W 2020 roku celebrowaliśmy stulecie Bitwy Warszawskiej.

Obchody te były z
pewnością inne niż mogliśmy sobie to wyobrazić – cieniem położyła się na nich pandemia
COVID-19. Mimo niesprzyjających warunków szereg inicjatyw upamiętnił polskie zwycięstwo
dla wolności Europy.

W kontekście europejskim nie sposób nie wspomnieć o sojusznikach Polski w 1920

roku – choć w polskiej tożsamości zwycięstwo nad Armią Czerwoną, w pełni słusznie,
kojarzone jest w pierwszej mierze jako triumf Wojska Polskiego, będący efektem wspólnego
wysiłku całego Narodu Polskiego, to nie sposób nie przywołać również pomocy którą Polsce
okazały rządy oraz przedstawiciele różnych narodów. W tym kontekście w szczególności na
naszą pamięć zasługuje pomoc węgierska – mówimy tu o udziale węgierskich ochotników w
walkach przeciw bolszewikom, a przede wszystkim o przekazaniu przez węgierski rząd i
przemysł zbrojeniowy ogromnych zapasów broni i amunicji w okresie lipca i sierpnia 1920
roku na potrzeby polskiej armii.

Wśród inicjatyw podejmowanych w roku stulecia Bitwy Warszawskiej temat

węgierskiej pomocy pojawiał się stosunkowo często. Niniejszy raport ma na celu
uporządkowanie działań instytucji publicznych oraz organizacji pozarządowych
podejmowanych w 2020 roku w celu uczczenia polsko-węgierskiego braterstwa broni 1920
roku.

Niniejszy raport uwzględnia trzy rodzaje inicjatyw – wydarzenia, działania

popularyzatorskie oraz projekty internetowe.

Autor raportu: Michał Szymański

Oprawa graficzna: Michał Kardas

 Wydarzenia

Dyskusja o książce Balázsa Ablonczyego „Pál Teleki (1879–1941)”

• Data wydarzenia: 17 czerwca 2020

• Miejsce: Centrum Edukacyjne Instytutu Pamięci Narodowej, Warszawa
• Organizator: Ambasada Węgier w Warszawie, Instytut Pamięci Narodowej

Wydarzenie poświęcone było książce Balázsa Ablonczyego zatytułowanej „Pál Teleki

(1879–1941)” i poświęconej słynnemu węgierskiemu politykowi. Wydarzenie otworzyli Prezes
IPN dr Jarosław Szarek oraz ambasador Węgier dr Orsolya Zsuzsanna Kovács. Prezes IPN
opowiadał o wdzięczności Narodu Polskiego wobec Telekiego za pomoc jaką węgierski rząd
udzielił Polsce w 1920 roku oraz za nieugiętą postawę wobec Hitlera w 1939 roku kiedy to
przeciwstawił się niemieckim planom współuczestnictwa Węgier w inwazji na Polskę poprzez
przepuszczenie sił Wehrmachtu przez terytorium węgierskie. Ambasador Węgier podziękowała
Instytutowi za pozytywną współpracę, zaś dr János Tischler z Węgierskiego Instytutu Kultury
przypomniał, że w miejscu w którym znajduje się Centrum Edukacyjne IPN znajdowała się
niegdyś restauracja „Budapeszt”.

W dyskusji wzięli udział Szymon Brzeziński (autor przekładu książki na język polski,
a także moderator dyskusji), dr Balázs Ablonczy (autor – za pośrednictwem połączenia online
– będący autorem także trzech innych biografii poświęconych Telekiemu), dr János Tischler
(dyrektor Węgierskiego Instytutu Kultury) oraz dr Michał Przeperski (historyk z gdańskiego
oddziału IPN).

W trakcie dyskusji przypomniano propolską postawę Telekiego ale także

skomplikowaną sytuację geopolityczną Węgier – dla Polski Niemcy oraz Związek Radziecki
pozostawały dwoma, równie groźnymi, przeciwnikami, dla Węgrów III Rzesza była szansą na
odbudowanie mocarstwowości która zakończyła się wraz z Trianon.
 Konferencja naukowa „Polsko-Węgierski Wspólny Opór Wobec
Komunizmu”

Data wydarzenia: 8 lipca 2020

Miejsce: Pałac Staszica, Warszawa

Organizator: Fundacja Polska Zwycięska

Konferencja zorganizowana była z okazji stulecia podjęcia przez rząd węgierski decyzji
o przetransportowaniu węgierskiej broni do Polski. Wydarzenie miało charakter
międzynarodowy jednakże względu na panującą sytuację pandemiczną zagraniczni goście
zmuszeni byli występować za pośrednictwem Internetu.

W pierwszym panelu wystąpili badacze węgierscy Szász Péter wygłosił referat

„Communist repression against the Hungarian Catholic Church in 1918-1919”, Balázs István
Miklós z Polskiego Instytutu Badawczego i Muzeum w Budapeszcie – „Antykomunizm na
Węgrzech w latach 1960-1970”, a reprezentujący Węgierską Akademię Nauk dr Mitrovits
Miklós – „Ruchy antykomunistyczne na Węgrzech i w Polsce w latach 80. XX wieku – analiza
porównawcza”. W drugim panelu wystąpił Kacper Sakowicz z Gabinetu Politycznego
Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego z odczytem „Znaczenie Bitwy Warszawskiej
dla polskiej tożsamości narodowej”, dr Adam Podlewski wygłosił referat „Warszawa jako
centrum świata w 1920 roku”, zaś pracujący w Sejmie Republiki Łotewskiej Zeltits Raivis
przypomniał o wspólnej walce przeciwko bolszewizmu referatem „Not only the Polish-
Bolshevik war. Central and Eastern European wars against communist revolution”. Michał
Szymański, Prezes organizującej wydarzenie Fundacji, przypomniał losy węgierskich
ochotników do Wojska Polskiego w czasach wojny polsko-bolszewickiej. Wygłoszony został
również referat „Kard. Prymas Wyszyński József Mindszenty wobec reżimu komunistycznego”
przez Piotra Sutowicza z Katolickiego Stowarzyszenia Civitas Christiana, a Blank Peter
opowiedział o pamięci Powstania 1956 roku w kulturze popularnej. Ostatni panel otworzył
Jakub Przybylski, student Uniwersytetu Wrocławskiego, referatem „Józef Piłsudski i Miklós
Horthy – polityczni przywódcy Narodu Polskiego i Węgierskiego”, absolwent prawa i filozofii
Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego Piotr Mikusek opowiedział o
teoretycznoprawnym badaniu konstytucji Polski i Węgierskiej Republiki Ludowej – zasadach
i mechanizmach ograniczania suwerenności i swobód obywatelskich, a aplikant adwokacki
Adrian Zimny o odpowiedzialności karnej za zbrodnie komunistyczne w Polsce i na Węgrzech.

Wydarzenie przypomniało więc nie tylko o wsparciu węgierskim dla Polski w 1920
roku lecz także o wspólnym losie obydwu narodów w okresie zimnej wojny.

Konferencja odbyła się dzięki dofinansowaniu z Instytutu Współpracy Polsko-

Węgierskiej im. Wacława Felczaka.

Debata „Polska i Węgry – bastiony chrześcijańskiej Europy”

Data wydarzenia: 8 lipca 2020

Miejsce: Pałac Staszica, Warszawa

Organizator: Fundacja Polska Zwycięska

Debata poświęcona współpracy polsko-węgierskiej w 1920 roku ale także w innych

etapach historii a także o współczesnym wymiarze relacji polsko-węgierskich. W debacie
wzięli udział jako paneliści:

• Marcin Bąk – redaktor Telewizji Republika

• Olivier Bault – publicysta „Do Rzeczy Historia”
• Ferenc Almassy – redaktor naczelny „Visegrad Post”
• Franciszek Jóźwicki – działacz studencki związany z Korporacją Akademicką
Aquilonia, popularyzator wiedzy o przyjaźni polsko-węgierskiej.

Wydarzenie odbyło się dzięki dofinansowaniu z Instytutu Współpracy Polsko-Węgierskiej

im. Wacława Felczaka.
 Piknik „Polska-Węgry 1920-2020”

Data wydarzenia: 15 sierpnia 2020

Miejsce: Łazienki Królewskie, Warszawa

Organizator: Stowarzyszenie Szwadron Jazdy RP

W setną rocznicę Bitwy Warszawskiej w stołecznych Łazienkach na terenie

rekreacyjnym przy Ermitażu zorganizowany został piknik polsko-węgierski. W trakcie
wydarzenia wygłoszony został referat pt. „Z ziemi węgierskiej do Polski. Rola Węgier w
polskim zwycięstwie nad bolszewikami w 1920 r.” oraz odbyły się liczne pokazy takie jak
pokaz powozów w stylu węgierskim, pokazy konne kawalerii polskiej i węgierskiej, apel
wojskowy. Odbył się też koncert węgierskiej orkiestry a także konkurs plastyczny dla dzieci.
Zwieńczeniem wydarzenia była prezentacja portalu muzeum-kawalerii.org

Spotkanie „Od sierpnia do września. Polska i Węgry – 1920, 1939”

Data wydarzenia: 28 września 2020

Miejsce: Siedziba Instytutu Współpracy Polsko-Węgierskiej im. Wacława Felczaka,

Warszawa

Organizator: Instytut Współpracy Polsko-Węgierskiej im. Wacława Felczaka

W dyskusji w siedzibie Instytutu przy ul. Goszczyńskiego 12 wzięli udział prof.

Adrienne Körmendy, mediewistka i była konsul generalna Węgier w Krakowie oraz prof.
Andrzej Nowak, znany historyk z Uniwersytetu Jagiellońskiego. Funkcję moderatora w trakcie
spotkania pełnił Antoni Trzmiel.

W trakcie spotkania zauważono, że przyjaźń polsko-węgierska trwała pomimo faktu, że

z racjonalnego punktu widzenia Polska powinna dążyć raczej do sojuszu z Czechosłowacją, zaś
interesy Budapesztu były zupełnie inne niż Warszawy gdyż Naród Polski był beneficjentem
ładu powersalskiego natomiast Węgrzy w wyniku traktatu z Trianon utracili swą
dotychczasową pozycję w Europie i ich naturalnym kierunkiem działań była współpraca z
Niemcami dążącymi do zniszczenia powojennego porządku i stworzenia nowego ładu. W
trakcie spotkania zauważono również, że sympatia między Polakami i Węgrami umożliwiła
rozwój partnerstwa grupy V4.

W trakcie spotkania przypomniano nie tylko propolskie gesty Węgrów z roku 1920 i
1939 ale także z okresu II wojny światowej (np. podczas Powstania Warszawskiego) oraz
wspólny opór wobec komunizmu w 1956 roku.

Odsłonięcie pomnika „Przed Bitwą Warszawską – Skierniewice 1920-2020”

Data wydarzenia: 9 listopada 2020

Miejsce: Skierniewice

Organizator: Stowarzyszenie Skierniewice 1920-2020, Biuro Programu „Niepodległa”

9 listopada 2020 roku odsłonięty został w Skierniewicach pomnik upamiętniający cztery

postacie – Marszałka Józefa Piłsudskiego, Premiera Węgier Pala Telekiego, ukraińskiego
atamana Symona Petlurę oraz francuskiego generała Charlesa de Gaulle’a. Niniejszy pomnik
przypomina o europejskim wymiarze Bitwy Warszawskiej.

Lokalizacja pomnika nie jest przypadkowa – to właśnie do Skierniewic dotarł węgierski

transport broni i amunicji który umożliwił Wojsku Polskiemu skuteczną obronę przed
bolszewikami w sierpniu 1920 roku.

- To wielki zaszczyt, że mimo panującej pandemii udało nam się doprowadzić do tego
momentu. 100 lat temu Polacy stanęli w obronie Europy. Polska obroniła Europę przed złem
bolszewizmu. Ale nie byliśmy wtedy sami. Ten pomnik jest pomnikiem solidarności - mówił
podczas uroczystości Wiceprezes Rady Ministrów Piotr Gliński.
 Działania popularyzatorskie

Broszura „Rola Węgrów w wojnie polsko-bolszewickiej”

Wydana przez Fundację Polska Zwycięska darmowa broszura przypomina pamięć o

bohaterach – Węgrach, którzy w 1920 roku bronili Polski przed Armią Czerwoną. Opisane
zostały takie postacie jak kapitan Emánuel Aladár Korompay, major Michał Lipcsey-Steiner,
hrabia rotmistrz Antal Pál József Gobert Somssich, oficer István Esztel, porucznik Zoltán
Palugyai, major Rudolf Klemens, ksiądz kanonik Subik Károly i kapitan Oskar Kühnel.
Opisana również została historia transportu węgierskiej broni do Polski w lecie 1920 roku.

Publikacja została wydrukowana w 2700 egzemplarzach i jest dostępna w siedzibie

Fundacji. Broszura została wydana dzięki dofinansowaniu z Instytutu Współpracy Polsko-
Węgierskiej im. Wacława Felczaka.

Wystawy edukacyjne

W roku stulecia Bitwy Warszawskiej zorganizowanych zostało wiele wystaw

edukacyjnych poświęconych wojnie polsko-bolszewickiej. Wiele z nich uwzględniało również
zaangażowanie sojuszników w konflikt, a nawet wprost było dedykowanych zaangażowaniu
przyjaciół Polski w tym trudnym czasie.

Centralna Biblioteka Wojskowa im. Marszałka Józefa Piłsudskiego we współpracy ze

Stowarzyszeniem „Wspólnota Polska” zorganizowała wystawę „Polska 1920 – Przyjaciele”
która została otworzona 13 sierpnia 2020 roku przy Krakowskim Przedmieściu 64 w
Warszawie.

W stołecznym Centrum Edukacyjnym IPN im. Janusza Kurtyki „Przystanek Historia”

przy ul. Marszałkowskiej 21/25 otwarta została zaś wystawa „Wojna światów 1920” opisująca
różne aspekty wojny polsko-bolszewickiej, z uwzględnieniem węgierskich akcentów.
 Z kolei spółka KGHM Polska Miedź S.A. przygotowała wystawę „Viktoria 1920”
umieszczoną niedaleko Ronda ONZ w Warszawie a także wystawioną w wielu innych
miejscach Polski, na przykład na Kongresie Polska Wielki Projekt. Utrzymana w
marvellowskim stylu wystawa przypominała również o udziale sojuszników w wojnie polsko-
bolszewickiej, w tym o węgierskim wkładzie w zwycięstwie w Bitwie Warszawskiej.

Działania internetowe

Strony internetowe

Ze względu na pandemię COVID-19 duża część działań popularyzujących pamięć o

Bitwie Warszawskiej przeniosła się do Internetu. W 2020 roku w związku ze stuleciem cudu
nad Wisłą uruchomionych zostało kilka serwisów internetowych.

Przygotowany przez redakcję Polskiego Radia oraz Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa

Narodowego serwis Bitwa1920.gov.pl to wielojęzyczny multimedialny portal o Bitwie
Warszawskiej. Z kolei powstały dzięki dofinansowaniu z programu Narodowego Centrum
Kultury „Kultura w sieci” serwis Warszawa1920.pl to strona opisująca ze szczegółami różne
aspekty wojny polsko-bolszewickiej. W obydwu serwisach nie zabrakło odniesień do udziału
Węgrów w wojnie 1920 roku.

Z kolei dzięki Funduszowi Inicjatyw Obywatelskich sfinansowano funkcjonowanie

serwisu Cudnadwisla.pl na którym znalazły się informacje o Węgrach w wojnie polsko-
bolszewickiej czy wywiad z Olgą Groszek, Prezes Fundacji Polsko-Węgierskiej.

Spot „Bracia, dziękujemy!”

Fundacja Polska Zwycięska oraz Fundacja Polsko-Węgierska przygotowały spot, który

umieszczony został na kanale Olga Lengyel z węgierskimi napisami i w którym wystąpili:
wiceminister Marcin Ociepa – Sekretarz Stanu w Ministerstwie Obrony Narodowej, radny
Warszawy Piotr Mazurek – Szef Gabinetu Politycznego Wicepremiera Piotra Glińskiego,
Kacper Sakowicz – Szef Gabinetu Politycznego w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa
Narodowego, Michał Prószyński – Szef Gabinetu Politycznego w Ministerstwie Spraw
Wewnętrznych i Administracji, Czesław Warsewicz – prezes zarządu PKP Cargo, Wojciech
Arndt – prezes zarządu w Polskim Holdingu Obronnym. Opowiedzieli oni historię
węgierskiego wsparcia dla Polski w 1920 roku i wspólnie podziękowali Węgrom za wsparcie,
jakie okazali nam w obliczu zagrożenia ze strony Armii Czerwonej.

Projekt zrealizowany został dzięki dofinansowaniu z Instytutu Współpracy Polsko-

Węgierskiej im. Wacława Felczaka.

Film „Węgierska pomoc – Bitwa Warszawska 1920”

Krótki film dokumentalny przygotowany przez Fundację Polsko-Węgierską dzięki

dofinansowaniu z Fundacji KGHM Polska Miedź opowiada historię węgierskiego wsparcia dla
Polski w przededniu Bitwy Warszawskiej. Historycy i aktywiści społeczni przedstawiają
historię polsko-węgierskiego braterstwa broni.

Film umieszczony został na kanale Olga Lengyel wraz z węgierskimi napisami.