64

Myzafere Limani, Qamil Kabashi ELEKTRONIKA

QARQET ME DIODA

3.1 DREJTUESI I GJYSMËVALËS

Analiza e diodës tani do të zgjerohet me funksione të ndryshueshme kohore siç
janë forma valore sinusoidale dhe vala katrore. Është e qartë se shkalla e vështirësisë do
të rritet, por nëse kuptohet drejtë veprimi themelor me diodë, analiza do të jetë
përafërsisht e njëjtë dhe do ta përcjellë trajtimin e njëjtë si në rastin e sinjaleve
njëkahore.

Qarku më i thjeshtë për analizë me sinjale të ndryshueshme kohore është

paraqitur në Fig. 3.1. Për këtë moment do ta shfrytëzojmë modelin ideal të diodës për
t’iu shmang komplikimeve matematikore shtesë.

Fig. 3.1 Drejtuesi i gjysmëvalës

Forma valore e sinjalit hyrës është paraqitur në Fig. 3.1b. Gjatë një cikli të plotë,
të definuar me periodën T, vlera mesatare e sinjalit (shuma algjebrike e sipërfaqeve mbi
dhe nën bosht) është zero. Qarku në Fig. 3.1a, i quajtur drejtues i gjysmëvalës, do të
gjeneron një formë valore në dalje, vo, e cila do të ketë një vlerë të caktuar mesatare.
Pra, në procesin e shndërrimit të sinjalit alternativ, në dalje fitohet një sinjal njëkahor (i
drejtuar), prandaj edhe qarku që e kryen këtë veprim quhet drejtues.
 3. Qarqet me dioda 65

Gjatë intervalit kohor prej t = 0 deri në t = T/2, polariteti i tensionit hyrës vi

është pozitiv dhe dioda, si rezultat i veprimit të kësaj pjese të tensionit, paraqet lidhje të
shkurtë, siç është paraqitur në Fig. 3.2.

+ -
+ + + +

vi i R vo vi i R vo

- - - -

Fig. 3.2 Regjioni i përcjelljes së diodës (0 – T/2)

Dalja e qarkut në këtë rast është e lidhur drejtë në hyrje, kështu që tensioni në
dalje për këtë periodë (0 – T/2) është i barabartë me tensionin hyrës vo = vi.

Për periodën T/2 – T, polariteti i tensionit hyrës ndryshon dhe ky polaritet (i

kundërt) shkakton shkyçjen e diodës, që është paraqitur me lidhje të hapur në Fig. 3.3.
Rezultat i shkyçjes së diodës është mungesa e rrjedhjes së ngarkesave (i = 0), prandaj
tensioni në dalje është gjithashtu zero (vo = iR = 0R = 0 V). Në Fig. 3.4, për krahasim,
janë paraqitur skicat e formave valore të tensionit hyrës dhe dalës.

Fig. 3.3 Regjioni i mospërcjelljes së diodës (T/2 - T)

Sinjali në dalje tani ka vetëm një sipërfaqe pozitive mbi bosht, gjatë tërë
periodës së plotë të sinjalit hyrës, dhe vlera mesatare e tij është e caktuar me

T/2 T /2
1 1
Vmes =
T ∫0
vi dt =
T ∫0
Vm sin ωt dt

1 1
Vmes = Vm (− cos ωt ) T0 / 2
T ω
66
Myzafere Limani, Qamil Kabashi ELEKTRONIKA

2π
ω = 2 πf = - frekuenca rrethore
T
1 T 2π 2π
Vmes = Vm (− cos ⋅ T / 2 + cos ⋅ 0)
T 2π T T
Vm
Vmes = (− cos π + cos 0)
2π
Vm
Vmes = = 0.318Vm (3.1)
π

Procesi i zhvendosjes së njërës gjysmë të sinjalit hyrës, për ta vendosur nivelin

njëkahor në dalje quhet drejtim i gjysmëvalës.

Fig. 3.4 Sinjali i drejtuar vetëm në një gjysmëperiodë

Shembulli 3.1

(a) Të skicohet tensioni në dalje të qarkut të paraqitur në Fig. 3.5 dhe të caktohet niveli njëkahor i
këtij tensioni.
(b) Të përsëritet detyra nën (a) nëse dioda ideale zëvendësohet më diodë reale të silicit.
(c) Të caktohet tensioni revers maksimal në diodë.
 3. Qarqet me dioda 67

Fig. 3.5 Qarku për shembullin 3.1

Zgjidhje

(a) Në këtë situatë dioda do të përcjellë gjatë gjysmëperiodës negative të tensionit hyrës, siç është
paraqitur në Fig. 3.6, dhe tensioni në dalje, vo, do të duket si në Fig. 3.6.b. Për periodën e plotë, niveli
njëkahor është

Vm
Vmes = − = −0.318Vm = −0.318 ⋅ 20 = −6.36 V
π

Shenja negative në tensionin dalës tregon se polariteti i daljes është i kundërt me atë të paraqitur në Fig.
3.5.

Fig. 3.6

(b) Nëse shfrytëzohet dioda e silicit me tensionin e pragut të përçueshmërisë VP = 0.7 V, momenti i
fillimit të përcjelljes së diodës do të zhvendoset për këtë vlerë, siç është paraqitur në Fig. 3.7. Kur
dioda përçon, tensioni në dalje është
68
Myzafere Limani, Qamil Kabashi ELEKTRONIKA

v o = vi − V P

Fig. 3.7 Efekti i pragut të përçueshmërisë së diodës reale

Niveli i tensionit njëkahor në dalje është

Vmes = −0.318 ⋅ (Vm − VP ) = −0.318 ⋅ (20 − 0.7) = −6.14 V

Zvogëlimi i nivelit njëkahor të tensionit dalës për shkak të tensionit të pragut të përçueshmërisë së diodës
së silicit është 0.22 V ose rreth 3.5%.

(c) Tensioni revers maksimal në diodë është parametër i rëndësishëm, dhe ai nuk guxon të jetë më i
madh se tensioni maksimal i lejuar, sepse dioda hynë në regjionin e Zener-it. Ky tension mund të
caktohet në bazë të Fig. 3.8 dhe është i barabartë me

VRM = Vm = 20 V

Fig. 3.8 Qarku ekuivalent për caktimin e tensionit maksimal revers të diodës
 3. Qarqet me dioda 69

3.2 DREJTUESI I VALËS SË PLOTË

Niveli njëkahor i fituar nga hyrja sinusoidale mund të përmirësohet dukshëm me
shfrytëzimin e procesit të drejtimit të valës së plotë. Qarku më i njohur që kryen këtë
funksion është ura e Gretz-it dhe ky qark është paraqitur në Fig. 3.9. Qarku përbëhet
nga katër dioda të lidhura në urë.

Fig. 3.9 Drejtuesi i valës së plotë me urë

Gjatë intervalit kohor prej t = 0 deri në t = T/2, polariteti i tensionit hyrës është
si në Fig. 3.10, ku janë paraqitur edhe polaritetet gjegjëse të diodave.

Fig. 3.10 Bllok diagrami i qarkut për gjysmëperiodën pozitive të tensionit hyrës

Diodat D2 dhe D3 përçojnë, ndërsa diodat D1 dhe D4 janë të shkyçura. Rezultati

përfundimtar është paraqitur në konfiguracionin ekuivalent në Fig. 3.11. Pasi që diodat
janë ideale, tensioni në dalje është

vo = vi
70
Myzafere Limani, Qamil Kabashi ELEKTRONIKA

Fig. 3.11 Konfiguracioni ekuivalent

Për gjysmëperiodën negative të tensionit hyrës (T/2 – T), diodat D1 dhe D4

përçojnë dhe qarku ekuivalent për këtë rast është paraqitur në Fig. 3.12. Kahja e rrymës
nëpër rezistencën R ka rëndësi të posaçme dhe ajo duhet të theksohet, sepse ky kah
është i njëjtë me atë në Fig. 3.11, pa marrë parasysh që kahja e tensionit hyrës është e
kundërt, dhe kjo mundon që në dalje të fitohen dy pulse pozitive në dalje, siç është
paraqitur në Fig. 3.12.

Fig. 3.12

Prandaj, gjatë një periode të plotë të sinjalit hyrës, tensioni në dalje do të duket
si në Fig. 3.13.
 3. Qarqet me dioda 71

Fig. 3.13

Pasi që sipërfaqja mbi bosht, për një periodë të plotë tani është e dyfishuar, në
krahasim me drejtuesin e mëparshëm, niveli njëkahor i tensionit dalës gjithashtu do të
dyfishohet dhe është

T T /2
1 2 2V
Vmes = ∫
T 0
v i dt =
T 0∫ Vm sin ωt dt = m = 0.636Vm
π
(3.2)

Edhe në rastin e diodës së silicit, kur Vm >> 2VP, tensioni në dalje është
gjithashtu i dyfishuar dhe është

Vmes ≅ 0.636Vm

Por nëse tensioni maksimal hyrës është i krahasueshëm me pragun e

përçueshmërisë së diodave, atëherë tensioni mesatar në dalje do të jetë

Vmes ≅ 0.636 ⋅ (Vm − 2VP )

Tensioni revers maksimal mund të caktohet nga Fig. 3.14, për vlerën maksimale
pozitive të sinjalit hyrës.
+ +
VRM1 D2
- R
vi i
- +
Vm +
D3
- VRM4
-
Fig. 3.14
72
Myzafere Limani, Qamil Kabashi ELEKTRONIKA

Për këtë kah të konturës, tensioni maksimal revers në skaje të rezistencës R dhe
njëkohësisht në skaje të diodës është

VRM = Vm

dhe vlen për diodat të cilat janë të shkyçura.

Shembulli 3.2

Të caktohet forma valore e tensionit në dalje të qarkut në Fig. 3.15 dhe të llogaritet niveli
njëkahor i këtij tensioni si dhe të llogaritet tensioni maksimal revers në secilën diodë.

Fig. 3.15

Zgjidhje

Për pjesën pozitive të tensionit hyrës, (0 – T/2), qarku ekuivalent do të duket si në Fig. 3.16a. Për
lehtësim të analizës, qarku mund të rregullohet si në Fig. 3.16b.

Fig. 3.16
 3. Qarqet me dioda 73

Tensioni i kërkuar në dalje të qarkut është

vo = i ⋅ R
vi
i= ; R = R1 = R2
R + R1
vi
i=
2R
vi v
vo = ⋅R = i
2R 2
Vm
Vmo = = 5V
2

Niveli njëkahor i tensionit në dalje, sipas Fig. 3.16b, është

Vmes = 0.636Vm = 3.18 V

Sepse tensioni në dalje përgjysmohet për shkak se dy dioda janë zëvendësuar me rezistencat R1
dhe R2. Tensioni revers maksimal në skaje të diodës është i barabartë me tensionin maksimal në
rezistencën R

VRM = Vmo = 5 V

3.3 DREJTUESI ME FILTËR KAPACITIV

Natyra pulsive e tensionit të prodhuar në dalje të drejtuesve të diskutuar më

sipër tregon që forma valore e tensionit në dalje nuk është tension njëkahor konstant.
Shumica e qarqeve elektronike punojnë me tension njëkahor konstant. Mënyra më e
thjeshtë për të reduktuar variacionet e tensionit në dalje është vendosja e një
kondensatori në lidhje paralele me ngarkesën rezistive.

Që të shohim se qysh filtri kapacitiv punon, le të analizojmë së pari qarkun e

thjeshtë drejtues në Fig. 3.17. Lë të jetë vi tensioni sinusoidal në hyrje i cili ka vlerë
maksimale Vm dhe dioda supozohet ideale. Kur vi rritet nga vlera 0 V, kondensatori C
fillon të mbushet dhe tensioni në dalje është vi = vo. Kjo gjendje e mbushjes së
kondensatorit vazhdon derisa vi arrin vlerën maksimale Vm. Pasi tensioni në hyrje arrin
vlerën maksimale fillon të zvogëlohet dhe me ketë rast dioda polarizohet revers, sepse
tensioni në dalje do të mbetet në vlerën maksimale pasi që kondensatori C nuk ka ku të
zbrazet. Teorikisht kondensatori do ta mbajë vlerën konstante të tensionit Fig. 3.17 (b)
74
Myzafere Limani, Qamil Kabashi ELEKTRONIKA

pambarimisht gjatë. Prandaj qarku në Fig 3.17.a siguron tension njëkahor në dalje me
vlerën vo= Vm (vlera maksimale e tensionit sinusoidal në hyrje).

Fig. 3.17 (a) Qarku i thjeshtë i cili ilustron veprimin e kondensatorit. (b) Format valore
në hyrje dhe dalje. Tensioni në dalje është i barabartë me vlerën maksimale të tensionit
në hyrje

Të shqyrtojmë tani situatën praktike në Fig. 3.18, kur në ngarkesën me

rezistencë R është e lidhur paralel kondensatori C. Me ketë rast diodën do ta
konsiderojmë reale. Gjatë çerekut të parë të ciklit hyrës Fig. 3.18 (a), dioda është
polarizuar drejtë duke lejuar që kondensatori të mbushet kur tensioni hyrës kalon vlerën
0.7 të përçimit të diodës.

Kur tensioni hyrës arrin vlerën maksimale Vm, tensioni në kondensator është Vm-
0.7 V. Kur tensioni hyrës bie nën këtë vlerë (çereku i dytë, tretë dhe katërt i ciklit
hyrës), atëherë kondensatori fillon të zbrazet Fig 3.18.b sepse dioda polarizohet revers
dhe katoda është më pozitive se anoda. Gjatë kësaj pjese të ciklit, kondensatori mund të
zbrazet vetëm nëpër rezistencën e ngarkesës R, e përcaktuar me konstanten kohore τ =
RC, e cila normalisht është me gjatë se perioda e tensionit hyrës. Konstanta më e madhe
kohore nënkupton zbrazje më të vogël të kondensatorit dhe do të jetë më e madhe sa më
e madhe të jetë vlera e kondensatorit C filtrues.

Gjatë çerekut të parë të ciklit vijues Fig. 3.18.c, dioda përsëri fillon të
polarizohet drejtë, kondensatori do të fillon të rimbushet nëse tensioni në hyrje është më
i lartë se tensioni në skaje te kondensatorit i cili ishte duke u zbrazur dhe gjendja do të
përsëritet. Tensioni i fituar në dalje të drejtuesit më ketë rast është njëkahor, mirëpo
asnjëherë nuk merr vlerën 0 sikurse ne rastin e drejtuesit pa filtër.
 3. Qarqet me dioda 75

(a) Mbushja fillestare e kondensatorit (dioda është e polarizuar drejtë)

(b) Kondensatori zbrazet nëpërmjet R pasi vlera e tensionit hyrës është më e vogël se
Vm – 0.7 V (dioda polarizohet revers).

(c) Kondensatori rifillon të mbushet kur tensioni hyrës e polarizon drejtë diodën
(Vin > VC)

Fig. 3.18 Operimi i punës së drejtuesit të gjysmëvalës me filtër kapacitiv

Nga diskutimet e gjertanishme u pa që kondensatori mbushet më shpejtë në

fillim të ciklit, ndërsa zbrazet shumë më ngadalë pas tensionit maksimal në kondensator
(kur dioda polarizohet revers). Ndryshimi i tensionit në kondensator si rezultat i
mbushjes dhe zbrazjes së tij quhet tension i valëzimit. Përfundimisht valëzimi është i
padëshirueshëm: sa më i vogël valëzimi – filtrimi është më i mirë Fig. 3.19
76
Myzafere Limani, Qamil Kabashi ELEKTRONIKA

Fig. 3.19 (a) Valëzimi i madh (efikasitet më i vogël i filtrimit), (b) Valëzimi më i vogël
(filtrim më efektiv) - vlera e kapacitetit filtrues është më e madhe.

Të theksojmë në fund se filtri kapacitiv përdoret edhe te gjithë drejtuesit me dioda.

3.4 KARAKTERISTIKAT E DIODËS SË ZENER-it

Diodat e fabrikuara special për punë në regjionin e thyerjes të diskutuar në
kapitullin paraprak quhen dioda të Zener-it. Dukuria që paraqitet për potencialin revers
Vz, është paraqitur në Fig. 3.20. Dioda e Zener-it është e projektuar asisoj, që të
mundësohet shfrytëzimi i plotë i këtij regjioni. Në Fig. 3.20a është paraqitur
karakteristika e diodës së Zener-it dhe simboli i saj, ndërsa në Fig. 3.20.b është
paraqitur karakteristika shfrytëzuese e kësaj diode. Në mes të karakteristikave të diodës
së silicit dhe asaj të Zener-it, në regjionin e polarizimit revers ekzistojnë ndryshime të
rëndësishme. Derisa dioda e silicit në këtë regjion paraqet qark të hapur ekuivalent,
dioda e Zener-it paraqet lidhje të shkurtë, në momentin kur të arrihet tensioni i caktuar i
shpimit Vz.

Fig 3.20 Karakteristikat e diodës së Zener-it. (a) karakteristikat punuese (b)

karakteristikat shfrytëzuese
 3. Qarqet me dioda 77

Zbatimi i tensionit Vz me polaritet si në Fig. 3.20.b, do të shkaktojë kyçjen e

diodës në të njëjtën mënyrë si diodën e silicit tensioni me polarizim të drejtë, siç është
përshkruar në kapitullin e kaluar. Lokacioni i regjionit të Zener-it mund të kontrollohet
me anë të niveleve të ndryshme të dopingut. Rritja e dopingut, me rritjen e numrit të
papastërtive të shtuara, do ta zvogëloj potencialin e Zener-it.

Qarku i plotë ekuivalent i diodës së Zener-it përbëhet nga një rezistencë e vogël
dinamike dhe një bateri njëkahore të barabartë me potencialin e Zener-it, siç është
paraqitur në Fig. 3.21.a. Për të gjitha zbatimet e kësaj diode në qarqe të ndryshme, ne do
ta shfrytëzojmë modelin e përafruar të paraqitur në Fig. 3.21.b, për arsye se të gjitha
rezistencat e jashtme të qarqeve janë shumë më të mëdha se rezistenca ekuivalente e
kësaj diode.

Fig. 3.21 Qarku ekuivalent i diodës (a)modeli i plotë; (b) modeli i përafërt

3.5 ZBATIMET E DIODËS SË ZENER-IT

Zbatimi më i shpeshtë i diodës së Zener-it është vendosja e tensionit referent të

fiksuar, për qëllime të ndryshme, siç janë krahasimi i tensioneve referente ose
polarizimi me tension të fiksuar. Të analizojmë qarkun në Fig. 3.22, të projektuar për
mbajtjen e tensionit të fiksuar Vz në ngarkesë, edhe pse tensioni hyrës Vi, ndryshon ose
ndryshon vlera e ngarkesës RN. Në këtë rast do të trajtohen dy situata: kur tensioni hyrës
është konstant ndërsa rezistenca e ngarkesës ndryshon dhe kur tensioni hyrës është i
ndryshueshëm, ndërsa rezistenca e ngarkesës është konstante. Secili nga këto raste do të
trajtohet ndaras.
78
Myzafere Limani, Qamil Kabashi ELEKTRONIKA

3.5.1 Tensioni hyrës konstant, ngarkesa e ndryshueshme

Në qarkun në Fig. 3.22, për shkak të tensionit konstant të zhvendosjes Vz, në
dalje të qarkut paraqitet një brez i caktuar i vlerave të lejuara të rezistencës së
ndryshueshme të ngarkesës (dhe gjithashtu edhe rrymës së ndryshueshme të ngarkesës)
të cilat sigurojnë që dioda e Zener-it të jetë në gjendje të kyçur. Nëse vlera e kësaj
rezistence është shumë e vogël, tensioni në ngarkesë do të jetë më i vogël se tensioni Vz,
dhe dioda do të jetë e shkyçur. Pra nën një vlerë minimale të rezistencës së ngarkesës
qarku nuk do të funksionoj.

Fig. 3.22 Qarku me tension referent në dalje

Për ta caktuar vlerën minimale të rezistencës së ngarkesës (dhe rrymën

maksimale që kalon nëpër ngarkesë) e cila mundëson kyçjen e diodës së Zener-it, dioda
për një moment zhvendoset nga qarku, siç është paraqitur në Fig. 3.23.a dhe llogaritet
vlera e rezistencës RN e cila e jep tensionin në ngarkesë VN = VZ . Pra

RNVi
VN = VZ = (3.3)
RN + RS

Fig. 3.23 Qarku referent

 3. Qarqet me dioda 79

Nga ekuacioni (3.3) fitohet vlera e kërkuar e rezistencës

RSVZ
RN min = (3.4)
Vi − VZ

Çdo vlerë e rezistencës së ngarkesës më e madhe se kjo vlerë e fituar do të

mundësoj kyçjen e diodës dhe dioda gjatë analizës së qarkut mund të zëvendësohet
burimin e vet ekuivalent VZ, si në Fig. 3.23.b. Kushti i definuar me ek.(3.4) njëkohësisht
vendosë edhe vlerën maksimale të rrymës së ngarkesës

VN V
I N max = = Z (3.5)
RN RN min
Pasi që dioda është në gjendje të kyçur, tensioni në rezistencën RS mbahet
konstant në vlerën
VRS = Vi − VZ (3.6)

Ndërsa rryma IRS mbetet e pandryshuar në vlerën

VRS
I RS = (3.7)
RS

Rryma nëpër diodën e Zener-it është

I Z = I RS − I N (3.8)

Dhe kjo rrymë është minimale kur IN ka vlerën maksimale, ndërsa IZ është maksimale
kur rryma e ngarkesës është minimale, sepse rryma hyrëse mbahet konstante.

Pasi që rryma e diodës IZ është e kufizuar në një vlerë maksimale të lejuar (IZM)
të cilën e deklaron prodhuesi i diodave, kjo vlerë edhe e përcakton brezin e ndryshimit
të vlerave të rezistencës dhe të rrymës së ngarkesës. Me zëvendësimin e vlerës së IZM në
ek.(3.8), caktohet vlera minimale e rrymës së ngarkesës si

I N min = I RS − I ZM (3.9)

Dhe për këtë vlerë të rrymës, vlera e rezistencës maksimale të ngarkesës është

VZ
RN max = (3.10)
I N min
80
Myzafere Limani, Qamil Kabashi ELEKTRONIKA
Shembulli 3.3

Për qarkun në Fig. 3.24 të caktohet: (a) brezi i ndryshimit të vlerave të rezistencës dhe rrymës së
ngarkesës, i cili do të siguroj mbajtjen e vlerës konstante të tensionit në ngarkesë prej 10 V; (b)
të caktohet fuqia maksimale që zhvillohet në diodë.

Fig. 3.24

Zgjidhje

(a) Për caktimin e rezistencës së ngarkesës e cila do ta kyçë diodën e Zener-it, zbatojmë
ek.(3.4)

RSVZ 1⋅103 ⋅10

RN min = = = 250 Ω
Vi − VZ 50 − 10

Tensioni nëpër rezistencën RS është i caktuar me ek.(3.6)

VRS = Vi − VZ = 50 − 10 = 40 V

Ndërsa rryma nëpër këtë rezistencë është

VRS 40
I RS = = = 40 mA
RS 1 ⋅103

Niveli minimal i rrymës së ngarkesës është i determinuar me ek.(3.9)

I N min = I RS − I ZM = 40 − 32 = 8 mA

Ndërsa vlera maksimale e rezistencës së ngarkesës është

VZ 10
RN max = = 1.25 kΩ
I N min 8 ⋅10−3
 3. Qarqet me dioda 81

Pra, për mbajtjen e tensionit konstant prej 10 V në ngarkesë, rezistenca e ngarkesës mund të
ndryshoj në brezin prej 250 Ω deri në 1.25 kΩ.

(b) Fuqia maksimale që zhvillohet në diodë është

Pmax = Vz I ZM = 10 ⋅ 32 ⋅10 −3 = 320 mË

3.5.2 Rezistenca e ngarkesës konstante, tensioni hyrës i ndryshueshëm

Qarku në (Fig. 3.25) përdoret në rastet kur duhet të sigurohet tensioni fiks i
pandryshuar i ngarkesës edhe pse tensioni në hyrje ndryshon.

Fig. 3.25 Rregullatori i tensionit

Për vlerë konstante të rezistencës së ngarkesës RN, tensioni hyrës që nevojitet

për kyçjen e diodës është i caktuar me
RNVi
VN = VZ =
RN + RS
dhe
( R + RS )VZ
Vi min = N (3.11)
RN

Vlera maksimale e tensionit hyrës Vi është e kufizuar me rrymën maksimale të

diodës së Zener-it IZM. Kjo rrymë mund të caktohet nga rryma hyrëse maksimale si

I ZM = I RS − I N
82
Myzafere Limani, Qamil Kabashi ELEKTRONIKA

I RS max = I ZM + I N (3.12)

Rryma e ngarkesës është konstante dhe e fiksuar në vlerën Vz / RN , ndërsa IZM

paraqet vlerën maksimale të rrymës së diodës së Zener-it, prandaj vlera maksimale e
tensionit hyrës është e definuar me

Vi max = VRS max + VZ

Vi max = I RS max ⋅ RS + VZ (3.13)

Shembulli 3.4

Për qarkun në Fig. 3.26, të caktohet brezi i vlerave të tensionit hyrës Vi i cili do ta mbanë të
kyçur diodën e Zener-it.

Fig. 3.26

Zgjidhje

Tensioni minimal hyrës që mundëson kyçjen e diodës është dhënë me ek.(3.11)

Vi min =
( RN + RS )VZ = (1200 + 200 ) ⋅ 20 = 23.67 V
RN 1200

Rryma e ngarkesës është

VN VZ 20
IN = = = 16.67 mA
RN RN 1200
 3. Qarqet me dioda 83

Rryma maksimale që kalon nëpër rezistencën RS është dhënë me ek.(3.12)

I RS max = I ZM + I N = 60 + 16.67 = 76.67 mA

Tensioni maksimal hyrës i dhënë me ek.(3.13) është

Vi max = I RS max ⋅ RS + VZ = (76.67 ⋅10 −3 ⋅ 220) + 20 = 36.87 V

Pra, tensioni në dalje të qarkut mbetet konstant në vlerën VZ për brezin e vlerave të tensionit
hyrës prej 23.67 V deri në 36.87 V.

Shembulli 3.5

(a) Për qarkun në Fig. 3.27, të caktohet tensioni në ngarkesë VN, rryma e ngarkesës IN, rryma e
diodës së Zener-it IZ dhe rryma hyrëse IRS, nëse rezistenca e ngarkesës është RN = 180 Ω.
(b) Të përsëritet pjesa nën (a0 nëse është RN = 470 Ω.
(c) Të caktohet vlera e rezistencës së ngarkesës e cila siguron plotësimin e kushteve të fuqisë
maksimale të diodës së Zener-it.
(d) Të caktohet vlera minimale e rezistencës së ngarkesës e cila siguron kyçjen e diodës së
Zener-it.

R=
S 220

+
IN
Iz
IRS
+ +
V=
z 10 V
VN
- -

-
Fig. 3.27

Zgjidhje

(a) VN = VZ = 10 V

VN VZ 10
IN = = = = 55 mA
RN RN 180
84
Myzafere Limani, Qamil Kabashi ELEKTRONIKA

VRS Vi − VZ 20 − 10
I RS = = = = 45 mA
RS RS 220

I z = I RS − I N = 45 − 55 = −10 mA !!!

Ky rezultat tregon se dioda, për këtë vlerë të rezistencës së ngarkesës, nuk është e kyçur, prandaj
rryma që kalon nëpër te është I Z = 0 . Në këtë situatë rryma e ngarkesës është e barabartë me
rrymën hyrëse, sepse nëpër diodë nuk kalon kurrfarë rryme

Vi 20
I RS = I N = = = 50 mA
RS + RN 220 + 180

Në këtë rast, tensioni në ngarkesë është

VN = RN ⋅ I N = 180 ⋅ 50 ⋅10−3 = 9 V

(b) Për rezistencën e ngarkesës RN = 470 Ω, si edhe në rastin paraprak, tensioni do të jetë

VN = VZ = 10 V

VN VZ 10
IN = = = = 21 mA,
RN RN 470

VRS Vi − VZ 20 − 10
I RS = = = = 45 mA
RS RS 220

I z = I RS − I N = 45 − 21 = 24 mA

(c) Fuqia maksimale që zhvillohet në diodë është

PZ max = I ZM ⋅VZ = 400 mË

PZ max 400 ⋅10−3

I ZM = = = 40 mA
VZ 10

I N = I RS − I ZM = 45 − 40 = 5 mA

VN VN 10
IN = ⇒ RN = = = 2 kΩ
RN I N 5 ⋅10−3
 3. Qarqet me dioda 85

(d) Për vlerën minimale të rezistencës së ngarkesës, nëpër ngarkesë kalon rryma maksimale,
dhe pasi që tensioni është konstant do të kemi

VN = RN min ⋅ I N max , ndërsa I N max = I RS − I Z min

I Z min = 0 dhe I N max = I RS

VN 10
VN = RN min ⋅ I RS , prej nga RN min = = = 0.22 kΩ
I RS 45 ⋅10 −3

Shembulli 3.6

Për qarkun drejtues të valës së plotë të treguar në Fig. 3.28 diodat të konsiderohen reale me
tension pragu Vγ = 0.7 V. Njihen po ashtu Vsmax = 10 V.
D1

+ + +
ac R Vo
Vs
-
line -
+
voltage
Vs 0
-
-
D2

Fig. 3.28 Drejtuesi i valës së plotë me transformator me pikë të mesme

a) Të paraqitet transfero-karakteristika Vo = f (Vs)

b) Gjeni tensionin maksimal revers në diodën D1

Zgjidhje

Vs1 Vs2

ωt

Fig. 3.29 Format valore të tensionit në sekondarët e transformatorit me pikë mesi

86
Myzafere Limani, Qamil Kabashi ELEKTRONIKA
• Kur 0< Vs < Vγ , D1 nuk përçon, ndërsa D2 kurrsesi s’ka shans të përçon sepse është
polarizuar revers, me ketë rast Vo = 0 V

• Kur Vs > Vγ , Vo = Vs - Vγ .Në mënyrë të ngjashme edhe në pjesën negative

Vo (V)

Vs (V)

-0.7 0.7

Fig. 3.30 Transfero- karakteristika

Tensioni maksimal i kundërt [Kur dioda D1 nuk përçon, D2 përçon - kështu që UD ≈ -(Vs+Vs) =
- 2Vs]

UDMAX = - 2Usmax = - 20 [V]

Shembulli 3.7

Në qarkun e mëposhtëm drejtues dioda D të konsiderohet reale me Vγ = 0.7 V.

Gjeni tensionin VR për këto raste:
a) Vi = 1.8 V
b) Vi = 0.4 V
c) Vi = - 1.8 V
d) Vi = - 0.4 V
e) Vi = 1.8 sin(3.14t) V

Fig. 3.31
 3. Qarqet me dioda 87

Zgjidhje

a) Kur Vi = 1.8 V , D1 dhe D2 përçojnë në ketë rast Vγ1 = Vγ2 = 0.7 V, ndërsa D3 dhe D4 nuk
përçojnë

Sipas L. II. K. për konturën e

specifikuar : Vi-Vγ-VR-Vγ = 0

VR = Vi - 2 Vγ
VR = 1,8 − 2 ⋅ 0,7 = 0,4 V

b) Kur Vi = 0.4 V asnjëra

prej diodave D1, D2, D3, D4 nuk përçon, prandaj VR = 0[V]

c) Kur Vi = -1.8 V, përçojnë diodat D3 dhe D4, prandaj qarku mund të ekuivalentohet.

Vγ

+
+
Vγ +
Vi
+ R
VR

Vi + Vγ + VR + Vγ = 0

VR = - Vi – 2Vγ

VR = −(−1,8) − 2 ⋅ 0,7 = 1.8 – 1.4 = 0.4 V

d) Kur Vi = -0.4 V, asnjëra prej diodave nuk përçon VR = 0 V

e) Kur Vi = 1.8 sinωt ndryshon situata,

Vi
+1.8

ωt =θ

-1.8
88
Myzafere Limani, Qamil Kabashi ELEKTRONIKA

Gjatë gj.p. pozitive përçojnë D1 dhe D2 (por vetëm kur Vi > 1.4 V )

Gjatë gj.p. negative përçojnë D3 dhe D4 (por vetëm kur Vi < -1.4 V )

• Dioda D1 dhe D2 përçojnë kur Vi > 0.7 V

• Kur Vi < 0.7 V, Vo = 0 V
• Dioda D3 dhe D4 përçojnë kur Vi < -0.7 V atëherë Vo= Vi
• Ndërsa kur -0.7 < Vi < 0 atëherë Vo = 0 V

Nëse ωt = θ atëherë mund të gjendet saktësisht prej cilit moment përçojnë D1, D2 gjatë gj.p.
pozitive.

1.8 sin θ1 = 1.4

1 .4
θ1 = arcsin = 510
1 .8

Shembulli 3.8

Format valore për tensionet V1 dhe V2, të aplikuara në qarkun me një diodë – rezistorë janë
treguar në figurë. Paraqitni Vo(t), për 0 ≤ t < 4 [ms], duke supozuar se dioda është ideale.

Zgjidhje

Qarku i mësipërm mund të ekuivalentohet:

 3. Qarqet me dioda 89

I) 0 ≤ t ≤ 1 , V1 = 5 [V] , V2 = 0 [V] dioda D përçon dhe Vo(t)= V1

II 1< t < 2, V1 = 5 [V] , V2 = 5 [V]

Nëse supozojmë që D përçon (supozim jo me vend) del që rryma nëpër qark kur aplikohet Ligji
i Dytë i Kirkofit për këtë konturë do të jetë zero, pra D është « shkëputur », prandaj

Vo(t) = 5 V = V2

III) 2 < t <3 , V1 = 0 V, V2 = 5 V dioda është e polarizuar revers ’’shkëputet“ , prandaj

Vo(t ) = V2 = 5 V

IV) 3 < t < 4, V1 = 0, V2 = 0 prandaj Vo(t) = 0 V

Shembulli 3.9

Format valore për tensionet V1 dhe V2, të aplikuara në qarkun me një diodë – rezistorë janë
treguar në figurën e detyrës së mëparshme. Paraqitni Vo(t), për 0 ≤ t ≤ 4ms, duke supozuar se
dioda është reale Vχ = 0.6V dhe R1 = 20Ω.

Zgjidhje

I 0 ≤ t ≤1 , V1 = 5 V dhe V2 = 0 V dioda D përçon

Skema ekuivalente do të jetë:

L. II. K për konturën 1 do të

90
Myzafere Limani, Qamil Kabashi ELEKTRONIKA

V1 − V χ
jetë V1- Vχ - (Rf + R ) I =0, I = ;
Rf + R
V1 − V χ (5 − 0 .6 ) ⋅ 20 4 .4 ⋅ 20
Vo(t) = V1- Vχ- Rf = 5 - 0.6 - = 4.4 - =
Rf + R 20 + 180 200
1
4.4 - 4.4 ⋅ = 3.76 V
10
Pra, 0 ≤ t ≤ 1 Vo(t) = 3.76 V

II) 1 ≤ t ≤2 V1 = 5V , V2 = 5 V dioda nuk përçon,

V0 = V2= 5V

III) 2 ≤ t ≤3 V1 = 0V , V2 = 5V dioda nuk përçon,

V0 = V2= 5 V

IV) 3 ≤ t < 4 V1=0V, V2= 0[V] dioda nuk përçon,

V0 = 0V

Shembulli 3.10

Për qarkun në Fig. 3.32.a të paraqitet tensioni dalës Vo(t) për (0 < t < 5ms) duke supozuar që
dioda është ideale dhe tensioni hyrës ndryshon sipas formës grafike në Fig. 3.21.b

Fig. 3.32a Fig. 3.32.b

Zgjidhje

Dioda përçon vetëm kur UAK = ϕA-ϕK > 0 (rasti ideal), në këtë rast iD > 0.
Nëse e mendojmë një konturë 1 dhe aplikojmë L. II. K
 3. Qarqet me dioda 91

Vi(t) - 6
Vi(t) – (200+200) iD - 6=0 iD= >0 pra Vi(t) > 6
400
d.m.th dioda në qarkun tonë përçon në ato momente kohore kur Vi(t) > 6.

Ekuacioni i drejtëzës në Fig. 3.21b që kalon nëpër pikat M (5,0) dhe N (0,10) është

Vi(t) = -2t+10

Pra, -2t+10>6 -2t>-4 ⇒ t < 2 pra, në intervalin 0 < t < 2 dioda përçon.

Vi(t) - 6 1 Vi(t) + 6
Me këtë rast V0 = 200i+6=200 +6 = ( Vi-6)+6=
400 2 2
Vi(t = 0) + 6 16
Për t=0, V0= = = 8V
2 2

Vi(t = 2) + 6 6 + 6
Për t = 2, V0 = = =6V
2 2

Për t>2 dhe t<5 dioda nuk përçon dhe V0= 6[V]

Shembulli 3.11

Në Fig. 3.33 është paraqitur limiteri pozitiv me diodë. Të paraqitet forma valore e tensionit në
ngarkesën RL të qarkut.

Fig. 3.33

Zgjidhje

Qarqet me dioda quhen qarqe kufizuese ose prerëse, nëse shfrytëzohen për të prerë pjesë të
sinjalit të tensionit mbi ose nën nivele të caktuara ose për të kufizuar pjesë të sinjalit të tensionit.
Pas analizës së punës së qarkut në Fig. 33 shihet se qarku kufizon ose prenë pjesën pozitive të
tensionit hyrës.
Kur tensioni hyrës është pozitiv dhe mbi + 0.7 V, dioda polarizohet drejtë dhe e përçon rrymën.
92
Myzafere Limani, Qamil Kabashi ELEKTRONIKA
Tensioni në ngarkesë është i kufizuar në + 0.7 V, kur tensioni në hyrje është më i madh se kjo
vlerë ( Fig 3.34)

Fig. 3.34
Kur tensioni hyrës është nën + 0.7 V, diode polarizohet revers dhe paraqet qark të hapur.
Tensioni në dalje është me formë të njëjtë sikur pjesa negative e tensionit hyrës, por amplitudën
e përcakton ndarësi i tensionit që formohet nga rezistori R1 dhe RL

 RL 
Vout = RL ⋅ i =   Vin
 R1 + RL 
Do konsiderojmë dy raste karakteristike:

• Nëse R1 është i vogël në krahasim me RL atëherë , mund te konsiderojmë që Vout ≅ Vin

• Nëse R1 = RL atëherë , Vout = 0.5Vin

Shembulli 3.12

Për qarkun kufizues ne Fig. 3.35 të paraqitet forma valore e tensionit në dalje të qarkut.

Fig. 3.35

Zgjidhje

Qarku në Fig. 3.35 paraqet limiterin negativ.

 3. Qarqet me dioda 93

Dioda përçon nëse ϕ A − ϕ K > 0.7 V ⇒ ϕ K − ϕ A < − 0.7 V , pra kur dioda polarizohet drejtë
(në gjysmë periodën negative të tensionit hyrës), atëherë pika A do të mbahet në tension të
pragut (- 0.7 V), pra Vout = −0.7 V

Kur tensioni hyrës është më i madh se - 0.7 V dioda nuk përçon (polarizohet revers) dhe tensioni
në RL është proporcional me tensionin hyrës.

Vin
Rryma në qark është: i= , ndërsa tensioni në ngarkesën RL është
R1 + RL

RL
Vout = Vin
R1 + RL

Kur Vin = 10V (tensioni maksimal hyrës), atëherë tensioni maksimal dalës është
100
Vout , Max = ⋅10 = + 9.9 V
110

Fig. 3.36 Forma valore e tensionit në dalje të limiterit negativ në Fig. 3.35

Shembulli 3.13

Në qarkun kufizues në Fig. 3.37 të paraqitet forma valore e tensionit në dalje (ngarkesë RL).
Është e njohur VB =5 V, R1 = 10 kΩ, RL = 100Ω ndërsa dioda të konsiderohet reale.

Fig. 3.37
94
Myzafere Limani, Qamil Kabashi ELEKTRONIKA
Zgjidhje

Që dioda të përçoj, atëherë tensioni në pikën A duhet të jetë më i lartë se VB + 0.7 V . Kur dioda
fillon të përçoj tensioni në pikën A kufizohet (limitohet) në vlerën vout = VB + 0.7 V, prandaj
shkruajmë:

Nëse, vi > VB + 0.7 ⇒ vout = VB + 0.7

Nëse vi < VB + 0.7 ⇒ vout ≈ vi

Forma valore e tension në dalje është paraqitur në Fig 3.38

.
Fig. 3.38 Forma valore e tensionit në ngarkesën RL

Shembulli 3.14

Për qarkun në Fig. 3.39 dioda të konsiderohet reale me: Rf = 0 Ω dhe Vγ = 0.7 V. Të paraqitet transfer –
karakteristika V0 = f (Vi). Është e njohur R = 100 Ω.

Fig. 3.39

Zgjidhje

Dioda reale ne qarkun mësipërm kur përçon, mund të modelohet

ideale

Rf = 0
 3. Qarqet me dioda 95

Dioda D përçon kur : Vi > Vγ + 5

Vi > 0.7 + 5 , Vi > 5.7 V, Në këtë rast V0 = 5.7 V

Dioda D nuk përçon kur :Vi < 5+0.7

Vi < 5.7 V

Në këtë rast
V0 = Vi

Shembulli 3.15

Për qarkun kufizues me diodë R1 =10 kΩ, R2 =100 Ω, R3 =220 Ω, dioda të konsiderohet reale me
tension pragu 0.7 V
a) paraqitni formën e saktë valore të tensionit në dalje Vo(t), nëse në hyrje vepron tensioni si në
Fig. 3.40
b) llogaritni vlerën mesatare të tensionit në dalje

Fig. 3.40
96
Myzafere Limani, Qamil Kabashi ELEKTRONIKA

Zgjidhje

Qarku mund të ekuivalentohet si më poshtë:

12 ⋅ 220
V BIAS = = 8.25 [V ]
100 + 220
100 ⋅ 220
R23 = = 68.75 [Ω]
320

I D është ON kur Vi ≥ 8.25V + 0.7 V , pra kur Vi ≥ 8.95 V ⇒ Vo = 8.95 V

II D është OFF kur Vi < 8.95 V ⇒ Vo = Vi

Fig. 3.41 Forma valore e tensionit në dalje

Momenti kur dioda fillon të përçojë gjendet nga Vi = 8.95

8.95
20 ⋅ sin θ = 8.95 ⇒ θ1 = arcsin = 26.58 0 , pra θ 2 = 180 0 − 26.58 0 = 153.410
20
Vlera mesatare e tensionit llogaritet si në vijim:
1 θ1 2π

U mes =  ∫
2 20 ⋅ sin θ ⋅ d θ + 8 . 95 ⋅ (θ 2 −θ 1 ) + ∫π 20 ⋅ sin θ ⋅ d θ =
2π 0 
1  π  1
 2 ⋅ 20 ⋅ (−0.894 + 1) + 8.95 ⋅ 126.83 ⋅ + 20 ⋅ (−1 − 1) = [4.24 + 19.81 − 40] = −2.53[V ]
2π  180  2π

Shembulli 3.16

Të caktohet forma valore e tensionit në dalje të qarkut të paraqitur në Fig. 3.42

 3. Qarqet me dioda 97

Fig. 3.42

Zgjidhje

Përvoja nga shembujt e kaluar sugjeron se dioda do të jetë e kyçur në pjesën pozitive të tensionit
hyrës, e posaçërisht kur ia shtojmë efektin e burimit njëkahor V = 5 V. Qarku ekuivalent do të
duket si në Fig. 3.43a, dhe tensioni dalës do të jetë

vo = vi + V

për pjesën negative të tensionit hyrës, gjatë tërë kohës derisa është vi < V , dioda ende përçon
dhe tensioni në dalje e përcjellë tensionin hyrës.

Fig. 3.43

Për tensionin hyrës vi > V , dioda shkyçet, rryma në qark bëhet zero, dhe tensioni në dalje
është

Vo = 0
98
Myzafere Limani, Qamil Kabashi ELEKTRONIKA
Shembulli 3.17

Të përsëritet shembulli 3.16 për tensionin hyrës të dhënë në Fig. 3.44.b

Fig. 3.44

Zgjidhje

Gjatë periodës (0 – T/2), tensioni hyrës është konstant Vi = 20 V, dhe qarku ekuivalent është
paraqitur në Fig. 3.44a. Tensioni në dalje në këtë rast është
vo = Vi + V = 25 V
Për Vi = -10 V, dioda do të shkyçet dhe qarku ekuivalent rezultues është paraqitur në Fig. 3.20b.
Pasi që dioda është e shkyçur dhe rryma në qark është id = 0, tensioni në dalje do të jetë
gjithashtu zero.
vo= id R= 0 V

Tensioni rezultues në dalje është paraqitur në Fig. 3.45.c.

Fig. 3.45
 3. Qarqet me dioda 99

Shembulli 3.18

Për qarkun në Fig. 3.46 të caktohet tensioni në dalje.

Fig. 3.46

Zgjidhje

Për tension pozitiv në hyrje, dioda ka tendencë të shkyçet. Mirëpo, për shkak të tensionit
njëkahor në anodën e saj, për deri sa është vi < V, dioda përçon dhe tensioni në dalje është

vo = V = 4 V

Fig. 3.47
100
Myzafere Limani, Qamil Kabashi ELEKTRONIKA
Kur tensioni hyrës rritet dhe bëhet vi > V, dioda shkyçet dhe tensioni në dalje është i barabartë me
tensionin hyrës

vo = vi

Për pjesën negative të tensionit hyrës, dioda prapë paraqet lidhje të shkurtë dhe tensioni në dalje
është

vo = V = 4 V

Skemat ekuivalente dhe forma valore e tensionit dalës janë paraqitur në Fig. 3.47

Shembulli 3.19

Për qarkun e dhënë në Fig. 3.48 është dhënë forma valore e tensionit hyrës periodik me vlerë
maksimale Um = 18 V. Paraqitni formën valore të tensionit dalës dhe gjeni vlerën mesatare Umes.
Është e njohur E = 10 V, ndërsa dioda të konsiderohet ideale.

Fig. 3.48

Zgjidhje

Kur aplikojmë ligjin e Kirkofit mund të shkruajmë:

uo = ui − u R
uo = −E + u D
iR = iD

Në qark mund të vërejmë dy regjime të punës:

Kur ui > − E , dioda përçon dhe u D = 0 , uo = −E

 3. Qarqet me dioda 101

Kur ui ≤ − E, dioda nuk përçon dhe i R = i D = 0 , u R = R ⋅ iR = 0 , u o = u i

Dioda shkyçet në momentin t1, kurse në momentin t2 kyçet.

Me ketë rast u i = − E

Nga ngjashmëria e trekëndëshave

T 3T T
t1 − −
2 = 4 2, T = 20 ms
ui (t1 ) − Um

T
t1 − = 2,7& ms , t1 = 12,7& ms
2
 T
Për shkak të simetrisë t 2 = T −  t1 −  = 17,2& [ms ]
 2

siperfaqja ekufizuar me lakoren dhe boshtin e abshises në një periodë

U mes =
kohëzgjatja e periodës

t 2 − t1
− E ⋅T − ⋅ (U m − E )
U mes = 2
T

U mes = −10,8& V .
102
Myzafere Limani, Qamil Kabashi ELEKTRONIKA
Shembulli 3.20

Për qarkun me diodë e cila konsiderohet reale me tension pragu 0.7V dhe Rf = 0Ω,
a) Gjeni formën valore të tensionit në ngarkesën RL

b) Gjeni vlerën mesatare të tensionit në ngarkesën RL

Zgjidhje

I Dioda përçon kur vi ≤ −50.7 V , me ketë rast tensioni në dalje është

vo = −50.7 V

II Kur tensioni në hyrje vi > −50.7 V , atëherë Dioda nuk përqon dhe tensioni në dalje (në
ngarkesën RL) mund të merret se është përafërsisht sa tensioni në hyrje pra v o ≈ v i
Forma valore e tensionit në ngarkesë do të jetë si më poshtë:

b) Vlera mesatare e tensionit në ngarkesë caktohet nga formula

 3. Qarqet me dioda 103

π θ1

∫ 200 ⋅ sin θ dθ + 2 ⋅ π∫ 200 ⋅ sin θ dθ + (−50.7) ⋅ (θ

0
2 − θ1 )
U mes = ≈ 40 [V ]
2π
Ku janë :
− 50.7
θ1 = 180 0 − arcsin = 194.68 0 = 3.397 [rad ]
200
θ 2 = 360 0 − 14.68 = 345.32 0 = 6 [rad ]

Shembulli 3.21

Paraqitni formën valore të tensionit dalës uo dhe llogaritni vlerën mesatare të tij Umes nëse në
hyrje të qarkut vepron tensioni periodik me vlerë maksimale Um = 30 V si në Fig. 3.50. Janë të
njohura E1 = 15 V, E2 = 20 V, ndërsa diodat të konsiderohen ideale.

Fig. 3.50

Zgjidhje

Ligji i Kirkofit për qarkun dalës/hyrës:

uo = ui − u R
u o = E1 + u1
uo = − E2 − u 2
iR = i1 − i2

Qarku ka tre regjime të punës:

I. ui > E1, Përçon dioda D1, pasi diodat janë ideale u1 = 0 , u o = E1

II. ui < − E2, Përçon dioda D2, u2 = 0 , u o = − E 2

104
Myzafere Limani, Qamil Kabashi ELEKTRONIKA

III. −E2 ≤ ui ≤ E1, Nuk përçon asnjëra prej diodave, i1 , i2 = 0 , iR = 0 ,

u R = R ⋅ iR = 0 , gjatë këtij intervali uo = ui

Për të llogaritur vlerën mesatare të tensionit dalës duhet të dihen momentet e sakta të
kyçje/shkyçjes së diodave D1 dhe D2

Perioda e përsëritjes së tensionit hyrës/dalës është T = 6 [ms]

T T
t3 − 4−
t1 2 2 = 2
= ,
u i (t1 ) U m u i (t 3 ) − U m

t1 = 1 ms t 3 = 3,6& ms

T T
− t2 −2
2 2 T − t4 T − 4
= =
u i (t 2 ) Um u i (t 4 ) − U m

t 2 = 2,5 ms t 4 = 4,6& ms

siperfaqja e tersishme nën lakoren e tensionit dalës

U mes =
perioda

(U m − E1 ) ⋅ (t 2 − t1 ) (U m − E 2 ) ⋅ (t 4 − t 3 )
−
U mes = − 2 2
T
U mes = −1,042 V .
 3. Qarqet me dioda 105

Shembulli 3.22

Sekondari i transformatorit ka tension me vlerë efektive 12 V dhe frekuencë f = 60Hz. Në

sekondar është lidhur ura e grecit dhe diodat të konsiderohen reale me tension pragu 0.7V. Në
dalje të drejtuesit është kyçur R = 1kΩ.
a) Të paraqitet forma valore e tensionit në ngarkesë.
b) Sa është vlera maksimale e tensionit në ngarkesë
c) Sa kohë (në milisekonda) tensioni në ngarkesë do të jetë zero brenda një periode
të tensionit të sekondarit?
d) Sa është tensioni i kundërt maksimal në secilën diodë?
e) Sa është vlera mesatare e tensionit në ngarkesë

Fig. 3.51 Qarku i drejtuesit të valës së plotë, (b) forma valore e tensionit ne sekondar
(tensioni hyrës i drejtuesit)

Zgjidhje

a) Forma valore e tensionit në ngarkesë Vo është treguar në Fig. 3.52 (pjesa e hijezuar)

Fig. 3.52 Forma valore e tensionit ne sekondar te transformatorit dhe në ngarkesë

106
Myzafere Limani, Qamil Kabashi ELEKTRONIKA

b) Vlera maksimale e tensionit në dalje të transformatorit është 12 2 = 16.97 V , ndërsa vlera

maksimale e tensionit në ngarkesë është : 16.97-2(0.7) = 15.57 V

c) Për të përcaktuar kohëzgjatjen e tensionit zero në dalje të ngarkesës shkruajmë:

16.97 ⋅ sin θ = 0.7 + 0.7 = 1.4 Prej nga

1 .4
sin θ = = 0.0825, θ = arcsin 0.0825 = 4.730
16.97
0 0
Prandaj, dalja është zero për 4 ⋅ 4.73 = 18.92 për një cikël të plotë, ndërsa kur shprehet në
sekonda është:
18.92 1
X = 0.876m sec
360 60

d) Tensioni maksimal i kundërt gjendet nga L.II.K 16.97 − 0.7 − Vinv = 0 , prej nga Vinv-max =
16.27 V

e) Duke pas parasysh që vlera mesatare e tensionit në ngarkesë kur diodat konsiderohen ideale
2 ⋅ Vmax
është Vmes = , atëherë nga forma valore nga a) shihet se Vin-max>>1.4 rreth 11 here,
π
atëherë mund te përafrojmë

2 ⋅Vmax
Vmes.ngarkese = − 1.4 = 9.4 V
π

Shembulli 3.23

Për qarkun me diodë e cila konsiderohet reale me tension pragu 0.7 V dhe Rf = 0Ω,
a) Gjeni formën valore të tensionit në ngarkesën RL
b) Gjeni vlerën mesatare të tensionit në ngarkesën RL
 3. Qarqet me dioda 107

Zgjidhje

I Dioda përçon kur vi ≥ 3.7 V , me ketë rast tensioni në dalje është v o = 3.7 V

II Kur tensioni në hyrje vi < 3.7 V , atëherë Dioda nuk përçon dhe tensioni në dalje (në
ngarkesën RL) mund të merret se është përafërsisht sa tensioni në hyrje pra v o ≈ v i

Forma valore e tensionit në ngarkesë do të jetë si më poshtë:

b) Vlera mesatare e tensionit në ngarkesë caktohet nga formula

θ1 2ρ

2 ⋅ ∫ 10 ⋅ sin θ dθ + (3.7) ⋅ (θ 2 − θ 1 ) + ∫ 200 ⋅ sin θ dθ +

0 π
U mes = ≈ −1.55 [V ]
2π
Ku janë :
3 .7
θ1 = arcsin = 21.716 0 = 0.37 [rad ]
10
θ 2 = 180 − 21.716 = 158 0 = 2.76 [rad ]
0
108
Myzafere Limani, Qamil Kabashi ELEKTRONIKA
Shembulli 3.24

Në hyrje të qarkut me zener diodë vepron tensioni thjeshtë periodik ui = 24 sin100t[V].

Llogaritni vlerën mesatare të tensionit në dalje nëse dihen R = 330 Ω, UZ = 12 V.

vi vo

Zgjidhje

Gjatë gjysmë-periodës negative të tensionit në hyrje, zener dioda përçon dhe tensioni në dalje
është i barabartë me zero. Gjatë gjysmë periodës pozitive të tensionit hyrës, zener dioda do
shpon vetëm kur tensioni në hyrje është më i madh se tensioni i shpimit të zener diodës UZ. Me
ketë rast tensioni në dalje është i barabartë me tensionin e shpimit UZ.

Përcaktimi i këndit për të cilin dioda zener hyn/del nga zona e shpimit.

U i ⋅ sin ωt = U Z
UZ 1
ωt1, 2 = arcsin = arcsin
U ulm 2
ωt1 = θ1 = 30° , ωt 2 = θ 2 = 180° − θ1 = 150° .
 3. Qarqet me dioda 109

T
1
U mes = ∫ u (t )dt
T 0
1 θ1 π 
U mes = ⋅  ∫ U ulm sin ωtd (ωt ) + (θ 2 − θ1 ) ⋅ U Z + ∫ U ulm sin ωtd (ωt ) =
2π  0 θ2 
1
U mes = ⋅ (3,215 + 8π + 3,215) = 5.02 [V ]
2π

Shembulli 3.25

Për qarkun kufizues të fig. është e njohur rezistenca R = 1 kΩ, ndërsa karakteristika e zener
diodave është dhënë në fig. me vlerat e elementeve në diagram VZ = 5,4 V dhe VDT = 0,6V si dhe
rezistenca e polarizimit direkt R =10Ω.
Gjeni formën e përgjithshme matematikore të tensionit në dalje të kufizuesit në vartësi të
tensionit në hyrje si dhe paraqitni transfero- karakteristikën e qarkut.

Zgjidhje

DZ1 direkt e polarizuar

DZ2 invers e polarizuar
Me ketë rast është:
Vi > VDT +VZ
Prandaj, kur Vi > 6 V është
V0 = VDT + VZ = 6V (rd<<R)

DZ1 invers e polarizuar

DZ2 drejtë e polarizuar
Me ketë rast është:
Vi < - (VDT+VZ)
Prandaj, kur Vi < 6 V është
V0 = - (VDT+VZ) = - 6 V (rd<<R)
110
Myzafere Limani, Qamil Kabashi ELEKTRONIKA

DZ1 ,DZ2 nuk përçojnë (rryma në qark është I =0

Me ketë rast është:
Vi=V0
Pra, kur
-6V < Vi < 6V

Transfero- karakteristika Vo = f(Vi) është si me poshtë

Shembulli 3.26

Rrymat reverse te ngopjes të zener diodave prej siliciumit D1 dhe D2 në temperaturën e dhomës
në qarkun e fig. 4.3 kanë vlerat Is1=1µA, Is2=2µA.
Tensionet e shpimit të dy diodave janë : VZ1= VZ2= VZ =100V, ndërsa R=1kΩ.
Llogaritni tensionet në dioda dhe rrymën në qarkun e Fig. 4.3. nëse tensioni i kyçur është:
a) E=80V
b) E=110V

Zgjidhje

Karakteristika statike e diodave mund të skicohet si më poshtë.

 3. Qarqet me dioda 111

] a) Kur E=80V, asnjëra prej diodave nuk

punon në zonën e shpimit, prandaj
I=Is1=1µA.
“Sikur të rrjedh rrymë më e madhe atëherë
do të shpohej dioda D1, që është e
pamundur”.

UD
ηU T
Tensionet në dioda caktohen nga ID=Is(e -1),
η=2 për dioda të siliciumit ky relacion vlen derisa
dioda të mos hyjë në zonën e shpimit.

UD2
2U T
ID=Is2(e -1)

UD2 U
D2
I s1
-1) ⇒
2U T 2U T
Is1=Is2(e 1+ =e
I s2

UD2 = 2UT⋅ln1.5 = 20.2 7[mV] nga L.K.T E-UD1- UD2 = 0 UD1 = 79.979 [V]

b) Kur E=110V, Në fillim do të supozojmë që dioda D2 shpon. Nëse kjo diodë shpon atëherë,
tensioni në skajet e saj do të jetë 100[V], dhe rryma në qark do të jetë më e madhe se I02. Në këto
kondita do të shpojë edhe dioda D1 dhe tensioni në skaje të saj do të jetë po ashtu 100[V]. Kjo
është e pamundur sepse tensioni i furnizimit për të dyja diodat është vetëm 110[V]. Prandaj,
supozimi i bërë është gabim.

Mund të shpojë vetëm dioda D1, me ketë rast rryma në qark është Is1 < I < Is2, tensioni në skaje
të diodave është UD1 = 100 V, ndërsa UD2 = 10 V

Shembulli 3.27

Për qarkun kufizues diodat të konsiderohen ideale!

b) Të paraqitet V0=f(t)
a) Të paraqitet transfero -karakteristika V0=f(Vi)
Intervali i punës është t Є [2,10] ms, ndërsa Vz = 21 [ V]
112
Myzafere Limani, Qamil Kabashi ELEKTRONIKA

Dp

D3 D1

Ui

+
D2 D4
Uo

Zgjidhje

Ligji i ndryshimit të tensionit hyrës nga forma valore e tensionit e tensionit hyrës dhe ekuacionit të drejtëzës
nëpër dy pika në fig .b është

15 45
Vi (t ) = t+
8 4
Në intervalin [2,10]ms dioda Dp, D1,D2 përçojnë sepse potenciali i anodës është gjithnjë më i lartë se i
katodës.

Në momentet kohore kur Vi<21 V atëherë DZ nuk shpon dhe tensioni dalës është sa ai hyrës , pra

nga inekuacioni

15 45
t+ < 21
8 4
15 45
Gjejmë se në intervalin tЄ[2,5.2) ms V0 = Vi (t ) = t+
8 4
Në intervalin t Є [5.2 ,10]ms dioda zener ka tension të mjaftueshëm që të shpojë ,

prandaj V0 = 21V

diagrami kohor i ndryshimit të tensionit dalës është treguar më poshtë:

 3. Qarqet me dioda 113

Shembulli 3.28

Llogaritni brezin e ndryshimit të vlerës Rsh brenda të cilit qarku në fig. 4.5 do të sigurojë tension
stabil. Janë të njohura : Ui = 22 – 25 V, RS = 18 Ω, UZ = 20 V, IZmin = 30 mA, PZ = 5 W. Zener
dioda të konsiderohet ideale.

Zgjidhje

U o = U Z = 20 V
Nga Ligji i Parë i Kirkofit

I S = I Z + IT ,

Nga Ligji i Dytë i Kirkofit mund të shkruajmë:

114
Myzafere Limani, Qamil Kabashi ELEKTRONIKA

U i = U S + U Z = RS ⋅ I S + U Z

Përcaktimi i RSh-min

Me zvogëlimin e rezistencës Rsh rritet rryma të cilën shpenzuesi tërheq, në mënyrë që rryma në
Zener diodë të zvogëlohet.

Kur rryma në zener diodë IZ bie nën vlerën IZmin dioda do të dal nga regjioni i shpimit dhe më
nuk e kryen funksionin e stabilizatorit të tensionit. Me ketë rast, rezistenca e shpenzuesit bëhet
minimale.

Përveç rezistencës së shpenzuesit, rryma e Zener diodës varet edhe nga tensioni hyrës Ui. Kjo
rrymë është më e vogël sa më i vogël të jetë tensioni hyrës.

U S min U in −min − U Z
I S min = = = 111& mA
RS RS

I sh − max = I S min − I Z min = 81& mA

Uo
RSh − min = = 246,6 Ω
I Sh − max

Përcaktimi i RShmax

Me rritjen e rezistencës së shpenzuesit Rsh do të rritet edhe rryma neper zener diodë IZ, e me ketë
edhe fuqia e disipacionit në të. Kur fuqia në diodë arrin vlerën e vetë maksimale PZ, atëherë
nëpër diodë do të rrjedhë rrymë maksimale IZmaks, kurse rezistenca në shpenzues po ashtu do të
ketë vlerë maksimale RSh-maxs.

Përveç nga rezistenca e shpenzuesit, rryma në zener diodë varet edhe nga tensioni hyrës. Sa me e
madhe rryma është aq ma i madh edhe tensioni hyrës.

PZ = PZ max = U Z ⋅ I Z max

PZ max
I Z max = = 250 mA
UZ
I Z max = I Smaks − I Sh −min

U S max U i −max − U Z
I S max = = = 277& mA
RS RS

I Sh −min = I S max − I Z max = 27& mA

Uo
RSh max = = 720 Ω
I Sh min
 3. Qarqet me dioda 115

Shembulli 3.29

Në qarkun kufizues në Fig. 4.6 paraqitni formën valore te tensionit në dalje të qarkut. Diodat
janë prej silicit dhe konsiderohen reale me tension pragu 0.7 V.

Zgjidhje

Kur 0 < Vi ≤ 5.8 [V] dioda zener me tension shpimi 5.1 V nuk mund të shpojë, prandaj tensioni
në dalje është sa në hyrje.

Kur Vi >5.8 [V], Dioda zener 3.3 [V] përçon, ndërsa dioda zener 5.1 V shpon, kështu që
tensioni në dalje është 5.8 [V]

Në mënyrë të ngjashme bëhet analiza edhe për gjysmë-periodën negative.

116
Myzafere Limani, Qamil Kabashi ELEKTRONIKA

PASQYRË PYETJESH

3.1 Kur një tension sinusoidal me frekuencë 50 Hz aplikohet në drejtuesin e

gjysmëvalës, sa është frekuenca në dalje?

3.2 Kur një tension sinusoidal me frekuencë 50 Hz aplikohet në drejtuesin e valës së

plotë, sa është frekuenca në dalje?

3.3 Pse është i nevojshëm filtri kapacitiv në dalje të drejtuesit?

3.4 Voltmetri AC në hyrje të drejtuesit të gjysmëvalës në Fig. 3.1 tregon tensionin

prej 120V. Sa tension tregon voltmetri DC nëse në dalje të drejtuesit është lidhur
filtri kapacitiv në vend të R? Dioda të konsiderohet ideale.

3.5 Nëse në dalje të drejtuesit me urë greci është lidhur një kondensator me
kapacitet C=10000µF. Të paraqitet ky drejtues dhe forma valore tensionit në
dalje me ketë rast. Diodat konsideroni reale.

3.6 Vlera efektive e tensionit alternativ në hyrje të qarkut drejtues me urë të grecit
është 220 V. Nëse në dalje të këtij drejtuesi është kyçur filtri kapacitiv C = 150
µF. Sa është vlera njëkahore e tensionit në kondensator?

3.7 Nëse vlera maksimale e tensionit në dalje të drejtuesit të valës së plotë me urë të
grecit është 20 V, sa është tensioni maksimal revers në diodë?

3.8 Nëse vlera maksimale e tensionit në dalje të drejtuesit të valës së plotë me

transformator me pikë te mesme është 20 V, sa është tensioni maksimal revers
në diodë?

3.9 Si llogaritet vlera mesatare e tensionit në dalje të drejtuesit?

3.10 A mund të jetë me vlerë negative vlera mesatare e tensionit në dalje të

drejtuesit?

3.11 Të shpjegohet kuptimi i transfero – karakteristikës.

3.12 Kur një qark me dioda quhet qark limiter (kufizues)?

3.13 A ka ndonjë dallim në mes të qarqeve limituese dhe prerëse?

3.14 Për të kufizuar tensionin në dalje në 5 V, kur aplikohet tension sinusoidal me

amplitudë 10 V, çfarë vlere të tensionit polarizues duhet lidhur në qark?
 3. Qarqet me dioda 117

3.15 Për një qark kufizues me dy nivele tensioni (njëri pozitiv e tjetri negativ), a ka
mundësi që vlera mesatare e tensionit në dalje të tij të ketë vlerë negative?

3.16 Në cilin regjion të karakteristikës volt – amper punon zener dioda?

3.17 Shpjegoni shpimin e zener-it.

3.18 Definoni shpimin avalansh te diodes zener.

3.19 Diskuto qarkun e ekuivalent të zener-it.

3.20 A preferohet lidhja serike e dy diodave zener me tensione të ndryshme të

shpimit dhe kur preferohet?

3.21 Te lidhja serike e dy diodave, a janë me rëndësi vetëm tensionet e zener-it të tyre
apo edhe rrymat reverse të ngopjes?

PROBLEME

3.1 Për qarkun e mëposhtëm të paraqitet Vo(t), për (0 ≤ t ≤ 5 ms) duke supozuar që
dioda është ideale.

3.2 Të përsëritet detyra 3.1 nëse dioda është reale me Vχ = 0.65 V dhe Rf = 25 Ω .

3.3 Për qarkun në Fig 3.3 lë të veprojë tensioni sinusoidal me vlerë efektive 120V.
Duke supozuar diodën ideale, sa duhet të jetë vlera e rezistencës R ashtu që
tensioni maje (maksimal) i diodës të mos kalojë vlerën 50mA. Sa është tensioni
maksimal revers që do të paraqitet në diodë?
118
Myzafere Limani, Qamil Kabashi ELEKTRONIKA

120 2
Zgjidhja: R ≥ ≥ 3.4 [kΩ]
50

3.4 Në qarkun në figurë, dioda të konsiderohen reale me tension pragu 0.7 V. Në

hyrje të qarkut vepron tensioni me formë valore si në figurë. Paraqitni formën
valore te tensionit në dalje dhe të gjendet vlera mesatare e tij.

3.5. Në qarkun me dioda reale të treguar në figurë, tensioni hyrës vi është sinusoidal,
me amplitudë 10V dhe frekuencë 1 kHz. Duke bërë analizën e qarkut të
paraqitet forma e saktë valore e tensionit vo . Në grafik të paraqitet edhe perioda
e sakte e tensionit dalës. Sa është vlera maksimale dhe minimale e tensionit në
dalje.
 3. Qarqet me dioda 119

3.6. Në qarqet kufizues të mëposhtme të paraqitet transfero-karakteristika Vo= f(Vi).

Dioda të konsiderohet reale me tension pragu 0.7 V

(a) (b)

3.7 Për qarkun kufizues në figurë janë të njohura R1 = 10 kΩ, R2 = 100 Ω, R3 =

220 Ω, ndërsa dioda të konsiderohet reale (Vp =0.7 V).
a) Duke bërë analizën e qarkut, të paraqitet forma valore e tensionit në
dalje
b) Të gjendet vlera mesatare e tensionit ne dalje.

3.8. Në qarkun e Fig. 3.8 vepron tensioni hyrës sipas ligjit grafik. Të paraqitet V0=
f(t) në intervalin [0,5] ms
120
Myzafere Limani, Qamil Kabashi ELEKTRONIKA

3.9 Gjeni vlerën mesatare për secilën nga format valore të mëposhtme.

3.10 Për qarkun kufizues të treguar me poshtë diodat D1 dhe D2 të konsiderohen reale
me tension pragu 0.7[V].

a) Duke bërë analizën e qarkut të vërtetohet se nuk ka mundësi që dy diodat të

përçojnë njëkohësisht.

b) Të paraqitet transfero-karakteristika e saktë Vo= f (Vi) për (-20 V < Vi < 20 V)

 3. Qarqet me dioda 121

3.11 Në qarkun me tre dioda zener të treguar në Fig. 3.11 te gjenden tensionet në skajet e
secilës diodë. Janë të njohura Vz1 = 8V, Is1 = 3 uA; Vz2 = 3V, Is2 = 2 uA; Vz3 = 4V, Is2 =
1uA. Diodat të konsiderohen ideale.

3.12 Të paraqitet karakteristika grafike rrymë- tension për një diodë zener me tension të
shpimit 10V.

3.13 Nga datatsheet e prodhuesit shihet që 1N4733 VZ = 5V, IZT = 49mA, IZK = 1mA. Kur
tensioni hyrës rritet prej 5V në 10 V me shkallë prej 1V si dhe rezistenca ndërron nga
100Ω në 200Ω me shkallë prej 20Ω për çdo shkallë rritje te tensionit, atëherë tensioni
dalës:
a) nuk ndërron b) do të rritet c) do të zvogëlohet

3.14 Nëse dioda zener në qarkun e mëposhtëm konsiderohet ideale me tension shpimi VZ =
12V, atëherë me rastin e largimit të rezistencës RL nga qarku:

a) rryma në zener diodë rritet, tensioni në skaje të saj zvogëlohet

b) rryma në zener diodë rritet, tensioni në skaje të saj mbetet konstante
c) rryma në zener diodë zvogëlohet, tensioni në skaje të saj mbetet konstant
d) rryma në zener diodë zvogëlohet, tensioni në skaje të saj zvogëlohet
e) rryma në zener diodë është zero, tensioni në skaje të saj sa tensioni i baterisë
f) tensioni në skaje të sajë është 12V
g) tensioni në skaje të sajë nuk ndryshon
122
Myzafere Limani, Qamil Kabashi ELEKTRONIKA

3.15 Për rregullatorin e tensionit të paraqitur në figurë janë të njohur të gjithë parametrat e
qarkut. Llogaritni rrymat në të gjitha degët e qarkut si dhe fuqinë në zener diodë PZ.
`

3.16 Të perseritet detyra 3.15,nëse rezistenca 10 kΩ zëvëndësohet me 1 kΩ.

3.17 Për qarkun kufizues të tensionit me zener diodë (det. 3.15) në vend të burimit të
tensionit njëkahorë është vendosur burimi thjeshtë-periodik u i = 10 ⋅ sin ωt .
a) Në cilin interval kohorë dioda zener shpon (e mban tension stabil)?
b) Paraqitni formën e saktë valore të tensionit në ngarkesë(R2) dhe gjeni Vmes
c) Paraqitni formën e saktë valore të rrymës I1 në degën me burim tensioni.
d) Paraqitni formën e saktë valore të rrymës I2 .

3.18 Për qarkun kufizues me dy zener dioda si në fig. 8 paraqitni formën valore të tensionit
në dalje dhe llogaritni vlerën mesatare te tensionit dalës. Dihen: ui = 100sinωt, UZ1 =
UZ2 = 50 V
 3. Qarqet me dioda 123

3.19 Në qarkun kufizues në Fig. 3.19 paraqitni formën valore te tensionit në dalje të qarkut.

3.20 Në seri janë lidhur tri dioda zener me tensione të shpimit Vz1 = 10V, Vz2 = 3.6V dhe
Vz3 = 3.6V si dhe një rezistor R = 100Ω. E tërë kjo lidhje në baterinë 15V. Rrymat
inverse të diodave janë Is1 = 1 µA , Is2 = 2 µA dhe Is3 = 1,5 µA . Sa janë tensionet në
skaje të diodave e sa rryma nëpër qark?

3.21 Në qarkun në Fig. 3.21 supozoni diodat ideale.

a) Paraqitni karakteristikën përcjellëse v0 = f(vi) në rangun -10 ≤ vi ≤+10V

b) Paraqitni i1 në lidhje me të njëjtën rang të hyrjes nën a)