5ΠΓ1 Παιδαγωγική

Διδάσκων: Κος Πανταζής

«Η Εκπαίδευση στα Μέσα Επικοινωνίας»

Γιάννης Σωτηρόπουλος
Ζ’ Εξάμηνο
Α.Ε.Μ: 220
 2

Εισαγωγή

Ο σύγχρονος κόσμος, στον οποίο ζούμε και κινούμαστε, διαπερνάται και

καθορίζεται από τα Μέσα Επικοινωνίας με πολλούς και ποικίλους τρόπους. Ζούμε σε
μια πολύπλοκη Παγκοσμιοποιημένη κοινωνία, η οποία διαφοροποιείται σε πολλούς
κοινωνικούς τομείς, όπως η οικονομία, το δίκαιο, η πολιτική, η επιστήμη, η
εκπαίδευση, η θρησκεία, οι τέχνες κτλ., που και αυτοί είναι εσωτερικά εξαιρετικά
πολύπλοκοι και με τη σειρά τους υποδιαιρούνται σε υπο-τομείς και υπο-συστήματα.
Καθώς αυτές οι διάφορες κοινωνικές «περιοχές» χρειάζεται να επικοινωνούν
μεταξύ τους για να εξασφαλιστεί η λειτουργία της κοινωνίας, το ποιος ελέγχει τη ροή
της πληροφορίας ανάμεσα σε αυτούς είναι υψίστης σημασίας. Στην σημερινή εποχή
αυτές τις πρακτικές επικοινωνίας τις έχουν αναλάβει τα Μέσα Επικοινωνίας. Οι
λειτουργίες των Μέσων Επικοινωνίας είναι πολλαπλές και άπτονται πολλών
εκφάνσεων της καθημερινότητας. Συγκεκριμένα περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων την
διασκέδαση, την εκπαίδευση, την επιρροή και τον σχηματισμό απόψεων και στάσεων
της κοινής γνώμης, την διατήρηση της κοινωνικής συνεκτικότητας, την προβολή
στερεοτύπων κ.α.
Μέσα σε αυτές τις συνθήκες, που διαμορφωθήκαν στο δεύτερο μισό του 20ου και
στις αρχές του 21ου αιώνα, ο ρόλος της Εκπαίδευσης γύρω από τα Μέσα Επικοινωνίας
γίνεται συνέχεια πιο επιτακτικός και αναγκαίος, για οποιονδήποτε βιώνει τη σημερινή
ιστορική συγκυρία. Σε αυτή, λοιπόν, την σύντομη εργασία, θα παρουσιάσουμε
συνοπτικά τα εξής θέματα:
- Τις εξελίξεις στο Διεθνές Τοπίο των Μέσων Επικοινωνίας,
- Τα αναμενόμενα προβλήματα από τις εξελίξεις αυτές,
- Θα δώσουμε ένα ορισμό της Εκπαίδευσης στα Μέσα Επικοινωνίας και θα
δούμε συνοπτικά τις βασικές της παραμέτρους,
- τέλος θα αναφερθούμε στις διάφορες προσεγγίσεις της Εκπαίδευσης στα
Μέσα Επικοινωνίας και στους λόγους, που κάνουν την εφαρμογή της τόσο
επιτακτική σήμερα.
 3

Εξελίξεις στο Διεθνές Τοπίο των Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας

Διεθνώς, όσον αφορά τα Μέσα Επικοινωνίας η ψηφιοποίηση, η σύγκλιση και η

παγκοσμιοποίηση στον τομέα των επικοινωνιών έχουν δημιουργήσει ένα καινούριο
σύστημα επικοινωνίας, το οποίο είναι το κύριο χαρακτηριστικό της λεγόμενης
Κοινωνίας της Πληροφορίας. Η κοινωνία της πληροφορίας είναι ο ορατός στόχος για
την Ευρωπαϊκή Ένωση (αλλά και σε εθνικό επίπεδο, για κάθε κράτος), η δημιουργία
δηλαδή, μιας κοινωνίας ανθρώπων ικανών να εκμεταλλευτούν τις καινούριες
τεχνολογικές και εμπορικές δυνατότητες, που τους δίνονται, με τέτοιο τρόπο, ώστε να
περιλαμβάνει όσο το δυνατόν περισσότερους πολίτες, χωρίς να δημιουργεί
αποκλεισμούς και κοινωνικές ανισότητες.
Από την άλλη , οι μεγάλες Πολυεθνικές εταιρείες των Μ.Μ.Ε. εκμεταλλεύονται
την παγκόσμια τεχνολογική σύγκλιση για να ενισχύσουν την ανταγωνιστικότητά
τους. Συχνές είναι οι συγχωνεύσεις κολοσσών της βιομηχανίας των Μ.Μ.Ε., όπως της
Time Warner (Time Magazine, CNN) με την America On Line (το μεγαλύτερο
παροχέα Ίντερνετ στην Αμερική). Η καινούρια εταιρεία AOL Time Warner μπορεί
πλέον με τον ένα ή τον άλλο τρόπο να φτάσει σε κάθε Αμερικάνικο νοικοκυριό.
Έχουμε έτσι τον πολλαπλασιασμό της παραγωγής προϊόντων Μαζικής Κουλτούρας,
που είναι όμοια στον τρόπο παραγωγής τους, στα νοήματα που περνούν και τις
συμπεριφορές που διαμορφώνουν, καταργώντας τα εθνικά σύνορα. Το καινούριο
ομογενοποιημένο προϊόν μπορεί να είναι κατανοητό και να είναι εμπορικό
παγκοσμίως.
Ως αντίδραση στην ομογενοποίηση των προϊόντων των Μ.Μ.Ε. έχουμε τον
κατακερματισμό του κοινού των Μέσων Επικοινωνίας σε «επικοινωνιακές
υπο-κουλτούρες», που προσπαθούν μέσα από εξατομικευμένες μορφές επικοινωνίας
να λυτρωθούν από την Μαζική Επικοινωνία και Κουλτούρα.

Αναμενόμενα Προβλήματα
 4

Από εξελίξεις, όπως αυτές, μπορεί να προκύψουν σοβαρότατα προβλήματα για τις
κοινωνίες του Μέλλοντος. Η κοινωνία στρέφεται προς την παγκοσμιοποίηση και την
συγκέντρωση πληροφορίας (που ισούται με δύναμη και εξουσία στην εποχή μας),
κάνοντας ορατές τις απειλές της επιτήρησης και της συγκαλυμμένης καταγραφής των
δραστηριοτήτων μας, στο δρόμο προς μια κοινωνία Οργουελιανού τύπου. Η
αναζήτηση της Εμπορικότητας και του Κέρδους δημιουργεί προϊόντα με «φτωχό»,
χαμηλής ποιότητας περιεχόμενο, όπως είναι η επικέντρωση των Δελτίων Ειδήσεων
σε φρικιαστικές ή συγκινητικές ιστορίες, που όμως είναι κενές περιεχομένου για την
ζωή των περισσότερων ανθρώπων ή η αναπαράσταση της βίας στις
κινηματογραφικές ταινίες, που μπορεί να δημιουργήσει πολλά προβλήματα σε
ανθρώπους διαφόρων ηλικιών, που τις παρακολουθούν.
Οι μελετητές μιλούν για στροφή των χρηστών των Μέσων Επικοινωνίας προς ένα
υψηλότερο επίπεδο καταναλωτισμού στα νέα μέσα, για μεγαλύτερη προσωπική
συναισθηματική εμπλοκή με αυτά και για μεγαλύτερη προσωπική απομόνωση. Η
υπερπροσφορά, άλλωστε, πληροφορίας στην εποχή μας κάνει πολύ δύσκολο το να
διατηρήσει κανείς τον προσανατολισμό του μέσα σε αυτό των κυκεώνα δεδομένων,
που δέχεται καθημερινά.
Η δυσμενέστερη αναμενόμενη εξέλιξη είναι η κυριαρχία των δευτερευουσών,
διαμεσολαβημένων εμπειριών πάνω στην πρωτογενή εμπειρία, που κατακτάται μέσω
των αισθήσεων. Η πληροφορία, στην περίπτωση της διαμεσολαβημένης εμπειρίας,
είναι επιλεγμένη, διαμορφωμένη, πακεταρισμένη και σερβιρισμένη σε μας από τα
Μέσα Επικοινωνίας. Τα όρια ανάμεσα στην «πραγματική» πραγματικότητα και την
«εικονική» πραγματικότητα τείνουν να θολώσουν.

Εκπαίδευση στα Μέσα Επικοινωνίας

Πράγματι, τα παιδιά και οι νέοι άνθρωποι σήμερα καθώς κοινωνικοποιούνται

μέσα από τα Μέσα, έχουν αναπτύξει πολύ διαφορετικούς τρόπους πρόσληψης και
χρήσης των Μέσων Επικοινωνίας σε σχέση με τους γονείς τους. Ενώ, όμως έχουν
μεγάλη άνεση στο χειρισμό των Μέσων παρουσιάζουν άγνοια και αφέλεια όσον
 5

αφορά τις κοινωνικές και πολιτικές δομές και μηχανισμούς. Πολλές φορές δεν
διακρίνουν τον «κόσμο» από τον «κόσμο των Μέσων Επικοινωνίας».
Πέρα, λοιπόν, από την πρόνοια, που πρέπει να δείξει το Κράτος για όλα αυτά τα
φαινόμενα με την πολιτική του και την νομοθεσία για τα Μέσα Επικοινωνίας, είναι
σημαντικό να αναπτυχθεί και η Εκπαίδευση στα Μέσα Επικοινωνίας. Ζητούμενο της
Εκπαίδευσης στα Μέσα είναι να καλλιεργήσει μια διευρυμένη εγγραμματοσύνη,
δηλαδή την απόκτηση αναγνωστικών και εκφραστικών δεξιοτήτων σχετικών όχι μόνο
με τη λεκτική αλλά και με την οπτική επικοινωνία, καθώς επίσης να καλλιεργήσει
την ικανότητά μας να κινούμαστε στον κόσμο των Μέσων Επικοινωνίας με ένα
κριτικό, ανεξάρτητο τρόπο και με μια αίσθηση ευθύνης, χρησιμοποιώντας τα Μέσα
Επικοινωνίας σαν μέσα ανεξάρτητης και δημιουργικής έκφρασης. Η Εκπαίδευση στα
Μέσα Επικοινωνίας περιλαμβάνει τις εξής παραμέτρους:
α) Τη Διδακτική των Μέσων, την μαθησιακή διαδικασία, δηλαδή, με τη χρήση
των Μέσων,
β) Τη Γνώση των Μέσων, το να μάθει κανείς το τεχνικό μέρος και τα
χαρακτηριστικά κάθε μέσου,
γ) Τις Σπουδές στα Μέσα Επικοινωνίας, την ανάπτυξη της γνώσης όσον αφορά το
τι λειτουργίες επιτελούν τα Μέσα οικονομικά, πολιτικά και κοινωνικά,
δ) και τέλος την Έρευνα σχετικά με τα Μέσα , δηλαδή, την αποκωδικοποίηση των
νοημάτων που προωθούν και ότι έχει να κάνει με τις συμπεριφορές των δεκτών
αυτών των μηνυμάτων και νοημάτων, και πως επηρεάζουν τους ίδιους τους δέκτες.

Προσεγγίσεις της Εκπαίδευσης στα Μέσα

Σύμφωνα με τον David Cosidine οι βασικές προσεγγίσεις της Εκπαίδευσης στα

Μέσα είναι οι ακόλουθες:
1) Η Αισθητική, δηλαδή, η μελέτη της γλώσσας και της γραμματικής των
Μέσων με σκοπό την κατανόηση της λειτουργίας και του πόσο επηρεάζουν το
συνολικό μήνυμα, τα χαρακτηριστικά και οι συμβάσεις του κάθε Μέσου ξεχωριστά,
 6

2) Η Παραγωγή, δηλαδή, η ενεργή συμμετοχή του κοινού στη δημιουργία

προγραμμάτων, όπως φωτογραφίες, βίντεο, ραδιοφωνικά προγράμματα, ιστοσελίδες,
περιοδικά και άλλα,
3) Η Πολιτική Συμπεριφορά, δηλαδή, η υπεύθυνη συμπεριφορά ως πολίτες
μέσω της Εκπαίδευσης στα Μέσα, όπου ορθά ενημερωμένοι πολίτες θα μπορούν να
αναλύσουν το ρόλο των Μέσων στην διαδικασία λήψης πολιτικών αποφάσεων και να
αποκρυσταλλώσουν δικιά τους ανεξάρτητη και προσωπική γνώμη,
4) Η Προστασία, που πρέπει να παρέχουν οι Δάσκαλοι και οι Εκπαιδευτές σε
ευάλωτες κοινωνικές ομάδες, καθώς υπάρχει μεγάλη σχέση ανάμεσα στο τι βλέπουμε
και ακούμε και στο τι κάνουμε. Έτσι με σωστή εκπαίδευση μαθητές, γονείς και άλλοι
πολίτες θα μπορούν να αναγνωρίζουν τις τεχνικές πειθούς γενικά και ειδικότερα για
βλαβερά προϊόντα, όπως π.χ. τσιγάρα, αλκοόλ κτλ.,
5) Άλλες προσεγγίσεις, όπως η Συμβουλευτική, η Τεχνολογική κ.α. Στην
πρακτική της Εκπαίδευσης στα Μέσα πολλές φορές οι διαφορετικές προσεγγίσεις
συνδυάζονται και ανταλλάσουν στοιχεία και μεθόδους.

Τώρα, όσον αφορά το γιατί είναι επιτακτική η ανάγκη της Εκπαίδευσης όλων μας
στα Μέσα Επικοινωνίας ο John Pungente αναφέρει οκτώ βασικούς λόγους και
αντίστοιχες αντιλήψεις περί των Μέσων:
α/ Τα Μέσα Επικοινωνίας είναι κατασκευές που αντανακλούν αποφάσεις
και είναι το αποτέλεσμα πολλών καθοριστικών παραγόντων. Η διευρυμένη
εγγραμματοσύνη ως προς τα Μέσα είναι αναγκαία για την αποδόμηση των
ιδεολογικών, πολιτικών και άλλων κατασκευών, που είναι αυτά,
β/ Τα Μέσα Επικοινωνίας κατασκευάζουν την πραγματικότητα, γιατί
είναι υπεύθυνα για τις παρατηρήσεις και τις εμπειρίες από τις οποίες χτίζουμε τις
προσωπικές μας πεποιθήσεις για τον κόσμο,
γ/ Το κοινό αναγνωρίζει νοήματα στα Μέσα Επικοινωνίας βασισμένο σε
αυτόνομους παράγοντες, όπως οι προσωπικές ανάγκες, προβλήματα, γενικότερο
υπόβαθρο,
δ/ τα Μέσα Επικοινωνίας έχουν εμπορικές διαστάσεις · το ύφος και η
παραγωγή τους επηρεάζεται από θέματα οικονομίας, ιδιοκτησίας και ελέγχου,
 7

ε/ τα Μέσα Επικοινωνίας περιέχουν ιδεολογικά και αξιακά μηνύματα.

Υπο μιαν έννοια, όλα τα προϊόντα των Μέσων είναι προπαγανδιστικά. Προβάλλουν
τις κυρίαρχες απόψεις για διάφορα θέματα, όπως τη φύση της καλής ζωής, το ρόλο
της γυναίκας, την αποδοχή της εξουσίας,
στ/ τα Μέσα Επικοινωνίας έχουν πολιτικές και κοινωνικές διαστάσεις ·
επηρεάζουν δραματικά την πολιτική και καθοδηγούν τις κοινωνικές αλλαγές,
ζ/ μορφή και περιεχόμενο είναι άμεσα συνδεδεμένα στα Μέσα
Επικοινωνίας · κάθε μέσο έχει τα δικά του χαρακτηριστικά και το καθένα αναπαριστά
διαφορετικά το ίδιο γεγονός,
η/ κάθε Μέσο Επικοινωνίας έχει μια μοναδική αισθητική φόρμα.

Επίλογος

Η Εκπαίδευση στα Μέσα Επικοινωνίας αποτελεί υπο-σύστημα του γενικότερου

εκπαιδευτικού συστήματος. Επομένως, το μεγαλύτερο μέρος της δουλειάς πάνω
σ’ αυτό το τόσο σημαντικό αντικείμενο, λαμβάνει μέρος στο χώρο του σχολείου και
σε χώρους παιδείας γενικότερα, Πανεπιστήμια, Ινστιτούτα Ερευνών κτλ. Παρόλαυτα
είναι πολύ σημαντική η βοήθεια, που μπορούν να προσφέρουν οι άνθρωποι, που
εμπλέκονται άμεσα με τα Μέσα Επικοινωνίας, όπως δημοσιογράφοι, πολιτικοί,
επιχειρηματίες και γενικότερα επαγγελματίες του χώρου των Μέσων.
Κλείνοντας αυτήν την σύντομη αναφορά στην Εκπαίδευση στα Μέσα
Επικοινωνίας θα ήθελα να επισημάνω τον πολύ σημαντικό ρόλο, που μπορούν να
παίξουν οι επαγγελματίες του Κινηματογράφου, στην εκπαίδευση του κοινού. Αυτό
μπορεί να γίνει με δυο τρόπους · πρώτον, με την παραγωγή αξιόλογων πολιτιστικών
προϊόντων με σκοπό όχι μόνο το κέρδος, αλλά την ειλικρινή ψυχαγωγία και μόρφωση
του κοινού τους και δεύτερον, με το να τους δοθεί η ευκαιρία να προσφέρουν τις
γνώσεις τους στις σχολικές αίθουσες με μαθήματα πάνω στο πως λειτουργεί η εικόνα
και ο ήχος και πως διαβάζεται ένα κινηματογραφικό και γενικότερα
οπτικο-ακουστικό κείμενο.
Η φύση του κόσμου γύρω μας, από πλευράς εμπειριών, αλλάζει ραγδαία και εμείς
πρέπει συνεχώς να προσαρμοζόμαστε στο καινούριο περιβάλλον με απώτερο σκοπό,
 8

την αυτόνομη και κριτική στάση για τα προσωπικά και κοινωνικά ζητήματα, που μας
απασχολούν.
Βιβλιογραφία

- Ingrid-Francisca Reichmayr, 04.05.2001, An Essay: A Case For Media Education,

(http://www.mediaonline.ba/en/?ID=67)

- Πασχαλίδης Γ., 2000, Eκπαίδευση και Mαζική Eπικοινωνία: Όροι και προοπτικές
της διδασκαλίας των MME στην A' βάθμια και B' βάθμια εκπαίδευση, ΠAIΔAΓΩΓIKH
EΠIΘEΩPHΣH 30, σελ. 111-136.