Strain Gauges

Deformimet ne nje trup elastik

Le te konsiderojme nje paralelpiped te perbere prej nje materiali.

Figura 1:

Le te percaktojme L gjatesine e materialit dhe S = W · H siperfaqen e seksionit

te materialit.
Le te percaktojme si sforcim (stress) mekanik raportin midis forces dhe seksionit
te trupit:

F
N=
S

dhe le te percaktojme si deformim (strain) ndryshimin relativ te gjatesise se

materialit:

∆L
ε=
L

Neqoftese materiali eshte elastik atehere deformimi eshte proporcional me sfor-

cimin mekanik.

N
ε∝N ⇒ε=
E

ku E quhet moduli i Young.

Edhe per materialet elastike egziston nje kufi per sforcimin maksimal te aplikue-
shem per te qendruar ne zonen proporcionale midis sforcimit dhe deformimit.

1
 Figura 2:

εL perfaqeson kufirin e deformimit elastik, i cili varet nga lloji i materialit.

Per metalet εL ≤ 2%.
Kur nje shufer metalike i nenshtrohet nje stresi mekanik ne terheqje atehere
gjatesia e saj rritet, pra:

∆L > 0

nderkohe qe seksioni i materialit zvogelohet

∆W < 0 ∆H < 0

Le te percaktojme raportin e Poisson:

∆W/W ∆H/H
υ=− =−
∆L/L ∆L/L

υ varet nga lloji i materialit dhe zakonisht ndodhet ne intervalin e vlerave te

meposhtem:

0.25 < υ < 0.40

Per metalet me te zakonshem si Fe, Cu vlera e υ eshte:

0.30 < υ < 0.35

∆L
L = 10−6 quhet 1 mikrostrain, dhe perfaqeson njesine matese qe zakonisht
perdoret per te kryer matjet e deformimit.

2
Principi i Funksionimit te Ekstensimetrave

Figura 3:

Rezistenca e percjellesit eshte:

L
R=ρ·
S

ku ρ eshte rezistiviteti i percjellesit. Ndryshimi relativ i rezistences eshte:

∆L ∆S ∆ρ
∆R = − +
L S ρ

∆S
por ndryshimi relativ i seksionit S mund te shkruhet si:

∆S ∆H ∆W ∆L
= + = −2υ
S H W L

Pra, ndryshimi relativ i rezistences mund te shkruhet si me poshte:

∆R ∆L ∆ρ
= (1 + 2υ) +
R L ρ

Per metalet me te zakonshem υ = 0.30 ÷ 0.35, pra

∆R ∆L ∆ρ
= (1.6 ÷ 1.7) +
R L ρ

Ne disa metale (mbi te gjitha Ni dhe lidhje me perberje Ni) verifikohet nje efekt
i forte piezorezistiv, pra verifikohen ndryshime te larta te rezistivitetit ne prani
deformimi.

ρ = ρ0 (1 + βN )

ku β quhet koeficienti i piezorezistivitetit. Pra do te kemi:

3
 ∆ρ
=β·N
ρ

pra:

∆ρ
∆R ∆L ρ ∆L βN ∆L
= (1 + 2υ + ∆L
)= (1 + 2υ + )= (1 + 2υ + β · E)
R L L
L ε L

Ne perfundim, mund te themi se nje sensor i tipit “Strain Gauge” transformon

nje diference gjatesie ( ∆L ∆R
L ) ne nje diference rezistence ( R ), dhe karakterizohet
nga i ashtuquajturi “Gauge Factor”.

∆R/R
G= = 1 + 2υ + βE = (1.6 ÷ 1.7) + βE
∆L/L

Vlera te zakonshme per Gauge Factor jane: G = 1.8 ÷ 2.2

Per lidhje te vecanta metalesh do te kemi: G = 2.0 ÷ 3.5 (Ni-Cu dhe Ni-Fe-Cr)
Ndersa duke perdorur Nikel mund te arrihen vlera: G = 12
Ekstensimetri per perdorime praktike duhet te plotesoje karakteristikat e me-
poshtme:
- Rezistence R jo shume te vogel.
- Dimensionet e sensorit duhet te jene te vogla.
- Montimi mbi objektin e matjes duhet te jete sa me i thjeshte.
Fillimisht sensoret e pare per matjen e deformimeve ndertoheshin duke perdorur
nje percjelles te montuar mbi nje substrat izolues nepermjet te cilit realizohej
fiksimi mekanik mbi objektin e matjes.

Figura 4:

Ne kete rast paraqitej nje situate si me poshte:

4
 GT Gauge F actor T rasversal
= ' 5%
GK Gauge F actor Kryesor

Sensoret e deformimit (Strain Gauges) aktuale prodhohen duke perdorur teknika

te litografise ne shtresa metali. Me kete teknologji arrihen trashesi prej 2µm ÷
GT
10µm dhe eshte e mundur te realizohen raporte te Gauge Factor G K
' 0.1%.

Figura 5:

Avantazhe te tjera te Strain Gauge litografike jane:

- precizioni (toleranca te vogla gjate prodhimit)
- perseritshmeria (mundesia e realizimit te dy sensoreve te njejte (matched))
- dimensione te vogla te shtreses mbeshtetese
- siperfaqese shperndarese e madhe
- terminale elektrike te pastra
Intervali i rezistencave tipike eshte 50Ω ÷ 2KΩ

Efektet e temperatures dhe kompensimi i tyre

Efektet termike mbi vleren e rezistences jane:

∆R
|T = α · ∆T
R

me α = 4 · 10−3◦ C −1 , ndersa efektet e deformimeve mbi vleren e rezistences

jane:

∆R
|N = G · ε
R

me G ≈ 2. Pra nje diference temperature ∆T = 1◦ C −1 do te kishte te njejtin

efekt si nje deformim prej ε ≈ 2000 mikrostrain.

5
Pra, lind nevoja qe te kompensohen efektet termike duke perdorur dy Strain
Gauge me karakteristika identike (mached) dhe te ekspozuar te dy ndaj tempe-
ratures T por vetem njeri prej tyre i nenshtrohet deformimit.

Figura 6:

Ndryshimi i temperatures ∆T shkakton ndryshime te njejta ne vlerat e dy re-

zistencave RC dhe RD , ndersa deformimi ε shkakton ndryshime vetem ne rezi-
stenca RD .
Ne temperaturen fillestare gjendemi ne situaten ku RC = RD .
Mund te verifikohet ne menyre analitike se:

VS ∆L VS
∆VU = ·G· = ·G·ε
4 L 4

Megjithate, kompensimi i temperatures i propozuar me siper nuk eshte i vetmi

qe mund te realizohet duke perdorur uren e Wheatstone. Shpeshhere skema e
kompensimit te temperatures pershtatet ne varesi te llojit te matjes qe deshiro-
het te kryhet.

6
Piezoelectric Transducers
Piezoelektriciteti eshte nje fenomen fizik i zili eshte zbuluar ne vitin 1880 nga
Fizikanti Pierre Curie, ky fenomen konsiston ne gjenerimin e ngarkeses elektrike
ne disa materiale sic jane materialet kristalore dhe qeramike te cilet i nenshtro-
hen nje force mekanike.
Kjo kategori sensoresh nuk ka nevoje per nje ushqim te jashtem rryme apo
tensioni. Aplikimi i nje force transformohet ne nje sinjal elektrik nepermjet
efektit piezoelektrik. Ne figuren e meposhtme ilustrohet struktura fizike e nje
sensori piezoelektrik.

Figura 7:

Ne kristalet piezoelektrike akumulohet ngarkese elektrike me shenje te kundert

ne dy elektrodat metalike. Sasia e ngarkeses se akumuluar ndryshon ne menyre
lineare nga forca e aplikuar. Perfaqesimi elektrik i nje sensori piezoelektrik do te
ishte nepermjet nje kondesatori, ku dy pllakat e kondesatorit perfaqesohen nga
elektrodat metalike, ndersa dielektriku i kondesatorit perfaqesohet nga kristali
piezoelektrik.

A
C = ε0 εD ·
d

Le te aplikojme nje force e tipit “step function” dhe te vezhgojme tensionin qe

zhvillohet ne kristalin piezoelektrik. Le te quajme V0 tensionin qe zhvillohet ne
elektrodat e kristalit si rrjedhoje e aplikimit te forces mekanike dhe le te quajme
R rezistences e aparatit mates.

7
 Figura 8:

Ryma e cila zhvillohet ne qarkun ekuivalent te sensorit eshte:

V0
I=
R

Q
V0 =
C

Neqoftese forca e aplikuar eshte kostante, nuk gjenerohet me ngarkese elektrike

dhe tension ne terminalet e sensorit piezoelektrik.
Tensioni elektrik i zhvilluar fillimisht nuk qendron kostant, por vlera e tij ndry-
shon me kalimin e kohes.

dV
i=C·
dt

dV
V =i·R=R·C ·
dt

V = V0 · exp(−t/RC)

Pra, ne perfundim mund te konstatojme se sensoret piezoelektrike pergjigjen

ne menyre pothuajse te menjehershme ndaj nje stimuli mekanik te jashtem, por
nuk mund te mbajne tensionin e zhvilluar ne terminale per nje kohe me te gjate
se sa kostantja e kohes RC.

8
Amplifikatoret e ngarkeses elektrike

Figura 9:

Le te perpiqemi te analizojme qarkun elektronik te mesiperm i cili quhet ampli-

fikator i ngarkeses elektrike dhe perdoret vecanerisht per amplifikimin e sinjalit
qe gjenerohet nga sensoret piezoelektrike.
dq
Rryma i1 mund te shkruhet si i1 = dt

Tensioni ne terminalet e kondensatorit Cf mund te shkruhet: (V − − Vout ).

Neqoftese amplifikatori i cili po perdorim paraqet karakteristika ideale atehere
mund te afirmojme se tensioni ne terminalet e kondesatorit Cf do te ishte zero.
Pra, ne situaten e mesiperme do te kishim nje barazi midis rrymave i1 dhe i2 .

dq dV0
= −Cf ·
dt dt

q = −Cf · V0 + kostante

q
V0 = −
Cf

Tensioni ne dalje eshte proporcional me ngarkesen elektrike ne hyrje nga ku lind

edhe emri “Amplifikator Ngarkese”. Le te veme re se meqenese V − = 0 atehere
nuk kalon rryme ne kondesatorin C. Pra, kondesatori C i cili perfaqeson sensorin
piezoelektrik dhe te gjitha lidhjet e percjellesave nuk shfaqet ne shprehjen e
tensionit ne dalje te amplifikatorit.

9
Pra, perdorimi i amplifikatorit te ngarkeses eliminon problemin e efekteve para-
zitare te lidhjeve te percjellesave duke qendruar nen hipotezen se Amplifikatori
qe po perdoret ka karakteristika ideale.
Shprehja korrekte e tensionit ne dalje do te ishte:

A0
Vout = ·q
C − A0 C f

Pra per te shmangur varesine e tensionit ne dalje nga vlera e kondesatorit te

sensorit me vlere C duhet te bejme dimensionimin e meposhtem:

Av · C f  C

ne menyre qe:

q
Vout ≈ −
Cf

10