Prerja dhe shuma e nënhapësirave lineare.

Shuma
e drejtë

Elton Pasku

Q 2020

Elton Pasku Prerja dhe shuma e nënhapësirave lineare. Shuma e drejtë

Prerja e nënhapësirave
Përkufizim 1
Le te jene L1 dhe L2 nënhapësira te nje hapesire L. Nenhapesire
prerje quhet

L1 ∩ L2 = {x ∈ L|x ∈ L1 ∧ x ∈ L2 }.

Theksojme se gjithmone L1 ∩ L2 6= ∅ sepse θ ∈ L1 ∩ L2 . Qe θ eshte

element i cdo nenhapesire L0 te L del nga fakti qe ∀x ∈ L0 ,
θ = 0 · x ∈ L0 .
Pohim 2
L1 ∩ L2 ≤ L.

Vërtetim.
Le te jene x, y ∈ L1 ∩ L2 dhe α ∈ R. Atehere αx + y ∈ L1 sepse
L1 ≤ L, dhe ngjashmerisht αx + y ∈ L2 . Atehere αx + y ∈ L1 ∩ L2
qe dmth se L1 ∩ L2 ≤ L.
Elton Pasku Prerja dhe shuma e nënhapësirave lineare. Shuma e drejtë
Shuma e nënhapësirave
Përkufizim 3
Le te jete L1 , L2 ≤ L, atehere bashkesia

L1 + L2 = {x ∈ L|∃x1 ∈ L1 ∧ ∃x2 ∈ L2 tq x = x1 + x2 }

do te quhet shume e L1 me L2 .

Pohim 4
L1 + L2 ≤ L.

Vërtetim.
Le te jene x, y ∈ L1 + L2 dhe α ∈ R. Atehere x = x1 + x2 ku
x1 ∈ L1 dhe x2 ∈ L2 , dhe ngjashmerisht y = y1 + y2 ku y1 ∈ L1
dhe y2 ∈ L2 . Atehere

αx + y = α(x1 + x2 ) + (y1 + y2 ) = (αx1 + y1 ) + (αx2 + y2 ) ∈ L1 + L2 .

Elton Pasku Prerja dhe shuma e nënhapësirave lineare. Shuma e drejtë

Formula e Grasmann-it

Teoremë 5
Nqs L1 , L2 ≤ L, atehere

dim(L1 + L2 ) = dim(L1 ) + dim(L2 ) − dim(L1 ∩ L2 ).

Vërtetim.
Supozojme qe dim(L1 ) = m, dim(L2 ) = n, dhe dim(L1 ∩ L2 ) = s
dhe sigurisht s ≤ m, n (pse?). Le te jete e1 , ..., es baze e L1 ∩ L2 .
Rjedhimisht, e1 , ..., es eshte lpv ne L1 e po ashtu ne L2 . Nga LPB
e1 , ..., es plotesohet ne nje baze e1 , ..., es , fs+1 , ..., fm te L1 dhe po
ashtu plotesohet ne nje baze e1 , ..., es , gs+1 , ..., gn te L2 .

Elton Pasku Prerja dhe shuma e nënhapësirave lineare. Shuma e drejtë

vazhdim...

Vërtetim.
Po te tregojme se e1 , ..., es , fs+1 , ..., fm , gs+1 , ..., gn eshte baze e
L1 + L2 kemi treguar teoremen sepse numri i vektoreve ne te qe
eshte

dim(L1 + L2 ) = m + n − s = dim(L1 ) + dim(L2 ) − dim(L1 ∩ L2 ).

Per kete duhen treguar dy gjera: (i) sistemi eshte lpv dhe (ii)
perfton L1 + L2 . Vertet, per te treguar (i) supozojme qe

λ1 e1 + . . . λs es +αs+1 fs+1 + · · · + αm fm + (1)

+ βs+1 gs+1 + · · · + βn gn = θ

Elton Pasku Prerja dhe shuma e nënhapësirave lineare. Shuma e drejtë

vazhdim...

Vërtetim.
Po te hedhim termat me g djathtas kemi

L1 3 λ1 e1 + . . . + λs es + αs+1 fs+1 + · · · + αm fm (2)

= −βs+1 gs+1 − · · · − βn gn ∈ L2

Pra −βs+1 gs+1 − · · · − βn gn ∈ L1 ∩ L2 dhe per pasoje

−βs+1 gs+1 − · · · − βn gn = γ1 e1 + · · · + γs es

prej nga merret

γ1 e1 + · · · + γs es + βs+1 gs+1 · · · + βn gn = θ.

Elton Pasku Prerja dhe shuma e nënhapësirave lineare. Shuma e drejtë

vazhdim...

Vërtetim.
Por e1 , ..., es , gs+1 , ..., gn jane lpv prandaj βs+1 = · · · = βn = 0 e
rrjedhimisht po te zevendesojme tek (2) kemi

λ1 e1 + · · · + λs es + αs+1 fs+1 + · · · + αm fm = θ.

Pavarsia lineare e vektoreve e1 , ..., es , fs+1 , ..., fm sjell qe te gjithe

skalaret jane zero, atehere po te kthehemi tek (1) konkludojme qe
e1 , ..., es , fs+1 , ..., fm , gs+1 , ..., gn jane lpv.

Elton Pasku Prerja dhe shuma e nënhapësirave lineare. Shuma e drejtë

vazhdim ...

Vërtetim.
Se fundi, per te treguar (ii) le te jete x = x1 + x2 ∈ L1 + L2 . Mqs
x1 ∈ L1 , x2 ∈ L2 atehere

x1 = α1 e1 + · · · + αs es + αs+1 fs+1 + · · · + αm fm ,

dhe
x2 = β1 e1 + · · · + βs es + βs+1 gs+1 + · · · + βn gn ,
atehere

x =x1 + x2 = (α1 + β1 )e1 + · · · + (αs + βs )es +

+αs+1 fs+1 + · · · + αm fm + βs+1 gs+1 + · · · + βn gn
∈Span(e1 , ..., es , fs+1 , ..., fm , gs+1 , ..., gn ).

Elton Pasku Prerja dhe shuma e nënhapësirave lineare. Shuma e drejtë

Shumat e drejta

Përkufizim 6
Shuma L1 + L2 e dy nenhapesirave L1 , L2 ≤ L do te quhet shume e
drejte nqs cdo vektor x = x1 + x2 ∈ L1 + L2 shkruhet keshtu ne
menyre te vetme, dmth nqs x = x10 + x20 ku x10 ∈ L1 dhe x20 ∈ L2 ,
atehere x1 = x10 dhe x2 = x20 . Ne kete rast shumen L1 + L2 do ta
shenojme ndryshe me L1 ⊕ L2 .

Elton Pasku Prerja dhe shuma e nënhapësirave lineare. Shuma e drejtë

Nje kundershembull

Kundërshembull 1
→
− −
Le te jene dhene tre vektore →−a , b ,→
c ∈ V jo zero dhe cift e cift jo
paralele qe shtrihen ne te njejtin plan. Shenojme me

L1 = Span(→
−
a ) = {α.→
−
a |α ∈ R},

dhe me
→
− − →
−
L2 = Span( b , →
c ) = {β. b + γ.→
−
c |β, γ ∈ R}.
→
− − →
−
Vektori →
−
a ∈ Span( b , →
c ) (pse?), atehere →
−
a = β. b + γ.→
−
c . Ne
keto kushte veme re qe
→
− →
− − →
− →
− − →
−
a + b +→
c = β. b + γ.→
−
c + b +→
c = (1 + β) b + (1 + γ)→
−
c,

qe tregon se jo L1 ⊕ L2 .

Elton Pasku Prerja dhe shuma e nënhapësirave lineare. Shuma e drejtë

Kur shuma eshte e drejte?
Pohim 7
Nqs vektori θ ∈ L1 + L2 ploteson kushtin qe

θ = x1 + x2 ku x1 ∈ L1 , x2 ∈ L2 ⇔ x1 = θ ∧ x2 = θ,

atehere L1 ⊕ L2 .

Vërtetim.
Supozojme se x ∈ L1 + L2 shkruhet

x1 + x2 = x = x10 + x20

ku x1 , x10 ∈ L1 dhe x2 , x20 ∈ L2 . Atehere

θ = (x1 − x10 ) + (x2 − x20 )

e meqe x1 − x10 ∈ L1 e x2 − x20 ∈ L2 , nga kushti marrim qe x1 = x10

dhe x2 = x20 , pra shuma eshte e drejte.
Elton Pasku Prerja dhe shuma e nënhapësirave lineare. Shuma e drejtë
Kur shuma eshte e drejte?

Teoremë 8
Per cdo dy L1 , L2 ≤ L, L1 ⊕ L2 atehere dhe vetem atehere kur
L1 ∩ L2 = {θ}.

Vërtetim.
Kemi qe L1 ⊕ L2 dhe duam te tregojme qe L1 ∩ L2 = {θ}. Le te
jete x ∈ L1 ∩ L2 . Atehere mund te shkruajme x + θ = x = θ + x,
prej nga merret qe x = θ, pra qe L1 ∩ L2 = {θ}. Anasjellas,
supozojme se vektori θ shkruhet si θ = x1 + x2 ku x1 ∈ L1 dhe
x2 ∈ L2 , atehere x1 = −x2 ∈ L1 ∩ L2 = {θ}, prandaj x1 = θ = x2 , e
nga pohimi 7 marrim qe L1 ⊕ L2 .

Elton Pasku Prerja dhe shuma e nënhapësirave lineare. Shuma e drejtë

Një rrjedhim i dobishëm

Rrjedhim 9

L1 ⊕ L2 vetem nqs dim(L1 + L2 ) = dim(L1 ) + dim(L2 ).

Vërtetim.
Nqs L1 ⊕ L2 , atehere nga teorema 8 kemi qe L1 ∩ L2 = {θ}. Por
vektori θ eshte lv, rrjedhimisht L1 ∩ L2 nuk ka baze prandaj
dim(L1 ∩ L2 ) = 0, e nga formula e Grasmann-it kemi barazimin
dim(L1 + L2 ) = dim(L1 ) + dim(L2 ).
Anasjellas, nqs dim(L1 + L2 ) = dim(L1 ) + dim(L2 ), atehere
dim(L1 ∩ L2 ) = 0, dhe sigurisht edhe L1 ∩ L2 = {θ}, rrjedhimisht
nga teorema 8 kemi qe L1 ⊕ L2 .

Elton Pasku Prerja dhe shuma e nënhapësirave lineare. Shuma e drejtë

Kundërshembulli 1 i rivizituar + një shembull

Ne rastin e kundershembullit 1 mund te shihet se L1 ∩ L2 = L1

→
−
sepse L1 ⊆ L2 , dhe kjo ndodh ngaqe →
−
a = β. b + γ.→ −c ∈ L2 .
Keshtu qe nuk plotesohet kushti qe L1 ∩ L2 = {θ} qe te kemi
L1 ⊕ L2 .
Shëmbull 10
→
−
Me te dhenat e kundershembullit 1, shenojme me L1 = Span( b )
→
− →
− −
dhe L2 = Span(→ −
c ). Shohim qe L1 ∩ L2 = { 0 } sepse b ∦ → c,
prandaj L1 ⊕ L2 . Kete mund ta shohim edhe ndryshe. Se pari,
→
− − →
− −
L1 + L2 = Span( b , →c ) dhe dim(L1 + L2 ) = 2 sepse b , →
c jane
lpv. Po ashtu dim(L1 ) = 1 = dim(L2 ), dhe keshtu kemi
dim(L1 + L2 ) = dim(L1 ) + dim(L2 ). Atehere nga rrjedhimi 9
marrim edhe nje here qe L1 ⊕ L2 .

Elton Pasku Prerja dhe shuma e nënhapësirave lineare. Shuma e drejtë

Si të krijosh një shumë të drejtë
Supozojme se L eshte me dimension n > 1 dhe le te jete
e1 , ..., ek , ek+1 , ..., en baze e saj. Percaktojme

L1 = Span(e1 , ..., ek ) dhe L2 = Span(ek+1 , ..., en ).

Pohim 11
L = L1 ⊕ L2 .

Vërtetim.
Se pari tregojme se L1 ∩ L2 = {θ}. Vertet, nqs x ∈ L1 ∩ L2 , atehere

λ1 e1 + · · · + λk ek = x = λk+1 ek+1 + · · · + λn en ,

prej nga

λ1 e1 + · · · + λk ek − λk+1 ek+1 − · · · − λn en = θ,

Elton Pasku Prerja dhe shuma e nënhapësirave lineare. Shuma e drejtë

Vërtetim (vazhdim).
dhe pastaj pavaresia lineare e vektoreve te bazes sjell qe

λ1 = · · · = λk = 0,

qe dmth se x = θ. Me tej nga formula e Grasmann-it kemi qe

dim(L1 + L2 ) = dim(L1 ) + dim(L2 ) − dim(L1 ∩ L2 )

= dim(L1 ) + dim(L2 )
= k + (n − k) = n = dim(L).

Dhe tani nga rrjedhimi 9 dhe nga fakti qe

dim(L1 + L2 ) = n = dim(L), kemi qe L = L1 + L2 = L1 ⊕ L2 .

Elton Pasku Prerja dhe shuma e nënhapësirave lineare. Shuma e drejtë

Ushtrime teorikë

Ushtrim 1
(Ushtrimi 494) Le te jene L1 , L2 , L3 ≤ L ku L eshte me permase te
fundme. Supozohet se (1) L1 ∩ L2 = L1 ∩ L3 , (2)
L1 + L2 = L1 + L3 , (3) L2 ⊆ L3 . Provoni se L2 = L3 .

Zgjidhje. Nga (2) del se

dim(L1 ) + dim(L2 ) − dim(L1 ∩ L2 ) = dim(L1 + L2 ) = dim(L1 + L3 )

= dim(L1 ) + dim(L3 ) − dim(L1 ∩ L3 )

dhe pastaj duke marre parasysh edhe (1) kemi

dim(L1 ) + dim(L2 ) = dim(L1 ) + dim(L3 ),

e cila sjell qe dim(L2 ) = dim(L3 ). Por kemi te supozuar tek (3) qe

L2 ⊆ L3 , prandaj L2 = L3 .

Elton Pasku Prerja dhe shuma e nënhapësirave lineare. Shuma e drejtë

Ushtrim 2
(Ushtrimi 500) Te provohet se per cdo L me numer te fundem
permasash dhe per cdo dy L1 , L2 ≤ L ka vend ekuivalenca:

L1 ∩ L2 6= θ ⇔ dim(L1 ) + dim(L2 ) > dim(L1 + L2 ).

Zgjidhje. Nga formula e Grasmann-it kemi qe

dim(L1 + L2 ) = dim(L1 ) + dim(L2 ) − dim(L1 ∩ L2 ).

Atehere nen supozimin qe L1 ∩ L2 6= θ kemi qe

dim(L1 + L2 ) < dim(L1 ) + dim(L2 ).

Elton Pasku Prerja dhe shuma e nënhapësirave lineare. Shuma e drejtë

Vërtetim (vazhdim). Anasjellas,

dim(L1 )+dim(L2 )−dim(L1 ∩L2 ) = dim(L1 +L2 ) < dim(L1 )+dim(L2 ),

e cila sjell qe dim(L1 ∩ L2 ) > 0, ose e thene ndryshe qe

L1 ∩ L2 6= θ.
Ushtrim 3
(Ushtrimi 501) Le te jene L1 6= L2 nenhapesira me permase 2 te
hapesires L me permase 3. Tregoni se L = L1 + L2 .

Zgjidhje. Mjafton te tregojme se dim(L1 + L2 ) = 3, pra aq sa

eshte permasa e L. Vertet,

dim(L1 +L2 ) = dim(L1 )+dim(L2 )−dim(L1 ∩L2 ) = 4−dim(L1 ∩L2 ).

Elton Pasku Prerja dhe shuma e nënhapësirave lineare. Shuma e drejtë

Vërtetim (vazhdim). Sigurisht dim(L1 ∩ L2 ) 6= 0 sepse
perndryshe do te dilte dim(L1 + L2 ) = 4 > dim(L). Gjithashtu
dim(L1 ∩ L2 ) 6= 2, sepse ne te kundert do te kishim
dim(L1 ∩ L2 ) = 2 = dim(L1 ) dhe kjo do te sillte qe L1 = L1 ∩ L2 ,
qe dmth se L1 ≤ L2 dhe rrjedhimisht L1 = L2 (pse?), dhe kjo e
fundit bie ne kundershtim me kushtin. Po ashtu hidhet poshte edhe
supozimi qe dim(L1 ∩ L2 ) = 3 = dim(L) sepse ne ate rast do te
kishim L1 ∩ L2 = L prej nga merret qe L ⊆ L1 dhe L = L1 absurde.
Pra mbetet qe dim(L1 ∩ L2 ) = 1, dhe duke perdorur barazimin
dim(L1 + L2 ) = 4 − dim(L1 ∩ L2 ) kemi qe dim(L1 + L2 ) = 3.

Elton Pasku Prerja dhe shuma e nënhapësirave lineare. Shuma e drejtë

Ushtrim 4
(Ushtrimi 512) Le te jete Sn (R) bashkesia e matricave simetrike te
Mn (R), dhe ASn (R) bashkesia e matricave antisimetrike te
Mn (R). Te tregohet se secila prej tyre eshte nenhapesire lineare e
Mn (R) dhe se dim(Sn (R)) = n(n+1)
2 , dim(ASn (R)) = n(n−1)
2 , dhe
me pas qe Mn (R) = Sn (R) ⊕ ASn (R).

Zgjidhje. Pjesen e pare (dsh). Per te dyten i referohemi ushtrimit

86 i cili thote qe cdo matrice A ∈ Mn (R) shkruhet ne trajten
A = S + T ku S ∈ Sn (R) dhe T ∈ Sn (R), madje kjo menyre eshte
unike. Kaq mjafton per te pohuar se Mn (R) = Sn (R) ⊕ ASn (R).
Nje zgjidhje qe nuk perdor ushtrimin 86 do te ishte te tregoje se
Mn (R) = Sn (R) + ASn (R) duke u nisur nga permasat e hapesirave
ne fjale, dhe me pas te tregoje se prerja Sn (R) ∩ ASn (R) = {θ}.

Elton Pasku Prerja dhe shuma e nënhapësirave lineare. Shuma e drejtë

Ushtrim 5
Le te jete L me 3 permasa dhe L1 , L2 ≤ L te mirefillta tq
L = L1 ⊕ L2 . Te tregohet se njera prej tyre e ka permasen 1 dhe
tjetra 2.

Zgjidhje. Mqs L1 dhe L2 jane te mirefillta, kemi qe dim(L1 ) dhe

dim(L2 ) ≥ 1. Por secila prej tyre e ka permasen < 3. Te tregojme
se nuk mund te jene te dyja permasat njekohesisht 1 ose
njekohesisht 2. Nisemi nga fakti qe L = L1 ⊕ L2 i cili nenkupton
edhe qe L1 ∩ L2 = θ. Atehere

3 = dim(L) = dim(L1 ⊕ L2 ) = dim(L1 ) + dim(L2 ).

Dhe sikurse e prisnim, dim(L1 ) dhe dim(L2 ) nuk mund te jene

njekohesisht as 1 dhe as 2.

Elton Pasku Prerja dhe shuma e nënhapësirave lineare. Shuma e drejtë