10-2-2017 Hoe spelen we hier op in?

Is de discussie nieuw?

Het vraagstuk in 1900 – 1920:

Zal het elektrisch, diesel of

stoom worden in de
toekomst?
 Inhoud
Wat gaan we u vertellen?

 De ontwikkeling in de afgelopen jaren

 Welke opties zijn er om over te stappen
 Onze insteek en ervaring bij projecten
 Conclusies
presentatie
Stappen

Afgelopen jaren Opties duurzame bus Onze insteek Conclusies

 De ontwikkelingen
Wat is er in de laatste jaren zoal gebeurd

 De diesel werd alsmaar schoner (grafiek Kennisplatform Verkeer en Vervoer)

 Het percentage elektrische bussen bleef stabiel
 Technische veel ontwikkelingen: sterke opkomst batterijbus (China)
 In Nederland weinig elektrische
ontwikkelingen
 In concessie Utrecht (2015) werd
alles Euro VI m.u.v één stadslijn
 In 2016 convenant OV – Rijk :
OV vanaf 2025 emissievrij.

 Nu veel initiatieven!

MILIEUKLASSEN

Afgelopen jaren Opties duurzame bus Onze insteek Conclusies

 De ontwikkelingen
Wat is er de laatste jaren zoal is gebeurd

 Overzicht ontwikkelingen 2017

 Vanaf nu eis in elke concessie!

bronNRC

Afgelopen jaren Opties duurzame bus Onze insteek Conclusies

 Opties voor een duurzame bus
How to bridge the gap!

Iets duurzamer dan nu doorgaan

Tussenoplossing

Euro bus Duurzame bus

Direct duurzaam

Stapsgewijs duurzaam

De verschillende mogelijkheden zullen worden besproken

Afgelopen jaren Opties duurzame bus Onze insteek Conclusies

 Opties voor een duurzame bus
Eerste categorie

Hoe aan de andere kant te komen?

Euro bus Emissievrije bus

Eerste categorie: ga zo lang mogelijk door met

bestaande technieken maar doe meer aan
duurzaam (als overbrugging).

varianten:
Euro 6 – biobrandstof – CNGbus – lichte bus
Afgelopen jaren Opties duurzame bus Onze insteek Conclusies
 Opties voor een duurzame bus
Voorbeelden eerste categorie

Iets duurzamer dan nu doorgaan

Voorbeelden:
 Euro 6
Tussenoplossing

Euro bus Duurzame bus

 Biogas
Direct duurzaam /CNG
 Biodiesel
Stapsgewijs duurzaam
 Lichtgewicht
bus
 Andere
brandstoffen
De verschillende mogelijkheden zullen we nu bespreken

Afgelopen jaren Opties duurzame bus Onze insteek Conclusies

Afgelopen jaren Opties duurzame bus Onze insteek Conclusies
 Opties voor een duurzame bus
Tweede categorie

Euro bus Emissievrije bus

Tweede categorie: kies voor een tussenoplossing

die duurzamer is dan de eerste oplossing

varianten:
diverse vormen van hybride bussen zoals de
parallelle of seriële hybride bus

Afgelopen jaren Opties duurzame bus Onze insteek Conclusies

 Opties voor een duurzame bus
Voorbeelden tweede categorie

Afgelopen jaren Opties duurzame bus Onze insteek Conclusies

 Opties voor een duurzame bus
Derde categorie

Euro bus Emissievrije bus

Derde categorie : kies voor een duurzame bus

varianten:
Batterij-, trolley- en waterstofbussen

Afgelopen jaren Opties duurzame bus Onze insteek Conclusies

 Opties voor een duurzame bus
Voorbeelden derde categorie

Voor en nadelen:

Trolley, betrouwbare techniek, 100 jaar ervaring

Hoge investeringskosten voor bussen en
infrastructuur; idem meer onderhoud infrastructuur

Inmiddels veel batterijbussen in gewone dienst.

Goede ervaringen; range bussen beperkt tot ca
200km/dag; bij veel accu’s beperking aantal
passagiers

Grotere range dan batterijbus is de waterstofbus

Kosten van zowel bus als waterstof zijn zeer hoog
Door meenemen waterstof minder reizigers in bus

Afgelopen jaren Opties duurzame bus Onze insteek Conclusies

 Opties voor een duurzame bus
Vierde categorie

Euro bus Duurzame bus

Vierde Categorie: kies voor een systeem waarbij

de duurzame bus onderweg wordt bijgeladen.
Kans: stapsgewijze omschakeling naar een
duurzaam bussysteem

Varianten:
elektrische of hybride bus die onderweg wordt
bijgeladen: de kunst van het opladen!
Afgelopen jaren Opties duurzame bus Onze insteek Conclusies
 Opties voor een duurzame bus
Vierde categorie: een erg interessante

 Uitgangspunt: een hybride of elektrische bus

 Varianten:
 Inductief opladen via inductieplaat in wegdek
 Conductief opladen via pantograaf tussen bus en laadpaal
 Conductief door trolley onder de rijdraad

Hybridtrolley
Eberswalde
Hybrid Stockholm
Inductie utrecht

Laadpaal Maastricht
 Opties voor een duurzame bus
Vierde categorie: een erg interessante

Voor en nadelen:
Inductief: Geen zichthinder; ook als weg uitvoerbaar;
Verlies van 5-15 % t.o.v. conductief laden; Vaste
infrastructuur; positioneren belangrijk; max. 200kW

Hybride: Uitontwikkelde techniek; onafhankelijk

laadpaal door dieselmotor; geen volledig schone
techniek, dubbele aandrijving (extra onderhoud)

All electric:Eenvoudig te plaatsen;hoog vermogen laadpaal

Meeste ontwikkeling; Zichthinder; goed positioneren nodig;
toestemming wegbeheerder nodig

Trolley met batterij: Goedkoper dan trolley; bekende

techniek Zichthinder; hoge kosten voor bussen en
aanleg en onderhoud rijdraad
 Onze insteek op het thema
Onze kennisvelden bij elektrisch rijden

Wij overzien het gehele veld: Techniek, investeringskosten, exploitatie (kosten&insteek) en strategie:

• Rekentool verbruik
• Optimalisatie inzet • Kosten E operatie
e- bus • Kosten infra
• Onderstations • Vergelijk met diesel
• Impact op netten • CO2 uitstoot
E techniek TCO

Contractering Operations

• Aanbesteding • Busomlopen
• EMVI • Exploitatie
waardering

Afgelopen jaren Opties duurzame bus Onze insteek Conclusies

 Onze insteek op het thema
Onze kennisvelden bij elektrisch rijden

Invalshoeken (ministerie, lokale overheid, vervoersautoriteit, vervoerder als industrie):

 Uitrekenen optimale E configuratie (laadpaal, overnight charging, trolley etc.)

 TCO uitrekenen: aanschaf bussen ↑, energieprijzen ↓, grotere exploita eve
reserve; maar TCO elektrisch ~ TCO diesel excl. de laadinfra
 Exploitatieve consequenties vertalen in logistiek en dienstregeling
 Advies geven hoe aan te besteden
 Advies over de rol voor wegbeheerder
 Advies aan fabrikanten bussen t.a.v. optimale configuratie
 Advies voor provider van laadinfrastructuur
 Review geven op haalbaarheid voorstellen vervoerders

Afgelopen jaren Opties duurzame bus Onze insteek Conclusies

 Movares
Mobiliteit Onze insteek op het thema
Wat voorbeelden van berekeningen

Resultaten voor lijn 3 in Groningen, volledig elektrisch zonder laadpalen:

 Situatie 1: 9000 kg bezetting, geen wind en 100% hulpverbruik
 Situatie 2: 9000 kg bezetting, 50 km/h wind en 100% hulpverbruik
 Situatie 3: 2500 kg bezetting, 15 km/h wind en 25% hulpverbruik
Situatie 2
3,4 kWh/km
Wind tegen
Situatie 1
2,7 kWh/km Situatie 1
2,7 kWh/km
Situatie 2
2,5 kWh/km Situatie 3
Wind mee 1,8 kWh/km
Wind tegen
Situatie 3
1,6 kWh/km
Wind mee

Leek Groningen

Afgelopen jaren Opties duurzame bus Onze insteek Conclusies

Movares
Mobiliteit Onze insteek op het thema
Er is (nog) geen standaardisatie

Afgelopen jaren Opties duurzame bus Onze insteek Conclusies

 Movares
Mobiliteit Onze insteek op het thema
Opstelling laadpalen en transformator

 Nodig voor laadpaal:

- voeding energiebedrijf (meestal 10 kV)
- transformator (10.000/400 V)
- omvormer (400 VAC naar 750 VDC)

Bron ABB

Afgelopen jaren Opties duurzame bus Onze insteek Conclusies

 Conclusies
Onze kennisvelden bij elektrisch rijden

 Openbaar vervoer is bij uitstek geschikt om elektrisch te exploiteren

 De route en rijtijden zijn 100% voorspelbaar, dus geschikt voor opladen
 Toch gaat het nog niet snel genoeg
 De techniek is voldoende uitontwikkeld, maar is ondergeschikt aan de exploitatie-eisen
 Er zal op een andere wijze aanbesteed moeten worden
 Elektrisch rijden zal EMVI-score moeten opleveren bij de aanbesteding
 Er moeten oplaadfaciliteiten worden geboden
 Dit is bij voorkeur een taak van overheden (netbeheerders?)
 Er moet een standaard komen voor de interface oplaadarm en oplaadpaal
 Oplaadpalen aanbesteden met specificaties voor interface en betrouwbaarheidseisen

Afgelopen jaren Opties duurzame bus Onze insteek Conclusies

 Conclusies
En : hou het zo simpel mogelijk . . .

Afgelopen jaren Opties duurzame bus

andersOnze
haal je die andereConclusies
insteek
kant niet !