Δευτερόκλιτα Επίθετα (Ασυναίρετα)

Δευτερόκλιτα επίθετα

Τα δευτερόκλιτα επίθετα

χωρίζονται στις παρακάτω

κατηγορίες:

1. Ασυναίρετα

• Τριγενή και τρικατάληκτα, π.χ. ὁ σοφὸς, ἡ σοφὴ, τὸ σοφόν, ὁ δίκαιος, ἡ δικαία, τὸ δίκαιον

• Τριγενή και δικατάληκτα, π.χ, ὁ, ἡ ἄφθονος, τὸ ἄφθονον

2. Συνηρημένα

• Τριγενή και τρικατάληκτα, π.χ. ὁ χρυσοῦς, ἡ χρυσῆ, τὸ χρυσοῦν

• Τριγενή και δικατάληκτα, π.χ. ὁ, ἡ εὔνους, τὸ εὔνουν

3. Αττικόκλιτα, π.χ. ὁ, ἡ ἵλεως, τὸ ἵλεων

Απορία: Αν τα ασυναίρετα επίθετα χωρίζονται σε:

• Τριγενή και τρικατάληκτα, π.χ. ὁ σοφὸς, ἡ σοφὴ, τὸ σοφόν, ὁ δίκαιος, ἡ δικαία, τὸ δίκαιον

• Τριγενή και δικατάληκτα, π.χ. ὁ, ἡ ἄφθονος, τὸ ἄφθονον

Πώς θα ξέρουμε, όμως, ποια

είναι τρικατάληκτα και ποια

είναι δικατάληκτα;

Επιμέλεια: Ελένη Νασιώτη, ΠΕ02 1

 Δευτερόκλιτα Επίθετα (Ασυναίρετα)

Η γραμματική λέει ότι είναι δικατάληκτα:

α) τα περισσότερα από τα σύνθετα,

π.χ.

ὁ, ἡ ἄ-γονος, τὸ ἄ-γονον

ὁ, ἡ ἕν-δοξος, τὸ ἔν-δοξον

ὁ, ἡ ἀξιό-μαχος, τὸ ἀξιό-μαχον

• Βεβαίως, υπάρχουν και επίθετα σύνθετα τα οποία παρόλο που είναι σύνθετα είναι

τρικατάληκτα, π.χ. ὁ ἀντάξιος, ἡ ἀνταξία, τὸ ἀντάξιον, ή τα επίθετα σε –ικός, π.χ. ὁ

ἐξεταστικός, ἡ ἐξεταστική, τὸ ἐξεταστικόν.

β) τα απλά επίθετα: αἴθριος, αἰφνίδιος, βάναυσος, βάρβαρος, βάσκανος, βέβηλος, γαμήλιος,

δόκιμος, ἕωλος (=παλιός), ἥμερος, ἤρεμος, ἥσυχος, κίβδηλος, λάβρος, λάλος, χέρσος, τιθασός

(=ήμερος)

π.χ. ὁ, ἡ αἰφνίδιος, τὸ αιφνίδιον.

γ) μερικά επίθετα σε -ος που χρησιμοποιούνται στο αρσενικό και το θηλυκό και ως ουσιαστικά,

π.χ.

ὁ, ἡ ἀγωγός, τὸ ἀγωγὸν

ὁ, ἡ βοηθός, τὸ βοηθὸν

ὁ, ἡ τιμωρός, τὸ τιμωρὸν

ὁ, ἡ τύραννος, τὸ τύραννον.

δ) μερικά απλά που λήγουν σε:

–ειος, π.χ. ὁ, ἡ βόρειος τὸ βόρειον

-ιος π.χ. ὁ, ἡ γαμήλιος, τὸ γαμήλιον

-ιμος ὁ, ἡ δόκιμος, τὸ δόκιμον

Επιμέλεια: Ελένη Νασιώτη, ΠΕ02 2

 Δευτερόκλιτα Επίθετα (Ασυναίρετα)

Υπάρχουν όμως και επίθετα, απλά

ή σύνθετα, που είναι συγχρόνως
τρικατάληκτα και δικατάληκτα.
Δες στον παρακάτω πίνακα.
Δυσκολεύουν τα πράγματα, ε;

Δικατάληκτο Τρικατάληκτο

ὁ, ἡ βέβαιος τό βέβαιον ή ὁ βέβαιος, ἡ βεβαία, τό βέβαιον

ὁ, ἡ ἔρημος, τό ἔρημον ή ὁ ἔρημος, ἡ ἐρήμη, τό ἔρημον

ὁ, ἡ ἀναίτιος, τό ἀναίτιον ή ὁ ἀναίτιος, ἡ ἀναιτία, τό ἀναίτιον

ὁ, ἡ ἀνάξιος, τό ἀνάξιον ή ὁ ἀνάξιος, ἡ ἀναξία, τό ἀνάξιον

Καταλήξεις των δευτερόκλιτων επιθέτων

Ενικός Αρσενικά Θηλυκά ουδέτερα

Ον. -ος -η -α -ον

Γεν. -ου -ης -ας -ου

Δοτ. -ῳ -ῃ -ᾳ -ῳ

Αιτ. -ον -ην -αν -ον

Κλητ. -ε -η -α -ον

Πληθυντικός

Ον. -οι -αι -α

Γεν. -ων -ῶν -ων

Δοτ. -οις -αις -οις

Αιτ. -ους -ας -α

Κλητ. -οι -αι -α

Επιμέλεια: Ελένη Νασιώτη, ΠΕ02 3

 Δευτερόκλιτα Επίθετα (Ασυναίρετα)

Ασυναίρετα δευτερόκλιτα επίθετα τριγενή και τρικατάληκτα

Τα δευτερόκλιτα επίθετα, που είναι τριγενή

και τρικατάληκτα είναι λίγο ιδιόμορφα στο

σχηματισμό των τριών γενών· πρόσεξε λίγο

τα παρακάτω παραδείγματα:

αρσενικό θηλυκό ουδέτερο

α' ομάδα σοφὸς σοφὴ σοφὸν
ἀγαθὸς ἀγαθὴ ἀγαθὸν
θετικὸς θετικὴ θετικὸν
β' ομάδα δίκαιος δικαία δίκαιον
στερεὸς στερεὰ στερεόν
νέος νέα νέον

Όπως παρατηρείς,

τα αρσενικά και των δύο ομάδων έχουν κατάληξη -ος·

τα ουδέτερα και των δύο ομάδων έχουν κατάληξη -ον·

τα θηλυκά όμως έχουν δύο καταλήξεις· άλλοτε -η κι

άλλοτε -α

Ο λόγος αυτής της διαφοράς βρίσκεται στο αρσενικό!

Επιμέλεια: Ελένη Νασιώτη, ΠΕ02 4

 Δευτερόκλιτα Επίθετα (Ασυναίρετα)

Πιο συγκεκριμένα:

• Όταν πριν από την κατάληξη -ος του αρσενικού υπάρχει σύμφωνο εκτός από ῥ, τότε
το θηλυκό σχηματίζεται με κατάληξη -η.

• Όταν πριν από την κατάληξη -ος του αρσενικού υπάρχει φωνήεν ή ῥ, τότε το θηλυκό
σχηματίζεται με κατάληξη -α.

Εξαίρεση αποτελεί το επίθετο ὁ ὄγδοος, ἡ ὀγδόη κι όχι η ὀγδόα.

Ασυναίρετα τριγενή και τρικατάληκτα

Ενικός Αριθμός

Αρσ. Θηλ. Ουδ.

ὁ σοφ-ὸς ἡ σοφ-ὴ τὸ σοφ-ὸν

τοῦ σοφ-οῦ τῆς σοφ-ῆς τοῦ σοφ-οῦ

τῷ σοφ-ῷ τῇ σοφ-ῇ τῷ σοφ-ῷ

τὸν σοφ-ὸν τὴν σοφ-ὴν τὸ σοφ-ὸν

ὦ σοφ-ὲ ὦ σοφ-ὴ ὦ σοφ-ὸν

Πληθυντικός Αριθμός

οἱ σοφ-οὶ αἱ σοφ-αὶ τὰ σοφ-ὰ

τῶν σοφ-ῶν τῶν σοφ-ῶν τῶν σοφ-ῶν

τοῖς σοφ-οῖς ταῖς σοφ-αῖς τοῖς σοφ-οῖς

τοὺς σοφ-οὺς τὰς σοφ-ὰς τὰ σοφ-ὰ

ὦ σοφ-οὶ ὦ σοφ-αὶ ὦ σοφ-ὰ

Το θηλυκό σε -η, γιατί πριν την κατάληξη -ος του αρσενικού υπάρχει

σύμφωνο εκτός από ῥ.

Επιμέλεια: Ελένη Νασιώτη, ΠΕ02 5

 Δευτερόκλιτα Επίθετα (Ασυναίρετα)

Ενικός Αριθμός

Αρσ. Θηλ. Ουδ.

ὁ δίκαι-ος ἡ δικαί-α τὸ δίκαι-ον

τοῦ δικαί-ου τῆς δικαί-ας τοῦ δικαί-ου

τῷ δικαί-ῳ τῇ δικαί-ᾳ τῷ δικαί-ῳ

τὸν δίκαι-ον τὴν δικαί-αν τὸ δίκαι-ον

ὦ δίκαι-ε ὦ δικαί-α ὦ δίκαι-ον

Πληθυντικός Αριθμός

οἱ δίκαι-οι αἱ δίκαι-αι τὰ δίκαι-α

τῶν δικαί-ων τῶν δικαί-ων τῶν δικαί-ων

τοῖς δικαί-οις ταῖς δικαί-αις τοῖς δικαί-οις

τοὺς δικαί-ους τὰς δικαί-ας τὰ δίκαι-α

ὦ δίκαι-οι ὦ δίκαι-αι ὦ δίκαι-α

Το θηλυκό σε -α, γιατί πριν από την κατάληξη -ος του αρσενικού υπάρχει φωνήεν ή ῥ.

ΠΡΟΣΕΞΕ!

Σχηματίζονται και κλίνονται όπως το σοφός:

ὁ θερμός, ἡ θερμή, τὸ θερμὸν // ὁ πρῶτος, ἡ πρώτη, τὸ πρῶτον //ὁ λίθινος, ἡ λιθίνη, το λίθινον.*

Σχηματίζονται και κλίνονται όπως το δίκαιος:

ὁ δεξιός, ἡ δεξιά, τὸ δεξιὸν // ὁ νέος, ἡ νέα, τὸ νέον // ὁ βέβαιος, ἡ βεβαία, τὸ βέβαιον*

* Όταν το αρσενικό τονίζεται στην ΠΠΛ 1, το θηλυκό τονίζεται στην ΠΛ 2

1 ΠΠΛ: Προπαραλήγουσα
2 ΠΛ: Παραλήγουσα
Επιμέλεια: Ελένη Νασιώτη, ΠΕ02 6
 Δευτερόκλιτα Επίθετα (Ασυναίρετα)

Γκρρ! Αμάν πια αυτός ο

τόνος…. Πού θα τονίσω το
θηλυκό;

ΤΟΝΙΣΜΟΣ ΘΗΛΥΚΩΝ

Πρόβλημα αποτελεί ο τονισμός του θηλυκού, όταν το αρσενικό τονίζεται στην ΠΠΛ.

Ας πάρουμε για παράδειγμα το επίθετο «ὁ ἅγιος». Σύμφωνα με όσα είπαμε παραπάνω, αφού πριν

από το -ος της κατάληξης υπάρχει φωνήεν, το θηλυκό θα τελειώνει σε -α, άρα θα γίνει ἡ ἁγια.

Πού θα τονίσουμε όμως ; Θα πούμε ἅγια ή ἁγία;

Γεια!! Ήρθα να βοηθήσω λίγο την

κατάσταση, για να μην γκρινιάζει ο

Ντόναλντ! Μην ανησυχείς… υπάρχουν

οι παρακάτω κανόνες που θα μας

βοηθήσουν.

1. Το -α της κατάληξης είναι μακρό, αυτό σημαίνει ότι στα αρχαία προφερόταν ως δύο συλλαβές: α-

γι-α-α.

2. Οι αρχαίοι (όπως κι εμείς οι νέοι), δεν μπορούσαν να τονίσουν πέρα από την ΠΠΛ, (πέρα από την

τρίτη από το τέλος συλλαβή),

ΑΡΑ

δε θα μπορούσαν να πουν ά-γι-α-α. (Προσπάθησε να το προφέρεις δυνατά ως μια λέξη, και θα δεις

ότι δε λέγεται. Αν δεν το καταφέρεις, δοκίμασε να πεις τη λέξη αυτοκινητο τονίζοντάς την έτσι:

αύτοκινητο!

Επιμέλεια: Ελένη Νασιώτη, ΠΕ02 7

 Δευτερόκλιτα Επίθετα (Ασυναίρετα)

Άρα, όταν ένα θηλυκό επίθετο τελειώνει σε -α, τότε, για λόγους τονισμού, θα τονίζεται μέχρι την

ΠΛ. Επομένως, το θηλυκό του ἅγιος δεν είναι ἅγια αλλά ἁγία

Έτσι:

το θηλυκό του δίκαιος δεν είναι δίκαια αλλά δικαία

το θηλυκό του πλούσιος δεν είναι πλούσια αλλά πλουσία

το θηλυκό του ἐπιτήδειος δεν είναι επιτήδεια αλλά επιτηδεία

Ή πολύ απλά….επειδή η λήγουσα

του θηλυκού είναι μακρά….ΔΕΝ
τονίζεται η προπαραλήγουσα

Αφού ξέρουμε πώς τονίζεται η ονομαστική του ενικού, ξέρουμε να τονίσουμε και τις υπόλοιπες

πτώσεις του ενικού. Τα μάθαμε στην κλίση των ουσιαστικών.

Ας δούμε τον πληθυντικό τώρα: Η ονομαστική, άρα και η κλητική (αφού είναι ίδιες) και η γενική,

τονίζονται όπου και όπως τονίζονται οι ίδιες πτώσεις στο αρσενικό, π.χ.

Επιμέλεια: Ελένη Νασιώτη, ΠΕ02 8

 Δευτερόκλιτα Επίθετα (Ασυναίρετα)

Αφού, ευτυχώς, λύσαμε το θέμα του

τονισμού των θηλυκών επιθέτων, ας
δούμε ένα παράδειγμα κλίσης
ασυναίρετου τριγενούς και
δικατάληκτου επιθέτου.

Ασυναίρετα τριγενή και δικατάληκτα

Ενικός Αριθμός
ὁ ἡ ἄφθον-ος τιμωρ-ὸς τὸ ἄφθον-ον τιμωρ-ὸν
τοῦ τῆς ἀφθόν-ου τιμωρ-οῦ τοῦ ἀφθόν-ου τιμωρ-οῦ
τῷ τῇ ἀφθόν-ῳ τιμωρ-ῷ τῷ ἀφθόν-ῳ τιμωρ-ῷ
τὸν τὴν ἄφθον-ον τιμωρ-ὸν τὸ ἄφθον-ον τιμωρ-ὸν
ὦ ὦ ἄφθον-ε τιμωρ-ὲ ὦ ἄφθον-ον τιμωρ-ὸν
Πληθυντικός Αριθμός
οἱ αἱ ἄφθον-οι τιμωρ-οὶ τὰ ἄφθον-α τιμωρ-ὰ
τῶν τῶν ἀφθόν-ων τιμωρ-ῶν τῶν ἀφθόν-ων τιμωρ-ῶν
τοῖς ταῖς ἀφθόν-οις τιμωρ-οῖς τοῖς ἀφθόν-οις τιμωρ-οῖς
τοὺς τὰς ἀφθόν-ους τιμωρ-οὺς τὰ ἄφθον-α τιμωρ-ὰ
ὦ ὦ ἄφθον-οι τιμωρ-οὶ ὦ ἄφθον-α τιμωρ-ὰ

Επιμέλεια: Ελένη Νασιώτη, ΠΕ02 9