REPUBLIKA E SHQIPRIS

UNIVERSITETI POLITEKNIK I TIRANS

FAKULTETI I TEKNOLOGJIS S INFORMACIONIT
DEGA: INXHINIERI ELEKTRONIKE

Pune Laboratori Nr.4

Tema: Studimi i konvertuesit potenciometrik dhe
konvertuesit peshuar, n modul.

Punoi

Pranoi

______________

Prof.Asoc. Elma Zanaj

Tiran, Janar 2015

Qllimi
Do t realizojm matje n breadbord, pr:
- konvertuesit me rezistenca t peshuara
- konvertuesit me rrjet t shkallzuar.

Materialet
Njsi ushqimi, modul breadborder, multimetr.

a)

b)

c)

Fig.1. a)Rezistenca, b)Multimetr,c) Burim ushqimi.

Prshkrimi Teorik
Konvertuesi D/A m i thjesht merret duke komanduar daljen n elsa t ndryshm t pjestuesit
n baz vlers s D . Ky konvertues quhet potenciometrik, dhe skema baz jepet n Fig.2a. Nj
konvertues potenciometrik me N bit krkon 2 N 1 rezistenca dhe 2 N elsa. Pr t patur nj ligj t
konvertimit linear rezistencat e pjestuesit duhet t jen t gjitha t barabarta dhe pjestuesi nuk
duhet t jet i ngarkuar. N.q.s dalja sht e lidhur n elsin e M t konvertuesit q punon mbi N
bit, tensioni V0 sht:

V0 VR

M
2N

(1)

ku: me VR sht tensioni i referimit me t cilin ushqehet pjestuesi.

Rrjeti i Fig.2a n kushte statike, pra me devijuesit ne pozicion fiks, prbhet nga elemente reciprok
(rezistenca). Me principin e reciprocitetit, amplifikimi i tensionit direkt dhe amplifikimi i rryms s
kundrt jan njlloj. Pra mund ta transformojm kt qark konvertues potenciometrik me n dalje
rrym; skema bhet ajo e Fig.2b. Relacioni midis rryms s referimit I R dhe rryms s daljes I 0
sht akoma funksion linear:

I0 I R

M
2N

(2)

Nj konvertues potenciometrik sht monoton, dhe lejon vendosjen e nj ligji fardo t

konvertimit thjesht duke ndryshuar rezistencn e pjestuesit. Nj lloj tjetr konvertuesi
potenciometrik me rrym jepet n Fig.2c dalja merret si shum e nj seri rrymash t gjitha me vler
t barabarta t cilat mblidhen ose jo n varsi t elsit.

Fig. 2. Konvertuesit D/A i madhsive uniforme: a) potenciometr tensioni; b) potenciometr rryme; c)

shum rrymash.

Edhe ktu pr t marr 2 N vlera duhen 2 N rezistenca dhe po aq elsa, t cilt komandohen nga
nj kod (t tipit 000011111). Kta konvertues quhen edhe konvertues t madhsive
uniforme (jo t peshuara), dhe shpesh prdoren n kombinim me konvertuesit e madhsive t
peshura, pr t realizuar konvertuesit e przier.
Konvertuesit me madhsi t peshura
Pr kodet e peshura, konvertimi D/A mund t prdoret me t njjtn teknik t prdorur pr
konvertimin e bazs s numrimit. Bhet fjal pr ndrtimin e madhsis n dalje A si shum t nj
serie t peshave t shkallzuara sipas fuqive n baz t numrimit, me koeficiente korrespondues t
shifrave t numrit q do t konvertohen.
N

A K r Ci Bi
i 1

(3)

Ky relacion vlen pr numrat prfaqsues n nj baz B fardo; kontributi n vlern finale A t

fardo peshe elementare varet nga koeficienti Ci, i cili varion nga 0 deri n B-1. Pr t aplikuar
kt metod n rastin e nj shndrrimi nga nj kod binar duhet ndrtuar nj sekuenc madhsish me
pesha t shkallzuara sipas fuqive t 2-shit ; dalja analoge A merret si shum e peshave binare me
koeficiente Ci t barabart me 1 ose 0 sipas vlerave t bit-eve korrespondente t D-s.

A Ci 2i
i 1

(4)

Skema baz n kt shndrrues jepet n Fig.3 prfshin nj gjenerator t seris t madhsis s

referimit, nj rrjet t komutimit pr t seleksionuar vetem referimet me koeficiente Ci =1, dhe nj
shumator pr t marr nga kto A-n. Pr nj shndrrues me N bit jan t nevojshme N pesha t
referimit dhe N komutator.

Fig.3. Skema me blloqe e nj konvertuesi D/A me madhsi t peshuara. R sht madhsia e referimit duke u
nisur nga e cila gjenerohen peshat. Koeficientt Ci jan shifrat binare t numrit pr tu konvertuar

N kt teknik t konvertimit prdoren zakonisht si madhsi t peshura rryma, t cilat mund t

mblidhen lehtsisht midis tyre duke i mbledhur n nj nyje t vetme dhe t transformohen n
tension. Kto rryma merren nga nj tension referimi VR dhe komutohen me qarqet e duhura. Llojet
e ndryshme te konvertueseve D/A dallohen nga mnyra e marrjes dhe e komutimit t peshave
elementare (baz). N qarqet me dalje rrym, Io merret si rrym qarku t lidhjes n t shkurtr
kundrejt mass ose kundrejt nj morseti t mass virtuale. Rrjetat e peshs jan t prbra nga
rezistenca, prandaj ka vler principi i reprocitetit dhe sht e mundur t shkmbehen mindis tyre VR
e I 0 , si tregohet n Fig.4, duke mos e ndryshuar funksionin e transmetimit I 0 (VR , D) .

Fig.4. a) Principi i repriocitetit i aplikuar n konvertuesit D/A; b) konvertimi nga dalja n rrym n tension

Do t verifikojm q ky trasposizim ndryshon tipin e elsit q prdoret n qark. N t gjith kta

qarqe do t prdorim si madhsi dalje rrymn e qarkut n t shkurtr. Nse rezistenca ekuivalente
sht konstante me ndryshimin e hyrjes D, vet dalja mund t merret si tension n boshllk n t
njjtin morset. Justifikimi analitik sht transformimi i treguar n Fig.4b.
Konvertuesit me rezistenca t peshuara
Mnyra m e menjhershme pr t gjeneruar nj seri rrymash t ndryshm duke u nisur nga nj
tension i vetm referimi, sht duke prdorur nj seri rezistencash, m vler invers propocionale me
seciln rrym si tregohet n Fig.5.

Fig.5. Konvertuesi me rezistenca t peshuara, devijues rryme.

elsat komandohen direkt nga e dhna e hyrjes D : SWi lidh rezistencn Ri n morsetn e daljes
n.q.s rryma Ii VR Ri duhet t mblidhet n I 0 (d.m.th n.q.s Ci 1 ) ose n mas n.q.s Ci 0 .
Preferohet prdorimi i devijuesve, n vend t elsave t thjesht, pr t mbajtur konstante
ngarkesn n gjeneratorin e tensionit t referimit VR. elsat formojn devijues t rryms, t cilt
komuntojn rrymat Il midis dy pikave me t njjtin potencial. Qarku dual me VR dhe I 0 t
shkmbyer, jepet n Fig.6. N kt rast duhet prdorur devijues t tensionit, ku komuntohet midis
dy pikave me potenciale t ndryshme, VR ose masn. T dy tipet e devijuesve prezantohen me
teknologji t ndryshme ndrtimi.

Fig.6. Konvertuesi me rezistenca t peshuara, devijues tensioni.

Konvertuesit me rrjet t shkallzuar

Nj tjetr teknik pr t marr rryma t shkallzuara sipas fuqive t 2-shit jepet, n Fig.7. Nga
tensioni i referimit VR merret nj rrym I r , q pjestohet m tej nga nj sekuenc pjestuesish n
mnyr q t merren nj seri rrymash: I r 2 , I r 4 e kshtu me radh. Pjestuesi i shumfisht quhet
rrjeta shkall (LADDER) dhe vizatohet prgjithsisht si n Fig.7. N seciln deg t pjestuesit
futet nj devijue q komunton rrymn n nyjen e daljes apo n mas. Devijuesit komandohen
akoma nga secili bit i t dhns D . Edhe n kt rast prdorimi i nj devijues mundson t mbahet e
pandryshueshme ndarja e rryms, pr fardo vlere t D-s, Fig.8. Qarku dual q prdor devijues
tensioni jepet n Fig.9.

Fig. 7. Konvertuesi i rrjet shkall (LADDER)

Fig.8. Konvertuesi me rrjet shkall, devijuesi i rryms

Fig.9. Konvertuesi me rrjet shkall, devijuesi i tensionit. R ' 2R prdoret pr t bilancuar rrjetn edhe
majtas

Pjesa eksperimentale
Merren rezistencat e duhura, duke i lexuar sipas kodit t ngjyrave.

Fig.10. Rezistenca dhe kodi i ngjyrave

Familjarizimi me breadborad-in.

Fig.11. Breadbord dhe mnyrat lidhjes s tensioneve

A.Konvertuesi me rezistenca t peshuara

1. T ndrtohet konvertuesi me rezistenca t peshuara si devijues rryme.
t ndryshohen vlerat e rezistencave,
t ndryshohen vlerat e t dhnave t marra n hyrje,
t matet n do rast rryma n dalje.

Fig.12. Konvertuesi me rezistenca t peshuara, devijues rryme

Konvertuesi i realizuar n laborator:

2. T ndrtohet konvertuesi me rezistenca t peshuara si devijues tensioni.

t ndryshohen vlerat e rezistencave,
t ndryshohen vlerat e t dhnave t marra n hyrje,
t matet n do rast tensioni n dalje.

Fig.13. Konvertuesi me rezistenca t peshuara, devijues tensioni

Konvertuesi i realizuar n laborator:

B.Konvertuesit me rrjete t shkallzuar

1.T ndrtohet konvertuesi shkall:
t ndrtohet skema me nj degzim,
t ndrtohet skema me dy degzime,
t ndrtohet skema me tre degzime.

Fig.14. Konvertuesi i rrjet shkall (LADDER)

Konvertuesi i realizuar n laborator:

2.Te ndrtohet konvertuesi me rrjete shkall si devijues rryme.

t ndryshohen vlerat e rezistencave,
t ndryshohen vlerat e t dhnave t marra n hyrje,
t matet n do rast rryma n dalje.

Fig.15. Konvertuesi me rrjet shkall, devijuesi i rryms

Konvertuesi i realizuar n laborator:

3. T ndrtohet konvertuesi me rrjete shkall si devijues tensioni dhe t prsriten

krkesat e (B2).

Konkluzione
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________