REPUBLIKA E SHQIPËRISË

UNIVERSITETI POLITEKNIK I TIRANËS

FAKULTETI INXHINIERISË SË NDËRTIMIT

PUNË LABORATORI

në

FIZIKË

Tema:Matja e frekuencës së rrymës alternative me anën e sonometrit

Punoi Pranoi

Tajar Salla Prof. Asoc. Dhurata Kuqi

PUNË LABORATORI - Nr.4

 Matja e frekuencës së rrymës alternative me anën e sonometrit

Teoria e punës

Qëllimi i punës është matja e frekuencës së rrymës alternative. Rryma elektrike alternative
përdoret për ndriçim dhe për qëllime industriale. Në një qark të rrymës alternative, tensioni,
fusha elektrike në qark, e për rrjedhojë edhe rryma elektrike ndryshojnë në mënyrë periodike.
Këto madhësi kryejnë lëkundje harmonike që shprehet në formën:
I=I 0 cos(ωt +ϕ)

Këtu ω është frekuenca rrethore që jepet ω=2 π⋅f , ku f është frekuenca e ndryshimit të
rrymës alternative në qark (shkurt frekuenca e rrymës). Me I0 do të shënojmë amplitudën e
rrymës (dmth vlera më e madhe e rrymës në qark), kurse φ është faza fillestare.
Parimi i punës: Kur një përcjellës me rrymë ndodhet në fushë magnetike, atëherë fusha
magnetike vepron mbi përcjellësin me një forcë F=B∙I∙ℓ. Në qoftë se rryma në përcjellësin AK
(shiko figurën 1) kryen lëkundje harmonike, atëhere edhe forca F do të kryejë lëkundje
harmonike. Si rrjedhim përcjellësi do të kryejë lëkundje harmonike. Kjo lëkundje do të përhapet
në formë vale në të gjithë pjesën e përcjellësit të fiksuar midis pikave A dhe K. Lëkundja do të
pasqyrohet në pikat A dhe K dhe, në varësi të tendosjes dhe gjatësisë së përcjellësit AK, do të
krijohen valë valë të qëndrueshme. Si rrjedhojë në përcjellës do të krijohen një numër i caktuar
barqesh dhe nyjesh. Në figurën 1 janë paraqitur dy barqe dhe tre nyje.

Figura 1

Gjatësinë e kësaj vale të qëndrueshme ne mund ta llogarisim me formulën e lëkundjeve

2ℓ
λn =
stacionare: n , ku n tregon numrin e barqeve që formohen midis pikës A dhe K dhe ℓ
tregon gjatësinë e përcjellësit AK. Duke matur gjatësinë e valës ne llogarisim frekuencën e
V n
f = = ⋅V
lëkundjeve, me formulën: λk 2 ℓ , ku V është shpejtësia e përhapjes së valës në
përcjellës. Kështu mund të gjejmë frekuencën e rrymës alternative.
Le të gjejmë si shprehet më saktë frekuenca e lëkundjeve të përcjellësit. Për këtë le të marrim
përcjellësit AK i cili lëkundet sipas drejtimit vertikal (shiko figurën. 2).

1
 Figura 2

Këtë lëvizje lëkundëse, për thjeshtësi mund ta përfytyrojmë si lëvizje rrethore (me shpejtësi
këndore ω=2 π⋅f ), rreth boshtit ox. Le të marrim një element dℓ të përcjellësit midis pikave
x dhe x+dx. Për lëkundje me amplitudë të vogël dℓ mund ta barazojmë me projeksionin e saj dx (
dℓ≃dx ). Le të shënojmë me P tensionin që vepron mbi përcjellësin në dy pikat x dhe x+dx,
tension të cilin do ta marrim konstant dhe tangjent me përcjellësin. Le t’i projektojmë këto dy
tensione sipas boshtit oy (shiko figurën 3, zmadhim i figurës 2 në zonën me pika). Shuma e
këtyre dy projeksioneve sipas këtij boshtit, na jep tensionin që ushtrohet vertikalisht mbi
përcjellësin dhe është:
T  P  sin  ( x  dx )  P  sin  ( x )
(1)
Për lëkundje të vogla, këndet αx dhe αx+dx janë të vegjël dhe sin α≃tg α . Atëherë barazimin (1)
mund ta shkruajmë:

T  P  sin  ( x  dx )  P  sin  ( x )  P  (tg x  dx  tg x )

dy
tg α= = y'
Nga ana tjetër duket që dx dhe, për këndin α në pikat me koordinatë x dhe x+dx do
dy dy
tg α x= |x tg α x+dx = |x+dx
të kemi: dx dhe dx
Kështu mund të shkruajmë:

 dy dy   y( x ) 
T  P  tg ( x  dx ) - P  tg x  P   -   P  x   x
 dx x  dx dx x   
2
d y
T  P  2 dx
dx

2
 Figura 3

d2 y
T =P⋅ 2 dx
Pra: dx (2)
2
yd y
lim  2
x0 x dx
sepse

Shohim që rezultantja T e projeksioneve sipas boshtit oy, të tensioneve P në një pikë çfarëdo x të
boshtit ox (që merret si proces limit kur Δx →0), nuk është gjë tjetër veçse forca centripete që e
detyron elementin dℓ≃dx të rrotullohet rreth boshtit ox.
Por forca centripete në një lëvizje rrotulluese jepet në formën:

FC =m⋅ω2 R

Duke shënuar masën e elementit me gjatësi dℓ≃dx m=ρ⋅dℓ≃ ρ⋅dx , ku ρ

në formën:
është masa e njësisë së gjatësisë së elementit dℓ . Duket që R për elementin dℓ është e
barabartë me y. Atëherë për forcën centripete që vepron mbi elementin dℓ≃dx mund të
shkruajmë këtë barazim:
2
FC      y  dx
(3)
Meqenëse T = Fc atëherë kemi:
d2 y
−P 2 =ρ⋅ω2 y
dx (4)
Zgjidhja e këtij ekuacioni jepet në formën:
y= y 0 sin kx . Për të gjetur vlerën e k arsyetojmë
kështu: në secilën nyje kemi y=0 dhe nga barazimi sin kx=0 , nxjerrim që
kx=0,π ,2π ,....nπ .

3
Nyjen e parë e kemi për x=0, pra mund të shkruajmë sin k⋅0=0 . Shënojmë me ℓ gjatësinë e
një barku.
Nyjen e dytë e kemi për x = ℓ. Në këtë rast vlera sin kℓ=0 merret për këndin k⋅ℓ=π . Pra
π
k=
kemi ℓ .
Nyjen e tretë e kemi për x=2ℓ dhe në këtë rast vlera sin k⋅2 ℓ=0 merret për këndin 2π. Pra
π
k=
k⋅2 ℓ=2 π . Kemi përsëri ℓ .
Kështu për x = nℓ, mund të shkruajmë kn ℓ=n⋅π .
π
Pra në të gjitha rastet
π
k=
ℓ . Atëherë zgjidhja e ekuacionit (4) është:
y= y 0 sin x
ℓ ( )
Duke e zëvendësuar këtë zgjidhje në ekuacionin (4) marrim:
2
π π π
P⋅ ()
ℓ ℓ ( )
⋅y 0 sin x =ρ⋅ω2 y 0 sin x
ℓ ( )
π 2
ose
P⋅ ()
ℓ
=ρ⋅ω2

2 π P
ω=
π
ℓ
2

ω=2 π⋅f )
() P
ρ =>
ω=
π P
√
ℓ ρ =>
2 π⋅f =
√
ℓ ρ (sepse

π P 1 P
pra:
f= =
√ √
2 πℓ ρ 2 ℓ ρ
Atëherë frekuenca e rrotullimit (lëkundjes) së përcjellësit (për rastin kur kemi një bark) është:
1 P
f=
2ℓ ρ √ (5)

Në qoftë se do të shënonim me ℓn gjatësinë e n barqeve (

ℓ n =n⋅ℓ ), kuptohet që formula (5) do
të shkruhej në formën:

n P
f 
2n 
(6)

4
 Pjesa eksperimentale

Për të matur frekuencën e rrymës alternative do të

përdoret Sonometri (fig.4). Somometri është një ~220 V

pajisje e thjeshtë që përbëhet nga një paralelopiped M

druri bosh, mbi të cilin, e fiksuar në dy pika, kalon A K B R

një përcjellës bakri më përmasa të përshtatshme.

S
Në këtë përcjellës bëhet i mundur kalimi i rrymës
alternative nga rrjeti elektrik. Mbi sonometër G
vendoset një magneti M në formë patkoi, në
mënyrë të tillë që përcjellësi të ndodhet midis
poleve të magnetit, pa e takuar atë. Përcjellësi
fiksohet në pikën A, kalon nëpër rrotullën R dhe
mbahet i tendosur nga gurët e peshave G me masë Figura 4
m (pesha e tyre krijon tensionin P = mg tek përcjellësi). Në pikat A dhe B bëhet mbyllja e qarkut
të treguar në figurë. Qarku mbyllet në rrjetin elektrik, në tension 220V, duke pasur në seri një
llambë të zakonshme.
Pyka K (prej druri) është e lëvizshme. Në pikën A dhe K përcjellësi është i fiksuar. Kështu
bëhet i mundur pasqyrimi i valës dhe krijimi i valës së qëndrueshme. Në momentin që vendoset
spina në prizë fillon lëkundja e përcjellësit e cila bëhet e dukshme për një pozicion të caktuar të
pykës K.

Hapat e punës janë këto:

1) Vendosim spinën në prizë (do shikojmë ndezjen e llambës).
2) Varim në përcjellësin e bakrit një gur peshe të caktuar.
3) Lëvizim pykën K deri sa të shikojmë formimin e barkut të parë.
4) Masim gjatësinë e përcjellësit nga pika A në pikën K (dmth gjatësinë e barkut).
5) Zhvendosim pykën K dhe gjejmë një pozicion tjetër, për të cilën formohen dy barqe,
gjatësinë e të cilëve e masim përsëri. E zhvendosim pykën K disa herë, deri sa të shohim
numrin më të madh të mundshëm të barqeve, duke matur kurdoherë gjatësinë e tyre.

5
6) Varim në përcjellësin e bakrit edhe një tjetër gur peshe.
7) Kryejmë të njëjtat veprime si në rastin kur kishim një gur peshe.
8) Vendosim aq gur peshe sa e shikojmë të arsyeshme dhe përsërisim të njëjtat matje.

    
MATJA E FREKUENCËS SË RRYMËS ALTERNATIVE ME ANËN E
SONOMETRIT
Ushtrimi 1 . Matja e gjatësisë ℓn të n barqeve.
              ρ = 1.5 x10-3 kg/m

m = 50 g
          ℓn           ℓn               ℓn         ℓn (mes) 
     n = 1 18.7 18.6 18.8 18.7
  n=2 35.4 35.5 35.6 35.5
     n = 3 52.7 52.9 52.8 52.8
  n=4 68.2 68.4 68.3 68.3
Lnmes(50gr)=43.82

m = 100 g
          ℓn           ℓn               ℓn         ℓn (mes) 
     n = 1 22.4 22.2 22.7 22.4
  n=2 44.5 44.3 44.7 44.5
     n = 3 69.5 69.8 69.6 69.63
  n=4 90.4 90.7 91 90.7
Lnmes(100gr)=56.8

m = 150 g
          ℓn           ℓn               ℓn         ℓn (mes) 
     n = 1 26.2 26.8 27 26.66
  n=2 50.3 50 50.2 50.16
     n = 3 78.2 78.5 78.4 78.36
  n=4 101.1 101.4 101.5 101.33
Lnmes(150gr)=64.12

m = 200 g
          ℓn           ℓn               ℓn       ℓn (mes) 
     n = 1 27.1 27.3 27 27.13

6
   n=2 51.3 51.2 51.8 51.26
     n = 3 76.4 76.8 76.9 76.7
Lnmes(200gr)= 51.69          

Përcaktimi i frekuencës së rrymës altarnative

Duke shënuar me n numrin e barqeve që formohen, me ℓn gjatësinë e tyre, me P peshën e gurëve

(e shprehur në Njuton) dhe me ρ masa e njësisë së gjatësisë së përcjellësit të përdorur, gjejmë
frekuencën e rrymës alternative sipaa formulës (6) dhe plotësojmë tabelën tabelën me të dhënat
eksperimantale si dhe me llogatijete përkatëse
Ρ=1.5*10-3 kg/m
n p
f=
2 ln √ ρ

Tabela 1

Numri i Masa e Pesha e Numri i Frekuenca

Gjatësia e n
matjeve gurëve gurëve të barqeve
barqeve
vendosur n P
Nr. m P n
ℓn f=
√
2 ℓn ρ
1. 50 0.49 4 0.4382 82.4
2. 100 0.98 4 0.568 89.97
3. 150 1.47 4 0.6412 97.6
4. 200 1.96 3 0.5169 1.07

Llogaritja e gabimit absolut

Gabimi absolut i frekuencës së rrymës alternative, mund të llogaritet me formulën:

7
 ∂f
∆ f=
| |
∂ ln
∙ ∆ ln

ose:

∆ f ∆l n
=
f ln
Gabimi relative I frekuences se rrymes alternative llogaritet me formulen
∆f
ε= ∗100 %
f

1. m=100 g; n=1; ln(mes)=22.4; f=0.899

|l n ( mes )−ln 1|+|l n ( mes )−ln 2|+|l n ( mes ) −ln 3|
∆ l n=
3
|0.224−0.224|+|0.224−0.222|+|0.224−0.227|
∆ l n= =0.00167
3
Gabimi absolut i frekuences se rrymes alternative:
∆ln 0.00167
∆ f= ∗f = ∗89.97=0.642
ln 0.224
Gabimi relativ i frekuences se rrymes alternative:
∆f 0.642
ε= ∗100 %= ∗100 %=0.71 %
f 89.97

2. m=100g ; n=2; ℓn(mes)=44.5 ; f=0.899

|l n ( mes )−ln 1|+|l n ( mes )−ln 2|+|l n ( mes ) −ln 3|
∆ l n=
3
|0.445−0.445|+|0.445−0.443|+|0.445−0.447|
∆ l n= =0.00133
3
Gabimi absolut i frekuences se rrymes alternative:
∆ln 0.00133
∆ f= ∗f = ∗89.97=0.269
ln 0.445
Gabimi relativ i frekuences se rrymes alternative:

8
 ∆f 0.269
ε= ∗100 %= ∗100 %=0.29 %
f 89.97
3. m=100g ; n=3 ; ℓn(mes)=69.63 ; f=0.899
|l n ( mes )−ln 1|+|l n ( mes )−ln 2|+|l n ( mes ) −ln 3|
∆ l n=
3
|0.696−0.695|+|0.696−0.698|+|0.696−0.696|
∆ l n= =0.0011
3
Gabimi absolut i frekuences se rrymes alternatve:
∆ln 0.0011
∆ f= ∗f = ∗89.97=0.129
ln 0.696
Gabimi relativ i frekuences se rrymes alternative:
∆f 0.129
ε= ∗100 %= ∗100 %=0.14 %
f 89.97
4. m=100g; n=4; ℓn(mes)=90.7; f=0.899
|l n ( mes )−ln 1|+|l n ( mes )−ln 2|+|l n ( mes ) −ln 3|
∆ l n=
3
|0.907−0.904|+|0.907−0.907|+|0.907−0.91|
∆ l n= =0.002
3
Gabimi absolut i frekuences se rrymes alternatve:
∆ln 0.002
∆ f= ∗f = ∗89.97=0.198
ln 0.907
Gabimi relativ i frekuences se rrymes alternative:
∆f 0.198
ε= ∗100 %= ∗100 %=0.22 %
f 89.97