Fakulteti i inxhinieris elektrike dhe kompjuterike

Prof. Dr. Ilir Limani

Prmbledhje e detyrave t zgjidhura (t paredaktuara) nga

provimet e lnds:

SINJALE DHE SISTEME

Prishtin, Korrik 2014

 Sinjalet dhe sistemet Konceptet themelore.

1. Disa nga shprehjet q shpesh lajmrohen n trajtimin e sinjaleve jan edhe

kto
N 1
1 aN
1
(a) an
n 0 1 a
(b) a
n 0
n

1 a
, a 1
k
a a
(c) a n
, a 1 (d) na n
, a 1
1 a 1 a
2
nk n 0

T provohet korrektsia e tyre.

Zgjidhje:
(a) Shuma mund t shnohet n trajt t zbrthyer
N 1

a
n0
n
1 a a 2 a N 2 a N 1

Nse kjo shum shumzohet me termin a, kemi

N 1
a a n a a 2 a N 1 a N
n0
dhe kur kto dy shprehje zbriten, fitohet
N 1 N 1 N 1

a n a a n 1 a a n
n 0 n0 n 0

1 a a 2 a N 2 a N 1
a a 2 a N 1 a N 1 a N
Prej ktu drejtprsdrejti shihet se vlen
N 1
1 aN

n 0
a n

1 a
I vetmi problem me kt shprehje sht rasti kur a=1, kur emruesi dhe numruesi
n ann e djatht t barazimit kan vler zero. Kjo situat zgjidhet p.sh. me
zbatimin e rregullit t LHopitalit pr shprehje t paprcaktuara t tipit 0/0. Por,
edhe pa t sht e qart se vlen
N 1

1
n 0
n
1 11 12 1N 2 1N 1 1 N N

(b) Vrehet se shprehja

1
n0 1 a
a
, a 1 n

paraqet rastin e veant t asaj nn pikn (a), kur N. Prandaj,

N 1
1 aN 1

n 0
a n
lim
N

n 0
a n
lim
N 1 a

1 a
, vetm kur a 1

Kuptohet, nse nuk plotsohet kushti i siprm shuma divergjon.

(c) Edhe kjo shprehje ndrlidhet me at parapraken, i vetmi dallim sht n kufirin
e poshtm t shums, prandaj me zvendsim m=n-k fitohet

ak
nk
a n

m0
a mk
a k

m 0
a m

1 a
, a 1

(d) Vrtetimi i ktij relacioni bhet duke diferencuar shumn nn pikn (b)
 d n
d n

da n 0
a
n 0 da
a
n0
na n 1
a 1

n0
na n

Nga ana tjetr, kjo duhet t jet e barabart me

d 1 1

da 1 a 1 a 2
duke i barazuar derivatet e shprehjeve vrtetohet se vrtet vlen

a
na n , a 1

2
n 0 1 a

2. Prcaktoni se a jan periodike apo aperiodike sinjalet e poshtshnuara. Nse

sinjali sht periodik prcaktoni periodn dhe frekuencn fondamentale.

(a) x t cos 2 t , (b) x t cos t 2 , (c) x t e 2t
2

3 4 3

(d) x n cos 2 n , (e) x n cos n 2 , (f) x n e 2n
2

3 4 3
Zgjidhje:
(a) S pari rregullohet shprehja pr x(t) n trajt m t prshtatshme funksionale,
1 1
x t cos 2 t cos 2 t
3 4 2 2 3 4
1 1 2
cos t
2 2 3 2
Pastaj, nga kushti pr periodicitet t sinjalit, x t T x t , rrjedh barazimi,
2 2
t T t 2 k ,
3 2 3 2
i cili knaqet, n qoft se
2
T 2 k , k 1, 2,
3
ose
T 3k , k 1, 2,
Perioda fondamentale sht vlera m e vogl e T-s, prandaj T=3. Nga kjo
zgjedhje rrjedh edhe vlera e frekuencs themelore,
2 2
0
T 3
(b) Pr t qen sinjali periodik duhet t vlej barazimi

t T T 2t T
2
t 2 2 k t2
3 3 3 3
ose

T 2t T
2 k
3
Meq t sht variabl nuk mund t gjendet asnj vler konstante e T-s pr t ciln
plotsohet barazimi i siprm, prandaj prfundohet se ky sinjal nuk sht periodik.
(c) Nga
2 t T
2 2
e 2 t e

2
 rrjedh ekuacioni
e 2t e 2t e 2T 2t T
2 2

ose
2T 2t T 0 .
Ngjashm si nn pikn (b) edhe ktu nuk mund t gjendet asnj T me vler
konstante pr t ciln vlen barazimi. Pra, edhe ky sinjal nuk sht periodik.
(d) Katrori i kosinusit zbrthehet
1 1 2
x n cos 2 n cos n
3 4 2 2 3 2
dhe n t zbatohet prova e periodicitetit
2 2 2
cos n N cos n , N 2 k
3 2 3 2 3
Prej ktu rrjedh N 3k q do t thot se perioda themelore e sinjalit sht N=3.
(e) Pr t qen ky sinjal diskret periodik duhet t vlej ekuacioni
2
cos n N cos n 2 2 k
3 3
q ka pr rrjedhoj
2 2
n nN N 2 n 2 2 k
3 3 3 3
ose
2
nN N 2 2 k
3 3
Nga ky ekuacion mund t prcaktohen vlerat e N si zgjidhje e ekuacionit
kuadratik. Kto zgjidhje jan n funksion t variablit t pavarur n. Pra nuk
ekziston asnj vler konstante e periods N pr t ciln knaqet barazimi, q ka
pr rrjedhoj konstatimin se sinjali nuk sht periodik.

3. Pr nj sinjal t vazhduar x(t) dihet se sht periodik me period themelore T.

Nga ky sinjal prodhohen dy sinjale t tjera, duke shkallzuar boshtin kohor.
Kto dy sinjale jan t prkufizuara si: q(t)=x(2t) dhe r(t)=x(t/2)
(a) Trego se a ka fakti q x(t) sht periodik pr rrjedhoj edhe faktin se q(t) dhe
r(t) jan gjithashtu periodike. Nse po, ather prcakto periodat e q(t) dhe
r(t).
(b) Vrteto se a vlen edhe e anasjella.
Zgjidhje:
(a) Nse x(t) sht periodik, ather vlen
x t x t T
kjo ka pr rrjedhoj q
x 2t x 2t T x 2 t T / 2
q mund t shkruhet edhe ndryshe
q t q t T / 2
Barazimi i siprm tregon se periodiciteti i x(t) implikon edhe periodicitetin e q(t)
me period T1=T/2.
Ngjashm vrtetohet edhe pr r(t),
x t / 2 x t / 2 T x t 2T / 2

3
 ose
r t r t 2T
Q do t thot se r(t) sht periodik me period themelore T2=2T.
(b) Ktu ska ka t vrtetohet, meqense pr kt mjafton q sinjalet x(t), q(t) dhe
r(t) i ndrrojn rolet.

4. Le t jen dhn dy sinjale periodike x1(t) dhe x2(t). Perioda themelore e x1(t)
sht T1, ndrsa perioda e x2(t) sht T2.
(a) T prcaktohet se a do t jet sinjal periodik shuma e ktyre dy sinjaleve. Nse
kjo shum e sinjaleve del periodike, le t caktohet perioda T e ktij sinjali.
(b) Prmes prfundimit t arritur nn pikn (a) le t caktohet se, a jan periodike
sinjalet e dhna n vijim dhe nse jan, sa e kan ato periodn themelore?
x t cos 5 t sin 12 t dhe x t cos 5 t sin 2t
Zgjidhje:
(a) Meqense sinjalet x1(t) dhe x2(t) jan periodike me periodat prkatse, duhet t
vlej
x1 t x1 t T1 x1 t kT1 dhe x2 t x2 t T2 x2 t lT2
ku k dhe l jan numra natyror. Shuma e ktyre dy sinjaleve mund t jet periodike
nse plotsohet kushti
x t x1 t x2 t x t T x1 t T x2 t T
Sinjali x1(t) sht periodik me period T1, prkatsisht me kT1, ndrsa ai x2(t) sht
periodik me period T2, prkatsisht me lT2. Nga barazimi i fundit rrjedh
prfundimi se pr t qen sinjali x(t) periodik, njkohsisht duhet t plotsohen
kto dy barazime
T kT1 dhe T lT2
Kjo do t thot se shuma e dy sinjaleve periodike, me perioda t ndryshme, sht
periodike vetm n qoft se raporti i periodave t tyre sht numr racional.
T1 l

T2 k
Perioda themelore e sinjalit x(t) n kt rast prcaktohet me
T kT1 lT2
(b) N qoft se shprehja pr funksion t sinjalit shtrohet si n vijim
2 2
x t cos 5 t sin 12 t cos t cos t
T1 T2
del se sinusoidat q e prbjn at kan perioda themelore t prsritjes
2 2 2 1
5 T1 dhe 12 T2
T1 5 T2 6
Raporti i periodave t sinjaleve prbrse sht numr racional
T1 12

T2 5
q ka pr rrjedhoj se ky sinjal sht periodik me period
T 5T1 12T2 2
N rastin e sinjalit

4
 2 2
x t cos 5 t sin 2t cos t sin t
T1 T2
periodat e termeve prbrse jan
2 2 2
5 T1 dhe 2 T2
T1 5 T2
Raporti i periodave do t jet
T1 2

T2 5
q sht nj numr irracional. Kjo ka pr rrjedhoj prfundimin se nuk ekziston
asnj vler e periods T pr t ciln t dy komponentt e sinjalit bashkrisht jan
periodik, prandaj sinjali x(t) nuk mund t jet periodik edhe pse prbhet nga
shuma e dy sinjaleve periodike.

5. Verifikoni periodicitetin pr sinjalin vijues:

13
x n e cos n
j n
7

Zgjidhje:
Ngjashm si n rastin e sinjaleve t vazhduara edhe pr sinjale diskrete periodike,
t formuara nga shuma e dy sinjaleve periodike, mund t caktohet kushti i
periodicitetit pr rastin e prgjithshm. Pra le t supozojm se sht i dhn sinjali
x[n]= x1[n]+ x2[n], ku sinjali i par sht periodik me period N1 dhe i dyti me N2.
Pr t qen periodik sinjali x[n] me period N nevojitet plotsimi i kushtit
x n x n N x1 n N x2 n N
Meqense periodat e sinjaleve x1[n] dhe x2[n] jan N1 dhe N2, pr tu plotsuar
barazimi i siprm nevojitet t vlej
N kN1 dhe N lN 2 , k , l 1, 2,
q rezulton me kushtin e njjt si pr rastin e sinjaleve t vazhduara periodike.
Pra, pr t qen periodik shuma e dy sinjaleve diskrete periodike raporti i
periodave t jet numr racional
N1 l

N2 k
Me kt prfundim mund ti qasemi zgjidhjes s detyrs pr sinjalin konkret.
13
x n e cos n
j n
7

Termi i par do t jet periodik kur t plotsohet kushti,

13 13 14 14
n N1 n 2 m, N1 m 13 14
7 7 13 13
kurse i dyti
n N 2 n 2 m, N 2 2m 2 1 2
Meqense raporti i periodave t ktyre dy komponentve sht numr i plot
N1 14
7
N2 2
prfundojm se sinjali x[n] sht periodik me period
N 7 N 2 N1 14

5
 6. T tregohet se energjia e nj sinjali arbitrar t vazhduar x(t) sht e barabart
me shumn e energjive t komponentve prbrse ifte dhe teke t ktij
sinjali.
Zgjidhje:
Dihet se gjithmon nj sinjal mund t shprehet si
x t xs t xas t
Prandaj energjia e sinjalit x(t) mund t shtrohet si

E x 2 t dt x t x t 2 x t x t dt
2
s
2
as s as

Nse kemi parasysh se
x t x t x t x t
xs t dhe xas t
2 2
ather vlen

1 1 1
xs t xas t dt
x 2 t x 2 t dt x 2 t dt x 2 d 0
4 4 4
me kt vrtetohet se vrtet energjia e nj sinjali sht e barabart me shumn e
energjive t pjesve ifte dhe teke t tij.

E x t dt x t dt x t dt
2 2 2
s as

7. M posht jan prshkruar disa sinjale t vazhduara dhe diskrete. Prcaktoni

se cilt nga kto jan sinjale t energjis, t fuqis apo nuk i takojn as llojit
par e as t dytit.
(a) x t e at u t , a 0 (b) x t tu t
(c) x t A cos 0 t (d) x n 1 / 3 u n
n

(e) x n u n (f) x n 5e j 2 n
Zgjidhje:
(a) x t e at u t , a 0

1 1
x t dt e 2 at dt lim 1 e 2 at
2
E
0
2a t 2a
N kt rast sinjali x(t) sht sinjal i energjis.
(b) x t tu t

1 3
x t dt 0 t dt lim
2
E 2
t
t 3

Sinjali x(t) nuk sht i energjis, mbetet t verifikohet se a sht ai sinjal i fuqis
T /2 T /2 3
1 1 1 T
x t dt lim t 2 dt lim
2
P lim
T T
T / 2
T T
0
T 3T

2
Prfundohet se sinjali x(t) nuk sht as i energjis e as i fuqis.
(c) Sinjalet periodike nuk mund t jen t energjis, prandaj sinjali provohet
vetm n kushtin q t jet i fuqis. Shprehja prkufizuese e fuqis pr sinjale
periodike reduktohet n integrim brenda nj periode t sinjalit. Perioda e ktij
sinjali sht

6
 2
T
0
ndrsa fuqi llogaritet me shprehjen
0 /
1
T /2

x t dt 0 cos 2 0 t dt
2
P A
2

T T / 2 2
0 /
0 /
0 1 A2
A2 cos 20 t 2 dt
2 0 / 2 2
Ky sinjal sht i fuqis.

(d)
x n 1/ 3 u n
n

2n n
1 1 1 9
x n
2
E
n n0 3 n 0 9 1 1/ 9 8
Ky sht sinjal i energjis.
(e) Ky sinjal nuk mund t jet i energjis sepse po ta paramendojm kt sinjal si
at nga pika e mparshme, ku n vend t faktorit (1/3) lajmrohet faktori 1,
ather sht e qart se shprehja pr energji nuk konvergjon. Prandaj ky sinjal
mund t provohet n shprehjen pr fuqi
1 N
1 N
N 1 1
N
2
P lim x n lim 12 lim
N 2 N 1 2 N 1 n 0 N 2N 1 2
n N
Pra, ky sinjal sht i fuqis.
(e) x n 5e j 2 n . Ky sinjal ka kohzgjatje t pafundme, por nuk sht periodik (t
vrtetohet). Nse kihet parasysh se moduli i ktij sinjali sht
x n 5 e j 2n 5
ather shihet se ky nuk mund t jet sinjal i energjis sepse shuma e pafundme e
katrorve t moduleve nuk konvergjon dhe rrjedhimisht sinjali nuk mund t jet i
energjis. Ky sinjal sht i fuqis sepse
1 N
1 N 25 2 N 1

2
P lim x n lim 52 lim 25
N 2 N 1 N 2 N 1 N 2N 1
n N n N

8. Shprehni sinjalet x1(t), x2(t), x3(t), dhe x4(t) prmes sinjalit q(t).

Zgjidhje:

7
(a)

q(t+1) 1 1 q(-t+1)

q(t) 0 1 2 0 1 2
1 t t

1 q(t-1)
0 1 2 t

0 1 2 t
x1(t)
x1 t q 1 t q t 1 1

-1 0 1 2 t

(b)
q(t+1)
1 1 q(-t+1)

q(t) 0 1 2 0 1 2
1 t t

1 q(t+1)
0 1 2 t

0 1 2 t
x2(t)
x2 t q 1 t q t 1 1

-1 0 1 2 t

(c)
q(-t+0.5)
q(t+0.5) 1 1

q(t) 0 1 2 0 1 2
1 t t
q(t+0.5)
1
0 1 2 t

0 1 2 t
1 x3(t)
x3 t q 0.5 t q t 0.5

-1 0 1 2 t

(d)

8
 9. M posht sht paraqitur nj sinjal i vazhduar dhe nj diskret.
x[n]
2
x(t)
2 2
1 1

-3 -2 0 1 2 t -4 -3 -2 -1 0 1 2 3 n
Skiconi trajtat dhe shnoni me kujdes vlerat karakteristike pr kto sinjale:
i. Pjesn shkaksore e x(t) dhe x[n].
ii. Pjesn kundrshkaksore e x(t)dhe x[n].
iii. Komponentt ift (simetrik) dhe tek (antisimetrik) t sinjaleve x(t) dhe x[n].
(a) x t 1 dhe x n 2 .
(b) x 2t 3 dhe x 3 n .
(c) x 3 t / 2 dhe x 2n 1 .
(d) u 1 t x t x t 2 dhe x n u 1 n .
(e) x 2t 3 t 1 dhe x 2n 1 n 1 .
(f) 3 x t 1 x t / 2 1 u t 1 dhe x n 2 .
Zgjidhje:
(a)

xk t x t u t

xk n x n u n

(b)

xak t x t u t

9
 xak n x n u n 1

(c)
x t x t
xs t
2

x t x t
xas t
2

x n x n
xs n
2

x n x n
xas n
2

(d) x t 1 dhe x n 2 .

(e) x 2t 3 dhe x 3 n .

(f) x 3 t / 2 dhe x 2n 1 .

10
(g) u 1 t x t x t 2 dhe x n u 1 n .

11
 10. Sinjali i skicuar n figur t shprehet matematikisht prmes sinjaleve shkall-
njsi.

Zgjidhje:

x t sin t u t 2 u t 2t u t u t 1 2 u t 1 u t 2
u t 2 u t 3 4 t u t 3 u t 4 1.5 u t 5 u t 6

11. T vrtetohen kto veti t impulsit njsi

1
(a) at t
a
(b) Se delta impulsi sht funksion ift, t t
Zgjidhje:
(a) Le t jet dhn nj sinjal arbitrar x(t) dhe nj konstant reale a. Llogarisim
integralin ktij sinjali me (at), si n vijim
1
a x a d , a 0
1 1
x t at dt 1 x d x 0
a a a

a x d , a 0

a
Nse kemi parasysh prkufizimin e (t)

x t t dt x 0

dhe e rishkruajm kt zbrthim duke e kombinuar me shprehjen e siprme

1 1 1
x 0 x t at dt x t t dt x 0
a a a
arrijm n prfundim se vrtet vlen
1
at t
a

12
 (b) iftsia e (t) vrtetohet n mnyr triviale nga prfundimi nn pikn (b).
Nse marrim se a=-1, ather do t vlej
1
t t t
1

12. T tregohet se far ndrlidhje ka n mes t delta impulsit (t) dhe sinjalit
shkall njsi u(t).
Zgjidhje:
Delta impulsi ka zbatim t rndsishm n prshkrimin e derivateve t
sinjaleve q jan pjes-pjes t vazhduara, me hope n numr t fundm t
pikave. Problemi me kto sinjale qndron n faktin se derivati i tyre n pikn e
hopit nuk sht i prcaktuar n kuptimin e zakonshm, q do t thot se ky
derivat ka vler t pafundme, negative apo pozitive. Pr ta qartsuar iden e
zbatimit le t kemi parasysh se pr integralin e (t) vlen barazimi
0, t 0
d
t

1, t 0
N ann e djath t shprehjes s siprme leht njihet prkufizimi i sinjalit
shkall-njsi u(t), prandaj mund t shtrojm implikimin
du t
d u t t
t
dt
Me kt jo vetm se u prfitua nj prkufizimi i ri pr (t), por gjithashtu edhe
mundsia pr t shprehur derivatet e sinjaleve n pikat e hopeve. Padyshim,
sinjali m karakteristik q ka hop sht sinjali shkall-njsi. Sipas rezultatit t
fituar shohim se derivati i ktij sinjali sht gjithkund zero, prve n t=0 ku
ka vler pafundsisht t madhe, q shprehet mir prmes delta impulsit me
pesh njsh.

du t
t
dt

u t d
t

13. T prcaktohet derivati i sinjalit t paraqitur grafikisht n vijim.

Zgjidhje:

13
 S pari sinjali shprehet prmes sinjaleve shkall njsi, meq ai sht pjes-pjes i
vazhdueshm
x t u t 3 u t 2 et u t 2 u t 3 t u t u t 2 u t 2 u t 3
2 7 / 2 t u t 3 u t 4 u t 4 u t 5 2 t 5 u t 5 u t 6

Pastaj diferencohet, ku n do hop t sinjalit lajmrohet impulsi njsi (t) me

pesh t prcaktuar me amplitudn e hopit dhe parashenj pozitive nse hopi sht
pozitiv dhe parashenj negative nse hopi sht negativ. Prcaktimi i derivatit
mund t bhet me inspektim t grafikut. Hopet si shihet jan n pikat t=-3, t=-2,
t=0, t=5. Rezultati i fituar sht treguar grafikisht ndrsa studentit i lihet ta vrtetoj
korrektsin e ksaj duke diferencuar shprehjen e siprme pr x(t).

14. A mund t prkufizohet derivati i (t)? Nse po, prcaktoni se a mund t

gjendet ndonj relacion q e ndrlidh at me delta impulsin.
Zgjidhje:
sht m se e qart se ky derivat nuk mund t definohet n kuptimin e zakonshm
si pr sinjale t vazhduara. E vetmja qasje q e kemi n dispozicion pr ta
prcaktuar derivatin e delta impulsit sht q t zbrthejm shprehjen
d t t dx t dx t
x t
dt x t t t
dt


t dt
dt
x ' 0
dt
0 t 0

Nga kjo prfundojm se derivati i delta impulsit (t) ka efekt n sinjalin x(t) ashtu
q ktij ia veon vlern e derivatit sipas relacionit

x t ' t dt x ' 0

Le t marrim se kemi sinjalin x(t)=(-t) dhe kemi parasysh rezultatin e fundit. Do t

mund t shkruanim se

t ' t dt 1

t dt
Duke i krahasuar shprehjet n integral n t dy ant e barazimit, prfundojm se
vlen
t t ' t

15. T zbrthehen shprehjet

(a) 3t 4 t 1

(b) t t 2 dt

14
Zgjidhje:
(a)
x t 3t 4 t 1 3 t 4 t 1 3 t 1
t 1

(b)

A t t 2 dt t t 2 2

16. Nj sistem mund t jet:

Me kujtes apo pa t.
Shkaksor, kundrshkaksor apo joshkaksor.
I pandryshueshm (invariant n zhvendosje) apo i ndryshueshm n koh.
Linear apo jolinear.
Stabil apo jostabil
Prcaktoni se cilat nga vetit e siprshnuara vlejn pr sistemet e mposhtme.
Prgjigjja duhet t jet e argumentuar n mnyr t qart.
dx t
(a) y t S x t , (b) y n S x n 1 1 x n
n

dt
2t
(c) y t S x t x t 1 x 3 t , (d) y t S x t x d

(e) y n S x n x n
Zgjidhje:
(a) Jan disa prkufizime t derivatit t nj funksioni
dx t x t t x t
I y t lim
dt t 0 t
dx t x t x t t
II y t lim
dt t 0 t
dx t x t t / 2 x t t / 2
III y t lim
dt t 0 t
Shkaksia dhe kujtesa
N baz t prkufizimeve t siprme prfundohet se n t gjitha rastet, sistemi
sht me kujtes sepse vlerat aktuale t sinjalit n dalje varen qoft nga vlerat e
kaluara t sinjalit n hyrje, qoft nga vlerat e ardhshme dhe qoft nga t dyja.
Sistemi i prkufizuar sipas (I) sht kundrshkaksor sepse dalja varet nga koha e
ardhshme (t+t). Sistemi (II) sht shkaksor, sepse dalja varet nga koha e kaluar
(t-t). Sistemi (III) sht joshkaksor sepse dalja varet si nga koha e kaluar ashtu
edhe nga ajo e ardhshmja.
Pandryshueshmria n koh (invarianca n zhvendosje)
N sinjalin x(t) sistemi prgjigjet me
dx t
y t
dt
N x(t) t zhvendosur pr t0, prkatsisht n sinjalin x1(t)=x(t-t0), sistemi prgjigjet
me
dx t dx t t0
y1 t 1
dt dt
Prgjigja e zhvendosur e sistemit n x(t) pr t0, sipas shprehjes s par, do t jet

15
 dx t t0
y t t0
dt
Meqense prgjigja e zhvendosur e sistemit pr t0 sht e njjt me prgjigjen e
sistemit n hyrjen e zhvendosur pr t njjtn t0, prfundohet se sistemi sht, i
pandryshueshm n koh, prkatsisht invariant n zhvendosje.
Lineariteti
Prova e homogjenitetit:
Sistemi prgjigjet n hyrjen e shkallzuar me nj konstant c, me
dx t
y1 t S cx t cx t c
d
cy t
dt dt
shihet se kjo prgjigje sht e njjt me prgjigjen y(t) t shkallzuar me t njjtn
konstant, prandaj sistemi sht homogjen.
Prova e aditivitetit
Nse sistemi prgjigjet n nj x1(t) me y1(t) dhe n nj x2(t) me y2(t), sipas
shprehjeve
dx t dx t
y1 t 1 dhe y2 t 2
dt dt
ather prgjigja e sistemit n x(t)= x1(t)+ x2(t) do t jet
d dx t dx1 t
y t x1 t x2 t = 1 + y1 t y2 t
dt dt dt
Pra sistemi n shumn e hyrjeve prgjigjet me shumn e daljeve prkatse. Nga
kjo prfundohet se ai sht aditiv. Meqense se sistemi ishte edhe homogjen,
rrjedh konkluzioni se ai sht linear.
Stabiliteti
Pr t provuar jostabilitetin e nj sistemi mjafton t gjendet nj rast i sinjalit hyrs
me vlera t fundme, pr t cilin sistemi prgjigjet me dalje t pakufizuar pr nga
vlera. N rastin konkret sinjali shkall njsi x(t)= u(t) sht sinjal i cili nuk e
tejkalon vlern 1, por sistemi n kt ngacmim prgjigjet me
dx t du t
y t t
dt dt
(t) si dihet ka vler t pafundme n t=0, prandaj prfundojm se ky sistem sht
jostabil.
(b)
y n S x n 1 1 x n
n

Kujtesa dhe shkaksia
Sistemi nuk ka kujtes sepse dalje n astin n varet nga hyrja vetm n at ast.
Sistemi sht shkaksor sepse dalja n nj koh t caktuar nuk varet nga hyrja n
kohrat e ardhshme.
Pandryshueshmria n koh
N qoft se n hyrjen x[n] sistemi prgjigjet me
y n S x n 1 1 x n
n

ather n hyrjen e zhvendosur pr k do t prgjigjet me
y1 n S x n k 1 1 x n k
n

Nga ana tjetr, dalja e vonuar pr k pozita do t jet

16
 y n k 1 1

nk
x n k

prej ktu shihet se
y n k y1 n
Prandaj prfundojm se sistemi sht i ndryshueshm n koh (jo invariant n
zhvendosje).
Lineariteti
Prgjigja e sistemit n hyrjen e shkallzuar sht
S cx n 1 1 cx n cy n
n

Prfundimi: Sistemi sht homogjen.
Prgjigja e sistemit n shum t dy hyrjeve sht:
S x1 n x2 n 1 1 x1 n x2 n y1 n y2 n
n

Prfundimi: Sistemi sht edhe aditiv. Rrjedhimi: Homogjen dhe aditiv sht
ekuivalent me linear.
Stabiliteti
Supozojm se vlerat e hyrjes jan t kufizuara me nj prag Bx,
max x n Bx
n

ather pr daljen do t vlej

max y n max 1 1 x n max 1 1 max x n 2 Bx
n n

n n n n
Prfundimi: Sa her q dalja sht e kufizuar n vlera, e till do t jet edhe
prgjigja (dalja). Kjo do t thot se sistemi sht stabil.
(c)
y t S x t x t 1 x 3 t
Kujtesa dhe shkaksia
Nse caktojm vlern e daljes n t=0, fitojm y(0)= y(-1)+ y(3). Pra, kjo dalje
varet si nga vlerat e kaluara ashtu edhe nga ato t ardhshme, prandaj prfundojm
se ky sistem sht me kujtes dhe joshkaksor.
Pandryshueshmria n koh
Prgjigja e sistemit n sinjalin e zhvendosur x1(t)=x(t-t0) do t jet
y1 t S x t t0 S x1 t x1 t 1 x1 3 t
x t t0 1 x 3 t t0
Prgjigja e zhvendosur e sistemit pr t0 sht
y t t0 x t t0 1 x 3 t t0
x t t0 1 x 3 t t0
Prej ktu konstatohet se
y t t0 y1 t
me prfundim se ky sistem sht i ndryshueshm n koh.
Lineariteti
Prgjigja e sistemit n nj kombinim linear t hyrjeve x(t)=c1x1(t)+ c2x2(t) do t
jet

17
 S c1 x1 t c2 x2 t c1 x1 t 1 c2 x2 t 1 c1 x1 3 t c2 x2 3 t
c1 x1 t 1 x1 3 t c2 x2 t 1 x2 3 t
c1 y1 t c2 y2 t
q do t thot se sistemi n kombinimin linear t hyrjeve prgjigjet me kombinim
linear t daljeve (parimi i superponimit) me pesha t njjta. Prfundimi sistemi
sht linear.
Stabiliteti
Supozojm se vlerat e hyrjes jan t kufizuara me nj prag Bx,
max x t Bx
n

ather pr daljen do t vlej

max y t max x t 1 x 3 t 2 max x t 2 Bx
n n n

prandaj sistemi sht stabil.

(d)
2t
y t S x t x d

Kujtesa dhe shkaksia
Sistemi ka kujtes sepse, jo vetm se dalja aktuale varet nga vlerat e kaluara t
hyrjes por ajo varet edhe nga vlerat e ardhshme (kufiri i siprm i integralit 2t).
Gjithashtu, pa vshtirsi vrehet se ky sistem sht joshkaksor. Pr shembull n
prcaktimin e daljes pr momentin t=1, hyn edhe vlera e hyrjes n momentin t=2.
Pandryshueshmria n koh
Dalja e zhvendosur pr t0 do t jet
2 t t0

y t t0 x d

ndrsa prgjigja e sistemit n hyrjen e zhvendosur sht
2t 2 t t0

y1 t S x t t0 x t d x d
0

prej ktu
y t t0 y1 t
me prfundim se ky sistem sht i ndryshueshm n koh.
Lineariteti
Prgjigja e sistemit n nj kombinim linear t hyrjeve x(t)=c1x1(t)+ c2x2(t) do t
jet
2t
S c1 x1 t c2 x2 t c x c x d
1 1 2 2

2t 2t
c1 x1 d c2 x d c y t c y t
2 1 1 2 2

q do t thot se sistemi n kombinimin linear t hyrjeve prgjigjet me kombinim
linear t daljeve (parimi i superponimit) me pesha t njjta. Prfundimi: sistemi
sht linear.
Stabiliteti
Le t jet sinjali hyrs x(t)=u(t), prgjigja e sistemit n kt hyrje do t jet

18
 2t 2t
y t x d d 2tu t
0

Sinjali hyrs sht i kufizuar me vlern 1, ndrsa prgjigja e sistemit n kt sinjal

nuk kufizohet n vlera me rritjen variablit t pavarur t. Prandaj sistemi nuk mund
t jet stabil.
(e)
y n S x n x n
Sistemi ka kujtes sepse p.sh. y[1]=x[-1]. Gjithashtu ai nuk mund t jet shkaksor
sepse y[-1]=x[1]. Sistemi sht linear. Gjithashtu ky sht stabil, pr arsye se vlera
maksimale e modulit t daljes nuk e tejkalon at t hyrjes.
Sistemi sht i ndryshueshm n koh sepse n hyrjen e zhvendosur pr k pozita
prgjigjet me
y1 n S x1 n S x n k x1 n x n k
ndrsa dalja e zhvendosur pr k pozita do t jet
y n k x n k x n k
dhe kto ty dyja nuk jan t njjta.

17. Prcaktoni se a jan apo sjan sistemet e poshtshnuara invertibile? Nse

konstatoni se sistemi sht invertibil, prcaktoni sistemin prkats invers. N
t kundrtn, jepni shembullin e dy sinjaleve n hyrje q japin prgjigje t
njjt t sistemit.
2t

(a) y t S x t x d

(b) y t S x t x 3t 2
(c) y t S x t x k t
(d) y n S x n nx n
(e) y n S x n x n x n 1

Zgjidhje:
(a)
dy t d 2t d d dX t
x d X 2t X 2 2x t
dt dt dt dt
dt
0
Sistemi i kundrt sht n mnyr t njvlershme i prcaktuar me
1 dy t
x t S 1 y t
2 dt
prandaj sistemi sht invertibil.
(b)
y t S x t x 3t 2
u 2
Zvendsojm u 3t 2 t dhe fitojm
3 3
u 2 t 2
x u y ose x t S 1 y t y
2 3 2 3

19
 Prsri, sistemi sht i kthyeshm sepse nga dalja mund t prcaktohet, n mnyr
unike, hyrja.
(c)
y t S x t x k t
Nga prkufizimi i sistemit mund t shtrohet edhe sistemi i kundrt
x t S 1 y t k y t
Ky sistem sht invertibil pr k me vlera teke, ndrsa pr vlerat e k ifte nuk sht,
sepse nj dalje e caktuar y(t) mund t jet prodhuar nga x(t) apo -x(t).
(d)
y n S x n nx n
matematikisht mund t prcaktohet inversi i ktij funksionaliteti
1
x n S 1 y n y n
n
Edhe pse mund t duket se ky sistem sht invertibil, ai nuk sht. Mund t
vrehet se pr n=0, cilido sinjal x[n] prodhon y[0]=0, ky fakt mjafton pr ta
klasifikuar kt sistem si jo t kthyeshm.
(e)
y n S x n x n x n 1
N kt rast nuk shihet qart se si t prcaktohet relacioni i kundrt n mes t
hyrjes dhe daljes. Por, mund t vrehet se prgjigje t njjt y[n] shkakton si
ngacmimi x[n] ashtu edhe ai -x[n], q e klasifikon kt sistem n ato jo invertibile.

18. Nj sistem mund t jet:

Me kujtes apo pa t.
Shkaksor, kundrshkaksor apo joshkaksor.
I pandryshueshm (invariant n zhvendosje) apo i ndryshueshm n koh.
Linear apo jolinear.
Stabil apo jostabil
Prcaktoni se cilat nga vetit e siprshnuara vlejn pr sistemet e mposhtme.
Prgjigjja duhet t jet e argumentuar n mnyr t qart.
(a) y n 3 y n 1 2 x n 2

sin t y t 4 xt
dy
(b)
dt
(c) y n nx 2n
Zgjidhje:
(a) y n 3 y n 1 2 x n 2 (*)
Invarinaca n koh:
Le t zbatohet n hyrje sinjali i vonuar pr k pozita v n x n k , pr kt sinjal
do t vlej:
yv n 3 yv n 1 2v n 2 2 x n k 2 (**)
Nse n ekuacionin prcaktues t sistemit zvendsohet n n'k , fitohet:
y n ' k 3 y n ' k 1 2 x n ' k 2

20
Krahasohet ky ekuacion me at (**) dhe vrehet se yv n y n k . Prfundim:
N hyrjen e vonuar sistemi prgjigjet me daljen e vonuar, prandaj sistemi sht
invariant n koh (zhvendosje).
Lineariteti:
Homogjeniteti: v n ax n
ya n 3 ya n 1 2v n 2 2ax n 2
Ekuacioni (*) shumzohet me konstantn a,
ay n 3ay n 1 2ax n 2
Krahasohet ky ekuacion me at paraprak dhe vrehet se ya n ay n , d.m.th.
Sistemi n hyrjen e shumzuar me nj konstant prgjigjet me daljen e shumzuar
me po t njjtn konstant. Rrjedhim: Sistemi sht homogjen.
Le t zbatohen dy sinjale x1 n dhe x2 n n hyrje, sistemi n to do t prgjigjet
sipas ekuacioneve:
y1 n 3 y1 n 1 2 x1 n 2
y2 n 3 y2 n 1 2 x2 n 2
Mblidhen kto dy ekuacione,
y1 n y2 n 3 y1 n 1 y2 n 1 2 x1 n 2 x2 n 2
Prfundim: n shumn e ngacmimeve sistemi prgjigjet me shumn e prgjigjeve
t veanta, prandaj sistemi ka vetin e aditivitetit. Homogjen dhe aditiv, do t
thot se sistemi sht linear.
Shkaksia:
Dalja n momentin n varet nga hyrja n momentin n+2: Prfundim: sistemi nuk
mund t jet shkaksor.
Kujtesa:
Dalja n momentin n varet nga dalja n momentin paraprak. Prfundim: Sistemi
ka kujtes.
dy
(b) sin t y t 4 x t
dt
Invarianca n koh:
Ngjashm si te ekuacionet e diferencs, nse vt xt t 0
dy v t
sin t y v t 4vt 4 xt t 0
dt
Nse ekuacioni prcaktues i sistemit shkruhet pr kohn t ' t t 0
dy t 't 0
sin t 't 0 y t 't 0 4 xt 't 0
dt
Krahasohet ky ekuacion me at paraprak, dhe meqense n rastin e prgjithshm
sin t t 0 sin t , rrjedh se y v t yt t 0 . Prfundim n hyrjen e vonuar
sistemi nuk prgjigjet me daljen e vonuar. Pra, sistemi sht i ndryshueshm (jo
invariant) n koh.
Lineariteti:
Le t jet n hyrje nj shum e peshuar e hyrjeve t veanta x t ax1 t bx 2 t .
N kt ngacmim sistemi do t prgjigjet sipas ekuacionit:
sin t y t 4 x t 4ax1 t bx 2 t
dy
dt

21
 Ndrsa n hyrjet e veanta do t vlej:
dy1
sin t y1 t 4 x1 t
dt
dy2
sin t y2 t 4 x2 t
dt
Ekuacioni i par shumzohet me a, i dyti me b, dhe pastaj mblidhen. Fitohet
dy dy
a 1 b 2 sin t ay1 t 4 x1 t
dt dt
(c) y n nx 2n
Kujtesa:
T merret p.sh. n 1 , y 1 1 x 2 , dalja n momentin n 1 varet nga
hyrja n momentin e kaluar n 2 . Rrjedhim: Sistemi ka kujtes!
Lineariteti:
x1 n dhe x2 n jan dy hyrje t ndryshme. y1 n nx1 2n dhe y2 n nx2 2n
jan prgjigjet e sistemit n kto dy hyrje. Prgjigjja e sistemit n shumn e
peshuar t ktyre dy hyrjeve v n ax1 n bx2 n do t jet
y n nv 2n n ax1 2n bx2 2n ay1 n by2 n
Pra, sistemi sht linear!
Invarianca n zhvendosje:
Pr nj x n t dhn sistemi prgjigjet me y n nx 2n , ndrsa n ngacmimin
e vonuar v n x n k , sistemi prgjigjet me y1 n nv 2n nx 2 n k , pra
y n k n k x 2 n k y1 n nx 2n k
Sistemi sht i ndryshueshm (variant) n zhvendosje.

19. Jan dhn tri sisteme prmes relacioneve:

x n / 2, , n ift
Sistemi S1: y n
0, n tek
1 1
Sistemi S2: y n x n x n 1 x n 2
2 4
Sistemi S3: y n x 2n

(a) Pr secilin sistem konstatoni se a i kan vetit e invariancs n zhvendosje

dhe t shkaksis.
(b) Prsritni pikn e siprme pr lidhjen serike si n figur t ktyre
sistemeve.
Zgjidhje:

x n / 2 , n ift 1 1
S1 : r n , S 2 : q n r n r n 1 r n 2 , S3 : y n q 2n
0, n tek 2 4
(a) Prova e invariancs n zhvendosje.

22
 n k
x , n k ift
S1: r n k 2 , z n x n k ,
0, n k tek

n n
z , , n ift x k , n ift
rz n 2 2 , r n k rz n
0, n tek 0, n tek

Prandaj sistemi nuk e ka vetin e invariancs n zhvendosje (sistemi sht i
ndryshueshm n koh).
Prova e shkaksis.
Vlen p.sh. r 2 x 1 vlera aktuale e daljes varet nga vlera e ardhshme e
hyrjes, prandaj sistemi nuk mund t jet shkaksor.

1 1
S2: q n k r n k r n k 1 r n k 2 , z n r n k
2 4
1 1 1 1
qz n z n z n 1 z n 2 r n k r n k 1 r n k 2
2 4 2 4
q n k qz n prandaj sistemi sht invariant n zhvendosje.
Sistemi sht shkaksor se vlerat aktuale t daljes varen vetm nga vlerat
paraprake t hyrjes.

S3: y n q 2n , y n k q 2 n k q 2n 2k , z n r n k
y z n z 2n r 2 n k
y n k yz n prandaj sistemi sht i ndryshueshm n koh.
Vlen p.sh. y 1 q 2 vlera aktuale e daljes varet nga vlera e ardhshme e hyrjes,
prandaj sistemi nuk mund t jet shkaksor.

(b) Lidhja serike e ktyre tri sistemeve

x n / 2 , , n ift
r n ,
0, n te k
1 1
q n r n r n 1 r n 2
2 4
n n 1 n 2
x , n ift 1 x , n 1 ift 1 x , n 2 ift
2 2 2
0, 2 4
n tek 0, n 1 tek 0, n 2 tek

n 0, n ift n 2
x , n ift 1 1 x , n ift
2 n 1 2
0, n tek
2 x , n tek 4 0, n tek
2

y n q 2n - termet teke t q n nuk paraqiten n dalje, prandaj

23
 2n 1 2n 2 1
y n x x x n x n 1
2 4 2 4
Ngjashm si n rastin e sistemit S2 vrtetohet se sistemi i prbr, edhe pse i
prbr nga nnsistemet variante n koh dhe joshkaksore, shikuar n trsi del
shkaksor dhe invariant n zhvendosje.

20. Pr t dy sistemet e dhna m posht

(i) y t S x t 15sin x t
(ii) y[n] S x n nx[2n] , ku n 0
prcaktoni se a jan:
(a) Dinamik (me kujtes),
(b) T pandryshueshm n koh (inavriant n zhvendosje),
(c) Linear,
(d) Shkaksor,
(e) Stabil.

Zgjidhje:
i. Sistemi y (t ) 15sin x (t )
(a) Kujtesa:
Dalja nn ast t caktuar kohor nuk varet nga kohrat e mparshme apo t
ardhshme, prandaj sistemi sht statik (nuk ka kujtes).
(b) Invarianca n koh:
Prgjigja n ngacmimin e vonuar pr t0, v(t ) x(t t0 ) do t jet,
yv (t ) 15sin v(t ) 15sin x(t t0 )
e gjithashtu edhe prgjigja y(t-t0) ka trajtn e njjt, prandaj thuhet se sistemi nuk i
ndryshon vetit prgjat kohs, apo se ai sht invariant n zhvendosje.
(c) Lineariteti:
N hyrjen e shkallzuar sistemi prgjigjet me ya t 15sin ax t q nuk sht e
njjt me daljen e shkallzuar me t njjtn konstant, ya t 15a sin x t . kjo
do t thot se sistemi nuk sht homogjen dhe rrjedhimisht ai nuk mund t jet as
linear.
(d) Shkaksia:
Nga ekuacioni si dhe nga vetit e funksioneve trigonometrike shihet se dalja e
sistemit nuk varet nga hyrja n koht e ardhshme, prandaj sistemi sht shkaksor.
(e) Stabiliteti
Pavarsisht nga vlerat e hyrjes x(t) dalja nuk mund ta tejkaloj kur vlern absolute
t 15, prandaj sistemi sht stabil.

ii. Sistemi y n nx 2n , ku n0.

a) Kujtesa:
Dalja n nj moment t caktuar kohor varet si nga vlerat e ardhshme t hyrjes
ashtu edhe nga ato t mhershme, y 1 x 2 , y 1 x 2 , prandaj sistemi ka
kujtes, q do t thot se sht dinamik.
b) Invarianca n koh:

24
 Hyrja e vonuar pr sht y n k n k x 2 n k , ndrsa prgjigja n hyrjen
e vonuar pr k sht yk n nx 2 n k , q do t thot se y n k yk n . Nga
kjo rrjedh prfundimi se sistemi sht i ndryshueshm n koh.
c) Lineariteti:
Sistemi sht homogjen sepse n hyrjen e shkallzuar prgjigjet me
ya n anx 2n q sht e njjt me daljen e shkallzuar me t njjtn konstant.
Sistemi sht edhe aditiv sepse, n shumn e hyrjeve ai prgjigjet me,
S x1 n x2 n nx1 2n nx2 2n
q sht e barabart me shumn e prgjigjeve t veanta. Prfundimi sht se
sistemi sht, si homogjen ashtu edhe aditiv dhe pr pasoj t kto t dyjave ai
sht edhe, linear.
d) Shaksia:
Sistemi nuk sht shkaksor. Pr t vrtetuar kt mjafton t veohet vetm vlera
e daljes n astin n=1. Pr kt rast fitohet se y 1 x 2 . Meqense vlera e daljes
varet nga vlerat e ardhshme e hyrjes sistemi nuk mund t jet shkaksor.
e) Stabiliteti:
Sistemi nuk sht stabil, meq pr vlera shum t mdha t n (n) dalja nuk do
t jet e kufizuar, edhe pse hyrja sht e kufizuar n vlera.

21. Duke arsyetuar qart prcaktoni vetit e sistemeve t prkufizuara m posht.

(kujtesa, pandryshueshmria n koh, lineariteti, shkaksia dhe stabiliteti).
(a) y n S x n x 1 n
(b) y t S x t tx t
n
(c) y n S x n x n k
k

Zgjidhje:
(a) Kujtesa: y[0]=x[1]. Sistemi ka kujtes.
Pandryshueshmria n koh: Prgjigja n hyrjen e zhvendosur pr k sht
S x n k x 1 n k
Prgjigja e vonuar pr k sht
y n k x 1 n k x 1 n k
Konstatohet se S x n k y n k , q ka pr rrjedhoj pohimin: Sistemi sht i
ndryshueshm n koh.
Lineariteti: S ax n ax 1 n ay n . Sistemi sht homogjen.
S x1 n x2 n x1 1 n x2 1 n y1 n y2 n . Sistemi sht aditiv, pra edhe
linear.
Shkaksia: y[-1]=x[2]. Sistemi nuk sht shkaksor.
Stabiliteti: Nse hyrja sht e kufizuar n vlera, x n B1 , e till do t jet
edhe dalja, y n x 1 n B1 . Sistemi sht stabil.
(b) Kujtesa: Vlerat e daljes n nj ast t caktuar nuk varen nga vlerat e kaluara t
hyrjes e as nga vlerat e ardhshme. Sistemi sht pa kujtes (statik).
Pandryshueshmria n koh: Prgjigja n hyrjen e zhvendosur pr t0 sht
S x t t0 tx t t0

25
Prgjigja e vonuar pr t0 sht
y t t0 t t 0 x t t0
Konstatohet se S x t t0 y t t0 , q ka pr rrjedhoj pohimin: Sistemi sht
i ndryshueshm n koh.
Lineariteti: S ax t tax t ay t . Sistemi sht homogjen.
S x1 t x2 t t x1 t x2 t y1 t y2 t . Sistemi sht aditiv, pra edhe
linear.
Shkaksia: Dalja e sistemit n cilindo ast nuk varet nga kohrat e ardhshme,
prandaj sistemi sht shkaksor.
Stabiliteti: Nse hyrja sht e kufizuar, x t B1 , pr daljen y t tx t nuk
mund t garantohet nj gj e till pr t. Sistemi nuk sht stabil.
(c) Kujtesa:
n
y n S x n x n k
k

Sistemi ka kujtes sepse vlerat e daljes n nj moment t caktuar kohor varet nga
vlerat e ardhshme t hyrjes.
Pandryshueshmria n koh: Prgjigja n hyrjen e zhvendosur pr l sht
n
S x n l x n l k
k

Prgjigja e vonuar pr l sht

n l
y n l x n l k
k

Konstatohet se S x n l y n l , q ka pr rrjedhoj pohimin: Sistemi sht i

ndryshueshm n koh.
n
Lineariteti: S ax n ax n k ay n . Sistemi sht homogjen.
k
n
S x1 n x2 n x n k x n k y n y n .
1 2 1 2 Sistemi sht aditiv,
k

pra edhe linear.

Shkaksia: Dalja e sistemit n cilindo ast varet nga kohrat e ardhshme, prandaj
sistemi sht kundrshkaksor.
y n x n 2 x n 1 x n
Stabiliteti: Nse hyrja sht e kufizuar n vlera, x n B1 , ather nuk mund
t garantohet q e till t jet edhe dalja, sepse vlen
n n n
y n xn k xn k B 1
k k k

dhe vlera absolutet e daljes mund t mos ket fare kufi t siprm (k=-). Pra
sitemi nuk sht stabil.

22. N figur sht treguar skema e prgjithsuar e nj modulatori t amplituds.

Nse modulatori trajtohet si nj sistem, ku sinjali hyrs sht x(t) ndrsa ai
dals y(t), tregoni, duke arsyetuar qart, se a sht ky sistem:
(a) me kujtes?
(b) shkaksor?
(c) linear?

26
 (d) i pandryshueshm n koh (invariant n zhvendosje)?
(e) stabil?
Sistemi
x t y t x t sin 0 t

sin 0 t

Zgjidhje:
(a) Meqense nga
y t S x t x t sin 0 t
shihet se dalja n nj koh t caktuar varet vetm nga hyrja n at koh,
prfundojm se sistemi nuk ka kujtes.
(b) Meqense dalja n nj koh t caktuar nuk varet e ardhshme t sinjalit hyrs
prfundojm se sistemi sht shkaksor.
(c) Le t jet:
y1 t S x1 t x1 t sin 0 t dhe y2 t S x2 t x2 t sin 0 t
dhe le t formohet sinjali hyrs si
x t a1 x1 t a2 x2 t
ather prgjigja e sistemit n kt sinjal do t jet:
y t S a1 x1 t a2 x2 t a1 x1 t a2 x2 t sin 0 t
a1 x1 t sin 0 t a2 x2 t sin 0 t
a1 y1 t a2 y2 t
q na shtyn t prfundojm se sistemi sht linear.
(d) Nse kemi parasysh se
y t S x t =x t sin 0 t
dhe
y t t0 x t t0 sin 0 t t0
E provojm sistemin n hyrjen e vonuar pr t0,
y1 t S x t t0 =x t t0 sin 0 t
duke konstatuar se
y1 t S x t t0 y t t0
dhe prfunduar se sistemi sht i ndryshueshm n koh.
(d) Nga
y t S x t =x t sin 0 t
vrehet se
y t x t
Nga kjo kuptojm se sa her q hyrja t jet e kufizuar n vlera edhe dalja do t
jet e till, prandaj prfundojm se sistemi sht stabil.

27
 23. N qoft se n hyrje t nj sistemi diskret, linear dhe invariant n zhvendosje,
vepron sinjali x[n], sinjali n dalje t tij y[n] ndrlidhet me sinjalin hyrs
prmes relacionit:
n
y n 3 n k
3 x k 2
k
Verifiko se a sht ky sistem shkaksor.
Zgjidhje:
n n n2 n 2
h n 3 3 k 2 3 n
n k
3 k 2 3 3
k n l 2
l 3 n 2 3l l
k k l l
n2
0, n 2
3 l 1,
l
u n 2
n 2
l
h n 3 u n 2
n 2

Sistemi sht joshkaksor sepse h 1 0 dhe h 2 0 .

24. sht fakt i njohur se kur dy sisteme diskrete, S1 dhe S2, jan lineare dhe
invariante n zhvendosje dhe lidhen n seri si n figur, renditja e tyre nuk
sht e rndsishme. Kjo do t thot se vlen y[n]=y1[n].

Le t supozohet se sistemi S1 sht linear dhe invariant n zhvendosje i prcaktuar

me prgjigjen impulsive S1 : h1 n 1 / 3 u n .
n

Duke prcaktuar prgjigjen impulsive t lidhjes serike t sistemeve pr t dy

renditjet, (i) dhe (ii), t verifikohet se a vlen ky pohim, kur sistemi i dyt S2 sht i
prkufizuar si n vijim:
(a) S 2 : y n S 2 x n nx n ,
(b) S 2 : y n S 2 x n x n 1 n .
(c) N qoft se n rastet e analizuara nn pikat (a) dhe (b) nuk fitoni prgjigje t
njjta impulsive pr renditje t ndryshme t sistemeve, tregoni se ciln nga vetit:
at t linearitetit, invariancs n zhvendosje, apo t dyja; nuk i ka sistemi S2.

Zgjidhje:
(a) Krkohet prgjigja impulsive e lidhjes, prandaj sinjali n hyrje sht x[n]=[n].
Pr renditjen (i) vlen,
q n S1 n h1 n 1 / 3 u n
n

y n S2 q n nq n n 1 / 3 u n
n

derisa pr renditjen (ii) prgjigja impulsive e lidhjes do t jet

r n S 2 n n n 0
y1 n S1 r n r n 1 / 3 u n 0
n

Prfundim: y[n]y1[n], pr rrjedhoj pohimi nuk vlen.

(b) Renditja (i)

28
 q n S1 n h1 n 1 / 3 u n
n

y n S2 q n q n 1 n 1 / 3 u n 1 n
n 1

renditja (ii)
r n S 2 n n 1 n
y1 n S1 r n r n 1 / 3 u n 1 / 3 u n 1 1 / 3 u n
n n 1 n

4
1 / 3 u n 1 n
n 1

3
Prfundim: y[n]y1[n], pr rrjedhoj, pohimi nuk vlen.
(c) Nn pikn (a) sistemi S2 sht linear por i ndryshueshm n koh (joinvariant
n zhvendosje). Vrtetimi:
S 2 ax1 n bx2 n n ax1 n bx2 n ay1 n by2 n
S 2 x n k nx n k y n k n k x n k
Nn pikn (b) S2 nuk sht as linear e as invariant n zhvendosje. Vrtetimi
S2 ax1 n bx2 n ax1 n 1 bx2 n 1 n
a x1 n 1 n b x2 n 1 n
S 2 x n k x n k 1 n x n k 1 n k

25. Nj sistem diskret dhe linear S prshkruhet me relacionin hyrje-dalje si m

posht,

y n S x n x k r n 2k
k

ku r n u n 1 u n 3 .
(a) T prcaktohet sinjali n dalje t sistemit y[n] kur x n n 1 .
(b) T prcaktohet sinjali n dalje t sistemit y[n] kur x n n 2 .
(c) A sht sistemi S invariant n zhvendosje?
(d) T prcaktohet dhe t skicohet sinjali n dalje y[n] kur n hyrje vepron
x n u n .
Zgjidhje: (a) x1 n n 1 ,

y1 n k 1 r n 2k r n 2 u n 3 u n 5
k

(b) x2 n n 2 ,

y2 n k 2 r n 2 k r n 4 u n 5 u n 7
k

(c) Nga pikat paraprake shihet se x2 n x1 n 1 . Pr t qen sistemi S invariant

m zhvendosje duhet t vlej edhe y2 n y1 n 1 , por
y2 n y1 n 1 , sepse: u n 5 u n 7 u n 4 u n 6
q do t thot se sistemi nuk sht invariant n zhvendosje.
(d) x n u n

29

y n u k r n 2k r n 2k r n r n 2 r n 4
k k 0

u n 1
Skica e y[n]

26. sht dhn nj sistem i vazhduar dhe nj diskret, t dyja kto lineare dhe t
pandryshueshme n koh.
(a) T vrtetohet se pr sistemin e vazhduar vlen,
S e rt Ce rt
(b) ndrsa pr sistemin diskret
S r n Cr n
ku C sht nj konstant e fardoshme, ndrsa r n rastin e prgjithshm mund t
jet edhe numr kompleks.
Zgjidhje:
(a) Le t marrim sinjalin x(t) si shum t dy sinjaleve t trajts s cekur
funksionale, por me vlera t ndryshme t parametrit r,
x t x1 t x2 t er1t er2t
Prgjigja e sistemit n kt sinjal le t jet
y t S x t S x1 t x2 t S e r1t e r2t
Supozojm se sistemi sht linear, pra edhe aditiv, prandaj
y t S x t S e r1t S e r2t y1 t y2 t
Dihet se sistemi sht i pandryshueshm n koh, pr kt arsye do t vlej
y t t0 S x t t0
ose

y t t0 S e 1
r t t0
S e
r1 t t0

Pr ann e djatht t barazimit t siprm vlen

S e 1 0 S e r1t0 er1t e r1t0 S er1t e r1t0 y1 t
r t t

S e S e e S er2t e r2t0 y2 t
r2 t t0 r2t0 r2t r2t0
e
sepse sistemi sht edhe homogjen. N kt mnyr fitohet ekuacioni funksional
y t t0 e r1t0 y1 t e r2t0 y2 t
Pr t=0, kemi
y t0 e r1t0 y1 0 e r2t0 y2 0
Shnojm y1(0)= C1, y2(0)= C2 dhe n shprehjen e siprme zvendsojm t=-t0,
ather
y t y1 t y2 t C1er1t C2 er2t

30
q e vrteton pohimin
S e rt Ce rt
(b) Me ecuri t njjt si nn pikn (a) vrtetohet edhe pohimi nn kt pik. Pra, le
t jet
x n x1 n x2 n r1n r2n
me tej,
y n S x n S x1 n x2 n S r1n r2n
sistemi sht aditiv, prandaj
y n S x n S r1n S r2n y1 n y2 n
Sistemi sht invariant n zhvendosje dhe homogjen, pra
y n k S r1n k S r2n k r1 k S r1n r2 k S r2n r1 k y1 n r2 k y2 n
N vijim, pr n=0 shnojm
y k r1 k y1 0 r2 k y2 0 C1r1 k C2 r2 k
zvendsojm n=-k,
y n C1r1n C2 r2n y1 n y2 n
q vrteton se vlen
S r n Cr n
T rikujtojm se sinjalet q nuk e ndryshojn trajtn e vet funksionale me kalim
npr nj sistem quhen sinjale karakteristike apo vetjake t sistemit.

31
 Sinjalet dhe sistemet Ekuacionet diferenciale/t diferencs.

1. sht dhn nj sistem diskret prmes ekuacionit t diferencs:

y n 2 y n 1 y n 2 x n
Sinjali n hyrje t sistemit sht x n u n 2 .
(a) Prcaktoni sinjalin n dalje t sistemit y[n], pr n0, n qoft se kushtet
fillestare jan y[-1]=1 dhe y[-2]=-1.
(b) far do t jet prgjigja e sistemit y1[n] n qoft se sistemi sht i relaksuar?
Zgjidhje:
(a) Ekuacioni karakteristik i sistemit sht:

2 j
r 2 2r 1 0, me zgjidhjet r 1,2 1 j e 4
2
Zgjidhja homogjene sht:

j n
yn n C1e
j n
4
C2 e 4

Meqense sinjali sht real, ather patjetr duhet t vlej C2 C1* (Vrtetimi:
Konjugohet shprehja e siprme dhe barazohet me vetveten). Pra, mund t
shnohet se C1,2 C e dhe si rrjedhoj e ksaj, edhe

yn n 2 C cos n
4
Vrehet se deri n kohn n=2, n sistem nuk vepron kurrfar sinjali (hyrja
ekuivalentohet me zero sinjal), prandaj pr kohrat n=0 dhe n=1 sistemi sht n
proces t relaksimit t prcaktuar nga shprehja e siprme dhe kushtet fillestare.

yn 1 1 2 C cos 2 C cos sin
4

yn 2 1 2 C cos 2 C sin
2
Me zgjidhjen e ktij sistemi t ekuacioneve trigonometrike, fitohen kto vlera t
parametrave:
1 1
tan 1 8 , C 2sin / 8 1.3066
1 2
Pr 0 n 1 dalja do z jet e prcaktuar me

y n 2.6133cos n , n 0,1
4 8
N momentin n=2 n hyrje paraqitet sinjali x n u n 2 , n qoft se merret
m n 2 dhe zvendsohet n ekuacionin e sistemit, kemi
y m 2 2 y m 1 y m u m , m 0,1,
Ekuacioni karakteristik sht i njjt si ai i mparshmi por tani me kushte t reja
fillestare:

y m 1 y n 1 2.6133cos 2.4144
4 8

y m 2 y n 0 2.6133cos 2.4144
8
Zgjidhja e veant e ekuacionit t diferencs supozohet n trajtn:
y p m Ku m
Me zvendsim n ekuacionin e sistemit dhe barazim pr m fitohet:
1 1
K 1.2071
2 1 2
Zgjidhja e prgjithshme e ekuacionit pr m 0 prkatsisht n 2 sht

y m 2 B cos m 1.2071
4

2. Nj sistem diskret shkaksor sht prshkruar prmes ekuacionit t diferencs,

ku x[n] paraqet hyrjen, ndrsa y[n] daljen e sistemit,
1
y n y n 2 2 x n 1
2
Prcakto prgjigjen impulsive h[n] t ktij sistemi duke e zgjidhur ekuacionin n
domenin kohor.
Zgjidhje:
Ekuacioni i diferencs q duhet ta plotsoj prgjigja impulsive
1
h n h n 2 2 n 1
2
Ekuacioni karakteristik,
1
r2 0
2
Vlerat karakteristike,
2
r1,2 21/2
2
Zgjidhja homogjene
h n C1 21/2 C2 21/2 , n 0
n n

Prcaktimi i konstanteve
1
h 0 0, h 1 2
h 1 2
2
C1 C2 0 dhe C1 21/2 C2 21/2 2
C2 C1 , 2 21/2 C1 2, C1 21/2 , C2 21/2
h n 21/2 21/2 21/2 21/2 21/2 n 1 1 21/2 n 1 , n 0
n n n

3. Sistemi S sht prkufizuar me relacionin:

y n S e n e n 1
Ky sistem vendoset n lidhje rivepruese si n figur.
x[n] + e[n] y[n]
+
-
S

Duke supozuar se sistemi ka qen paraprakisht i relaksuar (y[n]=0, n<0), prcakto

sinjalin n dalje y[n] pr n0, pr kto dy raste t ngacmimit:

33
 (a) x[n]=[n].
(b) x[n]= u[n].
Zgjidhje:
(a) e n x n y n , y n e n 1 ; y n x n 1 y n 1
Pasi paraqitjes s sistemit me riveprim n trajt t ekuacionit t diferencs, sinjali
n dalje mund t prcaktohet n disa mnyra. Nga kto mnyra, ktu do t
prdoren dy. Sipas qasjes s par, detyra mund t zgjidhet me metodn standarde
t zgjidhjes s ekuacioneve t diferencs n domenin kohor.
Ekuacioni karakteristik do t jet r 1 0 . Kjo ka pr rrjedhoj q vlera
karakteristike t jet r 1 . Pra, zgjidhja krkohet n trajtn:
y n C 1 , n 0
n

Vrehet se y 0 1 y 1 0 , ashtu q konstanta C duhet t caktohet nga

vlera e daljes n astin e ardhshm n=1.
y 1 0 y 0 1 C 1 , C 1
1

Prej ktu,
y n 1 u n 1 ose y n 1 n 1
n 1 n 1

N qoft se detyra zgjidhet n domen t variablit z, ather nga ekuacioni

diferencs kemi kt rrjedhim,
z 1 z 1
Y z z 1 X z z 1Y z , Y z X
z
1 z 1 1 z 1
Kur kjo shprehje kthehet n domenin kohor, kemi
z 1
Y z 1 u n 1 y n
n 1
1
1 z
(b) N ket rast, zgjidhjes homogjene i shtohet edhe ajo partikulare
y p n Bu n . Konstantja B caktohet nga ekuacioni
1
Bu n u n 1 Bu n 1 , n 1; B
2
Sinjali n dalje krkohet n trajtn
1
y n C1 1 , n 0
n

2
C1 prcaktohet nga ekuacioni
1 1
y 0 0 C1 1 , C1
0

2 2
Rezultati prfundimtar do t jet,
1

y n 1 1 u n
2
n

4. Sistemi i vazhduar sht prshkruar prmes ekuacionit diferencial:
d2y dy dx
2
5 4y
dt dt dt
N qoft se sinjali n hyrje sht x sin t u t dhe kushtet fillestare jan:

y(0)=0,
dy 1 t prcaktohet:
dt t 0
(a) Prgjigja e natyrshme e sistemit,

34
 (b) prgjigja e detyruar e sistemit dhe
(c) prgjigja e plot e sistemit.
Zgjidhje:
(a) Prgjigja e natyrshme prfitohet nga zgjidhja e ekuacionit
d 2 yn dy
2
5 n 4 yn 0
dt dt
me kushtet e cekura fillestare. Ekuacioni karakteristik pr kt rast sht
r 2 5r 4 0
vlerat karakteristike jan r1=-1 dhe r2=-4, q do t thot se trajta e prgjigjes s
natyrshme sht
yn c1e t c2 e 4t , t 0
Nga kushtet fillestare shtrohen ekuacionet q i prcaktojn vlerat e konstantave c1
dhe c2.
yn 0 0 c1 c2
dyn t
1 c1 4c2
dt t 0

Zgjidhja e ekuacioneve t siprme sht c1 1 dhe c2 1 , q do t thot se

3 3
prgjigja e natyrshme sht e prcaktuar me shprehjen
1 1
yn et e4t , t 0
3 3
(b) S pari prcaktohet zgjidhja e veant (partikulare) e ekuacionit diferencial
yp(t) nga ekuacioni
d 2 yp dy p d
2
5 4 y p sin t u t cos t u t
dt dt dt
Zgjidhja e veant i prshtatet trajts funksionale t ans s djatht t ekuacionit.
y p b1 cos t b2 sin t
N kt rast vlen
dy p d 2 yp
b1 sin t b2 cos t dhe b1 cos t b2 sin t
dt dt 2
Konstantet e panjohura b1 dhe b2 prcaktohen duke i zvendsuar shprehjet e
siprme n ekuacionin diferencial
b1 cos t b2 sin t 5 b1 sin t b2 cos t 4 b1 cos t b2 sin t cos t
ose pas rregullimit
3b1 5b2 cos t 5b1 3b2 sin t cos t
ekuacioni i siprm vlen kur plotsohen kushtet vijuese,
3b1 5b2 1
5b1 3b2 0
Kushtet plotsohen kur b1 3 dhe b2 5 , kshtu q zgjidhja e veant sht
34 34
3 5
y p cos t sin t u t
34 34

35
 Prgjigja e detyruar prbhet nga zgjidhja e veant dhe nga termat vetjake t
prgjigjes s natyrshme, kur kushtet fillestare jan zero, pra trajta funksionale e yd
sht
1
yd c1et c2e4t 3cos t 5sin t , t 0
34
Konstantet c1 dhe c2 prcaktohen nga kushtet fillestare zero. Pra duhet t vlej
3
yd 0 c1 c2 0
34
dyd 5
c1 4c2 0
dt t 0 34
Me zgjidhjen e ekuacioneve t siprme fitohen kto vlera t koeficienteve:
c1 1 dhe c2 4 . Kshtu q prgjigja e detyruar sht
6 51
1 4 1
yd et e4t 3cos t 5sin t , t 0
6 51 34
(c) Prgjigja e plot e sistemit prfitohet si shum e prgjigjes s natyrshme dhe
asaj t detyruar,
1 13 1
y yn t yd t et e4t 3cos t 5sin t , t 0
6 51 34

5. Nj qark elektrik mund t paraqes sisteme t ndryshme, varsisht nga ajo se

far madhsie merret si hyrje e far si dalje e sistemit. Kjo sht ilustruar me
qarkun e elektrik t paraqitur n figur. Ktu si sinjal hyrs, n t gjitha rastet,
sht zgjedhur rryma e gjeneratorit, ndrsa si sinjale dalse jan zgjedhur katr
madhsi (sinjale) t ndryshme n qark. N kt mnyr jan fituar 4 sisteme t
ndryshme. Prcaktoni prmes ekuacioneve prkatse diferenciale kto sisteme.

Zgjidhje:
Shtrohen ekuacionet themelore pr kt qark elektrik
t
di 1
i x iC iL dhe R1iL L L R2 iC iC d
dt C
(a) Dalje sistemit sht tensioni n skajet e R1.
y y
y R1iL , iL , iC x iL x
R1 R1
d y y 1
t
y
yL R2 x x d
dt R1 R1 C R1
diferencohet shprehja nga t dy ant

36
 dy L d 2 y dx R2 dy 1 1
2
R2 x y
dt R1 dt dt R1 dt C R1C
Pas rregullimit t shprehjes prcaktohet prkufizimi i sistemit t par prmes
ekuacionit diferencial.
d 2 y R1 R2 dy 1 R R dx R1
2
y 1 2 x
dt L dt LC L dt LC
(b) Dalje sistemit sht tensioni n skajet e induktivitetit L.
t t
di 1 1
y L L , iL y d , iC x y d
dt L L
Ekuacioni pr baraspeshn e tensioneve diferencohet dy her
d 2 iL d 3iL d 2 iC 1 diC
R1 2 L 3 R2 2
dt dt dt C dt
dhe bhet zvendsimi
R1 dy d 2 y d 2 x 1 dy 1 dx 1
R2 2 y
L dt dt 2 dt L dt C dt L
duke fituar shprehjen prfundimtare
d 2 y R1 R2 dy 1 d 2 x 1 dx
y R 2
dt 2 L dt LC dt 2 C dt
(c) Dalje sistemit sht rryma npr kapacitetin C.
y iC , iL x y
Diferencohet ekuacioni pr baraspeshn e tensioneve
di d 2i di 1
R1 L L 2L R2 C iC
dt dt dt C
dhe zvendsohen vlerat
d d2 dy 1
R1 x y L 2 x y R2 y
dt dt dt C
Pas rregullimit t shprehjes fitohet prshkrimi
d 2 y R1 R2 dy 1 d 2 x R1 dx
y
dt 2 L dt LC dt 2 L dt
(d) Dalje sistemit sht tensioni n skajet e kapacitetit C.
t
1 dy dy
y iC d , iC C , iL x C
C dt dt
dy d dy dy
R1 x C L x C R2 C y
dt dt dt dt
Kjo rezulton me
d 2 y R1 R2 dy 1 1 dx R1
2
y x
dt L dt LC L dt C
Duhet t vrehet se n t gjitha rastet koeficientet pran termeve t daljes y(t)
mbesin t njjta, ndrsa ndryshojn vetm koeficientet pran termave t hyrjes
x(t). Kjo do t thot se koeficientet pran y(t) prshkruajn strukturn e brendshme
t sistemit, ndrsa ato pran x(t) prcaktojn se cila madhsi n qark merret si
dalje. Ky prfundim vlen edhe n rastin e prgjithshm pr fardo sistemi, pra
koeficientet ak e prcaktojn parametrat dhe strukturn e brendshme t sistemit.

37
 6. Jan dhn dy sisteme t vazhduara, t prkufizuara prmes ekuacioneve
diferenciale:
dy t
1
S1 : y t x t

dt 2
dy t 1
S2 : y t x t
dt 3
N prkufizimin e siprm t sistemeve, x(t) paraqet sinjalin hyrs pr sistemin
prkats dhe y(t) paraqet sinjalin dals. N figurn vijuese jan treguar 3 mnyra
themelore t ndrlidhjes t kto dy sistemeve. Prcaktoni sistemet ekuivalente,
prkatsisht ekuacionet diferenciale t cilat e ndrlidhin hyrjen x(t) dhe daljen y(t)
n t tri rastet.

Zgjidhje:
(a) Pr kt rast vlen ekuivalenca vijuese:

Shnojm variabl t ri q(t) n dalje t sistemit S1 dhe shtrojm ekuacionin pr

dalje

y S1 S2 x t S1 S2 x t Se x t
S pari prcaktojm relacionin n mes t y(t) dhe q(t)
dy t 1
y t q t
dt 3
pastaj at n mes t q(t) dhe x(t)
dq t 1 d dy t 1 1 dy t 1
q t y t y t
dt 2 dt dt 3 2 dt 3
d y t 5 dy t 1
2

y t x t
dt 2 6 dt 2
kjo do t thot se sistemi ekuivalent sht prcaktuar me
d 2 y t 5 dy t 1
Se S1 S 2 : y t x t
dt 2 6 dt 2
(b)

38
Shtrojm kto ekuacione q prshkruajn lidhjen me riveprim
dy 1 dq 1
y e, q y dhe e t x t q t
dt 2 dt 3
nga ekuacioni i par dhe i tret, kemi
dy 1 dy 1
y x q, q x y
dt 2 dt 2
dhe kt e zvendsojm n ekuacionin e dyt
d dy 1 1 dy 1
x y x y y
dt dt 2 3 dt 2
Pas rregullimit t shprehjes fitohet prshkrimi i sistemit ekuivalent prmes
ekuacionit diferencial.
d 2 y 5 dy 7 dx 1
Se : 2
y x
dt 6 dt 6 dt 3

39
Sinjalet dhe sistemet Prshkrimi i sistemeve prmes thurjes.

1. Jan dhn dy sinjale x1[n] dhe x2[n] prmes shprehjeve:

a n , n 0 1, 0 n N 1
x1 n dhe x2 n
0, n 0 0, n t tjera
Prcakto prmes thurjes n domen kohor sinjalin
x3 n x1 n 3 x2 n 1
Zgjidhje:

x3 n x1 n 3 x2 n 1 x n k 3 x k 1
1 2
k
ku
a n k 3 , k n 3 1, N 2 k 1
x1 n k 3 dhe x2 k 1
0, k n3 0, n t tjera
Sinjalet q thuren duken si n figur

Pr n 3 N 2 , prkatsisht pr n N 1 t gjith termat e jan zero

prandaj x3[n]=0 pr kt brez t vlerave t kohs diskrete n. N intervalin
N 2 n 3 1 , prkatsisht N 1 n 2 x3[n] prcaktohet nga shprehja
n 3 n 3
a N 2 a n4 N 2
a n4
x3 n a n k 3 a n 3 a 1 a n 3 n4 a
k
a
k N 2 k N 2 1 a 1 a 1
1 a n N 2
, N 1 n 2
1 a
N intervalin n 3 1 ose n 2 , x3[n] prcaktohet si
1 1
a N 2 a 2 N
1
x3 n a n k 3 a n 3 a 1 a n 3 n2 a
k
1
a
k N 2 k N 2 1 a a 1
1 a N n2
a , 2n
1 a

2. Dy sinjale t vazhduara x1(t) dhe x2(t), t paraqitura n figur, thuren pr t

formuar sinjalin y(t), y t x1 t x2 t .
 (a) T prcaktohet dhe t vizatohet trajta funksionale e sinjalit y(t).
(b) T shprehet sinjali x2(t) si funksion i sinjalit x1(t), x2 t f x1 t .
Zgjidhje:
(a) Detyra m s shpejti zgjidhet duke marr thurjen e trajtave bazike q i
formojn termat e thurjes dhe duke i shfrytzuar vetit e thurjes. Le t definohen
dy trajta bazike si n figur dhe thurja e tyre, sipas grafikut vijues.

Le t shnohet me y1 t xa t xb t , ku

y1 t xa xb t d

Nga grafiku shihet se y1(t)=0 pr t<0 dhe t>3. M tej vlen
0 t 1; y1 t 2d 2t
t

1 t 2; y1 t 2d 2 t t 1 2
t

t 1
2
2 t 3; y1 t 2d 2 2 t 1 2 3 t
t 1
Skica e sinjalit y1(t) sht treguar n figur

Tani nse merret parasysh se vlen

x1 t xa t 1 xa t 3 dhe x2 t xb t xb t 1
ather
x1 t x2 t xa t 1 xb t xa t 1 xb t 1
xa t 3 xb t xa t 3 xb t 1
Duke marr parasysh vetin e invariancs s zhvendosjes pr termat e thurjes, do
vlej edhe
y t x1 t x2 t y1 t 1 y1 t 2 y1 t 3 y1 t 4

2
 (b) Me vzhgim t trajtave prfundohet lehtsisht se vlen
1
x2 t x 2t 1
2

3. N hyrje t nj sistemi, linear dhe invariant n zhvendosje, me prgjigje

impulsive h(t) vepron sinjali hyrs x(t). Prmes thurjes t prcaktohet sinjali n
dalje t sistemit y(t) dhe t skicohet trajta valore e tij pr kto raste:
(a) h t u t 1 u t 1 , x t u t u t 2 2u t 4
(b) h t 2u t u t 1 u t 1 , x t u t 2u t 1 u t 3
Zgjidhje:
(a) Dalja e sistemit do t jet
y t h t x t u t 1 u t 1 u t u t 2 2u t 4
u t 1 u t u t 1 u t 2 2u t 1 u t 4
u t 1 u t u t 1 u t 2 2u t 1 u t 4
Nse me yu(t) shnohet thurja e u(t) me vetveten, u(t)u(t), q definohet si

yu t u t u t u u t d d t u t
t

0
Ather duke shfrytzuar vetin e zhvendosjes q vlen pr thurje, e q shprehet
me
u t 1 u t 2 yu t 1 2
prfundohet se pr y(t) vlen
y t yu t 1 yu t 1 2 yu t 3 yu t 1 yu t 3 2 yu t 5
t 1 u t 1 3 t 3 u t 3 2 t 5 u t 5
Kur kjo shprehje zbrthehet pr intervale t pjesshme, fitohet
y t 0; t 1
y t t 1; 1 t 3
y t t 1 3 t 3 2 t 5 ; 3 t 5
y t t 1 3 t 3 2 t 5 0; 5 t
(b) Ngjashm zgjidhet edhe ky rast
y t h t x t 2u t u t 1 u t 1 u t 2u t 1 u t 3
2u t u t u t 1 u t u t 1 u t
4u t u t 1 2u t 1 u t 1 2u t 1 u t 1
2u t u t 3 u t 1 u t 3 u t 1 u t 3

3
 y t 2 yu t yu t 1 yu t 1 4 yu t 1 2 yu t 2 yu t 2
2 yu t 3 yu t 2 yu t 4

y t yu t 1 4 yu t 5 yu t 1 yu t 2 2 yu t 3 yu t 4
t 1 u t 1 4tu t 5 t 1 u t 1 t 2 u t 2 2 t 3 u t 3 t 4 u t 4

y t 0; t 1
y t t 1 ; 1 t 0
y t t 1 4t 3t 1; 0 t 1
y t 3t 1 5 t 1 2t 4; 1 t 2
y t 2t 4 t 2 t 2; 2 t 3
y t t 2 2 t 3 t 4; 3 t 4
y t t 4 t 4 0; 4 t

Skicat e trajtave valore t sinjaleve jan treguar n figur.

4. Nj sistem i vazhduar S, linear dhe invariant n zhvendosje, sht prcaktuar

prmes relacionit hyrje-dalje, y(t)=S{x(t)}, si sht treguar n figur.

(a) T prcaktohet dhe t skicohet prgjigja impulsive e sistemit h(t).

(b) T prcaktohet dhe t skicohet prgjigja e sistemit yu(t) n sinjalin shkall njsi
u(t).
Zgjidhje:
(a) N qoft se sistemi S sht linear dhe invariant n zhvendosje ather sinjali n
dalje t tij mund t prcaktohet prmes thurjes si n vijim,

y t h t x t h x t d

Diferencimi i sinjalit hyrs e jep lidhjen n mes t tij dhe delta impulseve, sepse
dx t
x t u t u t 1 x ' t t t 1
dt

4
 Nga ana tjetr vrehet se pr derivatin e sinjalit dals vlen
dy t d d
h x t d h x t d
dt dt dt

h x ' t d h t x ' t

Nse derivati i sinjalit hyrs zvendsohet n shprehjen e siprme, ather
y ' t h t t t 1 h t h t 1
Trajtat e derivateve t sinjaleve jan skicuar n figur.
h t
t

t 1 h t 1
Nga ekuacionet dhe figura shihet qart se prgjigja impulsive e sistemit sht
h t u t u t 1

(b) yu t h t u t u u 1 u t d

t0 t 1


0,
0,
u u t d t
u 1 u t d t
0 d t , t 0 1 d t 1, t 1

0, t0

yu t t , 0 t 1
1 t 1

5. Nj sistem diskret, linear dhe invariant n zhvendosje, formohet si lidhje

serike e tri nn-sistemeve si n figur. Brenda bllokut t secilit nn-sistem jan
shnuar prgjigjet prkatse impulsive, ku me a sht shnuar nj konstant
me vler reale, por t panjohur.

a n 1u n n 1
x n y n

a nu n

(a) T prcaktohet prgjigja impulsive h[n] e ksaj lidhjeje t nn-sistemeve.

(b) Cili sht brezi i vlerave t konstants a q e siguron stabilitetin e sistemit?

5
 (c) Pr rastin kur sistemi sht stabil t prcaktohet prgjigja e sistemit n sinjalin
x[n]=u[n].
(Detyra t zgjidhet n domen kohor!)
Zgjidhje:
(a) Prgjigja impulsive tr sistemit prcaktohet drejtprsdrejti nga skema
h n a n 1u n n 1 a n u n
h n a n 11u n 1 a n u n a n u n 1 a n u n
n 0, a n
h n
n
n
a , n
n 0, a
(b) Sistemi sht stabil kur prgjigja impulsive sht e mbledhshme pr nga vlera
absolute
1

h n a n u n 1 a n u n a n a n a 1 a 1
n n

n n n n 0 n 1 n 0
T dy shumat n shprehje konvergjojn kur |a-1|<1 ose |a|>1.
(c) Sinjali n dalje y[n] sht

y n h k u n k a k u k 1 u n k a u k u n k
k

k k k
Paraqitja grafike e termave t thurjes
h k
u n k

a u k
k

a u k 1
k

Pr n<0 vlen
0
n
1 a n
y n ak a n l a n a l 1
an a
k
l nk
l l 0 1 a a 1
Pr n0 vlen

1
n n
1 1
y n a k a k 1 a l a k 1 1
1
1 a n 1
k k 0 l 0 k 0 1 a 1 a
1 1
1 a a a 1 1 n
y n 1
1
an a
1 a 1 a a 1 a 1

6. N hyrje t nj sistemi linear dhe invariant n zhvendosje me prgjigje

impulsive
n
j
h n u n
4
vepron sinjali x n cos n u n .
(a) T prcaktohet shprehja e prgjithshme pr prgjigjen y[n].
(b) trajt analitike merr y[n] n gjendjen stacionare, kur n?
Zgjidhje:
(a) Prgjigja e sistemit n x[n] sht

6

y n x n k h k cos n k u n k j / 4 u k
k

k k

1 j / 4
n 1
n n
1 j / 4 1 1 j / 4 1
nk k n k k n

k 0 k 0 1 j / 4
1 j / 4
n 1

y n 1 , n0
n

1 j / 4
(b) N gjendjen stacionare, n, vlen
1 lim j / 4
n 1
1
n

lim y n 1
n n
n 1 j / 4 1 j / 4
Pra sinjali n gjendje stacionare prshkruhet me shprehjen
1 cos n
n

y n
1 j / 4 1 j / 4

7. Jan dhn dy sisteme lineare dhe invarinate n zhvendosje, njri i vazhduar

dhe tjetri diskret. N qoft jan t njohura prgjigjet impulsive t sistemeve
dhe sinjalet n hyrje prcaktoni prmes thurjes sinjalet n daljet prkatse.
(a) Prgjigja impulsive: h t e t u t 2 , sinjali n hyrje: x t et u 1 t .
(b) Prgjigja impulsive: h n u 1 n , sinjali n hyrje: x n 22 n u n 2 .
Zgjidhje:
(a)

y t x h t d e u 1 et u t 2 d


e t
e u 1 u t 2 d
2

Jan dy situata pr prcaktimin e y(t).

u t 2
u 1

t2
1 t 2 t 2 1 t 4
t 2
Kur t 2 1, t 1 , vlen y t et e e e2 d
e
2 2
1 1 1
kur t 2 1, t 1 , vlen y t et e2 d e t e2 e
t 2
2 2
ose n trajt m t prmbyllur
1 1
y t et 4 u t 1 e t 2 u t 1
2 2
(b)

y n h k x n k u 1 k 2 u n k 2
2 n k

k k

2 2 n 4 u 1 k u n k 2
k
k

Jan dy breza t domenit kohor pr prcaktimin e y[n].

7
 u n k 2
u 1 k

-1 n2 k
Kur n 2 1, n 1 , vlen
2 n k
n2 n 1
y n 22 n
4k 22 n 1 / 4
1 / 4
k k
2 1 / 4
k k n 2 k 0 k 0

22 n 4 / 3 4 / 3 1 1 / 4

n2

4 / 3 4 n 4n 2 1
12
kur n 2 1, n 1 , vlen
n
1
0 11
y n 2 2 n
4 4 n
1 / 4 4 1 / 4 1 / 4 4 n 4 / 3 1
n
k k k

k k 1 k 0 3 4

ose
n
1 11
y n u n u n 1
12 3 4

8. Nj sistem linear dhe invariant n zhvendosje ka prgjigje impulsive h(t), si n

figur.

t 2

(a) T prcaktohet prmes thurjes dhe t skicohet sinjali n dalje t sistemit kur n
hyrje vepron sinjali x(t).
(b) T prcaktohet prmes thurjes dhe t skicohet sinjali n dalje t sistemit kur n
hyrje vepron sinjali x1(t)=x(2-t/2).
Zgjidhje: ( a)

h t 2

2 1 , 1 0
x 2 xa 2
2 1 , 0 1
y t x t h t xa t h t t 2 h t ya t h t 2
t 1 1, t 0, ya t 0
t 1
1 t 1 0, 0 t 1, ya t 2 1 d t 2
1
0 t 1
0 t 1 1, 1 t 2, ya t 2 1 d 2 1 d 2 t 2
2
1 0

8
 0 1
1 t 1 2, 2 t 3, ya t 2 1 d 2 1 d 2 t 2
2
t 3 0
1
2 t 1 3, 3 t 4, ya t 2 1 d 4 t
2
t 3

3 t 1 4, 4 t 5, ya t 0

(b)
1
1 2 / 2 2 / 2 / 2 2
1 / 2

4 1 / 2 , 1 / 2 1
x1 2 xb 2
4 3 / 2 , 1 3 / 2
y1 t x1 t h t xb t h t 2 t h t yb t h t

x1( )
2 2
h t

t-3 1/2 1 3/2

t-1
t 3 / 2, yb t 0
t 1
3 / 2 t 2, yb t 4 1 / 2 d 2 t 3 / 2
2
1/ 2
1 t 1
2 t 5 / 2, yb t 4 1 / 2 d 4 3 / 2 d 1 2 5 / 2 t
2

1/ 2 1
1 3/2
5 / 2 t 7 / 2, yb t 4 1 / 2 d 4 3 / 2 d 1
1/2 1
1 3/ 2
7 / 2 t 4, yb t 4 1 / 2 d 4 3 / 2 d 1 2 7 / 2 t
2

t 3 1
3/ 2
4 t 9 / 2, yb t 4 3 / 2 d 2 9 / 2 t
2

t 3

t 9 / 2, yb t 0

9
 9. Nj sistem diskret, linear dhe invariant n zhvendosje, ka prgjigje impulsive
h n sin n / 2 u n . Nse n hyrje t sistemit vepron sinjali
x n u n u n 4 , t prcaktohet prmes shums thurse sinjali n dalje
t sistemit y[n].
Zgjidhje:


y n h k x n k sin 2 k u k x n k
k k

n 0, y n 0
n
n

0 n 3, y n sin k 4 n , y n sin k
k 0 2 , k n 3 2
n
1 n
1 n
y n sin k jk j , e j /2 j, e j / 2 j
k

k 0 2 2 j k 0 2 j k 0
n 1
n
1 j n 1 n 1 j
j , j
k k

k 0 1 j k 0 1 j

n 1
1 1 j n 1 1 j
y n
2 j 1 j


1 j

4 j
1

2 j j n 1 j
n 1

j j n 1 j

n 1

1 1
2 j 2 j sin n 1 2 j cos n 1 1 cos n sin n ; 0n3
4 j 2 2 2 2 2

n

y n sin 2 k ; l k n 3; k l n3
k n 3
3
3

y n sin l n 3 cos n l
l 0 2 l 0 2

y n cos n cos n 1 cos n 2 cos n 3
2 2 2 2

cos n sin n cos n sin n 0; n 3
2 2 2 2

10
 10. sht dhn shprehja pr thurje t dyfisht si n vijim,
y n q n r n x n
ku: q n 1 / 4 u n , r n u n 2 , x n n n 1 .
n

Duke e zgjidhur detyrn n domenin kohor (prmes veprimit t thurjes) le t

prcaktohet shprehja pr y[n] n kto dy mnyra:
(a) S pari le t prcaktohet thurja q n r n , e pastaj rezultati t thuret me x[n].
(b) S pari le t prcaktohet thurja r n x n , e pastaj rezultati t thuret me q[n].
Zgjidhje:

(a) q n r n q k r n k 1 / 4 u k u n k 2
k

k k

q n r n 0 , n 2
1 1 / 4
n 3
4 1
n2 n 3

q n r n 1 / 4 1 , n 2
k

k 0 1 1 / 4 3 4
Kjo mund t shkruhet edhe si
4 1
n 3

q n r n 1 u n 2
3 4
4 1
n 3

y n q n r n x n 1 u n 2 n n 1
3 4
4 1 4 1
n 3 n2 n2
1
1 u n 2 u n 2
1 u n 1
3 4 3 4 4
(b)
r n x n u n 2 n n 1 u n 2 u n 1 n 2
n2
1
y n q n n 2 q n 2 u n 2
4

11. Prgjigja impulsive e nj sistemi linear dhe invariant n zhvendosje sht

treguar n figur.
h t 2

0 1 2 t
N hyrje t nj sistemi vepron sinjali x t e t u t u t 1 t 1 .
Prcakto prmes thurjes prgjigjen e sistemit n ngacmimin x(t).
Zgjidhje:
x t e u t u t 1
t
1
t 1
0 1 t

11

y t x h t d x t e
t
u t u t 1 x t t 1

y1 t x t 1
2
x
e
t 1

t 1 0 t 1 2
y1 t 0 pr t 1 dhe t 1 2 , ose t 3 .

t
Pr 1 t 2 , y1 t 2e t d 2e t et e 2 1 et 1
1
2
Pr 2 t 3 , y1 t 2e
t 1
t

d 2e t e 2 et 1 2 e t 2 e 1
0, t 1

y t
2 1 e
t 1
, 1 t 2
2 2 e

t 2

e1 , 2 t 3
0, t 3

y t

0 1 2 3 t

12. Nj sistem linear dhe invariant n zhvendosje formohet si lidhje serike e tri
nn-sistemeve si n figur. Brenda bllokut t secilit nn-sistem jan shnuar
prgjigjet prkatse impulsive t tyre, ku me a sht shnuar nj konstant me
vler reale por t panjohur.
x t y t
et u t t 1 e at u t

(a) T prcaktohet prgjigja impulsive h(t) e ksaj lidhjeje t nn-sistemeve.

(b) Cili sht brezi i vlerave t konstants a q e bn sistemin t jet stabil?
Zgjidhje:
(a)
h t e t u t t 1 e at u t
h1 t et u t t 1 et 1 u t 1
h t h1 t eat u t e t 1 u t 1 eat u t

h t e
1
u 1 e at u t d

12
 1, 1 dhe t
u 1 u t
0, t tjera
Rrjedhim i inekuacionit t siprm
y t 0, t 1

t t
1
h t e
1 a t a 1
d e1e at e e e
a 1 a 1 t
e d e1e at
1 1
1 a

1
1 a

e e , t 1
a t 1 t 1

1 a t 1 1 t 1
h t e u t 1 e u t 1
1 a 1 a
(b)
Kushti i stabilitetit sht

h t

Ky kusht plotsohet pr a 0 .

13. sht dhn nj sistem linear dhe invariant n zhvendosje prmes prgjigjes s
tij impulsive h(t), si n figur.

h t
1

-1 1 t
Prcakto sinjalin n dalje t sistemit y(t), pr kto raste t sinjalit n hyrje x(t):
(a) x t 2 t 2 t 2

(b) x t 1 t 2k
k

k 0
Zgjidhje:
(a) Prcaktimi i sinjalit dals bhet me thurje

y t h 2 t 2 t 2 d 2h t 2 h t 2

y t

t
(b) N mnyr t ngjashme mund t shkruhet se vlen

13

y t h 1 t 2k d 1 h t 2k d
k k

k 0 k 0

1 h t 2k
k

k 0

y t

14. Prmes thurjes prcakto dhe skico sinjalin n dalje t sistemit linear dhe
invariant n zhvendosje n qoft se sinjali hyrs x[n] dhe prgjigja impulsive e
sistemit h[n] jan paraqitur n figur.

Zgjidhje:

y n x k h n k
k

Pr n 3 5 dhe n 4 1 , x[k] dhe h[n-k] nuk prputhen prandaj prfundohet

se vlen
y n 0; n 8 dhe n 5
n3
Pr n 3 5 dhe n 5 vlen: y n 1 n 3 5 1 n 9
k 5
n 3 n 1
Pr n 5 dhe n 3 1 vlen: y n 1 1 4 n 5 1 n
k n k 5
1 n 1
Pr n 1 dhe n 1 vlen: y n 1 1 2 n 4 2 n
k n k n4

14
 1
Pr n 2 dhe n 4 1 vlen y n 1 6 n n 6
k n4

15. Jan dhn dy sisteme lineare dhe invarinate n zhvendosje, njri i vazhduar
dhe tjetri diskret. N qoft jan t njohura prgjigjet impulsive t sistemeve
dhe sinjalet n hyrje prcaktoni prmes thurjes sinjalet n daljet prkatse.
a) Prgjigja impulsive: h t e t u t 1 , sinjali n hyrje: x t et u 1 t .
b) Prgjigja impulsive: h n u 2 n , sinjali n hyrje: x n 22 n u n 1 .
Zgjidhje:
(a)

y t h t x d e
t
u t 1 e u 1 d

t t 1 2
e

e d , t 0

e e u t 1 u 1 d 1
t 2

e t e 2 d , t 0




e2 t
e , t 0
a) y t 22
e et , t 0
2

y n h k x n k u 2 k 2 u n k 1
2 n k

k k

2 n n 1 2 k
(b) 2 2 , n 1

2 2 u 2 k u n k 1
2 n 2k k
2
22 n
k

k
22 k , n 1

1 22
n 1

2 n 2 k
n 1 n
2 n 4
22 n 2 2k
2 2 n
2 2 2 2 2 3 1 22
2 k 2 k

k k n 1 k 0 k 0

4 1 1
22 n 1 1 22 n
3 4 3

15
 2
0 1 4 5 1
22 n
k
2
22 n 22 k 1 22 n 22 n
2k

k 4 3 4 12
1
3 , n 1
y n
1 22 n , n 1
12
N figurn vijuese jan paraqitur zonat e integrimit (mbledhjes) n rrafshet (t,),
prkatsisht (k,n).

t 1

k 2

1
n
t 1 1

d d

k

1, 1 & t 1 1, k 2 & k n 1
u t 1 u 1 u 2 k u n k 1
0, pr ifte t tjera t , 0, pr ifte t tjera n, k

16. Prgjigjja impulsive dhe sinjali n hyrje t nj sistemi diskret jan paraqitur
grafikisht m posht.

Prcaktoni dhe skiconi sinjalin n dalje t ktij sistemi.

Zgjidhje:
n 7, h k x n k 0, y n 0
n
7 n 5, h k x n k 1, 7 k n, y n 1 n 8
k 7
n
4 n 2, h k x n k 1, n 2 k n, y n 13
k n2
2
1 n 0, h k x n k 1, n 2 k 2, y n 1 1 n
k n2

16
 n 1, h k x n k 0, k , y 1 0
n
2 n 4, h k x n k 1, 2 k n, y n 1 n 1
k 2
n
5 n 7, h k x n k 1, n 2 k n, y n 1 3
k n2
7
8 n 9, h k x n k 1, n 2 k 7, y n 1 10 n
k n2

n 10, h k x n k 0, k y n 0

17. N hyrje t nj sistemi, linear dhe invariant n zhvendosje, me prgjigje

impulsive h(t), t treguar n figur, vepron sinjali hyrs x(t) i prbr nga
vargu periodik i delta impulseve, i dhn me shprehjen:

x t t nT
n

Prmes thurjes prcaktoni dhe skiconi sinjalin n dalje t sistemit, pr kto raste:
(a) T=2,
(b) T=4,
(c) T=3/2,
(d) T=1.
Zgjidhje:

y t x t h t h t

nT d
n
h t nT d
n

h t nT
n
(a) T=2

17
(b) T=4

(c) T=3/2

(d) T=1

18. Nj sistem i vazhduar, linear dhe i pandryshueshm n koh, ka prgjigje

impulsive h(t), si n figurn vijuese.

(a) Prmes thurjes prcakto dhe skico sinjalin n dalje t sistemit y(t) n qoft se
n hyrje vepron sinjali x(t).
(b) Gjithashtu skiconi prgjigjen e sistemit n sinjalin x1(t). (Vrejte: Mund ta
shfrytzoni rezultatin nn pikn (a) pr tiu shmangur prdorimit t thurjes n
prcaktimin e y1(t))
Zgjidhje:
(a) Pr t<-0.5 y(t)=0
Pr -0.5t<0, figura nn (a), vlen
t t
1
y t h x t d d t
0.5
2
Pr 0t<0.5, figura nn (b), vlen

18
 t 0 t
1
y t h x t d d d t
0.5 0
2

Pr 0.5t<1, figura nn (c), vlen

t 0 0.5
1
y t h x t d d d 2 t
t 1 0

Pr 1t<1.5, figura nn (d), vlen

t 0.5
3
y t h x t d d 2 t
t 1

Pr t>0.5 y(t)=0

Prgjigja y(t) sht paraqitur grafikisht n figur.

(b) Meqense vlen

x1 t x t 0.5 x t 1
dhe sistemi sht linear dhe i pandryshueshm n koh, ky pohim ka pr rrjedhoj
edhe pohimin n vijim
y1 t y t 0.5 y t 1
Rezultati mund t fitohet duke e mbledhur grafikisht shprehjen e siprme.

19
 y(t+0.5)

-1
1 t

y(t-1)
0.5
2.5 t

y(t)
1/2

-1 -0.5 1
0.5 2 2.5 t

-1/2

19. Sistemi i vazhduar linear dhe i pandryshueshm n koh ka prgjigje

impulsive h(t), si n figur.
h(t) x1(t) x2(t) (t-1)
1 1 1
2
0 t 0 1 2 t 0 1 2 t

Prmes thurjes prcakto dhe skico prgjigjet e ktij sistemi y1(t) dhe y2(t), kur n
hyrje t sistemit veprojn sinjalet: (a) x1(t) dhe (b) x2(t).
Zgjidhje:
(a)

y1 t h x t d ,
1 t 1 dhe 4 t y1 t 0 (a)

x1 x1 t
h

t 1
1 2 t 1
1 t 2, y1 t sin d cos
0
sin 2
0
t 1
2
t 1
1 t 2 2 3
2 t 3, y1 t sin d cos sin t
t 2
t 1
2

20
 2
1 t 2 2 t 2
3 t 4, y1 t sin d cos sin 2
t 2
2
2

(b) Meqense x2(t) mund t shtrohet si,

x2 t x1 t t 1
ather,
y2 t h t x2 t h t x1 t h t t 1 y1 t h t 1
2 t 1
1 t 2, y2 t sin 2 sin t 1
2
2 3
2 t 3, y2 t sin t sin t 1
2
2 t 2
3 t 4, y2 t sin 2
2

21
 Zbrthimi i sinjaleve periodike n seri Furie.

1. sht dhn sinjali periodik x(t) si n figur

(a) Prcakto zbrthimin e x(t) n seri Furie

(b) Prcakto zbrthimin e tij n seri trigonometrike Furie
Zgjidhje:
1 1 j /2
n
A A
1 1 A
n
cn e , c0
jn2 2 n 2
j /2
A A e , k0
c2 k 0, c2 k 1 e j /2 j /2
2k 1 2k 1 e , k 0
Seria Furie
1
A j 2 k 10t /2 A A j 2 k 10t /2
x t 2k 1 e
k

2 k 0 2k 1
e

Seria trigonometrike
A 2A A 2A
x t cos 2k 1 0 / 2 sin 2k 1 0
2 k 0 2 k 1 2 k 0 2 k 1
A 2A 2A 2A
sin 0t sin 30t sin 50t
2 3 5

c0 A / 2
A A
c1 c1

A A c2 k 0
c3 c3
3 3

50 40 30 20 0 0 0 20 30 40 50

Spektri fazor n

/2

0 20 30 40 50
50 40 30 20 0 0

/ 2
 2. sht dhn sinjali periodik x1(t) si n figur
x1(t)
A

-T -T/2 -T/4 0 T/4 T/2 T t

(a) Prcakto zbrthimin e x1(t) n seri Furie
(b) Prcakto zbrthimin e x1(t) n seri trigonometrike Furie
Zgjidhje:
x1 t x t T / 4

2
x1 t de
n
n
jn0t
, 0
T

x t ce
n
n
jn0t
,

x t T / 4 ce
n
n
jn0 t T /4
ce
n
n
jn /2
e jn0t x1 t

x1 t de
n
n
jn0t
, d n cn e jn /2

1 1 j /2 jn /2 1 1 j (1n ) /2
n n
A
dn A e e A e , c0
2 n 2 n 2
jk
A A e , k 0
e
j 12 k 1 /2
d 2 k 0, d 2 k 1 j k 1
2k 1 2k 1 e , k 0
Seria Furie
1
A j 2 k 10t k 1 A A j 2 k 10t k
x1 t e e
k 2k 1 2 k 0 2k 1
A 2 A 1
k
A 2A
x1 t cos 2k 1 0 k cos 2k 1 0
2 k 0 2 k 1 2 k 0 2 k 1
A 2A 2A 2A
cos 0t cos 30t cos 50t
2 3 5
n
2

50 40 30 20 0
0 0 20 30 40 50

/ 2

2
 Spektri amplitudor i sinjalit x1(t) mbetet i njjt me at t sinjalit x(t) nga detyra
paraprake, ndrsa ai fazor ndryshon (shiko figurn). Kjo ndodh pr shkak se
trajta kohore e sinjalit nuk ka ndryshuar, dhe se x1(t) sht version i shfazuar i
sinjalit x(t) pr /2.

3. sht dhn sinjali periodik x2(t) si n figur

(a) Prcakto zbrthimin e x2(t) n seri Furie

(b) Prcakto zbrthimin e x2(t) n seri trigonometrike Furie
Zgjidhje:
Trajta dhe pozita e kohore e sinjalit x2(t) sht e njjt me at t x(t). Sinjali x2(t)
mund t shkruhet si,
x2 t 2 x t A
Nse sinjalin e paraqesim x2(t) n seri Furie si

2
x2 t f n e jn0t , 0
n T
Ather do t vlej,

x2 t
n
f n e jn0t 2c e
n
n
jn0t
A

Prej ktu,
A
f 0 2c0 A 2 A0
2
Dhe
1 1 j / 2
n

f n 2cn 2 A e , n0
2 n
Q do t thot se vlen,
1
2A j 2 k 10t /2 2A j 2 k 10t /2

x2 t
k 2k 1
e
k 0 2 k 1
e

Ose n trajt t seris trigonometrike,

4A
x2 t cos 2k 1 0 / 2
k 0 2k 1

4A
4A 4A
sin 0t
sin 30t sin 50t
3 5
Trajta e spektrit amplitudor shkallzohet pr faktorin 2 n vlera dhe mbetet e
njjt, prve q mungon komponenti njkahor f0. Spektri fazor sht identik me
at pr sinjalin x(t).

3
 4. sht dhn vargu periodik, me period T, i delta impulseve prmes grafikut
dhe shprehjes prkatse
T t
1 1 1 1 1 1

-2T -T 0 T 2T 3T t

T t t kT
k

(a) Prcakto zbrthimin e T(t) n seri Furie

(b) Prcakto zbrthimin e T(t) n seri trigonometrike Furie
Zgjidhje:
Frekuenca themelore sht, 0 2 / T , dhe seria Furie ka trajtn,

T t ce
n
n
jn0t

Ku,
T /2
1 1 1
cn t e jn0t dt e jn0 0
T T /2 T T
Konstatohet se spektri amplitudor prbhet nga t gjith komponentt sinusoidal
me amplituda t njjta. Ndrsa spektri fazor sht zero, ose shumfish i 2.
1
cn , n 0
T
cn

20 0 0 20 30
Pra vlen relacioni

1
T t t kT T e
k n
jn0t

Barazimi i siprm mund t shkruhet edhe n trajt t seris trigonometrike si

1 2
T t cos n0t
T T n1

5. sht dhn sinjali periodik x(t) si n figur

4
 (a) Prcakto zbrthimin e x(t) n seri Furie
(b) Prcakto zbrthimin e tij n seri trigonometrike Furie
Zgjidhje:
Detyra mund t zgjidhet duke u ndihmuar me rezultatet paraprake. Nse sinjali
x(t) diferencohet fitohet nj sinjal i ri xd(t) periodik me period t njjt T,
dx t
xd t , xd t T x t
dt
Si i till edhe ky sinjal mund t zbrthehet n seri Furie,

xd t de
n
n
jn0t

Trajta e sinjalit xd(t) sht paraqitur n figur,

Trajta kohore e sinjalit xd(t) sht e njjt me sinjalin x2(t) nga detyra 3, prve
dallimit q sht n vlera t amplitudave. Prandaj mund t shnohet se vlen,
2
xd t x2 t
T
Nse merret se
1 1 j /2
n

x2 t
n
fne jn0t
, fn A
n
e , n 0, f 0 0

Ather nga barazimi,

2 2
xd t d ne jn0t
n T
x2 t f n e jn0t
T n
Prfundohet se vlen
2 A 1 1 j /2
n
2
dn fn e , n 0, d0 0
T T n
Na ka mbetur t prcaktojm edhe relacionin n mes t koeficienteve cn dhe dn.
Kjo bhet duhet e diferencuar shprehjen e seris Furie pr x(t),

d
xd t d n e jn0t cn e jn0t
jn0 cn e jn0t
n dt n n
Prej ktu, kemi prfundimin se vlen
d
d n jn0 cn ose cn n , n 0
jn0
Komponenti c0 prcaktohet vemas, pr arsye se derivati i komponentit njkahor
nuk e ruan vlern e tij (t gjitha funksionet me vler konstante kan derivat zero).
Prandaj kt term t seris Furie e llogarisim vemas,
T
1 A
c0 x t dt
T 0 2

5
 Pr vlerat t tjera termave cn mund t shnohet,
1 A 1 1 j /2 A 1 1 j
n n

dn
cn e e , n0
jn0 jn0 T n 2 2 n 2
Nga shprehja shihet se komponentt ift bhen zero, ashtu q vlen
c2 k 0
Dhe se pr komponentt tek kemi
A
c2 k 1 2
2k 1
2

Me kt prfundimisht prcaktohet zbrthimi i ktij sinjali n seri Furie.

A A
x t 2 e 0
j 2 k 1 t

2 k 2k 1 2

6. Sinjali periodik x(t) sht treguar n figur.

(a) T zbrthehet ky sinjal n seri Furie duke i prcaktuar koeficientet e zbrthimit

ck.
(b) T prcaktohet parametri A dhe raporti T1/T nse dihet se koeficienti i rendit
zero sht c0=1/2 dhe se koeficienti i rendit t tret sht tri her m i vogl se i
pari c1=3c3.
Zgjidhje:
(a) S pari prcaktojm koeficientin c0,
1 T1 A T T A T
c0 dt dt 1 T T1 A 1 , 1
T 0 T 1 T T T T
pastaj edhe koeficientet e tjer
1 T1 A T
ck e jk0t dt e jk0t dt
T 0 T T1
1 j
T 0 k

e jk0T1 1 A j
T 0 k

e jk0T e jk0T1

Shprehja mund t thjeshtohet duke pasur parasysh 0 2 / T , pr rrjedhoj

vlejn kto relacione:
2 2
0T T 2 , 0T1 T1
T T
j 1 A
ck
2 k

1 e jk 2 , k 0
(a) Nga kushti i par, c0=1/2, kemi ekuacionin
1
A 1
2
Nga kushti i dyt, c1=3c3, shtrohet
j 1 A j 1 A
2

1 e j 2 3
6

1 e j 6
q rezulton me ekuacionin
e j 2 e j 6

6
 Meqense 01 ekuacioni i siprm ka zgjidhje t vetme =1/2, kur e j e j 3 .
Kjo vler e zvendsohet n ekuacionin e par
1 1 1
A 1
2 2 2
pr t prfituar A=0.

7. Jan dhn dy sinjale periodike x1(t) dhe x2(t) me period t njjt T. T dy

kto sinjale mund t zbrthehen n seri Furie si m posht

2
x1 t
k
ck e jk0t , x2 t d e
k
k
jk0t
, 0
T
Prodhimi i ktyre sinjaleve x t x1 t x2 t sht srish sinjal periodik me
period t T dhe ka zbrthim n seri Furie

x t ee
k
k
jk0t

N qoft se dihen koeficientet e zbrthimit n seri Furie ck dhe dk prcakto

formuln q n baz t vlerave t tyre i llogarit vlerat e koeficienteve ek.
Zgjidhje:
1 T /a 1 T /a 1 T /a
ek x t e jk0t
dt x1 t x2 t e jk0t
dt cl e jl0t x2 t e jk0t dt
T T /2 T T /2 T T /2
l

1 T /2
ek cl x2 t e j k l 0t dt cl d k l
l T T /2 l

8. Prcaktoni koeficientet e zbrthimit n seri Furie pr sinjalet periodike:

(a) x1 t cos 2t sin 3t
(b) x2 t cos 3t cos 5t
Zgjidhje:
(a) Prcaktimi i periods themelore
1 1
x1 t sin 5t sin t
2 2
Perioda e termit t par sht T1 2 / 5 , ndrsa t dytit T2 2 . Pr t qen
sinjali periodik t dy komponentt duhet t jen periodike me period t njjt.
Kjo sht e mundur kur plotsohet kushti: kT1 lT2 T . Kushti plotsohet pr
k 5 dhe l 1 q do t thot se perioda themelore e ktij sinjali periodik sht
T 2 , ndrsa frekuenca themelore 0 1 . Nse sinjali paraqitet n trajtn
komplekse, kemi
1 j 5t 1 j 5t 1 jt 1 jt
x1 t e e e e
4j 4j 4j 4j
Kjo shprehje krahasohet me trajtn e prgjithshme

x1 t
n
cn e jn0t ce
n
n
jnt

1 1 1 1
Prej ktu: c5 , c1 , c1 , c5 , t gjitha koeficientet tjera
4j 4j 4j 4j
jan zero.

7
 Detyra zgjidhet n mnyr identike duke shnuar se
1 1 1 1
x2 t e j 3t e j 3t e j 5t e j 5t
4 4 4 4
2 2 2 2
T1 , T2 . Pastaj k l T . Srish T 2 me 0 1 , pr k 3
3 5 3 5
dhe l 5 . Krahasohet kjo me serin

x2 t de
n
n
jnt

1
Dhe prfundohet se t gjith koeficientet jan zero, prve d 3 d3 d 5 d5 .
4

9. N hyrje t filtrit ult-lshues vepron sinjali periodik i dhn me

x t sin 120 t . Filtri ult-lshues sht ideal, ndrsa prgjigja e tij
frekuencore sht e prcaktuar si n vijim.
1, 500
H
0, 500
(a) T prcaktohet sinjali n dalje t filtrit y(t).
(b) T prcaktohet fuqia e sinjalit P n dalje t filtrit.
Zgjidhje:
(a) Sinjali x(t) zbrthehet n seri Furie

x t ce
n
n
jn0 t

ku
1 T
x t e jn0t dt
T 0
cn

Dihet se vlen sin sin sin , kur kjo zbatohet n rastin konkret
kemi
x t sin120 t sin120 t T sin 120 t 120 T
x t T sin 120 t
perioda themelore e x(t) prfitohet nga barazimi 120 T , duke rezultuar me
vlern T=1/120. Frekuenca themelore e x(t) do t jet
2
0 240
T
pra sinjali n hyrje brenda dy periodave t para shprehet si
sin 0t 2 , 0t T
x t
sin 0t 2 , T t 2T
Prcaktimi i koeficienteve t zbrthimit n seri Furie prcaktohen nga formula
1 T 1 T j0t / 2 jn0t 1 T j0t / 2 jn0t
cn sin 0t 2 e jn0t dt 2 jT 0
e e dt e e dt
T 0 2 jT 0
1 T j0 n 1/ 2t 1 T j0 n 1/ 2t

2 jT 0 e dt
2 jT 0
e dt

m tutje

8
cn
1 1
2 jT j 0 n 1 / 2

e 0
j n 1/ 2 T
1
1
1
2 jT j 0 n 1 / 2
e 0
j n 1/ 2 T
1
Duke marr parasysh se 0T 2 , j(-j)=1 dhe e j0 n 1/ 2T e j 2 n 1/ 2 1 ,
fitohet
1 1 n 1 / 2 n 1 / 2
cn
2 n 1 / 2 2 n 1 / 2 2 n 2 1 / 4
1 2

2 n 1 / 4
2
4n 2 1
ku komponenti njkahor ka vler
2
c0

Spektri i sinjalit x(t) do t jet

X 2 c n
n
n 0

Spektri i sinjalit n dalje caktohet nga relacioni Y H X , meqense

filtri ideal ult-lshues e ka brezin lshues t kufizuar n frekuencn 500, n
dalje, pos komponentit njkahor, do t paraqiten edhe harmoniku i par dhe i dyt
q kan frekuenca 0=240 dhe 20=480. Harmonikun e tret me frekuenc
30=720 e tutje, filtri nuk i lshon. Pra, spektri i sinjalit n dalje do t jet
2
Y 2 c n
n 2
n 0

2 c0 2 c1 0 2 c1 0 2 c2 20 2 c2 20
kur kjo shprehje nga domeni frekuencor pasqyrohet n domenin kohor fitohet
y t c0 c1e j0t c1e j0t c2 e j 20t c2 e j 20t
Kur vendosen vlerat pr koeficientet e seris Furie
2 2 2
c0 , c1 c1 , c2 c2
3 15
q rezulton me
2 4 4
y t c0 2c1 cos 0t 2c2 cos 20t cos 240 t cos 480 t
3 15
(b) Fuqia e sinjalit n dalje prcaktohet m s lehti n baz t teorems s
Parseval-it
4 8 8
Py c0 2 c1 2 c2 2 2 0.4990
2 2 2

9 225 2

10. N figur sht paraqitur bllok-skema e drejtuesit t vals s plot si lidhje

serike e dy sistemeve, n t ciln sistemi i par paraqet qarkun e Grec-it derisa
sistemi i dyt qarkun RC q shrben pr rrafshim t trajts valore t sinjalit.
x t r t y t

Sistemi q paraqet lidhjen e Grec-it prkufizohet me relacionin r t x t ,

derisa qarku RC qarku definohet prmes funksionit transmetues H(),

9
 Y 1 1
H , RC
R 1 j RC 1 j
Le t merret se sinjali n hyrje sht x t cos 100 t .
(a) T prcaktohet transformimi Furie i sinjalit x(t).
(b) T prcaktohet transformimi Furie i sinjalit y(t).
(c) T prcaktohet brezi i vlerave q mund t merr konstanta kohore =RC ashtu
q amplituda e harmonikut t par n sinjalin dals y(t) mos t jet m e madhe se
2% e vlers mesatare t y(t).
Zgjidhje:
(a) Transformimi i prgjithsuar Furie prkufizohet prmes barazimit
1 jt

2
e dt

Le t shnohet me 1 frekuenca e sinjalit hyrs, 1=100 (rad/s). Transformim

Furie i sinjalit x(t) do t jet
1 j t 1 j t
X cos 1t e jt dt e 1 dt e 1 dt
2 2
1 1 100 100
(b) Sinjali r(t)=|x(t)|=|cos(1t)| sht gjithashtu periodik, q mund t shihet edhe
nga paraqitja grafike e ktij sinjali.

Pr dallim nga sinjali x(t) q ka period T1=2/100=0.02 (s)=20 (ms), sinjali r(t)
ka period prgjysm m t vogl T=T1/2=10 (ms). Pr pasoj frekuenca rrethore
e r(t) do t jet dyfish m e madhe se ajo e x(t), prkatsisht
0=2/T=2/0.01=21=200 (rad/s). r(t) si sinjal periodik mund t zbrthehet n
seri Furie, pra vlen

r t cn e jn0t
n
ce
n
n
jn 200 t

ku:
1 T /2 1 T /2 2 0 T / 4
cos 100 t dt cos 0t 2 dt cos u du
T 0 0T / 4
c0
T T / 2 T T / 2
dhe pasi merret parasysh se 0T/4=, fitohet
1 /2 1 u / 2 2
c0 cos u du sin u u / 2
/ 2
Prndryshe, pr fardo rendi n koeficientet e zbrthimit n seri Furie prcaktohen
nga shprehja

10
 1 T /2 1 T /2
cn cos 100 t e jn 200 t dt cos 0 t 2 e jn0t dt
T T /2 T T / 2
1 T /2 2 0T /4
cos 0 t 2 e jn0t dt cos u e j 2 nu du
T T /2 T 0 0T /4

1 /2 1 /2 j 2 n 1u
e j 2 n 1u du
2 /2
e du
2 /2

sin 2n 1 / 2 sin 2n 1 / 2 cos n cos n 2 1

n 1

cn
2n 1 2n 1 2n 1 2n 1 4n2 1
Meqense
2 1
n 1

r t ce
n
n
jn0 t
4n
n
2
1
e jn0 t

Duke pasur parasysh barazimin e par, nga kjo shprehje drejtprsdrejti nxjerrt
edhe shprehja pr R()
4 1
n 1

R 2 c n 4n
n
n 0
n
2
1
n 200

Prgjigja frekuencore (funksioni transmetues) i RC qarkut mund t shkruhet si

Y 1 1
H e j
R 1 j 1
2

kshtu q spektri i sinjalit n dalje sht

1
Y H R e j 2 cn n0
1
2
n

2
cn e jn0 n0
1 n0
2
n

(c) Nga shprehja pr Y() shihet se sinjali y(t) mund t shprehet n trajt t seris
Furie

1
y t d n e jn0 t c e jn0 e jn0 t
2 n
n n 1 n
0

Vlera mesatare e sinjalit n dalje do t jet

1 2
d0 c0
1 0 0
2
Amplituda e harmonikut t par sht
2 1
1 1
1 1 2
d1 c1
1 1 0 1 1 0 4 1 1 3 1 0
2 2 2 2

Kushti i shtruar plotsohet kur

d1 2 1
0.02
d 0 3 1 2 2 3 1 2
0 0

Pas rregullimit t inekuacionit fitohet

11
 1 1 1
1 16.6366 0.0265
0 9 0.02 2
200
Pra konstanta kohore e RC qarkut nuk guxon t jet m e vogl se 26.5 (ms).

11. N hyrje t nj lidhjeje serike t dy sistemeve, lineare dhe invariante n

zhvendosje, vepron sinjali x(t) me trajt kohore t paraqitur n figur.

t 4k
k

Prgjigja impulsive e sistemit t par sht shnuar n figur, derisa prgjigja

frekuencore e sistemit t dyt sht:
sin 2
H
3
T prcaktohet dhe t skicohet sinjali n dalje t lidhjes serike t sistemeve y(t).
Zgjidhje:
N dalje t sistemit t par sinjali do t jet

y1 t x t 4k d x t 4k d

k k

x t 4k
k
Sinjali y1(t) sht zgjerim periodik i sinjalit x(t) me period T=4 dhe frekuenc
themelore 0 2 T 2 , prandaj mund t zbrthehet n seri Furie,

y1 t ce
n
n
jn 0 t
ce
n
n
jn / 2 t

ku koeficientet e seris prcaktohen nga shprehja

1 4 1 2 1 4
cn x t e jn / 2 t dt e jn / 2t dt e jn / 2 t dt
4 0 4 0 4 2
1 2 1 2 1 1
e jn 1 e jn 2 e jn 1 e jn 1 1
n

4 jn 4 jn jn jn
Shihet se koeficientet me indekse ifte jan zero, meqense vlen edhe
1 4
c0 x t dt 0
4 0
mund t shnohet
0, n 0, 2, 4,

cn 2 j
n , n 1, 3,
Kur sinjali periodik kalon npr sistem linear dhe invariant n zhvendosje ai srish
sht periodik (pra i zbrthyeshm n seri Furie) por me koeficientet

12
 d n cn H n0 cn H n 2
Funksioni transmetues n frekuencat =n0 ka vlera
sin 2 sin 2 n / 2 2 sin n 2 3 , n 0
H n 2
3 n /2 3 n / 2 3 n 0, n 0
Prfundohet se t gjith koeficientet Furie t sinjalit n dalje kan vler zero,
d n 0, n
Pr rrjedhoj,

y t de
n
n
jn / 2 t
0, t

12. Nj sistem linear dhe invariant n zhvendosje sht prkufizuar prmes

ekuacionit diferencial:
dy t
2 y t 4 x t
dt
T prcaktohet zbrthimi n seri Furie i sinjalit y(t), kur
(a) x t cos 2 t
(b) x t sin 4 t cos 6 t / 4
Zgjidhje:
Prgjigja frekuencore e sistemit prfitohet duke zbatuar transformimin Furie n
ekuacionin diferencial.
jY 2Y 4 X
4 Y
H
X 2 j
Nse n hyrje t sistemit vepron sinjali periodik ather edhe n dalje do t fitohet
sinjali periodik. Pra, nse vlen

x t ce
n
n
jn0t
X 2 c n
n
n 0

ather do t vlej edhe

y t d e
n
n
jn0t
Y 2 d n
n
n 0

ku 0 frekuenca themelore e sinjaleve.

Nga relacioni Y H X rrjedh se vlen
d n H n0 cn
(a) N kt rast vlen 0 2 dhe zbrthimi
1 1
x t e j 2 t e j 2 t c1e j 2 t c1e j 2 t .
2 2
Sinjali n dalje shprehet si y t d1e j 2 t d 1e j 2 t ku
4 1 1 1
d1 H 0 c1 , d 1 H 0 c1
2 j 2 2 1 j 1 j
(b) Srish vlen 0 2 me zbrthimin
1 1 1 1
x t e j 4 t e j 4 t e j /4 e j 6 t e j /4 e j 6 t
2j 2j 2j 2j

13
 Si shihet koeficientet e zbrthimit n seri Furie kan vlera
1 1
c2 c2 , c3 c3 e j /4
2j 2
Prej ktu del

1 1 1 1
d 2 H 20 c2 H 4 , d 3 H 30 c3 H 6 e j /4 e j /4
2 j j 1 j 2 2 1 j 3

14
 Transformimi Furie

1. Pr sinjalin real, jo-negativ, x(t) dhe spektrin e tij X() jan t njohura kto
fakte:
Energjia (E) e sinjalit x(t) ka vler 1.
Pr spektrin e sinjalit X() vlen ekuacioni:

2 j X e d 2 C e u t

j t t

(a) T prcaktohet vlera e konstants C dhe

(b) shprehja analitike pr sinjalin x(t).
Zgjidhje:
(a) Le t jet
X 1 2 j X
Nga shprehja pr transformim t kundrt Furie
1
x1 t X 1 e jt d
2

dhe barazimi i dhn n detyr prfundohet se

x1 t C e t u t
Nga ana tjetr, transformimi Furie i x1(t) sht tabelor, pra vlen
C
X 1 2 j X
1 j
duke prfunduar se vlen
C C C
X
1 j 2 j 1 j 2 j
Prej ktu prfundohet se trajta e x(t) sht
x t Ce t u t Ce 2t u t
Energjia e sinjalit x(t) barazohet me njsh
2
E x t dt C e t e 2t dt C 2 e 2e 3t e 4t dt
2
2 t
0 0 0

1 1 1 C2
C 2
2
1
2 3 4 12
prej ktu prcaktohet C 12 .
(b) Shprehja analitike pr x(t) sht
x t 12et u t 12e2t u t

2. Sinjali x(t) kalon npr dy sisteme lineare q kryejn veprimin e diferencimit e

t lidhur n seri si n figur.
x t d d y t
a
dt dt
Nse sinjali n hyrje sht x t 2sinc 2t , sa duhet t jet vlera e parametrit a
(a0) ashtu q energjia e sinjalit n dalje t jet 2 her m e madhe se energjia e
sinjalit n hyrje.
Zgjidhje:
Nga skema e lidhjes shihet se n mes t sinjalit hyrs dhe atij dals vlen relacioni
d 2 y t
y t a
dt 2
Sipas teorems s Parseval-it energjit e sinjaleve prcaktohen me shprehjet

1 1
Ex x t dt X d , E y y t dt Y d
2 2 2 2

2

2
Nga teorema pr dualitetin e domenit kohor vlen iftimi
X
A
AB Bt
x t sinc

B B
Duke prshtatur trajtn e sinjalit hyrs x t 2sinc 2t me relacionet e siprme
Bt AB
2t dhe 2

fitohet
B 2 dhe A 1
Energjia e sinjalit hyrs do t jet
2
1
2 2
Ex 1 d 2

Vetia e transformimit Furie pr diferencim n domen kohor shtrohet si n vijim

1

dx t 1
x t X e d
jt
j X e jt d
2 dt 2
Prej ktu, pasi t kaloj sinjali npr lidhjen serike t dy diferencuesve, spektri i tij
do t jet
a , 2
2

Y a j X
2

0, 2
Energjia e sinjalit n dalje sht
2 2
1 a2 a2 2a 2

2 2
2
5 4
Ey a d 4
d 2
2 2 0 5 5
sipas kushtit t detyrs
2 2
4
E y 1 2a 2 10
2
4
a 2 a
Ex 2 5 5 4 2

3. Nj sistem i vazhduar, linear dhe invariant n zhvendosje, ka prgjigje

frekuencore q n trajtn e prgjithshme shprehet si
H H R jH I . Dihet se sistemi sht shkaksor dhe se prgjigja
impulsive e tij, h(t)=0 pr t<0, sht funksion real i t. N qoft se komponenti
real i prgjigjes frekuencore HR() sht
6
H R 2
4
t prcaktohet prgjigja impulsive e sistemit h(t).

2
Zgjidhje:
Nga vetit e simetris pr sinjale reale dihet se HR() sht funksion ift i ,
H R H R dhe se paraqet transformimin Furie t komponentit simetrik
(ift) t h(t). Komponenti ift hs(t)= hs(-t) prcaktohet nga ekuacioni
h t h t
hs t
2
Q shprehet edhe si
1
hs t h t , t 0
2
1
hs t h t , t 0
2
Kemi parasysh se s=j dhe kjo zvendsohet n shprehjen e dhn pr HR(),
6 6 3 1 3 1
H R s H R s / j 2
s / j 4 s 4 2 s 2 2 s 2
2

Termi i par paraqet transformimin e pjess shkaksore t hs(t) dhe termi i dyt
transformimin e pjess kundr-shkaksore t hs(t). Pra vlen
3 3 1
hs t e2t u t , s 2
2 2 s2
Pr t fituar
h t 2hs t 3e2t u t

4. N figur sht paraqitur sinjali real x(t) i cili ka transformim Furie

X()=|X()|ej().
x t
2
1

-3 -2 -1 0 1 2 t

2sin
(a) T prcaktohet vlera e integralit X e j d .


X d .
2
(b) T prcaktohet vlera e integralit
(Koment: Detyra mund t zgjidhet duke u shrbyer me vetit e transformimit
Furie, pa pasur nevoj q shprehja pr X() t prcaktohet n mnyr eksplicite.)
Zgjidhje:
(a) Trajta e shprehjes brenda integralit shprehet si prodhim i dy transformimeve
Furie.
2sin j
X e X H

sin
ku H 2 e j 2 . Leht detektohet se trajta 2sin / iftohet n domen

kohor me trajtn r(t) si n figur.

3
 r t
sin
R 2

t
Kur r(t) zhvendoset pr 1 n t majt fitohet h(t)
2sin j
h t r t 1
F
R e j e H

Nga vetia e thurjes s transformimit Furie dihet se
1
x t h t X H e jt d
2

Pr t=0 kemi ekuacionin

1 2sin j
x t h t t 0 X e d
2
Ana e majt e ekuacionit do t jet
1
x t h t t 0 x h t d x h d d 1
t 0 0

Rezultati i thurjes pr t=0 sht ilustruar n figur.

x 2
h
1

-3 -2 -1 0 1 2

Pra rezultati i krkuar sht

2sin
X e j d 2

(b) Detyra zgjidhet me teoremn e Parseval-it
1
x t dt
2 2 2 2
x t dt
2
X d
X d 2

2

2

3
1

2
2 0
2 x t dt 2 dt 3 t dt 1 t dt dt
1
2
0
1 40
3

40
X d 3
2

5. Nj sistem shkaksor, linear dhe invariant n zhvendosje, ka prgjigje

frekuencore,
2 j
H
3 4 j 2
(a) T prcaktohet ekuacioni diferencial q ndrlidh hyrjen x(t) dhe daljen e ktij
sistemi y(t).
(b) T prcaktohet prgjigja impulsive e sistemit.
(c) T prcaktohet sinjali n dalje y(t) n qoft se n hyrje vepron sinjali

4
 x t 1 t e2t u t
Zgjidhje:
(a) Nga vetia
dx t

F
j X
dt
Y 2 j
, 3Y 4 jY j Y 2 X j X
2

X 3 4 j 2

d2y dy dx
2
4 3y 2x
dt dt dt
2 j 2 j 1 1 1 1
(b) H
3 4 j 2
j 1 j 3 2 j 1 2 j 3
Nga
1
e at u t F

j a
fitohet
1
h t e t e 3 t u t
2
(c) Sipas vetis s transformimit Furie vlen relacioni
dX
tx t F
j
d
n rastin konkret do t vlej
d 1 1
te 2 t u t F
j
d j 2 j 2 2
q do t thot se vlen
1 1 j 1
1 t e2t u t F
X
j 2 j 2 2
j 2
2

Transformim Furie i sinjalit n dalje do t jet

2 j j 1 1
Y H X
j 1 j 3 j 2 j 3 j 2
2

1 1

F
e 2t e 3t u t y t
j 2 j 3

6. Me grafikun X() n figur sht paraqitur spektri i sinjalit x(t). Pa e

prcaktuar sinjalin x(t) n mnyr eksplicite, prgjigjuni n pyetjet vijuese:
X

5
 (a) A mund t ket sinjali x(t) vetm vlera reale? Pse po, apo pse jo?
(b) Prcakto vlern e sinjalit x(0).

x t
2
(c) Prcakto energjin e sinjalit E dt .

Zgjidhje:
(a) N qoft se sinjali x(t) sht real, ather pr X() do t vlej,
*

X x t e jt dt x t e jt dt X
*

Meqense X() sht funksion real i , vlen X * X . Po t ishte x(t)
sinjal real do t duhej detyrimisht t vlej X X . Meqense nga grafiku
shihet se ky nuk sht rasti, prfundohet se sinjali x(t) nuk mund t jet funksion
real i t-s.
(b) Nga transformimi i kundrt Furie kemi barazimin

1
x t X e jt d
2
Prej ktu,

1 1 1 2 2 1 2 7
x 0 X e d
j 0
X d 2 2
2 2 2 2 2 2
(c) Teorema e Parsevalit jep ekuivalencn e energjive n domenet t dhe .

1
E x t dt X d
2 2

2
Pr rastin e detyrs vlen,
1
2 1 0 2

2 3 d 2 1 d 2 1 d 2 d
2 2 2
E 2

2 3 2 1 0
2 2 2 1
1 0 1
6
d d 2 d 2 3 2
2

0 1 0 3

7. (a) sht dhn sinjali

x t 1 e
t
u t 1 u t 1 . Prcakto
transformimin Furie t tij dhe trego se ky transformim sht funksion real dhe
ift i
(b) Prcakto transformim Furie pr sinjalin e paraqitur n figur.

Zgjidhje:

(a) x t 1 e t u t 1 u t 1

6
 e
1 1
X x t e jt dt 1 e
t jt
dt
1 1
1 0 1
e jt dt e1 j t dt e 1 j t dt
1 1 0

1 jt 1 1 1 0 1
X e e1 j t e 1 j t
j 1 1 j 1 1 j 0

e j e j 1 j
1 e e 1 j
e e 1
X
j 1 j 1 j
2sin 1 j 1 e1e j 1 j 1 e1e j

1 2
2sin 2 e 1 e j e j j e 1 e j e j

1 2
2 2e 1 cos sin
2sinc
1 2
Se X() sht real shihet nga shprehja. iftsia vrtetohet duke provuar
vlefshmrin e barazimit X X . Nga shprehja pr X() vrehet se
"sinc" sht funksion ift i , e gjithashtu edhe cos dhe sin , shuma e kto
dy t fundit pjestohen me funksionin ift ( 1 2 ), q rezulton me prfundimin se
X() sht funksion ift i -s.
(b) Nse marrim nj sinjal t ri r(t), si n figur

ather, x t r t 1 . Nse marrim n konsiderat se

x t
n
cn e jn0 t dhe r t be
n
n
jn0 t

ather koeficientet e seris Furie jan

cn bn , n 0 dhe c0 b0 1
2 T1 T
c0
T 1 T
dt 1 4 1 1
T
T1
1 T1 2 1 2T1 2T
cn bn 2e jn0 t dt e jn0 t 2 sinc 1 n , n 0
T T1 T jn0 T1
T T

x t c0 ce
n
n
jn0 t

n0

Pr t prfunduar se vlen

7

X 2 c0 2 c n
n
n 0
n0

T 4T 2T
2 4 1 1 2 1 sinc 1 n n0
T n T
n0
T

8. Nj sistem sht prshkruar prmes ekuacionit diferencial:

dy t
3 y t x t
dt
Prcakto transformimet Furie t prgjigjeve t sistemit n sinjalet hyrse:
(a) x(t)=e-tu(t)
(b) x(t)=u(t)
Zgjidhje:
1

dy t 1

y t y t e dt
j t
j y t e jt dt j Y
2 dt 2
dy t
3 y t x t j Y 3Y X
dt
1
Y X
3 j

1
(a) X e u t e
t jt
dt e t e jt dt
0
1 j
1
Y
1 j 3 j
(b)
1 1 1, t 0 d
u t sgn t , sgn t , sgn t 2 t
2 2 1, t 0 dt
d 2
t
F
1, sgn t F
2, sgn t F

dt j
1
F
2
1 1 2 1
X U 2
2 2 j j
1 1 1
Y
3 j j 3 j j 3 j

8
 Zbrthimi i sinjaleve periodike n seri Furie.

1. N figur sht paraqitur skema e nj modulatori t amplituds.

Prgjigjet frekuencore t filtrave n skem jan prkufizuar me

3, 2 5 e j , 2
H1 dhe H 2
0, tjera 0, 2
Njehsoni dhe skiconi sinjalet hyrse dhe dalse, x(t) dhe y(t), pr kto raste:
(a) Kur n hyrje vepron x t sinc t / .
(b) Kur n hyrje vepron x t sinc t / cos 2t .
(c) Kur n hyrje vepron sinjali periodik i paraqitur n figur.

Zgjidhje:

(a) Spektri i sinc funksionit, sipas dualitetit t domeneve, ka trajtn e pulsit n

domenin frekuencor. Kjo trajta me parametra t prgjithshm sht treguar n
skic.

A sin Bt AB Bt
B
1 A 1 jtB A 2j
x t Ae
j t
d e e jtB sin Bt B sinc
2 B
2 jt 2 jt Bt
Krahasohet me xt sinct / dhe konkludohet se B=1, A=.
Kalimi i x(t) npr H1(), R X H 1 .
 R 0 r t 0 vt 0 y t 0
t F , 1
(b) sinc P2
0, 1

xt sinct / cos 2t
F
X P2 2 P2 2
2 2

R X H 1

vt r t cos2t R 2 R 2
F 1 1
2 2

H 2 1 e j

Vrejtje: prgjigja fazore e H2() nuk sht vizatuar vemas.

Y V H 2
3 j 3 j
Y e Y e
4 4

2
 1 3 3
Y P1 4.5e j P1 4.5e j
2 2 2
t 1 F e , 1 / 2
j

P1 e
j
sinc
2 0, 1 / 2
t 1
y t cos4.5t 1
3
sinc
2 2
(c) Sinjali periodik zbrthehet n seri Furie

xt c e n
jn0 t

n
ku koeficientet njehsohen nga shprehja
T /2
xt e jn0t dt
1
cn
T T / 2
Perioda sht T=4, frekuenca themelore sht 0 2 / T / 2 .
t 2
1 jn 2 jn 2 jn

1 jn

2
1 jn t 1 2 jn t
c n 2e 2 dt e 2 e 1 e e e 2
40 2 jn t 0
jn jn




1
2 j sin n e 2 2 sin n e 2
jn jn

jn 2 n 2
n 0 n cift
sin
2 1 n tek
T /2
1 j0 t

2 T/ 2
c0 2 e 2
dt 1
5 5 3 3
2 j 2 j 2 t 2 j 2 j 2 t 2 j 2 j 2t
x t e e e e e e
5 3
1
3 3 5 5
2 j 2 j 2 j 2 t
j t 2 j 2 j 2 t
e e 2
e2
e e e
3 5
Spektri i sinjalit sht i dhn me
5 3
2 j2 5 2 j 2 3 2 j 2
X e e e
5 2 3 2 2

3 5
2 j2 2 j 3 2 j 2 5
e e 2 e
2 3 2 5 2
Npr sistemin e par kalon vetm komponenti me frekuenc 30 3 / 2 ,
prandaj, sinjali n dalje t ktij sistemi spektri i sinjalit sht i prkufizuar me
2 j 32 3 2 j 2
3
3
X 3 e e
3 2 3 2
ose n domen kohor
2 j 32 j 32 t 2 j 32 j 32 t 4 3
x t e e e e cos t 1
2

3
 2. N figur sht treguar nj lidhje e sistemeve lineare dhe invariante n
zhvendosje, t cilt jan prshkruar me
d sin c t sin 3c t
h1 t , H 2 e j 2 /c , h3 t , h4 t u t
dt 2 t t
x(t) + y(t)
h1(t) + h3(t) h4(t)
-

H2( )

(a) Prcakto dhe skico trajtn e prgjigjes frekuencore H1().

(b) Cila sht prgjigja impulsive e tr sistemit h(t)?
(c) far do t jet prgjigja e sistemit y(t) n hyrjen x t sin 2c t cos c t / 2
Zgjidhje:
(a) Thirremi n vetin e dualitetit dhe at t diferencimit n koh t transformimit
Furie.
x t X X t 2 x
p2 (t) P2 c( )
1 1

- 0 t - c 0 c

sin c sin c t c t
p2 t 2 2 sinc P2c sinc c
c t

sin ct 1
P2c
2 t 2
dx t
x t X j X
dt
d sin c t j
j sgn
h1 t H1 e 1
j
P H P e 2
dt 2 t
2c 1 2c
2 2
/ 2, 0
H1 P2c , 1
2 / 2, 0

(b) M shpejt zgjidhet detyra n domenin e frekuencs . Prgjigja frekuencore e

sistemit t plot sht
H H1 1 H 2 H 3 H 4

4
 H1() e marrim nga pika nn (a). H3() ka trajt t diskutuar n pikn (a), nga kjo
shnojm drejtprsdrejti
H 3 P6c
H4() paraqet transformimin Furie t sinjalit shkall-njsi, prandaj shnojm
1
H 4
j
j 1
H P2c 1 e j 2 / c P6c
2 j
j 1
P2c 1 e j 2 / c P6c P2c 1 e j 2 / c P6c
2 2
1
P2c 1 e j 2 / c P6c
2
M sipr sht marr
0 0
M tutje vlen
P2c P2c P6c
prandaj
1 1 1
H P2c 1 e j 2 / c P6c P2c P2c e j 2 / c
2 2 2
Kemi parasysh se
h t H
sin c t 1
P2c
2 t 2
sin c t 2 / c 1
x t t0 e jt0 X P2c e j 2 / c
2 t 2 / c 2
Dhe fitojm rezultatin:
sin c t sin c t 2 / c
h t
2 t 2 t 2 / c
(c) Prsri detyra zgjidhet n domen t frekuencs
1
2
1

H P2c 1 e j 2 / c P2c e j / c e j / c e j / c
2

j / c j / c '
P2c cos e P2c cos e
c c
Ku
0, c / 2

' , c / 2 c
, / 2
c c

Transformimi i sinjalit hyrs sht

X 2c 2c c / 2 c / 2
Transformimi i sinjalit n dalje do t jet
Y H X

5
 Pr hir t qartsis, prfitimi i rezultatit t eprm sht prshkruar me ilustrim
prkats grafik.

Shihet se aty ku X() ka spektr, karakteristika amplitudore e sistemit ka zero,

prandaj fitohet:
Y 0, y t 0

3. N figur sht treguar nj lidhje e sistemeve lineare dhe invariante n

zhvendosje,

H 2

t cilt jan prshkruar me relacionet,
d sin c t sin 3c t
h1 t , H 2 e j 2 /c , h3 t , h4 t u t
dt 2 t t
(a) Prcakto dhe skico trajtn e prgjigjes frekuencore H1().
(b) Cila sht prgjigja impulsive e tr sistemit h(t)?
(c) far do t jet prgjigja e sistemit y(t) n hyrjen x t sin 2c t cos c t / 2
Zgjidhje:
(a) Thirremi n vetin e diferencimit dhe at t dualitetit t transformimit Furie.
x t X X t 2 x

p2 t P2c

c c

sin c sin ct c t
p2 t 2 2 sinc P2c sinc c
ct
Nga sipr prfundohet se vlen iftimi,

6
 sin c t 1
P2c
2 t 2
Pr t caktuar H1( ) shrbehemi me vetin e diferencimit q e ka transformimi
Furie,
dx t
x t X j X
dt
d sin c t j
j sgn
h1 t P2 c
H 1
P2 c
e 2
H1 e j1
dt 2 t 2 2
/ 2, 0
H1 P2c , 1
2 / 2, 0
1
H1
c / 2 /2

c

c c
/ 2

(b) M shpejt zgjidhet detyra n domenin e frekuencs . Prgjigja frekuencore e

sistemit t plot sht
H H1 H 2 H 3 H 4
H1() e marrim nga pika nn (a). H3() ka trajt t diskutuar n pikn (a), nga kjo
shnojm drejtprsdrejti,
H 3 P6 c

H4() paraqet transformimin Furie t sinjalit shkall-njsi, prandaj shnojm

1
H 4
j
j 1 j 1
H P2c e j 2 /c P6c P2c e j 2 /c j
2 j 2
P2 c e
j 2 / c

j 1 1
e j 2 /c P2c e j 2 /c P2c e j 2 /c
2
2 2
0 sepse 0

sin c t 2 / c c 2
h t sinc c t
2 t 2 / c 2 c
c
(c) X c 2 2c 2c
2

7
 H
1/ 2

2

c 0 c c
c 0
X
2c 2c
2

2c c 0 c 2c

2 2

Y H X c e j 2 / c e j 2 /
c c

2 2 2 2
1 1 t
y t cos c t cos c
2 2 2 2

4. N figur sht paraqitur bllok- skema e nj sistemi t vazhduar.

x t r1 t r t r1 t r2 t q t y t
H1 H 3

t r2 t
h2 t

Pjest e sistemit dhe sinjali hyrs prkufizohen si n vijim,

0.5 2
H1 , h2 t sinc t , x t 2sinc t
0 2

H 3

Prcakto sinjalet dhe skico spektrat e sinjaleve n seciln pik t sistemit t
paraqitur.
Zgjidhje:

A sin Bt AB sin Bt AB Bt
x t sinc
t Bt
duke krahasuar x t 2 sinc t me shprehjen e prgjithshme m sipr, prfundohet
se spektri i sinjalit sht i kufizuar n B dhe ka amplitud A=2. Gjithashtu nga

8
shprehja e siprme prfundohet se prgjigja frekuencore e sistemit t dyt sht e
trajts s drejtkndshit me spektr t kufizuar n B2= dhe amplitud A2=1, pra
1
H 2
0
Spektri i sinjalit r1(t) prfitohet si R1 X H1 0.5 X dhe duket si n
figur,

R1

dhe i njjti sinjal shprehet n domenin kohor me r1 t sinc t . Delta impulsi ka
spektr me vler njsh n tr brezin frekuencor . Ky spektr kufizohet
me prgjigjen frekuencore t sistemit H2(), kshtu q spektri i sinjalit r2(t) sht i
njjt me at t r1(t). Pra vlen,
h2 t r1 t H 2 R1 , R2 1 H 2 R1 , r2 t sinc t

sinjali r(t) sht

r t r1 t r2 t sinc2 t
Spektri i sinjalit r(t) prcaktohet si thurje e R1() dhe R2(),

1
R R R d
2
1 2

R2 R1

1 1
R d 2 , 2 0
2
2

1 1
R d 2 2 , 0 2
2

2 2
Q H 3 R

H 3 Q
R

2 2
Nga spektri prfitohet,

9
 q t sinc t
N fund,
y t q t r2 t sinc t sinc t 0, Y 0

5. N figur sht treguar bllok-skema e nj sistemi.

Prcakto zbrthimin n seri Furie t sinjalit y(t) n qoft se jan dhn:

sin 3c t / 2
(a) x t , p t cos 2c t 4cos 8c t dhe h t ck e jk t c

t k
sin t / 2
(b) x t ak e jk t , p t cos c t dhe h t
c c

k t
Zgjidhje:
(a) Nga skema e sistemit shtrohen kto barazime
q t x t p t dhe Y Q H
Sinjali x(t) ka spektr n trajt t drejtkndshit. N rastin e prgjithshm spektrit
X() si n figur

i prgjigjet sinjali:
B
1 A
x t Ae
jt
d sin Bt (*)
2 B
t
sin 3c t / 2
Duke krahasuar shprehjen e prgjithshme (*) me at t dhn, x t ,
t
konstatohet se A=1 dhe B=3c/2.
Sinjali n dalje t modulatorit (shumzuesit) do t jet:
q t x t p t x t cos 2c t 4cos 8c t
ndrsa spektri del n trajtn:
1 1
Q X 2c X 2c 2 X 8c 2 X 8c
2 2
Ky spektr sht skicuar n figur.

10
Prgjigja frekuencore e sistemit h(t) sht diskrete. Komponentt e tij jan t
prqendruar n shumfishin e frekuencs c.

h t
k
ck e jkct H 2 c k
k
k c

Nse kemi parasysh se Y H X , ather spektri i sinjalit n dalje do t

duket si n figur.

Sinjali n dalje mund t shnohet si n vijim:

7 1 3 9
1 1
y t 2c e
k 9
k
jkc t
2c e
k 3
k
jkc t
ck e jkct 2ck e jkct
k 1 2 k 7

(b) N kt rast kemi

q t x t p t x t cos c t
1 1
Q X c X c
2 2
Sinjali n hyrje ka spektr diskret

x t ae
k
k
jkc t
X 2 a k
k
k c

Spektr diskret ka edhe sinjali n dalje t modulatorit. Trajta e tij sht

Q a k 1 a k 1
k
k c
k
k c

a l a l a
l
l 1 c
l
l 1 c
l
l 1 al 1 lc

Prgjigja frekuencore e sistemit h(t) ka trajtn filtrit ideal ult-lshues me

frekuenc t prerjes c/2, si n figur.

Nga t gjith komponentt spektral filtri lshon vetm at me frekuenc =0 (l=0

ose komponenti njkahor). Sinjali n dalje do t jet:
a1 a1
y t
2

6. N figur sht paraqitur nj sistem i prbr nga shumzuesi dhe filtri ideal
me prgjigje frekuencore H(). Sinjali x(t) paraqet sinjalin e informacionit
ndrsa sinjali p(t) sht bartsi.

11
 x t r t y t
H

p t
Dihet se sinjali x(t) e ka spektrin me brez t kufizuar n intervalin 200 rad/s .
Ndrsa filtri ideal ka prgjigje frekuencore H 2, 1800 2200 rad/s
dhe zero pr frekuenca t tjera. Bartsi p(t) sht nj varg periodik i pulseve
drejtkndshe me amplitud njsh (1), period themelore t prsritjes T 1 ms
dhe kohzgjatje t pulseve 0.25 ms .
(a) T prcaktohet sinjali n dalje t sistemit y(t), duke e shprehur at prmes x(t).
(b) Nse n hyrje t sistemit n vend t x(t) vepron sinjali x1 t x t cos 2000 t ,
far prgjigje frekuencore duhet t ket filtri ideal ashtu q n dalje t sistemit t
fitohet sinjali q sht n prpjestim me sinjalin e informacionit x(t)?
Zgjidhje:
(a)
p t

0.25 ms
T 1 ms

t ms
Le t supozohet nj trajt arbitrare e spektrit t sinjalit x(t) q shrben pr ilustrim
grafik t rezultateve.
X
A

200 200 rad/s

Nga shprehja e vargut periodik t pulseve p(t) n domenin kohor,

1, t / 2
p t q t nT , ku q t
k 0, t t tjera
kalohet n paraqitje t tij n seri Furie
/2
1
p t cn e jn0t , cn
n T e/2
e jn0t dt

ku frekuenca themelore rrethore sht

2
0 2000 rad/s
T
Koeficientet e zbrthimit jan:
1
/2
1 1 sin n / 4
cn e jn0t dt 2 j sin n0 / 2
T e /2 T jn0 n
Vargu i pulseve mund t shkruhet edhe si

sin n / 4
jn t sin n / 4 jn 2000 t
p t e 0
e
n n n n
sinjali pas shumzuesit do t jet,

12
 sin n / 4
r t x t p t
n n
x t e jn 2000 t

Spektri i ktij sinjali sht

sin n / 4
sin n / 4

R x t e jn 2000 t e jt dt X n 2000
n
n n n
ose kjo e shkruar pak m ndryshe,
1 2 1 2 1
R X 4000 X 2000 X X 2000 X 4000
2 2 4 2 2

Skica e ktij spektri sht paraqitur n figurn e mposhtme.

R
A/4
A 2 / 2 A 2 / 2
A / 2

2200 2000 1800 200 200 1800 2000 2200 3800 4000 4200
rad/s

Nga ky spektr filtri e lshon t shumzuar me faktorin dy (2) vetm at pjes t

spektrit q gjendet n brezin 1800 2200 rad/s . Nga kjo prfundohet se
spektri i sinjalit n dalje sht i dhn me,
2 2
Y X 2000 X 2000
2 2
Nse merret parasysh vetia e modulit t transformimit Furie,
1 1
x t cos 0t X 0 X 0
2 2
prfundohet se sinjali n dalje do t jet
2
y t x t cos 2000 t

(b) Pas modulatorit, sinjali r(t) sht
1 1
r t x t cos 2000 t cos 2000 t x t cos 2 2000 t x t x t cos 4000 t
2 2
Spektri i sinjalit r(t) sht
1 1 1
R X X 4000 X 4000
2 4 4
Nga shprehja shihet qart se vetm nga termi i par mund t nxjerrt sinjali q
sht n prpjestim me at informacionit x(t) me faktorin (1/2). Pr ta veuar kt
sinjali nevojitet nj filtr ideal ult-lshues me prgjigje frekuencore:
2, 200 rad/s
H
0, 200 rad/s

7. Jan dhn tri sinjale t informacionit x1(t), x2(t) dhe x3(t), me spektra t
paraqitur n figur.
X 1 X 2
X 3

2000 2000 rad/s 3000 3000 rad/s 4000 4000 rad/s

13
 Nevojitet q t tri sinjalet t transmetohen njkohsisht npr nj medium
transmetues si AM sinjale (sinjale me amplitud t moduluar). N qoft se dihet se
mediumi transmetues ka brez t lshimit n intervalin 20000 38000 :
(a) Skico bllok-diagramin e sistemit q mundson kt lloj t transmetimit t
sinjaleve, duke shnuar qart vlerat e parametrave t rndsishm t sistemit.
(b) Skico spektrin e sinjalit t prbr i cili transmetohet npr mediumin
transmetues.
Zgjidhje:
(a) T tri sinjalet mund t transmetohen njkohsisht npr mediumin e njjt, n
qoft se ato palosen (multipleksohen) n frekuenc. Skema e ktij sistemi sht
paraqitur n figurn vijuese.

x1 t
Bllok-skema e sistemit

cos 22000 t Mediumi transmetues

x2 t
H
cos 27000 t
x3 t 1 20000 38000
H
0 pr vlera t tjera
cos 34000 t
(b) Duke shfrytzuar vetin e modulimit,
1 1
x t cos 0 t X 0 X 0
2 2
spektri i sinjalit q transmetohet npr mediumin transmetues do t duket si n
figurn vijuese (sht skicuar vetm spektri pr pjesn pozitive t boshtit
frekuencor).
1
1
X 1 22000 X 2 27000
2 2 1
X 3 34000
2

20000 22000 27000 34000 38000 rad/s

8. Sinjali x(t), me spektr q ka brezin e kufizuar me frekuencn kufitare c,

modulohet me sinjalin sinusoidal t bartsit b t cos 0t , ku 0 c . Ky
sinjal, x t b t x t cos 0t , zbatohet n sistemin e paraqitur n figurn
vijuese.
x t cos 0t

cos 0t
ku me H() sht shnuar prgjigja frekuencore e filtrit ult-lshues, t prcaktuar
me shprehjen,

14
 2, c
H
0, c
Prcakto sinjalin n dalje t sistemit y(t), n qoft se:
a=0,
b=/2,
(c) =,
Zgjidhje:
x t cos 0t

cos 0t
1 1
r t x t cos 0 t cos 0 t
x t cos 20 t x t cos
2 2
1 1 1
R X 20 e j X 20 e j cos X
4 4 2
Filtri ult-lshues lshon spektrin n frekuenca t ulta n brezin frekuencor
c . N kt brez frekuencor gjendet termi i tret nga shprehja e siprme,
prandaj mund t shkruhet se vlen:
1
Y H R 2 cos X cos X
2
Nga kjo rrjedh,
y t cos x t
Duke u mbshtetur n kt rezultat, llogaritet sinjali n dalje pr t tri rastet: 0
, / 2 dhe ,
(a) 0 y t x t
(b) / 2 y t 0
(c) y t x t

9. N figur sht paraqitur nj sistem i kombinuar me mostrues dhe modulator,

ku frekuenca e mostrimit sht m=2/T. Sinjali n hyrje sht i dhn me
shprehjen:
1 sin c t
x t
t

T t t nT
n
c t cos mt

Ndrsa prgjigjet frekuencore t filtrit ideal ult-lshues Hul() dhe t atij brez-
lshues Hbl() jan treguar n figur.

15
 Hul( ) Hll( )
1 1 1

0 0
- m m - m- c - m - m+ c m- c m m+ c

(a) Prcakto dhe skico spektrin e sinjalit hyrs X(), si dhe kushtin q duhet t
plotsoj frekuenca e mostrimit m.
(b) Pr nj vler t lejuar t frekuencs s mostrimit skico spektrat e sinjaleve q(t),
r(t), v(t) dhe w(t).
(c) Sa do t jet energjia e sinjalit t gabimi e(t)?
Zgjidhje:
(a) Shprehja e x(t) mund t rregullohet si n vijim
1 sin c t c sin c t c t
x t sinc c
t c t
prej nga, n baz t teorems pr dualitet t transformimit Furie, prfundohet se
spektri i sinjalit ka trajtn e drejtkndshit si n figur

Se kjo sht e vrtet mund t provohet si n vijim:

1 sin c t

x t
1 c

2 c
1 e jt d
2 jt
e e jct
1 1 jct
t
Pr tiu shmangur mbimbulimit t spektrave fqinje t shkaktuara nga mostrimi i
sinjalit t vazhduar, nevojitet q frekuenca e mostrimit t jet s paku sa dyfishi i
frekuencs kufitare, prandaj duhet t plotsohet kushti:
2
m 2c
T
(b) Sinjali q(t)

q t x t T t x t t nT
n

Meqense T(t) sht sinjal periodik, ai mund t zbrthehet n seri Furie

2
T t t nT cn e jnmt , m
n n T
Kshtu q
1
q t x t e jnmt
T n
Duke shfrytzuar vetin e modulimit t transformimit Furie
1
Q X m
T n
Kjo duket si n figur

16
 Spektri i sinjalit n dalje t filtrit brez-lshues mund t prcaktohet grafikisht n
baz t relacionit
R TH bl Q

Q( )
1/T 1/T 1/T

- m- c - m - m+ c - c c m- c m m+ c

THbl( )
T T

- m- c - m - m+ c m- c m m+ c

R( )
1 1

- m- c - m - m+ c m- c m m+ c

M tej
1 1
v t r t cos m t V R m R m
2 2

dhe prfundimi se
W V H ul X
(c)

17

E e t dt
2

e t x t t wt x t x t 0
dhe prfundimisht

E e t dt 0
2

10. N figur sht paraqitur bllok skema e nj sistemi telekomunikues.

cos 300t

cos 100t

cos 120t

N figurn vijuese jan paraqitur spektrat e sinjaleve hyrse dhe prgjigjet

frekuencore t filtrave .

(a) Duke skicuar me kujdes spektrat e t gjitha sinjaleve t shnuara n skemn e

sistemit, prcaktoni spektrin e sinjalit dals y(t).
(b) N baz t spektrit, prcaktoni varsin kohore t sinjali dals y(t).
Zgjidhje:
(a)
1 1 1 1
R1 X 1 300 X 1 300 R2 X 2 120 X 2 120
2 2 2 2
R R2 R1
1
X 2 120 1
X 1 300
2 2

Y2 H1 R
H1 R1
R2

Y2

18
 1 1
Y1 Y2 100 Y2 100
2 2
1
Y2 100 1
2 Y2 100
2

Y1

Y H 2 Y1
1 H 2

1/2 Y1

-60 -20 0 20 60

1/2 Y

-20 0 20
(b) Detyra mund t zgjidhet edhe me vetin e dualitetit, por mundet edhe me
zbatimin e drejtprdrejt t transformimit t kundrt,
20t
20
y t
1

1 jt 1 1 jt 1
e j 20t e j 20t
1 10
sin 20t sinc
20
e d e
2 20
2 4 jt 20 j 4 t 2 t

11. N hyrje t sistemit t paraqitur n figur vepron sinjali x(t), i prcaktuar me

shprehjen:

H1 H 2

c t cos 0t
p t t n
n c
c t
x t
sinc c

Filtrat n prbrje t sistemit jan prkufizuar me shprehjet:
1, 3c 5c A, 1.5c
H1 H 2
0, pr vlera t tjera 0, pr vlera t tjera
(a) Duke skicuar spektrat e sinjalit n pikat e shnuara t sistemit, t prcaktohet
sinjali n dalje y(t), pr rastin 0 6c .
(b) T prsritet pika paraprake, pr rastin 0 4c .
(c) Sa duhet t jet vlera e konstants (A) t filtrit t dyt ashtu q amplituda e
sinjalit n dalje y(t) t mos dalloj nga ajo e sinjalit hyrs x(t).

Zgjidhje:
Nga teorema e dualitetit pr transformimin Furie dihet se sinjali x(t) ka spektr n
trajt t drejtkndshit, si n figur.

19
 X
1

-c c
Vargu periodik i delta impulseve mund t zbrthehet n seri Furie.

1
p t t n e jnm t c e jnm t
n c T n n
Ku m paraqet frekuencn themelore t p(t),
2 2
m , T ; m 2c
T c / c
Sinjali q(t) do t jet prodhim i x(t) dhe p(t). Kjo n domenin frekuencor do t
reflektohet si,

q t x t p t c x t e c , Q c X n 2c
jn 2 t

n n
Q
c /

-5c -3c -2c -c c 2c 3c 4c 5c

H1

-5c -4c -3c 3c 4c 5c

R
c / c /

-5c -4c -3c 3c 4c 5c

(a) 0 6c
1 1
v t r t cos 0t r t cos 6ct V R 6c R 6c
2 2

V
c / 2 c / 2 c / 2 c / 2

-11c -10c -9c -3c -2c -c c 2c 3c 9c 10c 11c

20
 H 2

-1.5c 1.5c

c / 2 c / 2

c c
1.5c 1.5c
(b)

R
c /

-c c
Detyra t prfundohet!

12. N vijim sht treguar nj skem e sistemit q kryen modulimin amplitudor.

Sinjalit t informacionit x(t) i shtohet bartsi [cos(0)t], duke formuar sinjalin
q(t)
q t x t cos 0t
Ky sinjal vepron n hyrje t nj sistemi jolinear dalja e t cilit sht r(t)
r t e 1
qt

Pr t analizuar efektet e ktij jolineariteti mund t shrbehemi me zbrthimin e

njohur n seri t Tejlor-it
1 1
eq 1 q q 2 q3
2 6
(a) Nse spektri i sinjalit x(t) sht i dhn si n figur dhe nse 0=100c, skico
dhe shno vlerat e frekuencave t spektrit t sinjalit R(), duke prdorur vetm
katr termat e par t zbrthimit t siprm.
(b) Nse filtri brez-lshues ka prgjigje frekuencore H() me parametra t treguar
n figur. Prcakto brezin e vlerave t frekuencave 1 dhe 2 ashtu q sinjali n
dalje t filtrit t jet pikrisht version me amplitud t moduluar i sinjalit x(t).

21
Zgjidhje:
(a)
1 1
r t eq t 1 q t q 2 t q3 t
2 6
q t x t cos 0t ,
1 2 1 1 1
q t x 2 t x t cos 0t cos 20t ,
2 4 2 4
1 3 1 1 3 1 1
q t x t x t cos 0t x 2 t cos 0t
6 4 6 8 2
1 1
x t cos 20t cos 30t
4 24
Trajtat e spektrave t sinjaleve x2(t) dhe x3(t) nuk na interesojn. Meqense
prodhimit n domenin kohor i prgjigjet thurja n domenin frekuencor,
prfundojm se spektri i x2(t) shtrihet deri n 2c, ndrsa ai i x3(t) deri n 3c. Le
t shnohen kto spektra me:

X 2 x 2 t e jt dt dhe X 3 x3 t e jt dt

Me kt simbolik shnojm se vlen:
1 5 1 1
R X X 2 X 3
2 4 2 6
9 9 1 1 1 1
0 0 X 0 X 0 X 2 0 X 2 0
8 8 2 2 4 4
1 1 1 1
20 20 X 2 0 X 2 0
4 4 8 8

30
24
Kjo situat sht paraqitur, vetm pr frekuenca pozitive, n figurn vijuese
(spektrat nuk jan mbledh).
1
1
5 X
9
0 20 30
2 8 4 24
4 1
1 X 0 1
X 2 0
X 2 2 8
2 1
1
X 3 X 2 0
6 4

(b) I vetmi sinjal me modulim t pastr amplitudor sipas sinjalit x(t) sht n
frekuencn 20. Kushtet q duhet t plotsojn frekuencat kufitare t filtrit me
prgjigje frekuencore H(), 1 dhe 2, jan:
0 2c 1 20 c
dhe
20 c 2 30

22
23
 Sinjalet dhe sistemet Transformimi i Laplas-it

1. sht dhn funksioni transmetues i nj sistemi me shprehjen

s2
H s
s 4s 3
2

(a) Skico pozitn e poleve dhe t zerove t ktij funksioni n rrafshin kompleks s.
(b) Shno n diagram t gjitha zonat e mundshme t konvergjencs dhe trego sa
jan n numr.
(c) Pr secilin nga kto zona prcakto prgjigjen prkatse impulsive t sistemit.
(d) Pr seciln nga kto zona t konvergjencs prcakto se a sht sistemi stabil
dhe shkaksor.
Zgjidhje:
(a)
s2 s z1
H s
s 4s 3 s p1 s p2
2

4 1
p1,2 16 12 2 1 1; 3
2 2
Zeroja e H(s) sht n z1=-2 (at n nuk e llogarisim), ndrsa polet jan n p1=-
1 dhe p2=-3. Pozitat e poleve dhe zeros jan paraqitur n diagramin vijues.
(b)
j j j
Zona 2
Zona 1 Zona 3

-3 -2 -1 0 -3 -2 -1 0 -3 -2 -1 0

Jan 3 zona t mundshme t konvergjencs.

(c)
s2 C C
H s 1 2
s 1 s 3 s 1 s 3
1 2 1 3 2 1
C1 H s s 1 s 1 , C1 H s s 3 s 3
1 3 2 3 1 2
1 1 1 1
H s
2 s 1 2 s 3
Zona 1 T dy polet gjenden n t djatht t zons, prandaj t dy polet gjenerojn
prgjigje kundrshkaksore.
1 1
h t e t u t e3t u t
2 2
Zona 2 Poli n p1=-1 prodhon prgjigje kundrshkaksore, deri sa ai n p2=-3
jep prgjigje shkaksore.
1 1
h t e t u t e3t u t
2 2
Zona 3 T dy polet gjenden n t majt t zons, prandaj t dy polet gjenerojn
prgjigje shkaksore.
 1 1
h t et u t e3t u t
2 2
(d) Stabiliteti varet nga ajo se a e prfshin zona e konvergjencs boshtin imagjinar
apo jo. Nse e prfshin ather sistemi sht stabil, prndryshe nuk sht.
Zona 1 Sistemi sht kundrshkaksor dhe jostabil.
Zona 2 Sistemi sht joshkaksor dhe jostabil.
Zona 3 Sistemi sht shkaksor dhe stabil.

2. N figure sht treguar bllok-skema e nj sistemi,

1
s s 1

1 s 1
s2 s2

(a) Prmes metods s reduktimit t bllok-diagrameve prcaktoni funksionin

transmetues t ktij sistemi.
(b) N qoft se n hyrje t sistemit vepron sinjali x t tet u t prcakto sinjalin
n dalje t sistemit n qoft se t gjitha kushtet fillestare jan zero.
Zgjidhje: (a)

1
s s 1

s s 1 s 1
s2

1
s2

1
s s 1

s 1
2

s2

1 1
s s 1 s s 1 s2
H s
s 1
2
1 1
s 1 s 1 s 2 3s 1
1 s s 2
s 2 s s 1
s2

s 1 s 2.618 s 0.3820

2
(b)
s2 1 s2
Y s H s X s
s 1 s 2.618 s 0.3820 s 1 s 1 s 2.618 s 0.3820
2 3

C1 D D2 D3 C2
Y s 1
s 0.3820 s 1 s 1 2
s 1 s 2.618
3

C1 X s s 0.3820 p 0.3820 3.0652 C2 X s s 2.618 p 2.618 0.0652

,
1 d2 1 d
X s s 1 X s s 1
3 3
D1 3 D2 2 D3 X s s 1
3
2 1
2! ds p 1 , 1! ds p 1 p 1

3.0652 3 2 1 0.0652
Y s
s 0.3820 s 1 s 1 s 1
2 3
s 2.618
1 n!
e pt u t t n e pt u t
s p, s p
n 1

1
y t 3.0652e 0.3820t 3e t 2te t t 2 e t 0.0652e 2.618t , t 0
2

3. Nj sistem i vazhduar sht paraqitur prmes bllok-diagramit si n figur.

1
s 1

1
s2

(a) Prcakto funksionin transmetues H(s) t ktij sistemi prmes metods s

reduktimit t bllok-diagrameve.
(b) far vlere duhet t ket parametri a ashtu q prgjigja impulsive h(t) ktij
sistemit t ket vler fundore zero, h()=0?
(c) N qoft se n hyrje t ktij sistemi vepron sinjali x(t)=e-3tu(t), prcakto
sinjalin n dalje t tij y(t).
Zgjidhje: (a)
X(s) + 1 + Y(s)
+ +
s 1
- +

1
s2
a
s2

3
 a 1
1
s2 s 1

1
s2

a 1
1
s 2 s 1

1
s2

2s 3 a
s 1 s 2
(b) Rezultati fitohet nga teorema pr vlern fundore
2s 3 a
h lim sH s lim s 0
s 0 s 0 s 1 s 2

h(t) shuhet n pafundsi pavarsisht nga vera e parametrit a.

(c)
1 2s 3 a
X s , Y s H s X s
s3 s 1 s 2 s 3
A1 A A
Y s 2 3
s 1 s 2 s 3
y t A1 e A2 e 2 t A3 e 3t , t 0
t

1 a
A1 s 1 Y s s 1
2
A1 s 2 Y s s 2 1 a
3 a
A1 s 3 Y s s 3
2

4. N figur prmes bllok-diagramit sht paraqitur nj sistem i vazhduar.

1/ s

x t 1 y t
s 1

1/ s

4
 (a) Duke zbatuar rregullat e reduktimit t bllok-diagrameve prcakto funksionin
transmetues t sistemit H(s).
(b) Prcakto prgjigjen impulsive t sistemit h(t).
Zgjidhje:
(a) Bllok diagrami i sistemit, n rastin e prgjithshm, mund t reduktohet n
shum mnyra. Pr kt rast do t paraqiten grafikisht hap pas hapi dy mnyra.
Varianti A:

1/ s

x t 1 y t
s 1

1/ s

1/ s

x t y t
1/ s 1

s/4 1/ s 1

1/ s

x t 2s 1 y t
s s 1
s2 s 4
4 s 1

1/ s

1/ 3

5
 x t 2s 1 y t
s s 1

3 s2 s 4
3s 1 4 s 1

x t 4 3s 1 s 1 2s 1 y t
15s 19s 16
2 s s 1

x t 4 3s 1 2 s 1 y t
s 15s 19 s 16
2

Varianti B:

1/ s

x t 1 y t
s 1

1/ s

s 1 / s

x t + + y t
1
+ 1/ ss 11 +
- +
s 1 / 4

s
+ +
1/ s + +
+ -
1/3

6
 x t 2s 1 y t
1/ s 1
s
s2 s 4
4

1/ s

1/ 3

x t 2s 1 y t
1/ s 1
s

3 s2 s 4
3s 1 4

x t 4 3s 1 2s 1 y t
15s 19s 16
2
s

x t 4 3s 1 2 s 1 y t
s 15s 19 s 16
2

(b)
4 6 s 2 5s 1
H s
15 s s 2 19 /15 s 16 /15
19 16
s2 s s p s p*
15 15
2
19 19 16
p 0.6333 j 0.8158 j0
30 30 15
6 s 2 5s 1 C0 C C*

s s p s p* s s p s p*
15
C0 , C 2.5313 j 0.3716 C e j , C 2.5584, 0.1457 rad
16
C C*
C e j e t e j0t , C e j e t e j0t
s p s p*
C C*
2 C e t cos 0 t 5.1168cos 0.8158t 0.1457
s p s p*
4 15
h t 5.1168cos 0.8158t 0.1457 u t
15 16

5. Nse transformimi i Laplasit pr sinjalin x(t) sht dhn me

3
X s
s s 1
2

prcakto transformimin e sinjalit x 1 2t .

7
Zgjidhje:
Pr zgjidhjen e detyrs shfrytzohen vetit e transformimit, duke prcjell
renditjen e hapave t transformimit t sinjalit x(t) nga domeni kohor n at t
variablit s.
3
x t
s s 1
2

3e s
x t t0 e st0 X s x t 1
s s 1
2

3e s 3e s
x t X s x t 1
s s 1 s s 1
2 2

1 s 1 3e s /2 e s /2
x at X x 2t 1 12
a a 2 s / 2 s / 2 12 s s 2
2

6. Nj sistem linear dhe invariant n zhvendosje q mund t jet shkaksor,

joshkaksor apo kundrshkaksor, sht prkufizuar prmes ekuacionit
diferencial,
d 2 y t dy t
2 y t 3x t
dt 2 dt
(a) Prcakto t gjitha prgjigjet e mundshme impulsive q mund ti ket ky sistem,
duke cekur natyrn e tyre (shkaksore, joshkaksore apo kundrshkaksore).
(b) Cili sht funksioni transmetues i sistemit H(s).
(c) A mund ti prcaktohet prgjigja frekuencore H() e ktij sistemi? Nse po,
shnoni shprehjen e saj dhe tregoni se far duhet t jet sistemi q t ket
prgjigje frekuencore.
Zgjidhje:
(a) dhe (b) Kur n hyrje t sistemit vepron delta impulsi, n dalje t sistemit
lajmrohet prgjigja impulsive. Ekuacioni diferencial i cili duhet t zgjidhet sht:
d 2 h t dh t
2
2h t 3 t
dt dt
Zgjidhja e ekuacionit, pavarsisht nga natyra e sistemit mund t bhet n domenin
kohor, por m thjesht dhe m shpejt zgjidhja prfitohet prmes transformimit t
Laplasit. Nse ekuacioni diferencial pasqyrohet n domenin s, ai do t ket trajtn
vijuese,
s 2 H s sH s 2 H s 3
ku:

H s h t e st dt dhe t e
st
dt 1

M tej,
3 3 1 1
H s
s s 2 s 1 s 2
2
s 1 s 2
H(s) mund t kt tri zona t konvergjencs. secils nga kto i prket prgjigja
impulsive me veti t shnuar n figur.

8
 j s j j j

Prgjigja kundshkaksore.
h t e t u t e 2 t u t
Prgjigja joshkaksore.
h t e t u t e 2 t u t
Prgjigja shkaksore.
h t e t u t e 2 t u t
Funksioni transmetues i sistemit tashm u prcaktua,
3
H s
s 1 s 2
(c) Prgjigja frekuencore e sistemit prcaktohet nga relacioni,
3 3
H j H s s j
j 1 j 2 2
2 j
N dy rastet e tjera sistemi nuk ka prgjigje frekuencore, pr arsye se boshti j
nuk prfshihet n zonn e konvergjencs.

7. N figur sht paraqitur bllok diagrami i nj sistemi shkaksor.

(a) Prmes metods s reduktimit t bllok diagrameve t prcaktohet funksioni

transmetues H(s), i ktij sistemi.
(b) Pr cilin brez t vlerave t parametrit (a) sistemi do t jet stabil?
(c) N qoft se, pos stabilitetit, krkohet q n prgjigjen impulsive t sistemit t
mos lajmrohen oscilimet. Cili do t jet brezi i vlerave t parametrit (a) q e
siguron kt?
(d) Cila do t jet vlera fundore (n t) e prgjigjes s ktij sistemi n sinjalin
shkall njsi?
Zgjidhje:
(a)

9
 s 4s
1 s s 2a 1 s s 2a

(b)
4s 4s
H s
s 2as 1 s p1 s p2
2

p1 a a 2 1, p2 a a 2 1
Sistemi sht stabil kur t dy polet e funksionit transmetues gjenden n ann e
majt t rrafshit kompleks s. Kjo ndodh kur parametri a ka vlera negative, pra
kur (-<a<0).

(c) Prgjigja impulsive e sistemit nuk do t ket oscilime nse t dy polet gjenden
n boshtin real t rrafshit s. Kushti pr kt sht a 2 1 . Ky kusht s bashku me
at pr stabilitet kan pr rrjedhoj prfundimin se prgjigja impulsive nuk do t
ket oscilime, n qoft se parametri a merr vlera nga intervali [-,-1].
(d) N rastin e ngacmimit me sinjalin shkall njsi, transformimi i sinjalit hyrs do
t jet X s 1/ s . Transformimi i sinjalit n dalje do t jet
4s 1 4
Y s H s X s 2
s 2as 1 s s 2as 1
2

Sipas teorems pr vlern fundore, kemi,

4s
y lim sY s lim 2 0
s 0 s 0 s 2as 1

8. N figur sht treguar nj sistem prmes bllok-diagramit t tij.

(a) Prmes metods s reduktimit t bllok-diagrameve prcaktoni funksionin
transmetues t ktij sistemi H(s).
(b) far kushti duhet t plotsoj parametri a ashtu q sistemi t jet stabil?
(c) far kushti duhet t plotsoj parametri a ashtu q n prgjigjen impulsive t
sistemit h(t) t mos ket fare oscilime?
(d) Duke zgjedhur sipas dshirs nj vler t parametrit a sipas kushteve t
prcaktuara n dy pikat e mparshme, prcaktoni prgjigjen e sistemit n qoft se
n hyrje t tij vepron sinjali shkall njsi x(t)=u(t).

X(s) + + - Y(s)
+ 2 + s + a 2
- - +

10
Zgjidhje:
(a)

X(s) + + - Y(s)
+ 2 + s + a 2
- - +

4 1/2

X(s) + + 2a Y(s)
+- 2 +- s
1 2a

2as 4as
1 2a 4as 4as 4as 1 2a
2

(b)
4as s s
H s 2
4as 4as 1 2a s s 1 2a / 4a s p1 s p2
2

Pr t qen sistemi shkaksor stabil polet e tij duhet t gjenden gjysmrrafshin e

majt t rrafshit s. Polet prcaktohen nga shprehja,
2
1 1 1 2a 1 1 1 1 1 1
p1 , p2 j 1
2 2 4a 2 4 4a 2 2 a
Analiza e pozits s poleve t sistemit n varsi nga vlerat e parametrit a.:
Nse parametri a>0, polet jan komplekse dhe gjenden n ann e majt t rrafshit
s.
Nse a<-1, srish polet jan komplekse dhe gjenden n ann e majt t rrafshit s,
sepse 1 1/ a 1 1/ a 0 .
N qoft se -1<a<0, ather t dy polet gjenden n boshtin real, sepse
1 1 / a 0. Pr kt rast mund t rishkruhet shprehja pr pozitn e poleve n
trajtn,
1 1 1
p1 , p2 1
2 2 a
Tani, n qoft se

11
 1 1 1
1 1, a d.m.th. 1 a
a 2 2
t dy polet gjenden n pjesn e majt t boshtit real.
N rastin tjetr, kur
1 1 1
1 1, a d.m.th. a 0
a 2 2
poli m n t djatht kalon n pjesn pozitive t boshtit real.
Prfundim: Sistemi sht stabil pothuajse pr tr intervalin e vlerave t
parametrit a, prve pr vlerat n intervalin
1
a0
2
kur sistemi nuk sht stabil.
(c) N qoft se polet jan komplekse ather n prgjigjen impulsive lajmrohen
oscilimet. Te sistemi shkaksor stabil kto oscilime shuhen me rritjen e kohs.
Osclimet nuk paraqiten vetm kur polet gjenden n boshtin real. Pr rastin e dhn
n detyr, prgjigja impulsive e sistemit stabil nuk ka natyr osciluese vetm ku
vlerat e parametrit a gjenden n intervalin
1
1 a
2
(d) Zgjedhim p.sh. a=-3/4, ashtu q funksioni transmetues t del n trajtn,
s
H s 2
s s 1/ 6
s 1 1
Y s H s X s 2
s s 1/ 6 s s s 1/ 6
2

1 A1 A2

s p1 s p2 s p1 s p2
Nga kjo rrjedh se
y t A1e p1t A2 e p2t , t 0
ku:
1 1 1 1 3
p1 , p2 1 1
2 2 a 2 3
1 3 1 3
A1 , A2
p1 p2 3 p2 p1 3

9. N figur sht paraqitur bllok-skema e nj sistemi t vazhduar, ku a0.

12
 (a) Me metodn e reduktimit t bllok diagrameve prcaktoni funksionin
transmetues H(s) t ktij sistemi.
(b) A sht apo ssht ky sistem stabil (Arsyeto)? A ekziston ndonj vler e
parametrit a q ia ndrron natyrn ktij sistemi nga aspekti i stabilitetit. Nse po,
ather prcaktoni vlern e parametrit a?
(c) Prcaktoni sinjalin n dalje t sistemit y(t) kur ky sistem sht i relaksuar, n
qoft se n hyrje vepron sinjali:
x t e t cos t , t 0
Zgjidhje:
(a)
X(s)

-2 s X(s) Y(s)
+
s-2 + 1/s2
+ + +
+
a
+ Y(s)
+ 1/s 1/s
+

1/ s 2 s2
H s s 2 2
1 a / s 2
s a
(b)
s2
H s
s a s a
Funksioni ka pol n p a 0 , pra n ann e djatht t rrafshit s, q e bn kt
sistem jostabil.
N qoft se a 4 , ather anulohet termi s 2 n numrues me at s a
n emrues. Funksioni transmetues i sistemit pr kt rast sht
1
H s
s2
Tani sistemi ka vetm nj pol n pikn p 2 (ana e majt e s). Me kt anulim
t zeros me pol n H(s), sistemi jostabil e ndryshon natyrn e vet dhe bhet stabil.
(c)
x t e t cos t , t 0
s 1
X s
s 1
2
1
1
H s
s2

13
 1 s 1 s 1
Y s
s 2 s 1 1 s 2 s 1 i s 1 i
2

A1 A2 A2*

s 2 s 1 i s 1 i
s 1 1
A1 s 2
s 2 s 1 i s 1 i s 2
2

s 1 1 2 j4 * 2 j4
A2 s 1 i 1 i e , A2 e
s 2 s 1 i s 1 i s 1 i
4 4 4
Transformimi i kundrt i Laplasit jep kt rezultat pr y(t):

1 2t 2 j 4 1 j t 2 j 4 1 j t
y t e e e e e
2 4 4
1 2 t
e 2t e cos t , t 0
2 2 4

10. Nj sensor mats i shtypjes mund t modelohet si sistem linear dhe invariant
n zhvendosje. Prgjigja impulsive e ktij sensori dihet dhe ajo sht:
h t 1 e t te t u t
Me rastin e matjeve n praktik sht incizuar sinjali n dalje t sensorit dhe sht
fituar ky sinjal:
y t 2 3e t e 3t u t
Prcakto sinjalin e mirfillt t shtypjes q sht zbatuar n hyrje t sensorit.
Zgjidhje:
1 1 1 1
h t 1 e t te t u t H s
s s 1 s 1 2
s s 1
2

2 3 1 s2 s 3
y t 2 3e t e 3t u t Y s 2
s s 1 s 3 s s 1 s 3
Y s Y s s2 s 3 s3 2s 2 2s 3
H s , X s s s 1 2
2
2
X s H s s s 1 s 3 s3
s3 s2 s 1
X s 2 2 2 3
s 3 s3 s3 s 3
Kemi parasysh:
1
e 3t u t
L

s3
Dhe vetin e diferencimit:
d n x t
n

L
sn X s
dt
3
d d 2 3t d
x t 2 3 e u t 4 2 e u t 4 e3t u t 6e3t u t
3t

dt dt dt
12e u t
3t

14
 11. N figur sht paraqitur bllok-skema e nj sistemi t vazhduar. Brenda
blloqeve jan shnuar prgjigjet impulsive prkatse, ku me b sht shnuar
parametri i panjohur i sistemit.

et u t u t

b t

(a) Prcaktoni funksionin transmetues t sistemit t gjithmbarshm.

(b) far kushti duhet t plotsoj parametri b ashtu q ky sistem t jet stabil?
(c) Cila sht vlera e parametrit b ashtu q prgjigja impulsive e sistemit t jet
h t e 2t u t .
Zgjidhje:
(a) Sistemi paraqitet prmes funksioneve transmetuese n domenin s.
1 1
s 1 s

Pastaj funksioni transmetues i tij mund t prcaktohet me metodn e reduktimit t

blloqeve si n vijim.
X(s) + 1 1 Y(s) +
+ X(s) 1 Y(s)
s 1 s +
- - s s 1

s b

+
+ 1 bs
+

1
s 2 1 b s 1

Funksioni transmetues i sistemit sht

1
H s
s 1 b s 1
2

(b) Sistemi sht shkaksor q mund t vrehet nga bllok skema e tij. Polet e H(s)
gjenden n pozitat,
1 b 1 b
2
4
p1,2
2
Nse 1 b 2 ose 3 b 1 polet jan komplekse dhe lajmrohen n qifte t
konjuguara. N kt rast sistemi sht stabil nse pjesa reale e poleve ka
parashenj negative. Kjo ndodh nse vlen: 1 b 1 .
N rastin tjetr, n qoft se vlen 1 b 2 ose b 3 dhe b 1 polet gjenden n
boshtin real. Pr kushtin b>1 pozita e tyre do t jet ann e majt t boshti real.

15
 Prfundojm kusht q sistemi t jet stabil sht q vlerat e parametrit b ta
plotsojn kushtin,
1 b
(c) Asnj vler e b nuk mund t jap prgjigjen e krkuar impulsive, h t e2t u t .
Po t ishte kshtu, funksioni transmetues i sistemit do t duhej t ishte,
1
H s
s2
Nse krahasohet kjo me funksioni transmetues t sistemit,
1
H s
s 1 b s 1
2

shihet qart se asnj vler e parametrit b nuk mund ta shndrroj shprehjen e dyt
n at t parn dhe pr rrjedhoj kemi prfundimin e cekur n fillim.

12. sht dhn sinjali:

x t 10e u t 2 10e u2 t
t 2 0.5 t 2

(a) Prcakto transformimin e Laplasit pr kt sinjal si dhe zonn prkatse t

konvergjencs.
(b) Duke u mbshtetur n rezultatin e piks paraprake tregoni se a ka ky sinjal
transformim Furie.
Zgjidhje:
(a) Dihet se vlejn iftzimet
1
e at u t
L
, Re a
sa
1
e at u t
L
, Re a
sa
dhe vetia e zhvendosjes,
e 2 s
u t 2
t 2
10e L
10 , 1
s 1
e 2 s
10e u 2 t 10e u t 2
0.5 t 2 0.5 t 2 L
10 , 0.5
s 0.5
e2 s e2 s
X s 10 10 , 1 0.5
s 1 s 0.5
(b) Transformimi Furie prkufizohet si
X X s s j
Meqense boshti j prfshihet n zonn e konvergjencs, transformimi Furie i
ktij sinjali ekziston dhe ka trajtn,
e j 2 e j 2
X 10 10
1 j 0.5 j

13. Sistemi i vazhduar sht dhn prmes ekuacionit diferencial

d 2 y t dy t
2 y t x t
dt 2 dt
ku x(t) paraqet sinjalin n hyrje t sinjalit, ndrsa y(t) sinjalin n dalje t tij.
(a) Prcakto funksionin transmetues H(s) t ktij sistemi si dhe skico pozitn e
poleve t tij.

16
 (b) Prcakto prgjigjen impulsive t sistemit h(t) nse kushti sht q sistemi t
jet stabil.
(c) Prcakto prgjigjen impulsive t sistemit h(t) nse kushti sht q sistemi t
jet shkaksor.
Zgjidhje:
(a) Zbatojm transformimin e Laplasit n ekuacionin diferencial,
s 2Y s sY s 2Y s X s
Funksioni transmetues H(s) fitohet si raport i transformimeve prkatse
Y s 1
H s 2
X s s s 2
Polet e H(s) gjenden n pikat
1 1 8
p1,2 2, 1
2
Pozita e poleve t H(s) sht paraqitur n figur.
j

s j

(b) Pr t qen sistemi stabil zona e konvergjencs duhet ta prfshij boshtin j.

Kjo ndodh kur 1 2 . H(s) mund t paraqitet edhe n trajtn
1 1 1 1 1
H s
s 2 s 1 3 s 2 3 s 1
Poli n s=2 shkakton pjesn kundr-shkaksore t h(t), ndrsa ai n s=-1 pjesn
shkaksore. Pra pr kt rast vlen,
1 1
h t e2t u t e t u t
3 3
(c) Pr sistem shkaksor zona e konvergjencs prcaktohet me 2 . Pr
rrjedhoj prgjigja impulsive merr trajtn
1 1
h t e2t u t et u t
3 3

14. Prmes metods s reduktimit t bllok-diagrameve prcakto funksionin

transmetues t sistemit t paraqitur n figur.

17
 X s

Y s
1/ s 1/ s

Zgjidhje:
X s X s

1 Y s 4 Y s
1/ s 1/ s
s2 s2

1/ s 1 1/ s s2
2
1 2 / s s 2 1 4 / s s 2 s 2s 4

s2
H s 2
s 2s 4
2

15. Sistemi linear prbhet nga lidhja e tri nn-sistemeve shkaksore dhe
invariante n zhvendosje, S1, S2 dhe S3, si n figur.
t h t

Nn-sistemet e lidhjes jan prshkruar prmes relacioneve hyrje/dalje si n vijim:

dy dy
S1 : y x ; S2 : 2 y x ; S3 : y 2 x
dt dt
T prcaktohet prgjigja impulsive e sistemit h(t).
Zgjidhje:
1 1
S1 : H1 s ; S2 : H 2 s ; H3 s 2
s 1 s2
t h t

t h t
1 H3 s H 2 s H1 s

H2 s

18
 1 2 1
H s H1 s 1 H 3 s H 2 s H 2 s
1
s 1 s 2 s 2
1 s 1 2s 1 2s 1
2
s 1 s 2 s 2 s 1 s 2 s 3s 2
C C
H s 1 2
s 1 s 2
2s 1 2s 1
C1 1, C2 3
s 2 s 1 s 1 s 2
1 3
H s h t 3e 2t e t u t
s 1 s 2

16. N figur sht paraqitur bllok-skema e nj sistemi shkaksor linear dhe

invariant n zhvendosje.
X s Y s

1/ s

1/ s

(a) Prcakto ekuacionin diferencial q e ndrlidh y(t) me x(t).

(b) Diskuto stabilitetin e ktij sistemi.
Zgjidhje: Dega e mesme dyfishohet, duke e qartsuar strukturn e sistemit.
X s R s Y s

1/ s 1/ s
2 1
1/ s 1/ s
1 6

1 2s 1 6s

s s

X s R s Y s

1 2s 1 6s

s2 s2

s2 s2 s 6
s 2 2s 1 s2

19
 Y s
s2 s 6
H s
X s s 2 2s 1
(a) Nga funksioni transmetues nxjerrt ekuacioni diferencial q e prshkruan
sistemin
s 2 2s 1Y s s 2 s 6 X s
d2y dy d 2 x dx
2 y 6x
dt 2 dt dt 2 dt
(b) T dy polet e funksionit transmetues gjenden n pikn s=-1. Meqense sistemi
sht shkaksor dhe zona e konvergjencs e prfshin boshtin imagjinar j
prfundohet se sistemi sht stabil.

17. Nj sistem linear dhe invariant n zhvendosje ka prgjigje impulsive h(t) q e

plotson ekuacionin diferencial
dh t
2h t e 4t u t au t
dt
Kur n hyrje t sistemit vepron sinjali x(t)=e2t pr -<t< sistemi prgjigjet me
1
y t e 2t , t
6
T prcaktohet vlera e konstants a dhe funksioni transmetues H(s) i sistemit.
Zgjidhje:
Nga ekuacioni diferencial me zbatim t transformimit t Laplasit fitohet
1 a s a s 4
sH s 2 H s H s
s4 s s s 2 s 4
2t
Kur n hyrje vepron x(t)=e n dalje t sistemit fitohet

y t x t h d e h d e 2t h e 2 d x t H s s 2
2t

Nga kushti i dhn kemi
1 2t 1
e e 2t H 2 H 2
6 6
Kur kjo zvendsohet n shprehjen e prgjithshme pr H(s) fitohet
1 2 a 2 4
H 2 a 1
6 2 2 2 2 4
Me zvendsim t vlers s konstants a=1 n shprehjen pr H(s),
s s 4 2 s 2 2
H s
s s 2 s 4 s s 2 s 4 s s 4

18. Funksioni transmetues i nj sistemi linear dhe invariant n zhvendosje dhe

shkaksor, H(s), sht
s4
H s
s 5s 6 2

Prcakto prgjigjen e ktij sistemi n hyrjet:

(a) x t e 4 t , t
(b) x t sin 2t , t
Zgjidhje:

20
 (a) X(s) sht
0
X (s) = - x ( t ) e-st dt = - e4t e-st dt + 0 e-4t e-st dt
1 1 8
=- + =- , -4< <4
s-4 s+4 ( s - 4 )( s + 4 )
s-4 8 8
Y (s) = H (s) X (s) = - =-
s + 5s + 6 ( s - 4 )( s + 4 )
2
( s + 2 )( s + 3 )( s + 4 )
Duhet t vrehet se n zhvillimin e Y(s) sht br anulimi i polit n s=4 me zero
n t po njjtn pik.
4 8 4
Y (s) = - + - , > -2
s+4 s+3 s+2
y ( t ) = -4e-4t u ( t ) + 8e-3t u ( t ) - 4e-2t u ( t )
(b) Kjo pik e detyrs zgjidhet m s lehti n domenin frekuencor, duke
shfrytzuar vetit e transformimit Furie.
F
x ( t ) = sin ( 2t ) X ( ) = - j ( - 2 ) + j ( + 2 )
Y ( ) = H ( ) X ( ) = - j H ( 2 ) ( - 2 ) + j H ( -2 ) ( + 2 )
ku
j - 4
H ( ) = H ( s ) s = j =
- 2 + 5 j + 6
4 - 2j
H (2) = - = 0.1154 + 0.4231 j = 0.4385 e j1.3045
2 + 10 j
H ( -2 ) = H * ( 2 ) = 0.4385 e- j1.3045
Spektri i sinjalit n dalje sht
Y ( ) = - j 0.4385 e j1.3045 ( - 2 ) + j 0.4385 e- j1.3045 ( + 2 )
1
y (t ) = - Y ( ) e jtd = 0.4385 sin ( 2t + 1.3045 )
2

19. Jan dhn dy sisteme t vazhduara, lineare dhe invariante n zhvendosje, t

prshkruara prmes funksioneve transmetuese H1(s) dhe H2(s), ku
s 2 3s 2 s 2 2s 3
H1 s , H 2
s

s 1 s 2 2s 10
s 3 s 2 2 s 5
Pr kto dy sisteme duhet prcaktuar:
(a) Ekuacionet diferenciale q i prshkruajn sistemet.
(b) Se a mund t jen kto dy sisteme njkohsisht shkaksore dhe stabile?
(c) Prgjigjen impulsive t sistemit shkaksor H2(s)?
Zgjidhje:
(a) Kur numruesi i H1(s) faktorizohet
Y s s 2 3s 2 s 1 s 2 s2
H1 s 1 2
X s s 1 s 2s 10 s 1 s 2s 10 s 2s 10
2 2

vjen deri te anulimi i n poli me zeron n pikn prkatse, prandaj nga kjo fitohet
s 2 2s 10 Y1 s s 2 X s
q prkthehet n domen kohor si ekuacion diferencial,

21
 y1 t 2 y1 t 10 y1 t x t 2 x t

N mnyr t ngjashme pr sistemin e dyt nxjerrn kto shprehje
Y2 s s 2 2s 3 s 3 s 1 s 1
H2 s 2
X s s 3 s 2 s 5 s 3 s 2 s 5 s 2 s 5
2 2

pr t prfituar,
s 2
2 s 5 Y2 s s 1 X s
q prkthehet n domen kohor si ekuacion diferencial,
y2 t 2 y 2 t 5 y2 t x t x t

(b) Polet e H1(s) prcaktohen nga s 2 2 s 10 0 ,
2 4 40 2 j 6
s1,2 1 j 3 10 e j1.8925
2 2
Shihet se polet e H1(s) gjenden n gjysmrrafshin e majt t s. Nse sistemi sht
shkaksor ather zona e konvergjencs prcaktohet me drejtzn Res=-1 dhe
shtrihet n t djatht t ksaj drejtze, q do t thot se e prfshin boshtin j. Pr
rrjedhoj, sistemi H1(s) kur sht shkaksor sht edhe stabil dhe e anasjella.
Pr sistemi H2(s) polet prcaktohen nga s 2 2 s 5 0 ,
2 4 20 2 j 4
s1,2 1 j 2
2 2
Nga pozita e poleve shihet se i njjti konstatim vlen edhe pr sistemin H2(s).
(c) Zbrthimi i funksionit transmetues H2(s) sht
s 1 C1 C1 C C
H2 s 1 1
s 1 j 2 s 1 j 2 s 1 j 2 s 1 j 2 s s1 s s1
s2 1 1 2 j /4
C1 j e
s 1 j 2 s 1 j 2 2 2 2
n domen kohor fitohet
2 j /4 s1t

h2 t C1e s1t u t C1e s1 t u t 2 Re C1e s1t u t 2 Re e e u t

2
h2 t 2 e t cos 2t /4 u t

20. Jan dhn dy sisteme t vazhduara, lineare dhe invariante n zhvendosje, t

prshkruara prmes funksioneve transmetuese H1(s) dhe H2(s), ku
s 2 3s 2 s 2 2s
H1 s , H s

s 2 s 2 2s 8
2

s 2 3s 2 s 2 s 2
Pr kto dy sisteme duhet prcaktuar:
(a) Ekuacionet diferenciale q i prshkruajn sistemet.
(b) Se a mund t jen kto dy sisteme njkohsisht shkaksore dhe stabile?
(c) Prgjigjen impulsive t sistemit stabil H1(s).
Zgjidhje:
(a) Nga trajta e H1(s)
Y s s 2 3s 2 s 2 3s 2
H1 s 1
X s s 2 s 2 2s 8 s3 4s 16

22
drejtprsdrejti shtrohet ekuacioni diferencial
y1 t 4 y1 t 16 y1 t
x t 3x t 2 x t
N mnyr t ngjashme pr sistemin e dyt nxjerrn kto shprehje
Y s s 2 2s s 2 2s
H2 s 2 2
X s
s 3s 2 s 2 s 2
s 4 4s 3 3s 2 4s 4
pr t prfituar,
y2 t 4
y2 t 3
y2 t 4 y 2 t 4 y2 t
x t 2 x t
(b) Njri pol i H1(s) sht n s1=-2 ndrsa dy t tjert prcaktohen nga
s 2 2s 8 0 ,
2 4 32 2 j 2 7
s2,3 1 j 7
2 2
Polet s2,3 gjenden n gjysmrrafshin e djatht t s, prandaj sistemi H1(s) nuk mund
t jet njkohsisht shkaksor dhe stabil. Sistemi H1(s) sht stabil kur polet n
gjysmrrafshin e djatht prodhojn pjesn kundrshkaksore t prgjigjes
impulsive dhe poli n gjysmrrafshin e majt e gjeneron pjesn shkaksore t
h1(t).
Pr sistemi H2(s) polet prcaktohen nga s 3s 2 0 dhe s s 2 0 ,
2 2

3 9 8
s1,2 0.5616 dhe -3.5616
2
1 1 8 1 7
s3,4 j
2 2 2
Gjykuar nga pozita e poleve shihet se edhe pr H2(s) vlen i njjti konstatim si pr
sistemin e par, sepse njri nga polet gjendet n gjysmrrafshin e djatht t s dhe
pr kt sistemi nuk mund t jet shkaksor dhe stabil.
(c) Funksioni transmetues H1(s) zbrthehet si n vijim
s 2 3s 2 C1 C2 C2
H1 s
s 2 s 2 2 s 8 s 2 s s2 s s2
ku s2 1 j 7 . Konstantat e zbrthimit prcaktohen prmes formulave
s 2 3s 2 3
C1
s 2 s 8 s 2 4
2

s 2 3s 2 7 j 7
C2
s 2 s 1 j 7 14 j 6 7
s 1 j 7

1
8

1 j 7 0.1250 j 0.3307
4
2 j1.2094
e
Si u cek nn pikn (b) poli n s1=-2 e gjeneron pjesn shkaksore t h1(t) derisa
ifti kompleks dhe i konjuguar i poleve e japin pjesn kundrshkaksore,
3 2 j1.2094 1 j 7 t 2 j1.2094 1 j 7 t
h1 t e 2t u t e e u t e e u t
4 4 4
0.75 e 2t u t 0.7071 et cos
7t 1.2094 u t

23
 21. Kur n hyrje t nj sistemi t vazhduar me funksion t panjohur transmetues
H(s) vepron sinjali kundrshkaksor x(t), x(t)=0 pr t>0, me transformim t
Laplasit
s2
X s
s2
2 1
n dalje t sistemit fitohet sinjali y t e2t u t et u t
3 3
(a) T prcaktohet funksioni transmetues i sistemit H(s), si dhe zona prkatse e
konvergjencs.
(b) T prcaktohet prgjigja impulsive e sistemit h(t).
(c) Nse n hyrje t ktij sistemi vepron sinjali me zgjatje t pafundme nga t dy
ant e boshtit kohor, i dhn me shprehjen x1 t e3t , t , prcakto
sinjalin n dalje.
Zgjidhje:
(a) Poli i X(s) sht n s=2, duke marr parasysh se vlen x(t)=0 pr t>0, zona e
konvergjencs s X(s) sht e prcaktuar me Re(s)=<2.
Transformimi i y(t) sht
2 1 1 1 s
Y s , 1 2
3 s 2 3 s 1 s 1 s 2
Funksioni transmetues i sistemit prcaktohet nga relacioni
Y s s s2 s
H s , 1
X s s 1 s 2 s 2 s 1 s 2
(b) Prcaktimi i prgjigjes impulsive h(t).
1 2
H s h t e t u t 2e2t u t
s 1 s 2
(c) Sinjali n dalje t sistemit do t jet

y t h t x t h x t d h e
3 t
d


3 3t
h e d e3t H s s 3
3
e 3t e , t
20

22. Nj sistem linear dhe invariant n zhvendosje ka prgjigje impulsive h(t) dhe
funksion transmetues H(s). Kur n hyrje t sistemit vepron sinjali
x t et u t
n dalje t tij fitohet sinjali
y t eat u t e2t u t
ku a sht nj konstant e panjohur.
(a) Cili sht kushti i prgjithshm q duhet t plotsoj konstanta a pr t qen
sistemi stabil?
(b) T caktohet vlera e parametrit a si dhe prgjigja impulsive e sistemit ashtu q
t vlej
3
h t dt 2
Zgjidhje:

24
 (a) Termi i par n shprehjen pr y(t) sht kundr-shkaksor, prandaj pr t qen
term me vler t kufizuar si sht x(t), duhet t vlej lim e at 0 . Kjo sht e
t

mundur n qoft se Re(a)>0. Me termin e dyt t y(t) nuk ka asnj problem sepse
lim e t 0 . Pra kushti pr t qen sistemi stabil sht Re(a)>0.
t

(b) Transformimet e Laplasit pr sinjalin hyrs dhe dals jan

1
X s , 1
s 1
1 1 s 2 s a a2
Y s , 2 Re a
s a s 2 s a s 2 s a s 2
Funksioni transmetues mund t prcaktohet si raport
Y s a 2 s 1 , 2 Re a
H s
X s s a s 2
Kushti i dhn n detyr sht,
a2 1 1 3
h t dt h t e dt s 0 H s s 0 H 0 2a 2 a 2
st

prej ktu fitohet a=2, ashtu q funksioni transmetues do t jet

Y s 4 s 1
H s , 2 2
X s s 2 s 2
H(s) zbrthehet si
3 1
H s , 2 2
s2 s2
prej ktu
h t 3e 2t u t e 2t u t

23. Nj sistem sht paraqitur prmes bllok-diagramit t tij, si n figur.

1/ s

(a) Prcakto ekuacionin diferencial q e prshkruan kt sistem.

(b) Prcakto prgjigjen impulsive t sistemit h(t) nse kushti sht q sistemi t
jet stabil.
(c) Prcakto prgjigjen impulsive t sistemit h(t) nse kushti sht q sistemi t
jet shkaksor.
Zgjidhje:
(a) Nga skema mund t shtrohet drejtprsdrejti ekuacioni:
1
Y s 3 X s X s Y s
s
Pas rregullimit t shprehjes fitohet
sY s Y s 3sX s X s
q pasqyrohet n domen kohor n trajt t ekuacionit diferencial

25
 dy t dx t
y t 3 x t
dt dt
(b) Prgjigja impulsive h(t) e sistemit prcaktohet kur n ekuacionin diferencial
zvendsohet x(t)=(t) dhe sistemi sht i relaksuar (kushtet fillestare jan zero).
Ekuacioni diferencial mund t zgjidhet n domen kohor, por prcaktimi m i
drejtprdrejt i h(t) mund t bhet prmes funksionit transmetues H(s),
Y s 3s 1 2
H s 3
X s s 1 s 1
Prgjigja impulsive h(t) prcaktohet si transformim i kundrt i H(s). Poli i H(s)
gjendet n gjysmrrafshin e majt t s, prkatsisht n s=-1. Pr t qen sistemi
stabil ai duhet t prfshij boshtin imagjinar s=j, e kjo sht e mundur vetn n
qoft se sistemi sht shkaksor. Prgjigja impulsive h(t) do t jet
h t 3 t 2et u t
(c) Prgjigja impulsive pr kt rasti sht e njjt me at n pikn (b), pra
h t 3 t 2et u t

24. N figur sht treguar bllok-skema e nj sistemi shkaksor.

1/ s

(a) T prcaktohet ekuacioni diferencial q ndrlidh sinjalet hyrje-dalje n kt

sistem.
(b) T caktohen vlera e konstantave a dhe b kur dihet se me ngacmimin e sistemi
me sinjalin x t 2e2t u t ai n dalje prgjigjet me sinjalin y t e t u t .
Zgjidhje:
(a) Pr sinjalet n kt sistem vlejn kto ekuacione:
E s X s aY s
1
Y s E s bX s
s
Pas zvendsimit fitohet
sY s X s aY s bsX s , s a Y s 1 bs X s
Ekuacioni i fundit pasqyrohet n domenin kohor si ekuacioni diferencial q
prshkruan sistemin
dy t dx t
ay t x t b
dt dt
(b) Funksioni transmetues i sistemit sht
Y s 1 bs
H s
X s s a
Transformimi i daljes do t jet

26
 1 bs 2 s b 1
Y s H s X s 2b
sa s2 s a s 2
Kur shprehja e siprme barazohet me transformimin e daljes
s b 1 1
2b
s a s 2 s 1
shihet se ky barazim mund t plotsohet kur a=1 dhe b=1/2.

27
 Transformimi Furie dhe z-transformimi

1. Le t jet h[n] prgjigja impulsive me kohzgjatje t fundme N e nj sistemi

diskret, pra e atill q e plotson kushtin
h n 0, pr n 0 dhe n N
Pos ksaj, le t konsiderohet se N sht tek, se h[n] ka vlera reale dhe se trajta e
prgjithshme e prgjigjes frekuencore e sistemit shprehet si
H e j H e j e j
T prcaktohet prgjigja fazore () e sistemit kur prgjigja impulsive e sistemit e
plotson kushtin:
(a) h[n]=h[N-1-n],
(b) h[n]=-h[N-1-n].
Zgjidhje: (a) Nse h[n] sht real, ather vlen h[n]=h*[n], pr pasoj vlen vetia
H e j H * e j . Kur ky barazim zbrthehet n termat e vet ai do t duket si
n vijim
H e j e H e j e
*
j j

Prgjigja amplitudore sht funksion real i , prandaj vlejn barazimet

H e j H e j H e j dhe
*

Vlen edhe iftimi

h n h N 1 n H e j e j N 1 H e j
H e j e j H e j e j e j N 1
Kur barazohen termat e prgjigjes fazore, fitohet
N 1
N 1
2
(b) Barazimi h n h N 1 n prkthehet n domen frekuencor si
H e j e j H e j e j e j N 1 H e j e j e j N 1 e j
q n domen t prgjigjes fazore shndrrohet n ekuacionin
N 1
N 1
2 2

2. N hyrjet e modulatorit veprojn sinjalet diskrete x[n] dhe r[n] pr t prodhuar

sinjalin n dalje y[n], si sht treguar n figur.
x n y n

r n

(a) Nse n njrn hyrje vepron sinjali r[n]=(-1)n, -<n< dhe n dalje fitohet
sinjali y[n] me spektr Y(ej)=1+2cos, t prcaktohet sinjali x[n].
(b) T prcaktohet spektri X(ej).
Zgjidhje: (a) Duke pasur parasysh vetin e transformimit Furie pr shumzim t
dy sinjaleve n domen kohor i prgjigjet thurja n domen frekuencor
 r n x n
z 1
R e j X e j
2

R e j X e d Y e j
j

Meqense vlen y n r n x n 1 x n vlen edhe iftimi

n

1 x n Y e j 1 2 cos 1 e j e j
n z

Trajta e spektrit dals sht e till q inversi i transformimit t sinjalit dals do t

jet
1
y n
2
1 e j e j e jn d
1 jn 1 j n1 1 j n1

2
e d
2 e d
2
e d

n n 1 n 1
Kjo do t thot se n domen kohor vlen
1 x n n n 1 n 1
n

pr t prfunduar se x[n] i ka vetm tri mostra me vlera jo zero dhe at pr n=-1,0,1

1 x 1 x 1 1 0 2 1
1

1 x 0 x 0 0 1 1 1
0

1 x 1 x 1 1 1 0 1
1

Pra, sinjali x[n] do t jet i prcaktuar me shprehjen

x n n 1 n n 1
(b) Spektri i x[n] prcaktohet drejtprsdrejti nga shprehja e siprme si
X e j n 1 n n 1 e j 1 e j 1 2 cos

3. N figur sht paraqitur bllok-skema e nj sistemi shkaksor diskret, ku a dhe

b jan parametra me vlera t panjohura reale.
b

x n + e n + y n
+ [n-1] +
- +

a
(a) T prcaktohet prgjigja impulsive h[n] e ktij sistemi.
(b) Ky sistem mund t prfaqsoj edhe filtrin lshues t tr brezit frekuencor. Pr
cilat vlera t parametrave a dhe b ky sistem shndrrohet n lshues t tr brezit
frekuencor me kusht q prgjigja amplitudore e tij t jet |H(ej)|=2,
Zgjidhje: (a) N domen kohor sistemi prcaktohet me ekuacionet e diferencs
e n x n ay n
y n e n 1 bx n x n 1 ay n 1 bx n
Prgjigja impulsive e sistemit h[n] fitohet kur n ekuacion zvendsohet x[n]=[n]
dhe y[n]=h[n]. Pra, duhet zgjidhur ekuacioni i diferencs
h n ah n 1 b n n 1
me kushte fillestare zero, h[-1]=0. M s lehti zgjidhja e ekuacionit fitohet n
domenin z, pra duke zbatuar transformimin n t dy ant e barazimit, fitohet

2
 b z 1
H z az 1 H z b z 1 H z
1 az 1
Meqense sistemi sht shkaksor transformimi i kundrt i H(z) e jep prgjigjen
impulsive n trajtn
h n b a u n a u n 1
n n 1

b n b a a u n 1 a u n 1
n 1 n 1

b n 1 ba a u n 1
n 1

(b) Prgjigja frekuencore e sistemit del n trajtn

e j
H e j h n e jn b 1 ba
n0 1 ae j
Nga shprehja shihet qart se prgjigja frekuencore nuk do t varet nga frekuenca,
pra do t ket vler konstante b, vetm kur plotsohet kushti
1 ba 0 ose a b1
Me kt kusht t plotsuar pr vlera t parametrave a dhe b, sistemi do ta lshoj
tr brezin frekuencor dhe prgjigja frekuencore do t prcaktohet me shprehjen
H e j b,
Pra prfundohet se b=2 dhe a=1/2.

4. Le t jen t prkufizuara dy sisteme diskrete dhe stabile me funksione

transmetuese H1(z) dhe H2(z) si n vijim:
H1 z Q z z a dhe H 2 z Q z 1 az
ku Q(z) sht nj funksion arbitrar dhe i panjohur, derisa konstanta a sht reale
dhe ka vlera t kufizuara, 0<a<1.
(a) T tregohet se kto dy sisteme kan prgjigje t njjta amplitudore,
H1 e j H 2 e j .
(b) T tregohet se ndrlidhja n mes t prgjigjeve impulsive t kto dy sistemeve
sht dhn me h2 n h1 n r n , ku transformimi i r[n] sht
z 1 a
R z
1 az 1
Zgjidhje: (a)
H1 e j H1 z z e j Q z z a z e j Q e j e j a
H 2 e j H 2 z z e j Q z 1 az z e j Q e j 1 ae j
prej ktu
cos a
2
e j a cos j sin a sin 2

sin 2 cos 2 2a cos a 2 1 a 2 2a cos

1 a cos
2
1 ae j 1 a cos ja sin a 2 sin 2

1 a 2 sin 2 cos 2 2a cos 1 a 2 2a cos

Meqense e j a 1 ae j ather vlen edhe H1 e j H 2 e j .

(b)

3
 H 2 z Q z 1 az 1 az z z a z 1 a
1

R z
H1 z Q z z a z a z 1 az 1 1 az 1
Nga barazimi H 2 z R z H1 z n kemi pasojn h2 n h1 n r n .

5. Nj sistem diskret, linear dhe invariant n zhvendosje, ka prgjigje impulsive

h1 n 1 / 3 u n . Kur ky sistem lidhet paralel me nj sistem tjetr me
n

prgjigje impulsive t panjohur h2[n] fitohet sistemi i prbr q ka prgjigje

frekuencore H(ej), e q prcaktohet me shprehjen,
12 5e j
H e
j

12 7e j e j 2
T prcaktohet prgjigja e panjohur impulsive h2[n] e nn-sistemit t dyt.
Zgjidhje: Meqense h1[n] dhe h2[n] jan n lidhje paralele ather vlen pohimi
implikues,
H e j H1 e j H 2 e j H 2 e j H e j H1 e j
Zvendsohet shprehja tabelore pr H1(ej)
12 5e j 1 1 5 / 12 e j 1
H 2 e j
12 7e j e j 2 1 1 / 3 e j 1 7 / 12 e j 1 / 12 e j 2 1 1 / 3 e j
Emruesi n termin e par mund t faktorizohet si n vijim
1 7 / 12 e j 1 / 12 e j 2 1 1 / 3 e j 1 1 / 4 e j
ashtu q pason
1 5 /12 e j 1
H2 e j

1 1/ 3 e 1 1/ 4 e
j j
1 1/ 3 e j

1 5 /12 e 1 1/ 4 e
j
2 1 1/ 3 e
j j

1 1/ 3 e 1 1/ 4 e 1 1/ 3 e 1 1/ 4 e
j j j j

2

1 1/ 4 e j
Nga ky rezultat del se nn-sistemi i dyt ka vetm nj pol t fundm n z=1/4 dhe
detyrimisht ai duhet t jet shkaksor, n t kundrtn nuk do t mund t kishte
prgjigje frekuencore. Prandaj prfundohet se prgjigja impulsive e nn-sistemit t
dyt sht
n
1
h2 n 2 u n
4

6. Nj sistem diskret sht dhn prmes funksionit transmetues,

1 1
H z
1
, z
1 0.5 z 2
(a) Prcakto prgjigjen e sistemit n sinjalin x1 n u n
(b) Prcakto prgjigjen e sistemit n sinjalin x2 n 1 / 2 u n
n

Zgjidhje: (a) z-transformimi i sinjalit shkall sht,

1
X z z n , z 1
n0 1 z 1

4
 z-transformimi i daljes do t jet,
1 1
Y z X z H z , z 1
1 0.5 z 1 z 1
1

A1 A2
Y z y n A1 0.5 u n A2 u n
n
1 1
1 0.5 z 1 z
1 1
A1 1
1, A2 2
1 z z 0.5 1 0.5 z 1 z 1
y n 0.5 u n 2u n
n

(b) N rastin e dyt,

1 1
X z 0.5 z n , z
n
1
n 0 1 0.5 z 2
1 1
Y z X z H z , z
1 0.5 z 1
2
2

veti e z-transformimit
dX z
nx n z
dz
prej ktu,
d 1 0.5 z 1
n 0.5 u n z Y1 z
n

dz 1 0.5 z 1 1 0.5 z 1 2

1
Y z 0.5 zY1 z y n 0.5 y1 n 1
1 1

1 0.5 z 1 2

y n 0.5 n 1 0.5 u n 1 n 1 0.5 u n 1

1 n 1 n

7. sht dhn nj sistem diskret prmes ekuacionit t diferencs

y n x n x n 1 y n 2
(a) Prcakto funksionin transmetues t sistemit.
(b) Prcakto prgjigjen impulsive t sistemit.
(c) A sht sistemi stabil? (Arsyeto.)
(d) Skico prgjigjen frekuencore t sistemit dhe trego se n cilin tip t filtrit ai bn
pjes.
Zgjidhje: (a)
Y z X z z 1 X z z 2Y z

Y z 1 z 1
H z
X z 1 z 2
(b)
1 z 1 1 z 1 1
H z
1 z 2
1 z 1 z 1 z 1
1 1

1
H z 1 z n ,
n
1
z 1
1 z n0
prej ktu kemi rrjedhimin,

5
 h n 1 u n
n

(c) Sistemi nuk sht stabil sepse rrethi njsi nuk gjendet n zonn e
konvergjencs s H(z).
(d) Prgjigja frekuencore e sistemit prkufizohet si
H e j H z z e j
meqense H(z) nuk konvergjon n rrethi njsi, prfundohet se prgjigja
frekuencore e ktij sistemi nuk mund t prkufizohet. Pra, ky sistem nuk sht
fare filtr, por oscilator q mund t shihet nga shprehja pr prgjigje impulsive,
pika nn (b).

8. Bllok skema e sistemit diskret sht paraqitur n figur:

z 1

Duke supozuar se sistemi ka qen paraprakisht i relaksuar (y[n]=0, n<0), prcakto

sinjalin n dalje y[n] pr n0, pr kto dy raste t ngacmimit:
(a) x n n .
(b) x n u n .
Zgjidhje:

z 1

(a) Nga bllok diagrami shkruhet ekuacioni i diferencs q e prshkruan sistemin

e n x n y n dhe y n e n 1
nga kto kemi rrjedhimin q i tr sistemi prkufizohet me ekuacionin e
diferencs,
y n y n 1 x n 1
Ngjashm si n detyrn e par, edhe ktu mund t krkohet z-transformimi i
ekuacionit,
Y z z 1Y z z 1 X z
Meqense X z 1 n kt rast, kemi
z 1
Y z , z 1
1 z 1
dhe nga kjo,
y n 1 u n 1
n 1

(b) N kt rast z-transformimi i x[n] sht

1
X z
1 z 1
duke e futur kt shprehje n y-transformimin e ekuacionit t diferencs, fitohet,
z 1 1 1 1 1 1
Y z 1 1
1
, z 1
1 z 1 z 2 1 z 2 1 z 1
Nga kjo shprehje, fitohet rezultati i krkuar,

6
 y n
1
2

1 1 u n
n

Kuptohet, t dy rezultatet mund t prfitohen duke i zgjedhur ekuacionet n
domen t kohs.

9. Nj sistem diskret shkaksor ka funksion transmetues t dhn me shprehjen:

0.4 z 1 0.5 z 2
H z
1 0.5z 1 1 0.8z 1
Prcakto prgjigjen impulsive h[n] t ktij sistemi.
Zgjidhje:
0.4 0.5 z 1 C1 C2
H z z 1 z 1 1
1 0.5 z 1 0.8 z
1
1 0.5 z
1 1
1 0.8 z
0.4 0.5 z 1 0.4 0.5 2
C1 2.333
1 0.8 z 1 z 0.5
1 0.8 2
0.4 0.5 z 1 0.4 0.5 / 0.8
C1 2.733
1 0.5 z 1 z 0.8
1 0.5 / 0.8
h n 2.33 0.5 u n 1 2.733 0.8 u n 1
n 1 n 1

10. Nj sistem diskret, linear dhe invariant n zhvendosje, formohet si lidhje

serike e tri nn-sistemeve si n figur. Brenda bllokut t secilit nn-sistem jan
shnuar prgjigjet prkatse impulsive, ku me a sht shnuar nj konstant
me vler reale, por t panjohur.

x n y n
a n 1u n n 1

2 n 1

(a) T prcaktohet prgjigja impulsive h[n] e ksaj lidhjeje t nn-sistemeve.

(b) Cili sht brezi i vlerave t konstants a q e siguron stabilitetin e sistemit?
(c) Pr rastin kur sistemi sht stabil t prcaktohet prgjigja e sistemit n sinjalin
x[n]=u[n].
Zgjidhje: (a) Prgjigja impulsive e degs paravajtse t sistemit prcaktohet si
thurje e prgjigjeve impulsive t sistemeve t lidhura n seri
hp n a n 1u n * n 1 a n 1 1u n 1 a nu n 1
Funksioni transmetues i ksaj dege do t jet
1
H p z , z a
1 az 1
Funksioni transmetues i degs rivepruese sht Hr(z)=2z-1. Funksioni transmetues
i tr sistemit prcaktohet nga shprehja
H p z 1 1 az 1 1
H z , z 2a
1 H r z H p z 1 2 z / 1 az
1 1
1 2 a z 1
Sistemi sht kundr-shkaksor prandaj prgjigja impulsive tij do t jet

7
 h n 2 a u n 1
n

(b) Kushti pr stabilitet krkon q rrethi |z|=1 t prfshihet n zon t

konvergjencs, q do t thot se duhet t vlej
2 a 1
Pra sistemi sht stabil pr a>-1 dhe a<-3.
(c) Kur n hyrje vepron sinjali x[n]=u[n], prkatsissht kur
1
X z , z 1
1 z 1
transformimi i sinjalit dals do t jet
1
Y z H z X z , 1 z 2 a
1 2 a z 1 1 z 1
A1 A2
Y z
1 2 a z 1
1 z 1
ku
1 2a 1 1
A1 dhe A2
1 z 1 z 2a 1 a 1 2 a z 1 z 1
1 a
Prgjigja e sistemit n sinjalin shkall-njsi sht
2a 1
y n 2 a u n 1 u n
n

1 a 1 a

11. Sistemi linear dhe invariant n zhvendosje me funksion transmetues H(z)

prgjigjet n sinjalin shkall njsi, u[n], me
n2
1
s n u n 2
2
(a) Prcakto funksionin transmetues H(z) dhe skico pozitat e poleve dhe zerove t
tij.
(b) Prcakto prgjigjen impulsive t sistemit.
(c) T verifikohet se a sht ky sistem shkaksor dhe stabil.
Zgjidhje: (a) Funksioni transmetues caktohet si
Y z s n
H z
X z u n
ku
1 4 1 n 2 z2 1
s n u n 2 2 4 , s n
2 2


1 1 / 2 z 1
1 z 1
Pra vlen
z 2 1 z 1
1
H z 16 , z
1 1 / 2 z 2 1

(b) Prgjigja impulsive prcaktohet drejtprsdrejti nga H(z)

n2 n 1 n
1 1 1
h n 16 u n 2 16 u n 1 16 n 2 8 n 1 4 u n
2 2 2
(c) Sistemi nuk sht shkaksor sepse n prgjigje impulsive ekzistojn termat
[n+2] dhe [n+1].

8
Sistemi sht stabil sepse

1 / 2
n

n0

12. Sistemi diskret sht prshkruar prmes ekuacionit t diferencs

y n 1 4 y n 2 x n
(a) Prcakto prgjigjen e natyrshme t ktij sistemi nse y[-1]=2.
(b) Prcakto prgjigjen e sistemit pr n0 kur x n 1 / 2 u n dhe y[-1]=2.
n

Zgjidhja: (a) Pr prcaktimin e prgjigjes s natyrshme zbatohet z-transformimi

njansor n ekuacionin homogjen, (x[n]=0),
1
yn n yn n 1 0
4
1 y 1 1 1
Yn z 1 4 z 1 Yn z y 1 z 0 Yn z
4 1 14 z 1
2 1 1 4 z 1
Prej ktu
yn n 1 2 1 4 , n 0
n

(b) Kur zbatohet z-transformimi n ekuacionin e diferencs,

1
y n y n 1 2 1 2 u n
n

4
2
Y z 1 4 z 1 Y z y 1 z
1 1 2 z 1

1 1 4 z 1 Y z 1 4 2 1 12 z 1
2

1 1 2
Y z
2 1 4 z
1 1
1 4 z 1 12 z 1
1 1

1 1 2 1 4 1

2 1 14 z 1
3 1 14 z 1
3 1 1 2 z 1
1 1 4 1
Y z
6 1 4 z
1 1
3 1 2 z 1
1

z-transformimi i kundrt i shprehjes s siprme e jep prgjigjen e sistemit,

y n 1 6 1 4 u n 4 3 1 2 u n
n n

13. sht dhn z-transformimi i sinjalit shkaksor x[n],

z 1
X z , z 0.8
1 0.8 z 1
Prcakto z-transformimet dhe zonat e konvergjencs t sinjaleve vijuese:
(a) y n x n x 2 n
(b) y n n 1 x n 1
Zgjidhje: (a) Sipas vetis s thurjes vlen
Y z x n x 2 n

9
 x 2 n X 1 z z 2 X z
z
, z 0.8
1 0.8 z 1
z 1
x 2 n X 1 z 1
, z 0.81
1 0.8 z
1 1
z z 1.25 z 3
Y z , 0.8 z 1.25
1 0.8 z 1 1 0.8 z 1 0.8 z 1 1 1.25 z 1
(b) Sinjali y[n] mund t shkruhet si
y n nx n 1 x n 1
Pr termin e par shfrytzohet vetia
z 2
x n 1 X 1 z z 1 X z , z 0.8
1 0.8 z 1
pastaj
dX 1 z 2 z 3 0.8 z 4 2 0.8 z 1
nx n 1 z z z 2 , z 0.8
1 0.8z 1 1 0.8z 1
2 2
dz
2 0.8 z 1 z 2 2 2 0.8 z
1
1 0.8 z 1 2 3 1.6 z
1
Y z z 2 z z , z 0.8
1 0.8 z
1 2 1 0.8 z 1 1 0.8 z 1 1 0.8 z 1
2 2

14. sht dhn ifti transformues n2 2n u n

z
X z , duke prdor vetit e
transformimit duhet t prcaktohet sinjali y[n] q i ka kto z-transformime:
(a) Y z X 3z
Y z X z 1
(b)
Zgjidhje: (a) Nga vetia e z-transformimit pr shkallzim t domenit z,
z
y n a n x n
z
X Y z
a
Pr a=1/3 vlen
n
1
y n n 2 2n u n z
X 3z Y z
3
n
2
y n n2 u n
3
(b) N kt rast zbatohet vetia pr sinjalin e pasqyruar
y n x n
z
X z 1 Y z
Drejtprsdrejti fitohet
y n n 2 n u n n 2 2 n u n
2

15. sht dhn ifti transformues n2 2n u n

z
X z , duke prdor vetit e
transformimit duhet t prcaktohet sinjali y[n] q i ka kto z-transformime:
1
(a) Y z z 2 z 2 X z
2
Y z X 2 z
(b)
Zgjidhje: (a) Nga vetia pr zhvendosje n domen kohor

10
 x n k
z
z k X z
1 2 1 1
Y z
2
z z 2 X z z
n 2 2n 2 u n 2 n 2 2n 2 u n 2 y n
2
2

2
2

(b) Nga vetia pr z-transformim t thurjes

y n x n x n z
X z X z Y z
n n 2
y n x n x n k 2 2k n k 2 n k u n k 2 n k 2 n u n
2

k 0 k 0

16. Jan dhn dy sisteme diskrete prmes funksioneve transmetuese:

2 3 / 2 z 1 5z 2
H1 z dhe H 2 z
1 2 z 1 1 / 2 z
1 1
z2 z 6
T prcaktohen prgjigjet e tyre impulsive n qoft se:
(a) sistemi sht stabil,
(b) sistemi sht shkaksor.
Zgjidhje: a) Nse sistemi sht stabil |z|=1 duhet t prshihet n zonn e
konvergjencs. Vlen
C1 C2 1
H1 z , z 2
1 2z 1
1 1 / 2 z 2
1

2 3 / 2 z 1 2 3 / 2 z 1
ku C1 1 dhe C2 1
1 1 / 2 z 1 z 2
1 2 z 1 z 1/2
Q rezulton me
1 1
H1 z
1 2z 1
1 1 / 2 z 1
Pr t qen sistemi stabil termi i par duhet t jet z-transformim i pjess kundr-
shkaksore dhe termi i dyt asaj shkaksore, prandaj
h1 n 2 n u n 1 1 / 2 u n
n

Pr sistemin e dyt vlen

H2 z 5z C C
1 2
z z 3 z 2 z 3 z 2
5z 5z
ku C1 3 dhe C2 2
z 2 z 3 z 3 z 2
3z 2z
H2 z , z 2
z 3 z 2
T dy termat duhet t jen kundr-shkaksore, prandaj
h2 n 3 3n u n 1 2 2n u n 1
(b) Pr t qen sistemi shkaksor zona e konvergjencs duhet t shtrihet jasht
rrethit me rreze q prcaktohet nga poli m i largt nga origjina. Pr sistemin e
par kjo zon prcaktohet me |z|>2 dhe pr sistemin e dy |z|>3. Fitohen kto
rezultate:
h1 n 2 n u n 1 / 2 u n
n

h2 n 3 3n u n 2 2n u n

11
 17. Kur hyrja n nj sistem linear dhe invariant n zhvendosje sht:
x n 3 / 5 u n 5 / 3 u n 1
n n

dalja do t jet,
y n 2 3 / 5 u n 2 1 / 5 u n
n n

(a) T prcaktohet prgjigja impulsive e sistemit h[n].

(b) T prcaktohet ekuacioni i diferencs q e prshkruan kt sistem.
(c) A duhet t jet ky sistem shkaksor dhe stabil? Arsyeto.
Zgjidhje: (a) Vlen
1 1 16 z -1
X (z) = - =-
1 - ( 3 / 5 ) z -1 1 - ( 5 / 3 ) z -1 15 1 - ( 3 / 5 ) z -1 1 - ( 5 / 3 ) z -1

2 2 4 z -1 3
Y (z) = - = , z >
1 - ( 3 / 5 ) z -1 1 - ( 1 / 5 ) z -1 5 1 - ( 3 / 5 ) z 1 - ( 1 / 5 ) z
- 1 - 1 5

Funksioni transmetues i sistemit sht
Y (z) 3 1 - (5 / 3)z
-1
1
H (z) = =- , z >
X (z) 4 1 - (1 / 5 ) z - 1 5
prej ktu drejtprsdrejti fitohet
n n -1 n -1
31 51 3 11 1
h n = - u n + u n - 1 = - n + u n - 1
4 5 4 5 4 10 5
(b) Nga definicioni i funksionit transmetues fitohet
1 3 5
Y ( z ) - z-1Y ( z ) = - X ( z ) + z-1 X ( z )
5 4 4
kur shprehja pasqyrohet n domen kohor, fitohet
1 3 5
y n - y n - 1 = - x n + x n - 1
5 4 4
(c) Meqense sinjali n dalje y[n] sht shkaksor sht e qart nga veprimi i
thurjes se edhe h[n] duhet t jet shkaksor. N kt rast pozita e polit m t largt
nga origjina t H(z) e prcakton stabilitetin. Meqense H(z) ka vetm nj pol,
z=1/5, dhe ai sht brenda rrethit |z|=1, prfundohet se sistemi sht stabil.
Stabilitetin e sistemit kishte mundur ta pezulloj vetm ndonj zero e fundme e
X(z) jasht rrethit njsi, q nuk sht rasti n detyr.

18. sht dhn funksioni transmetues i sistemit shkaksor prmes shprehjes

vijuese
z 1 1 / 6 z 2
H z
1 1 / 6 z 1 1 / 6 z 2
(a) Prcakto prgjigjen impulsive t sistemit.
(b) N qoft se kushtet fillestare t sinjalit n dalje jan y[-1]=1 dhe y[-2]=2 t
prcaktohet prgjigja e sistemit n sinjalin x[n]=[n].
Zgjidhje: (a) Rrnjt e polinomit n emrues t H(z) jan polet e funksionit
transmetues, pozita e t cilve prcaktohet pas zgjidhjes s ekuacionit kuadratik
duke fituar kto vlera: p1=1/2 dhe p1=-1/3. Pastaj H(z) zbrthehet si n vijim,

12
 z 1 1 / 6 z 2 1 7 / 6 z 1
H z 1
1 1 / 6 z 1 1 / 6 z 2 1 1 / 2 z 1 1 1 / 3 z 1
4 1 9 1 1
1 , z
5 1 1 / 2 z 1 5 1 1 / 3 z
1
2
Nga trajta e siprme drejtprsdrejti prfitohet
n n
41 9 1
h n n u n u n
52 5 3
(b) Ekuacioni i diferencs q e prshkruan sistemin sht
1 1 1
y n y n 1 y n 2 x n 1 x n 2
6 6 6
N t dy ant e ekuacionit zbatohet z-transformimi njansor duke marr se
x[n]=[n],
1 1 1
Y z z 1 Y z y 1 z z 2 Y z y 1 z y 2 z 2 z 1 X z z 2 X z
6 6 6
Pas zvendsimit t kushteve fillestare dhe rregullimit t shprehjes fitohet,
1 1 1 2 1 1 1 2 1 2
1 z z Y z z z X z z X z
1 1

6 6 6 6 6 6
1 1 1 / 3 z 1
z 1 / 6 z
1 2

Y z X z
2 1 1 / 6 z 1 / 6 z
1 2
1 1 / 6 z 1 / 6 z
1 2

Yn z Y f z
Termi i dyt Yf(z) paraqet prgjigjen e detyruar. Duke pasur parasysh se x[n]=[n]
dhe X+(z)=1 sht e qart se Yf(z)=H(z), pr rrjedhoj edhe yf[n]=h[n]. Mbetet t
prcaktohet vetm prgjigja e natyrshme yn[n] nga shprehja
1 1 1 / 3 z 1 1 1 1 / 3 z 1 1 1
Yn z
2 1 1 / 6 z 1 / 6 z
1 2
2 1 1 / 2 z 1 1 / 3 z 2 1 1 / 2 z 1
1 1

Kur rezultati i fundit prkthehet n domenin kohor, fitohet

n
11
yn n u n
22
Prgjigja e prgjithshme e sistemit do t jet
n n n
11 41 9 1
y n yn n y f n u n n u n u n
22 52 5 3
n n
13 1 9 1
n u n u n
10 2 5 3

19. Pr nj sinjal arbitrar x[n] me z-transformim X(z) dihet se ka simetri teke, x[-
n]=-x[n]. T prcaktohet vlera e z-transformimit X(z) n pikn z=1.
Zgjidhje: Nse x[n] sht tek ather z-transformimi i tij do t jet

x n z n x m z m x m z 1 X z 1
m
X z
n
x n z n
n m m

13
N pikn z=1 duhet t plotsohet kushti X z z 1 X z 1 ose
z 1

X 1 X 1 . E vetmja vler pr t ciln plotsohet ekuacioni i fundit sht

X(1)=0.

20. Nj sistem diskret S, linear dhe invariant n zhvendosje, kur n hyrje t tij
vepron sinjali x[n] n dalje prgjigjet me sinjalin y[n], ku:
n n
3 3
x n u n , y n n u n
4 4
(a) T prcaktohet prgjigja frekuencore e ktij sistemi H(ej).
(b) T prcaktohet ekuacioni i diferencs q ndrlidh daljen y[n] me hyrjen x[n] e
ktij sistemi.
Zgjidhje: (a) Pr spektr t sinjalit hyrs vlen shprehja

1
X e 3 / 4 e jn
j n

n 0 1 3 / 4 e j
Nga vetia e TFKD pr spektrin e y[n] fitohet

y n n 3 / 4 u n j
n F d 1

3 / 4 e j
Y e j
j
d 1 3 / 4 e 1 3 / 4 e j 2

Prgjigja frekuencore e sistemit fitohet si raport i spektrave t sinjalit dals dhe t
atij hyrs,
Y e j 3 / 4 e j
H e
j

X e j 1 3 / 4 e
j

(b) Nga shprehja e siprme kemi

3 3
Y e j e jY e j e j X e j
4 4
Nga vetia pr zhvendosje n koh
x n k
F
e jk X e j
Fitohet edhe ekuacioni i diferencs q e prshkruan sistemin
3 3
y n y n 1 x n 1
4 4

21. Nj sistem shkaksor diskret, linear dhe invariant n zhvendosje sht

prshkruar me ekuacionin e diferencs
5
y n y n 1 y n 2 x n 1
2
(a) T prcaktohet funksioni transmetues H(z) i ktij sistemi, pozita e poleve dhe
zerove t H(z) si dhe zona prkatse e konvergjencs.
(b) Nse nuk insistohet n shkaksin e sistemit ktij ekuacioni t diferencs
mund ti i prgjigjet edhe sistemi stabil. Prcakto prgjigjen impulsive h[n] t
sistemit stabil.
Zgjidhje: (a) Zbatohet z-transformimi n ekuacionin e diferencs pr t prfituar
5
Y z z 1Y z z 2Y z z 1 X z
2
Pastaj H(z) prcaktohet si raport i transformimit dals ndaj atij hyrs,

14
 Y z z 1 z 1
H z , z 2
X z 1 5 / 2 z 1 z 2 1 0.5 z 1 1 2 z 1
Polet e H(z) jan n pikat p1=0.5 dhe p2=2, deri sa zeroja sht n pikn z=0.
Meqense sistemi sht shkaksor zona e konvergjencs prcaktohet me pozitn e
polit m l largt nga origjina e rrafshit z. Pra kjo zon sht e prcaktuar me
z 2 . Ky sistem sht qartazi jostabil.
(b) Pr t qen sistemi stabil zona e konvergjencs duhet t jet 0.5 z 2 . H(z)
mund t zbrthehet si
2 1 2 1
H z 1

3 1 2z 3 1 0.5 z 1
Prej ktu prcaktohet prgjigja impulsive e sistemit stabil
n n
2 21 21
h n 2n u n 1 u n
3 32 32

22. Pr nj sistem diskret linear dhe invariant n zhvendosje i cili n hyrjen x[n]
prgjigjet me sinjalin y[n] dihen kto fakte:
(i) N qoft se sinjali hyrs sht x n 2 , n ather sinjali n
n

dalje do t jet y n 0, n .
(ii) N qoft se sinjali hyrs sht x n 1 / 2 u n ather sinjali n dalje do t
n

jet,
n
1
y n n a u n
4
(a) Prcakto vlern e konstants a.
(b) Prcakto prgjigjen e sistemit y[n] n qoft se n hyrje vepron sinjali
x n 1, n .
Zgjidhje: Pohimi i par ka kt rrjedhoj:

y n hk xn k h k 2 2 h k 2
nk n k

n n n

x n H z z 2 0, n
Nga barazimi i siprm nxjerrt kushti H(-2)=0.
Nga pohimi i dyt nxjerrt shprehja e prgjithshme pr funksionin transmetues t
sistemit.
1 1
X z , z
1 1/ 2 z 1
2
1 1 a 1/ 4 z 1
1

Y z 1 a , z
1 1/ 4 z 1
1 1/ 4 z 1
4
1 a 1/ 4 z 1 1 1/ 2 z 1
Y z 1
H z , z
X z 1 1/ 4 z 1
4
(a) Nga kushti H(-2)=0 kemi
11 9
1 a 0, a
42 8

15
(b) Duke marr se x n 1n , n dhe duke prcjell qasjen e njjt si n
fillim t zgjidhjes, fitohet

y n hk xn k h k 1 h k 1
nk k
1n
n n n

1 9 / 8 1/ 4 1 1/ 2 1
x n H z z 1 , n
1 1/ 4 4

23. Dihet se nj sistem linear dhe invariant n zhvendosje e ka funksion

transmetues H(z), t prcaktuar me shprehjen:
1 2 z 1
H z
1 10 z 1 / 9 z 2
Zona e konvergjencs s H(z) nuk dihet, por sht e njohur se ky sistem sht
stabil.
(a) Prcaktoni prgjigjen impulsive h[n] t ktij sistemi.
(b) A mund t jet ky sistem shkaksor?
Zgjidhje: (a)
1 2 z 1 1 2 z 1
H z
1 10 z 1 / 9 z 2
1 p1 z 1 1 p2 z 1
10 / 9 100 / 81 4 5 2
p1,2 j 14 0.5556 j 0,8315 1 e j 0.3125
2 9 9
j 0.3337
1.0022e 1.0022e j 0.3337
H z
1 e j 0.3125 z 1 1 e j 0.3125 z 1
Polet e H(z) gjenden n rrethin njsi n pozita t konjuguara. Sistemi sht n kufi
t stabilietit.
h n 1.0022e j 0.3337 e j 0.3125 n 1.0022e j 0.3337 e j 0.3125 n
2.0045 cos 0.3337 n 0.3125 , n 0
(b) Sistemi mund t jet si shkaksor ashtu edhe joshkaksor, meqense sht n
kufi t stabilietit. N kt rast edhe prgjigja kundr-shkaksore do t ket trajt t
njjt funksionale.
h n 2.0045cos 0.3337 n 0.3125 , n 0

24. N figur sht paraqitur lidhja serike e dy sistemeve me prgjigjet prkatse

impulsive, ku h1 n 1 / 3 u n dhe h2 n 1 / 4 u n .
n n

x n y n
h1 n 3 h2 2 n

(a) Duke shfrytzuar vetit e z-transformimit t prcaktohet funksioni transmetues

H(z) i lidhjes serike t ktyre dy sistemeve.
(b) T prcaktohet prgjigja impulsive e ksaj lidhjeje h[n].
Zgjidhje: (a) Shfrytzohen vetit e z-transformimit
x n k
Z
zk X z
x n
Z
X 1/ z

16
 1 1 1 1
H1 z , z ; H2 z , z
1 1/ 3 z 1
3 1 1/ 4 z 1
4
z3 1
h1 n 3 Z
, z
1 1/ 3 z 1
3
z 2
h1 2 n
Z
, z 4
1 1/ 4 z
Funksioni transmetues i lidhjes serike do t jet
z 1
H z , z 4

1 1/ 3 z 1 1/ 4 z 4
1

(b) Pr prcaktimin e prgjigjes impulsive shprehja pr H(z) rregullohet
z 4 1
H z , z 4
1 1/ 3 z 1/ 4 z 1 4 z 1 1/ 3 z 1 4 z 4
1 1 1 1

A B 1
H z , z 4
1 1/ 3 z 1 1
1 4z 4
ku:
4 4 4 48
A ,B
1 4 z 1 z
1 11 1 1/ 3 z 1 z 4
11
3
prej ktu
n
4 1 48
h n u n 4n u n 1
11 3 11

25. sht dhn funksioni transmetues i nj sistemi diskret si m posht

4z
H z
z 1
z2
4 16
(a) Prcakto prgjigjen impulsive t sistemit stabil.
(b) Prcakto prgjigjen impulsive t sistemit shkaksor.
Zgjidhje:
1 / 4 1 / 16 1 / 4 1 5
p1,2
2 8
H z 4 C1 C2

z z p1 z p2 z p1 z p2
4 16 4 16
C1 ; C2
p1 p2 5 p2 p1 5
(a) Sistemi sht stabil kur z 1 prfshihet n zonn e konvergjencs. N kt
rast p1,2 1 , prandaj prgjigja impulsive prcaktohet me
n n
16 1 5 16 1 5
h n u n u n
5 8 5 8
(b) Prgjigja impulsive e sistemit shkaksor sht e njjt me at t sistemit stabil
nn pikn (a).

17
26. z-transformimi i sinjalit x[n] sht
z3
X z ; z 0.5
z 0.5
3

Prcakto z-transformimin e sinjalit x1 n x n .

Zgjidhje: Shprehja prkufizuese e z-transformimit t x1[n] sht

x n z
n
X1 z x1 n z n x n z n x m z m 1
X z 1
n n m n
N rastin konkret mund t shkruhet se vlen,
1 / z
3
z 3 1 8
X1 z ; z 2
1 / z 0.5 1 0.5 z 0.5 z 2 z 2
3 3 3 3 3

z
N qoft se X(z) konvergjon pr z 0.5 , ather X1(z) do t konvergjoj n
z 1 0.5 ose pr z 2 .

27. Nj sistem stabil diskret sht prshkruar prmes funksionit t tij transmetues
z2 z 2
H z
z 2 z 0.5
Prcakto dhe skico pozitn e poleve tij si dhe zonn prkatse t konvergjencs. A
sht ky sistem shkaksor?
Zgjidhje: Pozita e poleve fitohet nga ekuacioni z 2 z 0.5 0 .
3
1 1 4 0.5 1 j 2 j 4
z1,2 e
2 2 2
Im z

z 1
z1

Re z
z2

Sistemi sht shkaksor sepse duhet ta prfshij rrethin njsi z 1 pr t qen

stabil.

28. Nj sistem shkaksor i rendit t par sht prshkruar me ekuacion t

diferencs,
2 y n 4 y n 1 2 x n 3 x n 1
Prcakto prgjigjen e sistemit nse n hyrje t sistemit vepron sinjali x[n]=u[n].
Zgjidhje:

18
 2Y z 4 z 1Y z 2 X z 3 z 1 X z
1 1.5 z 1 1 1.5 z 1 1
Y z X z
1 2 z 1 1 2 z 1 1 z 1
C1 C2
Y z 1

1 2z 1 z 1
1 1.5 z 1 1 0.75 1
C1 1

1 z z 2
1 0.5 6
1 1.5 z 1 1 1.5 5
C2
1 2 z 1 z 1
1 2 6
1 1 5 1
Y z 1

6 1 2z 6 1 z 1
1 5
y n 2 u n u n
n

6 6

29. Nj sistem shkaksor i rendit t dyt sht prshkruar me ekuacion t

diferencs,
y n 3 y n 1 y n 2 x n 1 x n 2
(a) Prcakto prgjigjen impulsive h[n] t sistemit.
(b) Si mund t caktohet prgjigja e sistemit n sinjalin shkall njsi x n u n
duke u mbshtetur ekskluzivisht n rezultatin e piks paraprake?
Zgjidhje: (a) Zgjidhja m leht gjendet n domenin kompleks z.
1
3z 1 z 2 Y z z 1 z 2 X z
Funksioni transmetues sht
z 1 z 2 z 1 z 1
H z 2
1 3z z1 2
z 3 z 1 z p1 z p2
5
3 3 4 3 1 j
p1,2 j e 6
2 2 2
z z
H z C1 z 1 C2 z 1
z p1 z p2
Prcaktimi i konstanteve C1 dhe C2,
5 5
j 2 cos 5 5
p1 1 e 1 6
12 j 12 5 j 12 2 5 j12
C1 5 e 2 cos e 2 cos e
p1 p2 j j
5
5 12 12
e e
6 6 2 j sin
6
Meqense vlen p2 p1* dhe koeficientet e H(z) jan reale, do t vlej edhe C2 C1* .
Prgjigja impulsive ka trajt,
5 5
5 j 12 n1 5 j 12 j 6 n1
h n 2 cos u n 1 2 cos u n 1
j
6
e e e e
12 12
5 5
5 j 6 n112 5 j 6 n112
h n 2 cos e u n 1 2 cos e u n 1
12 12
5 5
4 cos cos n 1 u n 1
12 6 12

19
 (b) Prgjigja n sinjalin shkall njsi do t jet,
n
5 n
5
s n h k u n k h k 4 cos cos k 1 , n 1
k 1 k 1 12 k 1 6 12
Koment: Edhe pse n detyr nuk krkohet, kuptohet se edhe shprehja pr s[n]
mund t prcaktohet n mnyr t prmbyllur matematikore si n vijim. Pr t
shkurtuar mnyrn e shnimit, le t llogaritet s pari shuma me vlera t
prgjithshme t parametrave,
n 1
n
1 j n1 j k 1 j n1 j k
S cos k 1 cos k e e e e
k 1 k 0 2 k 0 2 k 0

j n j n 2 j sin n 2 j sin n
1 j 1 e 1 1 e 1 2 e j 2 n1 1 e j 2 e j 2 n1
S e e j e j
2 1 e j
2 1 e j
2 2
2 j sin 2 j sin
2 2
1
1 1
S n cos n 1
sin sin n sin
2
2 2 sin 2 2
sin 2
2
5
Nse n shprehjen e siprme zvendsohen parametrat dhe , si dhe
6 12
ksaj i shtohet termi tjetr, fitohet shprehja pr prgjigjen e sistemit n sinjalin
shkall njsi,
5 5 1
s n 2 cot 1 sin 6 n 2 12 u n 1
12

30. N figur sht paraqitur nj lidhje sistemeve diskrete q jan linear dhe
invariant n zhvendosje.
n

Sistemet jan prshkruar prmes prgjigjeve prkatse impulsive, ku sht e

panjohur vetm prgjigja impulsive e sistemit t dyt h2[n]. Prgjigja impulsive e
sistemit t par sht dhn me shprehjen,
n
1
h1 n u n u n 1
2
ndrsa prgjigja impulsive e sistemit t tret sht shnuar n figur (-[n]).
(a) T prcaktohet h2[n] n qoft se dihet se y n 0, n .
(b) A do t jet sistemi i dyt (h2[n]) stabil? Arsyeto shkurt prgjigjen.
Zgjidhje: (a) Detyra zgjidhet leht n domenin z. Le t paraqitet sistemi prmes
funksioneve transmetuese si n figurn vijuese.
1

ku

20
 1 1 1
n 1
0.5 z 1 1 0.5 z 1
n
1 1
H1 z Z u n Z u n 1 1
1
1
, z
2 2 2 1 0.5 z 1 0.5 z 1 0.5 z 2
Transformimi i sinjalit n dalje t sistemit do t jet i prcaktuar me ekuacionin,
Y z H1 z H 2 z X z X z H1 z H 2 z 1 X z
Me supozimin q X(z) mund t jet fardo sinjali, pra edhe jo zero, Y(z)=0 vetm
kur,
1
H1 z H 2 z 1, ose H 2 z
H1 z
q rezulton me
1 0.5 z 1
H2 z
1 0.5 z 1
dhe q ka prgjigjen impulsive
n n 1 n
1 1 1 1
h2 n u n u n 1 u n u n 1
2 2 2 2
(b) Sistemi sht stabil. Nga prgjigja impulsive shihet q ai e plotson kushtin e
stabilitetit n domenin kohor,

h n
n0
2

Gjithashtu stabiliteti vrtetohet me faktin se zona e konvergjencs s H2(z) e

prfshin rrethin njsi, sepse z 0.5 .

21