3

Edukasyon sa Pagpapakatao
Kagamitan ng Mag-aaral
Akeanon

Ang aklat na ito ay magkatuwang na inihanda at sinuri ng mga edukador

mula sa mga publiko at pribadong paaralan, kolehiyo, at / o unibersidad.
Hinihikayat namin ang mga guro at ibang nasa larangan ng edukasyon na
mag-email ng kanilang puna at mungkahi sa Kagawaran ng Edukasyon sa
action@deped.gov.ph.

Mahalaga sa amin ang inyong mga puna at mungkahi.

Kagawaran ng Edukasyon
Republika ng Pilipinas
Edukasyon sa Pagpapakatao – Ikatlong Baitang
Kagamitan ng Mag-aaral sa Akeanon
Unang Edisyon 2014
ISBN: 978-971-9601-91-3

Paunawa hinggil sa karapatang-sipi. Isinasaad ng Seksiyon 176 ng Batas Pambansa Bilang
8293: Hindi maaaring magkaroon ng karapatang-sipi sa ano mang akda ng Pamahalaan ng Pilipinas.
Gayon pa man, kailangan muna ang pahintulot ng pamahalaan o tanggapan kung saan ginawa ang
isang akda upang magamit sa pagkakakitaan ang nasabing akda. Kabilang sa mga maaaring gawin ng
nasabing ahensiya o tanggapan ay ang patawan ng bayad na royalty bilang kondisyon.

Ang mga akda / materyales (mga kuwento, seleksiyon, tula, awit, larawan, ngalan ng produkto
o brand names, tatak o trademarks, palabas sa telebisyon, pelikula, atbp.) na ginamit sa aklat na ito
ay sa nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagtibay sa isang kasunduan ng Kagawaran ng
Edukasyon at Filipinas Copyright Licensing Society (FILCOLS), Inc. na ang FILCOLS ang kumakatawan
sa paghiling ng pahintulot sa nagmamay-ari ng mga akdang hiniram at ginamit dito. Hindi inaangkin ni
kinakatawan ng tagapaglathala (publisher) at may-akda ang karapatang-aring iyon.

Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon

Kalihim: Br. Armin A. Luistro FSC
Pangalawang Kalihim: Dina S. Ocampo, PhD

Mga Bumuo ng Kagamitan ng Mag-aaral

Mga Manunulat: Carla M. Caraan, Rolan B. Catapang, Rodel A. Castillo,

Portia R. Soriano, Rubie D. Sajise, Victoria V. Ambat,
Violeta R. Roson, Rosa Anna A. Canlas, Leah D. Bongat,
Marilou D. Pandiño, Dr. Erico M. Habijan, Irene de Robles
Mga Konsultant: Dr. Fe A. Hidalgo, Dr. Kyzil Dela Cruz Lipar
Mga Editor: Dr. Erico M. Habijan, Ms. Irene C. De Robles, Prof. Elanor O. Bayten,
Dr. Corazon L. Santos
Mga Contextualizers: Marilou Magallanes Rizan, Febian Justo Zorolla
Mga Tagaguhit: Randy G. Mendoza, Eric S. Guia
Mga Tagatala: Gabriel Paolo C. Ramos, Enrique T. Ureta
Taga-anyo: Ferdinand S. Bergado
Mga Tagapamahala: Joselita B. Gulapa, Marilou D. Pandiño,

Inilimbag sa Pilipinas ng Studio Graphics Corp.

Department of Education-Instructional Materials Council Secretariat (DepEd-IMCS)

Office Address: 5th Floor, Mabini Building, DepEd Complex
Meralco Avenue, Pasig City
Philippines 1600
Telefax: (02) 634-1054 or 634-1072
E-mail Address: imcsetd@yahoo.com
 Paunang Pamisaea

Para sa kaparehas mong eskuyla, ro libro ngara hay magamit mo sa

pagtuon it Edukasyon sa Pagpapaatao sa Ikatlong Grado. Ro katuyuan
it libro ngara hay tuytuyan ka agud mapauswag ro imong ikasarang
gamit ro gapanguna ag nagakaangot nga mga pagpahaega para sa
pagpaumwad ku imong pagkatawo. Ginasaligan nga ro mga leksyon nga
ginkaayad ag ginapasanto sa ap-at nga kwarter it imong pagtuon hay imo
nga kawilihan. Ginsigurado it mga manogsueat nga ro mga ueubrahon nga
makita kara hay orihinal suno sa eksperyinsya sa bulig it mga binaeaybay,
kanta, istorya ag sitwasyong pagausisaon suno sa imong edad, interes ag
kinahangean sa tyempo makaron.

Ro libro ngara hay mangin amigo mo sa adlaw-adlaw.

Yunit 1- Katungdanan Ko Sa Akong Kaugalingon ag Pamilya

Yunit 2- Mahae Ko, Isigkatawo Ko
Yunit 3- Para sa Kamaeayran it Tanan, Magsunod Kita
Yunit 4- Kon Mayad sa Isigkatawo, Ginakahamut-an it Dyos

Kaparehas sa una ag ikaywang grado, ginsundan mo ro mga tikang ag

pruseso sa paggamit it libro ngara agud mapauswag ro mga pagpahaega.
Haum ro imong maestro o maestro nga tuytuyan ka sa mga prusesong
pagagamiton sa paghimu it mga ueubrahon nga pwdeng pang-isaeahanon
o panggrupo. Gingamit agud maging makahueugan ro mga masunod nga
ueubrahon para sa pagtuon: Sayuron Naton, Ubrahon Naton, Pahaegahan
Naton, Ikabuhi Naton, ag Samitan Naton.

Ginasaligan nga sa pagtapos mo it Ikatlong Grado, hay maeubtan mo

ro mga ueubrahon nga nagapakita it pagpahaega para sa matawhay nga
pagpangabuhi paagi sa responsableng paghueag at pagdesisyon para sa
kaugalingon, isigkatawo, nasyon ag sa Dyos.

iii
 Yunit III Para sa Kamaeayran it Tanan, Magsunod Kita

Leksyon 1 Pamatasang Pilipino, Mahaeon ag Padayunon ..... 113

Leksyon 2 Manami Gid Ro Gasunod .......................................... 120

Leksyon 3 Batasan it Pilipino Ro Pagsunod ................................. 125

Leksyon 4 Pamatasang Pilipino ro Pagsunod ............................ 130

Leksyon 5 Kalimpyo, Nagaumpisa Sa Baeay ............................. 137

Leksyon 6 Magbueuligan Para sa Kalimpyo it Atong

Kumonidad ................................................................... 142

Leksyon 7 Ako: Tagatatap it Palibot ........................................... 149

Leksyon 8 Masarangan Natong Magsunod! .............................. 154

Leksyon 9 Permi nga Haum ........................................................... 161

Yunit IV Kon Mayad sa Isigkatawo, Ginakahamut-an it Dyos

Leksyon 1 Pagsalig sa Dyos .......................................................... 168

Leksyon 2 Pagpati Mo, Tahuron Ko ............................................. 177

Leksyon 3 Pageaum: Yabe Para sa Gustong Abuton nga

Handum ........................................................................ 186

Leksyon 4 Ro Pag-eaum nga May Una Ako, Ipaambit ko sa

Akong Isigkatawo ........................................................ 195

Leksyon 5 Saeamat O Dyos Sa Pagmahae Mo Kakon ............. 202

Leksyon 6 Kadaeag-an Mo, Kalipayan Ko ................................. 211

Leksyon 7 Dapat May Panindugan Para Sa Kamaeayran ........ 216

Leksyon 8 Pagmahae It Diyos, Ipaambit Ko Sa Akong

Isigkatawo .................................................................... 224

Leksyon 9 Mga Grasya nga Gintao it Dyos, Tatapon Ko .......... 231

v
 YUNIT III
YUNIT III
Para
Para sasa Kamaeayran it Tanan,
Kamaeayran Tanan,Magsunod
MagsunodKita
Kita

112138
 Leksyon 1
Pamatasang Pilipino, Mahaeon ag Padayunon

Kaibahan sa pag-uswag itAralin

banwa1 ro pagbag-o. Dapat mong
padayunon roKaugaliang
pagmahae Pilipino, Mahalin at Panatilihin
ag pagpabugae ko imong manami
nga ugaling Pilipino sa pihak it pagbag-o nga matabu sa nasyon
Kaakibat sa pag-unlad ng bayan ang pagbabago.
ag kalibutan.
Dapat mong panatilihin, mahalin, at ipagmalaki ang iyong
mga kanais-nais na kaugaliang Pilipino sa kabila ng mga
pagbabagong nagaganap sa lipunan at daigdig.

Alamin Natin
Maggunting it bagay nga korting bituon. Tan-awa it mayad
ro kahon sa idaeum.
Gumupit Kada kahon
o gumuhit hayMasdan
ng bituin. may aksyon ngakahon
ang mga pwede
mong saubrahon
ibaba. Bawat kahon ay
o ihambae. may mgait aksiyon
Butangan bituon nado maaari
kahon kon
mong ginagawa o sinasalita. Lagyan
daya hay imo nga ginaobra o ginahambae. ng bituin ang kahon
kung ito ay iyong ginagawa o sinasalita.

1 2

“Pwede ba eang “Mayad-ayad nga

magpangutana?” gabi-i, G. _______.”

3
Nagagamit it
matinahuron
nga bisaea.

4 5

“Nang, mapanaw Nagbisa sa mga

eon ako.” magueang.

nakatatanda

Buligan mo ro imong maestro nga huyapon do mga bituon

nga ginbutang it imong mga kaklasi
135 sa kada kahon. Mag-intra sa
haeambaean sa pagsabat sa masunod nga mga pangutana.

113
 • Ano ro ginapakita it mga pamisaea sa kahon?
• Ginagamit baea ninyo ra adlaw-adlaw? Ham-an?
• Sa inyong banta, dapat baea ninyong gamiton da? Ham-
an?

Makaron nadugangan eon do imo nga kaaeaman

hanungod sa mga pamatasan, masarangan mo ba ea rang
ipakita?

Sa limang grupo nga nabilog sa inyong klasi, kada grupo

hay pagataw-an it sitwasyon agud haeambaean kon paalin
maipakita ro mayad nga pamatasan it mga Pilipino. Pagkatapos
rang hambaean, idrama sa klasi. Gamiton ro sueondan sa
idaeum.

Sitwasyon 1: Isaeang gabi-i, nag-abot sa inyong baeay ro mga

amiga ko imong nanay nga sanday Nay Cora, Nay
Belen, ag Nay Mila. Kilaea mo sanda, pero kamo
pa eang ko imong igmanghud ro tawo una. Idto pa
si Tatay ag si Nanay mo sa trabaho. Ano ro dapat
ninyong ubrahon?

Sitwasyon 2: Gindaea kamo ko inyong Tatay sa isaeang ka

pyesta sa kaeapit nga baryo. Abu ro inyong gustong
masayran hanungod sa selebrasyon ngara. Ano ro
inyong ubrahon ag paalin ninyo ra hambaeon?

Sitwasyon 3: Sabado it hapon. Nagahampang kamong mag-

amigo o mag-amiga. Nag-agi ro inyong maestro
o maestra sa inyong prente. Ano ro dapat ninyong
ubrahon?

Sitwasyon 4: May ginausoy nga lugar ro isaeang ka magueang

nga baye. Nagpangutana imaw kimo, ano ro imong
ubrahon ag hambaeon?

114
Sitwasyon 5: May una nga family reunion ro inyong pamilya.
Nag-abot ro inyong mga tiyo ag tiya. Ano ro imong
ubrahon?

Gamiton ro rubric sa pagsukat it resulta ko gin-obra.

Sueundanan 3 2 1
1. Pagpapakita Naipakita it Sang beses Daywang
it mga tama ro mga nga owa beses nga
pamatasang pamatasang hapakita owa hapakita
Pilipino Pilipino it tama ro it tama ro
pamatasang pamatasang
Pilipino Pilipino
2. Pag-intra Tanan nga Sambato nga Daywa o sobra
it mga myembro hay myembro hay nga myembro
myembro sa nag-intra owa nag-intra hay owa nag-
kada grupo intra

Isueat sa metacards kon siin ag kanyo mo gina-obra o

ginahambae ro mga masunod nga pamatasang Pilipino. Ibutang
sa tsart do imong sabat.

Ehemplo:

• Pagbisa ag paggamit it mga matinahuron nga bisaea

115
 Pagbisa ag paggamit it mga matinahuron nga
bisaea

Pamatasang Pilipino

Ehemplo 1. Pagbisa

Siin/Kan-o Kanyo

a. Kung
magpanaw a. Ginikan
ag mag-abot an
sa baeay

b. Lolo ag
Lola

Tandaan Naton
Isaea sa mga pamatasan it mga Pilipino nga dapat
natong mahaeon ag padayunon hay ro pagbisa sa mga
magueang ag paggamit it matinahuron nga bisaea.
142
Ro paggamit it mga matinahuron nga mga bisaea o
pamisaea kaparehas it manong, manang ag iba sa atong
mga magueang hay una gid-a katon nga mga Pilipino. May
mga lugar nga owa nagagamit it bisaea ngara pero bukon it
gustong hambaeon nga kon owa sanda gagamit hay bukon
sanda it matinahuron.

Importante katong mga Pilipino ro pagtahud sa

isigkatawo. Kada tawo hay atong tahuron ano man da
kahimtangan sa kabuhi.

Eain-eain ro paagi it pagpakita it pagtahud eabi eon

gid sa mga magueang katon. Ro pagbisa hay pagpakita it
pagtahud sa mga magueang nga makita eamang sa mga
Pilipino. Dapat naton dang padayunon ag indi pagduea-on
sa atong kabuhi. Ro pagpakita it mga pamatasang Pilipino
pareho ko mga ginsambit hay manami git-a pamati-an ag
nagapakita it respeto sa kada isaea.

116
Ueubrahon 1
Ro mga masunod nga litrato hay mga maayad-ayad nga
pamatasan. Alin dikara ro nagapakita it batasan it mga Pilipino?
Ham-an?

A B

C D

117
 E F

Ueubrahon 2
Mag-obra it isaeang ka matag-ud nga pag-usisa. Usisaon ro
sambato nga programa sa telebisyon sa sueod it sangbuean.
Ilista ro mga pamatasan it Pilipino nga ginapakita sa programa.

Isaeang Tele-Usisa sa Programang ______________________

Petsa Pamatasang Paagi it Tama Kon owa,

Pilipino Pagpakita baea ro Paalin ra
Kara Paagi ipakita

Pagkatapos it sangbuean, magsueat ro bilog nga klasi it

pag-usisa hanungod sa inyong ginlista sa tele-usisa. Ipadaea sa
istasyon it telebisyon o radyo gamit ro e-mail.

Magpasaeamat sa istasyon it radyo ag telebisyon kon daya

hay mataw-an nanda it igtaeupangod. Kon indi gid man hay
kabigon mo ra nga eksperyinsya.

118
 Isueat sa saeabtang papel kon tama o saea ro ginapakita sa
kada sitwasyon.

1. Gabakae ka sa baraka. Hakita mo ro imong tiyo nga

nagabakae man. Ginmueo mo imaw ag nagbisa ka.
2. Gulping nag-abot ro maeueot nga amigo o amiga ni
Nanay mo. Ikaw eang ro tawo sa baeay. Pinasueod mo
imaw ag ikaw hay nagbisa.
3. Ginsugo ka ni Tatay mo nga mag-adto sa Lolo mo para
magdaea it suea. Nagpanuktok ka sa pwertahan ag
naghambae, “Maayad-ayad nga adlaw, Lolo. Hara ro
imong suea nga ginapatao ni Tatay.”
4. Isaeang gabi-i, nagdungaw si Lisa sa andang bintana.
Nag-agi sa prente it andang baeay si Nay Susan, ro Nanay
ko anang amigo o amiga. Ginmueo na si Nay Susan it
pasinggit nga medyo akig.
5. Si Linda hay isaeang ka unga nga maaeam. Pag-abot na
it baeay halin sa eskuylahan, matinahuron nang hinambae
si Nanay na nga gusto nang magkaon dahil matu-on pa
imaw it anang mga leksyon.

Mayad gid ikaw! Madinaeag-on mo nga natapos ro leksyon

ngara. Pwede mo eon nga ubrahon ro masunod nga leksyon.

119
 Aralin 2
Kalugod-lugod Ang Pagsunod

Sa araw-arawLeksyon 2
mong pamumuhay, ang mga tagubilin
Manami Gid
ng mga nakatatanda ayRo
isaGasunod
sa mga dapat na isaalang-
alang upang maging maayos ang iyong buhay. Ang mga
tagubiling
Sa adlaw-adlawito mong
ay may kaugnayan
pangabuhi, sa bilin
ro mga pagiging
it mga magalang,
matapat,
magueang pagkamaagap,
hay isaea sa mga dapatat iba isipon
mong pa. agud maging
maayos ro imong pangabuhi. Ro mga bilin ngara hay may
koneksyon sa pagiging matinahuron, tampad, ag pagiging
maabtik, ag iba pa.
Alamin Natin

Natatandaan mo ba ang mga paalala ng mga

nakatatanda? Isulat mo ito sa isang papel at idikit sa
caterpillarmo
Natandaan nabaea ro iguguhit
iyong mga padumdum it mga magueang?
sa kuwaderno. Idikit mo sa
Isueatkurbang
mo ra sa malapit
isaeang ka
sapapel ag idukot
ulo ang sa caterpillarmong
pinakamadalas nga sinusunod
imongatgindrowing sa notbuk.
sa may buntot Idukot
naman mo minsan
ang sa kurbadamonga maeapit
lamang sinusunod.
sa ueo ro permi gid nimo nga ginasunod ag sa may ikog kon
amat mo eang ginasunod.

Ano ro dapat mong ubrahon sa mga bilin it mga magueang?

Ham-an?
Ano ang dapat mong gawin sa mga tagubilin ng
nakatatanda? Bakit?

143

120
 Ro kada nabilog nga grupo sa klasi hay pagataw-an it mga
sitwasyon nga may bilin it mga magueang. Magbueuligan kamo
it pagdesisyon kon dapat ba eang sundon ro andang mga bilin.
Isueat ra sa sueod it tsart parehas it sa idaeum. Ubrahon ra sa
inyong notbuk.

Problema
Mga bilin
Mga Ginapilian nga Desisyon
“Opsyon” 1 “Opsyon” 2

______________________ ______________________

______________________ ______________________

______________________ ______________________

Mayad nga Bukon it Mayad nga Bukon it

Epekto Mayad nga Epekto Mayad nga
Epekto Epekto
1. 1.
2. 2.
3. 3.

Desisyon:

Sitwasyon 1:
Bilin it imong mga ginikanan nga indi mag-intra sa istorya it
mga magueang. Isaeang adlaw, nagaistorya si Nanay mo ag
ro ana nga amiga. Habati-an mo nga ginaistoryahan nanda ro
natabo parte sa eskulaylahan nga imo nasaksihan. Pero may
saea sanda nga impurmasyon nga ginsambit. Ano ro dapat
mong ubrahon?

121
Sitwasyon 2:
Hambae ko imong Nanay, dapat nga mag-uli ka eagi
sa baeay pagkatapos it klasi. Sa adlaw ngato hay may mga
hilimuon kamong pagaubrahon nga kinahangean matapos eagi.
Ano ro dapat mong ubrahon?

Sitwasyon 3:
Ro bilin ko mga magueang hay dapat magpasaeamat sa
mga bagay nga gin-tao kimo. Isaeang adlaw, gusto mo gid nga
may imo nga manami nga titiris. Nag-abot ro imong tiyo nga may
daea nga regalo para sa kinyong mangmanghud. Gintaw-an
ka nana it manami nga bag ag ro imong manghud hay manami
nga titiris nga nailaan mo man. Ano ro dapat mong ubrahon?

Ueubrahon 1
Dumduma ninyo. Mag-isip it isaeang bilin it mga magueang
nga owa mo hasunod. Mag-obra it isaeang kard nga nagasugid
it owa mo pagsunod sa andang bilin, ro naging epekto kara kimo
ag kon ano ro imong pagaubrahon umpisa makaron. Itao ra sa
tawo nga nagbilin kimo.

Ueubrahon 2
Magpangutana sa imong mga ginikanan ag mga kabulig sa
baeay magueang kimo kon ano ro andang bilin. Ilista ra. Daehon
ag ibalita ra sa klasi pagkaaga.

122
 Tandaan Naton
Ro mayad nga ugali it mga Pilipino kapareho it pagsunod
sa tamang bilin o padumdum it mga magueang hay indi naton
pagkalipatan. Aton rang ikabuhi ag pahaegahan.

Isaea sa maipabugae naton bale mga Pilipino hay ro

paging masueundon. Ginpamukeat kita nga dapat naton
sundon ro mga padumdum it mga magueang bangud sanda
ro may eksperyinsya nga nagasirbing dugang sa andang
kaaeaman. Ro mga nagakatabu katon hay pwede nga
haagyan nanda ngani ro andang kaaeaman hay bastante
para magtao it tamang desisyon. Ro pagsunod naton kanda
hay tanda it atong pagrespeto sa mga magueang.

Pero may mga tyempo nga owa kita naila magsunod it

sugo. Basi eabag ra sa imong pagpati. Pero indi dapat kita
mag-ugtas sa baylo hay ipaathag naton ra it maayos.

Dapat natong binag-binagon ro mga padumdum katon.

Permi nga isipon nga ro magiging desisyon naton hay magatao
it kamaeayran sa tanan.

Gamit ro listahan it mga bilin nga gintao it mga magueang,

usisaon kon tama ro andang mga bilin.

Mag-obra it listahan pareho it sa idaeum. Koloran it puea ra

kon do bilin hay ginasunod mo. Obserbahe ro imong kaugalingon
sa sueod it sang buean. Kada adlaw hay papirmahan mo ra kon
hasunod mo ro bilin.

123
 imong kaugalingon sa sueod it sang buean. Kada adlaw
hay papirmahan mo ra kon hasunod mo ro bilin.

Listahan it Tamang Bilin it mga Magueang

Buean it _______________________

Mga Bilin/ Mga Inadlaw 1 2 3 4 5 6 7

Pirma it Ginikanan

Samitan Naton

Pun-an ro graphic organizer. Isueat ro sabat sa imong

saeabtang papel.
Pun-an ro graphic organizer. Isueat ro sabat sa imong
saeabtang papel

Ro bilin it mga 151

ginikanan ko hay
________________________ Agud

___________________
___________________
Ngani dapat ko rang
________________________.
___________________
___________________
___________________
dahil _______________
___________________
____________________ _____________

Haobra mo it maayos ro mga ueubrahon sa leksyon ngara.

Ginadayaw Haobra mo it maayos
kita! Pwede mo eonronga
mgaubrahon
ueubrahon sa leksyon nga
ro masunod
ngara. Ginadayaw kita! Pwede mo eon nga ubrahon
leksyon.
ro masunod nga leksyon.

124
 Leksyon 3
Batasan it Pilipino Ro Pagsunod
Aralin 3
Sumunod Tayo sa Tuntunin
Bilang parte it kumonidad, may mga patakaran kumonidad
nga dapat mong
Bilang sundon.
bahagi Daya hay
ng lipunan, tanda
may mgait tuntunin
manami ang
nga
pamatasan
pamayanan it isaeang ka Pilipino.
na dapat mong sinusunod. Ito ay tanda ng
isang mabuting pag-uugali ng isang Pilipino.

Alamin Natin

Ano Sa
nga dalawang
patakaran pangkat na nabuo
it kumonidad ng klase, hulaan
ro ginapakita kung
paagi sa
anong
isaeang katuntunin ng pamayanan
pantomime? ang ipinakikita
Ro makasabat ng isang sa
it tama hanungod
pangkat sa
ginapaabot paraang pantomina.
it pantomime Angitmakapagsasabi
ro makabuoe puntos. ng
mensahe na ipinakitang pantomina ang siyang
magkakaroon
• Ano ro mga ngpatakaran
puntos. it kumonidad nga ginpatugma sa
inyong ueubrahon?
 Ano-ano
• Tama baeaang tuntunin ng
ro pag-obra pamayanan
it mga nagpatugmana pinahulaan
hanungod
sasapagsunod
inyong gawain?
it mga patakaran it kumonidad?
 Tama ba ang pagkaganapsang
• Ano ro inyong nabatyagan mga nagpapahula
ueubrahon ngara? sa
pagsunod sa tuntunin ng pamayanan?
• Paalin mo mapaathag nga ro pagsunod sa mga
 Ano ang iyong naramdaman sa gawaing ito?
patakaran hay tanda it mayad nga pamatasan it isaeang
ka Pilipino?
149

125
 Sa kada grupo nga ginbilog, mag-obra it isaeang ka
pagbalita hanungod sa mga masunod?

A. Patakaran it kumonidad

Grupo 1 – sa prente nga geyt it eskuylahan

Grupo 2 – sa laybrari
Grupo 3 – sa kwarto it eskuylahan
Grupo 4 – sa kantin
Grupo 5 – sa kasilyas

B. Paalin ginasunod ro mga patakaran sa kada parte it inyong

eskuylahan? Pwede nga magpakita ro mga unga it litrato o
interbyu bilang pamatuod nga ginsunod ro mga patakaran.

C. Ano ro tikang/programa nga gin-obra it inyong eskuylahan

agud masunod ro mga patakaran kara?

D. Ano ro maobra ninyo bilang eskuyla agud masunod ro mga

patakaran.

Ro eskuylahan hay isaeang ka klasi it kumonidad nga may

mga maestro o maestra ag eskuyla.

May mga sueundanan sa eskuylahan nga ginapasunod nga

dapat sundon it kada myembro kara.

Ro kada grupo hay mag-obra it balita hanungod sa mga

patakaran sa eskuylahan. Daya hay ubrahon it kada grupo
matapos makabu-oe it nagakaigo nga impurmasyon ag litrato
nga nagapamatuod ko inyong balita.

Gamiton ro mga sueundanan sa idaeum sa pagmarka it

panggrupong ueubrahon.

126
 Sueundanan Pagsaysay Puntos
Sueod it Balita Napaathag it mayad 10
ro balita hanungod
sa mga patakaran it
eskuylahan, kon paalin
da ginasunod, mga
programang ginaobra
ag kon ano ro maobra
bilang unga.
Kaabu ko May bastante nga 5
Impurmasyon nga impurmasyon nga
Hatipon hatipon ro grupo
Pamatu-od sa Nakapakita it mga 5
Impurmasyon nga pamatuod sa
Hatipon impurmasyon nga
hatipon.

Sabtan ro mga masunod nga pangutana:

1. Ano ro mga patakaran o sueundanan nga ginpakita it kada
grupo?
2. Ano ro nabatyagan ninyo tag ginaobra eon ro ueubrahon?
3. Ano ro inyong nabatyagan samtang ginaobra mo ro
ueubrahon? Ham-an?

Magpili it isaeang ka patakaran it eskuylahan nga owa mo

ginaobra permi. Magsueat it pangako sa papel hanungod sa
dapat mong ubrahon agud makasunod ka kara.

127
 Sa akong mga
isigkapa- rehong
eskwela, ako hay
nagapangako nga
_________________
___________________

________________
(Lagda)

Tandaan Naton
Bisan kita hay unga pa eang, may maobra kitang
mga paagi agud makapasayud nga ro pagsunod sa mga
patakaran it kumonidad hay mayad nga ugali it mga Pilipino.

Ro eskuylahan hay isaeang kumonidad nga napabilangan

naton. Dikara naton haeos ginatao ro atong oras sa bilog nga
adlaw. Dikara man kita gintur-an it tamang pagsunod sa mga
sueundanan it atong katilingban.

Sa atong eskuylahan ag panimaeay, may mga patakaran

nga ginapasunod katon. Raya hay gina-isip it mayad it mga
tawong nagadumaea kara para maging maayos ro atong
eskuylahan ag panimaeay. Daya man hay para maanad kita
agud masunod man naton it husto ro mga sueundanan nga
ginapat it atong banwa ag nasyon.

Pahaegahan naton ro mga simpling patakaran ngara.

128
 Sabtan ro mga masunod nga pick-up lines nga nagapakita
ko imong gin-obra para sa pagsunod it mga sueundanan.

Ehemplo: Hangin ka baea? Ham-an?

Dahil kon ikaw hay sa simbahan, owa ka it sangag.

1. Sueundanan sa trapiko ka baea? Ham-an?

Bangud ________________________________________
2. Hardinero ka baea? Ham-an?
Bangud ________________________________________
3. Dyanitor ka baea? Ham-an?
Bangud _______________________________________

Ano ro dapat mong ubrahon kon…

1. nakita mo nga owa nagapila kon magbakae sa kantin ro

imong kaklasi?
2. ro imong amigo hay nagagamit it radyo sa sueod it kwarto
it laybrari?
3. ginakutoe it isaeang ka eskuyla ro bueak sa hardin it eskuylahan.
4. nagpilak it tissue paper ro imong igmanghud sa basin it
pampublikong kasilyas?
5. nagsaka ro isaeang ka unga sa pader it eskuylahan nga
imo ginasudlan.

Mayad gid ro imong gin-obra. Naeubtan mo eon gid ro imong gin-

obra. Ginadayaw kita! Pwede mo eon ubrahon ro masunod nga leksyon.

129
 Leksyon 4
Pamatasang Pilipino ro Pagsunod

Natandaan mo baea ro mga sueundanan sa inyong

kumonidad? sa eskuylahan? sa simbahan? plasa ag gobyerno?

Maysueod nga mga sueundanan sa atong kumonidad ro

bola sa idaeum. Usuya ra sa bulig it picture clues.

130
 Gamit ro kolor nga nakataeana sa idaeum it kada picture
clues, koloran ro mga bisaea nga nagabilog sa kada patakaran.
Dapat nga magkasugpon ro mga bisaea nga mabilog. Isueat ra
sa saeabtang papel.

A. Dueaw B. Daeandan

C. Berde D. Asul

• Ano ro mga sueundanan nga nakita mo sa ueobrahan

nanda?
• Permi mo ba eang ginaobra ra?
• Ano ro nabatyagan mo kon may nakita kang nagaeapas
sa mga sueundanan it kumonidad? Ham-an?

131
 Kon maobserbahan naton ro mga gakinatabo sa atong
palibot, may mga tawo pa sa gihapon nga owa nagasunod
sa mga patakaran it atong kumonidad. Bilang isaeang ka
unga, kaya mong makabulig para maipaathag nga ro mga
sueundanan hay dapat sundon bilang tanda it mayad nga
pamatasan it isaeang ka Pilipino.

Advocacy Program
Magplano it isaeang ka kampanya nga nagapaathag nga ro
pagsunod sa mga sueundanan it kumonidad hay tanda it mayad
nga Pilipino eabi gid sa mga unga nga kaparehas ninyo.

Ipakita ra it kada grupo paagi sa mga masunod nga

ueubrahon:

Grupo 1: Pag-obra it binaeaybay

Grupo 2: Pagkanta
Grupo 3: Pagdrowing/Poster-Making
Grupo 4: Pagdrama/Debate
Grupo 5: Pagsaot/Interpretative Dance

Gamiton ro sueundanan sa idaeum sa pagmarka it inyong

ueubrahon.

3 2 1
Sueod it Napaathag Bukon it eubos Owa
paathag it eubos ro ro pagpaathag hapaathag
gustong sa gustong ro gustong
ipaabot ipaabot ipaabot
hanungod sa hanungod sa hanungod sa
pagsunod sa pagsunod sa pagsunod sa
sueundanan it sueundanan it sueundanan it
kumonidad kumonidad kumonidad

132
 3 2 1
Paagi it Naipakita nang Bukon it eubos Owa hapakita
pagpaathag maayos ang nga hapakita ro gustong
nais ipaalam ro gustong ipaabot
sa nakikinig/ ipaabot sa mga
nanonood sa mga nagapamati
nagapamati ag nagatan-
ag nagatan- aw
aw
Pagbueoligan Tanan nga 1-2 nga 3 o sobra nga
it mga myembro hay myembro hay mga myembro
myembro nagbulig owa nagbulig hay owa
nagbulig

Manami ag husto ro ginpakita it kada myembro it grupo. Ano

ro nabatyagan ninyo sa inyong ginpakita nga pagguwa?

Magsueat it matag-ud nga paragrapo nga nagapaathag

nga ro pagsunod sa sueondanan it kumonidad hay tanda it
mayad nga pamatasan it mga Pilipino.

Tandaan Naton
Tinutuyo it atong gobyerno nga maging maayos ag
mauswag ro atong nasyon ngani nag-obra sanda it mga
sueundanan nga dapat sundon.

Ginapaathag sa Philippine Agenda 21 Tipan ng Bayan

Tungo sa Likas-Kayang Pag-unlad nga dapat ro tawo hay imaw
ro sentro it mga ueubrahon para sa kauswagan. Dapat natong
tindugan ro atong kinamatarung bilang tawo para sa isaeang
ka euwas ag matawhay nga pangabuhi.

133
 Bisan isaeang ka ungang Pilipino, dapat natong isipon ag
ipakita kon paalin naton ginasunod ro mga patakaran it atong
kumonidad. Mabahoe ro maibulig naton para sa kauswagan
it atong banwa kon ginasunod naton ro mga sueundanan
ngara. Ro pagsunod sa mayad nga tinutuyo hay nagapakita it
mayad natong pamatasan bilang isaeang ka Pilipino.

Ano ro dapat mong hambaeon kon ikaw ro sa litrato? Isueat

ro imong sabat sa imong papel.

134
135
 Magsueat sa papel it isaeang ka slogan nga nagapaathag
nga ro pagsunod sa patakaran it kumonidad hay tanda it mayad
nga pamatasan it mga Pilipino.

Haobra mo it maayos ro mga ueubrahon sa rayang leksyon.

Imo pa gid nga dugangan ro imong kaaeaman sa masunod nga
ueubrahon.

136
 Aralin
Aralin 55
Kalinisan,
Kalinisan, Nagsisimula
Nagsisimula Sa
Sa Tahanan
Tahanan
Leksyon 5
Kalimpyo,
Ang Nagaumpisa
Ang pagpapanatili
pagpapanatili ng Sa Baeay
ng malinis
malinis na
na tahanan
tahanan ay
ay
makakamit
makakamit sa sa pamamagitan
pamamagitan ng ng pagtutulungan
pagtutulungan ng ng bawat
bawat
kasapi
kasapi ng
ng nga
Ro pagpabilin pamilya.
pamilya. Ang
Angro
malimpyo pakikiisa
pakikiisa ay
ay makatutulong
makatutulong
baeay maangkon paagi sa nang
nang
pagbueoligan
lubos it kadamapagaan
lubos upang
upang myembro it pamilya.
mapagaan ang Ro pagtibyog
ang gawain
gawain ng isa’thay
ng isa’t isa.
isa.
mabahoe nga bulig agud mapaugan ro mga ueubrahon it kada
isaea.

Alamin
Alamin Natin
Natin

Suriin
Suriin ang
ang mga
mga larawan.
larawan.
Tan-awa it mayad ro litrato.

Sabtan roSagutin
mga pangutana.
Sagutin ang
ang mga
mga tanong
tanong sa
sa iyong
iyong kuwaderno.
kuwaderno.
1. Alin sa daywang litrato ro imong nailaan? Ham-an it nailaan
1.
mo ra?1. Alin
Alin sa
sa dalawang
dalawang larawan
larawan ang
ang gusto
gusto mo?
mo? Bakit
Bakit mo
mo ito
ito
nagustuhan?
nagustuhan?
2. Nagapakita baea ro napili mong litrato it pakipagbueuligan
2.
2. Nagpapakita
Nagpapakita baba ngng pakikiisa
pakikiisa at
ag pagpabilin nga malimpyo ro baeay?
at pagiging
pagiging malinis
malinis ng
ng
tahanan
tahanan ang ang napili
napili mong
mong larawan?
larawan?
3. Bilang
3.myembro
3. Bilang it pamilya,ng
Bilang miyembro
miyembro ngano ro imongano
pamilya,
pamilya, ubrahon
ano ang agud
ang magagawa
magagawa mo mo
mapabilin nga
upang malimpyo
upang mapanatiling ro inyong
mapanatiling malinis baeay?
malinis ang Batubatuhon
ang inyong ra.
inyong tahanan?
tahanan?
Isa-isahin
Isa-isahin
4. Ano ro imong ang
ang mga
mga
nabatyagan ito.
konito.nakita mong malimpyo o
4.
4. Ano
mahigko Ano ang
ang iyong
ro inyong iyong naramdaman
naramdaman
baeay? Magtao it rason. kapag
kapag nakikita
nakikita mong
mong
malinis
malinis oo madumi
madumi ang ang inyong
inyong bahay?
bahay? Pangatwiranan.
Pangatwiranan.

163
163

137
Ueubrahon 1
Magdrowing it sambato nga litrato nga nagapakita nga ikaw
hay nagabulig sa pagpabilin it kalimpyo ag kaayusan it inyong
baeay. Ipaintindi sa klasi ro imong gindrowing ag butangan it
titulo.

Ueubrahon 2
Maggrupo it lima. Tan-awa ro litrato nga nagapakita it parte
it baeay. Pumili it parte it baeay ag isueat kon paano mapabilin
nga malimpyo ro duyon nga parte. Ipaathag sa atubang it klasi ro
inyong gin-obra. Ano ro imong nabatyagan kat mong malimpyo
ag maayos ro inyong baeay?

138
 Butangan it tsek (✓) ro linya nga nagasugid kon pilang beses
nimo ginaobra ro masunod nga ueubrahon ag isueat ro dahilan
kon ham-an nimo ra ginpili.

Mga Ueubrahon Permi Kon Dahilan

Amat
1. Akon ginapahaegahan ro
mayad nga mga ginturo it akong
ginikanan dahil ginaobra koro
akong ueubrahon.
2. Nagabulig ako sa akong pamilya
sa paglimpyo agud maging
maayos ag manami tan-awon ro
among ieistaran.
3. Nagabuylog ako sa paglimpyo
it among barangay para
malikawan ro mga masakit.
4. Ginaobra ko it hantup sa
tagipusuon ro pagbulig sa akong
mga ginikanan agud andang
tabaho.
5. Nakabulig ako sa among banwa
sa pagbuoe it tubi sa kariton,
lata, boti, ag iba pa agud
indi pag-istaran it namok nga
nagadaea it dengue.

139
 Tandaan Naton
Ro kalimpyo hay sambato nga kinauya nga dapat ipabilin
sa atong baeay. Ro pag-inabu it basura hay mabahoe nga
epekto sa atong pangabuhian ag palibot. Magbulig kita paagi
sa tama nga pagpilak it basura para sa epektibong pamaagi.

Suno sa Department of Health (DOH), ro kalimpyo sa

sueod ag guwa it baeay hay nakasalig sa tamang pag-iisip ag
displina. Importante ro maobra it pamilya para mapabilin ro
mayad nga pang-eawason it kada myembro kara. Maabot ra
paagi sa pagbueoligan it kada isaea nga myembro it pamilya
sa paglimpyo it baeay.

Ro pag-angkon it disiplina it tanan nga myembro it

pamilya hanungod sa paglimpyo it baeay hay may mabahoe
nga epekto sa bilog nga kumonidad. Kinahangean nga
magbueuligan do kada isaea para sa kamaeayran it tanan.

Mag-obra it listahan it imong ueubrahon sa baeay nga

nagapakita it imong pagbulig para mapadayon ro kalimpyo
kara. Butangan it tsek (✓) ro kada adlaw nga kon siin ginaobra mo
ra. Dapat tampad ka sa pagbutang it marka. Tuearon ro listahan
sa idaeum.

140
 Mga Araw
Ueubrahon
Domingo Lunes Martes Myerkules Hwebes Byernes Sabado
1.

2.

3.

4.

Pirma __________________

Sa listahan nga ginobra sa sueod it sang domingo hanungod

sa pagpabilin it kalimpyo it inyong baeay, pun-on ro kada
pamisaea it tamang bisaea nga magakumpleto kara.

1. Suno sa listahan, mahambae ko nga ako hay

____________________________________________.
2. Mayad kong ginaobra ro
____________________________________________.
3. Suno sa listahan, taeagsa kong
____________________________________________.
4. Dahil sa akong nadiskubrehan, sikapon kong
____________________________________________.
Natupad mo it maayos ro mga ueubrahon sa leksyon ngara.
Pwede ka eon nga magpahaum para sa sunod nga leksyon.

141
 Leksyon 6
Magbueuligan Para sa Kalimpyo it Atong
Kumonidad

Ro pagpabilin it kalimpyo sa atong kumonidad hay maabot

paagi sa tamang pagpilak it basura. Disiplina ro kinahang-ean
agud mapanami ro atong palibot.

Ueubrahon 1
Kantahon ro binaeaybay it pa-rap.
Kalimpyo sa Among Eskuylahan
Iya sa among masadyang eskuylahan,
Ro kalimpyo hay ginapahaegahan.
Pagpilak it basura kon siin-siin eang,
Indi pagtuearon ay indi mapuslan.

Maestro ag eskuyla nagabueuligan

Sa paglimpyo ag pag-ayos it eskuylahan.
Gatao it kamayad sa atong kaeawasan,
Sigurado gid masakit hay malikawan.

Ginapaeain ro mga basura,

Gakaeunot ag owa gakaeunot
indi pag-ilibaha.
Raya tanan ro among disiplina.
Kalimpyo sa palibot handum it kada isaea.

Sabtan ro masunod nga pangutana:

1. Anong klasing eskuylahan ro ginahambae sa binaeaybay?
2. Siin dapat nakabutang ro mga nagakaeunot ag owa
gakaeunot nga basura?

142
 3. Ham-an kinahang-ean ro pagbueuligan it mga maestro o
maestra ag eskuyla para sa kalimpyuhan?
4. Ano ro ginatao nga kamaeayran it kalimpyo sa kabuhi it
mga tawo?

Ueubrahon 2
Sabtan ro crossword puzzle.

2. B
5. L 4. B
1. D

3. N
S

Giya sa paghampang it puzzle.

1. Raya hay kinahang-ean agud maabot it banwa ro pag-
umwad.
2. Dikara ginabutang ro mga basura.
3. Ro mga tanom hay dapat __________ agud indi mamatay.
4. Lugar kon siin kaibahan ro kapitan.
5. Nagasugid ko maayos ag __________ nga pangabuhi.

143
 Isagawa Natin

Ueubrahon 1
Gawain 1
Magdrowing it sambato nga litrato nga nagapakita nga ikaw
Gumuhit
hay nagabulig ng isang it
sa pagpabilin larawan na nagpapakita
kalimpyo ag kanami it na ikaw ay
inyong
nakikiisa sa pagpapanatili ng kalinisan at kaayusan ng iyong
eskuylahan. Ipaathag sa klasi ro imong gindrowing.
paaralan. Ipaliwanag sa klase ang iginuhit mo.

Ueubrahon 22
Gawain

Maggrupo Bumuoit lima.

ng Pilion
limang sapangkat.
mga gin-obrang litrato
Pumili sa mga sa
ginawang
Ueubrahon 1. Ilibahon
larawan sa Gawain ra ag ibutang
1 at kapareho kuito
pagsama-samahin porma sa
at ilagay
idaeum.gaya ng porma
Butangan sa ibaba.
it titulo Lagyan ito
ro pamisaea. ng pamagat
Ipaathag at
sa atubang it
pangungusap.
klasi ro inyong gin-obra. Ipaliwanag sa harap ng klase ang inyong
ginawa.

Kalimpyo ag
Kanami

_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
______________________________________________________________.

170

144
 Suno sa mga litrato nga ginpakita sa nakataliwan nga
ueubrahon, may mga ueubrahon nga pwede maobra it isaeang
ka eskuyla nga pareho mo. Magpili it pamisaea nga gusto mong
mabilog hanungod sa mga obra nga gusto mo agud mapabilin
nga malimpyo ro inyo nga kumonidad.

1. Nagapilak ako it basura sa 1. Indi ako dapat magpilak

tamang bueutangan bangud
_________________________.
2. Ginagamit ko it uman ro
mga basura nga pwede
mapuslan pa bangud
_________________________.
3. Paeainon ko ro nagakaeunot 3. Naanad eon ako nga
ag owa nagakaeunot
nga basura bangud
_________________________.
4. Ginapilak it maayos ro
mga dahon ag basura
sa tamang bueotangan
_________________________.
5. Sundon ko ro paandam
nga ipilak ro basura
sa tama nga lugar
_________________________.
it basura bangud
_________________________.
2. Indi ko eon lang paggamiton
ro basura nga pwede
pang mapuslan bangud
_________________________.
ibahon ro nagakaeunot
ag owa gakaeunot
nga basura bangud
_________________________.
4. Sunugon ko ro mga
dahon nga nagakahueog
sa mga puno
_________________________.
5. Ipilak ko ro basura
sa suba ag kanae
_________________________.

145
Tandaan Naton
Ro kalimpyo ag kanami it atong kumonidad hay naging
isaeang ka sadyaang taean-awon ag nagapakita it maeayo
sa disgrasya nga katilingban.

Kada isaea katon hay dapat maging responsable ag

ipakita ro displina sa kalimpyo agud maabot naton ro kanami
ag matawhay nga baeay ag banwa.

Suno sa Metro Manila Development Authority (MMDA), ro

tanan nga mga tawo hay dapat nga magbueuligan sa pag-
obra it solusyon sa mga problema nga may kaeabtanan sa
atong palibot. Maswerte ro atong barangay sa bulig it atong
gobyerno dahil may kabulig kita sa pagpabilin it kaayusan ag
kalimpyo it atong lugar. Ro pagpaeain it mga nagakaeunot ag
owa nagagakaeunot nga basura ag pamaagi it paghimos ag
pagpilak kara hay permi naton nga ginapadumdum sa atong
mga kabarangay. Ro waste management o tamang pagpilak
sa mga basura hay dapat ginaobra it kada isaea pareho mo
nga may pagkahakat sa atong palibot.

Ro pagtibyog sa nagakaeain-eain nga programang sa

eskuylahan para sa pagpabilin it kalimpyo hay isaeang ka
pagkabaeaka sa palibot it atong kumonidad nga atong
ginahueagan.

146
Ubrahon ro mga masunod:
1. Magguwa sa kwarto it eskuylahan kaibahan ro maestro
ag magtan-aw sa mga tawo nga gintugyanan agud nga
magtatap sa mga basura. Ilista ro nakitang pamaagi sa
pagpilak it basura.
2. Istoryahan kon ro mga nagtaean-aw hay nagaobra eon
kara sa andang baeay ag kumonidad.
3. Mag-obra it schedule it pagbisita sa pinakamaeapit nga
barangay agud makita ro klasi it pieilakan nanda it basura.

Sabtan ro mga masunod nga pangutana:

1. Ano ro inyong naobserbahan sa pamaagi it pagpilak it
basura sa inyong eskuylahan.
2. Sa inyong banta, makabulig baea ro mga pamaagi ngara
agud mapabilin nga malimpyo ro atong palibot?
3. Bilang isaeang ka eskuyla sa ikatlong grado, ano pa ro
mabulig ninyo euwas sa waste management agud mangin
manami ro inyong katilingban?

A. Bilang bulig sa pagpabilin nga malimpyo ag maayos ro atong

kumonidad, mag-obra it isaeang ka aktibidad kapareho it
pagseparar it mga basura. Pwedeng magbulig sa tawuhan
it eskuylahan o di ngani hay una mismo sa sueod ko inyong
kwarto. Gamiton ro mga sueondan sa idaeum paagi sa
pagbutang it sa nakataeana nga lugar para sa Huo o Owa.

147
 Sueundanan Huo Owa
1. Nakapaeain ka eon baea it basura?
2. Ginbutang mo baea ro mga basura sa
tamang bueotangan?
3. Ginbutang mo baea ro mga basura sa
tamang bueotangan?
4. Nakabatyag ka baea it kasadya samtang
nagaobra?
5. Nalipay ka baea bangud naging parte ka
it pagpabilin nga malimpyo ag maayos ro
kumonidad?

B. Bilang pamatuod nga kamo hay tagatatap it kalimpyo ag

kaayusan it atong kumonidad, ubrahon ro pagpaeain it mga
basura sa inyong eskuylahan ag baeay. Pwede ninyong bue-
an it litrato kon may una kamong camera ag idukot sa bulletin
board sa inyong kwarto sa eskuylahan.

Dahil mayad ka gid sa leksyon ngara, isunod mo eon ro

hangkat it masunod nga leksyon.

148
 Leksyon 7
Ako: Tagatatap it Palibot

Kasadya gid nga tan-awon ro malimpyo ag manami

nga kumonidad nga nagatatap sa palibot. Gintaw-an ka it
Dyos it grasya kapareho it mayad-ayad nga palibot ngani
ginapangabay ka nga mangin mayad nga manugtatap kara.

Isaeang ka surbey sa klasi.

Mga Tanong Oo Hindi

1. Nagaintra ka baea sa pagtanom sa eskuylahan?
2. Nagabulig ka baea sa prohekto it barangay parte
sa pagdipara it dunang manggad?
3. Nalipay ka baea kon ginaputoe ro mga kahoy?
4. Malipayon baea ro imong baeatyagon kon ikaw
hay nakatanom it mga tinuea?
5. Kinahang-ean baeang magbulig ro mga ungang
pareho nimo sa ueubrahong pambarangay
kapareho it pag recycle it basura?

Sa mga surbey, ano ro may pinakamaabu nga nagustuhan

mo nga ubrahon?

Ipaathag mo ro imong nahaagyan kon ginaistoryahan

ro padayon nga paglimpyo ag pagpabilin nga maayos ro
kumonidad, eskuylahan ag palibot.

149
Ueubrahon 1
Mag-obra it slogan parte sa tamang pagtatap it palibot.

Ueubrahon 2
Mag-obra it poster hanungod sa ginahandum ninyong
pagtibyog it kumonidad para sa kalimpyo it palibot. Iangot sa
hakita nga video clip.

Mag-painu-ino it isaeang ka aktibidad o prohekto sa inyong

eskuylahan.

• Masarangan ko gid nga ubrahon

• Masarangan kong ubrahon
• Medyo masarangan kong ubrahon
• Matsa ‘di ko masarangang ubrahon.

Sabtan ro masunod nga pangutana:

• Ipaathag ro prohekto nga inyong sabat sa kada lebel.

150
 Tandaan Naton
Ro malimpyo nga palibot hay nagatao it kalimpyo it pag-
iisip ag kabubut-on para sa maayos nga pangabuhi

Suno sa DENR Administrative Order No.37 series of 1996, raya

ro kasuguan para maabot ro pareho ag balance nga pag-
umwad it sosyudad ag pangabuhian ag pagprotekta paagi
sa paggamit, pag-obra, pagdumaea, pagbag-o it dunang
manggad it nasyon.

Kaibahan kara ro pagprotekta ag pagporma it mayad-

ayad nga kalidad it atong palibot, bukon eang it makaron nga
henerasyon kundi hasta sa atong paeaabuton.

Mapabilin nga manami ag euwas sa mga kasamaran

ro kumonidad paagi sa aton permi nga pagbulig sa mga
programa kara.

May mga ginasunod nga layi hanungod sa pagdipara it

palibot: Kaibahan kara ro nakataeana nga oras sa tamang
pagpangayam, pagputoe it kahoy kon magueang eon,
pagpangisda nga gamit ro mga tamang kagamitan kaparehas
ku lambat nga may maeagko nga gabot, pagdakop it mga
saeakyan nga nagabuga it mahigku nga aso, ag iba pa nga
mga patakaran nga gin-obra agud malikawan ro pagkasamad
it palibot.

A. Magsueat it pangako nga hantup sa tagipusuon hanungod sa

pag-intra sa mga prohekto it kumonidad agud mapalimpyo ag
maeuwas sa ano mang kalamidad.

B. Mag-obra it isaeang ka simpling pangamuyo agud

mapabugtaw ro kaisipan hanungod sa importansya ku
pagdipara sa dunang manggad. Mag grupo it ap-at.

151
C. Ibutang sa dingding it kwarto sa eskuylahan ro natapos nga
pangamuyo. Pabay-an nga makita ra it tanan nga grupo.
Magdisider kon ano sa ap-at nga pangamuyo ro pwedeng
magamit sa flag ceremony kada Lunes.

A. Tan-awa it mayad ro mga litrato. Kaadya ra suno sa imong

pagpati hanungod sa posible nga epekto sa pag-abuso it
palibot. Magsueat it istorya hanungod kara. Pagkatapos hay
sabtan ro mga pangutana sa idaeum.

1. Ham-an it natabu ra sa atong palibot?

2. Bilang mayad magdipara it palibot, ano ro masarangan
mong ubrahon?
B. Basahon ro masunod nga pamisaea. Isueat sa notbuk ro
Mayad kon daya hay nagapakita it pag-intra sa prohekto
hanungod sa malimpyo ag maayos nga palibot ag Bukon it
Mayad kon bukon.

3. Pagbulig sa pagtanom it mga tinuea, bueak, ag kahoy sa

eskuylahan ag barangay.
4. Pagsuporta sa nagaputoe it kahoy it mga illegal loggers.

152
 5. Pagbueoligan sa Clean and Green Project it barangay ag
banwa.
6. Pagbulig sa pagsilhig sa palibot it eskuylahan ag sa ‘di
pagsunog it basura sa karsada.
7. Pagbutang it mga plakard hanungod sa malimpyo ag
tamang pagdipara it dunang manggad sa palibot ag
banwa.
Makaron hay ipahaum mo eon man ro imong kaugalingon sa
masunod leksyon.

153
 Leksyon 8
Masarangan Natong Magsunod

Natun-an eon naton kon paalin mapabilin nga manami ag

malimpyo ro baeay, eskuylahan ag kumonidad. Angot kara,
tinutuyo nga mangin euwas ag mayad-ayad ro mga tawo sa
palibot nga ana nga ginahueagan. Bangud kara, may mga
sueundan ag mga layi nga dapat sundon. Nadumduman mo
pa baea ro mga sueundanan it inyong pamilya? Eskuylahan?
Kumonidad? Isaeang ka paagi ra agud malikawan ro disgrasya sa
atong kabuhi. Ngani magsunod disiplina ro atong kinahangean.

Tan-awa ro mga litrato. Ano ro mga dapat nimong ubrahon

sa mga makarang sueundanan, paandam, anunsyo ag
panawagan.

154
Sabtan ro mga masunod nga pangutana.
1. Ano ro imong ubrahon kon ikaw hay makakita it
makarayang paandam?
2. Ham-an it importante ro mga paandam? Nahaagyan mo
eon baea ro mga paandam ngara?

155
 3. Ano baea ro matabu kon indi ka magsunod sa mga
paandam ngara?
4. Isueat ro imong mabatyagan kon makabasa ag makakita
ka it mga paandam sa karsada, sa eskuylahan ag sa
kumonidad?
5. Bilang eskuyla, paalin nimo kumbinsihon ro ibang tawo
agud maeuwas sa disgrasya?

Ueubrahon
Maggrupo it lima. Pumili it sambato nga sueundanan o
paandam nga permi ninyong ginasunod sa inyong kumonidad.
Mag-obra it matag-ud nga drama kara. Ipaguwa sa atubang it
klasi.

Pahaegahan Naton

Ueubrahon 1
Ueubrahon 1
Ipaathag ro imong kaugalingon nga pageubot sa anunsyo it
munisipyo nga permi mong makita sa karsada.
Ipaathag ro imong kaugalingon nga pageubot sa anunsyo it
munisipyo nga permi mong makita sa karsada.

OWA IT TAEABUKAN NGA MAKAMAEATAY

METRO GWAPO DIKARA RO PANAUGAN

GGWAPOGWA ANG BABAAN!
POO GWAPOI
PRENTE KO, LIMPYO KO TAEABUKAN IT TAWO
TAO

Ueubrahon 2
Sa sueod it kahon, ilista ro mga
156 mayad nga maitao it
pagsunod ag ro resulta it owa it pagsunod sa mga layi it
kumonidad ag nasyon.
Ueubrahon 2
Sa sueod it kahon, ilista ro mga mayad nga maitao it
pagsunod ag ro resulta it owa it pagsunod sa mga layi it
kumonidad ag nasyon.

Mayad nga Maitao

______________________
______________________
_____________________
_____________

Owa Nagsunod

______________________
______________________
____________________

Leksyon sa Pagsunod sa Layi

Tandaan Naton
Ro pagtuman sa mga sueundanan sa eskuylahan ag
kumonidad hay makabulig para sa atong kaeuwasan.

Suno sa Road Safety Education Modules it DepEd-

Fundation-MAPFRE (2010), ro pag-angkon
189
it kaaeaman,
baeatyagon ag pagbutang sa tagipusuon kon paalin ro tama
nga pagtabuk sa karsada hay makatao it kasiguruhan sa
atong kaeuwasan sa daean.

Ro pagsunod sa mga laying sa trapik hay nagapakita it

displina sa kaugalingon ag pagiging responsable nga tawo.

157
 Importante nga magsunod sa mga sueundanan sa trapik agud
makalikaw sa mga disgrasya ag aksidente. Pagpasunod sa layi
hay sambato man nga pagbulig sa gobyerno.

Ro tamang pagsunod (ano mang sueundanan) hay

mabahoe nga bulig sa gobyerno para sa kaeuwasan it mga
tawo ag manging sa bilog nga nasyon o kalibutanon.

Tun-an ro mga litrato sa masunod nga pahina.

• Ano ro mga bagay nga makita ninyo rikara?

• Siin kara ro tama ag dapat mong sundon agud ikaw hay
Kumpletuhin
maging euwas ang nasa kahon bilang patunay sa mga
sa disgrasya?
bagay na napili ninyong gawin o sundin bilang isang
Kumpletuhon
mabuting anak ro at
sa mag-aaral.
kahon bilang pamatuod sa mga butang
nga dapat ninyong ubrahon o sundon bilang isaeang ka mayad
nga unga ag eskwela. Magdesisyon Ka, Ngayon!

Magdesisyon Ka, Makaron!

Nakapagdesisyon na158ako! Ang pipiliin kong daan ay

ang_______________________________________________________
 Nakadesisyon eon ako! Ro akong pillion nga daean
hay ro__________________________________________________
_______________________________________________

Bangud nagapati ako nga__________________________

_______________________________________________________
_________________________________________Kabay pa nga
giyahan ako it Ginuo.

Gabayan nawa ako ng Maykapal.

_____________________
Pangalan at Lagda

Ueubrahon 1
Pilang bisis nimo ginaobra ro mga masunod? Butangan it
kon Permi, kon del amat ag kon Owa

Kon
Permi Owa
Amat
1. Nagapanaog ako sa tamang panaugan
it saeakyan.
2. Nagatabuk ako sa tama nga aeagyan.
3. Ginaeubot ag ginasunod ko ro mga
sinyas it pulis kon ako hay gatabuk sa
karsada. Nagapundo ako kon puea ro
nagaatubang sa mga nagatabuk.
4. Ginagamit ko ro pedestrian lane o
tamang taeabukan.
5. Nagalikaw ako sa pagtabuk sa karsada
kon may maeagko nga buho o kon may
paandam nga danger.

159
Ueubrahon 2
Sa sueod it sang buean, mag-obra it journal hanungod sa
mga ueubrahong adlaw-adlaw nga ginatuman mo angot sa
paandam ag sueundanan sa eskuylahan, parke ag simbahan.

Naging madinaeag-on ka sa mga ueubrahon sa natapos mo

eang nga leksyon, makaron hay haum ka eon sa masunod nga
leksyon.

160
 Leksyon 9
Permi nga Haum

Abu eon kita nga naagyan nga mga kalamidad sa atong

nasyon. Ro pagiging haum hay makabulig katon agud kita
hay makalikaw, makaeuwas sa nagakaeain-eain nga klasi it
kataeagman. Maging sensitibo kita sa mga nagakaeatabu sa
atong kumonidad eabi eon gid sa atong palibot.

Buligan naton nga mangin haum sanday Cielo ag Tikoy

sa mga disgrasya ag kalamidad. Kaadya ro mga letra para
makahimo it bisaea.

Hara ro mga giya nga bisaea sa paghampang it Halo Letra.

1. Mabaskug nga paghueag it eugta.

2. Sobra nga pagtaas it tubi nga ginaeapawan ro eugta.
3. Makaeain nga tyempo nga nagadaea it kalamidad sa
atong nasyon.
4. Madasig nga pag-eapta it kaeayo.
5. Sunod-sunod nga higanting humbak nga nabilog sa tunga it
eawod.
6. Pagkatimpa it eugta bangud sa sobra nga pag-uean.

161
Ueubrahon 1
Maggrupo it an-om.
Mag-obra it Disaster Presentation nga kon siin may gaabot
nga mga Disaster Rangers nga gabulig para maging haum sa
oras it kalamidad ag disgrasya.

Disaster Rangers Red – oras it baha

Disaster Rangers Blue – oras it landslide
Disaster Rangers Yellow – oras it tsunami
Disaster Rangers Green – oras it linog
Disaster Rangers Black – oras it bagyo
Disaster Rangers White – oras it sunog

Paalin ka makabulig para maging haum sa oras it kalamidad

ag disgrasya.

Ueubrahon 1
Basaha ro istorya sa idaeum.
Isaeang agahon, nabatian ni Mikkel sa radyo ro paandam
nga mabahoe ro tsansa nga maabot ro andang lugar it
madaeum nga baha. Eagi-eagi nana nga ginbuoe ro anang bag
agud ibutang ro mga importanting gamit. Siin sa mga masunod ro
dapat nana nga ibutang sa sueod it bag?

162
na kanilang lugar. Agad niyang kinuha ang kanyang bag
upang ilagay ang mahahalagang gamit. Alin sa sumusunod
ang dapat niyang ilagay sa loob ng bag?

Sabtan
Sagutin angromga
mga tanong.
pangutana.
1. Ano-ano
1. Anoang dapat
ro mga dapatilagay
ibutangnini Mikkel
Mikkel sasa loob
sueod ng bag?
it bag?
2. Makakatulong
2. Makabulig ba
baea itorasa orasit ng
sa oras kaniyang
anang kinahang- eanon?
pangangailangan?
Ipaathag ro sabat.Ipaliwanag ang sagot.
3. Dapat mo bang
3. Dapat tularan
mo baeang si Mikkel
tuearon sasakaniyang
si Mikkel ana nga gin- obra?
Ham-an?
193
4. Kon ikaw si Mikkel magapahaum ka man baea sa oras it
kalamidad? Paalin mo ra pahauman?

Ueubrahon 2
Isipon ro mayad nga maitao it permi nga haum sa oras it
disgrasya ag kalamidad. Isueat ra sa kada tagipusuon.

163
 sa oras it kalamidad? Paalin mo ra pahauman?

Ueubrahon 2

Isipon ro mayad nga maitao it permi nga haum sa oras

it disgrasya ag kalamidad. Isueat ra sa kada tagipusuon.

Kumonidad

Nasyon
Pamatan-on

Handum Para sa Kaeuwasan

_______________________________________________________
_______________________________________________________
____________________________________________________

197

Tandaan Naton
Ro pagiging haum sa oras it kalamidad hay makabulig
agud maeuwas ro atong kabuhi. Sambato man ra nga
pamaagi sa pagbulig sa kaugalingon, sa gobyerno ag sa
nasyon.

Gintaw-an it taeupangod it National Disaster Risk

Reduction and Management Council (NDRRMC) ro isaeang
ka mabaskug nga kampanya agud nga matun-an it mga
pamilya ro kahaegahan pagpahaum sa oras it ga kalamidad.
Ro pagturo sa tanan ku tamang ubrahon sa mga oras ngara
hay makabulig it mabahoe para maeuwas ro kabuhi.

Mangin haum kita sa naga-abot nga kalamidad para indi

kita hikibot. Ro pagkalmado sa mga oras ngara hay makabulig
man agud matun-an naton kon siin kita maadto. Permi nga
haum, daya ro dapat ibutang sa atong isip, tagipusuon ag
ubrahon ra agud malikawan ro kataeagman.

164
 Sa mga nagakaeatabu nga kalamidad ag disgrasya sa atong
palibot, pareho it natabu ko bagyong Yolanda, may aton nga
pag-usisa hanungod sa gin-obra nga pagpahaum. Kon may una
eoman abi nga balita nga may maabot nga delubyo nga pareho
it baskug it Yolanda, paalin ka magpahaum bago mag-abot ra.

Magsueat it isaeang ka sueundanan para sa pagpahaum sa

isaeang klasi it kalamidad o disgrasya.

Pangako Sa Pagiging Haum

Ako hay nagapangako nga mangin haum ag
magatao ako it oras bago pa mag-abot ro kalamidad
pareho it _______________, ________________________, agud
________________________.
Nagapati ako nga mangin euwas ako sa mga hitabu
kon ____________________________________________________
_______________________________________________________.
______________________
Pirma it Eskuyla

Petsa:________________

165
 Butangan it ro linya nga nagasugid kon mauno ka
kahaum sa oras it disgrasya o kalamidad.

Mga Pamaagi Permi Haum Bukon

nga it
Haum Haum
1. Pagdaea it payong agud indi ako
mabasa it uean.
2. May emergency bag nga may
sueod nga gamit sa oras it
kinahang-eanon.
3. Ro mga bueong, pagkaong de
lata, tubi nga malimpyo hay
madasig kon matago sa tamang
bueotangan.
4. Kon may una gid man nga sunog,
sayud ko ro daean paadto sa
Fire Exit o euwas sa disgrasya nga
daean.
5. Sayud ko ro lugar nga dapat ko
adtunan kon may linog.

Tatlong paeakpak! Sa ungang kamayad! Kapareho nimo,

haum nga haum ka sa masunod nga leksyon.

166