UNIVERSITETI POLITEKNIK I TIRANËS

FAKULTETI I INXHINIERISË ELEKTRIKE

DEPARTAMENTI I AUTOMATIKËS

SHNDËRRUESIT NGA NUMERIK NË ANALOG

(Digital to Analog Converters DAC)

ARKITEKTURA E SISTEMEVE TË KONTROLLIT

 SHNDËRRUESIT NGA NUMERIK NË ANALOG
2 Çfarë është shndërruesi nga numerik në analog
• Shndërruesi nga numerik në analog (Digital to Analog Converters DAC) është një
pajisje elektronike, shpesh një qark i integruar, që shndëron një kod numerik në
sinjal analog përkatës

• Varësia ndërmjet sinjalit analog në dalje të DAC ሺܷ஽஺஼ ሻ dhe kodit numerik [ܾேିଵ ,
ܾேିଶ ,. . . . ., ܾଵ , ܾ଴ ] në hyrje të tij jepet me shprehjen e mëposhtme, ku ܾேିଵ (MSB)
ka peshën ܷ௥௘௙ /2, biti pasardhës ka peshën ܷ௥௘௙ /4 ..., dhe biti i fundit ܾ଴ (LSB) ka
peshën ܷ௥௘௙ / ʹே
ேିଵ
ܷ௥௘௙ ௡
ܷ஽஺஼ ൌ ෍ ܾ௡ ʹ
ʹே
௡ୀ଴
ܷ௥௘௙

ܾேିଵ

݆݈ܵ݅݊ܽ݅
Shndërrues nga ݆݈ܵ݅݊ܽ݅
ܾଷ numerik në analog ݈ܽ݊ܽ‫݃݋‬
݊‫݇݅ݎ݁݉ݑ‬ ܾଶ
ܾଵ (DAC)
ܾ଴

5/14/2018 ARKITEKTURA E SISTEMEVE TË KONTROLLIT UNIVERSITETI POLITEKNIK I TIRANËS

 SHNDËRRUESI NGA NUMERIK NË ANALOG
3 Tipet e shndërruesve nga numerik në analog
Janë disa tipe shndërruesish nga numerik në analog si:

1. Weighted resistor DAC

2. R-2R DAC

3. String DAC

4. Frequency and voltage converter

Ne do të analizojmë hollësisht

1. Weighted resistor DAC

2. R-2R DAC

3. String DAC
5/14/2018 ARKITEKTURA E SISTEMEVE TË KONTROLLIT UNIVERSITETI POLITEKNIK I TIRANËS
 SHNDËRRUESI NGA NUMERIK NË ANALOG
4 Weighted resistor DAC
MSB (Most Significant Bit)
t R/2
biti me peshën më të madhe R1
MSB
Kur biti i n-të është 1 1 R
- R1
çelësi përkatës vendoset -
0 ܾேିଵ 2R ܷ஽஺஼
në pozicionin 1 dhe në +
këtë mënyrë hyrja ܾேିଶ +
4R
invertuese e
amplifikatorit lidhet ܾேିଷ
8R
nëpërmjet një Sinjali analog në dalje (tensioni)
ܾேିସ
rezistence me tensionin jepet me shprehjen
e references ܷ௥௘௙ , në të
kundërt (kur bitit i n-të ʹሺேିଵሻ R ேିଵ
ܷ௥௘௙
është 0) çelësi vendoset ܷ஽஺஼ ൌ ෍ ܾ௡ ʹ ௡
ܾ଴ ʹே
në pozicionin 0 duke e ௡ୀ଴
LSB
lidhur hyrjen invertuese
nëpërmjet një LSB (Least Significant Bit)
t
rezistence me token ܷ௥௘௙
biti me peshën më të vogël
5/14/2018 ARKITEKTURA E SISTEMEVE TË KONTROLLIT UNIVERSITETI POLITEKNIK I TIRANËS
 SHNDËRRUESI NGA NUMERIK NË ANALOG
5 Weighted resistor DAC avantazhet dhe disavantazhet
R/2
• Avantazhet MSB R1

• Shndërrim i shpejtë 1 R
- R1
• Parim i thjeshtë funksionimi 0 ܾேିଵ 2R - ܷ஽஺஼
+
ܾேିଶ 4R +
• Disavantazhet
ܾேିଷ
8R
• Kërkon rezistenca me vlera
ܾேିସ
të ndryshme dhe të jenë me
saktësi të lartë për vlera të Amplifikator
operacional i cili
vogla ʹሺேିଵሻ R
• Një DAC 10 bite kërkon bën invertimin e
ܾ଴ sinjalit në hyrje të tij
rezistenca nga vlera R deri LSB
në vlerën 512*R [ʹሺேିଵሻ R]
• Zakonisht këto DAC janë 8 ܷ௥௘௙ Amplifikator operacional
bite i cili bën shumën e
sinjaleve në hyrje të tij
5/14/2018 ARKITEKTURA E SISTEMEVE TË KONTROLLIT UNIVERSITETI POLITEKNIK I TIRANËS
 SHNDËRRUESI NGA NUMERIK NË ANALOG
6 Shembull me Weighted resistor DAC me 4 bite
• Të përcaktohet tensioni në dalje, dhe rezolucioni për një Weighted resistor DAC
me 4 bite me këto të dhëna

• R = 10KΩ, ܷ௥௘௙ = 10V

R/2
• Kodi binar është [1001] R1
MSB
R
ܾଷ - R1
- ܷ஽஺஼
2R +
ܾଶ +
1001 4R
ܾଵ
8R
ܾ଴ Mund të themi se për një Weighted
resistor DAC 4 bitësh çelësat
prodhojnë 16 kombinime të
ܷ௥௘௙ = 10V LSB ndryshme dhe kështu prodhohen 16
nivele tensioni të ndryshme në dalje

5/14/2018 ARKITEKTURA E SISTEMEVE TË KONTROLLIT UNIVERSITETI POLITEKNIK I TIRANËS

 SHNDËRRUESI NGA NUMERIK NË ANALOG
7 Shembull me Weighted resistor DAC me 4 bite
• Bazuar në ekuacionin që lidh kodit numerik në hyrje me tensionin në dalje do të
kemi

ܷ௥௘௙ ܷ௥௘௙ ܷ௥௘௙ ܷ௥௘௙ ܷ௥௘௙ ܷ௥௘௙

ܷ஽஺஼ ൌ ܾଷ ʹଷ ൅ ܾଶ ʹଶ ൅ ܾଵ ʹଵ ൅ ܾ଴ ʹ଴ ൌ ൅ ସ
ʹସ ʹସ ʹସ ʹସ ʹ ʹ
ൌ ͷǤ͸ʹͷ
R/2
R1
MSB
R
ܾଷ - R1
- ܷ஽஺஼
2R
+
ܾଶ +
1001 4R
ܾଵ
8R
ܾ଴ • Rezolucioni jepet me shprehjen
LSB
௎ೝ೐೑̴೘ೌೣ ି ௎ೝ೐೑̴೘೔೙ ଵ଴ିሺ଴ሻ
ΔU = = ൌ ͲǤ͸ʹͷܸ
ܷ௥௘௙ = 10V ଶಿ ଶర

5/14/2018 ARKITEKTURA E SISTEMEVE TË KONTROLLIT UNIVERSITETI POLITEKNIK I TIRANËS

 SHNDËRRUESI NGA NUMERIK NË ANALOG
8 R-2R DAC
ܷேିଵ R ܷଷ R ܷଶ R ܷଵ R ܷ଴ 2R Sinjali analog në dalje
ܷ௥௘௙
(tensioni) jepet me shprehjen

ேିଵ
2R ܷ௥௘௙
2R 2R 2R 2R ܷ஽஺஼ ൌ ෍ ܾ௡ ʹ ௡
ʹே
LSB ௡ୀ଴
R
ܾேିଵ ܾଷ ܾଶ ܾଵ ܾ଴ R
1 0
MSB
- R
- ܷ஽஺஼
+
• Ka vetëm dy vlera rezistencash R dhe 2R +
• Formon një pjesëtues të tensionit të
referencës
• Kur biti i n-të është 1 çelësi përkatës vendoset ne pozicionin 1 dhe tensioni i
referencës ܷ௥௘௙ (i pjestuar ose jo) lidhet nëpërmjet rezistencës 2R me hyrjen
invertuese të amplifikatorit, në të kundërt çelësi vendoset ne pozicionin 0 dhe
tensioni i references (i pjestuar ose jo) lidhet nëpërmjet rezistencës 2R me tokën
5/14/2018 ARKITEKTURA E SISTEMEVE TË KONTROLLIT UNIVERSITETI POLITEKNIK I TIRANËS
 SHNDËRRUESI NGA NUMERIK NË ANALOG
9 R-2R DAC avantazhet dhe disavantazhet
ܷேିଵ R ܷଷ R ܷଶ R ܷଵ R ܷ଴ 2R
ܷ௥௘௙
Amplifikator operacional
i cili bën shumën e
sinjaleve në hyrje të tij
2R 2R 2R 2R 2R
LSB
R
ܾேିଵ ܾଷ ܾଶ ܾଵ ܾ଴ R
1 0
MSB
- R
- ܷ஽஺஼
• Avantazhet +
• Kërkon vetëm dy rezistenca (R dhe 2R) +
• Nuk kërkon saktësi të rezistencave si në
weighted resistor DAC
• Është i lirë dhe i lehtë për tu prodhuar
Amplifikator operacional
• Disavantazhet i cili bën invertimin e
• Parim më kompleks funksionimi sinjalit në hyrje të tij
krahasuar me weighted resistor DAC
5/14/2018 ARKITEKTURA E SISTEMEVE TË KONTROLLIT UNIVERSITETI POLITEKNIK I TIRANËS
 SHNDËRRUESI NGA NUMERIK NË ANALOG
10 Shembull me R-2R DAC me 4 bite
• Të përcaktohet tensioni në dalje për R-2R DAC me 4 bite me këto të dhëna:

• ܷ௥௘௙ = 10 V dhe kodi binar është [0001]

ܷଷ R ܷଶ R ܷଵ R ܷ଴ 2R Çelësi për ܾ଴ është i lidhur

ܷ௥௘௙
me hyrjen invertuese të
amplifikatorit. Ndërsa të
gjithë çelësat e tjerë janë të
2R 2R 2R 2R lidhur me tokën
LSB R
ܾଷ ܾଶ ܾଵ ܾ଴ R1
MSB
- R1 - ܷ஽஺஼
Hyrja jo invertuese e +
+
amplifikatorit është e lidhur me
token, ndërsa hyrja inverutuese
është një tokë virtuale
5/14/2018 ARKITEKTURA E SISTEMEVE TË KONTROLLIT UNIVERSITETI POLITEKNIK I TIRANËS
 SHNDËRRUESI NGA NUMERIK NË ANALOG
11 Shembull me R-2R DAC me 4 bite
ܷ௥௘௙ ܷଷ R ܷଶ R ܷଵ R ܷ଴ 2R ܷ଴ 2R

2R 2R 2R 2R 2R
LSB R ܾ଴
ܾଷ ܾଶ ܾଵ ܾ଴ R1
MSB
- R1
- ܷ஽஺஼
+
Meqenëse hyrja invertuese +
e amplifikatorit është tokë
virtuale atëherë rezistencat
ܷଵ R ܷ଴ ܴ௘௞
janë të lidhura në paralel
ܴ௘௞ ൌ ʹܴȀȀʹܴ ൌ ܴ ܴ௘௞ ͳ
2R ܷ଴ ൌ ܷଵ ‫כ‬ ൌ ܷ
ሺܴ௘௞ ൅ ܴሻ ʹ ଵ
ܾଵ

5/14/2018 ARKITEKTURA E SISTEMEVE TË KONTROLLIT UNIVERSITETI POLITEKNIK I TIRANËS

 SHNDËRRUESI NGA NUMERIK NË ANALOG
12 Shembull me R-2R DAC me 4 bite
ܷ௥௘௙ ܷଷ R ܷଶ R ܷଵ R ܷ଴ 2R R ܷଵ ܴ௘௞
ܷଶ

2R
2R 2R 2R 2R ܾଶ
LSB R
ܾଷ ܾଶ ܾଵ ܾ଴ R1
MSB
- R1
- ܷ஽஺஼
+
+
ଵ
• Rezultoi që ܷ଴ ൌ ܷଵ
ଶ
• Në mënyrë të njëjtë mund ͳ ͳ
ଵ ܷ଴ ൌ ܷଷ ൌ ܷ௥௘௙
të provohet se ܷଵ ൌ ܷଶ ͺ ͺ
ଶ
ଵ
dhe ܷଶ ൌ ܷ
ଶ ଷ

5/14/2018 ARKITEKTURA E SISTEMEVE TË KONTROLLIT UNIVERSITETI POLITEKNIK I TIRANËS

 SHNDËRRUESI NGA NUMERIK NË ANALOG
13 Shembull me R-2R DAC me 4 bite
ܷଷ R ܷଶ R ܷଵ R ܷ଴ 2R
ܷ௥௘௙

2R 2R 2R 2R
LSB R
ܾଷ ܾଶ ܾଵ ܾ଴ R1
MSB
- R1
- ܷ஽஺஼
+ ܷ஺ଵ
Tensioni në dalje të amplifikatorit të +
parë është

ܴ ͳ ͳ
ܷ஺ଵ ൌെ ‫ܷ כ‬଴ ൌ െ ‫ܷ כ‬௥௘௙ Tensioni në dalje të amplifikatorit të dytë është
ʹܴ ʹ ͺ
ͳ
ൌ െ ܷ௥௘௙
ͳ͸
ܴଵ ͳ
ܷ஽஺஼ ൌ െ ܷ஺ଵ ൌ ܷ௥௘௙
ܴଵ ͳ͸
5/14/2018 ARKITEKTURA E SISTEMEVE TË KONTROLLIT UNIVERSITETI POLITEKNIK I TIRANËS
 SHNDËRRUESI NGA NUMERIK NË ANALOG
14 Shembull me R-2R DAC me 4 bite
ܷଷ R ܷଶ R ܷଵ R ܷ଴ 2R Nga shembulli u pa që tensioni në dalje
ܷ௥௘௙
ܷ஽஺஼ për kodin numerik 0001 është

ͳ ͳͲ
2R 2R 2R 2R ܷ஽஺஼ ൌ ܷ௥௘௙ ൌ ൌ ͲǤ͸ʹͷ
ͳ͸ ͳ͸
LS R
ܾଷ ܾଶ ܾଵ ܾ଴ B R1
MSB
- R1
- ܷ஽஺஼
+
+

• Bazuar në ekuacionin që lidh kodin numerik me tensionin në dalje do të marrim:

ேିଵ
ܷ௥௘௙ ܷ௥௘௙ ܷ௥௘௙ ܷ௥௘௙ ܷ௥௘௙
ܷ஽஺஼ ൌ ෍ ܾ௡ ʹ௡ ே
ൌ ܾଷ ʹ ଷ
ସ
൅ ܾଶ ʹଶ
ସ
൅ ܾଵ ʹଵ
ସ
൅ ܾ଴ ʹ଴
ʹ ʹ ʹ ʹ ʹସ
௡ୀ଴
ܷ
଴ ௥௘௙
ͳͲ
ൌ ܾ଴ ʹ ସ
ൌ ൌ ͲǤ͸ʹͷ
ʹ ͳ͸
5/14/2018 ARKITEKTURA E SISTEMEVE TË KONTROLLIT UNIVERSITETI POLITEKNIK I TIRANËS
 SHNDËRRUESI NGA NUMERIK NË ANALOG
15 String DAC
ܷ௥௘௙
Një DAC me N bite:
• Ka ʹே rezistenca të cilat ܴଶಿ ൌ ܴ Ç ଶಿ ିଵ ܾேିଵ

݊‫݇݅ݎ݁݉ݑ‬
݆݈ܵ݅݊ܽ݅
formojnë një pjestues ܾேିଶ
ܴ Ç ଶಿ ିଶ DEKODUES
tensioni ܾଵ
• Përmban një dekodues me ܴ ܾ଴
Ç ଶಿ ିଷ
N hyrje dhe ʹே dalje ku
secila nga daljet
kontrollon një çelës ʹே ݈݆݀ܽ݁ -
• Ka ʹே çelësa, ku për një
kod numerik të caktuar në + ܷ஽஺஼
hyrje të dekoduesit vetëm Çଶ
një çelës është i kyçur ܴ Çଵ
ndërsa të tjerët janë të
çkyçur ܴଵ ൌ ܴ Ç଴
• Tensioni në dalje të String
DAC është sa tensioni i
pjestuar i referencës te Paraqet një multiplekser
çelësi i kyçur me ʹே hyrje
5/14/2018 ARKITEKTURA E SISTEMEVE TË KONTROLLIT UNIVERSITETI POLITEKNIK I TIRANËS
 SHNDËRRUESI NGA NUMERIK NË ANALOG
16 Shembull me String DAC 3 bite
• Të përcaktohet tensioni në dalje për String DAC me 3 bite me këto të dhëna:
• ܷ௥௘௙ = 4 V dhe kodi binar është [101]
ܷ௥௘௙

Kjo skemë përmban: ܴଶಿ ൌ ܴ Ç଻

݊‫݇݅ݎ݁݉ݑ‬
݆݈ܵ݅݊ܽ݅
ܾଶ
• 8 rezistenca të DEKODUES ܾଵ
ܴ Ç଺
cilat formojnë një ܾ଴
pjestues tensioni ܴ
• 8 çelësa ku për një Çହ
hyrje numerike të ܴ Çସ -
caktuar vetëm një ͺ ݈݆݀ܽ݁
çelës është i kyçur ܴ ܷ஽஺஼
Çଷ +
• Një dekodues me
tre hyrje [ܾଶ , ܾଵ , ܴ Çଶ
ܾ଴ ] dhe tetë dalje
ku secila dalje ܴ Çଵ
kontrollon çelësin
ܴଵ ൌ ܴ Ç଴
përkatës

5/14/2018 ARKITEKTURA E SISTEMEVE TË KONTROLLIT UNIVERSITETI POLITEKNIK I TIRANËS

 SHNDËRRUESI NGA NUMERIK NË ANALOG
17 Hyrjet dhe daljet e dekoduesit
Hyrjet Daljet
• Në tabelë paraqiten
të gjitha kombinimet b2 b1 b0 Ç7 Ç6 Ç5 Ç4 Ç3 Ç2 Ç1 Ç0
e mundshme të kodit 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1
numerik në hyrje dhe
0 0 1 0 0 0 0 0 0 1 0
rezultatet përkatëse
që merren në dalje 0 1 0 0 0 0 0 0 1 0 0
të dekoduesit 0 1 1 0 0 0 0 1 0 0 0
• Në figurë është 1 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0
paraqitur dekoduesi
me 3 hyrje dhe 8 1 0 1 0 0 1 0 0 0 0 0
dalje 1 1 0 0 1 0 0 0 0 0 0
1 1 1 1 0 0 0 0 0 0 0
Ç7
Ç6
ܾଶ Ç5 Në bazë të kodit numerik në hyrje dekoduesi vendos
Ç4
ܾଵ DEKODUES Ç3 njërën nga daljet e tij në gjendejn logjike 1 ndërsa
ܾ଴ Ç2 të gjitha daljet e tjera i vendos në gjendjen logjike 0
Ç1
Ç0

5/14/2018 ARKITEKTURA E SISTEMEVE TË KONTROLLIT UNIVERSITETI POLITEKNIK I TIRANËS

 SHNDËRRUESI NGA NUMERIK NË ANALOG
18 Shembull me String DAC 3 bite
• Në hyrje të dekoduesit kemi ܷ௥௘௙ ൌ Ͷܸ
kodin numerik [101] dhe si ܴଶಿ ൌ ܴ Ç଻

݊‫݇݅ݎ݁݉ݑ‬
݆݈ܵ݅݊ܽ݅
3.5 V ͳ
rezultat i daljeve të tij do të ܴ DEKODUES Ͳ
Ç଺
kemi që çelësi .ହ i kyçur 3V ͳ
ndërsa të gjithë çelësat e ܴ Çହ
2.5 V
tjerë të çkycur
ܴ Çସ -
• Në këto kushte tensioni në 2V ͺ ݈݆݀ܽ݁
dalje të String DAC është: ܴ Çଷ + ܷ஽஺஼
1.5 V
ܷ஽஺஼ =2.5V
ܴ Çଶ
• Bazuar në ekuacionin që 1V

lidh kodin numerik me ܴ Çଵ

0.5 V
tensionin në dalje do të ܴ ൌ ܴ
ଵ Ç଴
marrim:
ேିଵ
ܷ௥௘௙ ܷ௥௘௙ ܷ௥௘௙ ܷ௥௘௙
ܷ஽஺஼ ൌ ෍ ܾ௡ ʹ௡ ൌ ܾଶ ʹ ଶ ൅ ܾଵ ʹଵ ൅ ܾ଴ ʹ଴
ʹே ʹଷ ʹଷ ʹଷ
௡ୀ଴
ܷ
ଶ ௥௘௙
ܷ
଴ ௥௘௙
Ͷ Ͷ
ൌ ܾଶ ʹ ൅ ܾ଴ ʹ ൌ ൅ ൌ ʹǤͷܸ
ʹଷ ʹଷ ʹ ͺ
5/14/2018 ARKITEKTURA E SISTEMEVE TË KONTROLLIT UNIVERSITETI POLITEKNIK I TIRANËS
 SHNDËRRUESI NGA NUMERIK NË ANALOG
19 Bllokdiagrama e DAC në FRDM KL25Z

Në këtë DAC tensioni i

references ܸ௜௡ mund të
përzgjidhet nga dy
tensionet në hyrje të
multiplekserit

Moduli DAC me 12 bite

shndërron kodin numerik
të DACDAT[11:0] ose të
Data Buffer të DAC-së në
tension analog

Tensioni në dalje ndryshon

nga ܸ௜௡ /4096 deri në ܸ௜௡
5/14/2018 ARKITEKTURA E SISTEMEVE TË KONTROLLIT UNIVERSITETI POLITEKNIK I TIRANËS