των πραγμάτων μέρος του

προβλήματος, η δε Κύπρος έχει να διαχειριστεί τις ποικιλόμορφες προκλήσεις στο
περιβάλλον της, η Ελλάδα θα μπορούσε να αποτελέσει την εναλλακτική λύση, ως
παράγων ισορροπίας και σταθερότητας στο ασταθές εγγύς περιβάλλον της.
Παράλληλα θα μπορούσε, με κατάλληλες πολιτικές και δεδομένης της παραδοσιακής
συμπάθειας και εμπιστοσύνης που χαίρει στον αραβικό κόσμο, να παράσχει τις
καλές υπηρεσίες ως έμπιστος διαμεσολαβητής93.

Ενδιαφέρον είναι εν προκειμένω τόσο ότι από την ανατολική Μεσόγειο και
ειδικώς από τα ύδατα της Ελλάδας και της Κυπριακής Δημοκρατίας διέρχονται κύριοι
οδοί ναυσιπλοΐας μέσω των οποίων πραγματοποιούνται οι μεταφορές ανθρώπων και
αγαθών, όσο και ότι στη λεκάνη της Μεσογείου διακινούνται ενεργειακοί πόροι. Έτσι,
η σπουδαιότητα των λιμανιών της ανατολικής Μεσογείου θα αυξηθεί, μιας και οι νέοι
και οι υπό κατασκευή αγωγοί θα διοχετεύουν σε αυτά την ενέργεια. Από την άλλη, η
Ελλάδα, διαθέτοντας τον μεγαλύτερο εμπορικό στόλο έχει ειδικούς λόγους να
ενδιαφέρεται για την θαλάσσια ασφάλεια.

92
Κούκιος, Σ., «Η Μεσόγειος μοιράζεται ξανά – Τώρα η ευκαιρία της Ελλάδας να περάσει
μπροστά», https://simeiakairwn.wordpress.com/2016/10/22/ (ανακτήθηκε την 23.09.2016)
93
Παρίσης, Ι., «Η Συριακή σύγκρουση, Περιφερειακές επιπτώσεις και Ελληνικές προοπτικές»,
https://parisis.wordpress.com/2014/11/04/ (ανακτήθηκε την 23.09.2016)
54
 Η ανακάλυψη μεγάλων κοιτασμάτων υδρογονανθράκων στην, προς το
παρόν, μερικώς εξερευνηθείσα περιοχή της ανατολικής λεκάνης της Μεσογείου,
κυρίως εντός της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης του Ισραήλ, της Κύπρου, της
Αιγύπτου και της Ελλάδος, δείχνουν ότι η περιοχή αυτή θα μπορούσε να γίνει
κυριολεκτικά ένας «νέος Περσικός Κόλπος», σε ό,τι αφορά στον πλούτο, ο οποίος θα
μπορούσε να προέλθει από την εκμετάλλευσή τους.

Τέλος, η μεταναστευτική πίεση προς την Ευρώπη που έχει δραματικά αυξηθεί
εξαιτίας της κρίσης στη Συρία και των εξελίξεων στην περιοχή, συνιστά μείζον
πρόβλημα, κυρίως για τις ευρωπαϊκές χώρες της Μεσογείου, μεταξύ των οποίων η
Ελλάδα, η οποία αποτελεί κύρια πύλη εισόδου. Επιπλέον, η ανάπτυξη της
τρομοκρατίας σε περιοχές από τις οποίες προέρχονται μεταναστευτικά κύματα
δημιουργεί μια πολύ επικίνδυνη κατάσταση για τη σταθερότητα και την ασφάλεια
στην «είσοδο» της Ευρώπης.

4.3. Προσφυγικό: η Ελλάδα στην πρώτη γραμμή

Εξαιτίας της διεθνούς πολιτικής, το προσφυγικό έχει μετατραπεί σε ένα από

τα μεγαλύτερα δράματα της ανθρώπινης ιστορίας. Από το 2001 το εύφλεκτο ζήτημα
πήρε δραματικές διαστάσεις, καθώς οι δυτικές εισβολές στο Αφγανιστάν και στο Ιράκ
εκτόπισαν εκατομμύρια ανθρώπων και ο συνεχιζόμενος πόλεμος στις δύο χώρες
κατηύθυνε το ρεύμα των προσφύγων προς την Ευρώπη. Έτσι, κράτη με οικονομική
κρίση, όπως η Ελλάδα, βρέθηκαν αντιμέτωπα με χιλιάδες πρόσφυγες, ενώ οι
κυβερνήσεις που προκάλεσαν τις ανθρώπινες τραγωδίες δε στάθηκαν στο ύψος των
περιστάσεων.

Τα τελευταία χρόνια χιλιάδες Σύριοι κάθε μέρα, αδυνατώντας να ζήσουν

πλέον στοιχειωδώς στη χώρα τους παίρνουν την απόφαση να μεταβούν προς την
Ευρώπη, αναζητώντας καλύτερη τύχη. Ο ΟΗΕ έχει ανακοινώσει ότι ο αριθμός των
προσφύγων που εγκατέλειψαν τη χώρα λόγω του πολέμου έφτασε τα 4.000.000.
Είναι η χειρότερη προσφυγική κρίση από τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο και πλέον
εισερχόμαστε στο 6ο έτος αυτής. Πάνω από 250.000 άνθρωποι έχουν σκοτωθεί στην

55
εμφύλια σύγκρουση και περισσότεροι από 12.500.000 άνθρωποι εξακολουθούν να
χρειάζονται βοήθεια ώστε να διασωθούν94.

Η θέση της Ελλάδας είναι δυσμενής. Οι προσφυγικές ροές με τη βοήθεια

κυκλωμάτων περνάνε στην Τουρκία και από εκεί φθάνουν στις ακτές των νησιών του
βορειοανατολικού Αιγαίου. Υπολογίζεται ότι περισσότεροι από 608.000 άνθρωποι
έχουν φθάσει συνολικά στην Ελλάδα κι εγκλωβίζονται στην επικράτειά της. Όπως
γίνεται κατανοητό, αυτό οδηγεί σε απομόνωση την Ελλάδα και την κρατά δέσμια στα
υπόγεια συμφέροντα γειτονικών της χωρών. Ο μη επαρκής έλεγχος από την Τουρκία
και το πέρασμα των προσφύγων στην Ελλάδα οδηγεί, σε κρίση τον κρατικό
μηχανισμό, ο οποίος πασχίζει να δώσει λύση σε ένα μείζον πρόβλημα95.

Η συνέχιση της συριακής κρίσης επέφερε πλην των άλλων την εμφάνιση των
διεθνών δικτύων διακινητών από πολλές και διαφορετικές εθνότητες. Ορισμένα μέλη
των συμμοριών- διακινητών, επιδιώκοντας περισσότερα οικονομικά κέρδη, δεν
αρκέστηκαν στη μετακίνηση προσφύγων, αλλά επεκτάθηκαν και στο εμπόριο
οργάνων, εκμεταλλευόμενοι την άγνοια και την αφέλεια κάποιων προσφύγων.
Επίσης, η ευνοϊκή αντιμετώπιση των Σύριων προσφύγων από ορισμένες ευρωπαϊκές
χώρες, που προέκυψε μετά από 4 χρόνια εξέγερσης, ώθησε πρόσφυγες από
διαφορετικά έθνη να προμηθευτούν πλαστά συριακά έγγραφα, όπως ισχυρίζονται
ορισμένοι Σύριοι πρόσφυγες.

Κατά την παρούσα συγκυρία, το προσφυγικό, σε αντίθεση με το παρελθόν,

επηρεάζεται από διάφορους παράγοντες, όπως της θρησκείας, του χρώματος, της
καταγωγής, του χρήματος, της προπαγάνδας και των εθνικιστικών τάσεων. Για
παράδειγμα, τα ευρωπαϊκά εθνικιστικά κινήματα προσπαθούν να εκμεταλλευθούν το
προσφυγικό για την αύξηση της επιρροής τους και των εδρών τους στα εθνικά
κοινοβούλια, ενώ ταυτόχρονα ορισμένες ευρωπαϊκές κυβερνήσεις έχουν χάσει
σημαντικά ποσοστά των ψηφοφόρων εξαιτίας των προσφύγων.

Επιπρόσθετα, τρομοκράτες και εγκληματίες πολέμου επιχειρούν να

εισβάλουν στην Ευρώπη εκμεταλλευόμενοι το άσυλο σαν απλοί πρόσφυγες. Για αυτό
η συνεργασία των κυβερνήσεων με τους πραγματικούς πρόσφυγες θα συντελούσε,

94
Ύπατη Αρμοστεία ΟΗΕ, «Operational update»,
http://www.unhcr.gr/fileadmin/Greece/Extras/Arrivals/operational/Greece_Operational_Update
___2.pdf, (ανακτήθηκε την 23.09.2016)
95
Αργυρόπουλος, Γ., «Ο πόλεμος στη Συρία και το προσφυγικό ζήτημα»,
http://www.protagon.gr/anagnwstes/o-polemos-sti-syria-kai-to-prosfygiko-zitima-43835000000
(ανακτήθηκε την 23.09.2016)
56
εξαιρετικά, στην αποκάλυψη τέτοιων επικίνδυνων φαινομένων. Ο αριθμός των
προσφύγων εντάσσεται και αυτός στο «προσφυγικό παζάρι» με αποτέλεσμα,
ορισμένες κυβερνήσεις να μεγεθύνουν τον αριθμό των προσφύγων στη χώρα τους
επιδιώκοντας περισσότερα οικονομικά οφέλη. Επίσης, ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες
εκφράζουν την αγανάκτησή τους για το μεγάλο αριθμό προσφύγων που δέχθηκε η
χώρα τους ξεχνώντας ότι αρκετοί από αυτούς είχαν ζήσει σε αδύναμες, οικονομικά,
ευρωπαϊκές χώρες, όπως οι χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης96.

Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η μαζική έλευση προσφύγων κυρίως από τη Συρία

και μαζί με αυτούς και μεταναστών χωρίς νόμιμα έγγραφα από διάφορες χώρες,
επηρεάζει έντονα τις ευρωπαϊκές κοινωνίες και την εσωτερική πολιτική κατάσταση σε
όλες σχεδόν τις χώρες-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, θέτει σε δοκιμασία τη
Συνθήκη Σένγκεν και τους κανόνες του Δουβλίνου, όπως επίσης, αναδεικνύει τα όρια
και τις ανεπάρκειες της εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφαλείας της Ευρώπης,
αλλά και των αντίστοιχων εθνικών πολιτικών των κρατών-μελών της Ε.Ε. Η ραγδαία
αύξηση των προσφυγικών και μεταναστευτικών ροών σε συνδυασμό με την κρίση
του ευρώ, έχουν ενισχύσει φυγόκεντρες δυνάμεις στο εσωτερικό της Ένωσης και
ταυτόχρονα απειλούν τους βασικούς πυλώνες του ευρωπαϊκού οικοδομήματος.

Ιδίως από το φθινόπωρο του 2015, μια σειρά κρατών αποφάσισαν να

επαναφέρουν προσωρινά τους ελέγχους στα εσωτερικά τους σύνορα (Αυστρία,
Δανία, Γερμανία, Σουηδία). Στα κράτη αυτά προστέθηκε η Γαλλία τον Νοέμβριο του
2015 μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις. Την ίδια στιγμή, τα κράτη της λεγόμενης
ομάδας «Βίζενγκραντ», επικαλούμενα την κυριαρχία τους και λόγους εσωτερικής
ασφάλειας λαμβάνουν εθνικά μέτρα ή συμμετέχουν σε περιφερειακού χαρακτήρα
πρωτοβουλίες που θέτουν σε αμφισβήτηση το θεσμικό οικοδόμημα της Ε.Ε., την ισχύ
της ενωσιακής έννομης τάξης και την πολιτική οντότητα της Ευρώπης. Οι αποφάσεις
της Διάσκεψης της Βιέννης μετατρέπουν την ΠΓΔΜ σε προκεχωρημένο φυλάκιο
ανακοπής των προσφυγικών και μεταναστευτικών ρευμάτων για λογαριασμό όλων
των κρατών του βαλκανικού διαδρόμου. Με τον τρόπο αυτό ελλοχεύει ο κίνδυνος
δημιουργίας ενός ad hoc (δυτικού) βαλκανικού Σένγκεν, το οποίο θα επιτρέπει σε
όσους ελέγχονται στη Γευγελή να φτάνουν απρόσκοπτα μέχρι την Αυστρία ή τη
Γερμανία. Με δεδομένο, μάλιστα, ότι η απόφαση για επιμερισμό των βαρών

96
Αλομπέιντ, Α., «Το Προσφυγικό ζήτημα: Μια διαφορετική προσέγγιση»,
http://www.huffingtonpost.gr/aref-alobeid/-_4748_b_9521404.html, (ανακτήθηκε την
23.09.2016)
57
υλοποιείται με αργούς ρυθμούς και απροθυμία, το ενδεχόμενο εγκλωβισμού
σημαντικού μέρους αυτών στη Βαλκανική είναι εξαιρετικά υψηλό97.

Στα παραπάνω έρχεται να προστεθεί η νατοϊκή παρουσία στο Αιγαίο. Η

απόφαση σε επίπεδο υπουργών Άμυνας του ΝΑΤΟ στις Βρυξέλλες για την
επιχειρησιακή συνδρομή της Ευρωατλανικής Συμφωνίας εξακολουθεί να συναντά
έντονες αμφισβητήσεις τόσο για την σκοπιμότητα όσο και για την
αποτελεσματικότητά της. Ειδικότερα για την Ελλάδα, η Τουρκία εξασφάλισε τη
θεσμική της ισοτιμία, ενώ μέχρι και σήμερα, αρά τη μείωση του αριθμού των ροών,
αποφασίστηκε η παράταση της νατοϊκής παρουσίας στο Αιγαίο98.

Χωρίς την επίλυση των μεγάλων κρίσεων και συγκρούσεων στη Μέση
Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική δεν μπορεί να αναμένεται αποτελεσματική
αντιμετώπιση της προσφυγικής κρίσης και των μεταναστευτικών ροών. Ο
επαναπροσδιορισμός των σφαιρών επιρροής σε Συρία και Ιράκ, στο πλαίσιο
αναζήτησης μιας νέας ισορροπίας δυνάμεων στη Μ. Ανατολή (Ιράν, Τουρκία,
Σαουδική Αραβία, Ρωσία, Η.Π.Α.), προβλέπεται μακρύς και δύσβατος. Στο πλαίσιο,
αυτό η διεθνής κοινότητα παράλληλα με τις όποιες αναγκαίες στρατιωτικές δράσεις
για την αντιμετώπιση του ISIS, θα πρέπει να δεσμεύει σε μια σειρά μεσοπρόθεσμων
και μακροπρόθεσμων πολιτικών για τον εκδημοκρατισμό των χωρών της Μέσης
Ανατολής με κανονιστικό υπόβαθρο τις οικουμενικές αξίες της ελευθερίας, της
ισότητας και της προάσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Για την Ελλάδα εκφράζονται φόβοι ότι το αποτέλεσμα θα είναι η παραμονή

στην χειμαζόμενη οικονομικώς και κοινωνικώς, αλλά και πολιτικώς, χώρα μας,
σημαντικότατου αριθμού μη δυναμένων να ενταχθούν και να ενσωματωθούν
πληθυσμών, οι οποίοι θα λειτουργήσουν άκρως αποσταθεροποιητικώς για τον
υπάρχοντα κοινωνικό ιστό, αλλά και για την εσωτερική ασφάλεια της χώρας. Η Χώρα
μετατρέπεται σταδιακώς σε «χώρο» ελευθέρων οικονομικών ζωνών με στόχο να
εξυπηρετηθούν ευρωπαϊκές επενδύσεις οι οποίες θα απολαμβάνουν σχεδόν
μηδενικού φορολογικού καθεστώτος και όπου θα «εργάζεται» ένα ανθρώπινο
δυναμικό «σκλάβων εισαγωγής» προς παραγωγή υψηλών υπεραξιών, ώστε να

97
Μπαξεβάνης, Χρ., «Η γεωπολιτική διάσταση της προσφυγικής κρίσης στην Ανατολική
Μεσόγειο», http://presscode.gr/2016/05/i-geopolitiki-diastasi-tis-prosfygikis-krisis-stin-
anatoliki-mesogio/ (ανακτήθηκε την 26.12.2016)
98
Νέδος, Β., «Απόφαση συνέχισης της παρουσίας ΝΑΤΟ στο Αιγαίο»,
http://www.kathimerini.gr/896791/article/epikairothta/politikh/apofash-synexishs-ths-paroysias-
nato-sto-aigaio (ανακτήθηκε 17.02.2017)
58
ωφεληθούν οι ανταγωνιστικότητες των εδώ παραγομένων ευρωπαϊκών, γερμανικών
κυρίως, προϊόντων.99

4.4. Η εξέλιξη των ελληνοτουρκικών σχέσεων ως προς τη γεωπολιτική

της Ανατολικής Μεσογείου

Το γεωγραφικό Σύμπλοκο της Νοτιο-Ανατολικής Μεσογείου και Ευρύτερης

Μέσης Ανατολής και ιδιαίτερα το γεωπολιτικό Υποσύστημα Τουρκίας-Ελλάδας-
Μέσης Ανατολής υπήρξε πάντοτε μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα περιοχή από πλευράς
εστιών γεωστρατηγικής αστάθειας.

α. Η λήξη της ψυχροπολεμικής περιόδου, με τα γνωστά ιδεολογικά και

κοινωνικο-πολιτικά χαρακτηριστικά τα οποία την όριζαν ως τέτοια, δημιούργησε ένα
vacuum ισχύος μεταξύ των δύο πρώην, σαφώς καθορισμένων και ανταγωνιζομένων
γεωστρατηγικών συμπλόκων. Η φύση, όμως και το διεθνές γίγνεσθαι είναι φυσικό να
“αντιπαθεί το κενό” και συνεπώς τείνει πάντοτε να το πληροί με τον κατάλληλο τρόπο
και το κατάλληλο υλικό.

β. Οι γεωστρατηγικοί ανταγωνισμοί στο Γεωγραφικό και Γεωπολιτικό

Σύμπλοκο των Υποσυστημάτων i) της Υπερκαυκασίας, ii) της Κεντρικής Ασίας, iii)
του Κασπιανού γεωγραφικού και γεω-εθνικού χώρου, iv) του τριγωνικού
υποστήματος Πακιστάν, Αφγανιστάν, Κίνας, v) του τετραπλεύρου υποσυστήματος
Ιράν-Συρίας-Λιβάνου-Παλαιστινίων και vi) της προσπάθειας νεο-χαλιφατικού
προσανατολισμού της ισλαμιστικής Τουρκίας, αποτελούν εξελίξεις οι οποίες
επιδέχονται ερμηνείας.

γ. Ένα πολύ σημαντικό, όμως και καθαρά γεωγραφικής φύσεως νέο στοιχείο,
δηλαδή η με γοργούς ρυθμούς επιβαλλόμενη στον πλανήτη κλιματική αλλαγή,
έρχεται να κλονίσει και αυτή με τη σειρά της, την παλαιοψυχροπολεμική κατάσταση
ανταγωνιστικών ισορροπιών ισχύος, που διέπονταν εξολοκλήρου από το πρότυπο
της «Rimland». Οι νέες κλιματολογικές συνθήκες που αυξάνουν τη θερμοκρασία του
πλανήτη, δημιουργούν πλέον, με επιταχυνόμενους ρυθμούς, δύο αξιοσημείωτες
πραγματικότητες στο διεθνές γίγνεσθαι των νέων ενεργειακών αποθεμάτων και των
μεταφορών Εμπορευμάτων: i) την εκμετάλλευση των φυσικών διαθεσίμων και

99
Μάζης, Ι., συνέντευξη για το προσφυγικό στο ΜΝ,
http://marketnews.gr/article/391537/apokalyptikh-synenteyksh-tou-iwannh-mazh-sto-mn
(ανακτήθηκε την 05.09.2016)
59
πόρων του Αρκτικού κύκλου (κυρίως των υποθαλασσίων υδρογονανθράκων του) και
ii) την δυνατότητα εμπορικής πλευσιμότητος του Αρκτικού Κύκλου η οποία αποτελεί
και την συντομότερη εμπορευματική ζεύξη μεταξύ Ρωσίας και Η.Π.Α. αλλά και
βορείων εθνοκρατικών δρώντων της Ε.Ε και της Ρωσίας.

Επιπλέον, η χερσόνησος της Ανατολίας μαζί με την Ανατολική Θράκη και τα

συμπεριλαμβανόμενα σημεία κλειδιά για τη ναυτική γεωγραφία, δηλαδή του
Βοσπόρου, της Θαλάσσης του Μαρμαρά και των Στενών των Δαρδανελίων,
συγκροτούν μια ενιαία γεωγραφική ενότητα, η οποία βρίσκεται υπό την τουρκική
κυριαρχία και ελέγχεται μέσω της υπαγωγής της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ. Η Τουρκία δε,
είχε και έναν σημαντικότατο γεωστρατηγικό ρόλο να εκπληρώσει στο πλαίσιο της
Βορειο-Ατλαντικής Συμμαχίας: την ανάσχεση της τότε Ε.Σ.Σ.Δ και την ασφάλεια του
κράτους του Ισραήλ, το οποίο επίσης σε δεύτερο συστημικό επίπεδο αποτελούσε
εγγύηση των Βορειο-Ατλαντικών συμφερόντων (ενεργειακά κυρίως). Άρα, όπως είναι
γνωστό «τοις πάσι», η αξία της Τουρκίας ως συμμάχου και εταίρου εξαρτάται ευθέως
από την ικανότητα και την θέλησή της να συνεχίζει να επιτελεί το έργο της
ανασχέσεως της ρωσικής ισχύος, μέσω της απαγορεύσεως χρησιμοποιήσεως του
εδάφους της υπέρ των ρωσικών συμφερόντων100.

Όμως όπως έχει αποδειχθεί από την πρόσφατη ιστορία, η Τουρκία

«διέσπασε» την Rimland, αποδεχόμενη την ρωσική πρόταση μεταφοράς
ενεργειακών προϊόντων, όχι μόνον για εσωτερική κατανάλωση, αλλά κυρίως με
σκοπό την χρήση της τουρκικής γεωγραφίας, προκειμένου να καταστήσει τις
ευρωπαϊκές χώρες «ομήρους και εξαρτημένες από την ρωσική ενέργεια», όπως
συχνότατα επαναλαμβάνουν Αμερικανοί κυβερνητικοί και μη παράγοντες101.

Σε ένα, διαμορφούμενο ως άνω γεωπολιτικό πλαίσιο ανατρέπεται βαθμιαίως

και με επιταχυνόμενο ρυθμό η αντίληψη του Διπόλου της Ειδικής Σχέσεως Λονδίνου-
Ουάσιγκτον περί της χρησιμότητος της Τουρκίας για την ανάσχεση της Ρωσίας. Η
τάση αυτή, πλέον, μετατρέπεται σε προοπτική συνεργασίας Ειδικής Σχέσεως και
Ρωσίας, εν όψει της αναδύσεως Νέων Πόλων Ισχύος, όπως η Κίνα με τον εν δυνάμει
γεωστρατηγικό της συμπληρωματικό της πόλο ισχύος, την Ινδία. Η προαναφερθείσα,
όμως, αλλαγή που αρχίζει να επιφέρει η πλευσιμότητα της Αρκτικής, απομειώνει

100
Μάζης, Ι., «Το νέο γεωστρατηγικό τοπίο στην Ν/Α Μεσόγειο και η ελληνοισραηλινή
συνεργασία», http://infognomonpolitics.blogspot.gr/2010/08/blog-post_9840.html,
(ανακτήθηκε την 03.08.2016)
101
Θεοδωράτος, Ι., «Πούτιν vs. Rimland και το ρωσικό δίλημμα… ώρα της κρίσεως για
όλους», http://www.elisme.gr/gr/2013-01-07-19-11-53/item/31-7-2016-vs-rimland (ανακτήθηκε
την 26.12.2016)
60
σταδιακά την αναχωματική χρησιμότητα της Τουρκίας και επαναπροσανατολίζει τις
αμερικανο-ρωσικές σχέσεις σε ένα ηπιότερο πλαίσιο, το οποίο αρχίζει ήδη να γίνεται
αισθητό (ζητήματα αφοπλισμού, επαναδιαπραγματεύσεις στην Υπερκαυκασία,
κ.τ.λ.)102.

Παράλληλα, Ρωσία και Τουρκία διαπίστωσαν ότι παρά τις πολλές διαφορές, η
γεωγραφία τους έχει καταδικάσει να έχουν η μια την ανάγκη της άλλης, εφόσον – και
αυτό είναι το κρίσιμο σημείο – πιέζονται στρατηγικώς από την ίδια δύναμη. Άρα, θα
μπορούσε να συμπεράνει κανείς ότι η συνεργασία μεταξύ των δύο χωρών θα πρέπει
να ακολουθεί την τάση της συνεχούς αναβαθμίσεως και μάλιστα σε πολλαπλά
επίπεδα.103

Πραγματοποιώντας εντυπωσιακή «κωλοτούμπα», η Άγκυρα δεν έκανε τίποτα

για να αποτρέψει την ανακατάληψη του Χαλεπίου από τις κυβερνητικές δυνάμεις. Το
σημαντικότερο είναι ότι αποδέχθηκε πως δεν τίθεται θέμα απομάκρυνσης του Άσαντ
από την εξουσία μετά τη λήξη του πολέμου στη Συρία.104 Ο παράγοντας, όμως, που
άλλαξε την τροπή του πολέμου στη Συρία ήταν η ρωσική παρέμβαση. Η Μόσχα
παρενέβη, όχι απλώς για να διασώσει ένα φιλικό προς αυτήν καθεστώς, αλλά για να
διασώσει τις βάσεις της στη βορειοδυτική Συρία, οι οποίες της εξασφαλίζουν
σημαντική αεροναυτική παρουσία στην ανατολική Μεσόγειο.

Οι νεοοθωμανοί είχαν ζητήσει από το Ισλαμικό Κράτος, ως αντάλλαγμα για

την πολλαπλή υποστήριξη που του παρείχαν, να καταλάβει τα κουρδικά καντόνια, να
καταλύσει το πρόπλασμα κράτους και να εξοντώσει την κουρδική στρατιωτική
δύναμη. Πράγματι, το 2014 οι τζιχαντιστές είχαν φθάσει πολύ κοντά στην επίτευξη
του σκοπού τους. Η ηρωική αντίσταση των Κούρδων στο Κομπάνι, όμως, άλλαξε την
τροπή αυτής της σύγκρουσης. Οι Κούρδοι, όχι μόνο απώθησαν το Ισλαμικό κράτος,

102
Μάζης, Ι., «Το νέο γεωστρατηγικό τοπίο στην Ν/Α Μεσόγειο και η ελληνοισραηλινή
συνεργασία», http://infognomonpolitics.blogspot.gr/2010/08/blog-post_9840.html,
(ανακτήθηκε την 03.08.2016)
103
Θεοδωράτος, Ι., «Πούτιν vs. Rimland και το ρωσικό δίλημμα… ώρα της κρίσεως για
όλους», http://www.elisme.gr/gr/2013-01-07-19-11-53/item/31-7-2016-vs-rimland (ανακτήθηκε
την 26.12.2016)
104
Υπενθυμίζεται ότι ο Ερντογάν είχε τα τελευταία χρόνια αναλάβει για λογαριασμό της Δύσης
την εργολαβία της ένοπλης ανατροπής του καθεστώτος Άσαντ, προσδοκώντας να
εγκαθιδρύσει ένα σουνιτικό καθεστώς, το οποίο ουσιαστικά θα μετέτρεπε τη Συρία σε
τουρκικό προτεκτοράτο. Στο πλαίσιο αυτό, πάντα με την πλούσια χρηματοδότηση της
Σαουδικής Αραβίας και του Κατάρ και με τη βοήθεια των Αμερικανών και Ευρωπαίων, οι
νεοοθωμανοί είχαν αναλάβει την καθοδήγηση και την πολλαπλή υποστήριξη των
τζιχαντιστικών οργανώσεων που πολεμούσαν για να ανατρέψουν το καθεστώς Άσαντ. Ενώ
αρχικά (το 2011) φαινόταν ότι η ανατροπή θα ήταν υπόθεση μερικών μηνών, το καθεστώς όχι
μόνο άντεξε, αλλά και τον τελευταίο καιρό ανακαταλαμβάνει με εδάφη που είχαν περιέλθει
στα χέρια των τζιχαντιστών.
61
αλλά και έθεσαν υπό τον έλεγχό τους μία μεγάλη εδαφική ζώνη στη βόρειο Συρία.
Έχοντας αποδείξει, λοιπόν, ότι αποτελούν αποτελεσματική στρατιωτική δύναμη, οι
Κούρδοι συνεργάζονται και με τους Αμερικανούς και με τους Ρώσους, τηρώντας
αξιοθαύμαστες ισορροπίες. Στρατηγικός στόχος τους ήταν να ενώσουν την εδαφική
ζώνη που ελέγχουν στο ανατολικό τμήμα της βόρειας Συρίας με το κουρδικό καντόνι
του Αφρίν που βρίσκεται στο δυτικό τμήμα της βόρειας Συρίας105. Αυτό θα τους
επέτρεπε να διεκδικήσουν την έξοδό τους στη Μεσόγειο, γεγονός που θα είχε
στρατηγική σημασία για το υπό ίδρυση κράτος τους106. Αντιμέτωπη με τον άμεσο
κίνδυνο και να αποκοπούν από τη Συρία και να δουν ενωμένο το κουρδικό κρατικό
μόρφωμα της Ροζάβα, οι νεοοθωμανοί έκαναν τη μεγάλη ανατροπή.

Ο φόβος μιας γενικευμένης κουρδικής εξεγέρσεως, της συγκροτήσεως νέου

κουρδικού κράτους στην Συρία και η πιθανή άρνηση της Δύσεως να αποδεχθεί τις
τουρκικές απαιτήσεις που μόνον τιμωρία αλλά μάλλον επιβράβευση θα θυμίζουν,
εκτιμάται ότι δημιουργούν σοβαρά εμπόδια στην ελεύθερη έκφραση της ζητούμενης
πολιτικής εκ μέρους της Τουρκίας107.

Ταυτόχρονα, σε κατάσταση ελεγχόμενης έντασης παραμένουν οι

ελληνοτουρκικές σχέσεις, σε μία περίοδο που οι διαπραγματεύσεις για το Κυπριακό
αναμένεται εισέρχονται στην τελική φάση τους. Η μετρημένη τουρκική επεκτατική
πίεση στο Αιγαίο και οι διαπραγματευτικές απαιτήσεις της Άγκυρας στο Κυπριακό
συμπίπτουν με την ατμόσφαιρα αστάθειας που επικρατεί στα υπόλοιπα μέτωπα της
Τουρκίας.108 Η Άγκυρα δεσμεύει εκτεταμένες περιοχές στο Αιγαίο για ασκήσεις και
στέλνει αεροσκάφη σε αποστολές εικονικού βομβαρδισμού ελληνικών νησίδων, με
κύριο στόχο να συντηρεί ζωντανή την απειλή χρήσης στρατιωτικής βίας. Ο Ερντογάν
αμφισβητεί ευθέως τη συνθήκη της Λωζάννης, στέλνοντας το μήνυμα προς τη Δύση

105
Θεοδωράτος, Ι., «Κατάρριψη-μήνυμα με πολλούς αποδέκτες… ερμηνεία εναλλακτική»
http://www.defence-point.gr/news/?p=142043 (ανακτήθηκε 03.08.2016)
106
Λυγερός, Στ., «Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις σε κατάσταση “ελεγχόμενης έντασης”: Ο
Ερντογάν απειλεί τα νησιά…», http://mignatiou.com/2016/12/i-ellinotourkikes-schesis-se-
katastasi-elegchomenis-entasis-o-erntogan-apili-ta-nisia/ (ανακτήθηκε την 26.12.2016)
107
Θεοδωράτος, Ι., «Πούτιν vs. Rimland και το ρωσικό δίλημμα… ώρα της κρίσεως για
όλους», http://www.elisme.gr/gr/2013-01-07-19-11-53/item/31-7-2016-vs-rimland (ανακτήθηκε
την 26.12.2016)
108
Λυγερός, Στ., «Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις σε κατάσταση “ελεγχόμενης έντασης”: Ο
Ερντογάν απειλεί τα νησιά…», http://mignatiou.com/2016/12/i-ellinotourkikes-schesis-se-
katastasi-elegchomenis-entasis-o-erntogan-apili-ta-nisia/ (ανακτήθηκε την 26.12.2016)
62
ότι εάν τα γεωπολιτικά δεδομένα αλλάξουν στα ανατολικά και νότια σύνορα της
Τουρκίας θα αλλάξουν και στα δυτικά, δηλαδή στο ελληνοτουρκικό μέτωπο109.

Από την άλλη, η γεωστρατηγική αναβάθμιση της Ελλάδας και της Κύπρου
μπορεί να αγγίξει βαθμό που λίγα χρόνια πριν θα μπορούσε να χαρακτηριστεί
ουτοπικός, αρκεί να ενταχθούν οι διμερείς διαφορές της με την Τουρκία σε
περιφερειακό πλαίσιο, σε ένα momentum, όπου η Τουρκία θεωρείται ένας
αδιάλλακτος δρων. 110

Το Ισραήλ από την ημέρα της ίδρυσής του αντιμετωπίζει ένα τεράστιο
πρόβλημα ασφαλείας. Τα γειτονικά του κράτη το αντιμετωπίζουν ως εχθρό ή στην
καλύτερη για το ίδιο περίπτωση ως ένα «αναγκαίο κακό» με το οποίο θα πρέπει να
συμβιώσουν και έως ένα σημείο να συνεργαστούν. Άρα, ο Ελληνισμός (Ελλάδα και
Κύπρος) μετά τη κατάρρευση της «τακτικής» – όχι στρατηγικής, για μία σειρά έως και
πολιτισμικών λόγων – συμμαχίας του Ισραήλ με την Τουρκία δεν αποτελεί παρά την
«γραμμή επιβίωσης», με την οποία συνδέεται με την Δύση και τις ΗΠΑ. Με λίγα
λόγια, ο Ελληνισμός αποτελεί πλέον για το Τελ-Αβίβ το «στρατηγικό βάθος» τόσο σε
αμυντικό όσο και σε ενεργειακό και οικονομικό επίπεδο, αφού θα μπορούσε μέσω
του διαμορφούμενου «διαδρόμου» να ενισχυθεί σε περίπτωση κρίσεως111.

Αντιλαμβάνεται κανείς κατόπιν τούτων, ότι η Ελληνο-Ισραηλινή προσέγγιση

ανοίγει σημαντικές διόδους και για μιαν αντίστοιχη Κυπρο-ισραηλινή, η οποία θα
ολοκληρώσει τελεσιδίκως την πλήρη αλλαγή των γεωστρατηγικών ισορροπιών στην
Ν.Α Μεσόγειο, προς όφελος της Ειρήνης και της Συνεργασίας στην περιοχή και εις
βάρος των διεκδικήσεων της ισλαμιστικής Τουρκίας112.

Πλην όμως, θα πρέπει να τύχει της δέουσας προσοχής ότι ο Ελληνισμός θα

ήταν αναγκαίο να ξεκαθαρίσει προς κάθε κατεύθυνση ότι η σχέση αυτή δεν στρέφεται
κατά κανενός Αραβικού κράτους ή των Παλαιστινίων. Η Ελλάδα , εξάλλου, είναι η
μόνη χώρα με διεθνείς συμμετοχές σε διεθνείς εγκύρους θεσμούς συλλογικής

109
Λυγερός, Στ., «Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις σε κατάσταση “ελεγχόμενης έντασης”: Ο
Ερντογάν απειλεί τα νησιά…», http://mignatiou.com/2016/12/i-ellinotourkikes-schesis-se-
katastasi-elegchomenis-entasis-o-erntogan-apili-ta-nisia/ (ανακτήθηκε την 26.12.2016)
110
Δρίβας, Α., «Η γεωπολιτική αναβάθμιση της Ελλάδας. Το πραξικόπημα στην Τουρκία και το
τρίγωνο Ελλάδας, Ισραήλ, Κύπρου», http://www.foreignaffairs.gr/articles/70908/aleksandros-
th-dribas/i-geopolitiki-anabathmisi-tis-elladas?page=2 (ανακτήθηκε την 03.08.2016)
111
Φίλης, Γ., «Σχέσεις Ελλάδας και Ισραήλ: Μια γεωπολιτική αποτίμηση», http://www.defence-
point.gr/news/?p=86737 (ανακτήθηκε 03.08.2016)
112
Δρίβας, Α., «H Εξέλιξη Της Περιφερειακής Πολιτικής Του Ισραήλ Και Η Στρατηγική
Εξωτερικής Του Εξισορρόπησης», http://ceregreece.blogspot.gr/2017/01/blog-post_89.html
(ανακτήθηκε 25.09.2017)
63
ασφαλείας, όπως και μέλος της Ε.Ε., η οποία έχει δικαίως την εμπιστοσύνη του
Αραβο-μουσουλμανικού κόσμου. Έτσι, η χώρα μας πρέπει να λειτουργήσει ως ένας
έντιμος διαμεσολαβητής (honest broker), ρόλος ο οποίος μπορεί να της πιστωθεί για
μία σειρά ιστορικών λόγων, αφού δεν έχουμε το αποικιοκρατικό παρελθόν των
υπολοίπων εμπλεκομένων στην περιοχή.

Σε αυτό το πλαίσιο, μάλιστα, είναι ιδιαιτέρως χρήσιμη ως πρώτη πρακτική και

ουσιαστική ελληνική διπλωματική πρωτοβουλία, η ενεργοποίηση της
Ευρωμεσογειακής Συνεργασίας με ελληνική πρωτοβουλία, ώστε η Αθήνα και η
Λευκωσία να δημιουργήσουν έναν δίαυλο τροφοδοσίας, με κάθε απαραίτητο αγαθό,
της Λωρίδας της Γάζας, υπό την επίβλεψη και ενός αντιπροσώπου από κάθε
πλευρά, αλλά και ομάδος Εμπειρογνωμόνων του Ο.Η.Ε., προερχομένους από κράτη
κοινής εμπιστοσύνης των δύο πλευρών. Θα ήταν ένα πολύ σημαντικό μέτρο
ουσιαστικής βελτίωσης των συνθηκών στη Γάζα, αλλά και βάση παραγωγής
πολιτικών λύσεων που θα προσέδιδε σημαντική βοήθεια στον παλαιστινιακό λαό της
Γάζας, αλλαγή του αρνητικού κλίματος που βλάπτει το Ισραήλ, αλλά και κύρος και
δυναμική στην Ελληνική διπλωματική πρωτοβουλία, στην ελληνική κυβέρνηση και
στη χώρα113.

113
Μάζης, Ι., «Το νέο γεωστρατηγικό τοπίο στην Ν/Α Μεσόγειο και η ελληνοισραηλινή
συνεργασία», http://infognomonpolitics.blogspot.gr/2010/08/blog-post_9840.html,
(ανακτήθηκε την 03.08.2016)
64
 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Σύμφωνα με την ανάλυση που προηγήθηκε, αφού ληφθεί υπόψη η

στρατηγική σημασία της Ανατολικής Μεσογείου, αντιλαμβανόμαστε ότι η εν λόγω
περιοχή είναι μείζονος σημασίας για τον έλεγχο του διεθνούς εμπορίου. Το γεγονός
αυτό σε συνδυασμό με μερικά από τα καυτά ζητήματα της διεθνούς ατζέντας
που βρίσκονται σε εξέλιξη στην περιοχή όπως, η «Αραβική Άνοιξη», ο πόλεμος στη
Συρία, οι ισραηλινο ‐ παλαιστινιακές συνομιλίες, το Κυπριακό, οι εξελίξεις στο
εσωτερικό της Τουρκίας, αλλά και η εξωτερική της πολιτική και βεβαίως οι
ενεργειακές εξελίξεις δεν μας αφήνει περιθώριο παρά να υποστηρίξουμε ότι και στο
εγγύς μέλλον, το υπόψη υποσύστημα δεν θα είναι άμοιρο ανταγωνισμών. Εν
κατακλείδι, οι τελευταίες εξελίξεις στην Αν. Μεσόγειο υποδεικνύουν ότι το
συγκεκριμένο γεωγραφικό υποσύστημα αποτελεί μέχρι και σήμερα πεδίο
αντιπαλότητας, ανταγωνισμών ισχύος, τόσο περιφερειακών όσο και υπερπόντιων
δρώντων, του διεθνούς συστήματος114.

Η στρατηγική σημασία της ευρύτερης περιοχής της Μέσης Ανατολής και της
Ανατολικής Μεσογείου προσέλκυε και προσελκύει το ενδιαφέρον κάθε ηγεμονικής
δύναμη. Τα τελευταία χρόνια και παρά το γεγονός ότι οι στοχεύσεις των ΗΠΑ για την
περιοχή παραμένουν οι ίδιες, παρατηρείται μια μετατόπιση του ειδικού βάρους της
εξωτερικής της πολιτικής τους από την υπόψη περιοχή στην Ασία. Από την άλλη, το
ενδιαφέρον της Ρωσίας αναζωπυρώθηκε για την περιοχή. Ο πρώτος λόγος είναι ότι
η Ρωσία έχει κυριαρχήσει στην ευρωπαϊκή αγορά ενέργειας, αλλά κινδυνεύει να
χάσει τη θέση αυτή σύντομα. Η Ευρώπη αρχίζει να συνάπτει συμβόλαια για την
προμήθεια σχιστολιθικού και υγροποιημένου αερίου από άλλες χώρες. Αυτό εξηγεί
την αυξημένη δραστηριότητα των ρωσικών εταιρειών όπως η Gazprom, Rosneft
και Novatek. Υπάρχει όμως κι ένας λόγος ακόμη: οι Ρώσοι Τσάροι και ηγέτες για
πάρα πολλούς αιώνες θεωρούσαν την ανατολική Μεσόγειο ως συνέχεια της Μαύρης
Θάλασσας και η Μόσχα στοχεύει στην ενίσχυση των δεσμών της με την περιοχή,
επιθυμώντας παράλληλα να της εντάξει στην σφαίρα επιρροής της.

Όσον αφορά την Ευρωπαϊκή Ένωση, η κύρια στόχευση της είναι να μειώσει
την ενεργειακή της εξάρτηση από τη Ρωσία, στόχευση η οποία στηρίζεται και από τις
ΗΠΑ. Με αφορμή την πρόσφατη ανακάλυψη πλουσίων κοιτασμάτων

114
Παρίσης Ι., «Η καθ’ ημάς θάλασσα: γεωστρατηγική ανάλυση της Μεσογείου», εκδ. Λιβάνη,
Αθήνα 2013, σελ. 15-16
65
υδρογονανθράκων στη λεκάνη της Λεβαντίνης προέκυψε το θέμα της οριοθέτησης
μίας ευρωπαϊκής ΑΟΖ. Σύμφωνα με την πρόσφατη έκθεση του Ευρωπαϊκού
Κοινοβουλίου για τον «Ενεργειακό Χάρτη Πορείας 2050»115 η δημιουργία μιας ενιαίας
ευρωπαϊκής ΑΟΖ έχει ως σκοπό την διασφάλιση της ενεργειακής αυτάρκειας και
ασφάλειας της ΕΕ και την όσο γίνεται δυνατή μείωση της ενεργειακής εξάρτησης της
ΕΕ από τρίτες χώρες. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με την προώθηση τρόπων
εκμετάλλευσης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας καθώς και με την εκμετάλλευση
ενεργειακών πόρων των κρατών μελών.

Από την παραπάνω ανάλυση βέβαια δεν μπορεί να παραληφθεί η εξέταση

του ρόλου της γειτονικής Τουρκίας, για την οποία η εκδήλωση της Αραβικής Άνοιξης
παρουσιάστηκε ως ευκαιρία ενίσχυσης της επιρροής της στο μουσουλμανικό κόσμο
και ανάληψης ενός ηγεμονικού ρόλου στην ευρύτερη περιοχή. Οι δομικές αλλαγές οι
οποίες, όμως, επήλθαν ως απότοκο του φαινομένου της «Αραβικής Άνοιξης» έφεραν
στην επιφάνεια κομβικά προβλήματα τα οποία επί χρόνια αποτελούν την «αχίλλειο
πτέρνα» της εξωτερικής πολιτικής της, όπως το Κουρδικό. Παρά τη δυσαρέσκεια που
προκάλεσε, ωστόσο, η στάση της Τουρκίας στους λοιπούς δρώντες στην περιοχή,
όπως στη Ρωσία, όπου οι στοχεύσεις της στο θέμα της Συρίας έρχονται σε πλήρη
σύγκρουση με αυτές της Τουρκίας, στον τομέα της ενέργειας η Τουρκία έχει
καταβάλει σημαντικές προσπάθειες προκειμένου να παρουσιαστεί ως ο πιο
αξιόπιστος διαμετακομιστής ενέργειας υδρογονανθράκων προς την ΕΕ, με σκοπό
να αυξήσει την επιρροή της στην περιοχή, να ενισχύσει την οικονομία της και να
εμβαθύνει τις σχέσεις της με άλλους εθνοκρατικούς δρώντες. Καθίσταται κατανοητό
ότι η Τουρκία αποτελεί την κυριότερη μεταβλητή στην εξίσωση δυνάμεων στην
Ανατολική Μεσόγειο, καθώς πρόκειται για τη χώρα, η οποία συγκεντρώνει τα
μεγαλύτερα φορτία ισχύος σε όλα τα επίπεδα, γεγονός από το οποίο προκύπτει και η
αλαζονική στάση και ηγεμονικές της στοχεύσεις116.

115
Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, «Έκθεση σχετικά με τον Ενεργειακό Χάρτη Πορείας για το 2050:
ένα μέλλον με ενέργεια», (2012/2103(INI)),
http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=-//EP//TEXT+REPORT+A7-2013-
0035+0+DOC+XML+V0//EL (ανακτήθηκε την 05.9.2016)
116
Γιαννακόπουλος A., «Aνακατατάξεις στην Ανατολική Μεσόγειο: ο ρόλος της Τουρκίας
και οι Στρατηγικές Προτεραιότητες για Ελλάδα και Κύπρο», Αθήνα 2014,
http://www.eliamep.gr/wp-content/uploads/2014/12/58_2014_-WORKING-PAPER.pdf
(ανακτήθηκε 26.12.2016)
66
 Σε μια τέτοια περιοχή που όχι άδικα χαρακτηρίστηκε από το Economist ως το
πιο ακριβό κομμάτι στο γεωπολιτικό real estate117, η Ελλάδα παίζει υποδειγματικά το
ρόλο του μικρού κράτους καθόσον γνωρίζει το πολιτικό της βάρος περιορίζεται σε μια
τοπική και όχι στη διεθνή αρένα. Σε όλες τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει ένα μικρό
κράτος στο διεθνοπολιτικό γίγνεσθαι ήρθε να προστεθεί και η τεράστια οικονομική
κρίση η οποία δεν έχει μόνο δημοσιονομικό χαρακτήρα. Κι ενώ είναι πολλοί που
θεωρούν πως σε περιόδους οικονομικής κρίσης, όπως αυτή που βιώνει η Ελλάδα, οι
κινήσεις στα μεγάλα πολιτικά ζητήματα, τα εθνικά θέματα, θα πρέπει να
αποφεύγονται, θα πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι η ευρύτερη περιοχή γύρω από την
Ελλάδα αλλάζει και εξελίσσεται και η χώρα πρέπει να διατηρήσει την θέση της στην
περιφέρεια, παρότι κάποιοι εκτός αυτής, «φίλοι» και αντίπαλοι, είτε θα θέλουν να
επιβραδύνουν ή να αδρανοποιήσουν την εξωτερική της πολιτική, είτε θα θέλουν να
την κατευθύνουν. 118

Η Ελλάδα, από την αρχαιότητα, παρά το μικρό γεωγραφικό της μέγεθος,

διέθετε και διαθέτει μια δυσανάλογα μεγάλη γεωπολιτική υπεραξία την οποία θα
ζήλευαν πολλές υπερδυνάμεις του πλανήτη μας. Ευρισκόμενη στο σταυροδρόμι
τριών ηπείρων η χώρα μας είναι ένας γεωστρατηγικός κόμβος του Δυτικού αμυντικού
συστήματος, τον οποίο εποφθαλμιούν ανερχόμενες δυνάμεις που φιλοδοξούν να
διαδραματίσουν παγκόσμιο ρόλο, όπως π.χ. η Ρωσία, αλλά και η Κίνα. Το Αιγαίο
ήταν κι εξακολουθεί να είναι ένας πολύτιμος γεωστρατηγικός χώρος, ένας κόμβος της
Ευρασίας. Αποτελεί τον απαραίτητο ζωτικό κρίκο διασύνδεσης της Τουρκίας –αλλά
και του Ισραήλ– με τις ναυτικές δυνάμεις της Δύσης119.

Η Ελλάδα διαθέτει εκτεταμένη πρόσβαση σε δυο ημίκλειστες (Αιγαίο και Ιόνιο)

και σε μια ανοικτή θάλασσα (Μεσόγειος). Επιπλέον, κατέχει εκτενέστατη λωρίδα γης
κατά μήκος των βορείων παραλίων του Αιγαίου (Βόρεια Ελλάδα) χάρη στην οποία
επιτρέπει ή στερεί στη βαλκανική ενδοχώρα την έξοδο στο Αιγαίο, καταδικάζοντάς
την έτσι, αν θέλει, σε ασφυξία. Διαθέτει επίσης το λιμάνι της Θεσσαλονίκης–η
σημασία του οποίου αυξήθηκε με την κατασκευή της Εγνατίας Οδού–, που βρίσκεται
σε κομβικό σημείο στο σύστημα των χερσαίων και θαλάσσιων μεταφορών της

117
Παιδή Ρ., «Η Αδύναμη Τουρκική Δημοκρατία: Η Πλατεία Ταξίμ Και Η Τραγωδία Της
Ισχύος», http://foreignaffairs.gr/articles/69349/rebekka-g-paidi/i-adynami-toyrkiki-
dimokratia?page=show (ανακτήθηκε την 05.09.2017)
118
Κοτζιάς, Ν., «Η Εξωτερική Πολιτική Της Ελλάδας Στον 21ο αιώνα: Για Μια Νέα,
Ενεργητική, δημοκρατική, πατριωτική, στρατηγική στην Εποχή της Παγκοσμιοποίησης», Εκδ.
Καστανιώτη, Αθήνα 2010, σελ. 244
119
Αλουμανής Κ., «Η Ελληνική Υψηλή Στρατηγική για την Αντιμετώπιση των εξωτερικών
απειλών του 21ου αιώνα», Αθήνα 2012, σελ. 32
67
χερσονήσου. Λόγω της γεωγραφικής της θέσης, η Ελλάδα αποτελεί ζωτικό κόμβο
διέλευσης ενεργειακών αγωγών, που μεταφέρουν ορυκτά καύσιμα από την Κασπία,
τη Ρωσία και στο μέλλον από τα πλούσια κοιτάσματα της Ανατολικής Μεσογείου και
είναι απαραίτητοι για τον ενεργειακό εφοδιασμό της Ευρώπης. Τέλος, η Ελλάδα
βρίσκεται εκ θέσεως στην «πρώτη γραμμή» της διέλευσης μεταναστευτικών ροών
αλλά και εισόδου τρομοκρατικών απειλών με κατεύθυνση την Ευρώπη. Για όλους
αυτούς τους λόγους η γεωπολιτική αξία της Ελλάδας όχι μόνο παρέμεινε αλώβητη τα
τελευταία χρόνια αλλά αναβαθμίστηκε κιόλας.

Εν όψει όλων αυτών, λοιπόν, ιδίως κατά την τρέχουσα συγκυρία με τις υπόψη
διεθνείς εξελίξεις, η αξία της Ελλάδας, ως μέλος του ΝΑΤΟ και των λιμανιών της στην
Ανατολική Μεσόγειο, αυξάνεται σημαντικά και καλεί τη χώρα να αξιοποιήσει τις
ευκαιρίες που γεννώνται, συνειδητοποιώντας ότι αποτελεί τη μόνη δύναμη που
μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε διπλό ρόλο ανάσχεσης και αποκατάστασης του
ρήγματος της «Rimland»120.

Είναι ανάγκη να γίνει αντιληπτό ότι η Ελλάδα είναι υποχρεωμένη να

συμμετάσχει στο γίγνεσθαι του γεωπολιτικού συμπλόκου της Μέσης Ανατολής.
Πρέπει να προσφέρει τις υπηρεσίες της μέσω δύο γεωστρατηγικών συνεργασιών:
της κυπριακής κυβερνήσεως και του Τελ Αβίβ. Η Ελλάδα μπορεί και πρέπει να κάνει
χρήση του μεγάλου διπλωματικού της καταπιστεύματος στον Αραβομουσουλμανικό
κόσμο. Ο ελληνικός λαός είναι ο μοναδικός ευρωπαϊκός λαός που δε συνεργάστηκε
με τα ναζιστικά στρατεύματα κατοχής για να δολοφονήσει Έλληνες Εβραίους. Το
Ισραήλ έχει κάθε λόγο να εμπιστεύεται την κοσμική ευρωπαϊκή Ελλάδα παρά την
ισλαμιστική Τουρκία που τις κυβερνήσεις της καθοδηγούν επικίνδυνα
ισλαμοχαλιφατικά οράματα και πολλοί την κατηγορούν «για κρυφή ατζέντα»121.

Επιπλέον, τόσο η Κύπρος όσο και η Ελλάδα ασφαλώς, ως μέλη της ΕΕ,
μπορούν να αποτελέσουν το «ουδέτερο έδαφος» στην περιοχή, όπου θα

120
Στο πλαίσιο της νέας πρωτοβουλίας του Εργαστηρίου Σεμινάρια Διεθνών Σχέσεων &
Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης-Θεωρία και Πράξη του Πανεπιστημίου Μακεδονίας,στο
σεμινάριο με θέμα: "Οι Μικρές Δυνάμεις σε Διαπραγματεύσεις: Η περίπτωση της Κύπρου"
Στην τοποθέτησή του ο καθηγητής, Ηλίας Κουσκουβέλης, μίλησε για πετυχημένα
παραδείγματα στρατηγικής μικρών κρατών, που κατάφεραν να πετύχουν νίκες έναντι
ισχυρών αντιπάλων τους στο πεδίο της διπλωματίας και των διαπραγματεύσεων.
Αναφερόμενος στην Ελλάδα, ο καθηγητής υπογράμμισε ότι θα πρέπει να αντιληφθούμε τη
μικρότητα μας, όχι ως αδυναμία αλλά ως αντικειμενικό παράγοντα στο σχεδιασμό της
στρατηγικής μας. "Δεν είμαστε η σφίγγα που έγινε γεράκι, αλλά γνωρίζουμε καλά τι μπορεί να
κάνει μια μέλισσα." είπε χαρακτηριστικά.
121
Μάζης, Ι., «Η γεωπολιτική της Τουρκίας. Ο «νέο-οθωμανισμός» και ο ρόλος του
ο
Νταβούτογλου- Οι σχέσεις με Ελλάδα, ΗΠΑ, Ισραήλ και Ρωσία τον 21 αιώνα», Αμυντική
Επιθεώρηση, Νο 77, σελ. 52-53
68
συναντηθούν τα συμφέροντα των «μεγάλων δυνάμεων» και με τον τρόπο αυτόν να
ισχυροποιήσουν τη θέση τους στην περιφέρεια. Η Κύπρος ως χώρα παραγωγός και
η Ελλάδα αρχικά ως διακομιστής ενέργειας και στο μέλλον πιθανόν και ως χώρα
παραγωγός, σε συνδυασμό την θεσμική ισχύ που απολαμβάνουν ως μέλη της ΕΕ
μπορούν να χαράξουν μια κοινή ενεργειακή πολιτική η οποία θα τους επιφέρει
καρπούς και στα πολύ σοβαρά θέματα εθνικής ασφαλείας που αμφότερες
αντιμετωπίζουν.

Παρουσιάζει αναγκαίο την κρίσιμη αυτή χρονική περίοδο, κατά την οποία η
χώρα μαστίζεται από τη δημοσιονομική κρίση πρέπει να εγκαταλείψει την
κατευναστική πολιτική την οποία ακολουθεί τα τελευταία χρόνια, να εκμεταλλευτεί
τις παρουσιαζόμενες ευκαιρίες στο υποσύστημα της Ανατολικής Μεσογείου122 και να
ξεφύγει από την λογική του «δεν ασχολούμαστε με τίποτε» μέχρι την έξοδο της
χώρας από την σοβούσα οικονομική κρίση. Για την εδραίωση της θέσης της στη
διεθνοπολιτική αρένα η ελληνική εξωτερική πολιτική να περάσει από την
αμυντική απομόνωση σε μία καλώς εννοούμενη επιθετική εξωτερική πολιτική η οποία
θα εκπληρώνει την αποστολή της στο έπακρο. Η Ελλάδα, όπως αναλύθηκε, έχει
πολλά ακόμη «χαρτιά», τα οποία μπορεί να εκμεταλλευτεί, όπως είναι η στρατηγική
της θέση, οι ενεργειακές της προοπτικές, η συμμετοχή της στους ευρω-ατλαντικούς
θεσμούς, οι άριστες σχέσεις με τον αραβικό κόσμο, η συμμαχία με το Ισραήλ, η
συνεργασία με την Αίγυπτο. Αυτό το οποίο πρέπει να κατανοήσουμε είναι ότι το
Διεθνές σύστημα τιμωρεί τα κράτη τα οποία παραμελούν να στηρίξουν τα ζωτικά
τους συμφέροντα. 123

Επιπλέον, η οριοθέτηση της ΑΟΖ θα πρέπει να αποτελέσει προτεραιότητα

της εξωτερικής πολιτικής της Ελλάδας, καθώς κάτι τέτοιο θα ισχυροποιούσε τη θέση
της στην περιφέρεια και θα επαναπροσδιόριζε τις σχέσεις της με τους συμμάχους
της και θα της έδινε το ρόλο του σταθεροποιητή στην περιοχή 124. Η ανακήρυξη της
ΑΟΖ από την Ελληνική πλευρά οφείλει να ακολουθήσει τον εξαιρετικά επιτυχή
διπλωματικό ελιγμό που εκτέλεσε η Κύπρος που κατάφερε να εναρμονίσει τα
συμφέροντα της με το Ισραήλ, τις ΗΠΑ και στο βάθος την ΕΕ και την Ρωσία, όπως

122
Αρμακόλας, Ιω., Βάλβης Α., «Οικονομική Κρίση και Ελληνική Εξωτερική Πολιτική στα
Βαλκάνια: Τα Αποτελέσματα μιας Διαδικτυακής Έρευνας», http://www.eliamep.gr/wp-
content/uploads/2014/09/52_2014_-WORKING-PAPER.pdf (ανακτήθηκε 25.05.2017)
123
Κρεμμύδας Χ., «Οικονομική Κρίση, Μνημόνιο Και Ελληνική Εξωτερική Πολιτική», ΕΚΕΜΕ,
Μάρτιος 2012, σελ. 19 και διαθέσιμο στο http://www.ekeme.gr/html/EKEME%20PAPER-
KREMMYDAS.pdf (ανακτήθηκε την 06.12.2016)
124
Καλογεράκης, Η., «Ελλάδα, Τουρκία και ΑΟΖ. Επικίνδυνες είναι πλέον οι καθυστερήσεις»,
http://www.elzoni.gr/html/ent/016/ent.6016.asp (ανακτήθηκε 05.12.2016)
69
αποδεικνύεται από την διπλωματική κάλυψη που της παρείχαν ενάντια στις
προκλήσεις της Τουρκίας125. Η χώρα μας μέχρι και σήμερα, προσκολλημένη στην
άποψη ότι, πρέπει να λύσουμε όλα μας τα προβλήματα με την Τουρκία και στη
συνέχεια να ανακηρύξουμε ΑΟΖ, δεν έχει προβεί στην οριοθέτηση ΑΟΖ με καμία
από τις όμορες χώρες. Εκτιμάται ότι, έφτασε η στιγμή να ακολουθήσει μια τελείως
διαφορετική διαπραγματευτική πορεία, προκειμένου να διασφαλίσει τα συμφέροντα
της και να επιτύχει τους στόχους της αναβαθμίζοντας με αυτό τον τρόπο τη θέση
της και την ισχύ της στο διεθνοπολιτικό γίγνεσθαι.
Το μέλλον του Ελληνισμού εξαρτάται απόλυτα από τις αποφάσεις που θα
ληφθούν κατά την ιστορική αυτή συγκυρία, με σοφή σκέψη και κριτήριο την ιστορία
και την γεωγραφία της. Εξάλλου, «στον πόλεμο οι ευκαιρίες δεν περιμένουν» («οι
καιροί ου μενετοί»), όπως διδάσκει ο Θουκυδίδης.

125
Βοσκόπουλος, Γ., «Αποκωδικοποιώντας Το Γεωπολιτικό-Γεωοικονομικό Παίγνιο στη ΝΑ
Μεσόγειο», http://www.voria.gr/article/apokodikopoiontas-to-geopolitiko-geooikonomiko-
paignio-sti-na-mesogeio (ανακτήθηκε 26.09.2017)
70
 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Έντυπη

Ελληνόγλωσση
1. Brzinski Z., «Η μεγάλη σκακιέρα», εκδ. Λιβάνη, 1998

2. James E. Dougherty και Robert L. Pfaltzgraff, Jr. «Ανταγωνιστικές Θεωρίες

Διεθνών Σχέσεων», Τ. Α΄, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα 1992, μφρ Θανάση
Αθανασίου και Νικηφόρου Σταματάκη και επιστημονική επιμέλεια του
Επίκουρου Καθηγητή Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Αθηνών, Πάρι
Βαρβαρούση.
3. Kissinger H., «ΗΠΑ – Αυτοκρατορία ή ηγετική δύναμη;», Εκδοτικός
Οργανισμός Λιβάνη Αθήνα 2002
4. Lacoste Υ., «Questions de Géopolitique-L’Islam, la mer, l’Afrique», LLDP.,
Paris 1991 στο Ι. Θ. Μάζης, «Γεωπολιτική: Η Θεωρία και η Πράξη», εκδ.
ΕΛΙΑΜΕΠ/ΠΑΠΑΖΗΣΗ, Αθήνα 2002
5. Mackinder H. J., «Δημοκρατικά Ιδεώδη και Πραγματικότητα & άλλες τρεις
εισηγήσεις», GEOLAB/Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 2006
6. Martin L., συλλογικό έργο, επιμέλεια Δημήτρης Καιρίδης, «Ο Ρόλος και θέση
της Τουρκίας στον κόσμο: Σύγχρονη πραγματικότητα και μελλοντικές
προκλήσεις» μτφ Ευανάγνωστον, εκδ. Ι. Σιδέρης, Αθήνα 2006.
7. Mearsheimer J., «Η τραγωδία της πολιτικής των μεγάλων δυνάμεων», εκδ.
Ποιότητα 2007.
8. Parker G., «Γεωπολιτική: Παρελθόν, Παρόν και Μέλλον», μτφ Ευ.
Αλεξοπούλου, εκδ. Ροές, Αθήνα 2002
9. Spykman N. J., «Η Γεωγραφία της Ειρήνης», GEOLAB/Εκδ. Παπαζήση,
Αθήνα 2004
10. Αλουμανής Κ., «Η Ελληνική Υψηλή Στρατηγική Για Την Αντιμετώπιση
Των Εξωτερικών Απειλών Του 21ου Αιώνα», Αθήνα 2012
11. Ήφαιστος Π., «Η Γεωπολιτική και Γεωστρατηγική διάσταση του
Ευρωαντλαντικού βάθρου ισχύος σε ιστορικό και σύγχρονο πλαίσιο» στο Κ.
Αρβανιτόπουλους-Π.Ήφαιστος, «Ευρωατλαντικές Σχέσεις», εκδ. Ποιότητα,
Αθήνα 1999
12. Θεοδωράτος Ι. στο περιοδικό «Στρατιωτική Ισορροπία και Γεωπολιτική», εκδ.
Αιγίς Εκδοτική, Μάϊος 2011, τεύχος 15

71
 13. Καφίδας Λ., «Γεωπολιτική Ανάλυση, Συγκριτική Παρουσίαση των
διαφορετικών Σχολών Σκέψης», Στρατιωτική Επιθεώρηση, τ. Νοε-Δεκ 2009
14. Κοτζιάς, Ν., «Η Εξωτερική Πολιτική Της Ελλάδας Στον 21ο αιώνα: Για
Μια Νέα, Ενεργητική, δημοκρατική, πατριωτική, στρατηγική στην Εποχή της
Παγκοσμιοποίησης», Εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα 2010
15. Κρεμμύδας Χ., «Οικονομική Κρίση, Μνημόνιο Και Ελληνική Εξωτερική
Πολιτική», ΕΚΕΜΕ, Μάρτιος 2012, και διαθέσιμο στο
http://www.ekeme.gr/html/EKEME%20PAPER-KREMMYDAS.pdf
(ανακτήθηκε την 06.12.2016)
16. Μάζης, Ι., «Γεωπολιτική των υδάτων στη Μέση Ανατολή: Αραβικές Χώρες,
Ισραήλ, Τουρκία», εκδ. Τροχαλία, Αθήνα 1996
17. Μάζης Ι., «Γεωπολιτική: Η Θεωρία και η Πράξη», εκδ. Παπαζήση/ΕΛΙΑΜΕΠ,
Αθήνα 2002
18. Μάζης Ι., «Η Γεωπολιτική της Ευρύτερης Μέσης Ανατολής και η Τουρκία»,
εκδ. Λιβάνη, Αθήνα 2008
19. Μάζης, Ι., «Η γεωπολιτική της Τουρκίας. Ο «νέο-οθωμανισμός» και ο ρόλος
του Νταβούτογλου- Οι σχέσεις με Ελλάδα, ΗΠΑ, Ισραήλ και Ρωσία τον 21ο
αιώνα», Αμυντική Επιθεώρηση, Νο 77, Αθήνα 2009
20. Παρίσης Ι., «Η καθ’ ημάς θάλασσα: γεωστρατηγική ανάλυση της Μεσογείου»,
εκδ. Λιβάνη, Αθήνα 2013
21. Σιούσιουρας Π., «Γεωπολιτική και Ζωτικός Χώρος» , εκδ. Σιδέρη, Αθήνα 2012

Ξενόγλωσση
1. Haggman B., Rudolf Kjellén: «Founder of Geopolitics εκδόσεις Center for
Research on Geopolitics», 1988
2. Mackinder H. J., «The Geographical Pivot of History», Geographical Journal,
1904, τόμος 23.
3. V. Bogdanor, ed., «The Blackwell Encyclopedia of Political Institutions», εκδ.
Blackwell, 1987, λήμμα «Geopolitics» Parker, G.
4. Siousiouras Ρ., Kyriakidis Κ. ,Baxevani Ε., “The rise of China and
Russia under the scope of a potential geopolitical rivalry with the United
States of America”, Middle East FORUM, Issue 12, Δεκέμβριος 2013.

72
Ηλεκτρονική
1. Αθανασόπουλος, Α., «Μπορεί η Ανατολική Μεσόγειος να γίνει η «νέα
Νορβηγία» της ενέργειας;», http://www.tovima.gr/politics/article/?aid=872975
(ανακτήθηκε την 17/04/2017)
2. Ανδρεόπουλος, Θ. «H "μεγάλη σκακιέρα" της Συρίας - ΗΠΑ και Ρωσία
ανταγωνίζονται για την κυριαρχία του πλανήτη»,
http://www.pronews.gr/portal/20151007/defencenet/ (ανακτήθηκε την
05.09.2016)
3. Αρμακόλας, Ιω., Βάλβης Α., «Οικονομική Κρίση και Ελληνική Εξωτερική
Πολιτική στα Βαλκάνια: Τα Αποτελέσματα μιας Διαδικτυακής Έρευνας»,
http://www.eliamep.gr/wp-content/uploads/2014/09/52_2014_-WORKING-
PAPER.pdf (ανακτήθηκε 25.05.2017)
4. Βοσκόπουλος, Γ., «Αποκωδικοποιώντας Το Γεωπολιτικό-Γεωοικονομικό
Παίγνιο στη ΝΑ Μεσόγειο», http://www.voria.gr/article/apokodikopoiontas-to-
geopolitiko-geooikonomiko-paignio-sti-na-mesogeio (ανακτήθηκε 26.09.2017)
5. Γεωργούσης Ε., «Η Ελλάδα στο νέο Γεωπολιτικό Περιβάλλον»,
http://hellenicsunrise.blogspot.gr/2014/12/heartland.html, (ανακτήθηκε την
03.08.2016)
6. Γιαννακόπουλος A., «Aνακατατάξεις στην Ανατολική Μεσόγειο: ο ρόλος
της Τουρκίας και οι Στρατηγικές Προτεραιότητες για Ελλάδα και Κύπρο»,
Αθήνα 2014, http://www.eliamep.gr/wp-content/uploads/2014/12/58_2014_-
WORKING-PAPER.pdf (ανακτήθηκε 26.12.2016)
7. Δρίβας, Α., «H Εξέλιξη Της Περιφερειακής Πολιτικής Του Ισραήλ Και Η
Στρατηγική Εξωτερικής Του Εξισορρόπησης»,
http://ceregreece.blogspot.gr/2017/01/blog-post_89.html (ανακτήθηκε
25.09.2017)
8. Θεοδωράτος, Ι. «Πούτιν vs. Rimland και το ρωσικό δίλημμα… ώρα της
κρίσεως για όλους», http://www.elisme.gr/gr/2013-01-07-19-11-53/item/31-7-
2016-vs-rimland, (ανακτήθηκε την 05.09.2016)
9. Καλογεράκης, Η., «Ελλάδα, Τουρκία και ΑΟΖ. Επικίνδυνες είναι πλέον οι
καθυστερήσεις», http://www.elzoni.gr/html/ent/016/ent.6016.asp (ανακτήθηκε
05.12.2016)
10. Καλτσάς, Κ., «Η θεωρία της Rimland: Η θεωρία της Rimland στην Ανατολική
Μεσόγειο», http://iknowgr.blogspot.gr/2016/01/rimland-rimland.html,
(ανακτήθηκε την 05.09.2016)

73
11. Καλτσάς, Κ. «Ο εμφύλιος πόλεμος στη Συρία και οι επιπτώσεις του για την
Ελλάδα», http://iknowgr.blogspot.gr/2015/11/blog-post_2.html (ανακτήθηκε
την 26.12.2016)
12. Κόκκινος Μ., «Η Επιλογή της “προδομένης” Ελλάδας»,
http://www.triklopodia.gr/248321-2, (ανακτήθηκε την 05.09.2016)
13. Κωνσταντακόπουλος, Δ. « Ευρώπη και Προσφυγική Κρίση (όταν η
γεωπολιτική μπαίνει στην εξίσωση της κρίσης ΕΕ»,
http://www.konstantakopoulos.gr (ανακτήθηκε την 23.09.2016)
14. Κωνσταντόπουλος Ι., «Η αλληλεπίδραση των δυνάμεων του Ευρασιατικού
Rimland Heartland», http://www.analystsforchange.org/2015/05/rimland-
heartland.html , ανακτήθηκε 03.08.2016)
15. Κωνσταντόπουλος Ι., «Η Χαώδης Νέα Γεωπολιτική της Μέσης Ανατολής»,
http://www.analystsforchange.org/2014/09/h-xa-2.html (ανακτήθηκε την
23.09.2016)
16. Λάος Ν., «Γεωπολιτική και Νοοπολιτική: Ευρώπη, Μέση Ανατολή, Ειρηνικός,
Διεθνής Πολιτική Οικονομία, Σύγκρουση των πολιτισμών, πολιτική βία και
τρομοκρατία»,
http://nicolaslaos.com/GeopolitcsAndNoopolitics_NicolasLaos.pdf
(ανακτήθηκε την 03.08.2016)
17. Λάος Ν., «Γεωπολιτική, Γεωοικονομία και Χρηματοοικονομική»,
https://www.scribd.com/doc/248787702/ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ-ΓΕΩΟΙΚΟΝΟΜΙΑ-
ΚΑΙ-ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ , (ανακτήθηκε την 03.08.2016)
18. Μάζης Ι., «Το Νέο γεωστρατηγικό τοπίο στη ΝΑ Ευρώπη και η εληνοϊσραηλινή
συνεργασία» http://infognomonpolitics.blogspot.gr/2010/08/blog-
post_9840.html, (ανακτήθηκε την 03.08.2016)
19. Μάζης Ι., Σγουρός Γ.Α., «Η Ελληνική ΑΟΖ και το Καστελλόριζο»,
https://raysofpnyka.wordpress.com/2011/05/12/h-
e%CE%BB%CE%BB%CE%B7%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%B7-
%CE%B1%CE%BF%CE%B6-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-
%CF%84%CE%BF-
%CE%BA%CE%B1%CF%83%CF%84%CE%B5%CE%BB%CE%BF%CF%8
1%CE%B9%CE%B6%CE%BF/ (ανακτήθηκε 12.07.2016)
20. Μαυρογένης Στ., «Η Γερμανία και οι «νέες» ευρωπαϊκές σφαίρες επιρροής στη
σκακιέρα της γεωπολιτικής»,
http://www.euractiv.gr/section/all/opinion/germania-ke-nees-evropaikes-sferes-
epirrois-sti-skakiera-tis-geopolitikis/, (ανακτήθηκε την 05.09.2015)
74
21. Παιδή Ρ., «Η Αδύναμη Τουρκική Δημοκρατία: Η Πλατεία Ταξίμ Και Η Τραγωδία
Της Ισχύος», http://foreignaffairs.gr/articles/69349/rebekka-g-paidi/i-adynami-
toyrkiki-dimokratia?page=show (ανακτήθηκε την 05.09.2017)
22. Πέτρος, Ευθ. «Η πραγματικότητα του Ισλάμ και η νέα γεωπολιτική»,
http://www.europeanbusiness.gr/page.asp?pid=2090 (ανακτήθηκε την
23.09.2016)
23. Σκαρβέλη Δ., «Γεωπολιτική του Ελληνικού Χώρου και Άμυνα», Πρακτικά 3ου
Διεθνούς Συνεδρίου της ΕΛ.Ε.Σ.ΜΕ, την 10ην Νοεμβρίου 2003,
http://www.elesme.gr/elesmegr/periodika/t19/t19_08.html, (ανακτήθηκε την
03.08.2016)
24. Υφαντίδης, Α. «Ρωσία-ΝΑΤΟ: Γεωπολιτικά παίγνια και στρατηγικοί
συσχετισμοί στην Βαλτική», http://www.tilegrafima.gr/eipan/rosia-nato-
geopolitika-paignia-kai-stratigikoi-sysxetismoi-stin-valtiki/ (ανακτήθηκε την
23.09.2016)
25. Φίλης, Κ. «Κριμαία: Το νέο status quo μεταξύ Δύσης και Ρωσίας»,
http://www.naftemporiki.gr/story/782318/krimaia-to-neo-status-quo-metaksu-
dusis-kai-rosias (ανακτήθηκε την 23.09.2016)

75