ODVODNJAVANJE POVRINSKIH KOPOVA

Zadatak odvodnjavanja:

Nesmetano odvijanje tehnolokog procesa eksploatacije,

Spreavanje nastajanja teta na rudarskoj mehanizaciji, opremi,
objektima i kosinama kopa,
Zatita prostora povrinskog kopa od prodora voda i to:
- Provoenjem vodozatitnih mjera,
- Izradom vodozatitnih objekata.

Vrste voda
Povrinski kop titi se od:
-

Oborinskih voda,
Voda vodotoka,
Podzemnih voda.

N aini

vodozatite

Prostor povrinskog kopa titi se od voda provoenjem vodozatitnih

mjera i izradom vodozatitnih objekata.
Vodozatitni objekti - dimenzioniu se temeljem maksimalnih
oborina praenih kroz viegodinje razdoblje na meteorolokim
mjernim stanicama,
- Kanali,
- Nasipi,
- Vodosabirnici,
- Talonici,
- Uljni preistai (separatori),
- Pumpna postrojenja.

Vodozatitne

mjere

Vodozatitu povrinskog kopa moemo podijeliti na:

- Vodozatita isuivanjem (dreniranjem) predhodno eksploataciji,
- Vodozatitu od voda slivnog podruja,
- Vodozatitu od voda unutar kontura povrinskog kopa.

Vodozatita isuivanjem predhodno eksploataciji

Odvodnjavanje (isuivanje) vodonosnih slojeva u cilju osiguranja:

- Stabilnost kosina kopa i
- Dovoljne nosivosti tla,
Razlikujemo :
- Odvodnjavanje otkrivke,
- Odvodnjavanje mineralne sirovine,
- Odvodnjavanje podine i
- Odvodnjavanje jalovita.
-

O d v o d nj a v a nj e o t k r i v k e

Cilj sprijeiti isticanje vode po radnim kosinama kopa to moe

uzrokovati nestabilnost kosina,
Vodozatitni objekti:
- Filtarski bunari
- Vodonepropusne zavjese i podzemni hodnici sa filtrima.

Fi l t a r s k i b u n a r i

Najee u primjeni
- Promjera od 1,0 do 1,8m,
- Dubine od 200 do 500 m,
- Potopne pumpe kapaciteta 0,5 do 15 m3/h,
Mogu se izvesti i iz podzemnih prostorija ili sa povrine terena do
podzemne prostorije (visei filtri),
- Filtarske cijevi perforirane u vodonosnoj zoni,
- Slobodno isticanje vode iz vodonosnog sloja u podzemnu
prostoriju,
Poveava se izdanost primjenom zranih filtara (ubacivanjem
komprimiranog zraka u vodonosni sloj).

O d v o d nj a v a nj e m i n e r a l n e s i r o v i n e i p o d i n e

Odvodnjavanje mineralne sirovine najee se izvodi horizontalnim

buotinama u cilju smanjenja sadraja vlage,
Odvodnjavanje podine
- Spreavanja podizanja i bujanja podinskih stijena,
- Te spreavanje prodora vode i tekueg pijeska
Najee filtarski bunari koji slue i za odvodnjavanje otkrivke,
Rjee se primjenjuju drenani kanali.

O d v o d nj a v a nj e j a l o vi t a

Odvodnjavanje jalovita ima za cilj spreavanje dizanja nivoa vodnog

lica u jalovitu, to moe dovesti do nestabilnosti kosina i stvaranja
klizita,
Vodozatitni objekti
- Filtarski bunari ili
- Drenani kanali ispred noice jalovita.

Odvodnjavanje pomou filtarskih bunara

Koeficijent

vode

Koliina vode koja se crpi prije i tokom eksploatacije pokazuje uz

koeficijent otkrivke racionalnost otkopavanja,
Koeficijent voda je odnos iscrpljene vode spram jedinici proizvedene
mineralne sirovine (m3 vode/toni proizvedene rude).
- Povrinski kopovi lignita u Evropi 5 do 16 m3/t ( u bivoj Jugoslaviji
2m3/t).
- Odnos vode prema ukupnim utkopanim masama
(otkrivka+mineralna sirovina )1 do 6,5m3/m3 (u bivoj Jugoslaviji
1m3/m3),
Visina dizanja vode je vana veliina nije iskazana u koeficijentu
vode,
Priliv vode na povrinski m kopovima lignita u Evropi kree se
izmeu 10 i 375 m3/min.

Vodo zatita od voda iz slivnog podruja kop

u

Vode koje mogu doticati u prostor kopa su:

- Oborinska doticanja vode i
- Visoke vode vodotoka
Primarni cilj vodozatite sprijeavanje doticanja vode u podruje
kopa to bi ugrozilo
- Stabilnost etanih kosina i
- Stanje etanih ravnina i transportnih puteva.
Vodozatita se provodi izradom vodozatitnih objekata:
- Obodnih zatitnih kanala

Vodo

Nasipi,
zatitni

objekti

Obodni zatitni kanali tite kop od oborinskih doticajnih voda iz

slivnog podruja kopu,
- Izruju se izvan zavrnih kontura povrinskog kopa,
- Skreu oborinske vode od prostora povrinskog kopa vodei ih do
potoka ili rijeka.
Nasipi u brane izgraene nasipanjem zemljenog i kamenog
materijala
- spreavaju prodor plavnih voda vodotoka koje senalaze u blizini u
prostor povrinskog kopa.

V o d o z a t i t a o d v o d a u n u t a r p r o s t o r a
nskog kopa

povri

Oborinske vode koje padnu u podruje povrinskog kopa slijevaju se

preko etanih kosina i ravnina na osnovni plato,
Ukoliko su proraunati faktori stabilnosti kosina zadovoljavajui i nije
potrebna odvodnja oborinskih voda sa etanih ravnina.
Uz rubove osnovnog platoa izrauju se sabirni odvodni kanali koji
odvode vodu do vodosabirnika.
U vodosabirniku se voda sakuplja i zatim crpi u talonik
- U vodosabirniku se dijelom istaloe krupnije glinovite estice.
- Periodino se utovaraem isti nataloeni mulj.
- U taloniku se taloe finije estice.
- ista voda se preko preljeva isputa u prirodnu sredinu.

Odvodnjavanje povrinskog kopa

Vodosabirnik se dimenzionie da prihvati maksimalne padavine,

na najnioj koti povrinskog kopa a sakupljena voda crpi se izvan
prostora kopa i ovodi kanalima u prirodni tok (potoci , rijeke itd.)

D i m e n z i o n i s a nj e v o d o z a t i t n i h o b j e k a t a

Dimenzionisanje vodozatitnih objekata izvodi se temeljem:

- Maksimalnih oborina za viegodinje razdoblje,
- Slivne povrine koja gravitira kopu Ps,
- Koeficijente otjecanja .

Slivna povrina

Slivna povrina odreena je vododjelnicom od koje se otjecanje

oborinske vode slijevaju prema povrinskom kopu,
Vododjelnica se izvlai na situacionoj karti spajanjem najviih kota
uokolo prostora povrinskog kopa.

Otjecajna voda

Mjerodavna koliina vode prema kojoj se dimenzioniu obodni

zatitni kanali je otjecajna voda Qo,
Dio oborina koje padnu na tlo gubi se isparavanjem, poniranjem ili
upijanjem zemljita.
Relativna koliina otjecajne vode za dimenzionisanje vodozatitnih
objekata rauna se prema relaciji: Qo = Ps i
Ps slivna povrina koja gravitira kopu (m2)
i - maksimalne padavine u viegodinjem razdoblju mjerenja mm/m2
, l/m2(dravni hidrometeoroloki zavod)
- koeficijent otjecanja.

K o e f i c i j e n t o t j e c a nj a

Koeficijent otjecanja je odnos koliine vode koja otjee povrinom

terena i koliine padavina koje padnu na tlo a ovisi od:
- Grai podloge tj. terena, koeficijentu vodopropusnosti (filtracije)
- Klimatskim obiljejima podruja, temperaturi, vlanosti zraka,
vjetru, insolaciji,
- Morfologiji i nagibu zemljita,
- Vrsti biljnog pokrova i tla.

D i m e n z i o n i s a nj e o b o d n i h k a n a l a

Odabir oblika i proraun protoka odvodnog kanala

- Odabiru se elementi obodnog kanala: pad, oblik, i dimenzije,

Oblik kanala najee se odabire najlaki za izvedbu, trapezasti

oblik, okvaeni obim najvie pribliava krugu, a to je polovina
pravilnog estougla.

Profil obodnog kanala

Protona koliina kanala Qp = F v (m3/s)

Brzina strujanja vode u kanalu v = (R2/3J1/2) : n
J prosjeni pad kanala u %
n koeficijent hrapavosti za kanale ovisan o kvaliteti korita

Hidraulini proraun kanala za odabranu visinu vode u kanalu i irinu

dna kanala proraunava se hidraulini radius kanala R = F : O
(R=F/O)
F povrina protonog profila kanala (m2)
O okvaeni obim kanala (m)

Propusna mo kanala Qp mora biti vea od maksimalnih otjecajnih

oborinskih voda Qo sliva povrinskom kopu,
Visina kanala H mora biti za 20% od visine vode u kanalu H = 1,2
h (m)

Proraun i odabir pumpe

Kapacitet pumpe mora biti dovoljan da icrpi sakupljenu vodu iz

vodosabirnika u odreenom roku (24h) za koji nee biti ugroen
tehnoloki proces otkopavanja.
Teoretska snaga pumpe odreuje se: Nt = 0,163 Qod Ht (kW)
Qod koliina vode koju je potrebno iscrpiti (m3/s)
Ht visina dizanja vode (m)

Teoretska snaga motora za pogon pumpe

N m=

Nt
p m c (kW)

p - koeficijent prenosa pumpe

m - koeficijent korisnog djelovanja motora
c - koeficijent iskoritenja cjevovoda

c = H H
g
t

Hg geodetska visina (m)

Ht = Hg + Hw ;
0,103 Qod

Hw = 0,00123 Lc

(m)

Hw visina usljed otpora u cjevovodu (m)

v brzina vode u cjevovodu (m/s)
Lc raunska duina cjevovoda (m)
dc prenik cjevovoda (m)

v2
dc

(m)

dc =