Семинарска задача, БМиУ, Драган Митковски - 801 -, втор циклус - УСБЗР -, МФС

Универзитет
„Св. Кирил и Методиј“
Машински факултет–Скопје
Република Македонија

Втор циклус студии
Управување со системи за безбедност и здравје при работа
Семинарска задача по предметот
Безбедност на машини и уреди

Безбедност и здравје при работа

со CNCмашини и индустриски роботи

Магистранд: Професор:
Драган Митковски Д‐р Зоран Пандилов
бр. индекс 801
Јануари 2018 година, Скопје
Безбедност и здравје при работа со CNC‐машини и индустриски роботи
страна 2

„Првото правило на технологијата во бизнисот гласи:

‘автоматизацијата аплицирана на ефикасна операција ја
зголемува ефикасноста’, во контекст на истата логика
второто правило гласи: ‘автоматизацијата аплицирана на
неефикасна операција ја зголемува неефикасностa’.“
Бил Гејтс, американски бизнис магнат,
инвеститор, автор, филантроп и
коосновач на Мајкрософт
корпорацијата.
Драган Митковски Семинарска работа
страна 3
СОДРЖИНА
Abstract ................................................................................................................................................................................ 4
Апстракт ............................................................................................................................................................................. 5
Кратенки............................................................................................................................................................................. 6
1. Вовед ................................................................................................................................................................................ 7
2. Безбедност и здравје при работа (БЗР).......................................................................................................11
3. Опис на CNC‐машини и индустриски роботи ..........................................................................................14
3.1 Што е машина? ....................................................................................................................................................................... 14
3.2 Минато и сегашност............................................................................................................................................................ 15
3.3 Што претставува CNC‐машина?.................................................................................................................................... 19
3.4 Што претставува индустриски робот?..................................................................................................................... 26
4. Опасности при работа со CNC‐машини и индустриски роботи .....................................................30
4.1 Дефиниција за опасности и штетности ................................................................................................................... 31
4.2 Дефиниција за ризик .......................................................................................................................................................... 32
4.3 Примери на опасности и штетности коишто може да произлезат од CNC‐машините и
индустриските роботи.............................................................................................................................................................. 32
4.3.1 Механички опасности .................................................................................................................................................................... 35
4.3.2 Електрични опасности .................................................................................................................................................................. 36
4.3.3 Ергономски опасности и штетности...................................................................................................................................... 37
4.3.4 Психосоцијални штетности ........................................................................................................................................................ 38
4.3.5 Комбинација од опасности и штетности............................................................................................................................. 39
5. Превентивни мерки при работа со CNC‐машини и индустриски роботи ................................40
5.1 Превентивни мерки за елиминирање или редуцирање на механичките опасности
произлезени од технолошките средства ....................................................................................................................... 43
5.2 Превентивни мерки за елиминирање или редуцирање на електричните опасности
5.3 Превентивни мерки за елиминирање или редуцирање на ергономските опасности и
штетности произлезени од технолошките средства.............................................................................................. 49
5.4 Превентивни мерки за елиминирање или редуцирање на психосоцијалните штетности
5.5 Превентивни мерки за елиминирање или редуцирање на комбинација од опасности и
штетности произлезени од технолошките средства.............................................................................................. 54
6. Заклучок.......................................................................................................................................................................54
7. Прилози ........................................................................................................................................................................55
Прилог број 1: Фотографии од CNC‐машини и нивни елементи...................................................................... 56
Прилог број 2: Фотографии од индустриски роботи и нивни елементи..................................................... 57
Прилог број 3‐1: Фотографии од техничко‐технолошки превентивни мерки при работа со
технички средства....................................................................................................................................................................... 58
Прилог број 3‐2: Фотографии од техничко‐технолошки превентивни мерки при работа со
технички средства....................................................................................................................................................................... 59
Прилог број 4: Поделба на методите за заштита од механички ризици кај машините...................... 60
8. Библиографија..........................................................................................................................................................61
9. Референци...................................................................................................................................................................63

страна 4
Abstract
The intense “diving” of science into "new worlds" initiates continuous
progress on the technical and technological reality, and thus the continuous
introduction of novelties, which in turn promote the industries and societies, on a
local and global level. One of the areas in which high hopes are laied and which
moves at high speed towards continuous progress and bringing new opportunities
to the world is automation of technical systems (machines), i.e. its implementation
in the whole hierarchy of systems (processing systems, technological systems,
production systems and business systems).
The automation of the companies offers great benefits that we could not imagine
before. The best examples of this are CNC‐machines and industrial robots.
Possession of these technical systems means a number of competitive advantages in
relation to those production processes, where they are not embedded. The most
common advantages are: performing operations that could not be performed with
previous technical systems, repetition of quality, high quality processing (high
tolerances), increased efficiency and efficiency of production, i.e. productivity,
humanization of working conditions, savings as a result of reduction of number of
employees ...
However, on the other hand, they pose a great danger to employees, if all
preventive measures, for the hazards arising from them, are not respected.
In this regard, this paper givesa brief overview of a machine, i.e. CNC‐
machines and industrial robots, further it elaborates on hazardscaused by these
systems, as well as the preventive measures (legal, medical, technical and
technological and administrative) required for their elimination or reduction.

Key words:safety atwork with CNC machines and industrial robots, occupational
safety and health, CNC machines, industrial robots, hazardsat work with CNC
machines and industrial robots, preventive measures at work with CNC machines and
industrial robots
Reference: Dragan Mitkovski, Safety at working with CNC‐machines and industrial
robots, FME‐CMUS, 2018
страна 5
Апстракт
Интензивното понирање на науката во „нови светови“ иницира
континуиран напредок на техничко‐технолошката реалност, а со тоа
континуирано воведување новини, коишто пак ги унапредуваат индустриите
и општествата, на локално и светско ниво. Една од областите во којашто се
положуваат големи надежи и којашто со голема брзина ита кон постојан
напредок е автоматизацијата на техничките средства, односно нејзино
имплементирање во целата хиерархија на системи (систем за обработка,
технолошки систем, производствен систем и деловен систем).
Автоматизацијата на компаниите им нуди големи поволности коишто
претходно не ни можеле да се замислат. Најсоодветни примери за неа се CNC‐
машините и индустриските роботи. Поседувањето на овие технички средства
значи низа конкурентски предности во однос на оние производни процеси
каде што истите не се инкорпорирани. Најчестите предности се: извршување
операции коишто со претходните технички средства не можеле да се извршат,
повторливост на квалитетот, висок квалитет на обработка (високи
толеранции), зголемена ефективност и ефикасност на производство, односно
продуктивност, хуманизирање на работните услови, заштеда како резултат на
намалување на бројот на вработени...
Меѓутоа од друга страна, тие претставуваат и голема опасност за
вработените, доколку не се испочитувани сите превентивни мерки за
опасностите коишто произлегуваат од нив.
Во овој труд накратко е објаснето што претставува машина, т.е. CNC‐
машини и индустриски роботи, понатаму се елаборирани опасностите и
штетносните коишто произлегуваат од нив, како и превентивните мерки
(законски, медицински, техничко‐технолошки и административни) потребни
за нивно елиминирање или редуцирање.

Клучни зборови:безбедност при работа со CNC‐машини и индустриски
роботи, безбедност и здравје при работа, CNC‐машини, индустриски роботи,
опасности при работа со CNC‐машини и индустриски роботи, превентивни
мерки при работа со CNC‐машини и индустриски роботи
Референца: Драган Митковски, Безбедност при работа со CNC‐машини и

индустриски роботи, МФС‐УКИМ, 2018 година
страна 6
Кратенки

БЗР‐Безбедност и здравје при работа
СБЗР‐Систем за безбедност и здравје при работа
ЗЗО‐Закон за здравствено осигурување
ЗЗЗ‐Закон за здравствена заштита
ЗПиИО‐Закон за пензиско и инвалидско осигурување
CNC‐Computernumerical control
ROM‐Read only memory
RAM‐Random access memory
CAD‐Computer aided design
CAM‐Computer aided manufacturing
Dir.NC‐Direct numerical control
Dis.NCDistributive numerical control
ISOInternational standardization organization
ALARP‐As low as reasonable possible
страна 7
1. Вовед
Прогресот на едно општество во голема мера зависи од неговиот влогза
придонес кон развој на науката. Отсекогаш, како во дамнешнината така и
денеска, негувањето на знаењето и неговото трансформирање во практична
корист било есенцијата на напредокот. Општествата коишто најмногу вложувале
во неа (науката)ползувалеогромни бенефити од „созреаните плодови“. Многу од
земјите‐лидери ја креираат науката, додека останатите имаат мал удел во тоа
и(ли) претставуваат само корисници на она што е создадено. Сепак, без разлика,
сите општества следат одредени трендови коишто им овозможуваат
коегзистирање, тоа на некој начин значи меѓусебно поттикнување на развој, во
тој процес, повторно, примат имаат општествата‐лидери.
Развојот се инкорпорира насекаде, но од особена значајност е оној во
индустријата, бидејќи таа насочува голема спрега на сили кон позитивната
иднина на општествата.
Индустријата е едно големо множество конституирано од многу
подмножества. Секое од нив имасвои специфики коишто треба посебно да се
анализираат во насока најмаксимално да се експлоатира достапниот
прогрес.Нејзините карактеристики (на индустријата) зависат од многу
фактори;тие, во однос на нивните извори, може да се поделат на (1) интерни (во
функциоја од организацијата) или (2) екстерни (во функција од
државата/општеството).
Во првата група се истакнуваат: организациските менаџмент практики,
организациската структура, економската моќ на организацијата, корпоративното
знаење/меморија, индивидуалното знаење и менаџерската етика и морал; во
втората група на површина излегуваат: економската моќ на општеството,
вложувањето на општеството во науката и обазованието, поттикнување на
иновациите, креираната бизнис клима, постигнатиот квалитет во образованието,
поддршката на компаниите, законската легислатива, политичката стабилност,
асоцијацијата и интеграција во интернационални организации и тела. Во
практиката, горенаведените фактори континуирано влијаат врз индустријата,
односно врз компаниите (како засебни единки од конкретна индустрија), но
нивното влијание е различно, што е разбирливо.
Еден од факторите на успех којшто во огромна мера ја „турка“ компанијата кон
прогрес, а со тоа и индустријата и општеството, е соодветно практикување на
БЗР.Практиките за БЗР во компаниите се дефинирани со законска легислативаа,
активна во земјите каде што се наоѓа компанијата. Ова значи дека сето она што се
практикува како БЗР треба да биде „паралелно“ со она што го бараат законите, во
спротивно тоа ќе води до санкции од државите. Вообичаено, законите
дефинираат минимални барања коишто работодавачите треба да ги
респектираат, сепак воколку компанијата вложи поголеми напори од она што е

а
секоја држава има легислатива за регулирање на оваа област; во Република Македонија централен закон е
ЗБЗР заедно со правилниците (подзаконски акти) коишто се интегрален дел од него, покрај нив се
вклучуваат и законите: ЗЗО,ЗПиИО, ЗЗЗ
страна 8

предвидено, бенефитот за неа ќе има поголема вредност, односно ќе се зголеми
нејзината конкурентска моќ, а тоа значи дека компанијата чекори по вистинскиот
пат кон остварување на нејзините краткорочни и долгорочни цели. Во денешно
време земјите од Европската унија тежнеат кон изедначување на овие практики,
односно нивно хармонизирање со релевантните ЕУ‐директиви.
Фокусот на БЗР е фиксиран на човечкиот фактор, т.е. чинителите на
организацијата. Менаџмент науката покажува дека вработените се вбројуваат во
највредните ресурси на компанијата, а притоа се тешко заменливи (во зависност
од градацијата на нивната важност) и секогаш при замена се јавува влијание врз
нејзините процеси. Тие влијанија може да бидат и многу негативни, а нивниот
интензитет повторное во зависност од клучностаа на вработениот за компанијата
и начинот на замената. Оттука,грижата за нивната безбедност и здравје при
работа треба да биде на соодветното ниво (согласно легислативата, постоечките
стандарди, прифатената практика и деловна етика).
Некои од последиците коишто може да се материјализираат, а се однесуваат на
компанијата, доколку не ги имплементира практиките за БЗР се: намалување на
мотивацијата, зголемување на апсентизмот изголемување на флуктуацијата на
вработените; нарушување на имиџот на компанијата; намалување на квалитетот
и продуктивноста на работата; правно и финансиско санкционирање; запирање
на производството... Сериозноста на овие импликации,за компанијата,е голема,
таа тоа најкристално може да го „види“ тогаш кога тие ќе се преведат на јазикот
на финансиите, односно кога финансиски ќе се квантифицираат и со тоа ќе се
измери нивната штета, којашто во најголемиот број случаи е со голема вредност.
Споменатите последици произлегуваат како резултат на оштетување на
здравјето на вработените, т.е. примарниот негативен ефект од несоодветното
спроведување на БЗР сејавува кај вработените, а потоа се рефлектира низ
организацијата. Поради тоа потребно е организациите соодветно да менаџираат
со БЗР‐процесите релевантни за активностите коишто ги реализираат.
Од друга страна, доколку непрактикувањето или несоодветното
практикување на БЗР се погледне на ниво на општество тогаш ќе се воочи дека
тоа има огромно негативно влијание на здравствената состојба на луѓето.Како
резултат на тоа што сите во одреден период од животот започуваат со работа за
да може финансиски да си ја осигураат сопствената иднина и иднината на
нивното семејство најголем дел од работоактивните лицапоминуваат по 8 часа
секој работен ден од нивниот работен векб. Оттука е јасно дека влијанието на
работата, работното место и работната околина врз здравјето на вработениот,
односно луѓето е со огромна сигнификантност, а тоа условува државата овој факт
да го земе предвид при креирањето на државната здравствена политика. Во тој
контекство табела број 1се дадени податоци за несреќи при работа од 2014
година за 28 земји од Европа.

апридонесот, на вработениот, кон конкурентската предност на компанијата;
бкај оваа пресметка постојат варијации од компанија до компанија и од држава до држава како резултат на
политиките на компаниите и државите по однос на работните односи;
страна 9
Напредокот на науката и техничките средства придонеле да се воведуваат
софистицирани машини управувани од компјутер, т.е. CNC‐машини и
индустриско роботи коишто имаа особено позитивно влијание врз ефикасноста и
ефективноста на производните организации.
Во овој семинарски труд се елаборирабезбедноста при работа со CNC‐
машини и индустриски роботи.
Трудот се состои од следните осум дела:
1. Вовед,
2. Безбедност и здравје при работа,
3. Опис на CNC‐машини и индустриски роботи,
4. Опасности при работа со CNC‐машини и индустриски роботи,
5. Превентивни мерки при работа со CNC‐машини и индустриски роботи,
6. Заклучок,
7. Прилози,
8. Библиографија и
9. Референци.

страна 10
Безбедност и здравје при работа со јаглеродни наноцевкистрана 11
2. Безбедност и здравје при работа (БЗР)
Како што е споменато во претходната точка прогресот во науката,
технологијата и техничките средства ги направил работните места
софистицирани и високопотентни, но покрај тоа кај нив како нусефект, се
развила и можноста за загрозување и оштетување на здравјето на членовите на
организациите. Меѓунаародната организација на трудот во 2016 година за
глабалниот статус по однос на повредите при работа соопштува дека на секои 15
секунди умира по 1 вработен, а 153 се повредени, додека кумулативно на
годишно ниво умираат 2.3 милиони вработени, а се повредени 317 милиони.
Оттука, а како резултат на човековите права, се поттикнало интензивирање на
вложеното време и финансиски средства за креирање безбедни работни места
при чиешто опслужување нема да дојде до смрт и(ли)оштетување
(професионални повреди и болести и(ли) болести поврзани со работата) на
здравјето на вработените.
Денеска низ светот, се интензивира хуманизирањето на работата, па многу
научници продуциираат и публикуваат информаации во најразлични контексти
поврзани со БЗР. Како резултат на тоа може да се пресретнат мноштво
дефиниции за оваа тематика.Во продолжение ќе бидат наведени неколку избрани
од различни литературни извори коишто на крајот се сублимираат во една, во
насокада се направи најдобра елаборација за потребите на овој труд. Имено, БЗР
претставува:
▪ „наука којашто се занимава со антиципирање, препознавање, евалуирање и
контрола на настанување на опасности на работните места коишто може да ги
оштетат здравјето и благосостојбата на вработените, земајќи го предвид и
влијанието на непосредната околина и животната средина“1;
▪ „координиран и систематски пристап за менаџирање ризиците поврзани со
безбедноста и здравјето“2;
▪ „развој, промоција и одржување политики на работните места коишто
осигуруваат физичка, ментална и емоционална благосостојба на
вработените“3;
▪ „одржување на состојба на работната околина во којашто постои релативно
отсуство на актуелни и(ли) потенцијални опасности способни да ги повредат
вработените“4.
Според горенаведените дефиниции може да се каже дека БЗР претставува
практикување активности (креирање СБЗР, имплементирање законски
регулативи и стандарди, инкорпорирање на безбедноста во технолошките
системи, избирање безбедни машини, антиципирање штетности и опасности,
имплементирање превентивни мерки за штетностите и опасностите,
континуирано подобрување на БЗР‐практиките...) во насока на создавање
работни места и работни средини во коишто ризикот по безбедноста и здравјето
на вработените отсуствува или е во дозволено толерантно поле, при што се
осигурува нивниот физички, ментален и емоционален интегритет, т.е.
благосостојба.

Безбедност и здравје при работа со CNC‐машини и индустриски роботи страна 12
За да се постиге тоа, без никаков исклучок, законодавствата во земјите
имаат делови посветени на оваа област, односно овие практики се преточиле во
облигаторни законски регулативи (акти и подакти).
Тие (регулативи) ги поставуваат и регулираат минималните барања за креирање
безбедни работни места коишто работодавачите треба да ги испочитуваат,
односно применат. Превентивните мерки вообичаено се групираат во три групи:
законски мерки, техничко‐технолошки мерки и медицински мерки.5
Интегрираната примена на сите три групи мерки овозможува безбедно работно
место на коешто работат здрави работници.
За да може превентивните мерки, но и сите други активности поврзани со
БЗР да бидат извршувани оптимално потребно е компаниите да поседуваат
адекватен СБЗР. Адекватен СБЗР претставува „систем којшто целосно е
прилагоден на карактеристиките на организацијата и најоптимално ја
задоволува целта за којашто постои, односно го оневозможува, на најекономичен
и најоптимален можен начин, загрозувањето на физичката, менталната и
емоционалната состојба на вработените, при што покрај избегнувањето на
санкциите дефинирани со законските регулативи компанијата, исто така, ја
зголемува нејзината ефективност и ефикасност како резултат на: зголемување на
степенот на концентрација на вработените, зголемување на нивото на
мотивираност на вработените, подобрување и(ли) утврдување на проектираната
слика за компанијата во општеството, намалување на степенот на апсентизам на
вработените, намалување на степенот на флуктуација на вработените,
избегнување прекин на производство како резултат на истражни мерки,
задржување на клучните вработени...“6.
Како што е кажано погоре општествата тежнееат кон постигнување
хуманизација на работата и работните места и во таа насока на национална
основа се донесуваат закони.Покрај тоа, кај некои земји националната
легислатива е под влијание на повисоки тела коишто продуцираат правно
обврзувачки практики какви што се директивите од ЕУ со што дополнително се
унапредуваат регулативите преку нивното хармонизирање. Тоа ЕУ започнала да
го прави од 12 јуни 1989 година кога е донесена Директива за воведување мерки
за поттикнување подобрување на безбедноста и здравјето при работа
(89/391/ЕЕC). Од самиот назив на директивата се гледа дека се однесува на мерки
за подобрување на безбедноста и здравјето при работа, во член 1 став 2 се
објаснува што содржи, односно содржи„...општи принципи коишто се однесуваат
на превенцијата на ризиците при работа, заштитата на безбедноста и здравјето,
елиминирање на ризикот и факторите за несреќи, информирање, консултација,
балансирано учество во согласност со националните закони и практики и обуки
на вработените и нивните претставници, како и општи насоки за
имплементирање на принципите.“7.
Оваа директива претставува појдова основа којашто значи сериозен фокус на ЕУ
кон оваа област, односно со неа се интензивира БЗР‐хармонизирањето на земјите
членки. Врз нејзина основа во 1989 година е усвоен Социјален договор којшто се
однесува на социјалните и економските аспекти на БЗР, а во 1991 година е
потпишан Социјален протокол како дел од Мастришкиот договор во којшто се
изразени заедничките заложби на земјите членки на ЕУ за подобрувања
насоцијалната сфера. Во 1997 година ова било инкорпорирано во
Амстердамската спогодба за социјална политика, образование, обука и млади.
Покрај членките на ЕУ,оние земји коишто претендираат да станат дел од ЕУ
имаат обврска да го синхронизираат нивното законодавство со останатите
членки, т.е. со донесените директиви.
Паралелно на националната и интернационалната легислатива биле
креирани истандарди какви што се OHSAS:18001a и ISO:45001б коишто даваат
придонес кон подобрувањето на оваа проблематика.
Како што е презентирано на почетокот од овој дел многу од напредната и
софистицирана техника и технологија во себе содржи и споредни
карактеристики‐штетности и опасности за човечкиот фактор. Во тој контекст, се
наведуваат и CNC‐машините и индустриските роботи, односно тиеимаат
капацитет да го повредат вработениот. Значајноста на овој факт се интензивира
како резултат на тоа што од појавување до денеска постои континуирано
зголемувањена нивната примена, а тоа значи дека се интензивра и експозицијата
на луѓето на овие технички средства, т.е. на опасностите и штетностите коишто
ги генерираат. Затоа со нив треба да се манипулира многу внимателно, преку
точно дефинирани и стандардизирани начини, всушност треба да се искористат
сите неопходни превенитвни мерки за да се креира безбедна работна средина во
којашто вработените нема да бидат здравствено загрозени.

aинтернационално прифатен британски стандард за менаџмент системи за безбедност и здравје при работа;
бстандард наменет за интеграција на одговорностите во однос на безбедноста и здравјето при работа на
менаџментот и лидерството во останатите организациски планирања;

3. Опис на CNCмашини и индустриски роботи
Во овој сегмент од трудот се опфатени следните елементи:
▪ што е машина? (потточка 3.1)
▪ минато и сегашност (потточка 3.2)
▪ што претставува CNC‐машина? (потточка 3.3)
▪ што претставува индустриски робот? (потточка 3.4)
3.1Што е машина?
Машината е систем којшто е создаден да извршува одредени операцииод
множеството операции на една организација при што целосно или делумно го
заменува човекот во производните (и(ли) услужните) процеси. Во контекст на
наведената дефиниција се кажува дека машината е систем.
Систем претставува збир на елементи и релации помеѓу нив, интегрирани заради
остварување одредена цел8.Навистина, една машина претставува систем,
односно, се состои од повеќе делови со различна структура и функции (од
пониско ниво) интегрирани во функционална целина којашто извршува низа
активности несочени кон оптимално исполнување на однапред дефинирана
цел.9На илустрација број 110, е прикажан едноставен модел на систем.

Илустрација број 1: Модел на систем

Црвените испрекинати линии покажуваат дека овој систем е интегрален
дел од друг систем од повисок ред1, при што врши општење со останатите негови
конституенти.

1систем којшто претставува целина од други потсистеми;
Квадратите ги претставуваат елементарните компоненти на системот, коишто

извршуваат одредени функции. Тие меѓусебно остваруваат врски, но тоа не значи
дека постојат релации помеѓу сите елементи; на илустрацијата тоа е прикажано
преку розевиот квадрат којшто нема релации со секој син квадрат, релациите се
во зависност од нивната цел и функциите. За да може системот да ја постигне
целта (за којашто постои) тој консумира влезни ресурси. Општопознато е дека
ништо не може да биде уништено или создадено туку само трансформирано од
еден вид во друг, овој факт важи и тука. Од преработениот влез се добива излезот,
односно постигнување на целта, заедно со предвидените нуспродукти. За да може
системот да функционира одржливо мора да содржи и повратна врска којашто ќе
овозможи негово прилагодување и прилагодување на влезовите, како и
практикување корективни активности условени од динамичкото и стохастично
влијание на околината, другите системи и компонентите на самиот систем.
Сепак важноста на техничките средства (машините) водело до појавување
на многу стандарди коишто дефинираат многу аспекти од нив. Во стандардот BS
EN 292‐1, Безбедност кај машинитеосновни концепти, општи принципи за
дизајнза машините се вели: „Машина претставува целина од поврзани делови или
компоненти, од коишто барем еден извршува движење, со соодветни машински
придвижувачи, контролни и струјни кола, итн., меѓусебно поврзани за
извршување конкретна задача, како што се: обработка, третирање, движење или
амбалажирање материјали. Терминот машина, исто така опфаќа и целина од
машини, коишто за да постигнат заедничка цел или да произведат одреден
производ се поставени и контролирани како интегрална целина.“.
Во стандардот IEC 60204‐1, Стандардот за безбедност од електрична енергија, во
сегментот за дефиниции се наведува: „Подмашина, исто така, спаѓа и
променливата опрема којашто ја модифицира (менува) функцијата на машината,
а истата (опремата) се наоѓа на пазарот со цел да биде интегрирана во една
машина или во низа различни машини од страна на операторот при што доколку
не е резервен дел или алат може да има и свој мотор.“.
Во денешниот степен на индустрискиот развој, може да се идентификуваат
најразлични машини во зависност од тоа во која индустриска гранка и компанија
се прави анализата. Многу од компаниите поседуваат и купуваат машини со
специфични карактеристики, согласно нивните потреби, што води до големи
разлики и помеѓу машини од ист вид.
3.2 Минато и сегашност
Историјата на човекот континуирано бележи развој, во некои моменти од
временската „нишка“ тој е со слаб интензитет во други моменти истиот е особено
интензивен. Врз него влијаат многу фактори и неретко тие не можат лесно да се
предвидат.
Денеска, ни се познати четири индустриски револуции, т.е. I Индустриска
револуција (механичко производство, железнички пруги, пaрни мотори...), II
Индустриска револуција (масовно производство, електрична енергија, појавување

монтажни линии...), III Индустриска револуција (автоматизирано производство,

електроника, компјутери...) и IV Индустриска револуција (вештачка
интелигенција, обемни податоци, роботика...), илустрација број 2.

Илустрација број 2: Индустриски револуции

3.2.1 I Индустриска револуција

Еден „момент“, од XVIII векдо XIX век, од
историјата на човекот којшто направил особена
промена е I Индустриската револуција. До неа е
дојдено постепено (сепак ако се погледне од
аспект на останатиот период кога луѓето
работата ја извршувале рачно тоа е еден момент),
но откако земала замав направила темелни
промени во општествата насекаде во светот. Оваа
промена во го добила своето име како резултат на
областа во којашто се зародила и поради нејзината
значајност.
Металопреработувачката и текстилната индустрија, заедно со развојот на
парните мотори, одиграле круцијална улога во оваа револуција.11
Имено, индустриска е затоа што тогаш индустријата како и сега била особено
важна движечка сила на економијата, па прогресот таму значи прогрес на целото
општество, додека револуција е поради тоа што релативно одеднаш го сменила
начинот на којшто луѓето живееле.12 Значи, поинаку кажано машините го
смениле животот на човековта цивилизација.
Најважните промени коишто ги донела Индустриската револуција биле:
(1) создавање машини за извршување на работата којашто претходно била
извршувана со рачни алати, (2) користење на пареата, подоцна и на други видови
енергија, наместо мускулите на работниците и животните и (3) прифаќањето на
фабричкиот систем на производство.13
Создавањето машини овозможиле низа поволности за фабриките, какви што

биле: континуирана работа, едообразност на извршување на работата, еднаков
квалитет на извршената работа, зголемена продуктивности, итн. Создадените
машини имале поголема моќ и го елиминирале недостатокот од претходните
извори на моќ, т.е. биолошката моќ на човекот и животните којашто била
исцрплива за многу краток временски период. Како резултат на овие случувања
работата се „префрлила“ од работа во домовите во работа во фабриките, каде што
голема група луѓе оделе да работат заедно со машините. Овој систем резултирал
со низа поволни новитети на пазарот, имено со ова се овозможило трговците да
добијат голем број производи за пониска цена, се овозможило вработување на
луѓе, се создала можноста вештите работници да добијат капитал за да започнат
сопствен бизнис итн.
Овој процес континуирано „растел“ и се интензивирал преку постојана
инвентивност и иновативност со што се зголемувала ефективноста и
ефикасноста на машините, а тоа консеквентно водело до зголемена
продуктивности и квалитет.
3.2.2 II Индустриска револуција
Промените коишто започнале со I Индустриска
револуција се интензивирале и растеле така што во
1870 година се вовеле понапредни новитети во со
што започнала и II Индустриска револуција.
Некои од различностите на оваа револуција во
однос на претходната се: воведување масовно
производство и замена на енергијата добиена од
пареа со електрична енергија.
Особено карактеристично во овој период е тоа што
се вовела електричната енергија, имено во 1882
година Томас Едисонаја вовел преку електричното
осветлување во Њу Јорк. По извесно време истата започнала да се користи и за
погонување на сите подвижни делови кај машините во фабриките.
Порај електрчната енергија како елементи коишто понатаму водел до многу
промени, значајниза фабриките, а повторно тесно поврзан со електричната
енергија, се монтажните ленти воведени во 1913 година од Хенри Фордб .
Како резултат на настанатите промени, големината на фабриките интензивно
растела, вработувајќисѐ повеќе работници и користејќи сѐ повеќе машини. Овие
индустрии ги интегрирале сите фази од производството под еден единствен
„кров“.
Големите бизниси претставувале особен предизвик за менаџерите коишто
раководеле со огромни организации составени од многу сектори и

аThomas Alva Edison, американски инвентор и бизнисмен;
бHenry Ford, бизнис магнат, основач на компанијата Ford Motor и спонзор на развојот на монтажните линии‐
техника за масовно производство;

подружници.Сепак, прогресот во комуникациските технологии и транспортот им
помогнале на во носењето одлуки и нивното управување.
Во тој период биле развиени и нови методи на менаџмент, тие ставале
акцент на централното управување, планирање и начини на ефикасно и
ефективно производство. Еден од лидерите во „научниот менаџмент„ бил
Фредрик Тејлорв.
Покрај тоа, како резултат на научниот напредок од претходната револуција
биле основани нови индустрии коишто претставувале еден вид надополнување
на постоечките и нивно опслужување; додека откритијата во проучувањето на
електричната енергија и магнетизмот овозможиле основа за развивање на
големата електична индустрија.14
3.2.3III Индустриска револуција

Како и претходната и оваа индустриска
револуција претставува надоградување на
претходната, односно на нејзините темели создава
нови можности. Имено, III Инсуатриска
револуција е поврзана со воведувањето на нов
вид енергија‐нуклеарна енергија којашто ги
надмина претходните извори на енергија и
поттикнала интензивно развивање на
електронината, односно појава на
телекомуникациите и компјутерите.15 Покрај тоа се
појавиле и роботите, а нивното воведување во
индустриите од ден на ден се зголемувало, таа предизвикала и појава на
интернетот, еволуција на физичката околина со воведување на виртуелната
околина иинтензивирање на автоматизацијата.16
За индустријата оваа револуција обезбедила висока автоматизација на
производството преку два главни пронајдоци: создавање на програмабилни
логички контролери (PLCs) и автоматизирани роботи.17
III Индустриска револуција почива на пет столбови, односно (1)
преминување на обновливите извори на енергија, (2) трансформирање на
зградите (од секој континент) во микроелектрични централи за генерирање
обновлива енергија (3) распоредување на водород и други технологии во секоја
зграда и низ инфраструктурата за складирање на наизменични енергии; (4)
користење на интернет технологијата за да се трансформира електричната
мрежа (на секој континент) во енергетски интернет што делува исто како и
интернетот (кога милиони згради генерираат мала количина на обновлива
енергија на локално ниво, тие можат да го продаваат вишокотелектрична
енергија и да ја споделат со нивните континентални соседи); и (5)
трансформација на транспортот, т.е. овозможување електрични приклучоци и

вFrederick Winslow Taylor, американски машински инженер и еден од првите менаџмент консултанти;
возила со горивни ќелии коишто можат да купат и продаваат зелена електрична
енергија на паметна, континентална, интерактивна електрична мрежа.18
3.2.4IV Индустриска револуција
IV Индустриска револуција се однесува на технолошка

еволуција од вградени системи до сајбер‐физички
системи.Нејзиниот почеток е интернетот и
дигитализацијата.
Децентрализираната интелигенција помага во
создавањето паметно поврзување на објектите и
независен менаџмент на процесите, со
интеракција на реалниот и виртуелен свет
воведувајќи круцијални нови аспекти на
производството и производните процеси19, преку
нови технологии какви што се: клоуд, аналитика на
обемните податици и индустриски интернет на нештата, илустрација
320.Всушност, таа овозможува да се градат виртуелни светови преку коишто може
да се управува физичкиот свет.
Интензивното информациско трансформирање на производството во
поврзана целина од податоци, луѓе, процеси, услуги, системи и производствени
средства води до максимално искористување на вистинските информации на
начини преку коишто се создаваат паметни фабрики и нови производни
екосистеми.21
Можностите за примена во индустрискиот сектор се огромни, некои од нив се:
предвидливо одржување, подобрено донесување одлуки во реално време,
предвидување на инвентарот врз основа на производството, подобрена
координација меѓу работните места и сл.22 Ден по ден, сите овие подобрувања
постепено ги оптимизираат производните алати и откриваат бескрајни можности
за иднината.
Покрајтоа,оваа револуција се дефинира како нова фаза од дигитализацијата на
производствениот сектор, управувана од четири потреби23: (1) интензивното
зголемување на волуменот на податоците, пресметковната моќ и поврзаност,новите
мрежи за коишто е потребна мала енергија;(2) појавата на можностите за аналитика
и бизнис разузнавање; (3) нови форми на интеракција помеѓу луѓето и машините,
какви што се интерфејсите за допир и (4) подобрувањата во трансферирањето на
дигиталните инструкции во физичкиот свет, какви што се напредните роботи и 3D
печатењето.
3.3 Што претставува CNCмашина?
Како што е кажано во потточка 3.1, машината претставува технички
систем. Секој систем е составен од компоненти со наменски дизајнирани функции
во насока интегративно да реализираат поставена цел, во случајот да извршат
една или повеќе операции во одреден производен процес. Во минатото како што

беше изнесено, после I Индустриска револуција машините биле составени од

механички елементи и биле погонувани преку биолошката енергија на
вработените и(ли) животните. После II Индустриска револуција откако била
воведена електричната енергија машините биле трансформирани, односно
унапредени. Оттогаш па наваму погонувањето се извршувало преку мотори
коишто користеле електрична енергија со што луѓето биле ослободени од
трошење на нивната енергија за активирање и погонување на машините. Сепак,
тие продолжиле да бидат зависни од човекот, т.е. реализирањето на операцијата
или операциите зависело од човекот.

cybersecurity‐сајбер безбедност, augmented reality‐проширена реалност, big data‐

обемни податоци,autonomous robots‐автономни роботи, additive manufacturing‐
производство преку 3D печатење, simulation‐симулација, system integration‐
системска интеграција, cloud computing‐клоуд операции, internet of things‐
интернет на нештата
Илустрација број 3: Аспекти на IV Индустриска револуција

Со III Индустриска револуција започнала имплементацијата на

автоматизацијата, а како одминувало времето таа сѐ повеќе се интензивирала.
Автоматизација претставува технологија со којашто процесот или процедурата се
извршува без помош на човекот.24Тоа значи дека со нејзиното имплементирање
машините се „ослободуваат“ (но не сосема, во одредени моменти операторот ќе
мора да изврши одредени активности; но погледнато во однос на вкупното
машинско време тоа е минимален дел, но не и неважен) од човекот
(операторот).На илустрација број 4 е прикажана основнашемана автоматизирана
машина со нејзиниот основен контролен систем. Од илустрацијата се гледа дека
таа се состои од следните елементи: (1) машина, (2) систем за движење, (3)
електрична енергија, (4) сензори, (5) контролна единица на машината, (6)
интерфејс за операторот, (7) оператор, (8) материјали, (9) производи и (10) мрежа
(за автоматизација).Една машина за да се смета за автоматизиран систем треба да
поседува три основи елементи: енергија потребна за извршување на процесот и
функционирање на системот, програма со инструкции за да се управува со
процесот и управувачки систем за да се активираат инструкциите25.
Во зависност од целта којашто треба да ја исполни потребно е машината да
биде опремена со адекватни алати (предвидени во техничката документација за
производниот процес), адекватен број оски (степени) на движење и енергија.
Покрај тоа, техничките средства мора да имаат „контакт“ со реалноста бидејќи
операциите врз физичките производи се реализираат во реалноста. Затоа во нив
се вградуваат најразлични сензори коишто овозможуваат следење нарелевантни
физички параметри. Врз основа на податоците добиени од нив операторот преку
интерфејсот или програмата активирана во контролната единица управува со
машината.

интерфејс за операторот екран
мрежа програма за изработка

контролна единица на
машината
инструкции останати функции сензори

машина
систем за
движење

производи
електрична материјали
енергија

Илустрација број 4: Основен контролен систем на една машина

Називот „CNC‐машини“е одредница за машини кај кои управувањето се
реализира преку специјален микрокомпјутер наместо на хардверски

начин.Нумеричкото управување претстаува управување на машина или процес

користејќи симболи (кодови) конституирани од знаци и броеви.26
Кај CNC‐машините од особена важност е управувачката единица, таа ја прави
разликата помеѓу овие и NC‐машините, исто така тоа е карактеристика којашто
придонесува овие машини да се разликуваат од хардверски управуваните,
илустрација број 527. Други (дополнителни) карактеристики коишто
произлегуваат од компјутерското управување и притоа ги одвојуваатод
останатите, а ги поседуваат скоро сите CNC‐машини се28:
▪ можност за складирање повеќе од еден програм за изработка на делови;
▪ содржат различни форми за внесување програми за изработка на делови;
▪ можност за уредување на програмата на самата алатна машина;
▪ поседуваатфиксни циклуси и можност за програмирање потпрограми;
▪ поседуваат можност за интерполација;
▪ способност за прилагодување на позиционирањето;
▪ способност за компензација на должината и радиусот (големината) на
резниот алат,
▪ можност за пресметка на забрзувањето и успорувањето;
▪ поседувааткомуникациски интерфејс.

меморија Влезно/излезен
▪ ROM‐оперативен интерфејс
систем Централна ▪ панел за управување
▪ RAM‐програми за процесорска ▪ читач на лента
делови
единица

системска
магистрала

Управување на алатните Секвенционални

машини управувања
▪ управување со позиција ▪ течностза ладење
▪ управување со брзина на ▪ фиксирање на уредот
вртење на главното ▪ изменувач на алати
вретено

Илустрација број 5: Конфигурација на CNC управувачка единица на машината

Вградениот компјутерот во CNC‐машините работи со помош на софтвер.
Постојат три вида софтвери коишто се користат кај овие системи: (1) софтвер за
оперативниот систем(едитор, управувачка програма, извршна програма)‐ги
интерпретира програмите за изработка на деловите и генерира соодветни
управувачки сигнали за да се движат оските од алатната машина, (2) софтвер за
машинскиот интерфејс‐управува со комуникациската врска помеѓу централната
процесорска единица и алатната машина за да се извршат некои помошни
функции и(3) апликативен софтвер (CAD/CAM)‐програми за изработка на делови
коишто се напишани од апликации за машинска обработка29, илустрација број 630.
CAD пакетот софтвери овозможува креирање тридимензионални модели,
додекаCAM овозможува креирање на патеката за движење на алатот, но исто така
и функционирање на машината без учество на операторот, овие два пакети од
софтвери може да се користат симултано.31
Значи од наведеното може да се каже дека програмата на CNC‐машините
содржи комбинација од код за машинските алати и конкретни инструкции за
самата машина, таа се состои од:32
▪ информации за геометријата на делот;
▪ инструкции за движење на подвижните алати за обработка;
▪ инструкции за брзината на обработка;
▪ инструкции за снабдување на машината со потребните ресурси и
▪ инструкции за помошни функции (какви што се вклучување и исклучување
на течноста за ладење, насока на движење на осовината...).

Илустрација број 6: Приказ на код и симулација на изработка на дел на CNCмашина

Контролирањето (управувањето) на CNC машините може да се реализира
преку систем за директно нумеричко контролирање (Dir.NC) илипреку систем за
дистрибутивно нумеричко контролирање (Dis.NC).
Dir.NC, илустрација број 733претставува главен компјутер чијшто главни
задачи се вршење промени во програмите инивно доставување до CNC‐

машините,покрај тоа овозможува симултано координирање наоперациите на

множество CNC‐машини бидејќи контролерите на машините имаат ограничена
меморија, а дел од програмата(за изработка на делот) може да содржи и до
неколку илјади блокови (градбени делови), поради тоа програмата е складирана
во овој компјутер при што истата се испраќа блок по блок до машината.34
Откако компјутерите значително се развиле се создала можност за
складирање големи количества информации во нив. Како резултат на тоа немало
потреба од Dir.NCтуку била воведено Dis.NC, илустрација 835. Оваа контрола се
реализира на тој начин што „хост“ компјутер комуницира со многу CNC машини
(преку мрежа), при што презема или доставува релевантни кодови. Покрај тоа, на
овој начин се овозможува следење на активностите на индивидуалните CNC
машини на „хост“ компјутерот.36
Сите форми на CNCмашини имаат две или повеќе насоки на движење,
наречени оски. Овие оски прецизно и автоматски се позиционираат низ патеката
на движење. Двете основни типови на оски се линеарна и ротирачка.

централен
компјутер

М М М М
УЕМ УЕМ УЕМ УЕМ

Илустрација број 7: Шема на Dir.NC

Некои од поволностите коишто се добиваат од примена на CNC‐машините,
односно причините што водат до нивна сѐ поголема присутност во индустријата
се37, 38, 39:
▪ функционираат 24 часа на ден, се исклучуваат кога треба да се извршат
активности за одржување;
▪ елиминирање или редуцирање на потребната интервенција на операторот во
производствениот процес;
▪ редуцирана потреба на вештини коишто треба да ги поседуваат операторите,
во однос на рачните машини;
▪ редуциран замор на операторот;
▪ помалку човечки грешки;
▪ можност за нивно ажурирање преку подобрување на софтверот којшто се
користи за управување на машината;
▪ можност за виртуелна симулација на операциите, при што се елиминира
потребата за изработка на прототипови или модели;
▪ одржливо и предвидливо машинско време за секој (полу)производ од
серијата;
▪ временските заштеди,како резултат на максимална ефективност;
▪ обучување на вработените за користење на CNC‐машините преку софтвер;
▪ постојаност и точност на квалитетот на (полу)производите (незначителни
варијации);
▪ флексибилност;
▪ многу кратко подготвително време;
▪ капацитет за производство комплексни дизајни со висока точност за
минимално возможно време;
▪ заштеда по разни основи.

Dis.NC
компјутер

„сателит“ „сателит“
компјутер компјутер

УЕМ М М УЕМ УЕМ М М УЕМ

Илустрација број 8: Шема на Dis.NC

Покрај поволностите овие машини восебе содржат и недостатоци некои од
нив се :
40
▪ цената на CNC‐машината е многу висока во споредба со машините коишто се
оперираат рачно;
▪ трошоците за одржување се прилично високи;
▪ не ја исклучуваат потребата од скапи алати.
Примената на CNC‐машините оди во две насоки(1) се применуваат како
алатии (2) не се применуваат како алатки41, во овој труд се разгледуваат CNC‐
машините коишто се користат како алати.

Скоро секоја производна индустрија користи CNC‐машини. Со зголемување
на компетитивната околина и барањата од пазарот, потребата за користењена
CNC‐машините се зголемила. Машинските алати коишто доаѓаат со неа се во
функција од намената на машината, на пример, заварување, дупчење, глодање, ...
Најрепрезентативни индустрии коишто користат CNC‐машини се: автомобилска
индустрија, металопреработувачка индустрија, дрвна индустрија, електрична
индустрија итн.42
Во прилог број 1се прикажани фотографии од овој тип машини.
3.4Што претставува индустриски робот?
Робот е механички или виртуално интелигентен вршител на дејство
којшто може автоматски да извршува задачи или насоки дадени преку
далечниско управување.43
Според ИСО, индустриските роботи се дефинираат како „програмабилни
манипулаториа коишто може да биде контролирани автоматски во три или
повеќе оски“.
Според Институтот за роботика на Америкaб индустриски робот е
„програмабилен мултифункционален манипулатор дизајниран да поместува
материјали, делови, алатки и(ли) специјални уреди низ варијабилни
програмирани движења за извршување низа задачи“.
Развојот на роботската технологија го следи развојот на компјутерското
нумеричко управување, т.е. двете технологии се потполно слични, бидејќи
вклучуваат координатно управување на повеќе оски (оските кај роботите се
нарекуваат зглобови) и користат дигитални компјутери како управувачки
единици.44
CNC‐машините се проектирани да извршуваат специфични процеси (како на
пример: машинска обработка, дупчење отвори, термичко сечење,...), роботите се
проектирани да извршуваат широк спектар различни задачи.45
Најпознати примери за типови на роботи, секако не се единствени, се:
медицински роботи, услужни роботи, индустриски роботи, мобилни роботи,
микророботи и нанороботи.
Индустриските роботи може да функционираат во колаборативни врски со
работниците, илустрација број 9(а)46 и илустрација број 1047 или пак да бидат
автоматизирани и операциите да зависатисклучиво од нив, илустрација број
9(б)48. Особено е значајно колаборативното функционирање бидејќи тука постои
интензивна интеракција помеѓу нив и работниците.
Колаборативните операции претставуваат состојба на извршување
(функционирање) во којашто роботот е дизајниран да работи во директна
интеракција со луѓе во рамките на заедничко дефинирано работно место и
притоа може симултано да се извршуваат задачи.49

атермин којшто се однесува на уред којшто функционира како човечка рака за да изврши
дефинирани работни операции
б
Robotic Institute of America
Роботите се способни за извршување широк спектар на задачи и станале
интегрален дел од автоматизираниот производен систем, а нивната примена
континуирано расте, илустрација број 1150. Сепак, ситуации коишто најмногу
придонеле за нивно „освојување“ на производните погони, т.е замена на луѓето
и(ли) соработка со нив се:51
▪ роботите се соодветна замена за луѓето кога работната околина е опасна и
непријатна за работа;
▪ роботот ги извршува работните циклуси конзистентно и повторливо што за
луѓето би било тешко да го прават при долг период на континуирана работа;
▪ роботите може да бидат репрограмирани кога производството на одредена

задача е завршено;
▪ роботот може да биде репрограмиран и опремен со потребните алати за да
извршува повеќе задачи;
▪ роботите може да бидат поврзани со компјутерски систем и други роботски

системи;
▪ роботите може да бидат контолирани безжично;

а)

б)

Илустрација број 9: Релации помеѓу Илустрација број 10: Колаборативни
вработените и индустриските роботи релации помеѓу вработените и

индустриските роботи

Индустриските роботи се состојат од врски реализирани преку различни
видови „зглобови“, контролирани и движени од компјутер, илустрација број
1252Тие поседуваат антропоморфни карактеристики, т.е. човечки
карактеристики коишто наликуваат на човековата физичка структура53, односно
наликуваат на човечка рака.
Покрај тоа, исто како CNC‐машините и индустриските роботи операциите ги
извршуваат во реалноста па имаат потреба од „сетила“, т.е. сензори коишто се
поставени на адекватни места. Значи, роботот вообичаено има способност за
„сетилен“ внес на информации, препознавање и движење54. Други

карактеристики слични на човечките се способноста на роботот да одговори на
влезовите од сензорите, да комуницира со другите машини и да донесува
одлуки.55 Кон овој систем се надоврзува „телото“ намонтирано на основа.

Илустрација број 11: Примена на индустриските роботи

Важен елемент на роботот е неговиот систем за движење. Важноста на овој
систем произлегува од тоа што тој доставува енергија што овозможува роботот да
се движи. Динамиката на роботот е дефинирана (определена) од неговиот систем
за движење, намената и потребната енергија.
Кај индустриските роботи вообичаено се користат три типа на системи за
движење:56
▪ хидраулично погонување;
▪ електрично погонување и
▪ пневматско погонување.
Типична намена на индустриските роботи вклучува:
заварување,фарбање,спојување, земање и поставување,инспекција на
(полу)производи и тестирање.57Меѓутоа, денеска, е евидентно дека тие стануваат
сѐ пофлексибилни, па правилото за нивна примена само во автомобилска
индустрија избледува. Тоа значи дека тие се инкорпорираат и во другите
производни индустрии каде што придонесуваат за конкурентска предност на тие
организации.
Во прилог број 2 се пркажани фотографии од индустриски роботи.


врски

зглобови

оски
алат
оператор
контролери
статус
мрежа на сервисна
роботот мрежа

интернет

задача програмер

Илустрација број 12: Основни компоненти на индустриски робот


4. Опасности при работа со CNCмашини и индустриски роботи
Во оваа точка ќе бидат изнесени подетални информации за опасностите и
штетностите за човечкиот фактор (којшто е во интеракција и(ли) во близина) на
CNC‐машинитe и(ли) индустриските роботи.
Овој дел се состои од три потточки:
▪ дефиниција за опасности и штетности (потточка број 4.1),
▪ дефиниција за ризик (потточка број 4.2),
▪ примери на опасности и штетности коишто може да произлезат од CNC‐
машините и индустриските роботи (потточка 4.3).
Како што е наведено во дефиницијата за машина (потточки број 3.1, 3.3 и
3.4), машините и индустриските роботи извршуваат движења со што исполнуваат
точно дефиниран(а)(и) задач(а)(и). Нивните задачи и конфигурацијата, логично,
меѓусебно се условени и истите се во зависност од повеќе параметри, какви што
се: дејноста на компанијата, процесот во којшто учествува машината, степенот на
развој на компанијата, финансиската моќ на компанијата, технологијата итн.
Знаејќи ги карактеристиките на производните операции може да се
заклучи дека во случај на непредвидена интеракција постои значителна
веројатност да дојде до повреда на вработените и(ли) оштетување на техничките
средства.
Овие интеракции се јавуваат како резултат на непостоењето на целосно
автономно‐автоматизирани технички средства и поради практиките и
принципите за дизајнирање производните системи.
Покрај тоа, поради низа практики и принципи коишто се почитуваат при
дизајнирањето на производните системи техничките средства се поставуваат на
соодветни растојанија при што се проектираат потребни интеракции со
соодветни и специфични карактеристики на операциите коишто треба да ги
извршуваат.
Како што е кажано претходно, интеракцијата помеѓу вработените и техничките
средства претставува извршување помошни активности, додека интеракцијата
помеѓу техничките средства претставуваат „допирни“ точки, односно, моменти
кога нивните движења мора да бидат усоглсени.
Извори на команди помеѓу CNC‐машините и индустриските роботи се: (1)
операторот преку контролниот уред, (2) контролната фиксна логика или
програма на машината, (3) контролниот систем на автоматизираната ќелија
(група технички средства), (4) неисправност (механичка или електрична) на
техничкото средство, (5) грешка на операторот, (6) неисправност на контролниот
систем или грешка во програмата.58 Доколку некој од изворите (1), (2) и(ли) (3)
издадат несоодветни насоки или пак се случи да се јават (4), (5) и(ли) (6), тогаш
тоа може да предизвика непосакувано активирање и дејствување на техничкото
средство, а тоа претставува потенцијална опасност за вработените.
Како резултат на ова, очигледно е дека, во производните погони

континуирано постојат опасности и штетности, т.е. ризици по безбедноста и
здравјето чиешто материјализирање треба да се спречи или да се доведе во
прифатливото толерантно поле.
Во насока најсоодветно да се идентификуваат негативните ефекти од
постоечките штетности и опасности корисно е истите да се разгледаат од четири
аспекти (наречени ЛОМОа, 59). Всушнот тие претставуваат типови фактори накусо
објаснети во продолжение, односно:
▪ луѓе, фактори коишто влијаат на опасностите и штетностите на работното
место произлезени од (не)дејствување на луѓето (вработените);
▪ опрема, фактори коишто влијаат на опасностите и штетностите како резултат
на нивната (алатките, личната заштитна опрема) (не)соодветност на
дизајнираните работни задачи и места;
▪ материјали, фактори коишто влијаат на опасностите и штетностите на
работните места како резултат на нивната неадекватност на технолошкиот
процес како и начините за манипулирање со нив;
▪ околина,фактори коишто влијаат на опасностите и штетностите на работното
место како резултат на условите преку коишто таа е дефинирана и во којашто
се наоѓаат вработените.
4.1 Дефиниција за опасности и штетности
Според стандардот EN 2921 опасноста се дефинира како „извор на можна
повреда којашто го оштетува здравјето“.
Во стандардот ISO 11161:2007, Безбедност кај машините: Интегрирани
производни сиситемиосновни барања, опасноста се дефинира како „потенцијален
извор на повреда, (1) терминот може да биде употребен за да се дефинира
неговиот иницијатор (на пример: механичка опасност, електрична опасност,...)
или природата на потенцијалната опасност (на пример, опасност од: електичен
шок, исекување, труење, пожар,...) и (2) се предвидува дека опасноста: (2.1) може
да биде постојано присутна при користењето на машината (на пример: движење
на опасни движечки елементи, лоша положба, висока температура,...) и (2.2) може
случајно да се појави (на пример: експлозија, пад како резултат на забрзување,...).
Професионални штетности се сите штетни супстанции, материи, агенси и
услови за работа што ги карактеризираат самото работно место и местото каде
што се извршува работата.
Поседувањето знаење за опасностите и штетностите коишто
произлегуваат од примената на CNC‐машините и индустриските роботи е
круцијално при заштитата (нивно спречување), всушност, тоа е почетната точка
од процесот за нивно елиминирање или редуцирање (до прифатливо ниво).

а луѓе, опрема, опрема, околина

4.2 Дефиниција за ризик
Ризикот претставува комбинација од интензитетот и веројатноста за
појава на опасен настан, односно, R  fr(e)  q (e) , каде што R е ризик, fr(e) е
фреквенција на појавување на опасниот настан и q(e) e последица од опасниот
настан.60
Во стандардот EN 1050, Безбедност кај машинитепринципи за проценка на ризик,
е претставен дијаграм сличен со дијаграмот прикажан на илустрација број 13, на
него се претставени (опишани) елементите на ризикот.
Како што се гледа од илустрацијата, ризикот може да се дефинира преку
квалитативна (компаративна) или квантитативна вредност. За да се дојде до
овие вредности потребно е да се земат предвид следните елементи на опасниот
настан: интензитет на повредата (предизвикана од него), фреквенција и
времетраење на изложеност (колку често се појавува и колку време некој/нешто
е изложен(о) на него), веројатност за (негова) појава и можност (тој) да се избегне
или ограничи.
Разликата помеѓу овие две форми (квалитативна и квантитативна) на вредност е
во тоа што квалитативната вредност се изразува со термините: „низок“, „висок“
или „огромен“ ризик, додека квантитативната вредност користи нумерички
вредности, како на пример „1 повреда на 100 000 години“, при што претходно
постојат утврдени граници за интензитетот (низок, висок или огромен) на
ризикот. Во практиката многу често двете форми на вредност се користат заедно,
една до друга.
интензитет на повреда
и
фреквенција и времетраење ризик
на изложеност квалитативна
(компаративна) вредност
и
или квантитативна
веројатност за појава на вредност
опасниот настан
и
можност да се избегне или
ограничи повредата

Илустрација број 13: Општи елементи на ризикот при работа

4.3 Примери на опасности и штетности коишто може да произлезат од CNC
машините и индустриските роботи
Во рамките на БЗР теоријата и практиката општопознато е дека не постои
работно место коешто во себе не содржи опасности и(ли) штетности за луѓето
ангажирани на него. Согласно тоа, а како резултат на легислативата и
стандардите, потребно е истите да се идентификуваат и елиминираат или барем
да се редуцираат.
CNC‐машините и индустриските роботи61се програмабилни единици
дизајнирани да исполнат одредена поставена цел преку некакви движења и
дополнителни постапки согласно технолошкиот дизајн.Тие движења и постапки
се предвидливи и точно дефинирани, меѓутоа присуството на човечкиот фактор
околу нив не може да биде предвидлив, во таа насока безбедноста на овие
технички средства е од особено значење. Како резултат на тоа, многу е важно да
сепознаваат опасностите коишто може да произлезат од нив, но секако тоа важи
и за останатите елементи на производствениот погон. Тука, во овој труд, ќе биде
направен еден општ приказ на можните опасности и штетности по здравјето на
човекот коишто произлегуваат од овие технички средства. Овие инфомации
треба да бидат земени предвид, но важно е, секогаш да се има пред себе фактот
дека тие не се универзален факт;односно БЗР‐тимот треба да ги земе предвид, но
покрај нив треба да се детектираат сите други карактеристики коишто ја
дефинираат организацијата и да се инкорпорираат во БЗР‐анализата. Во
продолжение (во потточките: 4.3.14.3.5) е даден приказ на опасностите62, 63, 64,65,
66, 67 коишто може да произлезат од CNC‐машините и индустриските роботи.
Опасностите и штетностите може да се реализираат, т.е. треба да бидат земени
предвид, во текот на целиот животен циклус на техничките средства68, 69, 70,
односно при транспортирање, составување, инсталација, подесување, пуштање во
работа, функционирање,одржување, чистење, отстранување и одложување.
Најкарактеристичните опасности и штетности коишто може да јават во овие
случаи се:
▪ механички опасности‐опасности коишто произлегуваат од подвижните делови
на техничките средства;
▪ електрични опасности‐опасности настанати како резултат на тоа што
човековото тело станува дел од струјно коло, односно кога низ него протекува
струја.71
▪ ергономски опасности и штетности‐физички опасности и штетности во рамките
на работната околина коишто го оштетуваат организмот на човекот.72
▪ психосоцијални штетности‐штетности коишто влијаат врз менталната
благосостојба или менталното здравје на вработените и повеќето имаат
физички ефекти преку преоптеретување на механизмите за соочување со
ситуацијата и влијаат врз способноста работниците да работат безбедно.73
Организациските системи претставуваат хиерархија од системи. Тие се
состојат од системи за обработка коишто оформуваат технолошки систем(и),
технолошки(от)(те) систем(и) надограден(и) со дополнителни функции
оформува(ат) производ(ен)(ни) систем(и), продизводни(от)(те) систем(и)
надограден(и) со дополнителни функции оформува(ат) деловен(и) систем(и),
илустрација број1474. Како разултат на ова во организациите се одвиваат
најразлични процеси коишто меѓусебно се „испреплетуваат“, а тоа води до
усложнување на анализата на безбедноста при работа.


ДЕЛОВЕН СИСТЕМ

СИСТЕМ ЗА ОБРАБОТКА

ТЕХНОЛОШКИ СИСТЕМ

ПРОИЗВОДЕН СИСТЕМ

Илустрација број 14: Хиерархија на системи

Во насока на разјаснување на опсностите и штетностите до потребното
ниво за овој труд тие ќе бидат поделени на примарни (директно предизвикани од
CNC‐машините и индустриските роботи) и секундарни (настануваат како
резултат на спецификите на технолошкиот процес во којшто учествуваат),
фокусот ќе биде ставен на примарните опасности и штетности.
Како резултат на спроведените проценки на ризици,кај овие технички
средства,се заклучило дека како извори за нивно настанување може да се
сметаат75:
▪ човековата интеракција, овие извори се поврзани со програмирањето,

интеракцијата за активирање на периферната опрема и(ли) поврзување на
сензорите за внесување/изнесување информации во/од микропроцесорот или
периферен уред, може да предизвикаат опасни, непредвидливи движења или
активирање на техничките средства;
▪ грешки при управувањето, овие извори се поврзани со грешки во контролниот
систем на техничките средства, грешки во софтверот и електромагнетно
попречување, како и грешки во хидрауличните, пневматските и електричните
субконтролни системи;
▪ неодобрен пристап, извори во корелација со пристапување во опасната зона на
техничките средства незапазувајќи ги безбедносните и рестриктивни
процедури за пристап;
▪ механички дефекти, извори поврзани со превентивнитепрограми, т.е. во
случаите кога не се земаат предвид кумулативните дефекти на механичките
делови, коишто може да доведат до погрешно или неочекувано дејствие;
▪ извори од околината, електромагнетното попречување може да изврши
непосакувано влијание врз техничките средства и да го зголеми потенцијалот
за повреда на секоја личност во работната површина;
▪ грешки во системот за енергија, т.е. пневматски, хидраулични и(ли) електрични
извори на енергија коишто имаат нефункционална контрола или трансмитивни
елементи во системите за енергија при што ги попречуваат електричните
сигнали кај контролата;
▪ несоодветна инсталација, инхерентни опасности како резултат на неадекватен
дизајн, барања и поставеност на опремата.
4.3.1 Механички опасности
1. ПРИМЕРИ НА МОЖНИ ОПАСНОСТИ
▪ ротирачко движење;
▪ лизгачко движење;
▪ повратно движење;
▪ комбинација од движења;
▪ опасни облици, несоодветни локации, нестабилни елементи коишто може да паднат,
делови коишто може да излетаат како резултат на висока енергија;
▪ акумулирање енергија, пружини, флуиди под висок притисок, вакуумни ефекти;
▪ висока кинетичка енергија;
▪ големо забрзување и голема брзина;
▪ неадекватна јакост на конструктивните материјали;
▪ грешки во програмата што резултираат со непосакувано активирање на машината;

▪ неовластено влегување во компјутерскиот систем‐сајбер напад;
2. ПРИМЕРИ НА МОЖНИ ПОВРЕДИ
▪ дробење;
▪ сечење или отсекување;
▪ заплеткување;
▪ влечење или вклештување;
▪ удар;
▪ бодење или прободување;
▪ триење или абразија;
▪ вбризгување течнст под висок притисок (опасност од исфрлање);
4.3.2Електрични опасности
Контакт на вработените со:
▪ делови низ коишто протекува електрична енергија, т.е. проводници или спроводливи
делови наменети да бидат приклучени на електрична енергија во нормални услови на
работа (директен контакт);
▪ делови низ коишто протекла електрична енергија како резултат на грешка, особено
како резултат на неуспешна изолација (индиректен контакт);
▪ пристапување на вработените кон делови низ коишто тече електрична енергија,
особено во опсег на висок напон;
▪ изолацијата не е прикладна на предвидените работни услови;
▪ појава при којашто луѓето доаѓаат во контакт со делови коишто се под напон;
▪ термална радијација;
▪ електричен шок;
▪ електирчни изгореници;
▪ изгореници од електрична експлозија;
▪ изгореници од топлина;
▪ метализација на кожата;
▪ повреди на очите;
▪ мешани повреди;
▪ повреди како резултат на изгореници од пожар предизвикан од електрична енергија;
▪ повреди како резултат на експлозија предизвикана од електрична енергија;
4.3.3Ергономски опасности и штетности
▪ бучава, возависност од технолошкиот процес и техничките средства:
▫ индустриски гасни млазници;
▫ вентилатори и(ли) издувни вентилатори;
▫ компресори;
▫ електирчни мотори;
▫ пневматски алатки;
▫ околна бучава;
▪ вибрации (на рацете и целото тело)
▫ нерамен пат и површини низ коишто се движат техничките средства или нивните
делови;
▫ неисправни системи на активни технички средства;
▫ вибрации од мотори;
▫ неповолна состојба на патеките за движење и посветеноста за нивно одржување;
▫ старост на подвижните делови на машините и возилата;
▫ степенот на (не)одржување на системите на возилата;
▫ степен на брзина на движење и вештина на операторите;
▫ (не)адекватен дизајн на техничките средства;
▪ несоодветно дизајнирани рабтни задачи;
▪ неергономска опрама за работа;
▪ несоодветни информации, инструкции и процедури;
▪ несоодветна психолошка околина;
▪ несоодветна социјална околина;
▪ несоодветен, на доделените задачи, психолошки и ментален капацитет;
▪ недоволно знаење и искуство за доделените работни задачи;
▪ нефизиолошки позиции на телото;
▪ несоодветни висини на работа;
▪ трајно губење на слухот;
▪ тинитус;
▪ измореност;

▪ стрес;
▪ губење на рамнотежа и свесност;
▪ оневозможена комуникација или перцепција на акустични сигнали;
▪ невролошки заболувања
▪ коскени заболувања
▪ мускулни заболувања
▪ појава на болеста „бели прсти“;
▪ повреди на горните екстремитети;
▪ повреда на долните екстремитети;
▪ повреди на рбетниот столб;
▪ иницирање други механички повреди;
▪ нарушување на мускулоскелетниот систем;
▪ иницирање психосоцијални опасности;
▪ нарушување на видот;
4.3.4Психосоцијални штетности
▪ мобинг на работно место;
▪ стрес на работно место;
▪ писхолошки притисок на работно место;
▪ замор;
▪ технолошки промени;
▪ насилство и малтретирање на работа;
▪ хроничен стрес;
▪ синдром на согорување;
▪ физиолошки нарушувања;
▪ нарушување на психолошкиот интегритет;
▪ нарушување на емоционалниот интегритет;
▪ иницирање механички опасности;
▪ иницирање други видови опасности произлезени од несоодветна реакција на
вработениот како резултат на психосоцијалните штетности;
4.3.5Комбинација од опасности и штетности
Комбинација од наведените примери на опасности и штетности, но секако и
многу други во зависност од карактеристиките на работното место, работната средина,
односно компанијата.
Тие предизвикуваат комбинација од можни повреди.

5. Превентивни мерки при работа со CNCмашини и индустриски
роботи
Под превенција најчесто се подразбира спречување оштетување на
здравјето на вработените, односно зачувување на физичкиот, менталниот и
емоционалниот интегритет на вработените, преку елиминирање на сите
штетности и опасности или нивно редуцирање до прифатливо ниво (согласно
стандардите, националната и меѓународната регулатива)76.
Превенцијата од негативното влијание (штетностите и опасностите) на
CNC‐машините и индустриските роботи (потточка број 4.3), како и другите
агенси врз здравјето на вработените треба да започне уште со дизајнирањето на
процесите и работните места. Имено, успешната превенција е возможна само ако
уште на почетокот се земени предвид факторите (со сите нивни релевантни
карактеристики) коишто би можеле да ги повредат вработените и со тоа да го
оштетат нивното здравје. Тоа е така бидејќи на почетокот при планирањето на
дизајнот на процесот, работните места и техничките средства трошоците за
промени по основа на БЗР се минимални, додека можностите за интервенции
големи. На овој начин најуспешно се креираат безбедни работни места со здрави
работници. Ова „безбедносно правило“ е релевантно за сите агенси на работните
места и средини.
Во тој процес на површина излегуваат филозофијата „АЛАРП“ (ALARP),
илустрација број 1577ичетирите видови превентивни мерки:
▪ законски превентивни мерки (национални закони, конвенции, резолуции,
препораки78),
▪ технички превентивни мерки (техничко‐технолошки мерки за колективна
заштита и технички мерки за лична заштита79, прилог број 31 и прилог број 32),
▪ административни превентивни мерки (политики за безбедност, процедури и
безбедни работни практики, обуки и надзор),
▪ медицински превентивни мерки (здравствени прегледи на вработените).
Сите горенаведени превентивни мерки се релевантни и важни, доколку се
применат соодветно, а нивната ефективност и ефикасност се зголемува доколку
тоа се направи во комбинација (секако во зависност од карактеристиките на
опасностите и штетностите).
Законските превентивни мерки (регулативи) се значајни во насока да се
осигура дека сите правни лица се обврзани да исполнат минимални (а секако и
повеќе од тоа) барања во однос на здравјето и безбедноста при работа. Најчесто
тоа се прави преку закона‐основа и подзаконски акти (правилници) коишто
регулираат одредени области на работните места. Тие треба постојано да се
ажурираат, во согласност со техничко‐технолошкиот и научниот напредок во
насока да обезбедат сигурна заштита на вработените коишто имаат законско
право да бидат заштитени. Покрај тоа, исто така, е поставена и одговорноста на
вработените бидејќи и тие имаат одговорности по одност на БЗР, всушност

аво Македонија тоа е законот за Безбедност и здравје при работа;
нивните активности, доколку не се соодветни на дефиниранните процедури и

правила може да ја нарушат безбедноста и здравјето при работа и да ги загрозат
нивните колеги и животната околина. Исто така, законот и
правилникот/правилниците се основа за Инспекторатот за трудова медицина
да врши проверки по однос на непочитувањето на дефинираните ограничувања и
минимални мерки, како и правна заштита на вработените и работодавачите.

Илустрација број 15: Модел на АЛАРП
Техничко‐технолошките превенивни мерки овозможуваат практична

заштита од штетностите и опасностите, тие се делат на техничко‐технолошки
мерки за колективна заштита и технички мерки за лична заштита. Најважните
техничко‐технолошки превентивни мерки за колективна заштита се:
елиминацијата и супституцијата, автоматизацијата, херметизацијата,
вентилацијата, промените во технолошкиот процес, техничката заштита на
машините, просторната и временската сегрегација и др.80
Техничките средства за лична заштита претставуваат опрема којашто ја користат
вработените согласно останатите превентивни мерки и природата на
штетностите и опасностите од коишто таа треба да овозможат за заштита.
Административните мерки се надоврзуваат на техночко‐технолошките,
односно ги надополнуваат, при што ги вклучуваат вработените во процесот на
креирање безбедна работна средина. Тоа се прави преку: безбедносни политики,
следење безбедносни процедури, реализирање безбедни работни практики,

обученоста на вработените за правилна манипулација со техничките средства и
алатите коишто се користат во работните процеси. Покрај тоа, надзорот од
стручни лица мора да биде неизоставен дел којшто континуирано ќе се
спроведува.
На работните места каде што вработените манипулираат со технички средства
какви што се CNC‐машините и индустриски роботи или имаат интеракција со нив,
работодавачите би требало да им обезбедатрелевантни информации и обуки.81
Во овој контекст истражувањата покажале дека обуката може да ги постигне
моменталните и долгорочни цели кога (1) работниците се едуцирани за
потенцијалните опасности од нивната работа, (2) има подобрување во знаењето
и работните практики, (3) вработените поседуваат неопходните вештини за
безбедно извршување на нивната работа и (4) постои посветеност и поддршка од
менаџментот за безбедността на работаните места.82
Медицинските превентивни мерки овозможуваат здравствено следење на
вработените низ целиот работен процес. Oва е од особено значење бидејќи со тоа
се открива (не)соодветноста на вработениот за алоцираното работно место и(ли)
влијанието на работните процеси и работната околина врз здравјето на
вработениот. Тоа овозможува преземање медицински дејствија коишто би ги
санирале појавениот проблем.
Примери за превентивни мерки од оваа група се: превентивни прегледи пред
вработувањето, периодични прегледи, превентивни прегледи при враќање на
работата после подолго отсуство од здравствени причини, превентивни прегледи
после работата на определено работно место, општи (систематски) прегледи.
Откако технолошкиот процес и работните места се конструирани и
функционални со текот на времето, а како резултат на динамиката на техничко‐
технолошкиот развој многу често се јавуваат потреби за промени во процесите,
начините на работа, воведување нови уреди и технички средства или пак во
процесите се користат нови материјали, но исто така може да дојде и до
излегување на системот од „рамнотежна“ состојба од најразлични причини.
Поради тоа треба постојано да се следи состојбата на технолошките процеси и
работните места и да се прави проценка на ризикот.Работодавачите тоа треба да
го прават за да ги идентификуваат штетностите и опасностите, да го пресметаат
ризикот и согласно тоа да ги изберат и имплементираат превентивните мерки, но
и да ја следат нивната ефикасност и ефективност. Продукт од проценката на
ризикот претставува Изјава за безбедност при работа. Таа треба да содржи
напишани процедури, на пример стандардни оперативни процедури за (1)
осигурување посветеност на менаџментот за елиминирање и контролирање на
експозициите, (2) идентификување и комуницирање на потенцијалните
опасности и штетности за вработените, (3) проценка на експозицијата на
штетности и опасности, 4) идентификување и имплементирање превентивни
мерки и работни практики, 5) оформување документација за преземените акции
за менаџирање на ризикот и (6) периодична проверка на адекватноста на
превентивните мерки и другите превентивни практики.
Како што беше наведено претходно во секоја компанија постојат опасности
и штетности, односно ризици карактеристични само за таа компанија. Како
резултат на тоа ќе бидат изнесени одредени превентивни мерки за оние
опасности и штетности изнесени воточка број 4.
5.1 Превентивни мерки за елиминирање или редуцирање на механичките

опасности произлезени од технолошките средства
1. Законски превентивни меркиа
▪ Закон за безбедност и здравје при работа;
▫ Правилник за безбедност и здравје при употреба на опрема за работа;
▫ Правилник за личната заштитна опрема која вработните ја употребуваат при
работа;
▫ Правилник за знаци за безбедност и здравје при работа;
2. Медицински превентивни мерки
▪ превентивни здравствени прегледи пред вработувањето;
▪ периодични здравствени прегледи;
▪ превентивни здравствени прегледи при враќање на работа после подолго

отсуство од здравствени причини;
▪ превентивни здравствени прегледи по завршување на работата на определено
работно место;
▪ општи (систематски) прегледи;
3.Техничко‐технолошки превентивни меркиб
▪ техничкотехнолошки превентивни мерки за колективна заштита
▫ набавка на технички средства што ги исполнуваат критериумите за

безбедност
Објаснување:Потребно е машините да ги исполнуваат сите безбедносни стандарди
дефинирани во (интер)националните регулативи и стандарди. Техничките средства
коишто го имаат симболот CE се безбедни, односно во нив се инкорпорирани
безбедносните принципи на ЕУ.
▫ означување на техничките средства со адекватни знаци и(ли) етикети
Објаснување:Поставувањето знаци и(ли) етикети на техничките средства или во

нивна близина ја зголемува безбедноста при работа или интеракција со нив како

анаведените законски регулативи претставуваат само дел од легислативата којашто ја регулира БЗР, а се
поврзани со темата на овој труд, т.е. постојат и други закони коишто имаат влијание врз ова подрачје некои
од поважните се: ЗЗО, ЗЗЗ, ЗПиИО, ЗЗВРМ, ЗРО и правилници коишто дополнително регулираат одредени
области од законските решенија;
бприлог број 4;

резултат на тоа што го информираат вработенитот за одредени аспекти од
безбедноста.
▫ вградување контролни мерки за спречување ненамерно вклучување
Објаснување:Во текот на дизајнирањето на техничките средства важно е да се
предвиди дизајн на контролните механизми што нема да дозволи непосакувано
активирање на истите и со тоа активирање на техничките средства.
▫ постојано (неподвижно) физичко оградување на техничките средства,

т.е. опасните зони околу нив со фиксни граничници
Објаснување:Во зависност од процесот, воколку не е потребен пристап за ивршување
на операциите тогаш подобно е техничките средства да бидат оградени со фиксни
граничници коишто не може да се преминат.
▫ физичко оградување на техничките средства, т.е. опасните зони околу

нив со подвижни граничници за чиешто отстранување е потребен
специјален алат
Објаснување:Во зависност од процесот, воколку е потребен пристап до техничките

средства но не често (на пример, еднаш во работна смена)погодно е да се постават
подвижни граничници коишто може да се отстранат со специјален алат од лица
задолжени за тоа.

нив со подвижни граничници со брави за заклучување
Објаснување:Како алтернатива на претходната превентивна мерка може да се

искористи оваа со тоа што клучот ќе биде поседуван од лице коешто е задолжено за
тоа.

нив со подвижни граничници со прекинувачи
Објаснување:Во случаите кога постои потреба за физичко оградување на техничките
средства, но како резултат на тхнолошкиот процес потребен е чест пристап до нив
тогаш подобно е да се постават фиксни подвижни граничници со прекинувачи
коишто кога ќе се отворат ќе ги запраат сите движета на техничките средства,
пред вработениот да влезе во опасната зона.
▫ поставување подлоги чувствителни на притисок околу опасната зона на
техничките средства коишто имаат способност да ги запрат сите
движења на техничките средства
Објаснување:Во случаите кога постои потреба од дополнителна мерка може да
сепостават и подлоги чувствителни на притисок коишто дополнително ќе ја
зголемат безбедноста. Тие играат улога на прекинувачи коишто, се активираат како
резултат на притисокот (од тежината) што се јавува откако вработениот ќе
стапне на нив. Тие ги прекинуваат или успоруваат сите или одделни движењата на
техничките средства. Исто така, може да се искористат самостојно во случаите
кога постои сигурност дека тие се соодветна превентивнамерка.
▫ редовно проверување, чистење и одржување на техничките средства
Објаснување:Потребно е техничките средства да се проверуваат и одржуваат

согласно насоките од произведувачот, но и од добиените информации од
дијагностичките системи вградени во нив, покрај тоа треба да се почитуваат
инструкциите за чистење и одржување. Воколку ова не се извршува адекватно може
да доведе до неантиципирани настани коишто може да ги оштетат техничките
средства, а тоа потенцијално може да предизвика повреди на вработените, односно
да го загрози нивното здравје.
▫ употребувајте соодветно прицврстени штитници и бариери за да се

спречи контакт со подвижните делови од техничките средства
Објаснување:Во случаите кога нема потреба од целосно оградување на техничките
средства туку само треба да се оградат делови од нив коишто вршат разни
движења тогаш монтирањето штитници и бариери е соодветно, тие треба да
спречат секаков пристап до опаснисте зони.
▫ употребување меѓусебно поврзани бариери за да се оневозможи

вработените да ги дофатат опасните зони додека техничките средства
работат
Објаснување:Доколку се користат повеќе заштитници и(ли) барињри на едно или
повеќе технички средства тогаш тие треба да бидат поврзани на начини прикладни
на технолошкиот процес, но без исклучок треба да оневозможат секаков пристап до
опасните зони.
▫ поставување чуствителни рабни ленти на техничките средства коишто

имаат способност да ги прекинат ситеопасни движења на техничните
средства
Објаснување:Слично како и подлогите за притисок и овие превентивни мерки

функционират врз основа на сила, т.е. во случај вработениот да навлезе во опасна
зона ја притиска лентата и таа ги прекинува сите движења на техничките
средства.
▫ поставување светлосни завеси околу пристапните места на техничките

средства коишто се способни согласно растојанието или да издадат
предупредување и(ли) пак да го успорат или прекинат движењето на
техничките средства
Објаснување:Доколку е потребен пристап до техничките средства без екстремно да
се наруши продуктивноста подобно е да се постават светлосни завеси на местата
кадешто е возможен пристап на вработените во опасните зони. Тие во зависност од

целта или ќе ги успорат движењата или пак ќе ги прекинат сосема сѐ додека
вработениот се наоѓа во опасната зона.
▫ сензори за континуирано следење на физички параметри на техничките
средства и дијагностика
Објаснување:Овие системи се помошни, тие сами по себе не може да го заштитат
вработнеиот, но придонесуваат за спречување поголеми хаварии на техничките
средства, исто така, помагаат во процесот на проверка и одржување на техничките
сиситеми.
▫ оптичкоелектронски детектори за присуство
Објаснување:Оптичкоелектронските детектори за присуство во опасните зони

обезбедуваат прекин на сите движења на техничките средства сѐ додека
вработените се присутн.
▫ механизмите за итно запирање поставени на соодветни и видливи места
Објаснување:Прекинувачите за итно запирање на сите движења треба да бидат
поставени на места коишто се во дофат на вработените и лесно може да се
досегнат.
▫ континуирано следење на сајбербезбедноста;
Објаснување:Како резултат на тоа што се овие технички средства (CNCмашини и
индустриски роботи) се повеќе се интегрираат како резултат на интернетот
(мрежите) реална е потребата од сајбер безбедност. Односно, преку осигурување
наоваа безбедност, всушност се обезбедува дека техничките средства не може да
бидат активирани од страна на други лица и нема да извршатдвижења коишто би го
загрозиле здравје на вработените.
▫ одржување на личната заштитна опрема
Објаснување:Одржувањето на личната заштитна опрема осигурува дека таа во

случај на потреба ќе биде финкционална и ќе го заштити вработениот.
▪ технички превентивни мерки за лична заштита
▫ адекватна работна облека
Објаснување:Работната облека треба да биде соодветна на операциите коишто се
извршуваат, таа не треба да има делови коишто може да се заплеткаат во
подвижните делови на техничките средства и со тоа да предизвикаат повреда на
вработениот.
▫ заштитници за лице
Објаснување:Во зависност од операциите доколку постои можност за повреда на
лицето на вработените потребно е да им бидат доделени заштитници на лице.
▫ заштитни очила
Објаснување:Во зависност од операциите доколку постои можност за повреда на
очите на вработените потребно е да им бидат доделени заштитни очила.
▫ ракавици отпорни на сечење
Објаснување:Во зависност од операциите доколку постои можност за повреда

(исекотини) на рацете потребно е на вработените да им бидат доделени ракавици
отпорни на сечење.
▫ шлемови
Објаснување:На вработените треба да им бидат доделени шлемови со адекватни
карактеристики, тие треба да бидат адекватни на влијанието на околината и
операциите коишто ги извршуваат.
▫ заштитни кондури
Објаснување:На вработените треба да им бидат доделени заштитни кондури, тие
треба да бидат адекватни на операциите коишто ги извршуваат и влијанието на
околината.
4. Административни превентивни мерки
▪ обучување на вработените за правилно
користење на потребните алати во работните процеси;
Објаснување: Обучување на вработените за правилно користење на алатите потребни
за извршување на работата во насока да се избегне секаква можност за настанување
повреда.
5.2 Превентивни мерки за елиминирање или редуцирање на електричните

опасности произлезени од технолошките средства

1. Законски превентивни мерки
▫ Правилник за личната заштитна опрема која вработните ја употребуваат
при работа;
▫ Правилник за минималните барања за безбедност и здравје при работа на
вработени од ризици поврзани со изложување на физички агенси
(електромагнетни полиња);
2.Медицински превентивни мерки
Исто како вопотточка5.1.
3.Техничко‐технолошки превентивни мерки

▫ редовно проверување, чистење и одржување на електричните жици
(кабли)
Објаснување:Личната заштитна опрема треба да биде тестирана согласно
техничката документација за да се потврди дека истата ќе обезбеди заштита од
предвидените опасности.
▫ тестирање на личната заштитна опрема
Објаснување:Личната заштитна опрема треба да биде тестирана согласно
техничката документација за да се потврди дека истата ќе обезбеди заштита од
предвидените опасности.
▫ одржување на личната заштитна опрема
Објаснување:Одржувањето на личната заштитна опрема осигурува дека таа во
случај на потреба ќе биде финкционална и ќе го заштити вработениот.
▫ спречување случајно повторно вклучување
Објаснување:Прекинувачите на електрична енергија треба да бидат така
дизајнираништо нема да доведат донејзино повторно вклучување сѐ додека тоа не е
безбедно. Покрај тоа, треба да се испочитуваат сите процедури за нејзино
исклучување, т.е. повторно вклучување.
▫ утврдување безнапонска состојба
Објаснување:Пред активностите за одржување на техничките системи или други
активности потребно е да се воспостави безнапонска состојба односно треба да се
спроведат следните чекори по дадениот редослед: 1. исклучувањевидлив прекин; 2.
спречување случајно повторно вклучување; 3. утврдување на безнапонска состојба; 4.
заземјување и кратко спојување 5. заградување од деловите под напон. На овој начии
се обезбедува безбедна работа од електрични повреди.
▫ заземјување
Објаснување:Адекватно заземјување на сите спроводливи деловина електрична
енергија од сите технички средства на компанијата, со тоа се избегнува можност за
појава на струен удар на вработените.
▫ заградување деловите под напон
Објаснување:Потребно е сите делови од објектот на компанијата каде што постои
инсталација под висок напон треба да бидат адекватно оградени. Пристапот до
овие инсталации треба да биде дозволен само на стручни лица со соодветна
заштитна опрема.
▫ информирање вработени
Објаснување:Потребно е да бидат поставени соодветни знаци и симболи преку
коишто ќе се пренесе порака за опасностите од електрична природа, но и
задолжителни насоки за постапување.
▫ видливи знаци
Објаснување:Знаците треба да бидат поставени на видливи места коишто ќе
обезбедат навремено пренесување на пораката, односно нема да бидат одминати.
▫ дефинирање зони за пристап
Објаснување:Поделбата на деловите од објектите на фабриката на зони за приод
претставува означување зони сголасно степенот на опасноста. Постојат три зони: I
зоназона на слободно движење, односно зона во која не се потребни предупредувања и
напатствија за работа, ниту мерки за заштита; II зонае зона на манипулација и
контрола во електрични погонски постројки и затворени електрични погонски

постројки; III зоназона на опасност околу деловите што се под напон на
оддалеченост помала од сигурното растојание.
▪ технички превентивни мерки за лична заштита
▫ индикатор напон
Објаснување: Доделување на вработениот функционален идникатор за напон (за
низок и висок напон, соодветно) со којшто ќе утврди безнапонската состојба,
односно ќе спречи повреда како резултат на напонска состојба.
▫ гумени излациони чизми
Објаснување: Доделување гумени изолациони чизми за заштита при директно
вршење манипулации во постројките.
▫ гумени изолациони ракавици
Објаснување:Доделување на вработените гумени изолациони ракавици (за
висок или низок напон, соодветно) како заштитно средство при работа со
електрична енергија.
▫ изолациони подлоги
Објаснување: Доделување изолациони подлоги, тие се користат како
дополнителна заштита во случаитекога се извршуваат работи во затворени
погонски простории.
▫ кожни ракавици
Објаснување:Доделувањето кожни ракавици претставува заштита на рацете од
опекотини при ројава на електричен лак. Тие може да бидат со одвоени прсти,
зајакнати меѓу прстите и зајакнати помеѓу прстите и палецот.
▫ заштитни очила и заштитен штит
Објаснување: Доделувањето заштитни очила и заштитен штит претставува
заштита на очите, односно лицето при појава на електричен лак.
4.Административни превентивни мерки
▪ обучување на вработените за правилна работа со
електрични инсталации
Објаснување: Целосно обучување на вработените за манипулација со електричната

инсталација и постапување во посебни ситуации.
▪ обучување на вработените за правилна работа со
алатите за електрична инсталација и сервисирање
Објаснување: Целосно обучување на вработените за манипулација со алатите за
работа со електрична инсталација и нејзино сервисирање.
5.3 Превентивни мерки за елиминирање или редуцирање на ергономските

опасности и штетности произлезени од технолошките средства


▫ Правилник за личната заштитна опрема која вработните ја употребуваат при
работа;
▫ Правилник за безбедност и здравје при работа на вработените изложени на
ризик од бучава;
▫ Правилник за минималните барања за безбедност и здравје на вработените

на работниот простор;
▫ Правилник за безбедност и здравје при работа при рачно пренесување на
товар;
▫ Правилник за безбедност и здравје при работа на вработените изложени на
ризик од механички вибрации;
Исто како во потточка 5.1.
▫ лесно разликување на различните контролни механизми
Објаснување:При дизајнирањето на техничките средства потребно е во однос на

контролните уреди (хардверски и софтверски) да се постават барања коишто ќе
овозможат нивно разликување, со тоа ќе се намали можноста за правење грешки при
управувањето, што пак има влијание врз можноста за настанување повреди.
▫ лесна дофатливост на контролната единица на техничките средства
Објаснување:Контролната единица треба да биде дофатлива за сите коишто

оперираат со техничкото средство.
▫ лесна препознатливост на ознаките и сигналите
Објаснување:Ознаките и сигналите коишто се јавуваат на екраните треба да

бидат така дизајнирани што ќе одговараат на стереотипите на луѓето, односно
треба да бидат карактеристични за тоа подрачје (регион).
▫ ознаките треба да содржат бои и(ли) обележја коишто ќе им помогнат на
вработените да разберат што треба да прават
Објаснување:Ознаките треба да содржат бои и(ли) обележја коишто ќе го
помогнат разбирањето на добиената информација и ќе помогнат за соодветно
преземање активности, односно ќе го олеснат управувањето.
▫ симболитетреба да бидат разбирливи за сите вработени во компанијата
Објаснување:Поставените симболи треба да им бидат познати на сите вработени
без исклучок, не смее да се дојде до различно толкување од вистинското толкување,
во спротивно наместо заштита ќе се создаде опасност.
▫ етикетите, налепниците и знаците треба да бидат јасно видливи, лесни

за читање и лесно разбирливи
Објаснување: Употребените етикети, налепници и знаци треба да бидат поставени
на места каде што ќе бидат јасно видливи, лесни за читање и разбирање со
соодветно ниво на деталност и комплексност.
▫ означување на опасните зони преку адекватно боење на површината на
подот
Објаснување:Подот околу опасните зони на техничките средства треба да биде
соодветно обележан и избоен, односно тој треба да се разликува од бојата на
останатиот дел од подот. Со ова се укажува дека вработените не треба да
„влегуваат“ во ова подрачје од подот доколку не се реализирани безбедносни
процедури.
▫ адекватно дизајнирање на паузите
Објаснување: Дизајнот на паузите треба да биде во согласност на видот на
работата и треба да ја исполни целта за којашто е наменета, т.е. да овозможи
релаксација и одморна вработените.
▫ адекватен дизајн на работата
Објаснување: Работата треба да биде соодветно дизајнирана, односно при нејзиното
дизајнирање треба да се земат предвид релевантните можности, ограничувања и
способности на вработениот.
▫ овозможување комуникација помеѓу вработените
Објаснување: Потребно е да се поттикнува и негува култура на комуникација помеѓу
вработените, на тој начин ќе се создадат неформални групи коишто имаат големо
позитивно влијание од психосоцијален аспект.
▫ мерење и елиминирање или редуцирање на бучавата
Објаснување: Мерење на бучавата согласно легислативата и нејзино редуцирање

согласно нејзиниот извор (замена на оштетените делови, промени во технолошкиот
процес, набавка на нови машини, одделување на техничките средства коишто
произведуваат бучава во посебни простории,...).
▫ мерење и елиминирање или редуцирање на вибрациите
Објаснување: Мерење на вибрациите согласно легислативата и нејзино редуцирање

согласно нејзиниот извор (поставување материјали на контактните места коишто
ја апсорбираат вибрацијата, замена на оштетените делови, промени во

технолошкиот процес, набавка на нови машини, одделување на техничките средства
коишто произведуваат вибрации во посебни простории...).
▫ усогласување на работното место со потребите и на високите и на

ниските вработени
Објаснување: Создавање можност за прилагодливост на елементите од техничките
средства на висината на вработените или пак додавање елементи за
надоместување на висинската разлика.
▫ овозможување назименично стоењеседење на работните места
Објаснување:Доколку технолошкиот процес дозволува потребно е на вработените да
им се овозможи неизменично седењестоење, на тој начин се намалува заморот од
стоење.
▫ климатизирање на погоните, т.е. работните места
Објаснување: Потребно е да се постават уреди за климатизирање на просториите за
во насока да се постигнат потребните микроклиматски услови за да не се оштети
здравјето на вработените.
▫ означување на патеки за движење и евакуација
Објаснување:Означувајќи гипатеките за движење и евакуациј се избегнува можноста
вработените да се движат низ небезбедни делови од погоните и фабриката.
▫ осветлување на коридорите, скалилата, рампите и другите области каде
што луѓето може да работат или да се движат
Објаснување: Потребно е да се обезбеди природна светлина (доколку е возможно)

надополнета, по потреба, со вештачко осветлување за да се задоволат стандардите
за осветлување за работните места, односно погоните.
▪ технички мерки за лична заштита
▫ доделување антифони
Објаснување: Во склучаите доколкут не е возможно да се елиминира бучавата со
техничкотехнолошките превентивни мерки тогаш потребно на вработените да им
се доделат антифони со соодветни карактеристики.
▫ доделување ракавици отпорни на вибрации
Објаснување: Доколку не е возможно да се елиминират вибрациите потребно е на
вработените да им се доделат ракавици отпорни на вибрации со соодветните
карактеристики.
▪ спроведување безбедносни процедури
Објаснување:Потребно е спроведување на безбедносните процедури од сите чинители

(од врвниот менаџмент до вработените) на организацијата, со што се создава
чувство на сопственост.
▪ обучување на вработените за правилна

манипулација со техничките средства
Објаснување: Целосно обучување на вработените за манипулација со техничките

средства и постапување во посебни ситуации.
▪ надзор од стручни лица
Објаснување: Потребно е компанијата да има вработено стручни лица од областа на
БЗР коишто постојано ќе вршат обиколки и анализа на состојбата и по потреба
соработка за извршување корекции.
▪ обучување на вработените за значењето на

поставените знаци и информации
Објаснување: Обучување на вработените зазначењето на симболите и знаците

поставени во компанијата, доколку вработените не знаат да ги толкуваат нивната
присутност е бесцелна.
5.4 Превентивни мерки за елиминирање или редуцирање на

психосоцијалните штетности произлезени од технолошките средства

▪ Закон за безбедност и здравје при работа
Исто како во потточка 5.1.
/
▪ адекватно дизајнирање на паузите
Објаснување:Дизајнот на паузите треба да биде во согласност на видот на работата и
треба да ја исполни целта за којашто е наменета, т.е. да овозможи релаксација и
одморна вработените.
▪ адекватен дизајн на работата
Објаснување: Работата треба да биде соодветно дизајнирана, односно при нејзиното
дизајнирање треба да се земат предвид релевантните можности, ограничувања и
способности на вработениот.
▪ воведување политика за грижа за вработените

Објаснување:Креирање политика за грижа за вработените и план за нејзино

спроведување е најдобриот начин за постигнување севкупна заштита.
▪ наградување на вработените за резултатите во нивната работа
Објаснување: Следење на работатана вработените и соодветно наградување согласно
поставените систем за наградување, секогаш треба да одговара на реалната
ситуација. Тоа води до намалување на психолошките штетности.
▪ информирање на вработените за нивната работа
Објаснување: Целосно информирање на вработените за работата којашто треба да ја
извршат преку состаноци, опис на работните задачи, обуки, итн.
5.5 Превентивни мерки за елиминирање или редуцирање на комбинација од
опасности и штетности произлезени од технолошките средства
Комбинација од превентивни мерки согласно идентификуваните
опасности и штетности, односно ризици.

6. Заклучок
Унапредувањето на индустријата е сигнификантна спрега на „сили“

којашто води кон прогресот на општествата. Оваа практика за многу општества е
императив во нивните стратегии за развој.
Постојат многу начини за унапредување на индустриите, еден од нив е
воведувањето софистицирани технички средства. Тие нудат многу можности и
капацитет за квалитетна работа. Во оваа група спаѓаат и CNC‐машините и
индустриските роботи.
Нивната примена е поттикната од низа поволности коишто компанијата ги
ги добива со нивно воведување, некои од нив се: редуцирање на човековата
инволвираност во опасни операции, елиминирање на монотоните активности
извршувани од луѓето, обезбедување постојан квалитет и елиминирана (или
незначителна) варијација на (полу)производите, намалени трошоци за плати,
намалени барања по однос на вештините на вработените,...Всуштост со нив се
обезбедува можност за „борба“ и одржливост на конкурентскиот пазар.
Сепак покрај позитивните карактеристики (предностите) овие технички
средства во себе содржат опасности и штетности (механички опасности,
електрични опасности, ергономски опасности и штетности, психосоцијални
штетности и комбинација од нив) коишто може да бидат и фатални. Тие најчесто
се генерирани како резултат на неимплементацијата или неадекватната
имплементација на БЗР‐принципите и превентивните мерки (законски,
медицински, техничко‐технолошки и административни) во нивниот севкупен
животен циклус.
Затоа работодавачите треба да посветат време, финансии и човечки ресурси за
работа на оваа проблематика и притоа да ги применат приципите за безбедна
манипулација со овие технички средства. Всушност треба да се применува
АЛАРП‐филозофијата од самиот почеток на дизајнирање на работните процеси,
работните места и техничките средства па сѐ до нивното отстранување, но исто
така паралелно со тоа треба да се применуваат релевантните превентивни мерки.
Крајната целе да се создадат безбедни работни места и безбедна работа без
притоа да постои можност за оштетување на здравјето на вработените.

7. Прилози

Во овој сегмент од семинарскиот труд се содржат следните прилози:
Прилог број 1: Фотографии од CNC‐машини и нивни елементи
Прилог број 2: Фотографии од индустриски роботи и нивни елементи
Прилог број 31: Фотографии од техничко‐технолошки превентивни
мерки при работа со технички средства
Прилог број 32: Фотографии од техничко‐технолошки превентивни
мерки при работа со технички средства
страна 56

Прилог број 4: Поделба на методите за заштита од механички ризици кај
машините

Прилог број 1: Фотографии83 од CNCмашини и нивни елементи


Прилог број 2: Фотографии84од индустриски роботи и нивни елементи

страна 58

Прилог број 3‐1:Фотографии од техничкотехнолошки превентивни мерки
при работа со технички средства


Прилог број 3‐2: Фотографии од техничкотехнолошки превентивни мерки
при работа со технички средства

страна 60

Прилог број4:Поделба на методите за заштита од механички ризици кај
машините

МЕТОДИ ЗА
ЗАШТИТА
ГРАНИЧНИЦИ

8. Библиографија

Д
[1]Делчо Јованоски, Производни сиситеми (структура, анализа, проектирање), МФС, Скопје, 2010 година
страна 62

[2]Драган Митковски, Адекватен менаџмент систем за безебдност и здравје при работа (семинарски труд),
МФС, Скопје, септември 2017 година
[3]Драган Митковски, Сензори и уреди за заштита од механички ризици кај машините, МФС‐УКИМ, Скопје,
2017
[4]Драган Митковски, Програма за заштита од опасно дејство на електрична енергија, МФС‐УКИМ, 2017
[5]Драган Митковски, Безбедност и здравје при работа со јаглеродни наноцевки, МФС‐УКИМ, 2017 година
З
[6]Зоран Пандилов, Автоматизација (интерна скрипта), 2005
Ј
[7]Јованка Караџиска‐Бислимовска, Јордан Минов, Снежана Ристеска‐Куч, Драган Мијакоски, Сашо Столески,
Медицина на трудот, Институт за медицина на трудот, Скопје, 2011 година
A
[8]António B. Moniz, Bettina‐Johanna Krings, Robots Working with Humans or Humans Working with Robots?
Searching for Social Dimensions in New Human‐Robot Interaction in Industry, MDPI, 2016
B
[9]Benjamin O. Alli, Fundamental principles of occupational health and safety, International labor organization,
Geneva, 2008
[10]Björn Matthias, Physical Human‐Robot Collaboration: Safety, Control, Learning and Applications, ABB, 2015
[11]Bjoern Matthias, Susanne Oberer‐Treitz, Harald Staab, Erich Schuller, Steffen Peldschus, Injury Risk
Quantification for Industrial Robots in Collaborative Operation with Humans, ISR‐Robotik, 171‐176, 2010
D
[12]Davide Quarta, Marcello Pogliani, Mario Polino, Federico Maggi, Andrea M. Zanchettin, Stefano Zanero, Breaking
the laws of robotics attacking industrial robots, USA 2017
[13]David M. Macdonald, Practical Machinery Safety, Elsevier, UK, 2004
[14]Dan Dinunzio, Machinery Safety System Selection & Development Methods, Rockwell automation, 2015
G
[15]Guohua Cui, Dan Zhang, Marc A. Rosen, Robotics Safety‐An Engineering Teaching Module, University of Ontario,
2014
[16]Laurent Giraud, Machine fixed guards and safety distances safety‐Prevention of mechanical hazards (Fixed
guards and safety distances), IRSST, 2009
[17]George Schuster, MarvinWinrich, Robotic safety, Rockwell Automation, 2009
J
[18]Jeremy Rifkin, The Third Industrial Revolution: How the Internet, Green Electricity, and 3‐D Printing areUshering
in a Sustainable Era of Distributed Capitalism, 812
[19]S. N. Joshi, CNC Programming and Industrial Robotics, 2013
[20]John Moavenzadeh, The 4th Industrial Revolution: Reshaping the Future of Production, 2015
K
[21]Karen Brown, Introduction to hazard identification and control, 2010
M
[22]Matthew Ward, Industrial robots, 2004
[23]Marius Fink, Christoph Kriehn, Industrial robots, 2009
S
[24]Tsuyoshi Saito, Toshiro Hoshi, Hiroyasu Ikeda and Kohei Okabe, Global harmonization of safety regulations for
the use of industrial robots‐permission of collaborative operation and a related study by JNIOSH, Industrial Health,
53, 2015, 498–504
[25]Stein Haugen, Marvin Rausand, Risk Assessment‐Risk acceptance criteria, Norwegian university of science and
technology, 2015
T
[26]Tamer S. Mahmoud, Introduction to computer numerical control (CNC), 2013
без назначен автор
[27]Glossary of occupational health and safety terms, Industrial accident prevention association, 2007
[28]Directive on the introduction of measures to encourage in the safety and health of workers at work
(89/391/EEC), The Concil of the european communities, 12 June 1989
[29]BSI, Safety of machinery‐Basic concepts, general principles for design (Part 1: Basic terminology, methodology),
UK, 2003
[30]Guidelines for Safe Machinery‐Six steps to a safe machine, SICK, USA, 2009
[31]Machinery and equipment safety (An Indroduction), Worksafe Victoria, Australia, 2007
[32]Workplace safety and health guidelines‐Safe use of machinery, WSH Council, 2014
[33]System engineering fundamentals, System management college, Virginia, 2001
[34]Psychological hazards, Work Safe Alberta Occupational Health and Safety Teacher Resources, 2012
[35]OSHA, Fact sheet‐Working safely with nanomaterials, 2013
[36]A systematic review of the effectiveness of training and education for the protection of workers, Toronto:
Institute for Work & Health. Cincinnati, OH: U.S. Department of Health and Human Services, Centers for Disease
Control, National Institute for Occupational Safety and Health, DHHS (NIOSH), 2010
[37]Ергономски контролни точки, Меѓународна организација на трудот, 2010
[38]TÜV SÜD Group, A practical guide to machinery safety, UK, 2011
[39]Guidance on risk assessment at work, European Comission, Luxemburg, 1996
[40]Fundamentals of CNC Machining‐A Practical Guide for Beginners, Autodesk, USA, 2014
[41]Health and safety in engineering workshops, HSE, 1999
[42]Safety and health in the use of machinery, ILO, 2013
[43]Workplace safety and health guidelines‐Safe use of machinery, WSH Council, 2014
[44]Machine safeguarding at the point of operation‐A guide for finding solutions to machine hazards, Oregon OSHA,
2015
интернет врски
[45]www.history.com/topics/industrial‐revolution
[46]www.history‐world.org/Industrial%20Intro.htm
[47]www.sentryo.net/the‐4‐industrial‐revolutions/
[48]www.i‐scoop.eu/industry‐4‐0/
[49]www.mckinsey.com/business‐functions/operations/our‐insights/manufacturings‐next‐act
[50]www.bobcad.com/cad‐cam‐software‐improves‐cnc‐machine‐productivity‐in‐2014/
[51]www.cam‐machine.com/how‐cnc‐machines‐work‐basics/
[52]www.mmsonline.com/articles/key‐cnc‐concept‐1the‐fundamentals‐of‐cnc
[53]www.mechanicalbooster.com/2017/01/what‐is‐cnc‐machine.html
[54]www.infineon.com/cms/en/
[55]www.comcare.gov.au/preventing/hazards/ergonomic_hazards
[56]www.osha.gov/dts/osta/otm/otm_iv/otm_iv_4.html
[57]www.gettyimages.com/
[58]www.zdravstvo.gov.mk/zakoni‐2/
[59]www.zdravstvo.gov.mk/podzakonski‐akti/
[60]www.worksafe.vic.gov.au
[61]www.mtsp.gov.mk/zakoni.nspx
[62]www.mtsp.gov.mk/pravilnici.nspx
[63]www.piom.com.mk/informacii/zakonski‐propisi/
[64]www.slvesnik.com.mk/besplatni‐izdanija.nspx
[65]www.iso.org

9. Референци
страна 64

1Benjamin O. Alli, Fundamental principles of occupational health and safety, International labor organization, Geneva,
2008, vii
2www.worksafe.vic.gov.au/pages/safety‐and‐prevention/health‐and‐safety‐topics/ohsmanagementsystems/what‐is‐
an‐ohsms
3Glossary of occupational health and safety terms, Industrial accident prevention association, 2007,20
4Glossary of occupational health and safety terms, Industrial accident prevention association, 2007,20
5Јованка Караџиска‐Бислимовска, Јордан Минов, Снежана Ристеска‐Куч, Драган Мијакоски, Сашо Столески,
Медицина на трудот, Институт за медицина на трудот, Скопје, 2011 година, 5859
6Драган Митковски, Адекватен менаџмент систем за безебдност и здравје при работа (семинарски труд),
МФС, Скопје, септември 2017 година, 14
7Directive on the introduction of measures to encourage in the safety and health of workers at work (89/391/EEC),
The Concil of the european communities, 12 June 1989, 2
8Делчо Јованоски, Производни сиситеми (структура, анализа, проектирање), МФС, Скопје, 2010 година, 3
9Драган Митковски, Сензори и уреди за заштита од механички ризици кај машините, МФС‐УКИМ, Скопје,
2017, 6
10Драган Митковски, Адекватен менаџмент систем за безбедност и здравје при работа, МФС‐УКИМ, Скопје,
2016, 11
11http://www.history.com/topics/industrial‐revolution
12http://history‐world.org/Industrial%20Intro.htm
15https://www.sentryo.net/the‐4‐industrial‐revolutions/
16https://www.i‐scoop.eu/industry‐4‐0/
18Jeremy Rifkin, The Third Industrial Revolution: How the Internet, Green Electricity, and 3‐D Printing areUshering in
a Sustainable Era of Distributed Capitalism, 812, 9
23https://www.mckinsey.com/business‐functions/operations/our‐insights/manufacturings‐next‐act
24Зоран Пандилов, Автоматизација (интерна скрипта), 2005, 2
26Tamer S. Mahmoud, Introduction to computer numerical control (CNC), 2013, 2
28Зоран Пандилов, Автоматизација (интерна скрипта), 2005, 7174
30http://bobcad.com/cad‐cam‐software‐improves‐cnc‐machine‐productivity‐in‐2014/
31http://www.cam‐machine.com/how‐cnc‐machines‐work‐basics/
32S. N. Joshi, CNC Programming and Industrial Robotics, 2013, 1
37Tamer S. Mahmoud, Introduction to computer numerical control (CNC), 2013, 78
38https://www.mmsonline.com/articles/key‐cnc‐concept‐1the‐fundamentals‐of‐cnc
39http://www.mechanicalbooster.com/2017/01/what‐is‐cnc‐machine.html

43Guohua Cui, Dan Zhang, Marc A. Rosen, Robotics Safety‐An Engineering Teaching Module, University of Ontario,
2014, 3
46Björn Matthias, Physical Human‐Robot Collaboration: Safety, Control, Learning and Applications, ABB, 2015, 7
49Tsuyoshi Saito, Toshiro Hoshi, Hiroyasu Ikeda and Kohei Okabe, Global harmonization of safety regulations for the
use of industrial robots‐permission of collaborative operation and a related study by JNIOSH, Industrial Health, 53,
2015, 498–504, 499
50https://www.infineon.com/cms/en/
52Davide Quarta, Marcello Pogliani, Mario Polino, Federico Maggi, Andrea M. Zanchettin, Stefano Zanero, Breaking the
laws of robotics attacking industrial robots, USA 2017, 3
2014, 3
56Matthew Ward, Industrial robots, 2004, 5
57Marius Fink, Christoph Kriehn, Industrial robots, 2009, 14
58David M. Macdonald, Practical Machinery Safety, Elsevier, UK, 2004, 4
59Karen Brown, Introduction to hazard identification and control, 2010, 27
60David M. Macdonald, Practical Machinery Safety, Elsevier, UK, 2004, 1011
2014, 1
62BSI, Safety of machinery‐Basic concepts, general principles for design (Part 1: Basic terminology, methodology), UK,
2003, 811
63Guidelines for Safe Machinery‐Six steps to a safe machine, SICK, USA, 2009, 1‐4
64Machinery and equipment safety (An Indroduction), Worksafe Victoria, Australia, 2007, 26
65David M. Macdonald, Practical Machinery Safety, Elsevier, UK, 2004, 6366
66Workplace safety and health guidelines‐Safe use of machinery, WSH Council, 2014, 1121
67Драган Митковски, Програма за заштита од опасно дејство на електрична енергија, МФС‐УКИМ, 2017,710
68Guidelines for Safe Machinery‐Six steps to a safe machine, SICK, USA, 2009, 1‐4
69System engineering fundamentals, System management college, Virginia, 2001, 78
70Workplace safety and health guidelines‐Safe use of machinery, WSH Council, 2014, 2228
71Драган Митковски, Програма за заштита од опасно дејство на електрична енергија, МФС‐УКИМ, 2017, 710
72https://www.comcare.gov.au/preventing/hazards/ergonomic_hazards
73Psychological hazards, Work Safe Alberta Occupational Health and Safety Teacher Resources, 2012, 4
74Делчо Јованоски, Производни сиситеми (структура, анализа, проектирање), МФС, Скопје, 2010 година,11
75www.osha.gov/dts/osta/otm/otm_iv/otm_iv_4.html
76Драган Митковски, Безбедност и здравје при работа со јаглеродни наноцевки, МФС‐УКИМ, 2017 година, 53
77Stein Haugen, Marvin Rausand, Risk Assessment‐Risk acceptance criteria, Norwegian university of science and
technology, 2015, 11
Медицина на трудот, Институт за медицина на трудот, Скопје, 2011 година, 6970
страна 66

Медицина на трудот, Институт за медицина на трудот, Скопје, 2011 година, 59
Медицина на трудот, Институт за медицина на трудот, Скопје, 2011 година, 59
81OSHA, Factsheet‐Working safely with nanomaterials, 2013, 1
82A systematic review of the effectiveness of training and education for the protection of workers, Toronto: Institute
for Work & Health. Cincinnati, OH: U.S. Department of Health and Human Services, Centers for Disease Control, Na‐
tional Institute for Occupational Safety and Health, DHHS (NIOSH), 2010, 127
83https://www.gettyimages.com/
84https://www.gettyimages.com/

Семинарска задача, БМиУ, Драган Митковски - 801 -, втор циклус - УСБЗР -, МФС

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Семинарска задача, БМиУ, Драган Митковски - 801 -, втор циклус - УСБЗР -, МФС

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Универзитет

„Првото правило на технологијата во бизнисот гласи:

Референца: Драган Митковски, Безбедност при работа со CNC‐машини и

Квадратите ги претставуваат елементарните компоненти на системот, коишто

монтажни линии...), III Индустриска револуција (автоматизирано производство,

Создавањето машини овозможиле низа поволности за фабриките, какви што

IV Индустриска револуција се однесува на технолошка

беше изнесено, после I Индустриска револуција машините биле составени од

cybersecurity‐сајбер безбедност, augmented reality‐проширена реалност, big data‐

Со III Индустриска револуција започнала имплементацијата на

начин.Нумеричкото управување претстаува управување на машина или процес

машините,покрај тоа овозможува симултано координирање наоперациите на

▪ роботите може да бидат репрограмирани кога производството на одредена

▪ роботите може да бидат поврзани со компјутерски систем и други роботски

Како резултат на ова, очигледно е дека, во производните погони

▪ човековата интеракција, овие извори се поврзани со програмирањето,

нивните активности, доколку не се соодветни на дефиниранните процедури и

Техничко‐технолошките превенивни мерки овозможуваат практична

5.1 Превентивни мерки за елиминирање или редуцирање на механичките

▪ превентивни здравствени прегледи при враќање на работа после подолго

▫ набавка на технички средства што ги исполнуваат критериумите за

Објаснување:Поставувањето знаци и(ли) етикети на техничките средства или во

▫ постојано (неподвижно) физичко оградување на техничките средства,

▫ физичко оградување на техничките средства, т.е. опасните зони околу

Објаснување:Во зависност од процесот, воколку е потребен пристап до техничките

▫ физичко оградување на техничките средства, т.е. опасните зони околу

Објаснување:Како алтернатива на претходната превентивна мерка може да се

▫ физичко оградување на техничките средства, т.е. опасните зони околу

Објаснување:Потребно е техничките средства да се проверуваат и одржуваат

▫ употребувајте соодветно прицврстени штитници и бариери за да се

▫ употребување меѓусебно поврзани бариери за да се оневозможи

▫ поставување чуствителни рабни ленти на техничките средства коишто

Објаснување:Слично како и подлогите за притисок и овие превентивни мерки

▫ поставување светлосни завеси околу пристапните места на техничките

Објаснување:Оптичко­електронските детектори за присуство во опасните зони

Објаснување:Одржувањето на личната заштитна опрема осигурува дека таа во

Објаснување:Во зависност од операциите доколку постои можност за повреда

5.2 Превентивни мерки за елиминирање или редуцирање на електричните

контрола во електрични погонски постројки и затворени електрични погонски

Објаснување: Целосно обучување на вработените за манипулација со електричната

5.3 Превентивни мерки за елиминирање или редуцирање на ергономските

▫ Правилник за минималните барања за безбедност и здравје на вработените

Објаснување:При дизајнирањето на техничките средства потребно е во однос на

Објаснување:Контролната единица треба да биде дофатлива за сите коишто

Објаснување:Ознаките и сигналите коишто се јавуваат на екраните треба да

▫ етикетите, налепниците и знаците треба да бидат јасно видливи, лесни

Објаснување: Мерење на бучавата согласно легислативата и нејзино редуцирање

Објаснување: Мерење на вибрациите согласно легислативата и нејзино редуцирање

▫ усогласување на работното место со потребите и на високите и на

Објаснување: Потребно е да се обезбеди природна светлина (доколку е возможно)

Објаснување:Потребно е спроведување на безбедносните процедури од сите чинители

▪ обучување на вработените за правилна

Објаснување: Целосно обучување на вработените за манипулација со техничките

▪ обучување на вработените за значењето на

Објаснување: Обучување на вработените зазначењето на симболите и знаците

5.4 Превентивни мерки за елиминирање или редуцирање на

Објаснување:Креирање политика за грижа за вработените и план за нејзино

Унапредувањето на индустријата е сигнификантна спрега на „сили“

You might also like

Објаснување:Оптичкоелектронските детектори за присуство во опасните зони