Σχήματα Ρητορικού Βυζαντινού Λόγου

Ηχητικές Εντυπώσεις Λέξεων

Α. Σχήματα επανάληψης

Αναδίπλωση: επανάληψη της ίδιας λέξης στην ίδια πρόταση.

Παράδειγμα:
Ψυχή μου, ψυχή μου, ἀνάστα

Αναφορά: επανάληψη της ίδιας λέξης στην αρχή δύο ή περισσότερων

διαδοχικών στίχων.
Παράδειγμα:
συγχώρησιν… |συγχωρῆσαι…|συγχωρῶν

Κύκλος: επανάληψη της αρχικής λέξης στο τέλος του στίχου.

Παράδειγμα:
ἀπόθου, ὦ μήτερ, τὴν λύπην, ἀπόθου

Β. Σχήματα πλεονασμού

Περίφραση: διατύπωση νοήματος με περισσότερες λέξεις και όχι

μονολεκτικά.
Παράδειγμα:
τῶν μάγων τὸ σύστημα (= οἱ μάγοι)

Αντωνομασία: περίφραση για να δηλωθεί ένα πρόσωπο.

Παράδειγμα:
ὁ υἱὸς Ζεβεδαίου (= ὁ Ἰωάννης)

Γ. Σχήματα ηχητικών εντυπώσεων

Παρήχηση: επανάληψη του ίδιου γράμματος σε διαδοχικές λέξεις.

Παράδειγμα:
ἐν χερσὶν ἔχων τὰ χρήματα

Παρωνομασία: επανάληψη λέξεων της ίδιας ρίζας στην ίδια πρόταση.

Παράδειγμα:
τί φαντάζονται πρὸς Ἄρατον τὸν τρισκατάτατον;
Λογοπαικτική παρωνομασία: επανάληψη ομόηχων λέξεων διαφορετικής
ρίζας.
Παράδειγμα:
χρηστῶς παρεκάλει Χριστὸν
μὴ λείπῃ με καὶ λύπη κτείνῃ με
καυτήριος τόπος εὐκτήριος ἐγένετο

Ομοιοτέλευτο: ή ομοιοκατάληκτο. Στο τέλος διαδοχικών προτάσεων ή

περιόδων υπάρχουν λέξεις με καταλήξεις όμοιες ηχητικά.

Εσωτερικό Ομοιοτέλευτο:
Παράδειγμα:
ὁ μὲν προφήτης διετράφη
ὁ δὲ θάνατος διεστράφη

Ομοιοτέλευτο Στο Τέλος Στίχων:

Παράδειγμα:
Τίς ω εἶδε ω πόδας ω νιπτόμενον ω καὶ λακτίζειν ἤδη ἐπειγόμενον;
Τίς ἤκουσε κτῆνος θαλπόμενον
καὶ βαλεῖν κατεπειγόμενον τὸν αὐτῷ ἐπικαθήμενον;
῎Ελουεν, ἔτρεφενὁ Κύριος·
ἔτρεχεν, ἔβρυχεν ὁ δόλιος ὡς μονιὸς ἀνημερώτατος·

[ο πρώτος στίχος παραπάνω μπορούμε να πούμε ότι έχει μικτό ομοιοτέλευτο]

Μεταφορά: σχήμα λόγου κατά το οποίο η σημασία μιας λέξης επεκτείνεται

αναλογικά και σε άλλες συγγενικές λέξεις, που συμβαίνει να έχουν κάποια
μικρή ή μεγάλη ομοιότητα με αυτήν: “κρυστάλλινη λογική”.
Παράδειγμα:
[για το ξύλο του Τιμίου Σταυρού]
τοῦ δὲ σκάφους γέγονας τῆς ἐν Χριστῷ ἐκκλησίας τῆς σεμνῆς
θεία κώπη τοὺς δικαίους καὶ πιστοὺς ἀπευθύνουσα
μετανοίας τὸν σπόρον ἐμβαλόντες τῇ γῇ διδασκαλίαις ἀρδεύσατε

Πάρισο - Ισόκωλο: ρητορικό σχήμα λόγου κατά το οποίο μία περίοδος

αποτελείται από προτάσεις που έχουν ίσο αριθμό συλλαβών ή λέξεων =
parallelismus membrorum.
Παράδειγμα:
ἐτέχθη, καὶ τὴν γέννησιν τούτου ἐδήλουν ἄγγελοι·
ἠγέρθη, καὶ τὴν ἔγερσιν πάλιν ἐδήλουν ἄγγελοι·

῎Ανω ἄγγελοι συνέχαιρον τῷ δικαίῳ᾿Ιωσήφ,

κάτω δαίμονες συνέκλαιον τῇ ἀδίκῳ γυναικί·