YÜZEY

AKTİF
MADDELER

Dr.Emin BALCI
YAĞ ALKOLLERİ
YÜZEY AKTİF MADDELER

YÜZEY AKTİF MADDELER

Yüzey aktif maddeler, bulunduğu ortamın, yüzey
gerilimini etkileyen suyu seven (hidrofilik) ve suyu iten
(hidrofobik) kısımlardan oluşan maddelerdir.

Hidrofobik ( suyu iten ) Hidrofilik ( suyu seven )

YÜZEY GERİLİMİ

Oksijen ve
hidrojen atomları
arasındaki
hidrojen bağı
nedeniyle
yüzeyde
tutunarak su
moleküllerini
yönlendirir.

•İş gücü daha fazla yüzey alanı

oluşturmak için gerekli Yüzey gerilimi kuvveti belirler.Su
•Daha fazla enerji ve yüksek yüzey için yaklaşık 72 Mn/m.
gerilimi için güçlü bağlar gereklidir.
YÜZEY GERİLİMİ

Su molekülleri
aralarında kendilerine
yönelmiş yüzey aktif
maddeleri karıştırarak
tutulur.Kuvvet
düşürülür.

Bazı yüzey aktif

maddelerin yüzey
gerilimi yaklaşık 30
mN/m veya daha düşük
olarak indirgenebilir.
YÜZEY AKTİF MADDELER

YÜZEY AKTİF MADDELER

FONKSİYONLARI
• Emülgatör
• Dispersiyon
• Islatma
• Çözünme
• Temizleme
• Nemlendirme
• Yağlama
• Köpük yapma
• Köpük engelleme
YÜZEY AKTİF MADDELER

YÜZEY AKTİF MADDELERİN

ÇEŞİTLERİ

• Anyonik yüzey aktif maddeler

• Katyonik yüzey aktif maddeler
• Non-iyonik yüzey aktif maddeler
• Amfoterik yüzey aktif maddeler
YÜZEY AKTİF MADDELER

• ANYONIK TENSIT

• KATYONIK TENSIT

• AMFOTERIK TENSIT

• NONIYONIK TENSIT
ANYONİK YÜZEY AKTİF MADDELER

ANYONIK TENSITLER
•Labsa

•DBS

•Yağ alkolü sülfat

• Yağ alkolü eter sülfat
OH -
R-OH + SO3 R-SO3H R-SO3- K+
ANYONİK YÜZEY AKTİF MADDELER

•Sabun R-COO - Na+

ANYONİK YÜZEY AKTİF MADDELER

ANYONİK YÜZEY AKTİF

MADDELERİN KULLANIMI
TEMİZLEME FORMÜLASYONLARI
• Şampuan
• El yıkama
• Banyo jelleri
• Diş macunu
• Sabun ve deterjan
KATYONİK YÜZEY AKTİF MADDELER

KATYONIK YÜZEY AKTİF

MADDELER

R(1-4) : Alkil radikalleri( örnek;Stearil- , Palmitil - ,Metil - ,Benzil - ,Bütil- )

X : Karşı iyonları,genellikle halojenürler
 KATYONIK YÜZEY AKTİF
MADDELER
DSDMAC
( Distearildimetilamonyumklorit)

ESTERQUAT

Cetiltrimetilamonyumklorit
KATYONİK YÜZEY AKTİF MADDELER

KATYONİK YÜZEY AKTİF MADDELER

ETKİLEŞİME GİREREK AŞAĞIDAKİ İŞLEVLER GERÇEKLEŞİR:

• Yumuşatma
• Anti-statik özellik
• Yağlama
• Korozyon inhibitörü
• Yapışma
AMFOTERİK YÜZEY AKTİF MADDELER

AMFOTERIK YUZEY AKTIF

MADDELER
• Çözelti içinde aynı molekülün aktif grubu
hem pozitif hemde negatif yükünü ihtiva
eder.Yapılarına ve ortam şartlarına göre
anyonik veya katyonik özelliklere sahip
olabililen bileşiklerdir.
AMFOTERİK YÜZEY AKTİF MADDELER

AMFOTERİK YÜZEY AKTİF MADDELER

KULLANIMI

• Betainler kişisel bakım ürünlerinde

kullanılır.Örneğin, sac şampuanları,sıvı sabunlar
ve temizleyici losyonlar.
• Çok amaçlı temizlik ajanları,bulaşık deterjanı
ajanı ve özel tekstil deterjanları…
NON-İYONİK YÜZEY AKTİF MADDELER

NONIYONIK YUZEY AKTİF

MADDELER
İyonik olmayan bu moleküller hidrofilik
ve hidrofobik grubular ihtiva eden
bileşiklerdir.

• Etanol ( CH3CH2-OH )
• Yağ alkolü etoksilat
EO - PO
EO DAĞILIMI
NON-İYONİK YÜZEY AKTİF MADDELER

NONIYONIK YUZEY AKTİF

MADDELER
Polialkolenglikol eter CH3-(CH2)10-16-(O-C2H4)1-x OH
( Yağ alkolü etoksilatları )

Yağ alkolü propilen oksilatları CH3-(CH2)10-16-(O-C3H6)1-x-OH

Alkil glikositler
Alkil poliglikositler CH3-(CH2)10-16-(O-Glikosit)1-3-OH

oktilfenoletoksilatlar C8H17-(C6H4)-(O-C2H4)1-x-OH

Nonifenoletoksilatlar C9H19-(C6H4)-(O-C2H4)1-x-OH
NON-İYONİK YÜZEY AKTİF MADDELER

 Iso- C 13 Alkol etoksilatları

C16,18 Yağ alkolü etoksilatları

C 13,15 Oxo-alkol etoksilatları

Alkil fenol eter sülfat sodyum

tuzu

Alkil poliglikozit
NON-İYONİK YÜZEY AKTİF MADDELER

NON-İYONİK YÜZEY AKTİF MADDELER

ÖZELLİKLERİ

• Köpük ayarlayıcısı
• İyi emülgatör özelliği
• İyi dispersiyon özelliği
• Diğer yüzey aktif maddeler ile uyumluluk
NON-İYONİK YÜZEY AKTİF MADDELER

NON-İYONİK YÜZEY AKTİF MADDELER

UYGULAMA

• Deterjanlar için temizleyici ajanlar

• Genel temizlik ajanları
• Tekstil işleme,zirai ilaç
formülasyonların da ıslatma ajanı
NON-İYONİK YÜZEY AKTİF MADDELER

NONIYONIK YUZEY AKTİF MADDELER

• EO-PO-EO
• PO-EO-PO
• EO-PO-EO-PO
• R-O-(EO)X-(PO)Y-OH
• R-O-(EO)X-(PO)Y-O-R1
R1= n-butil- , CH3- , benzil-
NON-İYONİK YÜZEY AKTİF MADDELER
NONIYONIK YÜZEY AKTİF MADDELERİN GENEL
ÖZELLİKLERİ

Hidrofil kısımlar su molekülleri tarafından çevrilir.Yüzey aktif madde

çözünür hale gelir. Belirli bir temparatür de yukarıdaki sistemi bozularak
yüzey aktif madde ortamda serbest hale gelir ve ortamı bulandırır.Buna
yüzey aktif maddenin bulanma noktası denir.

Tensitin hidrofob ve hidrofil dengesine göre çözücü seçilmelidir.

( Bütildiglikol + su, Su , Sodyum klorür çözeltisi.)
NON-İYONİK YÜZEY AKTİF MADDELER

EO (MOL) ,BULANMA NOKTASI

ÜZERİNDEKİ ETKİSİ
BULANMA
NOKTASI , ° C

EO mol
MİSELLERİN ÖNEMLİ ÖZELLİĞİ

Küçük Misel

Fazlasıyla Seyreltilmiş Çözeltideki kritik Kritik misel

misel konsantrasyonunun
seyreltilmiş çözelti
konsantrasyonu üzerindeki çözelti
çözelti
KRİTİK MİSEL KONSANTRASYONU

KRİTİK MİSEL KONSANTRASYONU

Kritik misel
konsantrasyonu

Kritik misel konsantrasyonu altında

sadece mevcut unimers

Kritik misel konsantrasyonu

üzerinde unimers ile denge içinde
miseller vardır.
MİSEL OLUŞUMU

MİSEL OLUŞUMU

Yüzey aktif maddeler fonksiyonlarını yerine getirmek için bulunduğu

ortamlarda misel hücreleri oluşturmalıdırlar.Bu hücrelerin oluşumu için
minimum konsantrasyona ihtiyaç duyulur.Bunada kritik misel
konsantrasyonu denir.Bu konsantrasyonların miktarları yüzey aktif
maddelerin tiplerine göre değişir.
HLB

HLB
( HIDROFILIK LIOFILIK DENGE )

Bu değer kullanılan yüzey aktif maddenin hangi özelliğe

sahip olduğunu gösterir.

Düşük HLB değerliğinde Yüksek HLB değerliğinde

Hidrofobik bölüm baskın Hidrofilik bölüm baskın
HLB-HESAPLAMALAR

HESAPLAMALARI

HLB=20 * Mh / M
Mh = Hidrofılık kısmın molekül ağırlığı
M = Toplam molekül ağırlığı
HLB= %E/5
%E= Hidrofil kısmın molekül içindeki
yüzdesi
HLB

Griffin göre ,HLB (sadece PEG türleri için)

% Etilen oksit molekülünün 5 ‘e

bölünmesiyle

ÖRNEK;

C11-alkol + 7 EO

Moleküler ağırlığı ( g/mol ):

C11H23-OH =172
EO = 44
HLB DEĞERLERİ

HLB= 0-20
HLB UYGULAMA SUDA DAĞILMASI

0-3 Köpük kesici ajan Çözünmez

4-6 Su / Yağ Zayıf

7-9 Islatıcı Çalkalama ile sütsü

görünüm
8-18 Yağ /Su Dayanıklı sütsü
görünüm
13-15 Yıkayıcı Yarısaydam-berrak
görünüm
10-18 Ara çözücü Berrak çözelti
HLB DEĞERLERİ

HLB
DEĞERLERİ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

SU / YAĞ YAĞ / SU

KULLANIMI
ISLATMA AJANI YIKAYICI

ARA
ÇÖZÜCÜ
HLB ( O / W , W / O )

• W/O emülsiyonu • O/W emülsiyonu Yağı ve suyu seven

Yüzey aktif Suyu seven gruplar gruplar oldukça
maddelerde yağı daha baskın ise W/O dengelendiğinde
seven gruplar daha emülsiyonları için HLB ara değerdedir.
baskın ise HLB HLB yüksek yüzey ( 10 )
düşüktür. aktifler kullanılır.
HLB ( O / W , W / O )

SU
YAĞ

YAĞ SU

Düşük HLB Yüksek HLB

HLB ( O / W , W / O )

• süt
• Margarin
• Gündüz kremi
• Gece kremi
EMÜLSİYON

• İki karışmayan sıvılar (faz A ve B) emülsiyon değildir.

• Bu aşamada B'nin bir emülsiyon fazının A. içerisinde dağılması

•Kararsız emülsiyon giderek ayrışır.

•Yüzey aktif maddeler (mor anahat) Faz A ve B fazı arasındaki

ara yüzeyler kendini konumlandırır, emülsiyon stabilleştirilir.
YIKAMA PROSESİ

Kir
Kirli yüzey

Yüzey aktif maddelerin Çözünmüş

yüzey
çözünmesi aktifler

Yüzey aktif maddelerin kiri Islatma

çevirerek absorbe edilmesi

Çözünme
Yüzeyden kirin çözünmesi

Kirin stabilize
Çözünme
olarak,atılması
ISLATMA

ISLATMA
ARA ÇÖZÜCÜ

ARA ÇÖZÜCÜ ( HYDROTROP )

HLB;10-18
Örnek;alkilpoliglikozit( kısa zincirli)
Toluen sülfonat
Ksilen sülfonat
YÜZEY AKTİF MADDELERİN DEĞİŞEN ÖZELLİKLERİ
BULANMA KRITIK MISEL DİNAMİK KÖPÜRME ISLATMA ISLATMA JELLEŞME
NOKTASI KONSANTRASYONU YÜZEY (SERT YÜZEY ) (TEKSTIL)
GERİLİMİ

C 13

ZİNCİR
UZUNLUĞU

DALLANMA
DERECESİ

5 -10 EO
HLB BAĞLI

EO
YÜZEY AKTİF MADDELERİN DEĞİŞEN ÖZELLİKLERİ
TEMİZLEME EMULSİFİKASYON DİSPERSİYON ÇÖZÜNME BİYOLOJİK CİLT İÇİN
PARÇALANMA UYGUNLUK

C12 - C 15 C12 - C 15

ZİNCİR
UZUNLUĞU

DALLANMA
DERECESİ

5 -10 EO

EO
YÜZEY AKTİF MADDE KULLANIMI - 2006

UYGULAMA MİKTAR 10 3 t %
Yıkama ve temizlik 1900 42
Tekstil 750 17
Maden,Petrol 300 7
Kozmetik ,İlaç 300 7
Boya,Plastik 200 4,5
Gıda 200 4,5
Metal 130 3
Kağıt 100 2
Ziraat 100 2
İnşaat 50 1
Deri 50 1
Diğer 400 9
YÜZEY AKTİF MADDE TÜKETİMİ - 2003
YÜZEY AKTİF MADDELER ÜRETİMİ