Rangu i Matricës

Elton Pasku

Q 2021

Elton Pasku Rangu i Matricës

Rangu sipas kolonave dhe rangu sipas rreshtave

Përkufizim 1
Le te jete A ∈ Mm×n (R) nje matrice cfd. Do te shenojme me
rgk (A) rangun e sistemit te vektoreve kolone te saj, pra
rgk (A) = rg (A(1) , ..., A(n) ).

Përkufizim 2
Le te jete A ∈ Mm×n (R) nje matrice cfd. Do te shenojme me
rgr (A) rangun e sistemit te vektoreve rresht te saj, pra
rgr (A) = rg (A1 , ..., Am ).

Ne do te tregojme se keto dy rangje perputhen, rrjedhimisht mund

te flasim thjesht per rangun e matrices, dhe per me teper do te
tregojme sesi mund ta gjejme praktikisht kete rang.

Elton Pasku Rangu i Matricës

Rezultate paraprake
Pohim 3
Natyra e nje sistemi vektoresh nuk ndryshon nqs ndryshojme
renditje e vektoreve.

Pohim 4
Le te jene dhene vektoret
     
a11 a12 a1n
 .   .   . 
     
 ai1   ai2   ain 
(1) (2) (n)
     
A =  . ,A =  . .
  ,...,A =  
  
 aj1   aj2   ajn 
     
 .   .   . 
am1 am2 amn

Nqs ndryshojme vendet e koordinates se i-të me ate te j-të tek

secili, atehere natyra e sistemit te dhene nuk ndryshon.
Elton Pasku Rangu i Matricës
Vërtetim.
Supozojme se sistemi eshte lv ⇔ ekuacioni vektorial

λ1 A(1) + · · · + λn A(n) = θ

ka zgjidhje 6= zero ⇔ sistemi linear


 a11 λ1 +
 a12 λ2 + ... + a1n λn = 0



 . . . . . . . . .
 ai1 λ1 + ai2 λ2 + ... + ain λn = 0


. . . . . . . . .
aj1 λ1 + aj2 λ2 + ... + ajn λn = 0




. . . . . . . . .





am1 λ1 + am2 λ2 + ... + amn λn = 0

ka zgjidhje 6= zero ⇔ kur sistemi tjeter

Elton Pasku Rangu i Matricës

Vërtetim (vazhdim).


 a11 λ1 + a12 λ2 + ... + a1n λn = 0



 . . . . . . . . .
a λ + a j2 λ2 + ... + ajn λn = 0

 j1 1

. . . . . . . . .
a λ + a λ2 + ... + ain λn = 0

i1 1 i2



. . . . . . . . .





am1 λ1 + am2 λ2 + ... + amn λn = 0
ka zgjidhje 6= zero ⇔ kur ekuacioni vektorial

Elton Pasku Rangu i Matricës

Vërtetim (vazhdim).

       
a11 a12 a1n 0

 . 


 . 


 .  
  . 


 aj1 


 aj2 


 ajn  
  0 

λ1  .  + λ2  .  + · · · + λn  . = . 
       

 ai1 


 ai2 


 ain  
  0 

 .   .   .   . 
am1 am2 amn 0

ka zgjidhje 6= zero ⇔ kur sistemi i vektoreve qe perftohen nga

vektoret e dhene duke kembyer njeherazi koordinaten e i-te me ate
te j-te eshte lv.

Elton Pasku Rangu i Matricës

Minorët e rendit k të një matrice drejtkëndëshe
Përkufizim 5
Minor i rendit k ≤ min{m, n} i nje matrice A ∈ Mm×n (R) do te
quhet percaktori i matrices qe perftohet me anen e A duke
nderprere k rreshta te saj cfd me k shtylla cfd.

Lemë 6
Nqs te gjithe minoret e rendit k te nje matrice jane zero, atehere
te gjithe minoret e rendeve me te larte se k (nese ka te tille) jane
zero.

Vërtetim.
Nqs ∆0 eshte minor i rendit s > k po ta zberthejme ate sipas k
rreshtave cfd te tij, ai (duke zbatuar teoremen e Laplasit) do te
jete = me nje shume termat e se ciles jane prodhime minoresh te
rendit k (te cilet jane zero) me plotesat e tyre algjebrike.

Elton Pasku Rangu i Matricës

Teorema e Rangut

Teoremë 7
Le te jete A ∈ Mm×n (R), atehere rgk (A) eshte sa rendi me i larte i
minoreve jo zero te A.

Elton Pasku Rangu i Matricës

Vërtetim.
Le te jete ∆ nje minor i rendit r maksimal. Po supozojme pa
humbur gje qe ai eshte ne veriperendim (me ngjyre te kuqe ne
figure). Sikur te mos jete aty, duke kembyer kolonat dhe rreshtat
ne menyre te pershtatshme mund ta sjellim ku e duam. Pas ketyre
veprimeve tek matrica e re nuk eshte krijuar ndonje minor jo zero i
ndonje rendit me te larte se r . Gjithashtu cdo nmlpv i kolonave te
se vjetres eshte transformuar ne nje sistem lpv kolonash te se rese
(pohimet 3 dhe 4), dhe nuk mund te gjejme tek e reja me teper
kolona lpv sesa kishim tek nmlpv i se vjetres, pasi kjo do te
kundershtonte pohimin 4. Tani mbetet te tregojme se tek matrica
e re rangu sipas kolonave eshte sa rendi i ∆-ës qe po e marim r .

Elton Pasku Rangu i Matricës

Vërtetim (vazhdim).
 
a1,1 ... a1,r a1,r +1 ... a1,n
 ... ... ... ... ... ... 
 
 ar ,1 ... ar ,r ar ,r +1 ... ar ,n 
A= ar +1,1

 ... ar +1,r ar +1,r +1 ... ar +1,n 

 ... ... ... ... ... ... 
am,1 ... am,r am,r +1 ... am,n
Do tregojme se A(1) , ..., A(r ) eshte nmlpv i sistemit te vektoreve
kolone te A dhe kjo e verteton teoremen. Te tregojme se pari se
A(1) , ..., A(r ) jane lpv qe dmth se ekuacioni vektorial

λ1 A(1) + · · · + λr A(r ) = θ (1)

ka vetem zgjidhjen zero. Nga (1) kemi sistemin e barazimeve

Elton Pasku Rangu i Matricës

Vërtetim (vazhdim).

 a1,1 λ1 + · · · + a1,r λr = 0
... ... ... ... ...
ar ,1 λ1 + · · · + ar ,r λr = 0


i cili ka vend vetem per (λ1 , ..., λr ) = (0, ..., 0) sepse ∆ 6= 0. Tani
te tregojme qe vektori A(l) ku r < l ≤ n eshte kombinim linear i
shtyllave A(1) , ..., A(r ) . Se pari veme re se, per nje r < l ≤ n te
fiksuar, dhe per cdo 1 ≤ i ≤ n percaktori
 
a1,1 . . . a1,r a1,l 
 
. . . . . . . . . . . .
∆i =  
ar ,1 . . . ar ,r ar ,l 

 ai,1 . . . ai,r ai,l 

eshte zero, sepse nqs i ≤ r , ai ka dy rreshta te njejte, dhe kur

i > r ai eshte nje minor i A i rendit (r + 1).

Elton Pasku Rangu i Matricës

Vërtetim (vazhdim).
Veme re qe plotesat algjebrike Pi,s (1 ≤ s ≤ r + 1) te elementeve
te rreshtit te fundit te ∆i nuk varen nga i-ja, dhe se plotesi i ai,l
eshte ∆. Duke e zberthyer ∆i sipas rreshtit te fundit kemi

ai,1 Pi,1 + · · · + ai,r Pi,r + ai,l ∆ = 0,

prej nga
Pi,1 Pi,r
ai,l = (− )ai,1 + · · · + (− )ai,r .
∆ ∆
Pra cdo element i kolones A(l) shprehet si kombinim linear i el-
ementeve korrespondues (dmth te te njejtit rresht) te kolonave
A(1) , ..., A(l) me te njejtat numra (ata ne kllapa),
dhe atehere
Pi,1 Pi,r
A(l) = (− ) · A(1) + · · · + (− ) · A(r )
∆ ∆

Elton Pasku Rangu i Matricës

Dy vërejtje e rëndësishme

Vërejtje 1
Ne vertetimin e teoremes ne nuk shfrytezuam kushtin per
maksimalitetin e rendit te ∆-ës plotesisht por vetem qe
cdo minor rrethues i ∆ eshte zero . Kjo na shtyn qe te kerkojme
ne matricen A, te ciles duam ti gjeme rangun sipas kolonave, nje
minor 6= 0 tq te gjithe rrethuesit e tij jane zero, dhe atehere rgk (A)
eshte sa rendi i atij minori.

Vërejtje 2
NMLPV e sistemit te vektoreve kolone te A meret ai
indekset te kolonave te te cilit jane indekse per kolonat e ∆-ës .

Elton Pasku Rangu i Matricës

Shembull

Shëmbull 8
Jepet matrica  
2 −4 3 −5 0
1 −2 1 −2 2
0 1 −1 2 1 .
A= 

4 −7 −4 1 5
Gjeni rgk (A).

Elton Pasku Rangu i Matricës

Zhvillim
Veme re qe minori
 
−4 3
M1 = 
  = 2 6= 0,
−2 1

dhe nje rrethues i tij pikerisht

 
2 −4 3 
 
M2 = 1 −2 1  = 1 6= 0,
0 1 −1

nderkaq te vetmit minore rrethues te M2 jane

Elton Pasku Rangu i Matricës

Zhvillim
   
2 −4 3 −5 2 −4 3 0
   
1 −2 1 −2 1 −2 1 2
M3 =  0 1 −1 1 = 0
 = 0, dhe M4 =  
0 1 −1 2 

 
4 −7 −4 1  4 −7 −4 5

Pra mbetet qe rgk (A) = 3. Madje (A(1) , A(2) , A(3) ) eshte nje
NMLPV i sistemit te vektoreve kolone te A.

Elton Pasku Rangu i Matricës

Po rangu sipas rreshtave ç’rol luan?

Rrjedhim 9
Per cdo matrice A ∈ Mm×n (R), rgr (A) = rgk (A).

Vërtetim.
Supozojme se ∆ eshte minori i rendit me te larte i 6= 0 i A dhe
rendi i tij eshte r , pra kemi sipas teoremes se rangut se rgk (A) = r .
Atehere ∆t eshte po ashtu minori i rendit me te larte te At (pse?).
Perseri sipas teoremes se rangut, rgk (At ) = r . Por
rgk (At ) = rgr (A), prandaj rgr (A) = r .

Elton Pasku Rangu i Matricës

Një rang!

Përkufizim 10
Do te quajme rang te nje matrice A ∈ Mm×n (R), rgk (A) ose
rgr (A).

Elton Pasku Rangu i Matricës

Një mënyrë tjetër për llogaritjen e rangut

Le te jete (A1 , ..., Am ) sistemi i vektoreve rresht te A ∈ Mm×n (R).

Dy transformimet e meposhtme nuk e ndryshojme rangun e tij:
(i) Kembimi vendeve te cdo dy prej tyre.
(ii) Ai shendrohet ne λ · Ai ku λ 6= 0.
(iii) Aj shendrohet ne Aj + λ · Ai
Per (ii) dhe (iii) veme re qe kane vend ekuivalencat e meposhtme:

(A1 , ..., Ai , ..., Am ) ∼ (A1 , ..., λ · Ai , ..., Am )

(A1 , ..., Ai , ..., Aj , ..., Am ) ∼ (A1 , ..., Ai , ..., Aj + λ · Ai , ..., Am )

Elton Pasku Rangu i Matricës

Transformojme matricen A duke kryer TER derisa ajo te kthehet
ne trajten e shkallezuar B, dhe po supozojme se B1 , ..., Br (r ≤ m)
jane te vetmit rreshta 6= 0 te B. Atehere meqenese

(A1 , ..., Am ) ∼ (B1 , ..., Br ),

kemi
rg (A) = rg (A1 , ..., Am ) = rg (B1 , ..., Br ).
Por B1 , ..., Br jane lpv (pse?), atehere

rg (B1 , ..., Br ) = r ,

dhe duke permbledhur marrim

rg (A) = r

ku r eshte numri i rreshtave 6= 0 ne trajten e shkallezuar B te

matrices A.

Elton Pasku Rangu i Matricës

Shembull

Shëmbull 11
Jepet matrica
 
1 −2 3 0 2
A = −1 3 0 4 −2
2 −5 3 −4 4

Te gjendet rangu i A duke e transformuar ate.

Elton Pasku Rangu i Matricës

Zhvillim
   
1 −2 3 0 2 1 −2 3 0 2
R1 +R2
A = −1 3 0 4 −2 / 0 1 3 4 0
R3 −2R1
2 −5 3 −4 4 0 −1 −3 −4 0
 
1 −2 3 0 2
R3 +R2
/ 0 1 3 4 0 = B
0 0 0 0 0
Tek trajta e shkallezuar B e matrices A veme re se kemi dy rreshta
jo zero, rrjedhimisht rg (A) = 2.

Elton Pasku Rangu i Matricës

Një rrjedhim për përcaktorët

Teoremë 12
Kusht i nevojshem dhe i mjaftueshem qe nje percaktor te jete zero
eshte qe rreshtat (kolonat) e tij te jene lv.

Vërtetim.
Le te jete A ∈ Mn (R). Nqs percaktori |A| eshte zero, atehere cdo
minor ∆ maksimal jo zero i matrices A do te jete i ndryshem nga
|A|, pra rangu i A qe eshte sa numri i rreshtave te ∆ do te jete
< n, dmth rg (A) < n, dhe kjo pastaj nga ana e vet nenkupton se
rreshtat jane lv.
Anasjellas, nqs rreshtat jane lv atehere cdo NMLPV i sistemit te
vektoreve rresht te A ka me pak se n elemente, le te themi r < n,
dhe nga teorema e rangut r eshte rendi me i larte i minoreve 6= 0
te A. Prandaj |A| = 0.

Elton Pasku Rangu i Matricës

Një ushtrim zbatues

Ushtrim 1
Jepen nenhapesirat e R 3 :

L1 = ha1 = (1, 2, 1), a2 = (1, 1, −1), a3 = (1, 3, 3)i

dhe

L2 = hb1 = (2, 3, −1), b2 = (1, 2, 2), b3 = (1, 1, −3)i.

Te gjendet permasa e L1 , L2 L1 ∩ L2 dhe te L1 + L2 , si edhe nga

nje baze per secilen.

Elton Pasku Rangu i Matricës

Zgjidhje. Kemi pare si ushtrim ndihmes se
dim(L1 ) = rg (a1 , a2 , a3 ) dhe qe si baze e L1 sherben cdo nmlpv i
sistemit (a1 , a2 , a3 ). Do te perdorim teoremen e rangut per ”te
vrare me nje gur dy zogj”. Ndertojme matricen
 
1 1 1
A = 2 1 3
1 −1 3
 
1 1
dhe shohim qe ∆ =    6= 0 eshte minor maksimal jo zero i A,
2 1
atehere rg (A) = 2, dhe rrjedhimisht dim(L1 ) = 2, dhe per me
teper a1 , a2 qe ju perkasin dy kolonave te ∆ do te jene nmlpv te
sistemit a1 , a2 , a3 , pra edhe baze e L1 . Gjithashtu mund te
shkruajme qe L1 = ha1 , a2 i.

Elton Pasku Rangu i Matricës

Zgjidhje. Ne menyre te ngjashme per L2 , ndertojme matricen
 
2 1 1
B= 3 2 1
−1 2 −3
 
2 1 
dhe shohim qe nje minor maksimal jo zero eshte = ∆0 ,
3 2
rrjedhimisht dim(L2 ) = 2 dhe baze L2 eshte sistemi b1 , b2 i perbere
nga vektoret qe kane indekse pikerisht indekset e kolonave te ∆0 .
Nenvizojme edhe qe L2 = hb1 , b2 i

Elton Pasku Rangu i Matricës

Perpara se te gjejme dimensionin dhe nje baze per L1 + L2
provojme kete pohim te pergjithshem:
Nqs L1 = Span(e1 , ..., en ) dhe L2 = Span(f1 , ..., fm ), atehere L1 +
L2 = Span(e1 , ..., en , f1 , ..., fm ).
Vertet, nqs x = x1 + x2 ku x1 ∈ L1 dhe x2 ∈ L2 , atehere
n
X m
X
x1 = αi ei dhe x2 = βj fj ,
i=1 j=1

prandaj
n
X m
X
x = x1 + x2 = αi e i + βj fj ∈ Span(e1 , ..., en , f1 , ..., fm ).
i=1 j=1

E anasjella eshte po kaq e qarte.

Elton Pasku Rangu i Matricës

Zgjidhje. Nga sa thame me lart tani kemi qe

L1 + L2 = ha1 , a2 , b1 , b2 i.

Per te gjetur nje baze te L1 + L2 veprojme si me perpara.

Konsiderojme matricen
 
1 1 2 1
S = 2 1 3 2
1 −1 −1 2

dhe
 veme re qe si minor maksimal jo zero i saj sherben
1 1 2 

2 1 3  = 1. Atehere si baze e L1 + L2 sherben sistemi

1 −1 −1
a1 , a2 , b1 dhe dim(L1 + L2 ) = 3

Elton Pasku Rangu i Matricës

Zgjidhje. Se fundi gjejme dim(L1 ∩ L2 ) duke perdorur formulen e
Grasmann-it.

dim(L1 ∩ L2 ) = dim(L1 ) + dim(L2 ) − dim(L1 + L2 ) = 2 + 2 − 3 = 1.

Per te gjetur nje baze te L1 ∩ L2 na duhet nje vektor 6= 0 i saj

dmth zgjidhje jo zero e ekuacionit vektorial

x1 a1 + x2 a2 = x3 b1 + x4 b2 ,

e thene ndryshe, nje zgjidhje jo zero e sistemit


 x1 + x2 − 2x3 − x4 = 0
2x1 + x2 − 3x3 − 2x4 = 0
x1 − x2 + x3 − 2x4 = 0


Elton Pasku Rangu i Matricës

Zgjidhje. Duke e zgjidhur gjejme nje zgjidhje te vecante jo zero te
tij qe eshte (2, 1, 1, 1), dhe atehere vektori 2a1 + 1a2 = (3, 5, 1) do
te jete njera prej nje pafundesi bazash te L1 ∩ L2 .

Elton Pasku Rangu i Matricës