BİLİM

Hüseyin Gazi Topdemir - Yavuz Unat

tarihi
 İÇİNDEKİLER ; 00 MC
Önsöz »i
v
İçindekiler
Şekiller Tablosu xii
Resimler Tablosu xv

GİRİŞ
(ss: 1-10)
Bilim Nedir? 1
Bilimin Kökenleri 2
Bilimsel İlerlemenin Temel Dönemleri 4
Bilimsel Bilginin Genel Özellikleri 6
Bilim Tarihinin Tanımı ve Önemi 7
Bir Şeyin Bilim Olmasının Koşulları 10

I. KISIM
ANTİK DÖNEMLERDE BİLİM
1. BÖLÜM
İLK UYGARLIKLARDA BİLİM
(ss: 11-16)
Mısır'da, Mezopotamya'da, Hint'te ve Çin'de Bilim 13

2. BÖLÜM
ANTİK GREK DÜNYASINDA BİLİM
(ss: 17-60)
Helen Dönemi 17
Doğa Felsefesi 17
Thales ve Milet Okulu 18
Anaksimandros 20
Anaksimenes 20
Elealı Zenon 22
Anaksagoras 23
Pythagoras ve Pythagorasçılar 23
Atomcu Okul 25
Hipokrates ve Tıp Biliminin Doğuşu 26
Sofistler 27
Sistemler Dönemi 30
Atina Okulları 30
 Platon ve Akademi'de Bilim 30
Aristoteles ve Lcyceum'da Bilim 32
Varlık ve Bilgi Anlayışı 32
Astronomi ve Fizik Görüşü 34
Helenistik Dönem 38
Eukleides ve Dedüktif Geometri 39
Pergeli Apollonios 41
Sisamiı Aristarkhos ve Yeni Astronomi 41
Hiparkhos 43
Arkhimedes ve Mekaniğin Doğuşu 43
Eratosthenes ve Geodezi 45
Biyoloji ve Tıp 47
İskenderiye Mekanik Okulu 47
İskenderiyeli Ctesibios 48
Bizanslı Philon 48
İskenderiyeli Heron 49
Romalılar Döneminde Bilim 51
Ptolemaios 53
Galenos 58

II. KISIM
ORTAÇAĞLARDA BİLİM
1. BÖLÜM
HIRİSTİYAN DÜNYASINDA BİLİM
(ss: 61-93)

Giriş 63
Tanrı Merkezli Olması 63
Personaiizmin Etkin Felsefî Görüş Olması 64
Organik Evren Görüşünün Benimsenmesi 64
Bilginin Elde Edilmesinde Kıyas Yönteminin Kullanılması 65
Patristik Dönem 65
Aziz Augustinus 67
Skolâstik Dönem 68
XII. Yüzyıl Rönesans'ının Doğuşu ve Etkileri 69
Hıristiyan Ortaçağ Astronomisi 69
Hıristiyan Ortaçağ Matematiği 77
Hıristiyan Ortaçağ Fiziği 77
Robert Grosseteste 78

vi
 Rogcr Bacon 80
Hıristiyan Ortaçağ'da Coğrafya 91

Marco Polo 93

2. BÖLÜM
İSLÂM DÜNYASINDA BİLİM
(ss: 9 5 - 1 4 8 )

Giriş 95

İslâm Dünyası'nda Matematik 95

Harezmî 96

Adülhamid İbn Türk 98

Ömer Hayyam 98

İslâm Dünyası'nda Astronomi 102

Fergâni 106

Battânî 107

Beyrûnî 111

İbn e l - H e y s e m 113

TÛsî 114
Bitrûcî 116

Uluğ B e y ve Semerkand Gözlemevi 117

İ s l â m D ü n y a s ı ' n d a Fizik 121

İbn S î n â 122

İbn el-Heysem 123

K e m â t ü d d î n e!-Fârisî 127

İslâm D ü n y a s ı ' n d a K i m y a 131

Câbirİbn Hayyân 131

Zekariyâ el-Râzî 133

İslâm Dünyası'nda Biyoloji ve Tıp Çalışmaları 135

Câhiz 135

Zehrâvî 136

İbn Baytar 136

Demiri 136

İbn Nefis 137

İslâm Dünyası'nda Coğrafya Çalışmaları 137

Harezmî 139

Mesûdî 140

İbnHavkal 140

İdrisî 140

İbn Batuta 141

vii
 İslâm Dünyası'nda Mekanik 141
Benû Musa (Musa Kardeşler) 142
Fârâbî 143
Hâzînî 143
Cezerî 144

3. BÖLÜM
ORTAÇAĞ'DA TÜRKLERİN BİLİME KATKILARI
(ss: 149-166)
İslâm Öncesi Dönem 149
İslâm Sonrası Dönem 150
Karahanlılar 150
Gazneliler 152
Selçuklular Dönemi 152
Osmanlılar Dönemi 154

III. KISIM
MODERN ÇAĞLARDA BİLİM
1. BÖLÜM
RÖNESANS DÖNEMİNDE BİLİM
(ss: 167-203)
Giriş : 169
Rönesans'ta Matematik ; 170
Rönesans'ta Astronomi 171
Mikolaj Kopernik 171
Tycho Brahe 181
Rönesans'ta Coğrafi Keşifler 185
Rönesans'ta Biyoloji ve Tıp 188
Paracelsus 189
Andreas Vesalius 189
VVilliam Harvey 190
Rönesans'ta Teknoloji 190
Barut ve Ateşli Silahlar 190
Pusula 192
Matbaa 194
Leonardo Da Vinci 196
Georgius Agricola (Georg Bauer) 202

vİii
 2. B Ö L Ü M
XVII. V E XVIII. Y Ü Z Y I L L A R D A BİLİM
(ss: 205-281)

Giriş 205
XVII. ve XVIII. Yüzyıllarda Matematik 206
Descartes ve Matematiğin Öne Çıkışı 206
Blais Pascal 207
Fermat 208
Leibniz 209
Euler 210
Lagrange 211
XVII. ve XVIII. Yüzyıllarda Astronomi 212
Teleskop 212
Kepler 220
Descartes ve Çevrimler Kuramı 226
Galileo 230
Herschel 235
Güneş Sistemi'nin Oluşumu 236
XVII. ve XVIII. Yüzyıllarda Fizik 237
Mekanik • 238
Galileo 238
İsaac Nevvton 245
Optik 255
Francesco Maria Grimaldi 256
Ole Romer ve İşık Hızı Ölçümü 258
Clıristian Huygens ve Işığın Küresel Yayılımı 259
Rengin Doğası v e İsaac Newton 261
XVII. v e XVIII. Yüzyıllarda Coğrafya 265
XVII. ve XVIII. Yüzyıllarda Biyoloji 267
XVII. v e XVIII. Yüzyıllarda Teknoloji 270
Termometre 270
Barometre 272
Buhar Makineleri 273
Mekanik Saatler 277
Elektrik v e Elektrikli Aletler 279

İX
 3. BÖLÜM
XIX. VE XX. YÜZYILLARDA BİLİM
(ss: 283-361)

Giriş 283
XIX. v e XX. Yüzyıllarda Matematik 284
Cebir 285
Geometri. 285
XIX. v e XX. Yüzyıllarda Astronomi 288
Yeni G ö k Cisimlerinin Keşfi 288
Dinamik Astronomi 290
Astrofizik 290
Evrenin Oluşumu v e Büyük Patlama Kuramı 292
Uzayın Keşfi 295
XIX. v e XX. Yüzyıllarda Fizik 297
Elektrik v e Elektromanyetik Kuramı 297
James Clerk Maxwell 300
Tanecik v e Dalga Kuramları 303
Thomas Y o u n g 304
Augustin Jean Fresne! 311
Albert Abraham Michelson v e Edvvard Morley 314
Kuantum v e Görelilik Kuramları 316
Kuantum Kuramı 318
Albert Einstein Fotoelektrik Olay v e Foton Kuramı'nin Doğuşu 321
Görelilik Kuramı 325
Albert Einstein 325
Özel Görelilik Kuramı 329
Genel Görelilik Kuramı 337
XIX. v e XX. Yüzyıllarda Kimya 344
Bektrokimya 344
Atom Kuramı 345
İsı v e Enerji 348
XIX. v e X X . Yüzyıllarda Biyoloji 350
Hücre Çalışmalan 350
Canlılar v e Değişimle İlgili Kuramlar ve Sınıflama Düşüncesi 350
Charles Darwin v e Evrim Kuramı 355
Mendel ve Kalıtım Kuramı 357
XIX. v e XX. Yüzyıllarda Teknoloji 358
Otomobil 358
Uçak 358
Atom Enerjisi 360
Bilgisayar 361

x
 4. BÖLÜM
CUMHURİYET DÖNEMİNDE BİLİM
(ss: 363-386)
Giriş 363
Bilimlerdeki Gelişmeler 366
Bilim Adamları 372
Besim Ömer Akalın 372
Fatih Gökmen 373
İbrahim Ethem Ulagay 373
Tevfik Sağlam 374
Süleyman Ferit Eczacıbaşı 376
Hamid Nafiz Pamir 376
Ratip Berker 377
Cahit Arf 378
Sırrı Erinç 380
Ahmet Cemal Eringen 380
Feza Gürsey 381
Behram Kurşuoğlu 382
Hüseyin Cavid Erginsoy 382
Orhan Asım Barut 383
Gazi Yaşargil 384
Oktay Sinanoğlu 384
Paris Pişmiş 385
Nüzhet Toydemir Gökdoğan 385

Kaynaklar 387

Kİ
 ŞEKİLLER TABLOSU

Şekil 1: Pythagoras Teoremi 3

Şekil 2: Anaksimandros'un Dünya Haritası 20
Şekil 3: Karekök 24
Şekil 4: Pythagorasçılara Göre Evren 24
Şekil 5: Aristoteles'in Tümevarım-Tümdengelim Açıklamass 34
Şekil 6: Callippus'a Göre Eudoksos'un Ortak Merkezli Evren Şeması 35
Şekil 7: Aristoteles'in Evren Modeli 35
Şekil 8: Dört Unsur v e Nitelikleri 36
Şekil 9: Zorunlu ve Doğal Hareket 37
Şekil 10: Konika'da Yer Alan Koni Kesitleri 41
Şekil 11: Aristarkhos'un Güneş Merkezli Evren Modeli 42
Şekil 12: Eratosthenes'in Yer'in Çevresini Ölçmesi 46
Şekil 13: Heron'un En Kısa Y o l Kanıtlaması 50
Şekil 14: Menelaos Teoremi 51
Şekil 15: Ptolemaios Teoremi 53
Şekil 16: Dışmerkezli Model 54
Şekil 17: Çembermerkezli Model 54
Şekil 18: Ptolemaios'un Evren Tasarımı 55
Şekil 19. Ptolemaios'un Yansıma Kanıtlaması 57
Şekil 20: Galenos'a G ö r e Kan Dolaşım Sistemi 58
Şekil 21: P u n d u m Aequans 74
Şekil 22: Küre Katmanları 74
Şekil 23: Dante'nin Evren Tasarımı 75
Şekil 24: Fibonacci Spirali 77
Şekil 25: Karanlık O d a 82
Şekil 26: Roger Bacon'a Göre Görme Piramidi 83
Şekil 27: Tek Sayılar Yasası 87
Şekil 28: Ortalama Hız Teoreminin Grafikle Gösterimi 88
Şekil 29: Ortaçağ'da Yeryüzü 91
Şekil 30: Birinci Tip Denklem Çözümü 96
Şekil 31: Hayyâm'ın Teoremi 100
Şekil 32: İslâm Astronomisinde Küre Katmanları Sistemi 104
Şekil 33: Vernier Bölümlemesi 112
Şekil 34: Beyrûnî'nin Yer Çevresini Ölçümü 113
Şekil 35: Dairesel Hareketi Doğrusal Harekete Çeviren Tûsî Modeli 115
Şekil 36: Dairesel Hareketi Doğrusal Harekete Çevirmek İçin Kopernik'in
Kullandığı Model 116
Şekil 37: Bitrûcî'ye Göre P Gezegeni, M Kutbu Etrafında Kutupsal Bir Yörünge İzler. ..117
Şekil 38: İbn El-Heysem'in Yansıma Kanununu Hızlar Dörtgeniyle Açıklaması 125

xii
Şekil 39: Işık Işınlarının Saydam Kürede (Yağmur Damlası) İzlediği Yollar 128
Şekil 40: İşık İşının Yağmur Damlasında İki Kez Kırılması 128
Şekil 4 1 : Işık Işınının Yağmur Damlasında İki Kez Kırılması v e Bir Kez Yansıması 129
Şekil 42: İşık Işınının Yağmur Damlasında İki Kez Kırılması v e İki Kez Yansıması 130
Şekil 43: Zehrâvî'nin Kullandığı Ameliyat Aletleri 136
Şekil 44: Memûn Döneminde Yapılan Yer Ölçümü 139
Şekil 45: Mûsâ Kardeşler'den Ahmed'in Yaptığı Bazı Fıskiye Örnekleri 142
Şekil 46: Benû Musa'nın Araçlarından Fitilinin Seviyesi Otomatik Olarak
Ayarlanan Lamba 142
Şekil 47: Kopernik'in Evren Modeli 176
Şekil 48: Pontuslu Herakleides'in Evren Modeli 183
Şekil 49: Tycho Brahe'nin Evren Modeli 184
Şekil 50: Leonardo'ya Göre Küresel Bir Nesnenin Çevresinde Oluşan
Yayılım Piramitleri 201
Şekil 5 1 : Koordinat Sistemi 206
Şekil 52: Fermat'ya Göre Işığın Kırılması ve En A z Zaman İlkesi 209
Şekil 53: Kepler'e Göre Teleskopta Görüntü Oluşumu 217
Şekil 54: İki Parçalı Teleskop 217
Şekil 55: Newton'un Teleskopunun Şeması 219
Şekil 56: Mars'ın Yörüngesi 222
Şekil 57: Keplerin Birinci Yasası 223
Şekil 58: Kepler'in İkinci Yasası 223
Şekil 59: Kepler'in Üçüncü Yasası 224
Şekil 60: Anima Motrix 225
Şekil 61: Güneş Lekelerine İlişkin Birinci Açıklama 232
Şekil 62: Güneş Lekelerine İlişkin İkinci Açıklama 233
Şekil 63: Geminin Direğinde Bırakılan Taşın Hareketi Geminin Hareketine Bağlıdır... 233
Şekil 64: Serbest Düşme 241
Şekil 65: Galileo'nun Eğik Düzlem Deneyi 244
Şekil 66: Fırlatma Hareketi 244
Şekil 67: Mermi Yolu Hareketi 250
Şekil 68: Ay'ın Yörünge Hareketi 251
Şekil 69: Grimaldi'nin Kırınım Deneyi 257
Şekil 70: Grimaldi'nin Girişim Deneyi 258
Şekil 71: Romer'in Işık Hızını Belirleme Deneyi 259
Şekil 72: Huygens'e Göre Işığın Küresel Yayılımı 260
Şekil 73: Newton'un Prizma Deneyi 262
Şekil 74: Newton'un Tek Bir Renge İlişkin Kırılma Açıklaması 263
Şekil 75: Newton'un Beyaz Işıktan Renkleri ve Renklerden De Beyaz İşığı
Elde Etmesi 264
Şekil 76: Basit Mikroskop 267

Xİİİ
Şekil 77; Bileşik Mikroskop 268
Şekil 78: Huygens'in İçten Yanmalı Motoru 275
Şekil 79; Papin'in Buhar Makinesi 276
Şekil 80: Nevvcomen'in Makinesi 276
Şekil 81; VVatt'ın Makinesi 277
Şekil 82: Trevithick'in Lokomotifi 277
Şekil 83: Huygens'in Geliştirdiği Sarkaçlı Saat 278
Şekil 84: Leyden Şişesi 279
Şekil 85: Oersted'in Deneyi 279
Şekil 86: Mors Alfabesi 281
Şekil 87: Paraleller Postulatı 286
Şekil 88: Hayyâm'ın Beşinci Postula Teoremi 286
Şekil 89; Eukleides ve Eukleides-Dışı Geometriler 288
Şekil 90: Kuvvet Çizgileri 299
Şekil 91: Elektromanyetik Etkileşimle Kuvvet Oluşumu 302
Şekil 92: Young'a Göre Dalga Sınırı ve Işık Işını 305
Şekil 93: Girişim Biçimleri 306
Şekil 94: Young'ın Girişim Deneyi 306
Şekil 95: Newton Halkaları 307
Şekil 96: Kutuplanmamış İşık ve Kutuplanmış Işık 308
Şekil 97: Enine Dalga 309
Şekil 98: Bir Sıvı Yüzeyinde İki Dalganın Girişimi 309
Şekil 99: Fresnel'in Kırınım Deneyi 312
Şekil 100: Esir Rüzgarı 314
Şekil 101: Michelson'ın Işık Hızını Ölçmekte Kullandığı Sekizgen Ayna Yöntemi 315
Şekil 102: Işığın Çekim Alanınca Eğrilmesi 340
Şekil 103: Bükülmüş Uzay ve Işığın Eğrilmesi 341
Şekil 104: Işığın Eğrilmesi 342
Şekil 105: Dalton'un Belirlediği Atomlar ve Elementler 346

YİV
 RESİMLER TABLOSU
Resim 1: Antikçağ'ın Yedi Bilgesinden Birisi: Thales 19
Resim 2: Anaksimenes'e Göre Evren 21
Resim 3: Tıp Biliminin Kurucusu Hipokrates 26
Resim 4: Sofist Protagoras 28
Resim 5: Platon 30
Resim 6: Aristoteles 32
Resim 7: İskenderiye Feneri 38
Resim 8: Eukleides 39
Resim 9: Elementler'in 1619 Tarihli Latince Baskısı 40
Resim 10: Yer'in Hareketiyle Oluşan Ilımların Öncelimi 43
Resim 11: Arkhimedes'in Dev Yakan Aynası 44
Resim 12: Heron'un Mekanik Araçlarından Örnekler 49
Resim 13: Heron'un Kapı Otomatiği Düzeneği 50
Resim 14: Diophantos'un Aritmetik'i 52
Resim 15: Pappus'un Matematik Koleksiyonu Adlı Kitabı 53
Resim 16: Ptolemaios'un Dünya Haritası 56
Resim 17: Panteon Tapınağı 59
Resim 18: Robert Grosseteste 78
Resim 19: Roger Bacon 81
Resim 20: Marco Polo 93
Resim 21: İl Milione'da Bir Sayfa 93
Resim 22: Harezmî 96
Resim 23: Harezmî'nin Cebir'inden Bir Sayfa 97
Resim 24: Ömer Hayyam 98
Resim 25: Bilgelik Evi 102
Resim 26: Fergânî'nin Astronomi Kitabının Latince Baskısının Kapağı 107
Resim 27: Battânî 108
Resim 28: Battânî'nin Zîcinin Latince Baskısının Kapağı 108
Resim 29: Battânî'nin Yaptığı Duvar Kadranı (Libne) 109
Resim 30: Zîc-I Sâbî'de Sinüs Tablosu 110
Resim 31: Yatay ve Dikey Gnomon 111
Resim 32: İbn el-Heysem 113
Resim 33: Merâga Gözlemevi'nin Temsili Resmi 114
Resim 34: Uluğ Bey 118
Resim 35: Semerkand Medresesi 118
Resim 36: Semerkand Gözlemevi 119
Resim 37: Semerkand Gözlemevi'ndeki Duvar Kadranı 120
Resim 38: İbn Sînâ: Filozof, Bilgin ve Doktor 122
Resim 39: İbn el-Heysem ve Kitâb El-Menâzir'in Latincesinin Kapağı 124
Resim 40: İbn el-Heysem'ın Karanlık Oda Deneyi 126
Resim 41: Câbir'e Göre Dört Unsur 132
Resim 42: Câbir İbn Hayyân 132

XV
Resim 43: Câbir Tarafından Y a p ı l a n v e Kullanılan D a m ı t m a v e
Kiredeştirme Araçları 133
R e s i m 44: Râzî B i r Laboratuar Çalışmasında 134
Resim 45: Razı'mn Kıtâb E l - H â v î Fî el-Tıb'bi 134
Resim 46: İbn Baytar'ın Kitabından Bir Sayfa 136
Resim 47: Küçük K a n Dolaşımı 137
Resim 48: Ptolemaios'un Coğrafya'sı (1482 Edisyonu) 138
R e s i m 4 9 : İdrîsî'nin D ü n y a Haritası 140
Resim 50: İbn Batûta 141
Resim 5 1 : Cezerî'nin Yaptığı Kefe 144
R e s i m 5 2 : Cezerî'nin S u y u Y u k a r ı Ç ı k a r a n A r a ç l a r ı n d a n Birisi 145
Resim 53: Fil S u Saati 146
Resim 54: Artuklu S a r a y ı ' n ı n Kapısı 147
Resim 5 5 : Kaşgarlı M a h m u d ' u n D ü n y a Haritası 151
Resim 56: Alı Kuşçu M u h a m m e d i y e ' y i F a t i h ' e S u n a r k e n 155
Resim 57: Şerefeddîn Sabuncuoğlu 156
R e s i m 5 8 : C e r r a h i y e E l - İ l h a n i y e ' d e Y e r A l a n Çeşitli D a ğ l a m a Şekilleri 156
R e s i m 59: İstanbul G ö z l e m e v i 157
Resim 60: İstanbul G ö z l e m e v i ' n d e Kullanılan D u v a r Kadranı 158
Resim 6 1 : Piri Reis'in D ü n y a Haritası 159
Resim 62: C i h a n n ü m a d a Y e r A l a n Kopernik v e B r a h e Sistemleri 161
Resim 63: Kandilli Gözlemevi 165
R e s i m 64; Tartagtia 170
Resim 65: Pacioli 170
Resim 66: Regiomontanus 171
Resim 67: Mikolaj Kopernik 172
Resim 68: Kopernik'in 1503 Y ı l ı n d a Ferrara Üniversitesi'nde Aldığı D i p l o m a 172
Resim 69: Kopernik'in Kullandığı G ö z l e m v e H e s a p l a m a Araçları 173
Resim 70; D e Revolutionibus 175
Resim 7 1 : 1853 Yılında Y a p ı l a n Kopernik Heykeli 178
Resim 72: T y c h o B r a h e 182
Resim 73: Uranienborg Gözlemevi 182
R e s i m 74: B r a h e ' n i n Kullandığı K a d r a n 184
Resim 75: Gemici Henry, Vasco D a G a m a , Kristof K o l o m b 185
Resim 76: B a r r o l o m e u Dias Ümit B u r n u ' n d a 186
Resim 77: K o l o m b Y e n i D ü n y a ' d a 187
Resim 78: Amerigo Vespuci, Ferdinand Magellan, Sebastian Del C a n o ,
187 Francis Drake 187
Resim 79: Paracelsus 189
R e s i m 8 0 : V e s a l i u s , Kullandığı Aletler v e F a b r i c a ' n i n K a p a ğ ı 189
R e s i m 8 1 ; VVilliam H a r v e y 190
R e s i m 8 2 ; B e r t h o l d Schvvartz 191
R e s i m 8 3 : Ü z e r i n e Astrolojik v e P u s u l a N o k t a l a n İşaretlenmiş H a n D ö n e m i ' n e Ait
Kâhinin Tahtası 192
R e s i m 8 4 : İlk M a n y e t i k P u s u l a 192

XVİ
Resim 85: Pusula Kullanımı 193
Resim 86: Epistola De Magnete'den Yer Alan Mıknatıs Çizimi 193
Resim 87: Leonardo Da Vinci 196
Resim 88: Mona Lısa 196
Resim 89: Leonardo'nun Kadın Vücuduna İlişkin Çizimlerinden Birisi 197
Resim 90: D e v Tatar Yayı 197
Resim 91: Leonardo'nun Paraşüt Çizimleri 198
Resim 92: Leonardo'nun Helikopter Tasarımı 198
Resim 93: Kanat Eskizleri 199
Resim 94; Leonardo'nun II. Beyazıt'a Yazdığı Mektubun Aslı ve Çevirisi 199
Resim 95: Leonardo'nun Haliç İçin Önerdiği Köprünün Eskizleri 200
Resim 96: Georgius Agricola 202
Resim 97: De R e Metallica 202
Resim 98: De Re Metallica'dan 203
Resim 99: Bîais Pascal 207
Resim 100: Pascal'ın Hesap Makinesi 208
Resim 101: Pierre De Fermat 208
Resim 102: Gottfried VVilhelm Leibniz 210
Resim 103: Leonhard Euler 210
Resim 104: Joseph Loıs Lagrange 212
Resim 105: Gözlem Borusu 214
Resim 106: Bilinen En Eski Teleskop Resmi 214
Resim 107: Galileo'nun Teleskopu 216
Resim 108: Newton'un Yansıtmalı Teleskopu 218
Resim 109: John Kepler 221
Resim 110: Kepler'in Göksel Gizem'inde Yer Alan Çizimlerden Birisi 221
Resim 111: Descartes'in Çevrimleri 228
Resim 112; Yıldız Habercisinden Bir Sayfa 230
Resim 113: Galileo'nun A y Çizimlerinden Birisi 230
Resim 114: Galileo'nun Gözlemlediği Şekliyle Satürn'ün Halkaları 231
Resim 115: Galileo'nun Venüs'ün Safhalarına İlişkin Çizimleri 231
Resim 116: Galileo'nun Güneş Lekelerine İlişkin Çizimlerinden Birisi 232
Resim 117: Frederick vVilliam Herschel 235
Resim 118: Herschel'in 12 Metrelik Teleskopu 235
Resim 119: Buffon 237
Resim 120: Ünlü Alman Filozofu lmmanuel Kant 237
Resim 121: Galileo Galilei 238
Resim 122: Nevvton'un VVoolsthorpe'takı Çiftlik Evi 246
Resim 123; Richard Hakluyt Jean Bodin 266
Resim 124: A l e x a n d e r V o n Humbolt ve Cari Rirter 266
Resim 125; Galileo'nun Mikroskobu 268
Resim 126; Micrographia'nin Kapağı 268
Resim 127: Hook'un Mikroskobu 269
Resim 128: Leeuwenhoek'un Mikroskobu 269

xvii
Resim 129: Galileo Termometresi 270
Resim 130: Guerıcke'in Termometresi 271
Resim 131: Amonton'un Termometresi 271
Resim 132: Floransa Termometresi 272
Resim 133: Toricelli Barometresi 273
Resim 134: Guericke'nin Fıçı Deneyi 273
Resim 135: Madencinin Dostu 274
Resim 136: Volta'nin Pili 279
Resim 137: Morse'un Telgrafı 280
Resim 138: Edison'un Ampulü 280
Resim 139: Kari Friedrick Gauss 285
Resim 140: Bernhard Riemann 287
Resim 141: Kraliyet Gözlemevi 288
Resim 142: Pulkova Gözlemevi 289
Resim 143: Laplace 290
Resim 144: Güneş'in Tayfında Bulunan Fraunhofer Çizgileri 291
Resim 145: Hertzsprung-Russell Diyagramı 291
Resim 146: VVernher Maximilian Von Braun 295
Resim 147: Sputnik 1 296
Resim 148: Yun Gagarin 296
Resim 149: Edvvin Aldrin Ay Yüzeyinde 296
Resim 150: Micheal Faraday 298
Resim 151: James Clerck Maxwell 300
Resim 152: Thomas Young 304
Resim 153: İki Aralık (Double-Slit) Deneyi 310
Resim 154: Max Planck 318
Resim 155: Albert Einstein 326
Resim 156: Dalton 345
Resim 157: Mendelyev'ın Periyodik Tablosu 347
Resim 158: Crookes Tüpü 347
Resim 159: Sadi Carnot ve Rudolf Clausius 349
Resim 160: Micrographia'da Yer Alan Bir Bitki Hücresi 350
Resim 161: Kaptan James Cook 351
Resim 162: Beagle'in Serüveni 351
Resim 163: Kari Linnaeus 352
Resim 164:Georges Cuvier 353
Resim 165: Charles Lyell 354
Resim 166: Jean B. M. Lamarck 354
Resim 167: Erasmus Darvvin ve Charles Darvvin 355
Resim 168: Türlerin Kökeni 356
Resim 169: Johann Gregor Mendel 357
Resim 170: Cari Bern'in Aracı (1885) 358
Resim 171: Montgolfier Kardeşler'in İlk Uçuş Denemeleri 359
Resim 172: Hezârfen Ahmed Çelebi 360

YV111
Kaynaklar

1001 Invenüons, Müslim Heritage in Our IVorld, Editör: Salim TS Al-Hassani, 2.

Baskı, İstanbul 2005.
Abetti, Giorgio, The History of Astronomy, London 1954.
Adam, Charles, Descartes Hayatı ve Eserleri, Çeviren: Mehmet Karasan, İstanbul
1991.
Adıvar, A. Adnan, Bilim ve Din, İstanbul 1980.
Adıvar, A. Adnan, Osmanlı Türklerinde İlim, İstanbul 1982.
Akarsu, Bedia, Felsefe Terimleri Sözlüğü, TDK, Ankara 1979.
Akdoğan, Cemil, "Felsefe ve Bilim Tarihi", Türkiye 1. Felsefe, Mantık ve Bilim Tarihi
Sempozyumu Bildirileri, Ankara 1991.
Akdoğan, Cemil, "The Controversy Betvveen Nevvton and Hooke on the Nature of
Light", Journal of Human Sciences, Cilt 2, Sayı 1, Ankara 1983.
Aristoteles, Meteorology, İngilizce'ye Çeviren: E. W. Webster, Great Books of the
Western World, Chicago 1952.
Aristoteles, Metafizik, Türkçe'ye çeviren; Ahmed Arslan, Cilt I, İzmir 1985; Cilt I I ,
İzmir 1993.
Aristoteles, Fizik, Türkçeye çeviren; Saffet Babür, İstanbul 1997.
Aristoteles, Gökyüzü Üzerine, Türkçeye çeviren; Saffet Babür, Ankara 1997.
Aristoteles, Ruh Üzerine, Çeviren: Zeki Özcan, İstanbul 2000.
Aster, Ernst von, İlkçağ ve Ortaçağ Felsefe Tarihi, İstanbul 1999.
Bacon, Francis, Novum Organum, Çeviren: Sema Önal Akkaş, Ankara 1999.
Barnet, Lincoln, Evren ve Einstein, Çeviren: Nail Bezel, İstanbul 1982.
Battani, Opus Astronomicum, Latinceye çeviren; C. A. Nailino, Mediolani Insubrum
1907.
Bemstein, Jeremy, Einstein, Çeviren: Nazan Hekim & Reşit Canbeyli, İstanbul
1982.
Bîrûnî, Kitâb el-Tefltîm li-evâ'il Sınâ'at el-Tencîm, Oxford 1923.
Bîrûnî, el-Kanûn el-Mes'üdî, Haydarabat 1954-1956.
Boll, Marcel, Matematik Tarihi, Çeviren: İsmail Aka, Ankara 1990.
Boorse, Henry A. & Lloyd Motz, The VVorld of the Atom, Cilt I, New York 1966.
Boring, E. G., Sensation and Perception in the History of Experimental Psychology,
New York 1942.
Born, Max, Görelilik Kuramı, Çeviren: Celal Kapkın, İstanbul 1995.
Boyer, Cari B., The Rainhow, from Myth to Mathematics, Princeton, New Jersey
1987.
388 Bilim Tarihi

Brindley, G. S., Physiology of the Retina and Visual Pathvvay, Baltimore 1970.
Cajori, Florian,/4 History of Physics, New York 1929.
Capra, Fritjof, Batı Düşüncesinde Dönüm Noktası, Çeviren: Mustafa Armağan,
İstanbul 1992.
Cohen, Morris R. &. I. E. Drabkin,/4 Source Bookin Greek Science, Harvard 1966.
Coleman, James A., Herkes İçin Görelilik, Çeviren: Osman Gürel, Ankara 1987.
Coles, Peter, Einstein ve Tam Güneş Tutulması, Çeviren: Kaan H. Öktem, İstanbul
2000.
Copernicus, Nicolaus, On the Revolutions of the Heavenfy Spheres, Great Books of
Western World, İngilizceye çeviren; C. Glenn Wallis, X V I , Chicago 1952.
Copleston, Frederich, Felsefe Tarihi, Çeviren: Aziz Yardımlı, Cilt 4, İstanbul 1986.
Corson, Dale R. & Paul Laurrain, Electromagnetism: Principles and
Applications, New York 1997.
Crombie, A.C., Augustine to Galileo the History of Science A.D. 400-1650, London
1957.
Demir, Remzi, Takiyüddîn'de Matematik ve Astronomi, Ankara 2000.
Demir, Remzi, Osmanlılar'da Bilimsel Düşüncenin Yapısı, Ankara 2001.
Demir, Remzi, Philosophia Ottomanica, Osmanlılar Döneminde Türk Felsefesi, 3
Cilt, Ankara 2007-2007
Descartes, Rene, Aklı Yönlendirme Kuralları, Çeviren: Can Sahan, İstanbul
(Tarihsiz).
Descartes, Rene, Felsefenin İlkeleri, Çeviren: Mesut Akın, İstanbul 1983.
Descartes, Rene, Metot Üzerine Konuşma, Çeviren: K. Sahir Sel, İstanbul, 1984.
Descartes, Rene, Meditasyonlar 2, Çeviren: Aziz Yardımlı, İstanbul 1998.
Descartes, Rene, Traitede la Lumiere, İngilizce'ye Çeviren: Stephen Gaukroger
(The World and Other Writings,) Cambridge 1998.
Dizer, Muammer, Ali Kuşçu, Ankara 1988.
Dosay, Melek, Remzi Demir, Hüseyin Gazi Topdemir, Yavuz Unat, İnan
Kalaycıoğu 1ları ve Yasemin Emlü, Bilim Tarihi Kılavuzu, Bilginler ve
Yapıtları, Nobel, Ankara 2002.
Dreyer, J. L. E., History of the Planetary System from Thales to Kepler, New York
1953.
Drude, Paul, The Theory ofOptics, Nevv York 1959.
Eastv/ood, Bruce, "Alhazen, Leonardo and Late-Medieval Speculation on the
Inversion of Images in the 'Eye^, Annals of Science, Cilt: 43,1986.
Einstein, Albert, İzafiyet Teorisi, Çeviren: Nihat Fındıklı, İstanbul 1976.
Einstein, Albert & Leopold Infeld, Fiziğin Evrimi, Çeviren: Öner Ünalan, Ankara
1994.
 Kaynaklar 389

Evans, Austin P. (Editör), Three Copernican Trealise, The Commentariolus of

Copernicus, The Letter Against Werner, The Narratio Prima of Rheticus, New
York 1939.
Fahri, Macit, İslâm Felsefesi Tarihi, Çeviren: Kasım Turhan, İstanbul 2004.
Fârâbî, "Eflatun ve Aristoteles'in Görüşlerinin Uzlaştırılması", Çeviren: Mahmut
Kaya, Felsefe Arkivi, Cilt 24, 1984.
Fârâbî, İhsa el-Ulûm, Çeviren: Ahmet Ateş, İstanbul 1989.
Fârâbî, Medine el-Fadıla, Çeviren: Nafiz Danışman, İstanbul 1989.
Fârâbî, Kitab el-Cem'beyne Reye el-Hakîmeyn Eflâtun el-Ilâhî ve Aristûtalis (Platon
ve Aristoteles'in Görüşlerinin Uzlaştırılması) Çeviren: Mahmut Kaya,
İslâm Filozoflarından Felsefe Metinleri, İstanbul 2003.
Feynman, Richard P., Kuantum Elektrodinamiği (KEDİ), Çeviren: R. Ömür Akyüz,
İstanbul 1997.
Frances Benson Stonaker, Meşhur Matematikçiler, Hazırlayan: Melek Dosay
Gökdoğan, Ankara 1989.
Galileo, Galilei, Dialogues Concerning the Two New Sciences, İngilizceye çevirenler;
Henry Crew & Alfonso de Salvio, New York 1914.
GalİIeo, Galilei, Dilalogue Concerning the Two Chief World Systems - Ptolemaic &
Copernican, İngilizceye çeviren; Stillman Drake, Los Angeles 1953.
Goldsmith, Donald, Einstein'ın Büyük Yandgısı, Çeviren: Fatma Esin, İstanbul 1997.
Gökdoğan, Melek Dosay, Kerectnin "İlelHisâb el-Cehr ve'l-Mukâbele"Adlı Eseri,
Ankara 1991.
Gökdoğan, Melek Dosay ve Ömer Akın, Beş Büyük Cebir Bilgini, İstanbul 1994.
Gökdoğan, Melek Dosay, "Osmanlılar'da Matematik", Türkler, Cilt 11, Editörler:
Hasan Celâl Güzel, Kemal Çiçek ve Salim Koca, Ankara 2002, s. 267-276.
Grant, Edward,yl Source Book in Medieval Science, Harvard 1974.
Guthrie, W. K. C , İlkçağ Felsefesi Tarihi, Çeviren: Ahmet Cevizci, Ankara 1988.
Gürel, Osman, Doğa Bilimleri Tarihi, Ankara 2001.
Halliday & Resnick, Fundamentals of Physics, 3E, Wiley 1988.
Heath, Thomas,/! History of Greek Mathematics, Oxford 1921.
Hooft, Gerard't, Maddenin Son Yapıtaşları, Çeviren: Mehmet Koca & Nazife Özdeş
Koca, TÜBİTAK, Ankara 2000.
Hooke, Robert, Micrographia, or Some Physiological Descriptions of Minute Bodies
Made by Magnifying Glasses with Observations and lnquiries, New York
1961.
Hoskin, Michale (Editör), The Cambridge Illustrated History of Astronomy,
Cambridge 2000.
http://www.dirkcouprie.nl/Anaximander.html (22 Ocak 2008).
390 Bilim Tarihi

Huygens, Treatise on Light, Great Books of the Western VVorld, Ed: Robert
Maynard Hutchins, 1952.
Infeld, Leopold.^/bert Einstein, Bilimsel Kişiliği ve Dünyamıza Etkisi, Çeviren:
Cemal Yıldırım, Ankara 1980.
İbn el-Heysem, Risale fi el-Dav, (Işık Üzerine), J. Baarmann, "Abhandulung über das
Licht von ibn al-Haitam", (Almanca Çevirisi) Zeitschrift der Deutschen
Morgenlandischen Gesellschaft, 36,1882.
İbn el-Heysem, Risale fi el-Dav, (Işık Üzerine), M. F. Quraishi, "Discourse on Light",
lh
(İngilizce Çevirisi) ibn al-Haitham, Proceedings of Celebrations of 1000
Anniversary, Editör: Hakim Mohammed Said, Karachi 1969.
İbn el-Heysem, Kitâb el-Menâzır, İngilizce çeviri ve yorum, A. I. Sabra, The Optics of
ibn al-Haytham, I-III. Kitaplar: Doğrudan Görme, Londra 1989.
İbn el-Heysem, Risale fi el-Dav, (Işık Üzerine), Hüseyin Gazi Topdemir, "İbn el-
Heysem'in Işık Üzerine Adlı Çalışması", (Türkçe Çevirisi) Belleten, Cilt: 61,
Sayı: 230, 1997.
İhsanoğlu, Ekmeleddin, Ramazan Şeşen, Cevat İzgi, Cemil Akpınar, İhsan
Fazlıoğlu, Osmanlı Astronomi Literatürü Tarihi, 2 Cilt, İstanbul 1997.
İhsanoğlu, Ekmeleddin, Ramazan Şeşen, Cevat İzgi, Osmanlı Matematik Literatürü
Tarihi, 2 Cilt, İstanbul 1999.
İhsanoğlu, Ekmeleddin, Ramazan Şeşen, M. Serdar Bekar, Gülcan Gündüz, A.
Hamdi Furat, Osmanlı Coğrafya Literatürü Tarihi, 2 Cilt, İstanbul 2000.
İzgi, Cevat, Osmanlı Medreselerinde İlim, Cilt 2, İstanbul 1997.
Jeans, James, The Growth ofPhsical Science, New York 1958.
Joyce, W. B. & Alice Joyce, "Descartes, Newton and SnelPs law", Journal of the
Optical Society of America, Cilt 66, Sayı 1, 1976.
Kaufmann, VVilliam, Rölativite ve Kozmoloji, Çeviren: S. Tameroğlu, Ankara 1980.
Kâhya, Esin, On Sekizinci Yüzyılda Tabii Bilimler, Ankara 1980.
Kâhya, Esin, Modern Kimyanın Kurucusu, Cabirb. Hayyan, Ankara 1995.
Kâhya, Esin, Üroloji Tarihi, Ankara 1980.
Kâhya, Esin, M edicine in the Ottoman Empire, Ankara 1998.
Kâhya, Esin, Şemseddin-i Itakî'nin Resimli Anatomi. Kitabı, Ankara 1996.
Kâhya, Esin, On Dokuzuncu Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu'nda Tıp Eğitimi ve Türk
Hekimleri, Ankara 1997.
Kaya, Mahmut, İslâm Filozoflarından Felsefe Metinleri, İstanbul 2003.
Kazancıgil, Aykut, Osmanlılarda Bilim ve Teknoloji, İstanbul 2007.
Kemâlüddîn el-Fârisî, Tenkih el-Menâzır, I I Cilt, Haydarabad 1928.
Kepler, Johann, Dioptrik, Leipzig 1904.
Kepler, Johann, Ad Vitellionem Paralipomena, I, Gesammelte VVerke, 2. Cilt,
München 1938.
 Kaynaklar 391

Kepler, Johannes, Astronomla Nova, Herausgeben von Max Casper, München 1938.
Kepler, Johannes, Harmonica Mimdi, Herausgeben von Max Casper, München
1938.
Kepler, Johannes, Mysterium Cosmographicum, Herausgeben von Max Casper,
München 1938.
Kepler, Johannes, Epitome of Copernican Astronomy, IV and V, İngilizceye çeviren;
Glenn VVallis, Great Books of VVestera VVorld, X V I , Chicago 1952.
Krause, Max von, Stambuler Handschriften Islamischer Mathematiker, Eingegangen,
1935.
Lindberg, David C , "Alhazen's Theory of Vision and Its Reception in the West",
tos, 58, 1967.
Lindberg, David C , John Pecham and the Science of Optics, Perspectiva Communis,
Wisconsin 1970.
Lindberg, David C , "Al Kindî's Critique of Eukleides' Theory of Vision", Isis, Cilt
62, 1971.
Lindberg, David C , "Late Thirteenth Century Synthesis in Optics",/! Source Book
in Medieval Science, Ed. Edvvard Grant, Harvard 1974.
Lindberg, David C , "Robert Grosseteste and the Revival of Optics in the West",^
Source Book in Medieval Science, Ed. Edward Grant, Harvard 1974.
Lindberg, David C , "Late Thirteenth Century Synthesis in Optics",/! Source Book
in Medieval Science, Ed. Edvvard Grant, Harvard 1974.
Lindberg, Davİd C , Theories of Vision from Al Kindi to Kepler, Chicago 1976.
Lindberg, David C , "The Science of Optics", Science in the MiddleAges, Chicago
1978.
Losee, John, A Historical Introduction to the Philosophy of Science, Oxford 1972.
Lucretius, De Rerum Natura, İngilizce'ye Çeviren: W. H. D. Rouse, Cambridge,
Mass: 1975.
Maxwell, James Clerk, "A Dynamical Theory of the Electromagnetic Field" Ed.
William Francis Magie,A Source Book in Physics, Cambridge,
Massachusetts 1965.
Maxwell, James Clerk, A Treaties on Electricity and Magnetism, New York 1954.
McKenzie, A. E. E., The Majör Achievements of Science, Cambridge 1967.
Nasr, Seyyid Hüseyin, An Introduction to Islamic Cosmological Doctrines,
Massachusetts 1964.
Nasr, Seyyed Hossein, Science and Civilization in islam, Cambridge, Mass. 1968.
Nasr, Seyyid Hüseyin, Islamic Science an Illustrated Study, Kent 1976.
Nasr, Seyyid Hüseyin, islâm Kozmoloji Öğretilerine Giriş, Türkçeye çeviren; Nazife
Şişman, İstanbul 1985.
Nasr, Seyid Hüseyin, İslam ve İlim, Çeviren: İlhan Kutluer, İstanbul 1989.
392 Bilim Tarihi

Nasr, S. H., "Şihabeddin Suhreverdi Maktul", Çeviren: M. Alper Tuğsuz, İslam

Düşüncesi Tarihi, Ed. M. M. Şerif, Türkçe Baskının Editörü, M. Armağan,
Cilt 1, İstanbul 1990.
Nasr, Seyid Hüseyin, İslâm'da Bilim ve Medeniyet, Çevirenler: Nabi Avcı, Kasım
Turhan, ve Ahmet Ünal, İstanbul 1991.
Nazif, Mustafa, Kamâl al-Dîn al~Fârisî wa ba'd buhûthuhu fi Um al-Daw, Kahire
1958.
Needham, Joseph, Wang Ling, Science and Civilisation in China, Cambridge 1962.
Neugebauer, O., The Exact Sciences inAntiauity, Rhode Island 1957.
Nevvton, Isaac, Opticks orA Treaüse of the Reflections, Refractions, înflections &
Colours of Light, New York 1952.
Nevvton, Isaac, Optics, Great Books of the Western World, Ed: Robert Maynard
Hutchins, 1952.
Nevvton, Isaac, Mathematical Principles ofNatural Philosophy, Great Books of
Western WorJd, İngilizceye çeviren; Andrevv Motte, XXIV, Chicago 1952.
North, John, History ofAstronomy and Cosmology, Fontana, London ve Elsevier,
New York 1995.
Omar, Saleh Beshara, ibn al-Haytham Optics, Minnesota 1977.
Özemre, Ahmed Yüksel, XX. Yüzyılda Fiziğe Yön Verenler, İstanbul 2005.
Özgüç, Nazmiye, Erol Tümertekin, Coğrafya, Geçmiş, Kavramlar, Coğrafyacılar,
İstanbul, 2000.
Parker, Barry, Kuvantumu Anlamak, Çeviren: Elif Alkın, İstanbul 2005.
Pav, Peter Anton, "Eighteeth Century Optics: Cartesian-Nevvtonian Conflict",
Applied Optics, Sayı 14,1975.
Peierls, R. E., "Field Theory since Maxwell", Clerk Maxwell and Modern Science,
Bristol 1963.
Penrose, Roger, Fiziğin Gizemi, Çeviren: Tekin Dereli, TÜBİTAK, İstanbul 1989.
Platon, Gorgias, Çeviren: Melih Cevdet Anday, Diyaloglar I, İstanbul 1982.
Platon, Menon, Diyaloglar 1, Çeviren: Adnan Cemgil, İstanbul 1982.
Platon, Theaiteos, Diyaloglar 2, Çeviren: Macit Gökberk, İstanbul 1986.
Platon, Devlet, Çeviren: Sabahattin Eyüpoğlu & M. Ali Cimcoz, İstanbul 1988.
Platon, Timaios, Çeviren: Erol Güney, Lütfi Ay, İstanbul 1989.
Pledge, H. T., Science since 1500, New York 1952.
Ftol&my, Almagest, Great Books of Western World, İngilizceye çeviren; R. Catesby
Taliferro, XVI, Chicago-London-Toronto 1952.
Putlar, Mustafa, Yıldız Adları Sözlüğü, İstanbul 2007.
Rae, Alastair I. M., Kuvantum Fiziği: Yanılsama mı, gerçek mil, Çeviren: Yurdahan
Güler, İstanbul 2000.
 Kaynaklar 393

Rashed, Roshdi, "Le Modele de la Sphere Transparente et lexplication de l'arc -en-

ciel: ibn al-Haytham, al-Fârisî", Revue d'histoire des Sciences et de leurs
applications, Sayı 23, 1970.
Richards, J. A. & F. W. Sears & M. R. Wehr & M. W. Zemansky, Modern Üniversite
Fiziği, Çeviren: F. Domaniç, İstanbul 1982.
Robinson, John Mansley,v4n Introduction to Early Greek Philosophy, Houghton and
Mifflin, 1968.
Ronan, Coün A., The Shorter Science and Civilizalion in China, Cilt 2, Cambridge
1981.
Ronan, Colin, Bilim Tarihi, Dünya Kültürlerinde Bilimin Tarihi ve Gelişmesi,
Çevirenler: Ekmeleddin İhsanoğlu, Feza Günergun, Ankara 2003.
Ronchi, Vasco, The Nature of Light, (Storia della Luce) İngilizce'ye Çeviren: V.
Barocas, Harvard 1970.
Rousseau, Pierre, Atomlar ve Yıldızlar, İstanbul 1946.
Ruechardt, Eduard, Light Visible and Invisible, Michigan 1958.
Sabra, A. I., "İbn al-Haytham", Dictionary ofScientific Biography, Cilt 6, New York
1972.
Sabra, A. I., "The Authorship of the Liber de Crepusculis, an Eleventh Century
Work on Atmospheric Refraction", Isis, 59, 1968.
Sabra, A. I., Theories of Light From Descartes to Newton, London 1967.
Saçlıoğlu, Cihan, "Felsefenin Kuantum Mekaniksel Temelleri", Bilim Teknik, Sayı
395, Ankara 2000.
Saçlıoğlu, Cihan, "Kuantum Teorisine Mucitlerinden İtirazlar", Bilim ve Teknik,
Sayı 325, Ankara 1994.
Salih Zeki, Âsar-ı Bakiyye, İstanbul 1329.
Salih Zeki, Asâr-ı Bakiye (Ortaçağislâm Dünyası'nda Trigonometri), Cilt 1, Yayına
Hazırlayanlar: Remzi Demir ve Yavuz Unat, Ankara 2003.
Salih Zekİ, Asâr-ı Bakiye (Ortaçağ İslâm Dünyası'nda Hesap ve Cebir), Cilt 2, Yayma
Hazırlayan: Melek Dosay Gökdoğan, Ankara 2003.
Salih Zeki, Asâr-ı Bakiye (Bilginlerin Yaşamları ve Yapıtları), Cilt 3, Yayına
Hazırlayanlar, Melek Dosay Gökdoğan, Remzi Demir, Mutlu Kılıç,
Ankara 2004.
Saraç, Celal, "Ziya Teorileri Dalga ve Korpüskül Mücadelesi", Fen ve Teknik, Cilt 1,
Sayı 1,1940.
Saraç, Celal, İyonya Pozitif Bilimi, İzmir 1971.
Sarton, George, "Leonardo da Vinci (1452-1519)", Sarton on the History of Science,
Essays by George Sarton, Selected and Edited by Dorothy Stimson,
Cambridge, Massachusetts 1962, s. 121-148.
Sarton, George, Introduction to the History of Science, Baltimore 1927-1948.
394 | Bilim Tarihi

Sarton, George, Antik Bilim ve Modern Uygarlık, Çevirenler; Melek Dosay-Remzi

Demir, Ankara 1995.
Sarton, George, Bilim Tarihinde Yöntem, Çevirenler: Meiek Dosay Gökdoğan,
Remzi Demir, Yavuz Unat, Güldeniz Can, Ankara 1997.
Sayılı, Aydın, Hayatta En Hakiki Mürşit İlimdir, Ankara 1948.
Sayılı, Aydın ve Necati Lugal, Ebû Nasri'1-FârâbVnin Halâ Üzerine Makalesi, Fârâhî's
Article on Vacuum, Ankara 1951.
Sayılı, Aydın, Abdulhamîd ibn-i Türk'ün Katışık Denklemlerde Mantıki Zaruretler Adlı
Yazısı ve Zamanın Cebri, Ankara 1962.
Sayılı, Aydın, Mısır ve Mezotamyalılarda Matematik, Astronomi ve Tıp, Ankara 1982.
Sayılı, Aydın, "Aristotelian Exp!anation of the Rainbovv", Isis, Cilt 30,1939.
Sayılı, Aydın, "İbn Sînâ'da Işık, Görme ve Gökkuşağı", İbn Sînâ, Doğumunun
Bininci Yılı Armağanı, Ankara 1984.
Sayılı, Aydın, "Kopernik ve Anıtsal Yapıtı," Nikola Kopernik 1'473-1973, Unesco
Türkiye Milli Komisyonu, Ankara 3973.
Sayılı, Aydın, The Observatory in islam, Ankara 1988.
Schaffner, Kenneth F., Nineteenth-Century Aether Theories, Oxford 1972.
Schilpp, Paul Aîthm, Albert Einstein: Philosopher-Scienüst, New York 1951.
Scott, J. F., The Scientifıc Work of Rene Descartes, London 1952.
Shapîro, Alan E., "Kinematics Optics; A Study of the Wave Theory of Light in the
Seventeenth Century", Archive for History of Exact Sciences, Cilt i 1, 1973,
Singer, C. & E. J . Holmyard, & A. R. Hali, & T . I. Williams,.4 History of
Technology, Cilt 3, Oxford 1957.
Singer, Charles, .4 Short History of Scientifıc Ideas to J900, Oxford 1960.
Straker, Stephan Mory, Kepler's Optics: A Study in The Development of Seventeenth
Century Natural Philosophy, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Indiana
Üniversitesi 1970.
Struik, Dirk J., Kısa Matematik Tarihi, İstanbul 1996.
Sııter, Heinrich, Die Matemaiiker und Asironomen derAraber und Ihre Werke,
Leipzig 1900.
Taton, Rene,. History of'Science, The Beginnings of Modern Science, İngilizce'ye
Çeviren: A.J. Pomerans, New York 1967.
Tekeli, Sevim, Nasirüddin, Takîyüddîn ve Tycho Brahe'nin Rasat Aletlerinin
Mukayesesi, Ankara 1958.
Tekeli, Sevim, "Meçhul Bir Yazarın İstanbul Rasathanesinin Tasvirini Veren 'Âlât-ı
Rasadiye Li Zic-i Şehinşahiye' Adlı Makalesi,"Araştırma., Cilt I, Ankara
1963, s. 71-122.
Tekeli, Sevim, 16'mcı Asırda Osmanlılarda Saat ve Takîyüddîn'in "Mekanik Saat
Konstrüksüyonuna Dair En Parlak Yıldızlar" Adlı Eseri, Ankara 1966.
 Kaynaklar I 395
9
Tekeli, Sevim, "Takiyüddin'de Güneş Parametrelerinin Hesabı," Necati Lugal
Armağanı, Ankara 1968, s. 703-710.
Tekeli, Sevim, "Copernicus," Nikola Kopernik 1473-1973, Ankara 1973.
Tekeli, Sevim, Modern Bilimin Doğuşunda Bizans'ın Etkisi, Ankara 1975.
Tekeli, Sevim, "İstanbul Rasathanesinin Araçları," Araştırma, Cilt X I , Ankara 1979,
s. 29-44.
Tekeli, Sevim, "İlk Japon Haritasını Çizen Türk, Kaşgarlı Mahmud", Erdem, Cilt 1,
Sayı 3,1985, s. 645-651.
Tekeli, Sevim, "Kristof Kolomb'un Haritasına Dayanarak En Eski Amerika
Haritasını Çizen Türk Amirali Pirî Reis", Erdem, Cilt 1, Sayı 3,1985, s.
653-663.
Tekeli, Sevim, Melek Dosay ve Yavuz Unat, Cezeri, el-Câmi beyne'l-İlm ve'l-Amel
en-Nâfi Fî Sınaâti'l-fiiyel, Türk Tarih Kurumu, 2002.
Tekeli, Sevim, Esin Kâhya, Melek Dosay, Remzi Demir, Hüseyin Gazi Topdemir,
Yavuz Unat ve Ayten Aydın Koç, Bilim Tarihine Giriş, Dördüncü Baskı,
Nobel, Ankara 2008.
Tez, Zeki, Kimya Tarihi, Ankara 2000.
Tez, Zeki, Ortaçağ Müslümanları, Ankara 2001.
Topdemir, Hüseyin Gazi, Kemâlüddîn el-Fârisî'nin, ibn el-Heysem'in Kitâb el-
Menâzır adlı Optik Kitabına Yazdığı Açıklamanın Yakan Kürelerdeki
Kırılmaya ait Bölümünün Çevirisi ve İncelenmesi, (Yayımlanmamış Master
Tezi) Ankara 1988.
Topdemir, Hüseyin Gazi, "Kemâlüddîn el-Fârisî'nin Gökkuşağı Açıklaması", A Ü.
Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, Cilt 33, Sayı 1-2, 1990.
Topdemir, Hüseyin Gazi, "İbn el-Heysem'in Optik Araştırmaları", Bilim ve Felsefe
Metinleri, Cilt 1, Sayı 1,1992.
Topdemir, Hüseyin Gazi, "Kamal al-Din al-Fârisî's Explanation of the Rainbovv",
Bilim ve Felsefe Metinleri, Cilt 1, Sayı 2, 1992.
Topdemir, Hüseyin Gazi, "Kemâlüddîn el-Fârisî'nin Karanlık Oda Çalışması",
Araştırma, Cilt 14, 1992.
Topdemir, Hüseyin Gazi, Işığın Niteliği ve Görme Kuramı Adlı Bir Optik Eseri
Üzerine Araştırma, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara 1994.
Topdemir, Hüseyin Gazi, Takîyüddîn'in Optik Kitabı, Işığın Niteliği ve Görmenin
Oluşumu, Ankara 1999.
Topdemir, Hüseyin Gazi, Modern Optiğin Kurucusu: İbn el-Heysem, Ankara 2002.
Topdemir, Hüseyin Gazi, İbrahim Müteferrika ve Türk Matbaacılığı, Ankara 2002.
Topdemir, Hüseyin Gazi, "Aristoteles'in Doğa -Fizik- Felsefesi", Felsefe Dünyası,
Sayı 39, Ankara 2004.
Topdemir, Hüseyin Gazi, Işığın Öyküsü, TÜBİTAK, Ankara 2007.
396 Bilim Tarihi

Unat, Yavuz, El-Fergânî, The Elements of Astronomy, Textual Analysis, Translatioıı,

Critical Edition & Facsimile, Edited by Şinasi and Gönül Alpay Tekin,
Harvard University, Harvard 1998.
Unat, Yavuz, "Osmanlı Astronomisine Genel Bir Bakış", Osmanlı, Cilt 8, Yeni
Türkiye Yayınları, Editör: Güler Eren, Ankara 1999, s. 411 -420.
Unat, Yavuz, "Osmanlı Teknolojisine Genel Bir Bakış", Osmanlı, Cilt 8, Yeni
Türkiye Yayınları, Editör: Güler Eren, Ankara 1999, s. 627-654.
Unat, Yavuz, İlkçağlardan Günümüze Astronomi Tarihi, Nobel, Ankara 2001.
Unat, Yavuz, Seyyid Ali Paşa, Miratü'l-Alem (Evrenin Aynası), Ali Kuşçu'nun Fethiyye
Adlı Eserinin Çevirisi, Kültür Bakanlığı Yayınları: 2696, Kültür Eserleri
Dizisi: 314, Ankara 2001.
Unat, Yavuz, "Eski Astronomi Metinlerinde Karşılaşılan Astronomi Terimlerine
İlişkin Bir Sözlük Denemesi", OTAM, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi
Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Sayı 11, Ankara-2000, Ankara
2001, s. 633-696,
Unat, Yavuz, "Çağdaş Astronominin Türkiye'ye Girişi", Türkler, Cilt 14, Yeni
Türkiye Yayınları, Editörler: Hasan Celâl Güzel, Kemal Çiçek, Salim
Koca, Ankara 2002, s. 906-914.
Unat, Yavuz, "Tâkiyüddîn ve İstanbul Gözlemevi (Rasathanesi)", Türkler, Cilt 11,
Yeni Türkiye Yayınları, Editörler: Hasan Celâl Güzel, Kemal Çiçek, Salim
Koca, Ankara 2002, s. 277-288.
Unat, Yavuz, "Cumhuriyet Döneminde Türkiye'de Astronomi Çalışmaları",
Türkler, Cilt 17, Yeni Türkiye Yayınları, Editörler: Hasan Celâl Güzel,
Kemal Çiçek, Salim Koca, Ankara 2002, s. 901-910.
Unat, Yavuz, "El-Cezerî'nin Makine Yapımında Yararlı Bilgiler ve Uygulamalar
Adlı Eseri", Türkler, Cilt 7, Yeni Türkiye Yayınları, Editörler: Hasan Celâl
Güzel, Kemal Çiçek, Salim Koca, Ankara 2002, s. 569-575.
Unat, Yavuz, "Fatih Dönemi Astronomisine Genel Bir Bakış", Bilim ve Ütopya,
Haziran 2002, Sayı 96, İstanbul 2002, s. 40-42.
Unat, Yavuz, "Türk Teknoloji Tarihinden İki Örnek: Cezerî ve Tâkiyüddîn", /. Türk
Bilim ve Teknoloji Tarihi Kongresi Bildirileri (15-17 Kasım 2001), Türk
Teknoloji Tarihi, Yayına Hazırlayanlar: Emre Dölen, Mustafa Kaçar,
, tstanbul 2003, s. 75-94.
Unat, Yavuz, İnan Kalaycıoğulları ve Mehmet Fatih Engin, "Galileo Galilei ve
Astronomiye Katkıları", Bilim Tarihi Araştırmaları, Sayı 01, Güz 2005,
İstanbul 2005, s. 15-23.
Unat, Yavuz, İnan Kalaycıoğulları ve Mehmet Fatih Engin, "Tarih Boyunca
Türklerde Gökbilim - 1 " , Bilim ve Teknik, Mart 2005, Sayı 448, Ankara
2005, s. 52-53.
Unat, Yavuz, İnan Kalaycıoğulları ve Mehmet Fatih Engin, "Tarih Boyunca
Türklerde Gökbilim - 2", Bilim ve Teknik, Nisan 2005, Sayı 449, Ankara
2005, s. 44-45.
 Kaynaklar 397
HEM

Unat, Yavuz, İnan Kalaycıoğullan ve Mehmet Fatih Engin, "Tarih Boyunca

Türklerde Gökbilim - 3", Bilim ve Teknik, Mayıs 2005, Sayı 450, Ankara
2005, s. 18-19.
Unat, Yavuz, "Battânî ve Zîc-i Sâbî", /. Uluslararası Katılımlı Bilim, Din ve Felsefe
Tarihinde Harran Okulu Sempozyumu, 28-30 Nisan 2006 Şanlıurfa, Cilt I,
Şanlıurfa 2006, s. 347-368.
Unat, Yavuz (Editör), Ortaçağ İslâm Dünyası'nda Bilim ve Teknik, Ankara 2008.
Ural, Şafak, Bilim Tarihi, İstanbul 2000.
Ünver, Süheyl, İstanbul Rasathanesi, Ankara 1985.
Voelkel, James R., Johannes Kepler, Yeni Gökbilim, TÜBİTAK, Ankara 2002.
White, Michael, Leonardo İlk Bilgin, Çeviren: Ahmet Aybars Çağlayan, İstanbul
2001.
VVhittaker, E. T., A History of the Theories of Aether and Electricity, 1910.
Wiedeman, Eilhard, "Über die Brechung des Lichtes in Kugeln nach ibn al
Haitham und Kamâl al Dîn al Fârisî", Sitzungsberichte der Physicalish-
Medizinische Sozietat in Erlangen, Cilt 42, 1910.
NViedeman, Eilhard, "Zur Optik von Kamâl al Dîn", Archiv für die Geschicte der
Naturvvissenschaften und der Technik, Cilt 111, 1912.
Wiedemann, E., "Theorie des Regenbogens von ibn al-Haitham", Sitzungsberichte
1 9 R
der Physikalisc-Medizinischen Sozietat in Erlangen, 46,
Williams, J. E. & Metcalfe, H. C. & Trinklein, F. E. & Lefler, R. W. Modern
Physics, New York 1968.
Winter, H. J. J., "The Optical Researches of ibn al-Haitham", Centaurus, Cilt 3,
1954.
Winter, H.J.J., & W. Arafat, "A Statement on optical Reflection and 'Refraction'
Attributed to Nasîrud-Dîn at-Tûsî", Isis, Cilt 42, 1951.
Wolf, Abraham, History of Science, Technology and Philosophy in the 16th and 17th
Centuries, Cilt 1, Gloucester, Mass. 1968.
Yalçın, Cengiz & Nuray Büğet, Modern Fizik ve Atom Fiziği, İstanbul 1981.
Yıldırım, Cemal, Science; Its Meaning and Method, Ankara 1971.
Yıldırım, Cemal, Bilim Felsefesi, İstanbul 1979.
Yıldırım, Cemal, Bilimin Öncüleri, Ankara 1995.
Yıldırım, Cemal, Bilim Tarihi, İstanbul 1992.
Düşünce tarihinin belki de en önemli belirlemelerinden birisi "bilgi güçtür" yargısıdır.
İnsanoğlunun Dünya yüzüne atıldığı andan itibaren bu sözün bilinciyle hareket ettiğini
söylemek olanaklı olmamakla birlikte, yaşamda kalmayı ve yüzyıllar ötesinden bugüne
varlığıyla birlikte taşıdığı maddi-manevi kalıtı, bilgiyi üreten bir bilincinin olduğunu ve
Dünya'yı paylaşmak durumda kaldığı diğer canlılardan bu yönüyle ayrıldığının en
önemli göstergesi olarak karşımızda durmaktadır. Onbinlerce yıl öncesinde barınmak
için kullandığı mağaraların duvarlarını büyük bir incelik ve beğeni duygusuyla yendiği
hayvanların resimleriyle süslemeye başladığı andan itibaren, artık yeryüzündeki
serüveninin yeni bir evresine geçmiş oluyordu. Bu aklını kullanarak çevresini kontrol
altına almasını sağlayacak araçları yapmaya başladığı evredir. O yüzden bilim tarihi
uzmanları bilimi "çevresi üzerinde kontrol kazanan insanın davranış kalıbı" olarak
tanımlamaktadır. Bu bilimin birçok tanımından birisi olmakla birlikte, yukarıda
değinilen gerçekliğe vurgu yapması bakımından değerli bir belirlemedir. Çünkü
mağaranın karanlığından, aydınlığın konforuna kendisini taşıyan insanın, aslında içinde
yaşadığı doğayı daha iyi tanıması sonucu önce onun bilgisini elde ettiği ve ardından bu
bilgilerden yararlanarak daha güvenli, daha rahat yaşama olanağına sahip olmayı
başardığı anlaşılmaktadır.

İşte Bilim Tarih adlı bu çalışma başlangıcından günümüze kadar bilimler alanında ortaya
konulmuş gelişmelerin öyküsünü zamandizinsel ve olgusal olarak sergilemek için
kaleme alınmıştır. Kitapta bilimsel gelişme süreci Batı ve Doğu kültür çevrelerindeki
gelişimi dikkate alınarak ele alınmakla birlikte, özellikle alanında seçkin bir noktaya
ulaşmış ve haklı bir ün kazanmış olan bilim adamlarının başarılarının tanıtılmasına
ayrıca özen gösterilmiştir.