Universiteti Politeknik I Tiranes

Fakulteti I Inxhinjerisë Elektrike

Dega: Energjitikë
Kursi I Fizikës 2
Punë Laboratori nr.1,2,3,5

Punoi:Geri Lala Pranoi:Prof.As.Altin Gjevori

 PUNE LABORATORI NR.1
TEMA: INDUKSIONI ELEKTROMAGNETIK
PJESA TEORIKE
Drejtimi i vektorit të induksionit magnetik është në cdo pikë tangent me vijat e fushës
magnetike dhe kahu i tij gjëndet me rregullën e dorës së djathtë. Faradei studioi mundësinë e
efektit të kundërt, nëse do të lindte rrymë në një përcjellës, nga një fushë magnetike afër
përcjellësit. Asnjë efekt i tillë nuk u vu re, në rastin e një fushe magnetike konstante, apo
magneti konstant. Por u zbulua lindja e një rryme të induktuar kur ndodhte një lëvizje relative,
ose një ndryshim i fushës magnetike.. Studimet e Faradei treguan qe faktori kryesir ne
induksionin elektromagnetik eshte shpejtsia e ndryshimit te fluksit magnetik, nëpër sipërfaqen
e kufizuar nga një kontur i mbyllur. Fluks i induksionit magnetik nëpër një sipërfaqe te kufizuar
nga një kontur i mbyllur përcjellës, quhet madhësia skalare:
Φ: Φ = B x S cosθ.

Shpejtësia e ndryshimit të fluksit magnetik, jepet nga :

Δ𝛷 Δ𝐵
= 𝑆
Δ𝑡 Δ𝑡
Rezultat i punës së Faradeit ishte zbulimi i ligjit të induksionit elektromagnetik të Faradeit:
𝑑𝛷
εind = U = -
𝑑𝑡

Ku U është vlera mesatare e tensionit të induktuar gjatë intervalit të kohës . (Nga ligji i Ohmit,
rryma mesatare e induktuar është I = U/R, ku R është rezistenca e qarkut). Vihet re që :

𝑑𝛷 𝑑𝐵 𝑑𝑆
= S+ B
𝑑𝑡 𝑑𝑡 𝑑𝑡

Fluksi mund të ndryshojë për shkak të ndryshimit të fushës magnetike (dB/dt) S, nëpër një
kontur me sipërfaqe të pandryshueshme, ose për shkak të ndryshimit të sipërfaqes së konturit
(dS/dt) B, në një fushë magnetike të pandryshueshme.
εind = - N2(dΦ/dt) = -N2(d/dt)BS=-N2μ0(Nl/l)S(dl/dt)
εind= - μ0 N2 S N1ω(I0/l) cosωt
Në këtë punë laboratori do të studiohet fenomeni i induksionit elektromagnetik dhe varësia e
f.e.m apo tensionit te induktuar, në varësi të intensitetit të rrymës ne bobinën primare,
frekuences, numrit të spirave dhe seksionit tërthor.

PJESA EKSPERIMENTALE
Mjetet e punes : (1) Bobinë primare me gjatësi l = 75 cm dhe numër spirash për njësi të
gjatësisë n = 465 spira/m .
(2) Bobina dytësore – bobina me diameter dhe gjatesi te ndryshme.
(3)Gjeneratorin e frekuences
(4) Multimeter me te cilin do të masim f.e.m
(5) Vizore
Në mënyrë që në bobinën primare të kalojnë rryma me intensitete dhe frekuenca të ndryshme,
përdoret gjeneratori i frekuencave me diapazon frekuencash 0.1 - 100 kHz.Kur brënda bobinës
primare futet një bobinë sekondare, fluksi magnetik i ndryshueshëm, që përshkon spirat e saj,
shkakton, lindjen e një f.e.m (pra edhe rryme) të induktuar është funksion i frekuencës së
ndryshimit të rrymës në bobinën primare, i intensitetit të rrymes në kete bobinë, i numrit të
spirave te bobinës sekondare dhe i diametrit të bobinës sekondare.
Ushtrimi 1: Varësia e f.e.m. të induktuar εind nga rryma në bobinën primare.
Vendoset në gjeneratorin e frekuencave nje frekuncë e caktuar, në kete rast f=3khz, që matet
me anën e numeruesit shifror dhe që mbahet e pandryshueshme gjatë këtij eksperimenti. Duke
rrotulluar dorezen, ndryshohet rryma në bobinën primare dhe vlera e rrymës matet me anë të
ampermetrit . Futet brenda bobinës primare një bobinë dytësore me diametër dhe numër
spirash të caktuar. F.e.m. e induktuar në bobinën dytësore matet me anë të multimetrit që
përdoret si voltmetër. Proceduren duhet ta perserisim disa here dhe me vlerat e perftuara do
te ndertojme grafikun.
Ushtrimi 2 : Varësia e f.e.m. të induktuar εind nga frekuenca e ndryshimit të rrymës në
bobinën primare
Mbahet konstant intensiteti I i rrymës në bobinën primare dhe ndryshohet frekuenca. Për çdo
rast lexohet εind në voltmetër. Mbas ndryshimit të çdo vlere të frekuencës, rivendoset vlera
konstante e intensitetit te rrymës dhe pastaj lexohet εind. Përsëriten matjet për jo më pak se 10
vlera, dhe me vlerat e përftuara ndërtohet grafiku i varësisë së εind nga frekuenca e ndryshimit
të rrymës në bobinën primare.
Ushtrimi 3 .Varësia e f.e.m. të induktuar εind nga numri i spirave të bobinës dytësore.
Me anë të gjeneratorit, vendoset në bobinën primare një rrymë me intensitet dhe frekuencë të
caktuar që mbahen konstante. Futen në bobinën primare disa bobina dytësore me diametër
(seksion) të njëjtë, por me numër spirash të ndryshëm. Me vlerat e përftuara ndërtohet grafiku
i varësisë së ind ,si funksion i numrit të spirave.

Ushtrimi 4. Varësia e f.e.m. të induktuar εind nga diametri i spirave të bobinës dytësore.
Veprohet njëlloj si në ushtrimin III, me ndryshimin që në këtë rast bobinat dytësore zgjidhen me
numër të njëjtë spirash, por me diametër (seksion) të ndryshëm. Me vlerat e lexuara ndërtohet
grafiku i varësisë së εind si funksion i diametrit të bobinave.
 Fleta e matjeve.
INDUKSIONI ELEKTROMAGNETIK

Ushtrimi i I. Varësia e f.e.m. të induktuar ind nga rryma në bobinën primare

Frekuenca f = ………3 kHz…………

Numri i spirave të bobinës dytësore N2= ……300………..

Diametri i bobinës dytësore D = ……41 mm………..

I(mA) 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

ind (V) 0.01 0.01 0.028 0.045 0.063 0.077 0.094 0.109 0.124 0.143
3 9

Ushtrimi i II –të. Varësia e f.e.m. të induktuar ind nga frekuenca e ndryshimit të rrymës në bobinën
primare.

I = ……30 mA…………

Numri i spirave të bobinës dytësore N2= ……300………..

Diametri i bobinës dytësore D = ……41 mm………..

f (kHz) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

ind (V) 0.01 0.024 0.028 0.051 0.065 0.082 0.101 0.120 0.141 0.168
2

Ushtrimi i III –të.Varësia e f.e.m. të induktuar ind nga numri i spirave të bobinës dytësore.

I = ……30 mA…………

f = ……3kHz………..

D = ……41 mm………..

N2 (spira) 300 200 100

ind (V) 0.028 0.016 0.010

Ushtrimi i IV –të. Varësia e f.e.m. të induktuar ind nga diametri i spirave të bobinës dytësore.

I = ……30 mA…………

f = ……3 kHz………..
N2 = ……300………..

D (mm) 41 26 33

ind (V) 0.028 0.016 0.010

REZULTATET
1.GRAFIKU QE TREGON VARESINE E εind NGA I

Eksperimenti 1
0.2
0.18
0.16 0.143
0.14 0.124
0.12 0.109
F.E.M (V)

0.094
0.1
0.077
0.08 0.063
0.06 0.045
0.04 0.028
0.019
0.013
0.02
0
0.01 0.02 0.03 0.04 0.05 0.06 0.07 0.08 0.09 0.1
RRYMA I (A)
2.GRAFIKU QE TREGON VARESINE E F.E.M (εind ) NGA FREKUENCA E NDRYSHIMIT TE RRYMES
(f)

0.16
0.141
0.14
0.12
0.12
0.101
0.1
0.082
F.E.M (V)

0.08
0.065

0.06 0.051

0.04 0.028
0.024
0.02 0.012

0
1000 2000 3000 4000 5000 6000 7000 8000 9000 10000
FREKUENCA (f)

3.GRAFIKU QE TREGON VARESINE E F.E.M (εind ) NGA NUMRI I SPIRAVE

EKSPERIMENTI 3
0.04

0.035

0.03 0.028

0.025
F.E.M(V)

0.02 0.016
0.015
0.01
0.01

0.005

0
100 200 300
NUMRI I SPIRAVE
 4.GRAFIKU QE TREGON VARESINE E εIND NGA DIAMETRI I SPIRAVE TE BOBINES SE 2TE

EKSPERIMENTI 4
0.03 0.028

0.025

0.02
0.016
F.E.M(V)

0.015
0.01
0.01

0.005

0
0.026 0.033 0.041
DIAMETRI I SPIRAVE (M)

Perfundime
Ushtrimi 1..Me rritjen e rrymes në bobinën primare rriten e vlerat e f.e.m,pra f.e.m e induktuar
është ne perpjestim te drejte me rrymen ne bobinen primare.
Ushtrimi 2.Ushtrimi i dyte tregon varesine e f.e.m te induktuar nga frekuenca e ndryshimit
te rrymes ne bobinen primare .Keto dy madhesi jane ne perpjestim te drejte me njera
tjetren.Me rritjen e vlerave te frekuences se ndryshimit te rrymes rritet edhe vlera e f.e.m
Ushtrimi 3. Nese zvogelojme numrin e spirave te bobines dytesore, vlerat e f.e.m te induktuar
zvogelohen , kjo sjellë qe f.e.m e induktuar është në perpjestim të drejtë me numrin e spirave
te bobines dytesore.
Ushtrimi 4. εind eshte në perpjestim të drejtë edhe me diametrin e spirave ne bobinen dytesore.
 PUNE LABORATORI NR.2
TEMA:PERCAKTIMI I LARGESISE VATRORE TE THJERREZAVE TE HOLLA
PJESA TEORIKE
Thjerra është një mjedis i tejdukshëm e kufizuar nga dy sipërfaqe sferike, ose nga një
sipërfaqe sferike dhe një e sheshtë. Drejtëza që kalon në qendrat e sipërfaqeve sferike që
kufizojnë thjerrën, quhet bosht optik kryesor i saj. Ajo i pret sipërfaqet kufizuese në dy pika
qëjanë në largësi te vogël nga njëra-tjetra (për thjerrat e holla). Këto dy pika i zëvendësojmë
me një pike O, që ndodhet në mes të segmentit që i bashkon ato, e cila quhet qendër optike
e thjerrëzës (Figura me poshte). Ҫdo drejtëz që kalon në piken O quhet bosht i thjerrës.

Tufa e rrezeve të dritës, që dërgohet në thjerrëz, paralele me boshtin optik kryesor tësaj,
mund të mblidhet në një pikë të vetme. Thjerra në këtë rast quhet konvergjente (Fig.2). Në
qoftë se tufa e rrezeve të dritësshpërndahet; thjerra në këtë rast quhet divergjente (Fig.3).
Pika ku mblidhet tufa e rrezeve në rastin e thjerrave konvergjente ose ku priten zgjatimet e
rrezeve te shpërndara (në rastin e thjerrave divergjente), quhet vatër e thjerrës ( F1).

Fig.2(vater reale) fig.3(vater virtuale)

Po të vendosim një objekt përpara një thjerrëze me largësi katrore f, në largësinë 𝑎1 a prej
qendrës optike të saj, shëmbëllimi do të përftohet në largësinë 𝑎2 e cila plotëson barazimin:
1/a2 – 1/a1 =1/f (1)
Ku: f është largësia katrore që llogaritet me formulën:
f=1/[(N-1)x(1/R1 – 1/R2)
 Për thjerrëzat konvergjente largësia katrore është pozitive ndërsa për ato divergjente është
negative. Në Fig. 4 tregohet ndërtimi i shëmbëllimit AB1 1 për objektin AB, të vendosur në
largësinë a1 nga qendra optike e thjerrëzës konvergjente (për rastin kur f < a1< 2f ).

fig.4

Për ndërtimin gjeometrik të shëmbëllimit janë përdorur rrezet e mëposhtme të

dritës:
1.Rrezet paralele me boshtin optic kryesor, e cila pas thyerjes nëpër thjerrëz
kalon nëpër vatrën F1 të saj.
2.Rrezja që kalon nëpër vatrën F2 , e cila pas thyerjes nëpër thjerre del paralele
me boshtik kryesor optik
3.Rrezja që kalon nëpër qëndrën optike O të thjerrës, nuk e ndryshon drejtimin
e saj
Zmadhimi I thjerrës (Z) quhet raporti I gjatësisë së shëmbëllimit me atë të
objektit. Në qoftë se gjatësia e objektit l (pra AB=l) dhe ajo e shëmbëllimit
është l1 (A1B1=l1) atëherë :
𝒍
Z= 𝟏 (3)
𝒍
𝒍𝟏 𝒂𝟐
Nga ngjashmëria e trekëndëshave rrjedh ABO dhe A1B1O rrjedh që: =
𝒍 𝒂𝟏

PJESA EKSPERIMENTALE

MJETET E PUNES: 2 thjerra, vizore, një objekt

Ushtrimi 1. Përcaktimi i largësisë katrore te një thjerrëze konvergjente.

Për përcaktimin e largësisë katrore f të një thjerrëze konvergjente do të përdoret një bango
optike e shkallëzuar në të cilën vendosen: objekti, thjerrëza si edhe ekrani ku përftohet
shëmbëllimi real i objektit. Siobjekt do të shërbejë një 1-sh i ndriçuar nga një llambë. Largësinë
katrore f të thjerrëzës do ta përcaktojmë duke përdorur dy metodat e mëposhtme.

Metoda e parë: Përcaktimi i f te thjerrëzës konvergjente duke gjetur shëmbëllimin e objektit.

Në bangon optike vendosim: burimin e dritës (llambën) i cili ndriçon objektin, thjerrëzën si edhe
ekranin. Thjerrëzën konvergjente, të cilën e vendosim midis objektit dhe ekranit, e zhvendosim derisa
shëmbëllimi në ekran të jetë i qartë.
Matim largësitë a1 (objekt - thjerrëz ) dhe a2 (thjerrëz - shëmbëllim). Meqenëse a1 < 0 formula (1)
shkruhet:

1 1 1
+ =
𝑎1 𝑎2 𝑓
Përsëriten 3 - 4 herë matjet për a1 e a2 dhe vlerat mesatare të tyre zëvendësohen në formulën (5) dhe
llogaritet largësia katrore f. Gjithashtu të maten me vizore gjatësitë ldhe l1 të objektit dhe shëmbëllimit
të tij dhe të llogaritet zmadhimi Z i thjerrëzës me anë të formulës (3). Të llogaritet gjithashtu ky zmadhim
me anë të formulës (4). Matjet përsëriten për 2 ose 3 thjerrëza konvergjente. Rezultatet e llogaritjeve të
vendosen në tabelën e mëposhtme.

a1mes a2mes f l Z = a2mes/a1mes

Thjerrëza I 6 22 4.7 1.2 3.6

Metoda e dytë: Metoda e Besselit

Kjo metodë mbështetet në faktin se nëse largësia e ekranit nga objekti është më e madhe se
katërfishi i largësisë katrore të thjerrëzës (L>4f), në ekran mund të përftohen dy shëmbëllime për
objektin. Duke zhvendosur thjerrëzën në hapësirën ndërmjet objektit dhe ekranit, në këtë të
fundit shfaqen dy shëmbëllime të qarta të objektit, njëri i zmadhuar (kur thjerrëza është me afër
objektit) dhe tjetri i zvogëluar (kur thjerrëza është më afër ekranit). Në Fig. 5 është paraqitur një
situatë e tillë.
Shënojmë me L largësinë objekt-ekran , b largësinë mids 2 pozicioneve të thjerrës dhe d
largësinë midis pozcionit të dytë I thjerrës dhe ekranit.
a1=L-(b+d) dhe a2=b+d (6,7)
Largësinë vatrore f e gjejmë me formulën:
(𝐿2 −𝑏2 )
𝐹= (8)
4𝐿

Vendosim objektin dhe ekranin në një largësi L (ku L > 4f). Të matet L. Pastaj lëvizim thjerrëzën
në mënyrë të tillë që në ekran të shfaqen dy shëmbëllimet e objektit. Të matet largësia b. Një
gjë e tillë E përsërsimt 3-4 herë dhe vlera mesatare e b të zëvendësohet në formulën (8) për të
llogaritur f. Në një rast të dytë të ndryshohet L dhe të përsëriten matjet.

L b1 b2 b3 bmes
Rasti I 30cm 18cm 17.5cm 17cm 17.5cm

Dhe tabela permbledhese:

Ne cm L bmes f
Rasti I 30 17.5 4.95

Ushtrimi 2. Përcaktimi i largësisë katrore te një thjerrëze divergjente.

Largësia katrore f e thjerrëzës divergjente nuk mund të përcaktohet me metodat e mësipërme
të thjerrëzave konvergjente, sepse rrezet që dalin prej saj divergjojnë dhe shëmbëllimi është
virtual. Për këtë arsye do të zbatojmë një metode tjetër, ku përveç thjerrëzës divergjente do të
përdoret edhe një thjerrëz ndihmëse konvergjente.
Le të jetë A një objekt pikësor (Fig. 6). Me anën e thjerrëzës konvergjente L1 përftohet
shëmbëllimi A1 në ekranin E. Në qoftë se midis thjerrëzës L1dhe ekranit E vendosim një
thjerrëzës divergjente L2, atëherë shëmbëllimi i objektit pikësor A nuk do të përftohet në ekran,
por diku më larg.
1 1 −1
– =
𝑎1 𝑎2 𝑓
a1 3.5cm 3cm 3cm
a2 6.5cm 5cm 5cm

Gjejmë edhe f me anë të formulës së mësipërme.

Dhe tabela përmbledhëse merr këtë formë:

a1mes a2mes f
RASTI I 3.16 5.5 -7.42
 FLETË – MATJE

PUNË LABORATORI Nr. 2

PËRCAKTIMI I LARGËSISË VATRORE TË THJERRËZAVE TË HOLLA

■ Ushtrimi 1 Përcaktimi i largësisë vatrore f të një thjerrëze konvergjente.
Metoda e parë: Përcaktimi i f te thjerrëzës duke gjetur shëmbëllimin e objektit.
Thjerrëza e I-rë

a1 6cm 6.5cm 5.5cm

a2 22cm 21.5cm 22.5cm
l 1.2cm 1.2cm 1.2cm
l1 4.32cm 4.32cm 4.32cm

Thjerrëza e II-të

a1 - - -
a2 - - -
l - -
l1 - - -

Metoda e dytë : Metoda e Besselit.

L b b b b mes
Rasti I 30cm 18cm 17.5cm 17cm 17.5cm
Rasti II - - - - -

■ Ushtrimi 2. Përcaktimi i largësisë vatrore të një thjerrëze divergjente.

Rasti I

a1 3.5cm 3cm 3cm

a2 6.5cm 5cm 5cm
 LLOGARITJET

Metoda e parë: Përcaktimi i f te thjerrëzës konvergjente duke gjetur

shëmbëllimin e objektit.
1/a2 + 1/a1 =1/f → f= (a1xa2)/(a1+a2)
Ku a1=(6+6.5+5.5)/3=6 cm
Dhe a2=(22+21.5+22.5)/3=22 cm
f=(6x22)/(6+22)=4.7 cm
Z=l1/l=a2/a1=3.6

Metoda e dytë: Metoda e Besselit

Bmes=(18+17.5+17)/3=17.5cm
F=(L2-b2)/4L= (302-17.52)/4x30=4.95 cm

Ushtrimi 2. Përcaktimi i largësisë katrore te një thjerrëze divergjente.

a1mes=(3.5+3+3)/3=3.16cm
a2mes=(6.5+5+5)/3=5.5 cm
f=a1xa2/(a1-a2)=3.16x5.5/(3.16-5.5)=-7.42
 PUNE LABORATORI NR.3
TEMA:STUDIMI I SPEKTRIT TE ATOMIT TE HIDROGJENIT ME ANE TË
SPEKTROSKOPIT
Teoria e punës

Qëllimi i kësaj pune laboratori është të studiojmë spektrin e atomit të hidrogjenit me anën e një
aparati që quhet spektroskop, ndërtimin dhe funksionimin e të cilit do ta shohim më poshtë.
Siç e dimë drita e bardhë është “përzierje valësh” elektromagnetike me gjatësi të ndryshme, të
përfshira në zonën optike të dukshme, në kufijtë 0.4 -0.7 mikron. Kur kjo dritë kalon nëpër një
prizëm, rrezet e dritësme gjatësi vale më të vogël thyhen më shumë se ato me gjatësi vale më
tëmadhe, kështu që në ekranin e vendosur pas prizmit do të shohim një brez me ngjyra të
ndryshme, që e quajmë spektër. Spektrat e përftuar në gjendje të ndryshme, klasifikohen në
këtë mënyre:
a) Spektrat që japin trupat e ngurtë dhe të lëngët, të nxehur deri në inkadenshencë, të cilët
janë spektra tëvazhdueshëm, si p.sh. një llambë inkandeshente ndriçimi. Këta spektra përbehen
nga gjatësi vale, që përfshijnë një kalim të vazhdueshëm ngjyrash, nga ngjyra e kuqe deri tek ajo
vjollcë. b) Në qoftë se si burime drite shërbejnë gazet ose avujt, atomet ose jonet e të cilëve
janë në gjendje të ngacmuar, spektri që përftohet përbehet prej vijash të mprehta, të ndara nga
njëra-tjetra nga zona të errëta. Në këtë spektër, çdo vijë ka një gjatësi vale plotësisht të
përcaktuar. Ky quhet spektër me vija, dhe është karakteristikë e gazeve të rralluara një atomike,
si neoni, argoni, heliumi.
Në një tub të mbushur me një lloj gazi (p.sh. hidrogjen, neon, helium, argon) po të zbatojmë një
diferencë të lartë potenciale, në gaz ndodh shkarkesa elektrike. Rrezatimi që del nga gazi që
ndriçon, pasi kalon nëpër një prizëm jep një spektër me vija. Çdo vije të spektrit i përgjigjet një
gjatësi vale e caktuar. Pozicioni i vijave në spektrat atomike mund të shpjegohet vetëm me anë
të nocioneve kuantike. Është vërtetuar që energjia e elektroneve në atome, mund tëmarrë
vetëm disa vlera të caktuara. Gjendjet me vlera të ndryshme të energjisë quhen nivele
energjetike. Vijat spektrale lindin gjatë kalimit të elektroneve nga një nivel më i lartë m, në një
nivel më të ulët n, dhe energjia e fotonit të rrezatuar, është e barabartë me ndryshimin e
energjive të këtyre dy niveleve.
h x ϑm,n = Em-En (1)
ku h është konstantja e Plankut, ϑ frekuenca e fotonit të rrezatuar dhe m e n janënumra të
plotë. Bashkësia e vijave që e kanë nivelin e ulët energjetik të përbashkët, përben serinë
spektrale. Tabloja më e thjeshtë është ajo e niveleve të atomit të hidrogjenit.Teoria vërteton se
energjia e nivelit të n-të të atomit tëhidrogjenit varet nga n.

−𝐸0
𝐸= (2)
𝑛2

E0=13.6eV është një konstante.

𝑐
Nga shprehjet (1) dhe (2), si edhe duke pasur parasysh që 𝜗 = 𝜆 (ku c është shpejtësia e
𝑚.𝑛
përhapjes sëdritës) rrjedh qëgjatësitë e valëve të vijave spektrale të atomit të hidrogjenit jepen
nga formula e Ridbergut: (3)
1 1 1
= 𝑅( − )
𝜆𝑚,𝑛 𝑛2 𝑚 2

ku R quhet konstantja e Ridbergut dhe ka vlerën R= 10973731 m-1. Formula (3) në fillim është
gjetur në mënyre empirike nga Ridbergu.

PJESA EKSPERIMENTALE

Mjetet e punës:
Spektroskop, tuba spektrale me gaze të rralluar (neon, argon, helium, hidrogjen etj) dhe bobinë
induksioni Rumkorf.

Qëllimi i punës:

1. Gradimi i spektroskopit dhe ndërtimi i kurbës së gradimit të tij.

2. Gjetja e gjatësive të valëve të spektrit të një gazi të panjohur.

Ushtrimi 1. Gradimi i spektroskopit.

Për të matur gjatësinë e valës së një rrezatimi të panjohur me anë të spektroskopit, duhet që
më parë të bëjmë gradimin e tij. Si burime ndriçimi përdoren tuba (e quajtur tuba spektrale) me
gaz të cilave u njihen gjatësitë e valëve të spektrit. Tensionet e larta që zbatohen në skajet e
tubave spektrale për realizimin e shkarkesës, realizohen me anën e bobinës së induksionit të
Rumkorfit. Shkalla e spektroskopit lejon të përcaktohen vetëm pozicionet reciproke të vijave
spektrale dhe largësitë ndërmjet tyre, dhe jo gjatësitë e valëve. Prandaj për të përcaktuar këto
gjatësi vale më parë bëhet gradimi i spektroskopit.Me gradim të spektroskopit kuptojmë
ndërtimin e grafikut që shpreh varësinë e gjatësisë së valës të vijave spektrale nga pozicioni i
tyre në shkallën e spektroskopit. Në boshtin e abshisave vendosim pozicionin e vijave spektrale.
Ky pozicion përcaktohet në këtë mënyrë: rrotullojmë vidën (2) derisa maja e trekëndëshit të
errët të pozicionohet në vijën spektrale, të cilës po i masim pozicionin N. Për këtë bëhet leximi
në milimetra në shkallën horizontale (3) si edhe pjesë të milimetrit në vidën (2). Për gradimin
mund të përdoret një tub spektral (p.sh. heliumi) ose njëkohësisht dy tuba spektrale të cilët
plotësojnë mirë spektrin e njëri - tjetrit. Si të tillë, mund të marrim një tub me helium dhe një
me neon. Gjatësitë e valëve te vijave spektrale të këtyre gazeve jepen me anë të tabelave.

Ushtrimi 2. Studimi i spektrit të atomit të hidrogjenit.

Vendoset tubi me hidrogjen para të çarës së spektroskopit dhe ndriçohet ai . Vrojtojmë me

kujdes vijat spektrale karakteristike të serisë së Balmerit për atomin e H : Hα (e kuqe) , Hβ(e
gjelbër) dhe Hγ (vjollcë). Duhet të gjejmë N , pozicionin e tyre në spektroskop. Ndërtojmë
grafikun dhe më pas gjejmë vlerën e λH .
Gjatësitë e valës së vijave spektrale karakteristike të serisë së Balmerit për atomin e hidrogjenit.
Hα (e kuqe), Hβ(e gjelbër) dhe Hγ (vjollvë) mund të llogariten edhe me ane të formulës (3), ku
n=2 , ndërsa m=3,4,5. Krahasojmë vlerat me ato të nxjerra nga grafiku.
 FLETË – MATJE
PUNË LABORATORI NR. 3

STUDIMI I SPEKTRIT TË ATOMIT TË HIDROGJENIT ME ANË TË

SPEKTROSKOPIT

■ Ushtrimi 1 . Gradimi i spektroskopit

Gazi : Helium
Nr Vijat Spektrale  N
1 E kuqe e pare e dobet 706.5 6.95
2 E kuqe e forte 657.8 6.33
3 E verdhe 587.6 6.16
4 E gjelber e pare 501.6 5.96
5 E gjelber e dyte 492.2 4.84
6 Blu 447.1 4.36
7 Vjollce e pare 402.6 4.19
8 Vjollce e dyte 388.9 3.38

Gazi : Neon
Nr Vijat Spektrale  N
1 E kuqe e forte 640.2 5.88
2 E kuqe portokalli 614.3 5.73
3 Portokalli 594.5 5.56
4 E verdhe e forte 585.2 5.36
5 E gjelber e pare 576.0 4.92
6 E gjelber e dyte 503.1 4.68
7 Blu e vetmuar 484.9 4.42

■ Ushtrimi 2 . Studimi i spektrit te atomit te hidrogjenit.

Nr Vijat Spektrale H NH
1 H ( e kuqe) 656 6.87
2 H  ( e gjelber) 484 4.10
3 H ( vjollce) 433 3.19
 PERFUNDIME

Varesia e λ nga N ne gazin e Heliumit

800

700

600
Gjatësia e valës

500

400

300

200

100

0
3.38 4.19 4.36 4.84 5.96 6.16 6.33 6.95
N

Varësia e λ nga N në gazin e Neonit

700

600

500
Gjatësia e valës

400

300

200

100

0
4.42 4.68 4.92 5.36 5.56 5.73 5.88
N
 Llogaritje

1 1 1
= 𝑅( 2
− 2)
𝜆𝑚,𝑛 𝑛 𝑚

Me anë të formulës së mësipërme , R=1097373731 1/m , n=2 dhe m=3,4,5 gjejmë gjatësitë
valore të:
1) Hα (e kuqe)

1
→λm,n= 1 1 = 6.56 x 10-9 m
1097373731( 2− 2 )
2 3

2) Hβ (e gjelbër)

1
λm,n= 1 1 =4.84 x 10-9 m
1097373731( 2− 2 )
2 4

3) Hγ (e kuqe)

1
λm,n= 1 1 =4.33 x 10-9 m
1097373731( 2− 2 )
2 5
 PUNE LABORATORI NR.5
TEMA:MATJA E FREKUENCES TE A.C ME ANË TË SONOMETRIT

Teoria e punës

Qëllimi i punës është matja e frekuencës së rrymës alternative.Rryma elektrike alternative

përdoret për ndriçim dhe për qëllime industriale. Në një qark të rrymës alternative, tensioni,
fusha elektrike në qark, e për rrjedhojë edhe rryma elektrike ndryshojnë në mënyrë periodike.
Këto madhësi kryejnë lëkundje harmonike që shprehet në formën: I=I0cos(ωt+ϕ)
Këtu ω është frekuenca rrethore që jepet , ku f është frekuenca e ndryshimit të rrymës
alternative në qark Me I0 do të shënojmë amplitudën e rrymës, kurseφ është faza fillestare. Kur
një përcjellës me rrymë ndodhet në fushë magnetike, atëherë fusha magnetike vepron mbi
përcjellësin me një forcë F=BIℓ. Në qoftë se rryma në përcjellësin AK atëhere edhe forca F do të
kryejë lëkundje harmonike. Si rrjedhim përcjellësi do të kryejë lëkundje harmonike. Kjo lëkundje
do të përhapet në formë vale në të gjithë pjesën e përcjellësit të fiksuar midis pikave A dhe K.
Lëkundja do të pasqyrohet në pikat A dhe K dhe, në varësi të tendosjes dhe gjatësisë së
përcjellësit AK, do të krijohen valë valë të qëndrueshme. Si rrjedhojë në përcjellës do të krijohen
një numër i caktuar barqesh dhe nyjesh.
𝑉 𝑛𝑉 2𝑙
Dimë që frekuenca e një vale është 𝑓 = 𝜆 = 2𝑙 ku 𝜆 = 𝑛 . Pas disa transformimesh gjejmë që
𝑘
𝑃
𝑉 = √𝜌

n P
f =
2l n 

Ku ρ==1.56·10-3 kg/m

PJESA EKSPERIMENTALE

Për të matur frekuencën e rrymës alternative do të përdoret Sonometri . Somometri është një
pajisje e thjeshtë që përbëhet nga një paralelopiped druri bosh, mbi të cilin, e fiksuar në dy
pika, kalon një përcjellës bakri mëpërmasa të përshtatshme. Në këtë përcjellës bëhet i mundur
kalimi i rrymës alternative nga rrjeti elektrik. Mbi sonometër vendoset një magneti M në
formë patkoi, në mënyrë të tillë që përcjellësi të ndodhet midis poleve të magnetit, pa e
takuar atë. Përcjellësi fiksohet në pikën A, kalon nëpër rrotullën R dhe mbahet i tendosur nga
gurët e peshave G me masë m (pesha e tyre krijon tensionin P = mg tek përcjellësi). Në pikat A
dhe B bëhet mbyllja e qarkut të treguar në figurë. Qarku mbyllet në rrjetin elektrik, në tension
220V, duke pasur në seri një llambë të zakonshme.

Hapat e punës janë këto:

1) Vendosim spinën në prizë .
2) Varim në përcjellësin e bakrit një gur peshe të caktuar. 3) Lëvizim pykën K deri sa të
shikojmë formimin e barkut të parë.
4) Masim gjatësinë e përcjellësit nga pika A në pikën K .
5) Zhvendosim pykën Kdhe gjejmë një pozicion tjetër, për të cilën formohen dy barqe,
gjatësinë e të cilëve e masim përsëri. E zhvendosim pykën K disa herë, deri sa të shohim
numrin më të madh të mundshëm të barqeve, duke matur kurdoherë gjatësinë e tyre.
6) Varim në përcjellësin e bakrit edhe një tjetër gur peshe.
7) Kryejmë të njëjtat veprime si në rastin kur kishim një gur peshe.
8) Vendosim aq gur peshe sa e shikojmë të arsyeshme dhe përsërisim të njëjtat matje.

LLOGARITJE

Për m=50 gr

15.5 + 16 + 16.5
l n =1( mes ) = = 16
3
35 + 34.5 + 34.9
l n = 2( mes ) = = 34.8
3
52.5 + 52 + 51.5
l n =3( mes ) = = 52
3
68 + 68.5 + 69
l n = 4 ( mes ) = = 68.5
3

Për m=100 gr

24 + 23.5 + 23
l n =1( mes ) = = 23.5
3
 43.5 + 43 + 42.5
l n = 2 ( mes ) = = 43
3
67 + 66 + 66.5
l n =3( mes ) = = 66.5
3
83 + 83.5 + 82.7
l n = 4( mes ) = = 83.06
3

Për m=150 gr

26 + 26.3 + 26
l n =1( mes ) = = 26.1
3
46 + 46.5 + 46.3
l n = 2( mes ) = = 46.26
3
69 + 70 + 69.8
l n =3( mes ) = = 69.6
3
88 + 87.3 + 86.8
l n = 4 ( mes ) = = 87.3
3

Për m=200 gr

27 + 27 + 27.5
l n =1( mes ) = = 27.16
3
53 + 53.7 + 53.5
l n = 2( mes ) = = 53.4
3
93 + 93.5 + 94
l n =3( mes ) = = 93.5
3
 FLETË-MATJE
PUNË LABORATORI Nr.5
MATJA E FREKUENCËS SË RRYMËS ALTERNATIVE ME ANËN E
SONOMETRIT
■Ushtrimi 1. Matja e gjatësisë ℓn të n barqeve.
m = 50gr………. ρ = 1.56x10-3kg/m……..

ℓn ℓn ℓn ℓn(mes)
n=1 15.5 16 16.5 16
n=2 35 34.5 34.9 34.8
n=3 52.5 52 515 52
n=4 68 68.5 69 68.5

m = 100gr……….
ℓn ℓn ℓn ℓn(mes)
n=1 24 23.5 23 23.5
n=2 43.5 43 42.5 43
n=3 67 66 66.5 66.5
n=4 83 83.5 82.7 83.06

m = 150gr……….

ℓn ℓn ℓn ℓn(mes)
n=1 26 26.3 26 26.1
n=2 46 46.5 46.3 46.26
n=3 69 70 69.8 69.6
n=4 88 87.3 86.8 87.3

m = 200gr……….

ℓn ℓn ℓn ℓn(mes)
n=1 27 27 27.5 27.16
n=2 53 53.7 53.5 53.4
n=3 93 93.5 94 93.5
LLOGARITJE PËR FREKUENCËN ME ANË TË:
n P
f =
2l n 

Për m=50gr dhe P= 0.5N

1 0.5
f n=1 = = 0.559
2  16 1.56  10 −3

2 0.5
f n=2 = = 0.514
2  34.8 1.56  10 −3

3 0.5
f n =3 = = 0.516
2  52 1.56  10 −3

4 0.5
f n=4 = = 0.523
2  68.5 1.56  10 −3

Për m=100 gr dhe P= 1N

1 1
f n=1 = = 0.538
2  23.5 1.56  10 −3

2 1
f n=2 = = 0.588
2  43 1.56  10 −3

3 1
f n =3 = = 0.571
2  66.5 1.56  10 −3

4 1
f n=4 = = 0.609
2  83.06 1.56  10 −3
 Për m=150 gr dhe P= 1.5N

1 1.5
f n=1 = = 0.594
2  26.1 1.56  10 −3

2 1.5
f n=2 = = 0.670
2  46.26 1.56  10 −3

3 1.5
f n =3 = = 0.668
2  69.9 1.56  10 −3

4 1.5
f n=4= = 0.710
2  87.3 1.56  10 −3

Për m=200 gr dhe P= 2N

1 2
f n=1 = = 0.659
2  27.16 1.56  10 −3

2 2
f n=2 = = 0.670
2  53.4 1.56  10 −3

3 2
f n =3 = = 0.574
2  93.5 1.56  10 −3
 TABELA PËR VLERAT E lmes DHE FREKUENCËS

Nr. i matjeve Masa e Pesha e Numri i Gjatesia e n Frekuenca

gureve te gureve te barqeve barqeve
peshes m vendosur P n P
f =
2l n p

1 50g 0.5N 1 16 0.559

2 34.8 0.514
3 52 0.516
4 68.5 0.523

2 100g 1N 1 23.5 0.538

2 43 0.588
3 66.5 0.571
4 83.06 0.609
3 150g 1.5N 1 26.1 0.594
2 46.26 0.670
3 69.6 0.668
4 87.3 0.710

4 200g 2N 1 27.16 0.659

2 53.4 0.670
3 93.5 0.574