KAPITULLI IV

GJENERATORT IMPULSIV
4.1 KLASIFIKIMI

Gjeneratort q prodhojn lkundje josinusoidale t forms:

drejtkndshe, katrore, dhmbsharr, me maj etj, quhen gjenerator
impulsiv. Kta ndrtohen me elemente aktive: transistor bipolare dhe me
efekt fushe, me dioda tunel dhe me qarqe t integruara lineare e jo lineare
etj. Gjeneratort ndahen n dy grupe kryesore:
1. Multivibratort: t cilt realizojn autogjenerator dhe gjenerator n rregjim prits pr prodhimin e sinjaleve drejtkndshe e katrore.
Zgjatja e impulseve bhet n kufij t gjer nga disa mikro-sekonda deri n
disa sekonda. Pauzat jan n po at rend zgjatjeje si dhe impulset. N
multivibratort simetrik zgjatjet e pauzave dhe t impulseve jan t
barabarta. Impulset drejtkndshe zbrthehen n nj numr te pafund
harmonikash prej nga rrjedh edhe emrtimi i tyre.
2. Gjeneratort impulsiv t posam t cilt prodhojn sinjale me
forma te ndryshme, dhembsharr me maj etj. Ktu bejn pjes edhe
gjeneratort me bllokim, te cilt prodhojn impulse me zgjatje relativisht te
vogl: nga disa mikrosekonda deri n qindra mikrosekonda, me form
pothuajse knddrejt. Gjeneratort impulsiv jan dy llojesh:
- Gjeneratort q nuk marrin asnj sinjal eksitues nga jasht ose
autogjeneratort impulsiv.
- Gjeneratort q marrin impulse komanduese nga jasht (nga
eksituesi), prbjn gjeneratort impulsiv t komanduar ose n rregjim
prits.
1. Multivibratort
Secili prej stadeve nga t cilt prbhet multivibratori, sht nj
amplifikator i zakonshm me rezistenc regjimi R, dalja e te cilit lidhet
(iftohet) me hyrjen e stadit tjetr nprmjet nj rezistence thjesht aktive (R )
ose kapacitive (C).
Nga lloji i ksaj lidhjeje rezistive ose kapacitive dallojm tri tipa te
ndryshm multivibratorsh: me dy gjendje te qendrushme (bistabl), me nj
gjendje te qendrueshme (monostabl) dhe pa asnj gjendje te qendrueshme
(astabl).
a) Multivibratort me dy gjendje t qndrueshme (Trigerat, Flipflop, bistabla). Kur te dy rezistencat e iftimit te kundrt pozitiv jan vetm
aktive (R), sistemi do t ket vetm dy gjendje te qendrueshme. Kalimi nga
njra gjendje n tjetrn do t bhet vetm me impulse lshues (eksitues,
trigerues) prej nj stadi eksitues nga jasht. Ky tip multivibratori, q quhet

143

Elektronika Jolineare Nikolla Bardhi

triger ose flip-flop, sht m i rndsishm nga te gjith multivibratort e

tjer, pr shkak te prdorimit t tij n makinat llogaritse elektronike. N
fakt trigeri luan rolin si rele me dy pozicione, n pozicionin e par njeri stad
sht plotsisht prcjells dhe tjetri sht plotsisht i bllokuar, ndrsa n
pozicionin e dyt rolet e tyre jan t kundrta. Trigerat punojn gjithmon
vetm n regjimin prits, bjn pjes n gjeneratort impulsiv t komanduar
(prits).
b) Multivibratort me nj gjendje te qendrueshme, (njvibratort,
monostablat). N qoft se njra nga rezistencat e iftimit t kundrt pozitiv
realizohet me kondensator (C) dhe tjetra me rezistenc (R ), sistemi ka
vetem nj gjendje t qndrueshme, e cila arrihet vetm kur realizohet impulsi
i lshimit nga jasht. Gjendja e dyt sht e paqendrueshme dhe lidhet me
kohn e shkarkimit te kondensatorit (C) t qarkut t iftimit te kundrt
pozitiv. Ajo komutohet vet sapo mbaron shkarkimi i ktij kondensatori. N
kt mnyr nj impulsi t hyrjes i prgjigjet nj impuls n dalje, q shfaqet
me nj vones t prcaktuar. Njvibratort bjn pjes n gjeneratort
impulsiv t komanduar (prits).
c) Multivibratort pa asnj gjendje t qndrueshme (autogjeneratort impulsive ose astablat). Kur t dy rezistencat e iftimit t
kundrt pozitiv realizohen me kondensator (C), do t prftojm nj
autogjenerator q gjeneron nj seri impulsesh n form drejtkndshe, me
zgjatje t tyre nga disa mikrosekonda deri n dhjetra sekonda.
2. Gjeneratort e posam
N grupin e gjeneratorve t posam bjn pjes:
a) Gjeneratort e zbrthimit linear pr prodhimin e sinjaleve n
form dhembsharr ose tension zbrthimi etj., q punojn zakonisht n
rregjimin prits. Kto sinjale duhen pr t zhvendosur tufn e rrezeve n
tubat katodike n ekranet e televizorve etj.
b) Gjeneratort me bllokim, q paraqesin n vetvete nj stad
amplifikues, ku iftimi i kundrt pozitiv i thell realizohet nprmjet nj
transformatori impulsiv. Prdoren kryesisht pr prodhimin e impulseve me
zgjatje shum t vogl. Gjeneratort me bllokim punojn si autogjenerator
dhe me rregjim prits.
Konvertuesit DC-DC q ushqejn pothuajse t gjitha pajisjet
elektronike t sotme (televizort, kompjuterat, monitort etj. etj) prdorin
gjeneratort me bllokim.
c) Gjeneratort impulsiv me qarqe integruese kohore NE-555.
4.2 NGARKIMI DHE SHKARKIMI I NJ KONDENSATORI NPRMJET
NJ REZISTENCE AKTIVE

Kapitulli 4

Gjeneratort impulsiv

144

Elementt pasiv pranohen: kondensatori C i prkryer, rezistenca R

aktive, burimi i tensionit E me rezistenc t brendshme zero dhe elsi po
me rezistenc zero (fig.4.1).
Ngarkimi i kondensatorit ndodh kur kyet elsi n pozicionin 0-1
kondensatori C do t ngarkohet nprmjet rezistencs R. Ngarkimi i tij nuk
ndodh menjher, ai varet nga vlerat e rezistencs R dhe e kondensatorit C.
Produkti RC quhet konstante kohe ( = RC, -sekonda, R-ohm, C-farad).
Pr nj koh shum t vogl kondensatori C paraqet "lidhje t
shkurtr", tensioni E i burimit zhvillohet n rezistencn R dhe rryma n
qarkun RC arrin maksimum: I=E/R. Pastaj ai fillon t ngarkohet, duke
shkaktuar nj zvoglim t rryms npr kt qark ( i=I e-t/RC), n prpjestim
me rritjen e ngarkimit.
Ngarkesa e kondensatorit sht q=CuC, si rrjedhoj edhe tensioni i
ngarkimit t tij arrihet t sekonda pas kyjes s qarkut RC, n kto kushte ka
vend ligjji eksponencial:
uC = E - uR = E (1 - e-t/RC)
(4.1)
uR
E

+
1 -

R
2

+ +

uC

iR = iC

0
E

uC

uR

=RC

Ngarkimi
uR=Ee-t/RC
0
0

=RC

Ngarkimi
uC=E(1-e-t/RC)
0

E
RC
=RC

iC

=RC
E
Shkarkimi
uR= - Ee-t/RC

E
RC

Shkarkimi
uC=E e-t/RC

=RC

Fig.4.1
-

Ky tension sht nj funksion t kohs, fillon n origjinn e koordina-

145

Elektronika Jolineare Nikolla Bardhi

tave (pr t=0, uC=E=0);

t

- Ai sht monoton rrits sepse ka derivatin pozitiv: u 'C =

E RC
e ;
RC

- Ai sht asimtot n E, sepse pr t , uC = E(1-1/)=E, pranohet se ai

sht ngarkuar plotsisht me tensionin e burimit E;
-

'
Pjerrsia e tij n origjin (t=0) sht: u C =

E 0
E
e =
.
RC
RC

Tensioni n rezistencn R, gjat ngarkimit t kondensatorit, sht:

u R = E u C = E e t/RC

(4.2)

Fig.4.2
Shkarkimi i kondensatorit ndodh kur elsi ohet n pozicionin
0-2 (fig.4.1) dhe kondensatori sht i ngarkuar me tesionin e burimit E. Si
rrjedhoj ai do t shkarkohet nprmjet rezistencs R, po sipas ligjit
eksponencial:

uC = E e

t
RC

(4.3)

Shihet se edhe shkarkimi ndodh t sekonda pas mbylljes s qarkut

RC, ku t dy elementt jan lidhur n paralel.
-Ky tesion n koordinatat e origjins ka vlern: pr t=0, u C=E e0=E;
-Ai sht monoton zbrits, sepse derivatin e ka negativ:

Kapitulli 4

Gjeneratort impulsiv

146

u 'C =

E RC
e
RC

-Ai ka asimtot me boshtin e kohs (E=0), sepse pr t u C = 0;

'
- Pjerrsia e tij n origjin (t=0) sht: u C =

E 0
E
e =
.
RC
RC

Tensioni n rezistenc, gjat shkarkimit t kondensatorit, sht:

u R = E e t/RC

(4.4)

Zakonisht ndrtohen kurbat e ngarkimit dhe t shkarkimit t

kondensatorit pr tensionin relativ uC/E n funksion t konstantes s kohs
(fig.4.2). Ato kan asimtotat prkatse. Kuptohet se ngarkimi dhe shkarkimi
i plot i kondensatorit teorikisht ndodh pr t= . Praktikisht mjafton koha e
ngarkimit dhe e shkarkimit deri n 5, kur tensioni n kondensator arrin
prkatsisht uC(ngarkimi) = 0,993E dhe uC(shkarkimi) = 0,007E.
4.3 QARQET INTEGRUESE

Qarqe integruese ideal quhen katr polar linear n t cilt tensioni i

daljes u2(t) sht n prpjestim t drejt me integralin e tensionit t hyrjes
u1(t):

u 2 ( t ) = k u1 ( t ) dt

(4.5)

ku k- koeficienti i prpjestimit t drejt.

N qarqet integruese reale, zakonisht tensioni i hyrjes u 1 sht
drejtkndsh (fig.4.5) dhe ai i daljes u2=uC, prandaj shkruajm:
u1 = u2 + R i, por i = C
u1 = u2 + RC

du 2
; ose
dt

du 2
; athere:
dt

du 2 1
=
(u1 - u2)
dt RC

(4.6)

Pas integrimit i dy anve t shprehjes s fundit, nga 0 t, kemi:

1
u2(t) =
RC

[u1(t) - u2(t)] dt

(4.7)

N shprehjen (4.7) kemi diferencn e tensioneve: u1(t) - u2(t) t nj

qarku integrues real, n vend t u1(t) t qarkut integrues ideal shprehja (4.5).
Integrimi real sht me prafrsi. Saktsia e integrimit varet nga mosba-

Elektronika Jolineare Nikolla Bardhi

147

razimi: u2 < < u1. Pr tu plotsuar ky kusht duhen rritur ose R ose C, pra
rritet konstantja e kohs = RC, athere:
t

1
u1 ( t ) dt
u2(t)
RC 0
R
E

(4.8)

E
uC

i
C

= R C

T > 5

uC
E

Fig.4.3
Pra, tensioni i daljes sht n prpjestim t drejt me integralin e
tensionit t hyrjes, kurse koeficienti k sht k= 1/RC.
Pr impulset e hyrjes drejtkndshe me front rritjeje ideal, kemi:

1
E
u h ( t ) dt =
t , linearisht me kohn (4.9)

RC
RC
dhe u2 (real) (t)= E (1 - e -t / RC), eksponencial me kohn (4.10)
u2 (ideal)(t) =

ku E - amplituda e tensionit t hyrjes u1. Duke krahasuar rastet ideale (4.9)

me reale (4.10) marrim:

du 2
( ideal) = E ;
dt
RC

du 2
( real) = E e -t/RC
dt
RC

Pr t=0 t dy rastet prputhen.

Me zmadhimin e kohs kurba e rastit real do t jet jolineare.
Koeficienti i jolinearitetit sht:

( 4.11)

Kapitulli 4

du 2
= dt

t =0

du 2
dt

du 2
dt

Gjeneratort impulsiv

t =T

t =0

148

E/RC (E/RC) e T/RC

=
= 1 - e -T / RC
E/RC
Zakonisht = RC >> T, pra x< < 1

U1

fitohet: 1- e -x x, athere:

u2 ideal
u2 real

T
RC

(4.12)

Fig.4.4
Amplituda e tensionit n dalje nga shprehja (4.6) do t jet:
U2 = E (1 - e -t / RC) = E
Pr T/RC< < 1
Pr: = 5% ,

RC = 20T,

U2 E

T
RC

kemi:

Ud

(4.13)
(4.14)

1
E.
20

4.4 QARQET DERIVUESE

Qarqe derivuese ideal quhen katr polart linear, n t cilt tensioni i

daljes (ud=u2) sht n prpjestim t drejt me derivatin e tensionit t hyrjes
(uh=u1):
ud(t) = k

du h ( t )
dt

(4.15)

ku k- koeficienti i prpjestimit. Rryma n kondensator (fig.4.4), kur

mungon rezistenca R (R = ), sht:
ic = C

du c
du
=C 1
dt
dt

Pr t prftuar tensionin ud n prpjestim t drejt me derivatin e

tensionit t hyrjes futet edhe rezistenca R n nj qark derivues CR. Si
rrjedhim tensioni n rezistenc sht linear me rrymn q kalon:
u1 = uc + u2 =

1
u
i C dt + u2, por iC = iR= 2 ,

C
R

Elektronika Jolineare Nikolla Bardhi

149

athere:

u1 =

1
C

u2

R dt + u

(4.16)

Pas derivimit i t dy anve t shprehjes (4.16), kemi:

du1 u 2
du 2
=
+
(4.17)
dt RC
dt
du
du
d(u h u d )
prej nga: u 2 = RC 1 RC 2 ose ud = RC
dt
dt
dt
(4.18)
E
C
E

iC=iR

u1(t)

R
u2(t)

t
uC

= R C

T > 5

-E
Fig.4.7
Zakonisht plotsohet kushti u2<< u1, duke zvogluar ose R ose C,
dhe tnsioni i daljes sht n prpjestim t drejt me derivatin e tensionit t
hyrjes (fig.4.7):
ud RC

du h
dt

(4.19)

konstantja e prpjestimit k= RC.

4.5 REGJIMI ELS I ELEMENTEVE AKTIV

Vija e ngarkess VN n familjen e karakteristikave statike i k = f

(uKE) t nj transistori (fig.4.10a) ndrtohet me ann e dy pikave. Dihet se:
uKE + RK iK = E;
dhe (ik = 0, uKE=EK);

iK = - (1/RK) uK+E/RK
( uKE = 0, iK = Ek/Rk ).

Kapitulli 4

Gjeneratort impulsiv

150

a. Gjendja e bllokuar ( B )
Qarku baz - emiter prmban nj diod, e cila nuk lejon kalimin e
rryms (IB 0) kur tensioni i zbatuar sht m i vogl se sa ai i pragut E 0. Si
rrjedhoj Ik = 0 dhe uKE = EK. N transistort n-p-n arrihet bllokim zbatu-ar
n baz nj tension negativ.
b. Gjendja e ngopjes ( saturimit S)
N qoft se tensioni i hyrjes kalon vleren E BEO, lind rryma e bazs
IB q shkakton rritjen e rryms s kolektorit I K = IB deri sa arrihet ngopja
ose saturimi (S). Pr kt qllim tregohen IK dhe Ib pr gjendjen e saturimit.
Pr t llogaritur rrymn Ib nuk prfillet rezistenca e brendshme e
bazs q lidhet me at t gjeneratorit t sinjalit. Pr t vendosur pikn e
puns s qetsis n karakteristikat statike, n baz zbatohet f.e.m. aktive
UBEA, q sht midis UBE0 dhe UBES (fig. 4.10,d).
Dihet se IKS=(EK-UKES)/RK. Por, koeficienti i amplifikimit sipas
rryms zvoglohet kur kalohet nga zona aktive n zonn e saturuar.
N qoft se min sht vlera minimale e tij, pr t punuar n zonn e
saturuar duhet t plotsohet mosbarazimi IB > Ik /min.

B
UBES

Uh

EK
R

uKE

iK

RK

Uh +

EK

RB
EB

EK
R

i1

US=0

EB

18 k

Uh

10V
0

UBES
0.8V

+ U = 6.4V IB
G
0,8V
-

0.1
0.05
0
UKE
B

IB=0
RB
+
EBE
- 0.5V-

IB

- E
+ B
RG

0.2
B

IB ( MA )
0.4
0.3

ik

RB

S
iB

t
0.31mA

iK
20.8mA

UBE

t
0.8V
t

iB

-1.8V
UKE =10V

NS
UBE
VBE= 0.8V
EBE0= 0.5V

0.2V

Uh= 10V
t

151

Elektronika Jolineare Nikolla Bardhi

Fig.4.10

Zakonisht skemat praktike krkojn q rryma e bazs t kaloj dy ose tri

her vlern kufi ( Ik /min ), q t jemi t sigurt pr saturimin, pava-rsisht se
koeficienti pson ndryshime prej ndryshimit t temperaturs, vjetrimit t
transistorit etj.
Parametrat e brendshm t transistoreve t prdorur pr komutim jan:
Tipi
UBEO
UBEA
UBES
UKES
Si
0,5
0,7
0,8
0,2
Ge
0,1
0,2
0,3
0,1
Qarqet e integruara lineare dhe jolineare prdorin kryesisht transistort n-p-n prej silici, prandaj do t trajtohen kto tipe.
4.6 PARIMI BAZ I NDRTIMIT T MULTIVIBRATORVE ME
DY GJENDJE T QENDRUESHME (TRIGERAT)

Ndrtimi i tyre mbshtetet n skemat e amplifikatorve t rryms s

vazhduar me dy stade t lidhura n kaskad (fig.4.13). Sipas funksionimit t
transistorit n rregjimin els, n qoft se U h=0 transistori T1 bllokohet (B)
kurse transistori T2 do t saturohet (S).
Kur Uh=10V, transistori T1 saturohet dhe transistori T2 bllokohet.
N kto kushte hyrja (H) dhe dalja (D) e ktij sistemi me dy stade
jan gjithmon n t njjtin potencial. sht plotsisht e mundur t
bashkohen kto dy pika (h dhe d) me nj prcjells, duke mos shkaktuar
asnj shqetsim t sistemit. Skema e prftuar sht nj pajisje me dy gjendje
t qendrueshme, t ciln e paraqesim pa gjeneratorin e sinjaleve U h me nj
form simetrike (fig.4.13a,c). Me simetri t plot kuptohet se t dy
transistort n do ast t kohs jan n gjendje t njjt, d.m.th. ose t dy t
bllokuar ose t dy t saturuar.
N fakt nuk realizohet nj ekuilibr i plot pr shkak t: vjetrimit
t parametrave, transistort e t njjtit tip nuk jan identik dhe nga
ndikimi i temperaturs, etj. Prandaj njri nga transistort kalon n gjendje
t bllokuar B, kurse tjetri n gjendje t saturuar S.
N qoft se rryma e kolektorit t transistorit T2(ik2) rritet pr shkaqet
q prmenden (transistort jo t njjt, vjetrimi i parametrave, ndryshime t
vogla nga temperatura n njrin stad etj), tensoni kolektor- emiter u KE2 do t
zvoglohet nga shprehja:
uKE2 = EK - ik2 RK
Meqense baza e transistorit T 1 ushqehet nga kolektori i transistorit

Kapitulli 4

Gjeneratort impulsiv

152

T2, do t zvoglohet rryma e bazs (i B1) dhe e kolektorit (i K1). Pra, kemi nj
shkak tjetr pr rritjen e rryms n kolektorin e T 2 dhe nga iftimi i kundrt
pozitiv i fort rritet prsri rryma iK2 n formn e ortekut deri n IKS(2):

i k2 ; u KE2 ; u BE1 ; i B1 ; (i K1 = i B1 ) ; u K1 ; u BE2 ; i B2

Kjo gjendje vazhdon gjat gjith kohs, n qoft se nuk vepron
ndonj sinjal n hyrje. Po t veproj sinjal n hyrje skema do t prmbyset.
Kur tensioni q zbatohet n bazn e transistorit T 1 sht zero, ky i
fundit kalon shum shpejt n gjendje bllokimi.
Llogaritja e elementeve t skems, q t plotsohet kushti i saturimit,
bhet me ndihmn e gjeneratorit t Teveninit (fig 4.13):
a) EG = EK - i (R+RK) = EK - (

Ek EB
) (R+ Rk) =
R + RK + RB

R B E K + (R + R K )E B
= 6,33 V
(4.30)
R + RK + RB
E G U BES
RG = (RK + R) R B =18,34 k; c) IBS =
=0,33 mA
RG
=

a)

EK

Uh K2
0V E2

B1

i1

10V

+ K2X BF458
R

T1 K1
B1

0,2V

0,8
V

+ EB

RK1

RB1

+ EB

iK

T2

RB2

-E

+ Uh

UBER

E1

B2

10V

c)

E1

T2
B2

RB
2

EB

-1,8V

0,8V

IK2S=20 mA

iK2S

RK2

T1 K1

RB1

b)

EK
2X BF458 +

RK1

B
h

IB

K2
0,2V
E2

E2

UBES=0,8V

=
- E =6,33V

d)

E +

iK1

RK1

RK

2X BF458
R

K1
2Kd
B
K2 0,2V
10
1
V
E1
E2
T 0,8V

0,2
V

B2

EB

K2

RG=18,34k T2

RB
1

EB +

RK2
R

T2

B2

RB2 -1,8V

K2
10
V
E2

Elektronika Jolineare Nikolla Bardhi

153

Fig.4.13

E K U KES E B U KES
+
=20,85 mA-0,08 mA=20,7 mA.
RK
R + RB
I K2
< min
Gjithashtu duhet t plotsojm edhe kushtin e saturimit:
I B2
IKS =

uh

t
-5V

Fig.4.14
N multivibratort me dy gjendje, gjat kalimit nga nj gjendje e
qendrueshme n tjetrn (sistemi triger) nprmjet nj sr impulsesh negative triger pr transistort n-p-n (fig.4.14) duhet marr parasysh dhe
kapaciteti i hyrjes s transistorve: C h d = CB' E + CB' C (1+gmR N). Le t jen:
CBE = 100 pF, CBC = 2 pF, g m = 38 mS, RN = 2,2 k, pra: Ch-d = 266 pF.

a)

RK1

2k2
R 39k

T1
C

RB
68k

+EK
RK2

b)

2k2

T2

R
U1

RB

Ch

U2

Ch

-EB=6V

Fig.4.15

Pr t fituar impulse drejtkndshe, filtri duhet t plotesoj kushtin:

U2
Z2
RB
R
=
; por: Z1 =
dhe Z2 =
1 + j C h R B
U 1 Z1 + Z 2
1 + j C
RB
1 + j R BC h
U2 =
(4.31)
RB + R
1 + j RC

Kapitulli 4

Gjeneratort impulsiv

Kur RC = RBCh, kemi:

U2 =

154

RB
U1
R + RB

(4.32)

Shihet se shprehja (4.32) nuk varet nga frekuenca. Zakonisht n

skemat e trigerave, vendosen kondensatort C = 100 300 pF n paralel me
rezistencat R.
4.9 MULTIVIBRATORT ME NJ GJENDJE T QNDRUESHME
(NJVIBRATORT- MONOSTABLAT)

Multivibratort me nj gjendje t qndrueshme formohen nga

multivibratort me dy gjendje t qndrueshme, duke zvendesuar nj
rezistenc t iftimit t kundrt (R ) me nj kondensator iftimi (C), kshtu
q baza B2 e transistorit T2 (fig.4.26) lidhet me burimin e ushqimit Ek
nprmjet nj rezistence polarizimi RB2.
a)
ik2

2X BF 458
RB2

RK2
2k2

C ing
33nF

68k
R 39k

T2
uK2
0,2V

S
UBE2
0,8V

iRB2

ing

IB2

RB1
68K

IB2=IRB2+ing

EK=15V

- +
- +
B

UBER

_ -1,9V
+ EB=5V

RK1
2k2
2

uk1
15V
T1

b)

ng = RK1C

EK

RK1
uC = EK ing
T2
- +
uk1
- +
S
K
15V
1
ing C
B2
33nF T
E2 U
1
BES
0,8V
E1 B

Fig.4.26
N ekuiliber, kur nuk vepron asnj sinjal n hyrje (U hy = 0),
transistori T1 synon t bllokohet prej burimit t polarizimit negativ E B, kurse
transistori T2 do t saturohet sepse polarizohet nprmjet rezistencs R B2.
Nga veprimi i iftimit t kundrt pozitiv i fort procesi ndodh n form
orteku:

i k2 ; u KE2 ; u BE1 ; i B1 ; (i K1 = i B1 ) ; u K1 u BE2 ; i B2

N kto kushte po t kemi transistor silici n-p-n (V KES2=0,2V 0,
VBES2=0,8V), kondensatori i iftimit C do t ngarkohet me tensionin u c=

uk1=EK- URk1= Ek (1- et/ ng ), sepse uRk1= Eket/ ng, me konstante kohe t ngarkimit:
ng=(Rk1+RiT2) C Rk1 C
(4.46)

Elektronika Jolineare Nikolla Bardhi

155

Npr bazn e transistorit T2 kalojn dy rryma: ing e kondensatorit C

dhe rryma IB2 = Ek / RB2 = 147 A, prandaj ky transistor saturohet.
Gjat ksaj kohe tensioni n bazn (B1) e transistorit T1 sht:

U BER ( 1) = U B1 =

EB
R - 1,9 V
R + R B1

si n stadin e trigerit simetrik, kurse tensioni n kolektorin e transistorit t

bllokuar T1 sht: uk1 = Ek = 15V, kjo sht gjendje me qendrueshmri stabl
e monostablit. N qoft se n kohn t0 zbatohet nj impuls hyrjeje (impuls
triger) me kohzgjatje shum t vogl Uh<0, ngarkesa n kondensatorin C
nuk ka koh q t ndryshoj, ky i fundit paraqet lidhje t shkurtr pr kto
impulse.
a)

2X BF 458

RK2

RB2

2k2

68k

vK2
14,2V

T2

I2=IR

EK=15V

ish

C Ik2
33nF

- +
- + K1

R1 39k

UB2=

-E

RB1
68K

IB1

0,8V EB=5V +
K

UB1
0,8V
I1

RK1
2k2
2
ish

uK2
0,2V
T1

b)

uC

+
+

EK
RB2

- -

UB2=

-E

uB2

0,8V

B2

+ +
K1
T1 E S
1

Fig.4.27
N kto kushte impulset e hyrjes zbatohen drejtprsdrejti n bazn
e transistorit t saturuar T2, si rrjedhoj ky transistor do t filloj t bllokohet
dhe, pr shkak t iftimit t kundrt
uB2=uC
pozitiv t fort, do t ndodh saturimi i
T=RB2 C
transistorit T1, pra skema do t prmbyset
+E
(fig.4.27). Kolektori i transistorit T1 do t
UBE=0,8V t
K
lidhet me masn (fig.4.27b). Shihet se
0
tensioni n bazn e transistorit T2, do t
UBE=0V
bhet negativ (fig.4.28): uB2=uc=-EK 0,8
V, duke shkaktuar bllokimin e ktij
(-EK+UBES)
transistori. Por meq kondensatori do t
Fig.4.28
shkarkohet, shihet se kur ky tension arrin
vlern zero, apo 0,8V, skema do t riprmbyset, pra transistori T 1 (fig.4.26a)
do t ribllokohet dhe T2 do t risaturohet.
Gjendja kur T1 sht i saturuar dhe T2 i bllokuar, quhet me

Kapitulli 4

Gjeneratort impulsiv

156

qndrueshmri t prkohshme, e cila vazhdon deri sa t shkarkoj kondensatori C npr rezistencen RB2. Konstantja e kohs s shkarkimit sht:
sh=(RB2+Ri,T1) C RB2 C

(4.47)

N gjendjen me qndrueshmeri t prkohshme kushtet pr rrymat e

bazs s transistorit t saturuar T1 jan si tek trigerat:
I2=IR=EK/(RK2+R) =364 A;
I1=IRB1 = EB/RB = 73 A; IB1 = I2 - I1=291 A
Prandaj transistori T1 sht i saturuar gjat gjendjes s qndrueshme
t prkohshme dhe tensioni uk1 ndryshon nga +15V deri ne 0V. Gjat ksaj
kohe shkarkohet kondensatori C si n figurat 4.27b dhe 4.28. Meqnse
impulsi i komands sht me kohzgjatje shum t vogl, ky tension nuk
ndryshon, kurse tensioni n bazn e transistorit T 2 ndryshon nga 0V (apo
0,8V) n -15V, pra uB2 = -15V dhe ky tension bllokon transistorin T2.
Tensioni i kolektorit i transistorit
uhy
t0
t bllokuar T2 (kur T1 sht i satu0
t
ruar) do t jet:
uK2
EK= +15 V
E

S
0

v K2 =

+14,2 V

R K2 + R

R = 14,2 V

Shkarkimi i kondensatorit C nprmjet RB2 dhe rezistencs s brenE

dshme Ri e transistorit T1 bn q
UBES
K
tensioni i tij nga -15V t marr
0,8V
0,8

vlern 0V n kohn dhe +0,8V

0
t
n kohn t0 + T (fig.4.29).
UBE= 0V
Pikrisht pr tensione UBE > 0,55V
(-EK+UBES)
transistort prej silici, hyjn n
ng=RK1C
T
uK1
zonn aktive, njkohsisht punojn
E
t dy transistort. Ktu vepron
B
B
S
K
t
iftimi i kundrt pozitiv i fort (n
uB1
form orteku) dhe skema riprUBES=+0,8V
t
t0+T
mbyset: transistori T2 do t satu0
rohet dhe T1 do t bllokohet, kjo
t0
- 1,8V
sht gjendja e qndrueshme e
ktij multivibratori, prandaj quhet
Fig.4.29
edhe njvibrator (ose monostabl).
Meq riprmbysja sht e shpejt tensioni n bornat e kondensatorit
C, q sht afersisht 0V, nuk ndryshon gjat ketij veprimi t iftimit t
kundrt pozitiv t fort (fig.4.27b).
uBE2

sh=RB2C

Elektronika Jolineare Nikolla Bardhi

157

Rryma e shkarkimit t kondensatorit C npr rezistencn RB2 sht:

2E k - t s h
e
R B2
2E k - t
s h RB2 =Ek (1-2
uc=uB2=Ek e
R B2 e
i sh =

ather:

(4.48)
t

sh

Pr transistort ideal (VBES=0,VKES=0) zvendsojm tensionin uc=0

n kohn t = T (EK 0), prftohet:
0 = Ek (1 - 2) e -

sh

dhe T/sh = ln2=0,69 ose T = 0,69 C RB2 (Sek)

Pr rastin e t dhnave t figurs 4.26a q rryma e shkarkimit t

shkaktoj nj rnie tensioni n rezistencn R B2 baraz me 15V, kemi:
15V = RB2

30V -T/R .C
e B2 ,
R B2

prej nga marrim:

T = 0,69 RB2 C = 0,69 . 68 . 103 . 33 . 10-9 = 1548 S 1,6 mS.

Nj multivibrator merr n hyrjen e tij impulset e komands
(negative) dhe jep n dalje impulset pozitive (fig.4.30). Duhet q intervalet e
impulseve t komands t jen m t mdha se koha T e impulsit t daljes.
4.10 MULTIVIBRATORT PA GJENDJE T QNDRUESHME

Oshilatort impulsiv ndrtohen nga skemat e njvibratorve, n t cilt

zvendsohet edhe pjestuesi i dyt R , RB nga nj hallk RB, C, (fig.4.31a).
Funksionimi i tyre nxirret nga njvibratort. Transistoret T 1 dhe T2 luajn
rolin e elsve dhe rezistencat e tyre R k1 dhe Rk2 lejojn ngarkimin e
kondensatorve t iftimit t kundrt pozitiv t fort C 1 dhe C2. Shkarkimi i
kondensatorve bhet nprmjet rezistencave t polarizimit R 1 dhe R2.
Pr shkak t asimetris t skemave simetrike do t kemi nj gjendje t dhn,
p.sh. T1 i bllokuar dhe T2 i saturuar, athere: ngarkohet kondensa-tori C 1
nprmjet rezistencs Rk1 dhe rezistencs s kalimit baz - emiter i
transistorit T2 (fig.4.31a) dhe shkarkohet kondensatori C2 nprmjet
rezistencs s polarizimit R2 dhe rezistencs s kalimit kolektor- emiter t
transistorit T2.
Tensioni n kondensatorin C1 (uc1) rritet eksponencialisht deri n +Ek
me konstanten e kohs s ngarkimit:
ng = (RK1+Ri(B-E-T2)) C1 Rk1 C1
sepse Ri(B-E-T2) ka vlera t vogla.

(4.49)

Kapitulli 4

Gjeneratort impulsiv

158

Si pasoj tensioni n kolektorin e transistorit T 1 apo n kondensatorin C1 sht:

vC1 = uk1 = EK - ing RK1 =EK - EK/RK1 e-t/ ng RK1 = EK(1 - e-t / ng)
a)

EK=15V

ish (C2)

RK1
2k2

IR2

R2
68K

ing (c1)

T1

vc2
C2=33nF

+
+

K1

- B
1

R1
68K

vc

C1=33nF

T2

ing (C1)

IB2

B2

ik2S

uk1S
0,2V

UB2S
0,8V

(-15 0,8)V

+ -

K2

IB2=IR1+ing (c1)

E1

RK2
2k2

IR1

+ 1
+ -

UKE1= 15V

uBE1=

2X BF 458

E2
ish (C2)

Fig.7.31

b)
EK
15V

R2=68K

+
-

ish(C2)

uBE1=EK - ish R2
B1
(-10 0,8)V

- +
+ vC2=EK
C2

sh R2 C2

K2
E2

T2
S

c)

RK1 = 2,2K

uK1=15V

K1

ing (C1) + +
v
EK +
C1
- - c1
15V B
ng RK1 C1 2 T
E2 2

Kurse po gjat ksaj kohe ndodh edhe shkarkimi ngadal i kondensatorit C 2

nprmjet rezistencs s polarizimit R 2 = 68 K dhe rezistencs s kalimit
kolektor- emiter t transistorit T 2 (fig.4.31b), Ri( KE - T2), e cila sht mjaft e
vogl (R2>> Ri( KE - T2)). Tensioni n bazn e tansistorit T 1 rritet eksponencialisht nga -EK nprmjet vlers zero, vlers 0,55 V 0,8 V q sht zona
aktive gjat s cils punojn t dy transistort dhe q gjat ksaj kohe vepron
iftimi i kundrt pozitiv i fort, drejt vlers s tensionit t burimit +E K me
konstante kohe:
sh= (R2 +Ri( KE - T2)) C2 R2C2
(4.50)
R2 = 68 K>> RK2 = RK1= 0,3 2K
Rryma e shkarkimit (fig.4.31b) t kondesatorve sht:

Elektronika Jolineare Nikolla Bardhi

159

i sh

2 E K - R 2 C 2
,
=
e
R2

(4.51)

kurse tensioni n kondensatorin C1 apo C2, gjat shkarkimit t tyre do t jet:

uc = uBER(T1) = EK - ish R,
ku R -rezistenca e polarizimit R= R1 = R2.
N astin kur uB1 arrin vlern UBEA fillon veprimi i iftimit t kundrt
pozitiv t fort, t dy transistort punojn n zonn aktive. iftimi i kundrt
pozitiv i fort shkakon q procesi t zhvillohet n form orteku, pr pasoj
skema do t prmbyset:

i k2 ; u KE2 ; u BE1 ; i B1 ; i K1 ; u K1 ; i k1 ; u k1 u BE2

Gjat bllokimit t transistorit T1, ecuria e potencialit n bazn e tij
sht:
uBER(T1) = UC2 = EK - ishR2 = EK(1- 2e-t/R2C2 ),
ose
uBER(T1) = EK - (2EK-UBES) e-t/R2C2
Transistori T1 qndron i bllokuar deri n astin kur U BER(T1) arrin
vleren UBE = 0.55V tension pr t cilin transistori hyn n zonn aktive dhe
pikerisht ktu fillon prsri t veproj iftimi i kundrt i fort pozitiv, si
rrjedhoj procesi ndodh n form orteku deri sa i k1 = I k s, ik2 = 0 dhe skema
riprmbyset.
Rrjedhimisht transistori T1 do t saturohet dhe transistori T 2 do t
bllokohet (fig.7.32a). Kuptohet se nga saturimi i transistorit T 1 potenciali n
kolektorin e tij bhet zero dhe ndodh shkarkimi i C 1 nprmjet rezistencs s
polarizimit R1, prandaj:
uBER (T2) = Ek(1-2 e - t / R1 C1 ) ose uBER(T1) = EK - (2EK-UBES) e-t/R2C2
a)

EK=15V

vc2
C2=33nF

+
+

b)
EK
15V

RK1
i2k2

IR2

R2
68K

- B1

T1
S

UB2S
0,8V

RK2 = 2,2K

K1

ng (c1)

ish
(C1)
uk1S
0,2V

R1
68K
ish(C1)

vc
+ + 1C =33nF

IR1
IB2

IB2=IR1+ing (c1)

E1

RK2
2k2
T2
B

B2

+ -

ing (C2)

K2
UKE1
15V

uBE1=

E2

(-15 0,8)V

Ing (C2)

vK2=15V

K2

ing(C2)
+ +
C2 - - vc2
K T
ng RK2 C2 1 S1
E1

+
-

2X BF 458

c)
EK
15V

R1=68K

+
-

ish(C1)

uBE1=EK - ish R2
B1
(-15 0,8)V

- -

C1 + + v =-E
C2
K
B2 T
sh R1 C1
2 S
E2

Kapitulli 4

Gjeneratort impulsiv

160

Fig.4.32
Kuptohet se nga saturimi i transistorit real T 1 potenciali n kolektorin e tij bhet UKE1 = 0.2V, kurse UBE1 = 0.8V gj q do t kemi ngarkimin e
kondesatorit C2 nprmjet rezistencs s regjimit R k2 dhe kalimit baz-emiter
t transistorit t saturuar T1, si dhe shkarkimin e kondesatorit C 1 nprmjet
rezistencs s polarizimit R2 dhe kalimit kolektor-emiter t T1.
Potenciali i kolektorit t transistorit T 2 (vKE2) rritet eksponencialisht
deri n vlern 0,8 V dhe synon drejt tensionit t burimit + E K me konstante
kohe
ng = (RK2 +Ri( KE - T2)) C2 RK2C2
uC2 = uKE2 = EK (1 - e-t / RK2C2)
Gjat bllokimit te transistorit T 2 potenciali ne bazen e tij eshte
negativ -Ek + UBES dhe ai do te rritet eksponencialisht nprmjet vlers zero
drejt +EK me konstante kohe ng= R1C1:
uBER(T2) =EK(1- 2e-t/R1C1 ), ose
uBER(T2) = EK - (2EK-UBES) e-t/R1C1
Zakonisht konstantet e kohve t ngarkimit:
ng1 = RK1C1 ose ng2 = RK2C2
uBE2

sh=R1C1

EK

UBES=0,8
0 V

sh=R1C
1

0,8V

UBE= 0V

UBE= 0V
(-EK+UBES)

uKE2
EK
0

uBE1

ng=RK2C2

sh=R2C2

ng=RK2C2

S
sh=R2C

EK

UBE= 0V

UBE= 0V

uKE1
EK

0,8V

(-EK+UBES)

ng=RK1C1

ng=RK1C1

ng=RK1C1

161

Elektronika Jolineare Nikolla Bardhi

Fig.4.33
jane shum m t vogla se sa konstantet e kohve t shkarkimit:
sh1= R1C1 ose sh2= R2C2
prandaj tensioni n kondesatort e iftimit sht pothuajse sa ai i burimit t
ushqimit +EK. N qoft se uBER(T1) = uBES gjejm kohn karakteristike T1:

T1 = R 2C 2 ln

2E K - U BES
E K U BES

(4.52)

Po ashtu, kur UBER(T2) = UBES gjejm kohn karakteristike T2:

T2 = R 1C1 ln

2E K - U BES
E K U BES

(4.53)

Zakonisht EK>>UBES, ather koht karakteristike t autogjene-ratorit

impulsiv varen nga elementt R1C1 dhe R2C2:
T1 = R2C2ln2 = 0,693 R2C2 dhe T2 = R1C1ln2 = 0.693 R1C1.
Ndrtohen ecurit e tensioneve n bazat dhe n kolektort e transistorve pr autogjeneratort impulsiv (fig.4.33). Kur transistori T1 sht i
bllokuar n kolektorin e tij kemi tensionin uKE1 = Ek dhe transistori T2 sht i
saturuar, tensioni n kolektorin e ktij t fundit sht: UKE2S = 0,2V.
Kondensatori C2 sht n seri me rezistencn R 2 dhe ndodhet midis
mass dhe Ek. Kondensatori C2 shkarkohet nprmjet R2 (fig.4.31b).
Transistori T1 qndron i bllokuar derisa rnia e tensionit ish R2 t jet
e till q UBE t bhet 0,55V, pasi ather transistori T 1 hyn n zonn
aktive(UBEA 0,55V).
Pranojm transistorin T1 t saturuar dhe transistorin T2 t bllokuar,
Si dhe EK=15V; UBES = 0,8V, UKES = 0,2V, UBER = (-15V) (+0,8V), IkBO = 0).
Gjat ksaj kohe kemi:
a. Ngarkimin e kondensatorit C2 me koh konstante:
ng Rk2 C2 = 2,2.103.33.10-9 = 72,6 s.
b. Shkarkimi i kondensatorit C1 nprmjet rezistencs R1:
sh R1 C1 =68 103 33 10-9 = 2244 S = 2,24 mS
Kur ndryshon tensioni n kondensatorin C 1 nga -15V n +15V, me
t arritur vlern UBES = 0,8V, transistori T2 do t satoruhet dhe n t njjtn
koh transistori T1 merr vlern -15 n bazn e tij , si rrjedhim ai bllokohet.
c. Rryma e shkarkimit t kondensatorit C1 sht:

Kapitulli 4

Gjeneratort impulsiv

162

T
2E k R1C1 30 2244
i sh =
e
=
e
R1
R1

(4.54)

. Q transistori "ideal" T2 t saturohet, duhet q rryma e shkarkimit

t krijoj nj rnie tensioni +15V n rezistencn R1:
15V = R1

30 T /2244
e
, prej nga T = 2244 s ln2=0,69 2244=1548,4 S
R1

Shnojm se ktu T1 = T2 = T (pr shkak t simetris).

c. Frekuenca e impulseve drejtkndshe sht:

f=

1
1
=
= 322 Hz.
2T 2 1548,4.10 6

4.19 QARQET E INTEGRUARA KOHORE

Qarku i integruar kohues 555 (NE 555, LM 555 etj) prdoret pr:
multivibrator me nj gjendje t qndrueshme (element kujtese SR), autogjenerator impulsiv (multivibrator astabl) dhe pr krijimin e vonesave.
NE-555 prbhet nga: dy krahasuesa tensioni t ndrtuar me
teknikn TTL, trigeri (R-S) po i tekniks TTL, transistorit t shkarkimit T 14,
pjestuesit t tensionit prej tre rezistenca 5 K secila, i cili lidhet midis
burimit VCC dhe mass, si edhe nga stadi i daljes (fig.4.56).
Pjestuesi i tensionit krijon n hyrjet invertuese t krahasuesit 1
(hyrja e kontrollit 5) tensionin +2 VCC /3 dhe n at joinvertuese t krahasuesit 2 (hyrja F) tensionin +VCC /3.
Kto tensione referimi VCC / 3 dhe 2VCC / 3 kontrollojn koht e impulseve.
8
6

+VCC = 4,5V
5 k
NE-555
Krah.1

5
Kontr

2
F

+3,0V
5 k

+VCC

Krah.2

+1,5V

5 k

Transistori
i shkarkimit

Stadi
i daljes

Ud H

TTL

T14

3
D

Elektronika Jolineare Nikolla Bardhi

163

Fig.4.56
Krahasuesi 1 ka dy hyrje: hyrjen e pragut (pini 6) dhe hyrjen e
kontrollit (pini 5). Kur konstanten e kohs do ta ndryshojm n rrug
elektronike, n hyrjen e kontrollit (pini 5) duhet t zbatohet nj tension
komandimi nga jasht. N rastet e tjera rekomandohet q t lidhet kjo pik
kontrolli me masn me nj kondensatori 10 nF, q tensioni i referimit t
ksaj hyrjeje t mos ndryshoj nga fluktuacionet e tensionit t ushqimit.
Kur tensioni i pragut i krahasuesit 1 (pini 6) ndryshon 0,01V nga
tensioni i hyrjes kontroll (pini 5), dalja e trigerit TTL (flip-flopit) shkon
pothuajse n zero volt Q=0, kurse Q =1. Kur hyrja triger e krahasuesit 2
(pini 2) ndryshon 0,01V n lidhje me tensionin +VCC/3 t piks F, dalja e
ktij krahasuesi prmbys trigerin (S-R).
1. Ndrtojm skemn e multivibratorit me nj gjendje t qndrueshme ose e monostablit me kohuesin 555 (fig.4.57). Le t marrim nj gjendje fillestare t fardoshme, n t ciln tensioni n bornat e kondensatorit C
(i lidhur n hyrjen 6 t krahasuesit 1 dhe kolektorit t transistorit t shkarkimit T14 ) ka nj vler t fardoshme jo zero.
Gjat ksaj kohe transistori i shkarkimit T 14 sht i bllokuar ( Q =0)
dhe potenciali n dalje t qarkut t integruar ka nivelin U dH=+5V, (Q=1).
Kondensatori C ngarkohet nprmjet rezistencs R, n mnyr
eksponenciale drejt vlers s tensionit VCC, me konstante kohe:
ng =R C
8
+2,99V 6

+VCC = 4,5V
5 k
Krah.1

5
Kontr
R

2
F

+3,0V
5 k

NE-555
Krah.2

ishi
sh

+ +
uC
1
C- -

4
R

R +VCC

Q=1

TTL
S

Stadi
i daljes

Q
Q=0

+1,5V

Q=1

ing

(4.63)

5 k

Transistori
i shkarkimit

T14
Q=0

3
D

Kapitulli 4

Gjeneratort impulsiv

164

Fig.4.57
N astin kur tensioni n kondensator u c arrin at t pragut, dmth
0,01 t tensionit t referimit U 5 = 2VCC/3, krahasuesi 1 bn q dalja e
trigerit t marr vlern zero U dL=+0,2V, Q=0. N bazn e transistorit t
shkarkimit T14 vepron tensioni i daljes ( Q =1) dhe ky i fundit saturohet,
ndodh shkarkimi i kondensatorit C, i cili bhet shum shpejt:
sh=Ri(T14) C

(4.64)

duke e uar n zero tensionin n pinin e daljes (3) t qarkut kohues 555.
Qarku i integruar 555 (fig.4.57) lidhur si multivibrator me nj
gjendje t qndrueshme, mbetet n kt gjendje q quhet gjendje qetsie,
derisa nuk vepron ndonj impuls komande (triger) n hyrjen (2) t tij pr t
prmbysur sistemin. Prmbysja e trigerit (RS) bhet duke zvogluar
menjher tensionin e hyrjes ose triger (2) t krahasuesit 2 (u h) nn vlern UF
= VCC/3.
Krahasuesi 2 n kt gjendje t re do t shkaktoj prmbysjen e trigerit (R-S), si rrjedhoj dalja Q do t ket vlern U dH (Q=1), kurse Q do t
jet zero ( Q =0) dhe transistori i shkarkimit T 14 nuk prcjell (fig.4.58).
Athere kondensatori C do t ngarkohet prsri. Sistemi do t ndodhet n
kushtet q pam fillimisht.
N astin t0, kur vepron impulsi i
uh (2)
komands uh (fronti negativ i tij,
nprmjet nj qarku derivues n
VCC/3
hyrje), dalja merr vlern e lart U dH
0
dhe tensioni n kondensator rritet
uC
t
t0
R C
R C
me ligjin eksponencial:
VCC

vc (t - t0) = VCC (1 - e

VCC 2/3

ud

Fig.4.58

(t t 0 )
R C

Deri n astin e gjendjes s

qetsis (Ud = 0) do t kemi kohn
T, ather:
vc (T - t0 ) = 2VCC / 3 dhe
T = RC ln3 = 1,1 C R
(4.65)
sht koha karakteristike e ktij
monostabli (flip-flopi, trigeri), me
nj gjendje t qndrueshme,d.m.th.
intervali i kohs gjat s cils ru-

165

Elektronika Jolineare Nikolla Bardhi

het niveli i lart i tensionit n daljen (pini 3) (fig.4.58).

Me frontin zbrits t impulsit t zbatuar n hyrjen triger (pini 2),
kur tensioni bie nn at t referimit (VCC/3), dalja e krahasuesit 2 e on
trigerin n gjendjen "set". Me frontin rrits t tensionit t zbatuar n hyrjen
(6), kur tensioni kalon mbi at t referimit 2V CC/3, dalja e krahasuesit 1 e on
trigerin n gjendjen "reset".
Kur nuk dshirojm prdorimin e hyrjes reset (4), duhet q at ta
lidhim me +Ek. N rast se borna 4 ka nivel t ult tensioni, ather nuk kemi
ndryshim t gjendjes s trigerit (RS).
2. Ndrtojm skemn e
8
4
+5V
oshilatorit me kohuesin 555, i cili
RA
gjeneron impulse drejtkndshe
V
Reset
CC
18K
3 (multivibrator astabl ose oshila7
tor impulsiv).
ing
Shk.
Dalje
N kt rast n qarkun kohues t
ish
integruar 555 bashkojm bornat e
hyrjeve 2 me 6 t krahasuesve 1
Krah. 1
6
dhe 2, dhe po aty lidhet edhe poli
555
R
pozitiv i kondensatorit C, kurse
0
50
B
ana tjetr e tij lidhet me masn.
K
Krah. 2
Pr t rritur kohn e shkarkimit t
2
5
Kontrolli
ktij procesi vendoset rezistenca
+ +
RB (fig.4.59), kurse R=RA.
1
10nF
- - C=10nF
Transistori i shkarkimit T14 sht i
bllokuar, kur tensioni n dalje
Fig.4.59
sht n nivelin e lart UdH, atehere
kondensatori C ngarkohet nprmjet rezistencave R A dhe RB t lidhura n
seri:
ng= (RA + RB) C (4.66)
uC(t)
(RA+RB) C
+Ek
Si n rastin e monostablit,
4,5V
n astin kur vc = U5 =
VCC/3, krahasuesi 1 vendos
3,0V V5
daljen n nivel t ult,
transistori i shkarkimit T14
saturohet dhe kondensatori
1,5V V
F
C shkarkohet nprmjet re0
t zistencs RB dhe Ri e tranRB C
sistorit T14:
vd (t)
sh = (RB + Ri(T14)) C
VCC
RB C
(4.67)
0
T2
t
T1
Fig.4.60

Kapitulli 4

Gjeneratort impulsiv

166

N astin kur uc
arrin vlern 1,51V UF=
1,5V=VCC/3, krahasuesi 2
vendos daljen n nivel t
lart (Q=1) dhe shkakton
bllokimin e transistorit T14, sepse Q =0. Sistemi rimerr kushtet e fillimit dhe
procesi riprsritet.
Qarku kohues 555 ktu ka dy koh karakteristike T1 dhe T2, q u
prgjigjen ngarkimit dhe shkarkimit t kondensatorit C. Gjat ngarkimit t
kondensatorit tesioni uC rritet drejt vlers VCC:
t

2
uc (t) = VCC (1 - e (R A + R B ) C )
(4.68)
3
2
Meq uc (T1) =
VCC, kemi: T1 = (RA+ RB) C ln2 ose:
3
T1 = 0,69 (RA + RB) C

(4.69)

Gjat shkarkimit t kondensatorit tesioni uC synon drejt zeros:

uc (t) =

t
2
VCC.e R B C
3

T2 = 0,69 RB C

Por uc (T2) = VCC / 3:

VCC=5
V8

VCC

RA

7 Shk.
RB

ish

D2

ing

Krah.1

f=

Krah.2
Kontrolli
1

T=T1+T2=0,69(RB+2RA)C
kurse frekuenca e impulseve:

555

+ C=10nF
+
- - Fig.4.61

(4.71)

Periudha e impulseve n
dalje t autogjeneratorit impulsiv sht:

Dalje

D1

(4.70)

10 nF

latorit impupulsiv duke shtuar diodat D! D2.

1
1,44
=
T (R A + 2R B )C

Raporti ciklik D sht:

D = T1/ (T1+T2) =
=(RA+RB) / (2RA+RB).
Ndrtojm skemn e multivibratorit astabl ose e oshi-

Elektronika Jolineare Nikolla Bardhi

167

Ngarkimi i kondensatorit bhet nprmjet rezistencs R A dhe diods

D1, kurse shkarkimi i tij bhet nprmjet rezistencs R B dhe diods D2.
Frekuenca e oshilimit:

f=

1,44
(R A + R B )

(4.72)

Raporti ciklik:
D = RA / (RA + RB)

(4.73)

4.22 GJENERATORT E TENSIONIT DHMBSHARR

Parimi i puns i gjeneratorit t tensionit n formn e dhmbve t

sharrs jepet n figurn 4.71. Gjat kohs s zbrthimit t rrezes, n tubat
elektrorrezatues t oshiloskopeve, ngarkohet kondensatori C nga burimi i
tensionit t vazhduar E, nprmjet rezistences s regjimit t transistorit R 1:
uc = E (1 - e-t / R1C)

uC(t)

+E
R1
T

ing
uC=ud

Umaks

+E
B

uh
Ri

ish

-C
0

T2
T1
Fig.4.71

Um
Umin

Dihet se rezistenca e brendshme e transistorit R i n gjendje prcjellse sht Ri< < R1. Sa m e vogl kjo rezistenc, aq m e vogl sht
koha e kalimit t kundrt t zbrthimit T 2. N bazn e transistorit jepen
impulset vetm gjat kohs s kalimit t kundrt T 2, transistori prcjell dhe
kondensatori C shkarkohet nprmjet rezistencs kolektor - emiter t tij.
Gjat kohs s kalimit t drejt T1 transistori mbetet i bllokuar dhe kondensatori C ngarkohet nprmjet rezistencs R1 dhe burimit t ushqimit E:
uc = Umaks e-t / RiC
Impulset e komands n baz merren nga nj multivibrator ose
gjenerator me bllokim. N zonn e kalimit t drejt (AB) duhet t merret nj
ndryshim linear i tensionit u(t).

Kapitulli 4

Gjeneratort impulsiv

168

Shpejtsia e ndryshimit t tensionit (ose e rryms) dhmbsharre n

fillim dhe n fund t kalimit t drejt sht:

du c
E t/CR 1
=
e
dt
CR 1
Kjo shprehje gjeometrikisht paraqet tangjenten e kndit n kto pika (A dhe
B), athere koeficientin e jolinearitetit n kalimin e drejt e shprehim:

tg 0 tg1
=
;
tg 0

du c
dt

t (A)

uc
dt

du c
dt

t (B) t (A)
t (B)

=1 e

C R1

= 1 e T1 / CR 1

t (A)

N shumicn e rasteve praktike kemi = 5 10%. Pr 0,1, duke

llogaritur me prafrsi 1 - ex x pr x <<1, kemi: T1/RiC.
Amplituda e tensionit dhmbsharr (fig. 4.71) sht: Um = Umaks - Umin.
Zakonisht transistort kan rezistenc t brendshme R i t vogl dhe
kondensatori C gjat kohs s kalimit t kundrt T 2, pothuajse shkarkohet
plotsisht:
Umin << Umaks dhe Um Umaks
Umaks E (1 - e-T1 / R1C);

Um E (1 - e-T1/ R1C) E

Praktikisht lejohet shkarkimi i kondensatorit kur tensioni minimal

arrin vlern 0,1 Umaks:
Umin = Umaks e-T2 / RiC = 0,1 Umaks
N kto raste koha e kalimit t kundrt t zbrthimeve T 2 gjendet me
shprehjen:
T2 = 2,3 R2 C
(4.83)
Shembull 4.18 T gjenden E, R1, R2 dhe C n skemn e gjeneratorit
t zbrthimit vertikal t televizorve, ku jepen: T 1= 19 ms, T2 = 1ms, (T =
T1 + T2 = 20 ms), Um = 20V dhe 10%.
1. Zgjedhim transistorin me rezistenc pr rrymn e vazhduar:
Ri = 1 K
2. Vlera e kondensatorit sht:

T2
103
=
= 0,43 F
C=
2,3R 2 2,3.103

Elektronika Jolineare Nikolla Bardhi

169

3. Rezistenca e kolektorit qe realizon ngarkimin e kondensatorit

eshte:

R1 =

T1
19.10 3
=
0,5 M.
C 0,10
. 4310
. 6

4. Tensioni i ushqimit te kolektorit eshte:

E=

U m 20
=
= 200 V

0,1

4.23 KONCEPTIMI I GJENERATORVE T RRYMS DHMBSHARRE

Rryma n formn e dhmbve t sharrs prdoret pr zhvendosjen

vertikale dhe horizontale t tufs s elektroneve me an t fushs elektromagnetike n kinoskopt e televizorve dhe t monitorve, n tubat elektronorrezatues etj.
N qafn e kinoskopit vendoset sistemi i bobinave pr zhvendosjen e
rrezes sipas horizontalit dhe sipas vertikalit n nj ift bobinash pr secilin.
Rrymat q kalojn npr kto bobina krijojn brenda tyre fushn magnetike
dhe zhvendos tufn e elektroneve q del nga topi elektronik.
Zhvendosja e tufs s elektroneve n ekran sht n prpjestim t
drejt me rrymn q kalon npr kto bobina. Pshtjellat e bobinave t
zhvendosjes paraqiten me skemat e njvlershme t figurs 4.72, ku Linduktiviteti, r- rezistenca ohmike e prcjellsave t iftit t bobinave dhe C0 kapaciteti midis spirave dhe shtresave t bobinave.
a)
L
C0

b)

c)
L

C0
Fig.4.72

N frekuencat e zbrthimeve horizontale (15625 kHz ) kemi:

r < <H L
rezistenca e plot sht afrsisht reaktive (fig.4.72b), kurse pr frekuencat e
zbrthimeve vertikale (gjysmkuadrove teke dhe ifte 50Hz) kemi:

r >> v L dhe r < <1/v C

bobinat e zhvendosjes reduktohen n rezistence aktive r ( fig.4.72c). Prandaj

Kapitulli 4

Gjeneratort impulsiv

170

stadet final t zbrthimeve vertikale kan si ngarkes rezistenc aktive dhe

punojn krejt ndryshe nga stadet final t zbrthimeve horizontale.
Stadet final t zbrthimeve vertikal punojn n regjimin e klases "A"
dhe rendimenti i tyre sht i vogel, kurse stadet e fuqis t zbrthimeve horizontale prafrohen me amplifikatort e klass "C", dmth kan rendiment t
lart.
Pr thjeshtsi studimi le t pranojm se bobinat e zhvendosjes s
tufs s rrezes elektronike kan vetm rezistenc induktive (fig.4.73). Me
kyjen e elsit t tensionit t burimit E lind tensioni u L n bobinat L, gjat
kohs s kalimit t drejt (zbrthimi) u L=di/dt=E=Konst. Rrjedhimisht do t
jet konstante edhe shpejtsia e ndryshimit t rrymes n induktivitet di/dt =
konst, e cila n fund t kalimit t kundrt arrin vlern maksimale I LM.
N kt rast shkyet elsi dhe rryma duhet t bjer menjher n
zero, kurse tensioni n bobinat L rritet deri n pambarim, sepse di/dt= .
Gjat kalimit t kundrt tensioni n bobin teorikisht tenton drejt
pambarimit. Mirpo n skemat reale vlefta e ktij tensioni gjat kohs s
kalimit t kundrt (gjat shkyjes s elementit aktiv) kufizohet nga veprimi i
kapaciteteve parazitare C0. Gjat ksaj kohe, rezistenca e plot e bobinave t
devijimit paraqitet n vetvete e prbre nga parametrat L, C 0 dhe r (fig.4.74).
a)
E

b)

iL

uL

c)

uL

t
L =

t
Fig.4.73

C0

Gjat procesit t kalimit t drejt (zbrthimit) kapaciteti C 0 nuk

ndikon (duke pranuar RG = 0). Ky kondensator ngarkohet menjher deri n
tensionin e burrimit E (kur kyet elsi ).
Gjat kohs s kalimit t kundrt (kthimi mbrapsht i rrezes), elsi
shkyet, induktiviteti L dhe kapaciteti C 0 formojn nj qark lkunds me
energji t prqndruar n bobin, t barabart me at
B t fillimit t kalimit t
kundrt L Im2.
ILM
C
r=0
C0 0

r 0

t1 t2

t3 t 4

t5
A

Elektronika Jolineare Nikolla Bardhi

171

Fig.4.74
N kt qark lkunds rLC 0, energjia e fushs elektromagnetike
(0,5LI LM) e grumbulluar n bobinat e devijimit, shkakton lindjen e
lkundjeve t lira BAC (fig4.74). Kjo energji shndrrohet n energji
elektrostatike t kondesatorit parazitar C 0 (0,5C0E2) dhe procesi rifillon
prsri. Ky proes lekunds pas nj fare kohe do t shuhet se kemi humbje
nxehtsie nga prania e rezistencs ohmike r.
Pr t par formn e rryms n qarkun lkunds rLC 0, vetm gjat
kalimit t kundrt t rrezeve horizontale, shkruajm shprehjen e mposhtme
pr kt qark, sipas ligjit t dyt t Kirkofit:
2

di 1
+
idt + r i = 0
dt C 0

Pas diferencimit dhe pjestimit me L marrim:

d 2 i r di
1
+ +
i = 0
2
dt
L dt LC 0
Zgjidhja e ekuacionit diferencial sht i forms:

i = A1 ep1 t + B1 ep 2 t
ku: A1, B1 -konstantet e integrimit, t cilat prcaktohen nga kushtet fillestare
p1, p2 -rrnjt e ekuacionit karakteristik: p2 + 2p + 20 = 0
2

ku: r/2L= dhe 1/LC0= 0 , athere:

p1,2 = -

r
r2
1

2
2L
4L LC 0

Nga vlerat e rrnjve p 1 dhe p2 rrjedhin dy forma t rryms i=f(t), n

varsi n se p1 dhe p2 jane numra reale apo komplekse. Parametrat e qarkut
lkunds rLC0 jane zakonisht t till q:
<< dmth r << 2 L/C0 = 2 ,
rrnjt e ekuacionit karakteristik do t jen komplekse t konjuguara:

p1,2 = - j , ku = 02 - 2
Zgjidhja e ekuacionit diferencial sht:

i = A1e (- + j ) t + B1e(- - j ) t =

Kapitulli 4

Gjeneratort impulsiv

172

= A1e - t [ cos t + jsin t ] + B1e - t [ cos t - jsin t ] =

= ( A1 + B1 ) e- t cos t + j( A1 B1 ) e - t sin t =
= e - t [ C1cos t + C 2sin t ] ku C1 = A1 + B1 dhe C 2 = j(A1 B1 )
Zakonisht <<, dmth 0 dhe konstantet C1 dhe C2 duhen
prcaktuar nga kushtet fillestare. Por rryma i n kohn t 1 sht:
i(t1)=ILM , uc(t1)=E, C1=ILM , C2=EC0
Athere:

i(t) = e-t [ I LM cos 0 t + EC00sin 0 ] ,

sht lkundje sinusoidale q shuhet.

N astin t1 energjia e prgjithshme sht:

W0 =

1 2
1
LI LM + C 0 E 2
2
2

Deri n kohn t1 energjia magnetike rritet dhe pr t=t2 fillon t

zvoglohet sepse ngarkohet kondensatori parazitar C 0. N kohn t3 rryma iL
bhet zero, pastaj kondesatori i ngarkuar shkarkohet dhe rryma ndrron
drejtimin. Qarku lkunds ka koeficient mirsie t lart, prandaj gjat kalimit
t kundrt t rrezes lindin lkundjet e lira sinusoidale q shuhen BACD
(fig.4.75). Kur arrihet vlera e shnuar me A, kyet prsri elsi dhe
prfundon koha e kalimit t kundrt T2. Qarku lkunds shuntohet nga
burimi E, ndrpritet lkundja sinusoidale, rifillon rryma lineare n bobinat
dhe uL = konst. Pam se gjat kohs s kalimit t kundrt rryma ndryshon
sipas ligjit kosinusoidal:

i = Im e- t cos t

ILM

iL

r 0
0

t1 t2

t3 t4

uL
E
0

t3

t5

t5

t
D

t6

173

Elektronika Jolineare Nikolla Bardhi

Fig.4.75
Tensioni i kalimit t kundrt sht:
u2 = L di/dt = - L Im sin t
Koha e kalimit t kundrt T2 sht sa gjysma e periods s lkundjeve t lira, q lidhet me parametrat e skems me shprehjen:
T2 =

= LC0

(4.84)

Vlera maksimale (pik) e tensionit t kalimit t kundrt sht:

U2m = L Im =

T1
U1
2 T2

(4.85)

Shprehja e fundit lidh tensionet e kalimit t drejt dhe t kundrt t

zbrthimeve t pavarur nga parametrat R, L dhe C0.
4.24 STADET E FUQIS S ZBRTHIMEVE HORIZONTALE
N TELEVIZORT DHE N MONITORT E KOMPJUTERAVE

Parimi i puns n stadin e fuqis s zbrthimit horizontal n marrsit

televiziv ashtu edhe n monitort e kompjuterave sht i njjt. Pr kt
arsye n baz t figurave t mposhtme vrejm:
1. Kur n bazn e transistorit BU208D zbatohet niveli i ult (L) i
impulsit nga stadi i eksituesit, transistori T dhe dioda shuarse (demfer) D
bllokohen. Ather nga burimi i ushqimit E = +125V, npr pshtjelln
parsore (1-2) t transformatorit t rreshtit (Tr.Rr), ngarkohet kondensatori
Cs = 2,2 F, q sht n seri me bobinat e zhvendosjes horizontale (BDH) t
rrezes s kineskopit (fig.4.76). Tufa elektronike (rrezja) ndodhet n qndr t
ekranit.
2. Kur zbatohet niveli i lart (H) i impulsit n bazn e transistorit BU
208D, ky transistor prcjell. Gjat ksaj kohe ndodh shkarkimi i kondensatorit Cs npr kolektor-emiter t transistorit BU208D dhe t bobinave t
zhvendosjes horizontale t rrezes (fig.4.77).
Dioda shuarse D2 qndron e bllokuar dhe kjo sht edhe koha e
kalimit t drejt t rrezes nga qendra e ekranit n ann e djatht t tij.

Kapitulli 4

Gjeneratort impulsiv

174

Tensioni i induktuar n bobinat e zhvendosjes s rrezes sipas

horizontalit sht kur kondensatori Cs = 2,2 F/250V shkarkohet plotsisht,
BU
208D

250V -

Lin

1,5K
V

BU
208D

CS
2,2F
250V

T
47

uzhv

I1
Qendra e
ekranit

CP
47nF

+ +

- +

izhv

Tr. Rr.

I1=ish(Cs)

E=+125
Fig.4.76
Rrezja n qendr t ekranit
V

BD
H

CP
1 5 47n
F
nF

T
D
E
47

CS Tr. Rr.
2
2,2F + +

Ana e djatht
e ekranit

E=+125V
Kalimi i drejt (I1)

Rrezja nga qendra n

ann e djatht t ekranit

Fig.4.77
rryma bhet zero dhe fusha magnetike rreth bobins s zhvendosjes (BDH)
invertohet.
3. Pas kohs 29 s (fig.4.82), baza e transistorit BU208D merr nivel
t ult (L) dhe si rrjedhoj transistori bllokohet (fig.4.78).

Elektronika Jolineare Nikolla Bardhi

175

Energjia elektromagnetike e bobinave t zhvendosjes s rrezes kthehet n

energji elektrostatike t ngarkimit t kondensatorit C p = 47nF/630V, q lidhet
paralel me transistorin final dhe me diodn shuarse D2.

B
BU
208D

CS

2,2F
250V

+
T
47

Tr. Rr.

I2=ing(Cp)

29S

+ +

- -

CP
47nF
1

Ana e djatht
Fig.4.78
E=+125V
Rrezja n
e ekranit
qendr
Qendra
Kalimi i drejt (I )
I1
Kondensatori
nI2 seri
C s = 2200 nF sht me kapacitet 1 shum
e ekranit

izhv

m t
0 se sa ai n paralel C p = 47 nF, prandaj Cs nuk prfillet gjat ktij
madh
Qendra
t
ngarkimi. eRryma
ekranit e ngarkimit t kondesatorit n paralel C p (I2) quhet
u
gjithashtu
zhv edhe rrym e zhvendosjes. Rrezja do t spostohet nga ana e
Kalimi i kundrt i rrezes (I2)
0 e ekranit pr n qendr t tij. Kjo zhvendosje quhet koh
djatht
e kalimit t
t
0
kundrt t rrezes. Kur kondensatori n paralel Cp = 47 nF ngarkohet plotsisht, rryma I2 bhet zero.
4. Koha kur transistori BU 806 dhe dioda shuarse D 2 qndrojn ende
t bllokuar. Kondesatori i ngarkuar Cp = 47 nF do t shkarkohet nprmjet
bobinave t zhvendosjes (fig.4.79).
Rryma e shkarkimit t tij I3 sht gjithashtu rrym e nevojshme pr
zhvendosjen e rrezes s kineskopit nga qendra n ann e majt t ekranit.
Kur kondensatori n paralel Cp shkarkohet plotsisht, rryma I3 shkon n

B
BU
208D

29S

izhv
0

Ana e djatht
e ekranit

Qendra
e ekranit

I2

2,2F
250V

-+

t
I3

uzhv
0

CP
47nF

I1

Tr. Rr.
CS

+
T
47

I3=ish(Cp)

Kalimi i
kundrt (I3)
Ana e
majt e
ekranit

E=+125V

Rrezja n
Qendr t ekranit
Kalimi i drejt
Ana e djatht e ekranit
Kalimi i
kundrt
i rrezes (I2)

Kapitulli 4

Gjeneratort impulsiv

176

Fig.4.79

I4=ing(Cs)

BU
208D

H
L
29S

izhv
0

D
E

I1

I4 e ekranit

CP
47nF

2,2F
250V

I4=ing(Cs)

Ana e djatht
e ekranit

Qendra

uzhv

CS

+
T
47

Tr. Rr.

I2

t
I3

+ +

- -

-+

E=+125V
Kalimi i
Rrezja n
drejt (I4)
Qendr t ekranit
D
Kalimi i drejt (I1)
Ana e
Ana e djatht e ekranit
majt e
ekranit
Kalimi i
Kalimi i
kundrt
kundrt (I3)
i rrezes (I2)

Fig.4.80
vlern zero, fusha elektromagnetike e bobinave t zhvendosjes horizontale
(BDH) invertohet dhe n to induktohet nj tension i kundrt i zhvendosjes.
Ndrsa rryma I1 realizoi zhvendosjen e rrezes elektronike nga qendra
n ann e djatht t ekranit (kalimi i drejt), rrymat I 2 dhe I3 kryejn kalimin

Elektronika Jolineare Nikolla Bardhi

177

e kundrt t rrezes nga ana e djatht n qendr (I 2) dhe nga qendra n ann e
majt t ekranit (I3). N figurn 4.79 tregohen edhe grafikt e zhvendosjes
izhv(t) dhe uzhv(t).
5- Polariteti i energjis elektromagnetike t grumbulluar n bobinat e
zhvendosjes, polarizon diodn D2, e cila prcjell. Fillon kshtu t kaloj nj
rrym ngarkimi I4, e cila e zhvendos rrezen elektronike nga e majta e ekranit
pr n qendr t tij kalimi i drejt (fig. 4.81).

I4=ing(Cs)
K

BU
208D

CS
2,2F
250V

T
47

L
29S

I4=ing(Cs)

Ana e djatht
e ekranit

I1

uzhv

CP
47nF

izhv

I4

Tr. Rr.

Qendra
e ekranit

I2

t
I3

Kalimi i
drejt (I4)
T
Ana e
majt e
ekranit

+ +

- -

-+

E=+125V

Rrezja n
Qendr t ekranit
Kalimi i drejt (I1)

Kalimi i
kundrt (I3)

Ana e djatht e ekranit

Kalimi i
kundrt
i rrezes (I2)

Fig.4.81
Gjat ksaj kohe, kondesatori C s = 2200 nF fillon t ngarkohet dhe
sapo ky kondesator ngarkohet pak, dioda D 2 bllokohet prsri, kurse rryma I 4

Kapitulli 4

Gjeneratort impulsiv

178

vazhdon t kaloj npr kalimin baz-kolektor t transistorit BU 806 dhe kjo

quhet koha e kalimit t drejt t rrezes, nga ana e majt pr n qendr t
ekranit.
Kur kondesatori Cs = 2200 nF ngarkohet plotsisht, rryma I 4 bhet
zero. Ndrkoh pas 35 s zbatohet gjendja e lart (H) dhe transistori BU 806
pcjell; kshtu q kondesatori Cs = 2200 nF fillon t shkarkohet npr
bobinat e zhvendosjes horizontale (BDH) duke krijuar nj rrym zhvendosse, e cila realizon kalimin e drejt t rrezes nga qendra n ann e djatht
t ekranit (fig.4.81).

Pr t arritur nj zhvendosje
horizontale korrekte, d.m.th.
35 S
29 S
kalim i drejt i rrezes dhe
L
kalim i kundrt i saj pr 64 s
Nisja
(15625 Hz) dhe nj pik-nisje
Ana e djatht
izhv
t sakt q t jet n
I1
I2
sinkronizim me at t transt
metimit, impulsi i komands
0
Qendra
I3
n bazn e transistorit final
e ekranit
duhet t jet i kontrollueshm
I4
uzhv
n frekuenc dhe n faz.
52 S
12S
Kondensatori 1 5 nF/11,5
kV shrben pr mbrojtjen e
tran-sistorit.
0
t
Kur nuk prcjell transitori ai
ngarkohet me tensionin 2E.
Kur prcjell transistori ai
Fig.4.82
shkarkohet nprmjet rezistencs s brendshme t transistorit. Nuk lejon rritjen e
krcimeve t tensionit n kolektorin e transistorit.
H

4.25 GJENERATORT ME BLLOKIM

Kta gjenerator ndrtohen me nj transistor dhe me nj transformator impulsiv me iftim t kundrt pozitiv t fort. Transistori lidhet me

Elektronika Jolineare Nikolla Bardhi

179

emiter t prbashkt, duke realizuar amplifikimin e sinjalit si dhe invertimin

e tij. Transformatori impulsiv realizon invertimin e dyt t sinjalit duke
plotsuar kushtin e fazs s autogjeneratorve.
Skema parimore e gjeneratorve me bllokim (switched-mode power
supplies) tregohet n figurn 4.83. elsi 1 realizohet me transistor
bipolar, me transistor me efekt fushe dhe me tiristor. Kurse elsi 2 realizohet me dioda me veprim t shpejt (D 1). Sensi i thurjes s pshtjellave L 1
dhe L2 bhet i till q kur prcjell dioda D 1 nuk do t prcjell transistori T 1.
Transistori T1 komandohet nga stadi i daljes s qarkut t komandimit.
Prcaktohet raporti midis tensionit t nevojshm n ngarkes U 0N1
dhe tensionit t prftuar U0, nga pshtjella e komandimit Lkom. Ky i fundit
krahasohet me tensionin e referimit Uref, i realizuar nga nj stabilizator
parametrik i tensionit me diod zener. Rezultati i ktij krahasimi shrben
pr t rregulluar kohn e prcjelljes s transistorit t fuqis T 1, pr t mbajtur
tensionin U0 n nj nivel t caktuar konstant, si rrjedhoj edhe tensioni i
daljes U0N do t mbahet konstant.
D1

Vh = 300V=

Tensioni
dhmbsharre

600Vpp

Qarku i
komandimit
R kuf.

L1
L2

UB

U0

T1

D2

Uref

CN

U0N1
RN

D1
L3

+
CN

U0N2
RN

Ukom

Fig.4.83
Gjat kohs prcjellse () t transistorit els T 1, pr shkak t
polaritetit t pshtjellave parsore e dytsore dhe pranis s diodave
radrizuese D1, q bllokojn kalimin e rryms pr n ngarkes, energjia grumbullohet n transformator n formn e energjis magnetike.
Prkundrazi, gjat kohs s bllokimit t transistorit (T-) kjo energji
transmetohet n ngarkesn (RN), nprmjet diodave D1 q tashm prcjellin.
Brthama prej ferriti e transformatorit duhet t ket nj hapsir ajrore

Kapitulli 4

Gjeneratort impulsiv

180

relativisht t madhe pr t mnjanuar ngopjen.

Pr nj raport ciklik =0,5T Tensioni uK-E i transistorit T sht i
barabart me dyfishin e tensionit t hyrjes (u h ), sepse n kohn e bllokimit t
transistorit n bornat K-E kemi tensionin u h s bashku me forcn elektromotore t autoinduksionit uL1 =Ldi/dt. Diodat me veprim t shpejt D 1 duhet
t ken nj rnie tensioni t drejt udr shum t vogl dhe t lejojn vlera t
mdha t rryms s drejt Idr. Gjithashtu kto dioda duhet t ken nj rrym
maksimale (Imax) 5 her m t madhe se rryma nominale n ngarkes (I 0N).
Ajo q krkohet nga ky tip ushqyesish sht konstruksioni i
transformatorit q duhet t ket nj iftim t fort midis pshtjells parsore
L1 dhe atyreve dytsore. Fillimisht vendoset gjysma e pshtjells parsore
pastaj vendosen t gjitha pshtjellat dytsore dhe n fund gjysma tjetr e
pshtjells primare.
Pulsimet e tensionit n dalje jan relativisht t konsiderueshme. Kta
gjenerator prshtaten mjaft mir n aplikimet q kan nevoj pr shum
tensione daljeje.
N figurn 4.84 tregohet skema parimore e thjeshtuar e gjeneratorit
me bllokim (Switched-ModePower Supplies).
N kondesatorin e filtrimit C1
iD
kemi tensionin e vazhduar:
IDmaks
220 2 =300V
ID
Kur transistori sht n gjeI0N
ndje
prcjellse, ky tension
0
t
zbatohet n pshtjelln aktive t
uD
transformatorit dhe n t kalon
rryma I0L1.
Njkohsisht n saj t sensit t
0
bobinave, krijohet nj tension
t
n pshtjelln dytsore dhe kur
qarku i dytsorit mbyllet, kalon
T
iK

rryma I0L2. Duhet t kemi parasysh se dioda D1, gjat ksaj

kohe, mnjanon lidhjet e shkurt
tra n pshtjelln dytsore.
0
Kta gjenerator kan nj
oshilator
q prodhon nj tenFig.4.84
sion dhmb sharre, i cili zbatohet n njrn hyrje t modulatorit t gjersis s impulsit (MGJI). Hyrja
tjetr e modulatorit komandohet nga nj tension i vazhduar V = , q merret
nga amplifikatori i gabimit ( nga krahasimi i V ref me V0).

Elektronika Jolineare Nikolla Bardhi

181

Nj pshtjell magnetizimi shtes kthen energjin e grumbulluar n

brthamn magnetike t transformatorit prej ferriti npmjet diods D M n
kondesatorin e filtrit C1. N kt diod kemi humbje prej 3W.
N transformatorin me brtham ferriti humbjet jan shum t vogla
(6W), sepse frekuenca e komutimit sht shum e lart, e rendit 50 KHz.
Humbjet n pjest e tjera t skems tregohen n figurn 4.84 Humbjet n
transistori T1 n rregjimin els nuk i kalon 10W.
N gjeneratorin me bllokim pr krkesat 120W (12V,10A) kemi
kto humbje:
-n urn radrizuese, q vendoset drejtpersdrejti n rrjetin 220V, 4W
(4 dioda 0,6V 1,5A);
-n transistorin els 1 10W;
-n transformatorin prej feriti 6W dhe n dioden e shpejt t radrizimit 6W (0,6V 10A).
Pra, gjithsej harxhohen rreth 26W dhe rendimenti i tyre sht:

4W
220
V~

PN
120
=
81 %
PN + Phumb 120 + 26
DM

+300 V

IO N 1

- 4x1N4007 +

(4.86)

6W

6W
D1

C2

10W

10A

C3

MGJI

12V

R
2

50 KHz
C1

IO N

U0

UZE
F
Tension dhmbsharr

Fig.4.85
Nga sa tham m sipr, prmasat e ktyre burime ushqimi jan
relativisht t vogla. Kta ushqyes prodhojn disa tensione t vazhduar n
dalje, t gjitha t stabilizuara.
1. Stabiliteti i tensionit n t gjitha pshtjellat e dytsorit sht m i
vogl se 5% , pr ndryshime t tensionit t rrjetit nga 150V deri ne 270V;

Kapitulli 4

Gjeneratort impulsiv

182

2. Stabiliteti i tensionit n t gjitha pshtjellat e dytsorit sht m i

vogl se 5%, pr ndryshime t ngarkess nga 30W n 120W;
3. Rendimenti sht mbi 80%.