Bazat e Telekomunikacionit 1

Enver Hamiti

TELEKOMUNIKACIONIT
(USHTRIME NUMERIKE)

1
 Bazat e Telekomunikacionit 1

Sinjalet dhe spektri i tyre

Detyra 1. Të gjendet spektri amplitudor dhe fazor i sinjalit periodik f(t), i cili në intervalin e
një periode T, definohet në këtë mënyrë:

0 , 0  t  t1

f (t )   E , t1  t  t1  
0, t1    t  T

T
Të vizatohet grafikisht spektri amplitudor dhe fazor i këtij sinjali, nëse  
3,5
Zgjidhje:

f (t)

- T  t1 - T  t 1   t1 t1   T T  t1 T  t1   t
Fig.1. Sinjali periodik me periodë T

Sinjali periodik f(t), me periodë T, mund të paraqitet me anë të serisë Furie në trajtën komplekse
me anë të shprehjes:
 
f (t )   Fn  e jn0t   Fn  e j n0t  n  (1)
 

Ose në trajtën trigonometrike:


f (t )  F0   2 Fn  cosn0t   n  (2)
n 1

ku :
T /2
1
Fn  Fn  e j n   f (t )  e  jn0t dt , n  0,  1,  2,  3 , .....
T T / 2
(3)

2
ku: 0 
T

2
 Bazat e Telekomunikacionit 1

Për sinjalin f(t), të treguar në figurën 1, spektri kompleks do të llogaritet me shprehjen:

1
t1 
E e  jn0t t  E 1  e  jn0  jn0t1 E sin(n0 / 2)  jn0 t1  / 2 
Fn   E  e 0 dt 
 jn t
 t
1   e   e 
T t1
T  jn0t 1 T jn0 T n0 / 2

E sin(n 0 / 2)  jn0 t1  / 2 

  e (4)
T n0 / 2

Vetëm spektri amplitudor llogaritet me anë të shprehjes së mëposhtme:

E sin(n 0 / 2)
Fn   , n  0,  1,  2,  3 , ..... (5)
T n0 / 2
Kurse spektri fazor me shprehjen:
 n  n0 t1   / 2   n , n  0,  1,  2,  3 , ..... (6)

 sin  / 2
0, 0
 / 2

 n  
Ku  (7)
sin  / 2
  , 0
  / 2

E sin(n 0 / 2) E
 lim
E
Fn    (8)
max
 0 0 T n 0 / 2 T 3,5

Shpesh për nevoja grafike vizatohet mbështjellësi i spektrit, d.m.th. në vend të n 0 , merret  .
Në këtë rast:
E sin( / 2) E E
F0  lim    (9)
0 0 T  / 2 T 3,5
Zerot e këtij funksioni janë:
sin( / 2)  0 ,   0 (10)

 k , k   1,  2 , ....... (11)
2
2
 k (12)

Spektri fazor gjindet me anë të shprehjes:
  j   t1   / 2   (13)
T
Përderisa   , spektri amplitudor i dhënё me shprehjen (5) merr formën:
3,5
E sin(n / 3,5)
Fn   , n  0,  1,  2,  3 , ..... (14)
3,5 n / 3,5

Vlera maksimale e amplitudës në spektrin amplitudor është për n=o, dhe është F0  E / 3,5
3
 Bazat e Telekomunikacionit 1

Le të jetë: t1   / 2 , në këtë rast shprehja (6) do të shndërrohet në:

 n  n0   n , n  0,  1,  2,  3 , ..... (15)
Spektri amplitudor dhe ai fazor janë të paraqitur në fig.2.a,b,c
Fn
E / 3,5

a)

 4 /   2 /  2 /  4 /  6 /  

2 0
0
 n
b) 2

 4 /   2 / 
2 /  4 /  6 /  

 2

c) n
2

2 /  4 / 
 2 /  6 /  

 2
 3
 4

Fig.2. a) spektri amplitudor, b)paraqitja grafike e funksionit  n , dhe c) spektri fazor

Detyra 2. Të gjendet spektri amplitudor dhe fazor i sinjalit i cili jepet me shprehjen:

0,    t   / 2

f (t )   E ,   / 2  t   / 2
0,  / 2  t  

Nga rezultati i fituar të gjindet spektri amplitudor i këtij sinjali kur:
a)   0 dhe E  1
b)   

4
 Bazat e Telekomunikacionit 1

Zgjidhje

Sinjali i dhënё është një sinjal joperiodik i cili grafikisht mund të paraqitet si më poshtë:

f (t )

 / 2  /2 t

Fig.1. Sinjali i dhënё joperiodik

Spektri i sinjalit joperiodik f(t), llogaritet me anë të shprehjes së mëposhtme:


F  j   F  j  e j     f (t )e
 jt
dt (1)


Vlera absolute e spektrit kompleks në shprehjen (1), paraqet spektrin amplitudor, kurse argumenti
   paraqet spektrin fazor.
Për sinjalin e dhënë, i cili është treguar në figurën 1, shprehja 1 shndërrohet në:

sin  / 2
 /2  /2
F  j    Ee dt  2E  cos t dt  E
 jt
(2)
 / 2 0
 / 2

Spektri amplitudor dhe ai fazor i këtij sinjali janë:

sin  / 2
F  j   E (3)
 / 2

 sin  / 2
0, 0
 / 2

    
 (4)
sin  / 2
  , 0
  / 2

Të cilët janë të paraqitur në figurën e mëposhtme (2).

5
 Bazat e Telekomunikacionit 1

F  j 
E

a)

 4 /   2 /  2 /  4 /  6 /  

  
b) 2

 4 /   2 / 
2 /  4 /  6 /  

 2

Fig. 2. a) spektri amplitudor, b) spektri fazor

a) Në këtë rast   1 . Kur   0 , impulsi katërkëndësh shndërrohet në impuls të Dirakut, pra:

 t   lim f (t ) (5)
 0

i cili simbolikisht paraqitet në figurën 3.

 t    j 
1


0
t 0 

Fig. 3. Impulsi I Dirakut Fig. 4. Spektri I Impulsit të Dirakut

Transformimi Furie i impulsit të Dirakut është konstantë për të gjitha frekuencat       , dhe
paraqitet me anë të shprehjes:

 j     t e  jt dt  1 (6)


Grafikisht, transformimi Furie i këtij impusi është paraqitur në figurën 4. Transformimi inverz Furie i
spektrit F  j  është sinjali f(t):


f t    F  j e
1 jt
d (7)
2


6
 Bazat e Telekomunikacionit 1

Gjithashtu, transformimi Furie i  j  është sinjali  t  :

 
 t     cos t d
1 1
1 e jt d  (8)
2 2
 

b) Në rastin kur    , sinjali katërkëndësh do të shndërrohet në një sinjal konstant, me vlerë

E, siç tregohet në figurën 5. Transformimi Furie i këtij sinjali është:
 
F  j    Ee
 jt
dt  E  cos t dt (9)
 

Me kombinimin e ekuacioneve (8) dhe (9) fitohet:

F  j   2E   (10)
Kështu, spektri i një sinjali konstant është impuls i Dirakut, i cili tregohet në figurën 6.

f t  F  j 
E

2E

0 t 0 

Fig. 5. Sinjali konstant me vlerë E Fig. 6. Spektri i sinjalit konstant

Detyra 3.

Të gjendet spektri amplitudor dhe ai fazor i fuqisë së sinjalit të paraqitur në figurën 1. Sinjali i
dhënë të aproksimohet me serinë e fundme Furie f a t  , e cila përmbanë N harmonik. Të gjendet
vlera minimale për N ashtu që katrori i vlerës efektive të sinjalit të aproksimuar f a t  të jetë së
paku 85% I katrorit të vlerës efektive të sinjalit origjinal?

Zgjidhje:

f t 

-T T
0
t
-E

Fig. 1. Sinjali sharrë

Spektri kompleks Fn , i sinjalit të dhënë f t  është:

T /2

 f t e
1  jn0t
Fn  dt , n  0,1,  2,...... (1)
T
T / 2

7
 Bazat e Telekomunikacionit 1

Sinjali f(t) në intervalin e një periode T definohet si:

f t  
2E
t , T / 2  t  T / 2 (2)
T
Me zëvendësimin e shprehjes (2) në atë (1) fitohet:

 1
T /2 n E j / 2
e , n   1,  2,.....

1 2 E  jn0t
Fn  te dt   n (3)
T T 0
T / 2  ,n  0

Spektri amplitudor jept me shprehjen:

Fn  E / n , n   1,  2,.... (4)
dhe është i treguar në figurën 2.

Fn
E / n
1
1/2
1/3
1/4

2 0  0 0  0 2 0 3 0 
Fig. 2. Spektri amplitudor i sinjalit “sharrë”

Spektri i fuqisë së sinjalit definohet me anë të shprehjes:

S11 n 0   Fn
2
, n  0,  1,  2,..... (5)
Me zëvendësimin e shprehjes (4) në (5) fitohet:
E2
S11 n 0   , n   1,  2, ..... (6)
n 2
Spektri i fuqisë së sinjalit f(t) tregohet në figurën 3.

S11 n 0 
E2 / 2
1

1/4
1/9

2 0  0 0  0 2 0 3 0 
Fig. 3. Spektri I fuqisë i sinjalit “sharrë”

Aproksimimi f a t  i sinjalit f(t), i cili përmban N harmonik mund të shkruhet në formën:

N
f a (t )  F0  2 F
n 1
n  cos n 0   n  (7)

Duke u bazuar në shprehjen (3), F0  0 , prandaj shprehja (7) merr formën:

8
 Bazat e Telekomunikacionit 1

 n  1
2E n 1
f a (t )  sin n 0 t (8)
n 1

Vlera efektive e sinjalit f(t) është:

 T /2
t   f eff2 
1
t  dt
T T/ 2
 
2 2 2
f Fn f (9)
n  

Kurse vlera efektive e sinjalit f a t  është:

N 2
 E 
f a2 t   f aeff
2
2  
n 1 

n 
(10)

Nëse në shprehjen (9), zëvendësohet shprehja (2), atëherë do të fitohet:

T /2 T /2 2
 2E  E2
f 2
t   f eff2 
1
 f t  dt 
2 1
  t  dt  (11)
T
T / 2
T
T / 2
 T  3

Kushti i detyrës është:

2
f aeff / f eff2  0,85 (12)

Duke zëvendësuar shprehjet (10) dhe (11) në shprehjen e fundit (12) fitohet: N 4

Detyra 4. Të gjendet korelacioni R12   i sinjaleve periodike f1 t  dhe f 2 t  të treguara në figurën 1

dhe 2.

f 1 t  f 2 t 
1 1

0
0 T 2T 3T t -T/2 T/2 T t

-1
Fig.1 Fig.2.

Zgjidhje

Korelacioni i dy funksioneve periodike jepet me shprehjen:

T
R12     f t  f t    dt
1
1 2 (1)
T
0

Sipas figurës 1, për: 0  t  T funksioni f1 t  jepet me shprehjen:

f 1 t  
t
(2)
T
funksioni f 2 t    është:
T
Për: 0   
2

9
 Bazat e Telekomunikacionit 1

 T
 1; 0t  
2


 
f 2 t     1;
T
  T  T  (3)
 2
 1; T   t  T



   t funksioni f 2 t    është;
T
Për
2

 T
 1 ; 0  t  2  


f 2 t      1 ;
T 3T
  t   (4)
 2 2
 3T
 1 ; 2    t  T


Detyra 5 Nëse është i njohur spektri i sinjalit f t  ,atëherë të gjendet spektri i sinjalit:
f1 t   f t  t 0 

Zgjidhje
Le të jetë f t  sinjali me formë valore të çfarëdoshme, sinjali f t  t 0  paraqet sinjalin e vonuar
për t0 , nëse t0 >0.

f t  f t  t 0 

0 t1 t2 t 0 t0 t 0  t1 t0  t2 t

Fig. 1. Sinjali f(t) me formë Fig.2.Sinjali i fig.1,i vonuar për t0

valore të çfarëdoshme

Spektri i sinjalit f(t) gjendet me anë të shprehjes:


F  j    f t e
 jt
dt (1)


kurse i sinjalit f t  t 0  :

F1  j    f t  t e 0
 jt
dt (2)


10
 Bazat e Telekomunikacionit 1

Me zëvendësimin e t  t 0   në shprehjen (2) fitohet:

 
F1  j    f  e  j e  jt d 0
e  jt 0
 f  e
 j 
d (3)
 
Nga kjo rrjedh:
F1  j   F  j e  jt0 (4)
Spektri amplitudor isinjalit f t  t 0  është:

F1  j   F  j  (5)

që do të thotë se është i njejtë me atë të funksionit f(t), ndërsa spektri fazor i sinjalit f t  t 0 
është:
1        t 0 (6)
Nga kjo mund të konkludohet se translacioni kohor, shkakton ndryshim vetëm të spektrit fazor.

Detyra 6 Nëse dihet transformimi Furie i funksionit f(t), të gjendet transformimiFurie i

funksionit f1 t   f a at  , ku a është është vlerë reale dhe pozitive.

Zgjidhje

Transformimi Furie i funksionit f(t) gjendet me shprehjen e mëposhtme:


F  j    f t e
 jt
dt (1)

kurse i funksionit f1(t):
 
F1  j    f t e
1
 jt
dt   f at e
 jt
dt (2)
 

Nëse në shprehjen (2) bëhet zëvendësimi at   , atëherë do të fitohet:


1  
F1  j   f  e  j  / a d  F  j 
1

a  a  a
(3)

Le të jetë f(t) vargu i pulseve me gjatësi  , që tregohet në figurën 1.a, kurse f1(t) vargu u pulseve
me gjatësi  / a , që tregohet në figurën 1.b.

11
 Bazat e Telekomunikacionit 1

f(t) f1 t 

E E

 / 2
0
/2 t   / 2a 0  / 2a t

Fig. 1. Impulsi katërkëndësh a) me gjatësi  dhe b) me gjatësi /a

Transformimi Furie i pulsit me gjatësi  gjendet nga shprehja (1) dhe është:
sin / 2
F  j   E (4)
 / 2
kurse i pulsit me gjatësi  / a gjendet nga shprehja (3) dhe është:
sin / 2a 
F1  j  
1
E (5)
a  / 2a
Kurse paraqitjet grafike te spektrit amplitudor të të dy sinjaleve janë të paraqitura në fig2.

F  j 

E
a)

0 2 /  
F1  j 

b) E / a

2a / 

0

Fig. 2. Spektri amplitudor I pulsit a) me gjatësi  dhe b) me gjatësi /a

12
 Bazat e Telekomunikacionit 1

Detyra 7 Të gjendet spektri amplitudor dhe fazor i sinjalit periodik f(t) të treguar në
figurën 1. Pastaj të gjendet spektri amplitudor dhe fazor i sinjalit periodik f1(t) të treguar në
figurën 2.

Zgjidhje

f t  f1t 
E

E/2

 

2 2
 o  T t T o T

T  T  T t
2 2 2 2 2 2
-E/2

Fig. 1. Sinjali periodik me gjatësi T/2 dhe me amplitudë E Fig. 2. Sinjali periodik me gjatësi T/2 dhe me amplitudë E

Spektri amplitudor dhe fazor i sinjalit në fig.1 janë të dhënë me anë të shprehjeve të mëposhtme:
E sinn 0 / 2
Fn  , n  0,  1,  2, ... (1)
T n0 / 2

 n  n0 t1   / 2   n , n  0,  1,  2, ... (2)

Ku E-është amplituda e pulsit,  - gjatësia e pulsit, T-perioda:
 n është e dhënë me shprehjen:

0, sinn 0 / 2  0
 n   n  1, 2,3, ... (4)
 , sinn 0 / 2  0
Në këtë rast   T / 2 dhe t1   / 2 , duke i zëvendësuar këto në shprehjet (1) dhe (2) fitohet:
E sinn / 2
Fn  , n  0,  1,  2, ... (5)
2 n / 2
dhe
 n   n , n  0,  1,  2, ... (6)
Zerot e spektrit amplitudor gjenden në frekuencat:
2
 k  20 k , k   1,  2,.... (7)

Spektri amplitudor dhe ai fazor i sinjalit f(t) janë të paraqitur grafikisht në fig.3 a dhe 3.b.
Sinjali f(t) mund të paraqitet me anë të serisë Furie në këtë mënyrë:
 
f t    Fn e jn0t  F0   2 Fn cosn0t   n  (8)
n   n 1

13
 Bazat e Telekomunikacionit 1

 E
 n , n   1,  3,...

F0  E / 2 dhe Fn   (9)
0 , n   2,  4,...


Fn
E/2
2
a)

2
3 2
5

 40  30  20  0 0 20 30 40 5 0 

n

b)

30

2  0 0 2
30 4 5 0 

  

Fig.2. Spektri i sinjalit periodik i fig. 1 a) spektri amplitudor dhe b) spektri fazor

Kështu:
E 
f t      1 cos2n  10 t 
n 2E
(10)
2 n 0 2n  1
Spektri i sinjalit f1(t) gjendet lehte,kur dihet lidhshmëria në mes të sinjalit f(t) dhe f1(t):
f1 t   f t   E / 2 (11)
Prandaj:

f1 t     1 cos2n  10 t 
n 2E
(12)
n 0 2n  1

Detyra 8. Të gjendet spektri i sinalit f(t), të dhënë me:

0, t  0

f t    (1)
e  at , t  0, a  0

Në bazë të këtij rezultati të gjendet spektri i sinjalit të përshkruar me anë të funksionit të Hevisajdit:
14