Περιστρεφόμενα Διανύσματα

και οι χρήσεις τους στις ταλαντώσεις

Γιώργος Παπαδημητρίου

2ο ΓΕΛ Ναυπάκτου

13 Νοεμβρίου 2020

13 Νοεμβρίου 2020 Περιστρεφόμενα Διανύσματα

Γ. Παπαδημητρίου - 2ο ΓΕΛ Ναυπάκτου 1
Περιστρεφόμενο Διάνυσμα

Η απλή αρμονική ταλάντωση είναι A

μία κίνηση με μεταβλητή ταχύτητα
και μεταβλητή επιτάχυνση.
Μπορεί όμως να συνδεθεί με μία x
ομαλή περιστροφική κίνηση ενός
διανύσματος μήκους A. φ
Στο διπλανό σχήμα αν θέσουμε
0
φ = ωt τότε η προβολή του άκρου
του διανύσματος στον y 0 y άξονα
κάνει α.α.τ., αφού

x = Aημ ωt (1)
−A

13 Νοεμβρίου 2020 Περιστρεφόμενα Διανύσματα

Γ. Παπαδημητρίου - 2ο ΓΕΛ Ναυπάκτου 2
Εφαρμογές
Α. Αρχική φάση

√ A = 10cm και
Ας υποθέσουμε ότι ένα σύστημα κάνει α.α.τ. με πλάτος
την χρονική στιγμή t = 0 η απομάκρυνση είναι x1 = 5 3cm και η
ταχύτητα v < 0. Ζητάμε την αρχική φάση φ0 της ταλάντωσης.

13 Νοεμβρίου 2020 Περιστρεφόμενα Διανύσματα

Γ. Παπαδημητρίου - 2ο ΓΕΛ Ναυπάκτου 3
Εφαρμογές
Α. Αρχική φάση

√ A = 10cm και
Ας υποθέσουμε ότι ένα σύστημα κάνει α.α.τ. με πλάτος
την χρονική στιγμή t = 0 η απομάκρυνση είναι x1 = 5 3cm και η
ταχύτητα v < 0. Ζητάμε την αρχική φάση φ0 της ταλάντωσης.

Ξεκινάμε σχεδιάζοντας τον κύκλο

ακτίνας A = 10cm
√ και βρίσκουμε
την θέση x1 = 5 3cm στον y 0 y
άξονα.

13 Νοεμβρίου 2020 Περιστρεφόμενα Διανύσματα

Γ. Παπαδημητρίου - 2ο ΓΕΛ Ναυπάκτου 3
Εφαρμογές
Α. Αρχική φάση

√ A = 10cm και
Ας υποθέσουμε ότι ένα σύστημα κάνει α.α.τ. με πλάτος
την χρονική στιγμή t = 0 η απομάκρυνση είναι x1 = 5 3cm και η
ταχύτητα v < 0. Ζητάμε την αρχική φάση φ0 της ταλάντωσης.

√
10
5 3

Ξεκινάμε σχεδιάζοντας τον κύκλο

ακτίνας A = 10cm
√ και βρίσκουμε
την θέση x1 = 5 3cm στον y 0 y 0
άξονα.

−10

13 Νοεμβρίου 2020 Περιστρεφόμενα Διανύσματα

Γ. Παπαδημητρίου - 2ο ΓΕΛ Ναυπάκτου 3
Εφαρμογές
Α. Αρχική φάση

√ A = 10cm και
Ας υποθέσουμε ότι ένα σύστημα κάνει α.α.τ. με πλάτος
την χρονική στιγμή t = 0 η απομάκρυνση είναι x1 = 5 3cm και η
ταχύτητα v < 0. Ζητάμε την αρχική φάση φ0 της ταλάντωσης.

√
10
5 3
Σχεδιάζουμε μία οριζόντια γραμμή
που διέρχεται
√ από το σημείο
x1 = 5 3cm και τέμνει τον κύκλο
σε σύο σημεία.
Τα σημεία αυτά είναι οι πιθανές 0
θέσεις του περιστρεφόμενου
διανύσματος.

−10

13 Νοεμβρίου 2020 Περιστρεφόμενα Διανύσματα

Γ. Παπαδημητρίου - 2ο ΓΕΛ Ναυπάκτου 4
Εφαρμογές
Α. Αρχική φάση

√ A = 10cm και
Ας υποθέσουμε ότι ένα σύστημα κάνει α.α.τ. με πλάτος
την χρονική στιγμή t = 0 η απομάκρυνση είναι x1 = 5 3cm και η
ταχύτητα v < 0. Ζητάμε την αρχική φάση φ0 της ταλάντωσης.

√
10
5 3

Αν το περιστρεφόμενο ήταν στην

πρώτη θέση, τότε η ταχύτητα του
ταλαντούμενου σώματος θα ήταν
θετική. 0
(Η φορά περιστροφής είναι
αντιωρολογιακή πάντα...)

−10

13 Νοεμβρίου 2020 Περιστρεφόμενα Διανύσματα

Γ. Παπαδημητρίου - 2ο ΓΕΛ Ναυπάκτου 5
Εφαρμογές
Α. Αρχική φάση

√ A = 10cm και
Ας υποθέσουμε ότι ένα σύστημα κάνει α.α.τ. με πλάτος
την χρονική στιγμή t = 0 η απομάκρυνση είναι x1 = 5 3cm και η
ταχύτητα v < 0. Ζητάμε την αρχική φάση φ0 της ταλάντωσης.

√
10
5 3
Στην δεύτερη θέση η ταχύτητα του
ταλαντούμενου σώματος είναι
φ
αρνητική.
΄Αρα αυτή είναι η σωστή θέση του
περιστρεφόμενου διανύσματος. 0
Τώρα μένει να βρούμε την γωνία φ
η οποία είναι η αρχική φάση φ0 .

−10

13 Νοεμβρίου 2020 Περιστρεφόμενα Διανύσματα

Γ. Παπαδημητρίου - 2ο ΓΕΛ Ναυπάκτου 6
Εφαρμογές
Α. Αρχική φάση

√ A = 10cm και
Ας υποθέσουμε ότι ένα σύστημα κάνει α.α.τ. με πλάτος
την χρονική στιγμή t = 0 η απομάκρυνση είναι x1 = 5 3cm και η
ταχύτητα v < 0. Ζητάμε την αρχική φάση φ0 της ταλάντωσης.

Είναι ευκολότερο να βρούμε την √

10
5 3
γωνία θ η οποία μεταφέρεται
εύκολα στο ορθογώνιο τρίγωνο.
φ0
√ √
5 3 3 π θ
ημ θ = = ⇔θ= (2)
10 2 3 0
Επομένως
2π
φ0 = rad
3 −10

13 Νοεμβρίου 2020 Περιστρεφόμενα Διανύσματα

Γ. Παπαδημητρίου - 2ο ΓΕΛ Ναυπάκτου 7
Εφαρμογές
Β. Επίλυση ανισώσεων

Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε το περιστρεφόμενο διάνυσμα για λύση

ασκήσεων που περιέχουν ανισότητες, όπως το πρόβλημα 1.39 σελ. 38
του σχολικού βιβλίου:
΄Ενα σύστημα κάνει α.α.τ. με πλάτος A = 20cm και περίοδο T = 10s.
Να υπολογίσετε για πόσο χρόνο (μέχρι να επιστρέψει στη θέση
ισορροπίας) η απομάκρυνσή του θα είναι μεγαλύτερη από 10cm.

Δηλαδή μας ζητάει να λύσουμε την ανίσωση

x > 10

ως προς χρόνο (x = Aημ ωt)

13 Νοεμβρίου 2020 Περιστρεφόμενα Διανύσματα

Γ. Παπαδημητρίου - 2ο ΓΕΛ Ναυπάκτου 8
Εφαρμογές
Β. Επίλυση ανισώσεων

20
Κατασκευάζουμε τον κύκλο ακτίνας
A = 20cm, στον οποίο θα 10
περιστρέφεται το διάνυσμα, και
σημειώνουμε την θέση x = 10cm
στον άξονα y 0 y της ταλάντωσης. 0

Οι θέσεις όπου ισχύει x > 10

σημειώνονται με κόκκινο χρώμα.
−20

13 Νοεμβρίου 2020 Περιστρεφόμενα Διανύσματα

Γ. Παπαδημητρίου - 2ο ΓΕΛ Ναυπάκτου 9
Εφαρμογές
Β. Επίλυση ανισώσεων

20
Βρίσκουμε τις θέσεις του
περιστρεφόμενου για τις οποίες
ισχύει x > 10cm στον άξονα της 10
ταλάντωσης. φ2
φ1
Σχεδιάζουμε το περιστρεφόμενο 0
στις ακραίες θέσεις, στις οποίες
ισχύει η ισότητα

x = 10
−20

13 Νοεμβρίου 2020 Περιστρεφόμενα Διανύσματα

Γ. Παπαδημητρίου - 2ο ΓΕΛ Ναυπάκτου 10
Εφαρμογές
Β. Επίλυση ανισώσεων

΄Εχουμε ήδη λύσει την ανίσωση

ημ ωt > 12 για 0 < φ < π.
20
π 5π
<φ<
6 6 10
αφού οι γωνίες φ1 , φ2 φ2
υπολογίζονται εύκολα. φ1
0
΄Ομως ζητάμε τον χρόνο. Η γωνία
που διαγράφει το περιστρεφόμενο
μεταξύ των ακραίων θέσεων είναι
2π −20
φ2 − φ1 =
3

13 Νοεμβρίου 2020 Περιστρεφόμενα Διανύσματα

Γ. Παπαδημητρίου - 2ο ΓΕΛ Ναυπάκτου 11
Εφαρμογές
Β. Επίλυση ανισώσεων

Η γωνία που διαγράφει το

περιστρεφόμενο μεταξύ των 20
ακραίων θέσεων είναι ∆φ = 2π
3 και
το περιστρεφόμενο κάνει ομαλή 10
περιστροφική κίνηση, άρα
φ2
φ1
∆φ ∆φ 0
ω= ⇔ ∆t =
∆t ω
2π/3 T
∆t = = (3)
2π/T 3
−20
(piece of cake!)

13 Νοεμβρίου 2020 Περιστρεφόμενα Διανύσματα

Γ. Παπαδημητρίου - 2ο ΓΕΛ Ναυπάκτου 12
Εφαρμογές
Γ. Χρονικά διαστήματα

Με το περιστρεφόμενο υπολογίζουμε εύκολα το χρονικό διάστημα

μετάβασης από μία θέση x1 σε μία θέση x2 στην ταλάντωση.

΄Εστω ότι μας ζητείται να βρούμε το

χρ. διάστημα για να μεταβεί το
σώμα από τη θέση x1 = +A/2
√ με
v1 < 0 στη θέση x2 = −A 2/2 με
v2 > 0. Δίνεται η περίοδος T

13 Νοεμβρίου 2020 Περιστρεφόμενα Διανύσματα

Γ. Παπαδημητρίου - 2ο ΓΕΛ Ναυπάκτου 13
Εφαρμογές
Γ. Χρονικά διαστήματα

Με το περιστρεφόμενο υπολογίζουμε εύκολα το χρονικό διάστημα

μετάβασης από μία θέση x1 σε μία θέση x2 στην ταλάντωση.

A
΄Εστω ότι μας ζητείται να βρούμε το
χρ. διάστημα για να μεταβεί το
σώμα από τη θέση x1 = +A/2 με A/2
√
v1 < 0 στη θέση x2 = −A 2/2 με
v2 > 0. Δίνεται η περίοδος T
0

√
−A 2/2

−A

13 Νοεμβρίου 2020 Περιστρεφόμενα Διανύσματα

Γ. Παπαδημητρίου - 2ο ΓΕΛ Ναυπάκτου 13
Εφαρμογές
Γ. Χρονικά διαστήματα

Με το περιστρεφόμενο υπολογίζουμε εύκολα το χρονικό διάστημα

μετάβασης από μία θέση x1 σε μία θέση x2 στην ταλάντωση.

A
΄Εστω ότι μας ζητείται να βρούμε το
χρ. διάστημα για να μεταβεί το
σώμα από τη θέση x1 = +A/2 με A/2
√
v1 < 0 στη θέση x2 = −A 2/2 με
v2 > 0. Δίνεται η περίοδος T
0
Σχεδιάζουμε τα περιστρεφόμενα
διανύσματα στις κατάλληλες θέσεις √
−A 2/2
(προσέχοντας τις ταχύτητες!)
−A

13 Νοεμβρίου 2020 Περιστρεφόμενα Διανύσματα

Γ. Παπαδημητρίου - 2ο ΓΕΛ Ναυπάκτου 13
Εφαρμογές
Γ. Χρονικά διαστήματα

Τώρα το μόνο που μένει να κάνουμε είναι να υπολογίσουμε την γωνία

∆φ που γράφει το περιστρεφόμενο καθώς μεταβαίνει από την αρχική
στην τελική του θέση.
Από τα τρίγωνα υπολογίζουμε
A
εύκολα:
π π
φ1 = , φ2 =
6 4 A/2
π π π 11π
΄Αρα ∆φ = 6 + 2 + 4 = 12 , φ1
επομένως 0
φ2
∆φ ∆φ
ω= ⇔ ∆t = √
∆t ω −A 2/2
11π/12 11 ∆φ
∆t = = T (4) −A
2π/T 24
13 Νοεμβρίου 2020 Περιστρεφόμενα Διανύσματα
Γ. Παπαδημητρίου - 2ο ΓΕΛ Ναυπάκτου 14
Εξάσκηση
α.

Υπολογίστε τον χρόνο που χρειάζεται για να μεταβεί το σώμα από τη

θέση x1 = +A/2, v1 > 0 στην ακραία θέση της ταλάντωσής του.

A/2

Δίνεται η περίοδος Τ και το φ2 φ

1
διπλανό σχήμα: 0

−A

13 Νοεμβρίου 2020 Περιστρεφόμενα Διανύσματα

Γ. Παπαδημητρίου - 2ο ΓΕΛ Ναυπάκτου 15
Εξάσκηση
β.

Υπολογίστε τον
√ χρόνο που χρειάζεται για να μεταβεί
√ το σώμα από τη
θέση x1 = −A 2/2, v1 > 0 στην θέση x2 = +A 2/2, v2 > 0 της
ταλάντωσής του.

β √ α
+A 2/2

Δίνεται η περίοδος Τ και το

διπλανό σχήμα: 0
√
−A 2/2
γ δ

−A

13 Νοεμβρίου 2020 Περιστρεφόμενα Διανύσματα

Γ. Παπαδημητρίου - 2ο ΓΕΛ Ναυπάκτου 16
Εξάσκηση
γ.

Σώμα που κάνει√ αρμονική ταλάντωση κάποια στιγμή διέρχεται από τη

θέση x1 = −A 3/2, v1 < 0. Υπολογίστε τον ελάχιστο χρόνο που
χρειάζεται για περάσει το σώμα ξανά από την ίδια θέση.

A
α √ β
A 3/2

Δίνεται η περίοδος Τ και το

διπλανό σχήμα: 0

−A

13 Νοεμβρίου 2020 Περιστρεφόμενα Διανύσματα

Γ. Παπαδημητρίου - 2ο ΓΕΛ Ναυπάκτου 17