2018 VODOSNABD 1 2 3 Predavanja

Univerzitet u Sarajevu
Građevinski fakultet
2017. godina
Nastavnik:
Prof.dr Suvada Jusić, dipl.ing.građ.
1
3
5
6
7
8
1. UVOD
2. OSNOVNE KARAKTERISTIKE SISTEMA SNABDIJEVANJA VODOM
3. OSNOVE PLANIRANJA
4. IZVORI SNABDIJEVANJA
5. ZAHVATNE GRAĐEVINE
6. PUMPNA POSTROJENJA
7. REZERVOARI
8. DOVOD I DISTRIBUCIJA VODE
9. KUĆNE INSTALACIJE
10. MJERENJE I UPRAVLJANJE VODOVODNIM SISTEMIMA
10
10. TEHNIČKO EKONOMSKE ANALIZE
11. POGON I ODRŽAVANJE VODOVODA
12. ZAŠTITA OD PRIRODNIH I VJEŠTAČKI IZAZVANIH KATASTROFA
13. PRILOZI
Skripta SNABDIJEVANJE VODOM, A.Ćorović

stranice koje treba naučiti, od-do:
1-30; 45-70; 83-86; 103-119; 124-132; 139-148; 153-155; 161-167
+ dodatak (prezentacija)
PRIPREMA VODE NAMJENJENE ZA PIĆE I POTREBE INDUSTRIJE
11
KOMUNALNA I PROCESNA HIDROTEHNIKA
 Predmet izučavanja
KOMUNALNA I PROCESNA HIDROTEHNIKA disciplina
koja obuhvata sljedeće oblasti izučavanja:
 Pripreme vode za piće za potrebe snabdijevanja naselja i industrije,

 Snabdijevanje vodom (vodovod),
 Odvođenje otpadnih i oborinskih voda (kanalizacija),
 Preradu otpadnih voda (prečišćavanje),
 Uređenje vodnih tokova i površina u naseljima (rijeka, potoka, jezera),
 Uređenje hidrotehničkih građevina (bazeni, kupališta, veslačke staze...)
12
KOMUNALNA I PROCESNA HIDROTEHNIKA
13
VODNI RESURSI U RAZLIČITIM OBLICIMA
 Raspoloživost vodnih resursa u različitim oblicima
14
VODNI RESURSI U RAZLIČITIM OBLICIMA
 Raspoloživost
vodnih resursa
u različitim
oblicima
15
PRIRODNI (HIDROLOŠKI) CIKLUS
 Ciklus kruženja vode
16
KVALITET VODE U SISTEMU VODOSNABDIJEVANJA:

od izvorišta „sirove vode“ do krajnjeg korisnika „pitke vode“
VODNI RESURSI

VODNI RESURSI
KORISNIČKI I HIDROLOŠKI CIKLUS
 Ciklus korištenja vode
19
 Promjena kvaliteta vode kao posljedica korištenja vode


ISTORIJSKI RAZVOJ VODOSNABDIJEVANJA p.n.e.
25
 Prvi znani zapisi o građevinama koje su korištene za dobivanje vode odnose
se na znakove bunara u hijeroglifskom pismu Mesopotamije iz 4-tog milenija
stare ere.
 U EGIPTU, kod Kaira, oko 1900.godine pr.n.e. iskopan je bunar dubine 100 m,
a tri vijeka kasije na KRETI izveden je bunar iz kojeg je korištena voda za
monumentalnu palatu Knosos.
 Brojne cisterne za prikupljanje kišnice i vode sa izvora, izgrađene su u
EGIPTU, PALESTINI, JEMENU i GRČKOJ, datiraju iz 2. milenija stare ere.
 Oko 1200.g. st.e.i kasnije u JERMENIJI građeni su zahvati zvani kanati u vidu
tunela sa blagim podužnim nagibom u koji se infiltrirala podzemna voda i
zatim odvodila na površinu terena. Iran je domovina kanata; smatra se kako
su Perzijanci gradili prve kanate 2000 godina prije negoli Rimljani akvadukte.
 U doba STARE GRČKE, a kasnije RIMSKE IMPERIJE već postoje cjeloviti
sistemi za snabdijevanje vodom. Iz tog perioda sačuvani su ostaci nekih
vodovoda. Najobimniji radovi izvođeni su za vodosnabdijevanje grada RIMA.
Na području naših krajeva očuvani su ostaci više rimskih vodovoda.
26
27
ISTORIJSKI RAZVOJ VODOSNABDIJEVANJA
 U starom EGIPTU i BABILONONIJI za transport vode korištene glinene, drvene,
a takođe olovne i mesingane cijevi, kao i naprave za dizanje vode iz bunara
(poluge sa posudom i protutegom, slične našem djermu). Slične naprave
korištene su i u drevnoj KINI.
28
 STARI RIM je na vrhuncu moći, 300. g.p.n.e. dobivao vodu preko 11
akvadukata ukupne dužine 502 km i kapaciteta 13,5 m3/s.
 Na kraju dovoda, obično pred gradom, izvođeni su natkriveni bazeni iz kojih

se dalje odvodila voda pomoću olovnih cijevi do potrošača.
 Unutar grada stanovnici su koristili 11 javnih kupališta, 856 manjih kupališta i
1352 fontane i cisterne. 29
ISTORIJSKI RAZVOJ
VODOSNABDIJEVANJA
30
 U srednjem vijeku opštu dekadenciju prati propadanje ranije izgrađenih

vodovoda.
 Naselja se grade na uzvišenjima na nepristupačnim mjestima, što otežava
njihovo vodosnabdijevanje. Snabdijevanje vodom obavlja se u ograničenim
količinama putem bunara i cisterni. Odvođenje otpadnih voda je u
potpunosti zanemareno. Posljedice takvog stanja jesu česte epidemije i
zagađenje okoliša.
 Jedini PERZIJANCI i ARAPI izvode veće hidrotehničke građevine. Vještine
građenje vodovoda od ARAPA preuzeli su TURCI i u vrijeme svog velikog
napredovanja te vještine su prenijeli su i u naše krajeve.
 U krajevima koji su bili pod TURSKOM vladavinom, u prvim stoljećima novog
vijeka, izvedeno je više vodovoda za to vrijeme na zavidnom tehničkom
nivou.
31
 U evropskim gradovima koncentracija stanovništva uslovila je izgradnju

centralizovanih vodovoda.
 krajem XII vijeka izgrađen je prvi gravitacioni vodovod u Parizu;
 u XIII vijeku gradi se vodovod u Londonu;
 početkom XV vijeka i u nekim njemačkim gradovima.
 Do naglog uspona u komunalnoj hidrotehnici dolazi sa industrijskom

revolucijom krajem XVIII i u XIX vijeku. Ovladano je tehnikom proizvodnje
lijevano željeznih cijevi, pumpi na parni pogon što omogućava i transport
vode pod pritiskom. Ovladano je i tehnikom bušenja bunara.
 Izvode se i prva postrojenja za preradu vode. Prvo filtersko postrojenje
izgrađeno je 1804. u Škotskoj; 1829. prvo veće postrojenje u Parizu.
 U novije vrijeme veće zagađenje voda zahtijeva stalno usavršavanje
tehnologija prerade vode, kao i primjenu računarske tehnike u svima fazama
od planiranja, projektovanja, te eksploatacije. Funkcionisanje složenih
vodovodnih sistema zahtijeva i primjenu elektronike i automatike.
32
33
PUMPNA
STANICA DOVODNI
(PS) CJEVOVOD
(D)
DISTRIBUCIONA
MREŽA
(M)
37
38
ZAHVAT
PUMPNA
DOVODNI
STANICA DOVODNI
CJEVOVOD
(PS) CJEVOVOD VODOVODNO
(D)
(D) PREDUZEĆE
ZAHVATNI OBJEKTI POSTROJENJE
(Z) ZA PRIPREMU DISTRIBUCIONA
VODE ZA PIĆE DISTRIBUCIONI MREŽA
(PK) REZERVOAR (M)
(R)
 Karakteristična dispozicije sistema za snabdijevanje 39
 KOMPONENTE VODOVODNOG SISTEMA
Savremeni vodovodi predstavljaju kompleksne objekte sastavljene od više
funkcionalnih komponenata:
 Zahvatni objekti (Z),
 Dovodni cjevovodi (D),
 Postrojenja za pripremu vode za piće (PK),
 Pumpne stanice (PS),
 Rezervoari (R),
 Distribuciona mreža (M),
 Kućne instalacije.
40
41
42
 Karakteristične dispozicije sistema za snabdijevanje 43
44
KLASIFIKACIJE VODOVODA
 Prema vrsti potrošača koji se snabdijevaju:
 gradski, seoski, industrijski, vojni, gradilišni.....
 Prema načinu transporta vode:
 gravitacioni i
 pumpni sistemi,
 kombinacija.
 Zavisno od područja potrošnje i rasporeda u prostoru:
 za snabdijevanje jednog koncentrisanog potrošača,
 grupni vodovodi,
 regionalni.
 Prema stepenu korištenja vode:
 sa direktnim korištenjem i
 povratnim korištenjem, 46
 Prema načinu transporta vode (režimu pogonske
sile) vodovodni sistemi mogu biti:
 gravitacioni;
 pod pritiskom (potisni) i
 kombinovani.
47
Prema stepenu korištenja vode:
sa direktnim korištenjem i
povratnim korištenjem,
 Industrijski vodovodi sa (a) jednostrukim (direktnim) i (b) povratnim

korištenjem vode (recirkulacijom) za snabdijevanje 48
 Zavisno o kvaliteta vode, vodovodi koji zahtijevaju vodu:

 kvaliteta vode za piće,
 sa ograničenim zahtjevima u pogledu kvaliteta,
 bez posebnih zahtjeva u pogledu kvaliteta (gašenje požara, pranje ulica).
 Prema načinu snabdijevanja vodom (npr.industrije) vodovodi mogu biti:

 iz gradskog sistema,
 putem samostalnih (industrijskih) vodovoda,
 kombinacija: iz gradskog sistema (voda za piće i sanitarne potrebe) i
iz vlastitog vodovoda (za tehnološke potrebe ili za gašenje požara).
49
POTROŠNJA VODE – Q
 Srednja dnevna potrošnja tokom godine Qdn,sr
 Maksimalna satna potrošnja Qh,max

najveća potrošnja u jednom satu u danu s najvećom potrošnjom
 Minimalna dnevna potrošnja Qdn,min

potrošnja vode u danu s najmanjom potrošnjom
 Maksimalna dnevna potrošnja Qdn,max

potrošnja vode u danu s najvećom potrošnjom
50
51
POTROŠNJA VODE – proračun Q
Qdn,sr = S · q
Qdn,max= S · qmax = kd · Qdn,sr
( qmax = kd · q )
gdje je:
Qdn,sr - srednja dnevna potrošnja u toku godine (m3/dan),
Qdn,max - maksimalna dnevna potrošnja u toku godine (m3/dan),
S - broj snabdijevenih stanovnika,
q - specifična potrošnja vode: potrošnja vode po jednom stanovniku u
jednom danu [l/stan,dan]
qmax - maksimalna specifična potrošnja: potrošnja vode po jednom
stanovniku u danu maksimalne dnevne potrošnje [l/stan,dan]
kd - koeficijent dnevne neravnomjernosti potrošnje
52
POTROŠNJA VODE – proračun Q
Qh,max = kh · Qh,sr
Qh,sr = Qh,max / 24
gdje je:
Qh,sr - srednja časovna potrošnja u toku dana (m3/h ili l/s),
Qh,max - maksimalna dnevna potrošnja u toku godine (m3/dan),
kh - koeficijent satne neravnomjernosti potrošnje
53
Kao osnovni podaci kod određivanja potrošnje vode za potrebe domaćinstava koriste se:
 norma potrošnje vode izražena specifičnom potrošnjom vode qsp ,

 broj stanovnika S .
POTROŠNJA VODE
je količina (utrošak) vode po pojedinim kategorijama potrošača, ili ukupno, izražena
u vremenskoj jedinici........................................................................... q(l/st,dan)
SPECIFIČNA POTROŠNJA VODE

kao norma potrošnja, predstavlja srednju dnevnu potrošnju vode po stanovniku na
dan, ostvarenu ili predviđenu tokom godine........................................qsp(l/st,dan)
Na veličinu srednje potrošnje utiče:
 cijena vode
 životne navike (standard i kultura)
 kvalitet vode
 privredna struktura
 kontrola potrošnje
 gubici 54
 Specifična potrošnja vode je osnovna veličina za funkcionalno dimenzioniranje
SISTEMA VODOSNABDJEVANJA.
 Specifična potrošnja vode uključuje sve vidove potrošnje vode u naseljima: potrošnju u
domaćinstvima, javne i komunalne potrebe, utrošenu vodu od strane komercijalnih i
manjih industrijskih potrošača, kao i gubitke vode u sistemu.
 Bitno je napomenuti da se kod određivanja specifične potrošnje vode jasno istakne da li
je u njoj sadržana samo potrošnja vode za stanovništvo ili su obuhvaćeni utrošci vode i za
ostale kategorije potrošača, ponajprije industrije (poljoprivrede).
 O pravilnosti određivanja specifične potrošnje vode ovisi i to da li će projektovani

vodovod tokom svog projektnog razdoblje zadovoljiti tražene potrebe.
55
2 VODOPSKRBA I MJERODAVNE KOLIČINE
56
 potrebe domaćinstava (za piće, kuhanje, higijenske i sanitarne potrebe....,
 javne potrebe (potrošnja vode u javnim ustanovama nekomercijalnog karaktera: u
školama, obdaništima, bolnicama...),
 komunalne potrebe – za pranje i polijevanje ulica, za rad fontana, zalijevanje zelenih
površina, za gašenje požara (stavka komunalne potrebe),
 komercijalnu (zanatstvo, trgovina, za vlastite potrebe vodovoda) i
industrijsku potrošnju – tehnološke i sanitarne porebe,
 gubitke vode u sistemu.
Od ukupne količine vode u naseljima otpada na:

 potrošnju vode u domaćinstvima.........................................................30 do 50%
potrošnju vode za javne, komunalne i komercijalne potrebe i slično.....25 do 45%
gubitke u sistemu.................................................................................10 do 40 %
57
Tabela 1: Jedinična potrošnja vode u domaćinstvima za razne potrebe
VRSTA POTROŠNJE Jedinica Potrebna količina
vode (l)
piće, kuhanje, umivanje, ručno pranje posuđe stan/dan 20 - 50
Kupanje u kadi 1 upotreba 200 - 300
Kupanje pod tušem 1 upotreba 50 - 80
Pranje rublja mašinski 1 pranje 250 - 300
Pranje posuđa mašinski 1 pranje 50
Zalivanje vrta, zelenila po m2 za jedno 1,5-3,0
zalivanje
Napajanje i čišćenje stoke

- krupna stoka grlo/dan 60 - 80
- sitna stoka grlo/dan 15 - 20
58
59
POTROŠNJA VODE- specifična potrošnja vode
 Određuje se prvenstveno na osnovu iskustva u eksploataciji postojećih vodovoda.

Orijentaciono iznosi od 150 do 500 l/s,dan (u evropkim gradovima), u nekim
gradovima SAD-a i do 1000 l/s,dan.
 U većini zemalja se regulira zakonskim propisima u skladu s veličinom naselja .

 veća naselja.................................500 – 700 l/s,dan
 naselja srednje veličine................400 – 550 l/s,dan
 seoska naselja..............................200 – 300 l/s,dan.
 Ima trend rasta, iako, naročito u razvijenim zemljama dolazi do stagnacije, a

negdje kao posljedica štednje i drugih ekonomskih uslova, i do njenog smanjenja.
60
POTROŠNJA VODE- specifična potrošnja vode
 Ovisi o stupnju sanitarno – tehničke opremljenosti stanova, kvaliteti i

cijeni (naplati) utrošene vode, tipu, veličini i načinu izgradnje naselja,
postojanju kanalizacije, klimatskim prilikama i sl.
61
POTROŠNJA VODE- broj snabdijevenih stanovnika S
 Planirani broj stanovnika utvrđuje se posebnim planovima razvoja naselja ili širih
područja. Ovisi o lokalnim općim socijalno-ekonomskim faktorima, te vremenski nije
stabilan.
 Ako takvih planova nema ili je period planiranja u tim planovima nepodudaran (kraći) od
perioda planiranja vodovoda, za proračun budućeg broja stanovnika koristi se
geometrijska progresija.
Sn = S0 · ( 1 + p )n
gdje je:
Sn - broj (snabdijevenih) stanovnika nakon n godina [stan],
S0 - broj (snabdijevenih) stanovnika nakon n godina [stan],
p - prosječna godišnja stpa porasta stanovništva – određuje se analizom
demografskih promjena u prethodnom periodu i procjenom daljeg razvoja [%]
n - projektno razdoblje [god]
62
 Projektiranje vodovodnih sistema se provodi za neko
PROJEKTNO RAZDOBLJE / PERIOD PLANIRANJA.
 ...određuje se prema postavkama planova razvoja naselja (prostornih ili
urbanističkih) ili, u slučaju da oni ne postoje, uzimaju se u obzir faktori koji
mogu uticati na razvoj naselja (porast stanovništva, razvoj privrede,
izgradnja saobraćajnica, prirodni uslovi...).
64
 ...obično iznosi 20 do 25 (50) godina – zavisi od intenziteta razvoja, veličine i
karaktera naselja. (za veće gradove period planiranja je veći ili manji?)
 pojedini vodovodni objekti se mogu planirati na kraći period (10-15 god) –
bunari, rezervoari, postrojenja (izgradnja u etapama)
 u dužem vremenskom periodu projektuju se i grade dovodni cjevovodi, riječne
pregrade sa akumulacionim jezerima, tuneli I otvoreni kanali...(tamo gdje je
skupo i teško povećanje kapaciteta)
65
 Neravnomjernost potrošnje predstavlja odstupanje od srednje
vrijednosti. Omjer najveće (najmanje) i srednje vrijednosti predstavlja
koeficijent neravnomjernosti.
 Odnos maksimalne dnevne potrošnje i srednje dnevne potrošnje je

kd - koeficijent dnevne neravnomjernosti potrošnje
kd = Qdn,max / Qdn,sr (1,1 ≤ kd≤ 2,0)
 Odnos maksimalne satne potrošnje i srednje satne potrošnje u danu

maksimalne dnevne potrošnje:
kh = Qh,max / Qh,sr (1,5 ≤ kh≤ 2,4)
66
KOEFICIJENTI NERAVNOMJERNOSTI POTROŠNJE k
67
POTROŠNJA VODE – varijacije potrošnje k
Varijacije potrošnje vode u funkciji veličine i tipa naselja utoku dana
68
POTROŠNJA VODE – varijacije potrošnje k
 U potrošnji vode javljaju se godišnje, mjesečne i dnevne oscilacije. Potrošnja vode

obično je veća u ljetnim mjesecima (Qdn,max i u jutarnjim satima Qh,max).
Varijacije potrošnje vode naselja u toku godine i utoku dana
 Gubici vode smanjuju ekstremne vrijednosti potrošnje.

 Industrije koje se snabdijevaju preko gradskog sistema mogu uticati na povećanje ali i smanjenje
neravnomjernosti potrošnje.
69
POTROŠNJA VODE- industrije
 Zavisi od tehnološkog postupka proizvodnje. Voda može da se koristi:

 kao sirovina sa nepovratnim ugrađivanjem u proizvode (npr. u prehramb.ind),
 u procesu pripreme i obrade proizvoda (pranje, hlađenje, flotacija...).
 Količina upotrijebljene vode može se značajno smanjiti

primjenom recirkulacionog sistema umjesto protočnog.
 Veći industrijski potrošači vode troše više od 10.000m3 vode na dan. Njene potrebe vode ne
obračunavaju se preko specifične potrošnje za naselja sa više od 50.000 stanovnika. Kod manjih
naselja učešće industrije u ukupnoj potrošnji je izraženije, pa potrošnju industrije u cjelini treba
posmatrati izdvojeno.
 Za određene tehnološke procese utvrđeni su orijentacioni normativi potrošnje vode po jedinici

proizvoda (TABELA 2 – 15.str skripte/udžbenika).
 Ovi podaci mogu da posluže za preliminarno sagledavanje potreba za vodom pojedinih
industrijskih i zanatskih pogona,
 Pouzdaniji podaci o potrebama za vodom dobivaju se na osnovu analize potreba utvrđenih
tehnološkim postupkom proizvodnje.
70
POTROŠNJA VODE- industrije
Tabela 2: Orijentacioni normativi potrošnje vode po jedinici proizvoda

PROIZVOD ili PROCES Jedinica Potrebna količina
vode (m3)
mlijeko 1000 l 5
pivo hl 2
šećer: ..................bez recirkulacije t 10 – 15
...................sa recirkulacijom t 0,03
papir: ..................bez recirkulacije t 50 – 100
...................sa recirkulacijom t 25
Konzervisana hrana t 10 - 30
Štavljenje kože m2 4
Prerada vune u tkaninu t 1000
71
VODA ZA GAŠENJE POŽARA
 Voda koju je potrebno obezbijediti za gašenje požara količinski je značajna

kod malih naselja i industrijskih vodovoda. Kod većih naselja, udio te
količine u ukupnoj potrošnji je neznatan (1-2% od dnevne potrošnje).
 Zaštita od požara regulirana je zakonom i Pravilnikom o tehničkim

normativima za hidrantsku mrežu za gašenje požara. Propisani su zahtjevi
na izvore vode, kapacitet, protok i tlak vode u hidrantskoj mreži.
 Količina vode za gašenje požara određuje se prema broju stanovnika i

broju vjerojatnih istovremenih požara, a iznosi od qpož = 10 do 90 l/s (Tab.3)
 Pod proračunatim brojem istovremenih požara podrazumijeva se broj

požara koji mogu nastati u naseljenom mjestu u tri uzastopna sata.
Predviđa se trajanje požara najmanje dva sata.
72
Tabela 3: Količine vode za gašenje požara u naseljima

Broj stanovnika u hiljadama Proračunati broj Količina vode u l/s po
istovremenih požara jednom požaru (l/s)
do 5 1 10
0d 6 do 10 1 15
0d 11 do 25 2 15
0d 26 do 50 2 25
0d 51 do 100 2 35
od 101 do 200 3 50
Od 1001 do 2000 4 90
73
 Hidranti su najmanjeg promjera 80 (100) mm, ugrađuju se na udaljenosti

80-150 m, a dinamički pritisak na hidrantu mora biti najmanje 2,5 bara.
 Za industrijske objekte – količina vode za gašenje požara zavisi o:

 stepenu otpornosti zgrade prema požaru,
 kategoriji tehnološkog procesa utvrđenog prema ugroženosti požarom i
 zapremini objekta koji se širi.
74
75
2 VODOPSKRBA I MJERODAVNE KOLIČINE
77
VODOPSKRBA I MJERODAVNE KOLIČINE
78
79
81
2017 godina
Nastavnik:
82
1. UVOD
7. REZERVOARI
84
POJAVE VODE U PRIRODI
86
POJAVE VODE U PRIRODI
Voda u prirodi se, radi korištenju u svrhu snabdijevanja, može

zahvatiti u raznim fazama njenog hidrološkog ciklusa. Tako, prema
pojavi u prirodi, imamo sljedeće izvore vodosnabdijevanja:
 atmosferske vode
 površinske vode
 podzemne vode
 izvori (vrela) – površinsko isticanje podzemnih voda kao posljedica

određenih hidrauličkih i hidrogeoloških odnosa.
87
Kruženje vode u prirodi – hidrološki ciklus
POJAVE VODE U PRIRODI – atmosferske vode
 Javljaju se u obliku padavina/oborina bilo koje vrste (snijeg, kiša...)

 Da bi se mogle koristiti moraju se na odgov.način prikupiti/zahvatiti,
 Prije korištenja ovu vodu je potrebno kondicionirati,
 Koristi se tamo gdje nema podz. ili površinskih voda – kraška područja,
viši planinski dijelovi,
 Način prikupljanja ograničava veličinu korisnika,
 Ipak postoje i primjeri gradskih vodovoda koji koriste atmosfersku vodu
(Gibraltar, na primjer).
89
POJAVE VODE U PRIRODI – atmosferske vode
90
POJAVE VODE U PRIRODI – površinske vode
91
92
 Obuhvataju vode vodnih tokova (potoci, rijeke, kanali...), jezera i mora.

 Vještačka jezera (akumulacije) služe za izravnjavanje proticaja, kako bi se
i u sušnom periodu godine omogućilo korištenje vodnih tokova.
 Površinsku vodu je potrebno kondicionirati, gotovo u svim slučajevima,
93
POJAVE VODE U PRIRODI – podzemne vode
94
95
 Prema hidrauličkim uslovima pojave mogu biti:
 sa slobodnim nivoom ili kao
 vode pod pritiskom:
- arteške i
- subarteške
 Prema hidrogeološkoj sredini u kojoj se nalaze razlikuju se:
 podzemne vode u intergranularnoj (priobalni prostori površinskih voda) i
 pukotinskoj sredini (karstificirane krečnjačke i dolomitske stijene).
 Izvori (vrela) predstavljaju površinsko isticanje podzemnih voda kao posljedica

određenih hidrauličkih i hidrogeoloških odnosa
 Vještački infiltrirane površinske vode u priobalne prostore rijeka, ili u dublje

podzemne vodonosne horizonte. Ova infiltracija se provodi s ciljem da se poveća
kvalitet voda, koristeći granularnu sredinu tla kao filtersku ispunu.
96
POJAVE VODE U PRIRODI – morske vode
97
KORIŠTENJE VODA
 Za vodosnabdijevanje naselja najprije se koriste čiste izvorske ili

podzemne vode.
 U našoj zemlji najveći broj vodovoda koristi podzemnu vodu, manje izvorsku,
a najmanje površinsku.
 Kod snabdijevanja tehnološkom vodom industrija preovladava korištenje
površinskih voda, sa neposrednim zahvatom ili iz akumulacija.
 Pojedina prirodna izvorišta koriste se višestruko, te se u vezi s tim, radi
racionalnog korištenja utvrđuju potrebe i plan korištenja vode od strane pojedinih
korisnika. Na primjer, voda iz akumulacije izgrađene na vodotoku, koristi se za:
vodasnabdijevanje, navodnjavanje, proizvodnju el. energije, zadržavanje
poplavnog vala...
 Tabela 4 daje prikaz korištenja različitih vrsta izvorišta za potrebe
vodosnabdijevanja naselja različitih država.
98
KORIŠTENJE VODA
Na primjer, voda iz
akumulacije izgrađene na
vodotoku, koristi se za:
vodasnabdijevanje,
navodnjavanje,
proizvodnju el. energije,
zadržavanje poplavnog
vala...
99
KORIŠTENJE VODA
Tabela 4: Korištenje različitih vrsta izvorišta za potrebe vodosnabdijevanja naselja
Vrsta izvorišta
država Površinske Vještački

Podzemna Infiltrirane
Izvori (vrela) vode i obogaćene
voda riječne vode
akumulacije podz.vode
Njemačka 63,9 8,7 11,2 6,2 10,0
Austrija 45,7 53,1 1,2 - -
Švajcarska 36,3 34,6 17,7 7,9 3,5
Italija 57,2 35,7 7,1 - -
Holandija 80,4 - 19,0 - 0,6
100
KARAKTERISTIKE IZVORIŠTA I PRIPADAJUĆIH SLIVNIH PODRUČJA
 U cilju pravilnog izbora izvora vodosnabdijevanja potrebno je

proučiti sve prirodne i druge karakteristike, navedene u nastavku:
 (A) Topografske, klimatske i druge specifičnosti izvorišnog prostora,
 (B) Geološke, hidrogeološke i hidrološke karakteristike,
 (C) Kvalitet vode i uslove zaštite izvorišta,
 (D) Tehničke mogućnosti i načine zahvata.
101
(A) Topografske, klimatske i druge specifičnosti izvorišnog prostora

 Među klimatskim karakteristikama posebno su interesantne padavine.
 Između padavina i pojava voda na izvorištima postoji određena prostorna
i vremenska povezanost. Na primjer:
 iz odnosa izdašnosti izvorišta i količine padavina može se zaključiti o veličini
pripadajućeg sliva.
 na osnovu vremenskog pomaka pojave padavine i promjena izdašnosti i kvaliteta
vode na izvorima može se utvrditi dužina puta vode od površine sliva do izvora
(dijagram).
 Veličina i oblik slivnog područja, veličina i vrsta biljnog pokrivača,
naseljenost itd, jesu specifične karakteristike koje mogu utjecati na
količine i kvalitet vode izvorišta.
102
(A) Topografske, klimatske i druge specifičnosti izvorišnog prostora
 Slika 4.1 prikazuje hidrogram vodostaja podzemnih voda u Sarajevskom

polju uporedo sa dijagramom oborina u slivu izvorišta.
103
 (B) Geološka i hidrogeološka istraživanja posebno su važna kod zahvata

podzemnih i izvorskih voda. Ovim istraživanjima utvrđuju se:
 Transportne i akumulacione karakteristike tla,
 Odnos vodonosnih i vodonepropusnih slojeva,
 Pojave rasjeda,
 Načini i pojave kretanja podzemnih voda,
 Stepen i način karstifikacije stijena,
 Putevi kretanja podzemnih voda.
 Slika 1 prikazuje različite pojave podzemnih voda, koji su uslovljeni posebnim

hidrogeološkim odnosima.
104
 Slika 1: Pojave podzemnih voda

...prikaz različitih pojava podzemnih voda i prirodnih vrela, koji su uslovljeni
posebnim hidrogeološkim odnosima. 105
(B) Hidrološkim istraživanjima utvrđuju se:

 raspoložive količine vode (izdašnost vrela, proticaji u vodotocima),
 njihove promjene (kolebanja) u vremenu,
 nivoi vode (prelivni nivoi na vrelima, nivoi podzemnih voda, vodotoka ...).
 Mjerenjem izdašnosti vrela i proticaja u vodotocima utvrđuju se minimalne

vrijednosti, koje su mjerodavne za ocjenu mogućnosti pokrivanja potreba.
 Uobičajen je zahtjev da izvorišta koja se koriste za snabdijevanje vodom naselja

imaju 97 do 98 % obezbjeđenost, što znači da će izdašnost izvorišta jedanput u 33
odnosno 50 godina biti niža od potreba.
106
(B) Hidrološka istraživanja (značaj – svrha)

 Definisanje režima rada izvorišta – provodi se mjerenjem dnevnih, sezonskih i
godišnjih promjena izdašnosti vrela, proticaja u vodotocima ili nivoa podzemnih
voda.
 Dimenzioniranje akumulacije – polazi od podataka o višegodišnjim mjerenjima
proticaja i nivoa vode u potocima.
 Izbor pozicije i načina zahvata – polazi se od mjerenja vodostaja vodotoka ili
jezera.
 Definisanje izdašnosti bunara, karakteristika vodonosnih slojeva – mjerenjem
nivoa podzemnih voda, koeficijenata filtriranja, brzina tečenja, pritisaka...
107
(C) Kvalitet vode i uslovi zaštite izvorišta

 Utvrđivanje kvaliteta vode obuhvata mjerenje fizičkih, hemijskih, bakterioloških i
radioaktivnih karakteristika vode. (Pravilnik)
 Kvalitet vode posmatranog izvorišta treba pratiti u dužem vremenskom periodu,
koji treba da obuhvati karakteristične hidrološke situacije, kao što su sušni period,
doba jačih oborina i vrijeme topljenja snijega.
 Ispitivanja kvaliteta vode izvorišta odredit će da li se to izvorište može koristiti za
vodosnabdijevanje, ili ukoliko može, da li jepotrebno kondicioniranje.
 Odgovarajući kriteriji Uredbi o klasifikaciji voda / vodotoka definišu mogućnost
upotrebljivosti te vode za piće,
108
Pravilnici:
Pravilnik o zdravstvenoj ispravnosti vode za piće (''Službeni glasnik BiH'', broj: 40/10)
Uredbe:
 Uredba o kategorizaciji vodotoka . Ovom Uredbom svim vodotocima je

propisana određena kategorija vodotoka tj. za svaku kategoriju vodotoka određena
klasa vode, a za klase vode postoje MDK.
Prema ovoj Uredbi sve površinske i podzemne vode su svrstane u 4 klase

kvaliteta (Tabela). Samo vode I i II klase se mogu koristiti kao vode za piće, i to
vode I klase u svom prirodnom stanju, uz eventualnu dezinfekciju, a II klase uz
odgovarajuće kondicioniranje.
109
KLASIFIKACIJA VODA
Prema Uredbi o klasifikaciji vode se mogu podeliti na:
 vode I klase su najčistije prirodne vode, izvorišta rijeka i njihovi gornji tokovi.
Upotrebljavaju se za piće ili u prehrambenoj industriji. Naseljavaju ih plemenite vrste
riba (salmonidi). Nemaju miris, vidljivu boju niti otpadne tvari.
 vode II klase su još uvek relativno čiste. Mogu se koristiti za rekreaciju i uz
određeno prečišćavanje za snabdijevanje gradova vodom. Ne smiju imati miris ni
boju, a ostali pokazatelji su navedeni u tabeli 2.1.
 vode III klase su zagađene prolaskom kroz gusto naseljene i industrijske oblasti.
Imaju miris i vidljivu boju, ali se još uvijek mogu koristiti u poljoprivredi i nekim
granama industrije. Pokazatelji za ove vode imaju znatno više granične vrednosti.
 vode IV klase su sve one vode koje ne spadaju u prethodne tri klase. Vrlo su
zagadjene i moraju se prečišćavati ako se hoće upotrebljavati u odredjene svrhe.
110
KARAKTERISTIKE IZVORIŠTA (površinske vode)
Kvalitet površinske vode
 je neujednačen i mijenja se pod uticajem oborina i zagađenja otpadnim vodama.
 često zamućene - opterećene su suspendovanim materijama usljed spiranja sa
površine terena kod pojave oborina i podizanjem sa tla već istaloženih čestica kod
većih brzina i proticaja.
 temperatura varira – zavisno o temperaturi vazduha, temperature otpadnih voda
koje se ispuštaju....
 Sposobnost samoprečišćavanja – posebno u gornjim i planinskim dijelovima toka.
 U jezerima i akumulacijama je izražen problem nedostatka kiseonika, eutrofikacije
biljnog života, stratifikacije po dubini.
 Nizak sadržaj mineralnih soli, relativno
mala tvrdoća, visok sadržaj kisika, biloško i
bakteriološko stanje lošije...
112
KARAKTERISTIKE IZVORIŠTA (podzemne vode)
Kvalitet podzemne vode

 Postoje znatne razlike u kvaliteu podzemnih voda i vrela, odnosno podzemnih
voda u kraškim i ostalim predjelima.
 rijetko zamućene – jer kod tečenja vode kroz granularnu sredinu dolazi do
prirodne filtracije vode. Izuzetak su kraške podzemne vode.
 temperatura ujednačena – izuzev za podzemne vode na manjim dubinama
(do 20 m) i kod kraških podzemnih voda.
 visok sadržaj mineralnih soli, relativno visoka tvrdoća, nizak sadržaj

kisika, često povećan sadržaj željeza i mangana - što iziskuje
kondicioniranje ...
113
KARAKTERISTIKE IZVORIŠTA (I PRIPADAJUĆIH SLIVNIH PODRUČJA)
POVRŠINSKA VODA PODZEMNA VODA
KARAKTERISTIKA
TEMPERATURA Varira ovisno o sezoni. Relativno konstantna.
MUTNOĆA,
Nivo promjenljiv, ponekad visok. Nizak ili nula.
SUSPENDOVANE MATERIJE
Značajan i konstantan, generalno
Različit, ovisno o vrste tla, padavina,
SADRŽAJ MINERALA ovisi od površinskih voda sa istog
pritoka.
područja
DVOVALENTNO ŽELJEZO I Obično ne sadrži, izuzev na dnu jezera

Najčešće prisutno.
MANGAN (U RASTVORU) ili bazena.
AGRESIVNI UGLJEN
Obično ne. Često prisutno u velikim količinama.
DIOKSID
RASTVORENI KISIK Često blizu nivoa zasićenja. Slabo prisutan.
Često prisutan, bez pripisanog,
AMONIJAK Nalazi se samo u zagađenoj vodi.
odnosno zagađenja koje upućuje.
VODONIK SULFID Ne. Često prisutan.
SILICIJUM (SiO2) Umjereno prisutan. Nivo često visok.
NITRATI Nivo generalno nizak. Nivo nekada visok.
Bakterije (neke patogene), virusi,
ŽIVI MIKROORGANIZMI Ferobakterija često pronađena.
plankton. 114
 Način zahvata vode, tip i konstrukcija zahvatne građevine zavise od:
 vrste izvora, njegove pojave u prirodi,
 uslova isticanja i tečenja, uslova zaštite...
 Prema načinu pojave izvora u prirodi, zahvatne građevine dijelimo na:

 zahvate podzemnih voda,
 zahvate vrela,
 zahvate površinskih voda i
 zahvate atmosferskih (oborinskih) voda.
115
ZAHVATI PODZEMNIH VODA
 Način zahvata zavisi od hidrogeoloških karakteristika

vodonosnih horizonata:
 dubine zalijeganja vodonosnog sloja,
 pritisaka (voda sa slobodnom površinom ili arteška voda),
 načina kretanja podzemne vode (u granularnoj ili pukotinskoj
sredini) i sl.
 Sve zahvate podzemnih voda dijelimo na dvije grupe

objekata:
 vertikalni objekti (kopani, cijevni – bušeni i pobijeni bunari)
 horizontalni objekti (drenaže, horizontane galerije, horizontalni
bunari)
116
ZAHVATI PODZEMNIH VODA
 vertikalni objekti (kopani, cijevni – bušeni i pobijeni bunari)
117
ZAHVATI PODZEMNIH VODA – vertikalni objekti (KOPANI BUNARI)
KOPANI bunari
118
Kopani spušteni bunar od betona
(sa izdvojenom pumpnom stanicom)
119
KOPANI bunari
120
 Način izvođenja: kod iskopa materijala bunarska obloga postepeno se spušta. Obloga se
izvodi u prstenovima visine od 2 do 6 m. Radi lakšeg spuštanja prstenovi se opterećuju.
Prvi prsten se izvodi sa nožem od čeličnog lima;
123
ZAHVATI PODZEMNIH VODA – vertikalni objekti (CIJEVNI pobijeni BUNARI)
124
Pobijeni bunar sa
Nortonovom pumpom
125
ABISINSKI bunari
 služe za zahvat manjih količina vode za potrebe pojedinačnih
objekata.
 Način izvođenja: izvode se pobijanjem čeličnih cijevi u prethodno
izbušenu rupu. Zahvatna cijev ima prečnik od 25 do 75 mm, dužinu do
10 m, a u donjem dijelu, na mjestu ulaza vode je perforirana. Izbušena
rupa je šira (100 do 150 mm), tako da se oko cijevi postavlja filterska
ispuna od šljunka sa zrnom fi 2 do 4 mm.
 Crpljenje vode se vrši pomoću ručne (Nortonove) pumpe, a mogu se
upotrijebiti i pumpe na električni pogon (Slika).
 U cilju zaštite od direktnog ulijevanja vode sa površine terena u bunar,
na vrhu bunara se radi betonska glava skupa sa glinenim nabojem.
126
ZAHVATI PODZEMNIH VODA – vertikalni objekti (CIJEVNI bušeni BUNARI)
127
CIJEVNI BUŠENI bunari

 služe za zahvat većih količina vode i sa većih dubina (i preko 100 m).
 Zavisno od količine vode koja se zahvata i dubine bunara izvode se od fi
200 do 1200 mm.
 Nedostatak im je što se u njih može postaviti samo jedna pumpa.
 Način izvođenja:
 udarnom metodom sa izbacivanjem materijala hvatačem (”grajferom”);
 pomoću air-lifta ( u čvrstim stijenama),
 reversnom metodom ( u nevezanom i poluvezanom tlu) gdje se bušenje vrši
udarnim ili rotacionim načinom i izbacivanjem izbušenog materijala preko
pribora za bušenje.
128
CIJEVNI BUŠENI bunari (opis skice)

 Voda ulazi u bunar kroz otvore na filterskoj cijevi koja predstavlja dio
bunarske cijevi, postavljene na visini vodopropusnog sloja.
 Da bi se spriječilo kretanje i unošenje u bunar okolnog materijala i postigle
odgovarajuće visine utjecanja vode, oko bunara se postavlja filterska
ispuna od posebno granuliranog pijeska i šljunka.
 Efekat i trajanje bunara zavisi od vrste i načina izvedbe filterske ispune
(pojava začepljenja/kolmiranja bunara, odnosno ispune). Veličina otvora
filterske cijevi ne smije biti manja od površine pora filterske ispune.
 Kada se ugradi ispuna, obložna cijev se vadi iz bušotine (faza c)
Skica: Faze izvođenja cijevnog bunara sa cijevnom ispunom
131
ZAHVATI PODZEMNIH VODA – vertikalni objekti (CIJEVNI BUNARI)
Skica: Faze izvođenja cijevnog bunara sa filterskom ispunom
132
CIJEVNI BUŠENI bunari (opis skice)

 Umjesto filterske ispune može se ugraditi i posebna vrsta filtera koja se
sastoji od metalnih mreža (saća) postavljenih oko filterske cijevi (Slika).
 Materijal filterske cijevi: bakar, mesing, lijevano željezo, čelik, plastične ...
 Danas se proizvode i ugrađuju kompaktne cjeline filterske cijevi sa

šljunčanim filterom.
 Nad cijevnim bunarom izvodi se bunarsko okno ili manji nadzemni objekat.
 Oko bunarske cijevi pri površini terena izvodi se tampon od gline,a radi
boljeg odvođenja oborinske vode neposredna okolina bunara se nasipa.
133
ZAHVATI PODZEMNIH VODA – DRENAŽE I GALERIJE
 ... PRIMJENJUJU SE KOD MANJIH IZDAŠNOSTI I U SLUČAJU PLITKIH

VODONOSNIH SLOJEVA (gdje primjena bunara nebi bila racionalna).
DRENAŽE
 Obično se polažu na nepropusni sloj...
 Materijal i profil drenažne cijevi:
keramičke, plastične, betonske; fi 10 do
50 cm i veće ...
 Poslije iskopa rova i polaganja, cijevi se
zatrpavaju filterskom ispunom, na koju
se kao zaštita postavlja sloj gline.
 Na svakih 50 do 60 m dužine drena
postavljaju se revizioni šahtovi.
134
135
 ... PRIMJENJUJU SE KOD MANJIH IZDAŠNOSTI I U SLUČAJU PLITKIH

VODONOSNIH SLOJEVA (gdje primjena bunara nebi bila racionalna).
GALERIJE (ŠTOLNE)
 Predstavljaju drenaže većih
(prohodnih) dimenzija,
pravouganog, zasvođenog ili
jajastog oblika...
 Za ulazak vode u zidovima ili
svodu galerije ostavljaju se otvori.
136
ZAHVATI PODZEMNIH VODA – horizontalni objekti
HORIZONTALNI BUNARI
 Izvode se u pjeskovitom i sitnijem šljunkovitom materijalu.
 Sastoje se od: sabirnog bunara i zahvatih perforiranih filterskih cijevi.
 Zahvatne cijevi pružaju se zrakasto od bunara u jednom ili dva nivoa, obično
po 12 cijevi u jednom nivou. Filterske cijevi se izvode i do 100 m dužine.
 Način izvođenja:
 sistem Renney (po kom se i sami bunari često zovu) – filterske cijevi fi 150 do 300 mm se
pomoću hidraulične prese direktno utiskuju u tlo. Unutar filterske cijevi, koja ima posebno
ofoermljen vrh, nalazi se unutrašnja cijev fi 50 mm, preko koje se ispira pijesak u okolini
filterske cijevi i na taj način olakšava njeno zabijanje.
 Kod drugih sistema (Preussag, Fehlmann) najprije se izbuši horizontalna bušotina fi 200 do
500 mm i zacijevi, a zatim se u nju postavlja filterska cijev. Vanjska cijev se zatim izvlači.
138
139
140
142
ZAHVATI PODZEMNIH VODA – riječna infiltrirana voda
ZAHVAT VODE INFILTRIRANE IZ VODOTOKA

 Ako se zahvatni objekti (bunari, drenaže) postave blizu rijeka ili jezera (50 –
100 m) kod crpljenja vode u zahvatne objekte dospjeće i riječna, odnosno
jezerska voda koja se infiltrira u tlo.
 Količina infiltrirane vode zavisi od poroznosti tla, raspoloživog pada između
nivoa vode i kvaliteta infiltrirane vode (problem kolmacija).
143
ZAHVATI PODZEMNIH VODA – RIJEČNA INFILTRIRANA VODA
VJEŠTAČKO OBOGAĆIVANJE PODZEMNE VODE

 za vještačko obogaćivanje podzemne vode primjenjuju se rješenja sa
infiltracijom preko posebnih bazena ili preko upojnih (infiltracionih) bunara:
 Voda se gravitacijom ili pumpanjem uvodi u bazene (infiltracione bunare)

iskopane u vodopropusnom tlu.
 Bazen, njegovo dno i strane, se povremeno čiste skidanjem nataloženog

sloja taloga sa biomasom. Infiltracioni bunari nemaju biomasu – manja im je
kolmacija.
 Kolmacija ovih objekata smanjuje određenim stepenom kondicioniranja

vode kojom se vrši obogaćivanje
 Zahvatni objekti uz te bazene postavljaju se na isti način kao u slučaju

zahvata infiltrirane vode iz vodotoka.
144
ZAHVATI PODZEMNIH VODA – RIJEČNA INFILTRIRANA VODA
Vještačko obogaćivanje podzemne vode

145
ZAHVATI PODZEMNIH VODA – ZAHVAT (KAPTAŽA) VRELA
KAPTAŽA VRELA
 Zbog kolebanja izdašnosti, zahvat i dovodni cjevovod, mogu

zahvatati dio ili cjelokupnu količinu vode (povremeno
prelivanje ili povremena neiskorištenost).
 Radove na kaptiranju/zahvatanju vrela treba izvoditi tako da
se tom prilikom ne poremete prirodni hidrogeološki odnosi.
 Tako se kaptažne građevine svojim oblikom prilagođavaju
načinu pojave i mehanizmu rada vrela.
 Na različit način se zahvataju silazna, uzlazna vrela (Slika).
146
KAPTAŽA VRELA
147
148
Kaptaža silaznog vrela sa

prilazom putem potkopa
149
Kaptaža uzlaznog
razbijenog vrela
150
KAPTAŽA VRELA
 Kaptiranje vrela u kršu obično zahtijeva složenije predradnje, da bi se
utvrdio najbolji način zahvata.
 Kaptaža vrela se sastoji od:
 zahvatnog dijela i
 komore sa taložnicom i zatvaračnicom.
(zahvatni dio može biti odvojen od komore).
 Kaptažni objekat se izvodi od AB. Obično se oblaže glinom , a potom
zatrpava zemljom. Ulaz u objekat može biti odozgo ili sa strane.
 U zatvaračnici su smještene cijevne instalacije: odvod, ispust, preliv. Odvod
i preliv su snabdijeveni zatvaračima. Na odvodu (eventualno i na prelivu) se
ugrađuje mjerač protoka. Na ispustnoj cijevi se postavlja žablji poklopac.
151
ZAHVATI PVRŠINSKIH VODA – iz rijeka i potoka
ZAHVATI IZ RIJEKA I POTOKA

 Direktni zahvat većih količina voda moguć je u srednjim i donjim tokovima rijeka.
 U gornjim tokovima izvode se zahvati za manje količine vode, a u cilju zahvata
većih količina izvode se brane (pregrade). Na ovaj način akumuliraju se veće
količine – povećanje malih proticaja.
 Kod zahvata vode iz velikih rijeka korisno je u blizini izvesti bazen veće zapremine,
koji pokriva bar trodnevnu potrošnju vode. Iz tog bazena voda se zahvata i dalje
transportuje do uređaja za kondicioniranje. Uloga bazena?
 Kod izbora mjesta zahvata na vodotoku treba obratiti pažnju o lokaciranju:
 Obala ne smije biti podložna obrušavanju i podlokavanju,
 Treba izbjegavati mjesta gdje se taloži nanešeni materijal,
 Izbjegati ušća pritoka, mjesta ispuštanja otpadnih voda i sl...
152
ZAHVATI IZ RIJEKA I POTOKA - klasifikacija
 Prema načinu zahvata, riječni zahvati se mogu klasificirati u:

 Zahvate obalnog tipa;
 Potopljene zahvate u koritu rijeke;
 Zahvate u obliku ostrva u rijeci;
 Pokretne zahvate;
 Zahvate sa pregradom.
153
ZAHVATI OBALNOG TIPA
Zahvat obalnog tipa sa pumpnom stanicom:

(a) u posebnom objektu; (b) u jedinstvenom objektu
(1) grube rešetke, (2) sita, (3) usisna odnosno potisna cijev, (4) spojni tunel, (5) pumpe
154
155
 Primjenjuje se kod čvstih i strmijih obala;

 Pumpna stanica može biti izvojena, povoljnije je ako je u
jedinstvenom objektu sa zahvatnom građevinom;
 U zahvatnoj građevini ostavljaju se otvori za ulaz vode na raznim
visinama;
 Na otvore se postavljaju grube rešetke (fi 4-5 cm)radi zadržavanja
krupnijih materija;
 U zahvatnoj građevini mogu da se postave i sita (fi 2-5 mm) radi
zadržavanja sitnijih čestica.
156
POTOPLJENI ZAHVAT U KORITU RIJEKE
Potopljeni zahvat u koritu rijeke:

(1) zahvat, (2) spojna cijev, (3) obalna građevina sa pumpnom stanicom
157
POTOPLJENI ZAHVAT U KORITU RIJEKE
 Primjenjuje se kod obala sa blažim nagibom;

 Satoji se od:
 Obalne građevine za zahvat vode, u vidu bunara sa pumpnom
stanicom, i
 Posebnog objekta koji se postavlja u koritu rijeke pod vodom.
 Između tog objekta i obalne građevine se polaže spojna dovodna
cijev.
 Potopljeni objekat se izvodi na taj način da se onemogući ulazak
krupnijih predmeta i materijala, dok se za sitnije čestice mogu
predvidjeti sita u obalnom bunaru.
158
ZAHVAT U KORITU RIJEKE U OBLIKU OSTRVA

 Sličan zahvatima obalnog tipa, s tim da je postavljen dalje od obale, a sa
obalom je povezan mostom. Pumpe se postavljaju u objekat, a odvodne
cijevi se polažu po mostu.
Zahvat iz rijeke ili jezera u obliku ostrva

159
POKRETNI (PLIVAJUĆI) ZAHVAT

 ...Primjenjuje se kod većih oscilacija nivoa vode, na mirnim vodama, najčešće
kao privremeni objekat (gradilišta, vojne potrebe ili u ratnim situacijama) .
Pumpni uređaj je postavljen na ponton, a potisna cijev se direktno prebacuje
na obalu, eventualno uz korištenje posebne nosive konstrukcije
Plivajući zahvat
160
ZAHVAT SA
PREGRADOM NA
VODOTOKU
(TIROLSKI PRAG)
Zahvat tipa
Tirolskog praga
161
ZAHVAT SA PREGRADOM NA VODOTOKU (TIROLSKI PRAG)
 ...Primjenjuje se kod planinskih i manjih rijeka, gdje nema dovoljno

dubine da se postavi uobičajena građevina za zahvat vode;
 U koritu se izvodi poprečna građevina sa zahvatnim kanalom.
 Kanal je pokriven rešetkom koja zadržava krupniji nanos. Iz kanala
voda se odvodi bočno do prihvatnog okna iz kojeg vodi odvodna
cijev do uređaja za kondicioniranje.
 Radi odstranjenja pijeska, a posebno ako je vodu potrebno pumpati,
uz sami zahvat postavlja se pjeskolov sa automatskim ispiranjem.
162
ZAHVATI POVRŠINSKIH VODA – iz jezera i mora
ZAHVATI VODE IZ JEZERA I MORA

 Objekti za zahvat vode iz jezera i mora mogu se izvoditi na isti način kao
zahvati vode iz većih vodotoka.
 Lociranje zahvata vode iz jezera: dalje od mjesta ispusta otpadnih voda i ušća
potoka, obratiti pažnju na strujanje vode, pojavu valova, postojanje lišća, algi i
planktona u vodi...
kod dubljih jezera voditi računa o stratifikaciji vode - vodu zahvatati sa dubine
gdje je temperatura konstantna, pri tome kontrolisati sadržaj kiseonika, koji
može biti smanjen; Kod plitkih jezera zahvat postavljati tako da se pumpanjem
vode ne povuće jezerski talog i proizvodi raspadanja.
 Lociranje zahvata vode iz mora: Uzeti u obzir i specifične pojave: kolebanja
nivoa vode, strujanja, valove, nanos na dnu, biljni i akvatični život, korozivnos
morske vode. Najbolje zahvat postaviti u luci ili prirodnom zalivu.
163
ZAHVATI POVRŠINSKIH VODA – atmosferskih
ZAHVAT ATMOSFERSKIH VODA
 ...sastoji se od:
 SABIRNE POVRŠINE i
 KOMORE ZA VODU (CISTERNE)
 ...sabirna površina može biti

krovna površina.
 Za prikupljanje većih količina
vode obrađuje se veća površina
terena – pokrivanjem
kamenom, betonom ili
dr.materijalom
166
167
ZAHVATI POVRŠINSKIH VODA – atmosferskih
PRORAČUN POTREBNE SLIVNE POVRŠINE

I ZAPREMINE CISTERNE
 V = Qp,s Qp,s = S ·qsp · ds
gdje je: V - zapremina cisterne (m3)
Qp,s - količina vode potrebna za snabdijevanje u toku sušnog perioda (m3)
qsp - specifična potrošnja (m3/st,d)
ds - broj dana sušnog perioda
 Qp,god = S ·qsp · 365 F = Qp,god / Ψ ·H

gdje je: F - slivna površina(m2)
H - najmanja godišnja visina oborina (m)
Ψ - koeficijent oticaja (0,8 – 0,9)
170
171
2017 godina
7. REZERVOARI
Nastavnik:
172
1. UVOD
5. REZERVOARI
174
 Funkcija i položaj pumpnih postrojenja
 Vrste i rad pumpi
 Pumpne stanice
176
FUNKCIJA I POLOŽAJ PUMPNIH POSTROJENJA
Na putu vode od izvora do potrošača može se ukazati

potreba za podizanjem vode:
 U zahvatnim objektima – podizanje na površinu ili do kote
rezervoara ....;
 U sabirnim bazenima (bunarima) u kojima se voda prikuplja iz više
zahvatnih objekata, da bi se transportovala do rezervoara;
 Na dovodnim cjevovodima ili u mreži radi povećanja pritiska ili
prebacivanja u rezervoar više zone;
 U postrojenjima za kondicioniranje radi prebacivanja sa niže na višu
kotu;
 U kućnim instalacijama radi povećanja pritiska, kao i na drugim
mjestima...
177
FUNKCIJA I POLOŽAJ
PUMPNIH POSTROJENJA
178
FUNKCIJA I POLOŽAJ PUMPNIH POSTROJENJA
179
180
VRSTE I RAD PUMPI
 Prema konstrukciji i načinu rada:

 ROTACIONE: centrifugalne, propelerne (aksijalne);
 VOLUMNE: klipne, krilne, membranske;
 PUMPE POSEBNIH KONSTRUKCIJA: air-lift (mamut) pumpe, strujne i
hidroudarne...
 Prema pritisku, koji se ostvaruje na potisnom vodu:

 pumpe niskog (do 80 m);
 pumpe visokog pritiska (više od 80 m);
181
VRSTE I RAD PUMPI
KLIPNE PUMPE
 Razlikuju se klipne pumpe:
 Jednostavnog tipa (slika);
 Sa dvostrukim radom;
 Za velike visine potiskivanja
upotrebljavaju se diferencijalne
pumpe.
Klipne pumpe jednostavnog tipa:

a)ručna Nortonova pumpa
b) pumpa sa motornim pogonom
182
VRSTE I RAD PUMPI
KLIPNE PUMPE - karakteristike

 Mogu imati jedan, dva ili više cilindara;
 Maksimalna visina usisavanja, zajedno sa otporima, iznosi 7 m;
 Prednosti klipnih pumpi:
 Relativno dobro iskorištena usisna visina,
 Dobar koeficijent korisnog djejstva,
 Povoljan rad kod promjenljivog broja obrtaja,
 Manja osjetljivost na promjene izračunate potisne visine,
 Ekonomične su za dizanje malih količina na velike visine.
 Negativnosti klipnih pumpi:
 Veličina, koja zahtijeva veliku površinu za smještaj i
 mnoštvo pokretnih dijelova.
183
VRSTE I RAD PUMPI
CENTRIFUGALNE PUMPE- karakteristike

 ....sastoje se od kućišta (statora) i radnog kola (rotora) koje se okreće
preko osovine. Na radnom kolu nalaze se lopatice koje pokreću vodu.
Kinetička energija dobivena okretanjem rotora pretvara se u energiju
pritiska. Na kućištu se nalaze otvori: - usisni ((2) za ulaz) i
- potisni ((5)za izlaz) vode.
184
VRSTE I RAD PUMPI
CENTRIFUGALNE PUMPE- primjena raznih tipova pumpi

 U zavisnosti od dubine vode koja se crpi imamo primjenu različitih tipova
centrifugalnih pumpi:
 Horizontalno postavljene pumpe – usisna visina iznosi najviše 5 do 6 m,
 Pumpe sa vertikalnom osovinom – ako je vodu potrebno povući sa veće dubine. Pumpa
se nalazi pod vodom, a sa pogonskim motorom je povezana dugačkom osovinom, koja
se nalazi u potisnoj cijevi . Dužina pogonske osovine ograničava dubinu ranjanja pumpe
na 20-ak metara.
 Uronjene pumpe – dozvoljavaju veću dubinu, odnosno usisnu visinu, čak i preko 100 m.
Kod ovih pumpi pumpa i motor se nalaze pod vodom, obješeni o usisnu cijev. 185
VRSTE I RAD PUMPI
Primjena raznih tipova pumpi

zavisno od dubine vode koja se crpi:
(a) horizontalno postavljena pumpa,
(b) pumpa sa vertikalnom osovinom
(c) uronjena pumpa
186
VRSTE I RAD PUMPI
187
VRSTE I RAD PUMPI
(c) URONJENE CENTRIFUGALNE PUMPE
 ...zbog svojih malih dimenzija

često se koriste ne samo za
zahvat vode sa velikih dubina u
bunarima, već i tamo gdje je
uobičajena upotreba
horizontalnih pumpi.
 Potisne visine pumpi standardne
proizvodnje iznose i do 500 m.
 Za pumpanje vode na veće visine,
i do 1000 m, mogu se koristiti tzv.
Procesne centrifugalne pumpe.
188
PUMPNE STANICE
 PUMPNE STANICE / POSTROJENJA su posebni objekti /građevine u

kojima su smješteni pumpni agregati , koji se sastoje od pumpi i
pogonskih uređaja, kao i pripadajuća elektrooprema, komandni i
mjerni uređaji;
 PUMPNI AGREGATI se dimenzionišu tako da zadovolje potrebe u
određenom vremenskom periodu planiranja. U početnom periodu,
kada su potrebe manje, pumpe rade manji broj sati. Povećanje
kapaciteta pumpne stanice se obezbjeđuje povećanjem broja pumpi u
istovremenom radu.
 U svim slučajevima, obavezno je potrebno obezbjediti REZERVNE
pumpne agregate, pored onih koji se nalaze u redovnom pogonu.
 Kod bunarskih zahvatnih objekata, PUMPNE STANICE mogu da se
izvode u cjelini sa tim objektima u obliku okna, ili kao izdvojene
građevine (SLIKA):
189
Primjena pumpi na vodozahvatima
 Kod bunarskih zahvatnih objekata, pumpne stanice mogu da se izvode:

 u cjelini sa tim objektima ili  kao izdvojene građevine (rjeđe).
Cijevni bunar
Uronjena centrifugalna pumpa sa pumpnom stanicom i
ugrađenom vertikalnom pumpom 190
Primjena pumpi na vodozahvatima
 Kod zahvatnih objekata iz vodotoka, jezera ili mora, pumpne stanice

mogu da se izvode:
 u cjelini sa tim objektima ili
 kao izdvojene građevine (rjeđe).
Zahvat obalnog tipa sa pumpnom stanicom:

(a) u posebnom objektu; (b) u jedinstvenom objektu
(1) grube rešetke, (2) sita, (3) usisna odnosno potisna cijev, (4) spojni tunel, (5) pumpe 191
PUMPNE STANICE
 Za pumpanje većih količina vode (npr. u postrojenjima za kondicioniranje

vode ili za pumpanje vode iz rezervoara niže visinske zone u rezervoar
više zone) PUMPNE STANICE su obavezno veće izdvojene građevine –
izgrađuju se kao samostalni objekti.
 Takve pumpne stanice mogu imati površinu od 500 i više m2.
 U njima se obično postavljaju horizontalne centrifugalne pumpe (SLIKA):
192
PUMPNE STANICE
 PUMPNE STANICE su građevine u kojima su smješteni pumpni agregati,

električni i mjerni uređaji i druga oprema;
 U ZGRADI PUMPNE STANICE nalaze se sljedeće prostorije:
 osnovna prostorija za smještaj pumpnih agregata (mašinska hala),
 komandni prostor,
 prostor za boravak osoblja, i sanitarni čvor,
 skladište za sitnije rezervne dijelove sa radionicom,
 prostorija za transformatore i uklopne uređaje.
 Cijevi, zatvarači, vodomjeri i druge armature kod manjih pumpnih

stanica postavljaju se u kanale mašinske hale. Kod većih pumpnih
stanica za smještaj svih instalacija ispod hale se predviđa posebna
etaža gdje je smještena cjevna galerija. (SLIKA)
193
PUMPNE STANICE
Šematski raspored prostorija

u većoj pumpnoj stanici
presjek zgrade i
tocrt prizemlja
194
PUMPNE STANICE
Šematski raspored prostorija

u većoj pumpnoj stanici
195
presjek zgrade i
PUMPNE STANICE
 Prostor u mašinskoj hali ne treba da bude skučen. Do pumpi treba da

bude slobodan pristup, a razmak između pumpi takav da se pumpe mogu
lako montirati i demontirati. Za podizanje pumpi ugrađuje se kran sa
kranskom stazom.
 POLOŽAJ PUPNIH AGREGATA (SLIKA)
 Kod manjih pumpnih stanica postavljaju se paralelno ili serijski u jednom redu
(SLIKA - a i b);
 Kod većeg broja agregata postavljaju se u dva reda i i koso što je hidraulički
povoljnije.
 RASPORED USISNIH I POTISNIH VODOVA U PUMPNOJ STANICI (SLIKA)
 Da bi se moglo vršiti izdvajanje pumpi koje će biti u pogonu, od rezervnih ili od
pumpi u remontu, zatvatrači se postavljaju i na potisnim i na usisnim cjevovodima
196
PUMPNE STANICE
SLIKA: Položaj pumpnih

agregata u pumpnoj stanici
SLIKA: Raspored usisnih i

potisnih vodova u pumpnoj
stanici
197
PUMPNE STANICE
198
 Funkcija rezervoara u sistemu
 Zapremina rezervoara
 Oblici i način izvođenja rezervoara
[I
K AN
A
K OM ORA ZA VOD U
K OM ORA ZA VOD U N I[ A Z A S M E [ T A J
V O D O Z A H V A T N IH C E V I
Z A T V A R A ^ N IC A
199
FUNKCIJA REZERVOARA U SISTEMU
 Rezervoari u vodovodnom sistemu imaju višestruku

namjenu:
 Izjednačavanje varijacija dotoka i potrošnje u toku dana;

 Održavanje pritiska u mreži,
 Obezbjeđenje rezerve vode potrebne za gašenje požara,
 Obezbjeđenje rezerve vode u slučaju kvara na pumpama,
dovodu, nestanka struje itd...
200
 Prema funkciji u sistemu i visinskom položaju, rezervoari mogu

biti:
 Visokopoloženi distribucioni rezervoari – locirani su iznad

područja potrošnje, tako da iz njih voda teče gravitaciono. Izvode
se kao ukopani ili u obliku vodotornjeva. Imaju sve prethodno
navedene funkcije;
 Niskoležeći rezervoari – Ima sve prethodno navedene funkcije,

osim održavanja pritisaka u mreži. Kod pumpnih stanica imaju
ulogu sabirnog ili crpnog bazena.
201
202
203
OBLICI I NAČIN IZVOĐENJA REZERVOARA
VODOTORNJEVI
 Izvode se od tri osnovna
dijela:
 Rezervoarskog prostora,
 Nosive konstrukcije (10-40m) i
 Zatvaračke komore.
204
VODOTORNJEVI
 Grade se na ravnom terenu.
Upotrebljavaju se za
snabdijevanje industrije i
poljoprivrednih imanja.
 Troškovi izgradnje su 3 do 5
puta veći od troškova za
ukopane rezervoare.
Kao nosiva konstrukcija mogu biti i stambene ili industrijske zgrade ili dimnjaci. (vidi narednu sliku)
205
206
207
 Prema hidrauličkoj ulozi u sistemu, rezervoari mogu biti:

 Protočni rezervoari – locirani su između izvorišta i potrošača.
 Kontrarezervoar – je smješten iza područja potrošnje.
Položaj rezervoara u odnosu na mjesto potrošnje 208

 Protočni rezervoari – locirani su između izvorišta i potrošača.

Voda se od izvora dovodnim cjevovodom transportuje do
rezervoara, a iz njega dalje do potrošača.
 Kontrarezervoar – je smješten iza područja potrošnje. Sa izvora
se uvijek pumpa uvijek ista količina vode (Qp), s tim, da kada je
potrošnja vode u naselju manja od te količine višak vode otiče u
rezervoar (obično noću), a u časovima povećane potrošnje naselja
dobiju vodu i iz rezervoara. Maksimalni doticaj vode iz rezervoara je
kod maksimalne satne potrošnje.
 Kao kontrarezervoar funkcioniše i rezervoar koji je lociran bočno

ispred mjesta potrošnje (SLIKA).
209
ZAPREMINA REZERVOARA
210
 Potrebna zapremina rezervoara određuje se na bazi

rasporeda dotoka i potrošnje u vremenu (Slika 7.2, Tabela 6):
Primjeri grafičkog određivanja zapremine rezervoara:

(a)gradska naselja sa gravitacionim dotokom vode;
(b)industrijska naselja sa dovodom vode pumpanjem u neprekidnim trajanju 16 sati; (c)
kao b) sa trajanjem pumpanja 2 x 4 = 8 sati 211
 Kod vodovoda kod kojih dovod vode nije gravitacioni,

pogodnim izborom vremena pumpanja može se znatno
smanjiti potrebna zapremina rezervoara. Na taj način postiže
se i ušteda u energiji, pumpajući vodu u vrijeme niže tarife.
 U praksi se usvaja nešto veća zapremina rezervoara od
minimalno potrebne – u vrijednosti od 30 do 50 % maksimalne
dnevne potrošnje, nekada i 100%, zavisno od zahtijevanog
stepena sigurnosti isporuke.
 Kod malih zapremina treba uzeti u račun i količinu potrebnu za
gašenje požara. Kod većih zapremina, taj udio je neznatan.
 Zapremine se izvode od samo nekoliko do i preko 600 000 m3.
212
 U zatvaračkoj komori postavljaju se cijevne intalacije za dovod, odvod,

preljevanje i ispust vode. Ove cijevi su snabdijevene zatvaračima.
213
 Izvode se pravougaonog i okruglog oblika, sa različitim dispozicionim rješenjima
214
UKOPANI REZERVOARI
 Zatvaračka komora konstruktivno može biti vezana za komore za vodu
ili nezavisna. Kod velikih rezervoara ima dvije etaže: gornju ulaznu i
donju sa cijevnim instalacijama.
Kružni rezervoar sa dvije komore zapremine 500 m3

sa stropnom konstrukcijom u obliku kupole
215
 U zatvaračkoj komori postavljaju se cijevne intalacije za dovod, odvod,
preljevanje i ispust vode. Ove cijevi su snabdijevene zatvaračima.
216
217

2018 VODOSNABD 1 2 3 Predavanja

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

2018 VODOSNABD 1 2 3 Predavanja

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Univerzitet u Sarajevu

2. OSNOVNE KARAKTERISTIKE SISTEMA SNABDIJEVANJA VODOM

11. POGON I ODRŽAVANJE VODOVODA

12. ZAŠTITA OD PRIRODNIH I VJEŠTAČKI IZAZVANIH KATASTROFA

Skripta SNABDIJEVANJE VODOM, A.Ćorović

 Pripreme vode za piće za potrebe snabdijevanja naselja i industrije,

 Raspoloživost vodnih resursa u različitim oblicima

 Ciklus kruženja vode

KVALITET VODE U SISTEMU VODOSNABDIJEVANJA:

KVALITET VODE U SISTEMU VODOSNABDIJEVANJA:

KVALITET VODE U SISTEMU VODOSNABDIJEVANJA:

KVALITET VODE U SISTEMU VODOSNABDIJEVANJA:

 Na kraju dovoda, obično pred gradom, izvođeni su natkriveni bazeni iz kojih

 U srednjem vijeku opštu dekadenciju prati propadanje ranije izgrađenih

 U evropskim gradovima koncentracija stanovništva uslovila je izgradnju

 Do naglog uspona u komunalnoj hidrotehnici dolazi sa industrijskom

 Industrijski vodovodi sa (a) jednostrukim (direktnim) i (b) povratnim

 Zavisno o kvaliteta vode, vodovodi koji zahtijevaju vodu:

 Prema načinu snabdijevanja vodom (npr.industrije) vodovodi mogu biti:

 Srednja dnevna potrošnja tokom godine Qdn,sr

 Maksimalna satna potrošnja Qh,max

 Minimalna dnevna potrošnja Qdn,min

 Maksimalna dnevna potrošnja Qdn,max

Qdn,max= S · qmax = kd · Qdn,sr

 norma potrošnje vode izražena specifičnom potrošnjom vode qsp ,

SPECIFIČNA POTROŠNJA VODE

 O pravilnosti određivanja specifične potrošnje vode ovisi i to da li će projektovani

Od ukupne količine vode u naseljima otpada na:

Napajanje i čišćenje stoke

 Određuje se prvenstveno na osnovu iskustva u eksploataciji postojećih vodovoda.

 U većini zemalja se regulira zakonskim propisima u skladu s veličinom naselja .

 Ima trend rasta, iako, naročito u razvijenim zemljama dolazi do stagnacije, a

 Ovisi o stupnju sanitarno – tehničke opremljenosti stanova, kvaliteti i

 Odnos maksimalne dnevne potrošnje i srednje dnevne potrošnje je

kd = Qdn,max / Qdn,sr (1,1 ≤ kd≤ 2,0)

 Odnos maksimalne satne potrošnje i srednje satne potrošnje u danu

kh = Qh,max / Qh,sr (1,5 ≤ kh≤ 2,4)

Varijacije potrošnje vode u funkciji veličine i tipa naselja utoku dana

 U potrošnji vode javljaju se godišnje, mjesečne i dnevne oscilacije. Potrošnja vode

Varijacije potrošnje vode naselja u toku godine i utoku dana

 Gubici vode smanjuju ekstremne vrijednosti potrošnje.

 Zavisi od tehnološkog postupka proizvodnje. Voda može da se koristi:

 Količina upotrijebljene vode može se značajno smanjiti

 Za određene tehnološke procese utvrđeni su orijentacioni normativi potrošnje vode po jedinici

Tabela 2: Orijentacioni normativi potrošnje vode po jedinici proizvoda

 Voda koju je potrebno obezbijediti za gašenje požara količinski je značajna

 Zaštita od požara regulirana je zakonom i Pravilnikom o tehničkim

 Količina vode za gašenje požara određuje se prema broju stanovnika i

 Pod proračunatim brojem istovremenih požara podrazumijeva se broj

Tabela 3: Količine vode za gašenje požara u naseljima

 Hidranti su najmanjeg promjera 80 (100) mm, ugrađuju se na udaljenosti

 Za industrijske objekte – količina vode za gašenje požara zavisi o:

Voda u prirodi se, radi korištenju u svrhu snabdijevanja, može

 izvori (vrela) – površinsko isticanje podzemnih voda kao posljedica

 Javljaju se u obliku padavina/oborina bilo koje vrste (snijeg, kiša...)

 Obuhvataju vode vodnih tokova (potoci, rijeke, kanali...), jezera i mora.

 Izvori (vrela) predstavljaju površinsko isticanje podzemnih voda kao posljedica

 Vještački infiltrirane površinske vode u priobalne prostore rijeka, ili u dublje

 Za vodosnabdijevanje naselja najprije se koriste čiste izvorske ili

država Površinske Vještački

Njemačka 63,9 8,7 11,2 6,2 10,0

Austrija 45,7 53,1 1,2 - -

Švajcarska 36,3 34,6 17,7 7,9 3,5