DETYRE KURSI

Lenda: Matematika ne arsimin e mesem

Tema:

Programi I studimit: Master Profesional ne Mesuesi ne “ Matematike- Fizike dhe

Informatike”

Pedagogu I lendes: Dr. Denisa Kafazi Studenti: Kristi Hoxha

MATEMATIKA 10-11, Pjesa I. Botime Pegi,2020. Autore: Steve Fearnley, June Haighton,
Steve Lomax, Peter Mullarkey,James Nicholson, Matt Nixon

TEMATIKA: ALGJEBRA DHE FUNKSIONI

TEMA MESIMORE: INEKUACIONET(fq.198-fq.201)

Per tematiken ALGJEBRA DHE FUNKSIONI jane planifikuar 13 ore mesimore ne planin
vjetor te librit, nga te cilat vetem 2 ore jane parashikuar te zhvillohen per temen e inekuacioneve.

Konceptet qe jepen ne lidhje me inekuacionet jane:

 inekuacione lineare me nje ose dy ndryshore,

 inekuacione te fuqise se dyte me nje ndryshore,
 inekuacione te zgjidhura ne menyre grafike,
 paraqitja e zgjidhjeve te inekuacioneve ne boshtin numeric

Informacioni teorik i dhene ne kete tekst mesimor eshte shume i vaket dhe konceptet nuk kane
nje shpjegim te mirefillte, por jepen vetem shembuj te zgjidhur dhe ne baze te tyre nxenesi dhe
mesuesi duhet te arrije vete ne perkufizimin e konceptit.

Per mendimin tim ky informacion nuk eshte i mjaftueshem per nxenesin, pasi qe ne klasen e 10
konceptet duhet te trajtohen me specifikisht, duhet te kete perkufizime me te hollesishme dhe
gjithashtu duhet te zgjerohen temat duke futur edhe sistemet e inekuacioneve me nje ndryshore.

Si fillim duhet te bejme nje rikujtim rreth inekuacioneve, se cfare quajme inekuacion dhe me tej
cfare quajme zgjidhje te nje inekuacioni me nje ndryshore, cfare quajme inekuacion te fuqise se
dyte me nje ndryshore

 Atehere,themi se inekuacioni eshte nje mosbarazim numerik qe formohet nga shprehje

matematikore te cilat lidhen ndermjet tyre me simbolet ¿ ,>, ≤ , ≥. P.sh.

x >4

a+ 3←2

y−5 ≥ 0

 Zgjidhje te nje inekuacioni me nje ndryshore quhet cdo vlere e ndryshores qe e kthen
inekuacionin ne mosbarazim te vertete me te njejtin kah.
  Te zgjidhesh inekuacionin ne bashkesine E ,(E ⊂ R) do te thote te gjesh bashkesine e
zgjidhjeve te tij qe i perkasin E -se.
 Përkufizim: “Dy inekuacione me të njëjtën ndryshore quhen të njëvlershëm në
bashkësinë E, në qoftë se ato kanë të njëjtën bashkësi zgjidhjesh në E”.
Sipas këtij përkufizimi, rrjedh: “Kur dy inekuacione janë të njëvlershëm në E, çdo
zgjidhje e inekuacionit të parë është zgjidhje edhe për inekuacionin e dytë dhe anasjelltas”.

Jane te verteta teoremat e meposhtme:

Teoremë 1: “Në qoftë se në njërën anë të inekuacionit  f ( x)> g(x ) kryejmë  shndërrrime
identike në bashkësinë Q, atëherë marrim një inekuacion të njëvlershëm me të në Q”.

Teoremë 2: “Në qoftë se kalojmë kufizën nga njëra anë e inekuacionit në anën tjetër, duke
ndërruar shenjën e saj, marrim inekuacion të njëvlershëm me të parin”.
 

Teoremë 3: “Në qoftë se të dyja anët e një inekuacioni i shumëzojmë me të njëjtin numër
pozitiv, atëherë marrim një inekuacion të njëvlershëm me të parin në Q”.
 

Teoremë 4: “Në qoftë se të dyja anët e një inekuacioni i shumëzojmë me të njëjtin numër
negative dhe ndryshojmë kahun, atehërë marrim një inekuacion të njëvlershëm me të parin në
Q”.

1
Shembull A jane te njevlershem inekuacionet −2 x<−1 dhe  x >
2

Zgjidhim inekuacionin e parë dhe krahasojmë zgjidhjet.

−1
x >  (Zbatim i teoremës 4).
−2
1
Pra, x > .
2
 Shohim që këto dy inekuacione kanë të njëjtat zgjidhje, ndaj këta inekuacione quhen të
njëvlershëm.

 Inekuacioni i fuqisë së parë me një ndryshore

Çdo inekuacion me një ndryshore, që sillet me shndërrime të njëvlershme në njërën nga
trajtat ax +b> 0, ax +b< 0, ax +b ≥ 0 oseax +b ≤ 0 , ku a, b janë numra realë të dhënë dhe a ≠ 0,
quhet inekuacion i fuqisë së parë me një ndryshore.
 Trinomi i fuqise se dyte me nje te panjohur
Përkufizim: “Shprehja a x 2 +bx+ c  quhet trinom i fuqisë së dytë me një të panjohur”.
2 2
a x +bx+ c   është ana e majtë e ekuacionit a x +bx+ c=0  .

Përkufizim: “Rrënjë të trinomit  2   do të

a x +bx+ c
quajmë rrënjët e ekuacionita x 2 +bx+ c=0  . 
Hapat që ndiqen për studimin e shënjës së trinomit
janë:

1. Trinomi barazohet me zero.

2. Gjejmë rrënjët e ekuacionit të formuar.
3. Ndërtohet tabela e studimit të shenjës së
trinomit.

 Inekuacioni i fuqisë së dytë me nje ndryshore

Çdo inekuacion me një ndryshore, që sillet me shndërrime të njëvlershme në njërën nga

trajtat a x 2 +bx+ c> 0, a x 2 +bx+ c< 0, a x 2 +bx+ c ≥ 0 osea x 2 +bx+ c ≤ 0 , ku a, b, c janë numra realë
të dhënë dhe a ≠ 0, quhet inekuacion i fuqisë së dytë me një ndryshore.

Per zgjidhjen e inekuacionit te fuqise se dyte me nje ndryshore mbeshtetemi ne studimin e

shenjes se trinomit a x 2 +bx+ c .

Shembull

Te zgjidhet inekuacioni x 2−3 x< 0.

Kemi a=1 dhe D=(−3 2) −4 ∙1 ∙ 0=9. √ D=3.Trinomi x 2−3 x ka dy rrenje: x 1=0 , x 2=3. Studiojme
shenjen e ketij trinomi, duke plotesuar tabelen.

x -∞ 0 3+∞
2
x −3 x + - +
Inekuacioni V
Rreshti i fundit i kesaj tabele tregon se bashkesia e zgjidhjeve te ekuacionit eshte ]0,3[.

 Zgjidhja grafike e inekuacioneve te fuqise se dyte me nje ndryshore

Grafiku i funksionit y= a x 2 +bx+ c (a≠0) eshte nje parabole qe merret nga zhvendosja paralele e
−b −D
paraboles y= a x 2. Kulmi i kesaj parabole eshte ne piken K(m,n), ku m= dhe n= .
2a 4a
Parabola eshte e kthyer nga lart kur a>0 dhe e kthyer nga poshte kur a<0. Per ta ndertuar
parabolen mjaftojne tri pika: kulmi dhe nga nje pike ne secilen ane te tij.

1. Nese parabola y= a x 2 +bx+ c pret boshtin Ox, pikat e prerjes kane y=0, d.m.th. abshisat e
tyre vertetojne ekuacionin  a x 2 +bx+ c=0 . Pra abshisat e pikave, ku parabola prêt boshtin
Ox jane rrenjet e ekuacionit a x 2 +bx+ c=0 .
2. Nese pika M(x,y) e paraboles y= a x 2 +bx+ c ndodhet mbi boshtin Ox, ajo ka y>0, prandaj
abshisa e saj verteton inekuacionin a x 2 +bx+ c> 0.
3. Nese pika M(x,y) e paraboles y= a x 2 +bx+ c ndodhet nen boshtin Ox, ajo ka y<0, prandaj
abshisa e saj verteton inekuacionin a x 2 +bx+ c< 0.
4. Nese pika M(x,y) e paraboles y= a x 2 +bx+ c ndodhet ne boshtin Ox, kemi y=0, prandaj
abshisa e saj verteton ekuacionin a x 2 +bx+ c=0.

Keshtu, zgjidhje te inekuacionit a x 2 +bx+ c> 0(a x 2 +bx +c <0)jane abshisat e pikave te paraboles
y= a x 2 +bx+ c qe jane mbi boshtin Ox(nen boshtin Ox).

Shembull

Te zgjidhet inekuacioni x 2−2 x+1 ≥ 0

Zgjidhje

Ndertojme grafikun e funksionit y=x 2−2 x +1

Kemi a=1; b=-2; c=1 prandaj D=¿

−b −(−2)
Grafiku i tij ka kulmin ne piken K(m,n), me abshise m= = =1 dhe me ordinate
2a 2 ∙1
−D
y 10 n= =0. K ( 1,0). Marrim edhe dy
4a
9
pika te tjera nga te dyja anet e K duke
8
plotesuar tabelen.
7
6 x -2
5 y 9
4 Ndertojme parabolen me kulm K dhe qe
3 kalon neper keto tri pika
2
Parabola prêt Ox ne piken me abshise
1 x=1. Parabola nuk ka pika nen boshtin
0 x Ox. Kemi 2 per x=1, kurse
-3 -2 -1 0 1 2 3 4 5 x −2 x+1=0
per cdo vlere te x kemi
 2
x −2 x+1 ≥ 0. Pra bashkesia e zgjidhjeve te inekuacionit eshte R.

Inekuacione ne forme prodhimi

Çdo inekuacion i formës  f ( x)∙ g( x)>0 quhet inekuacion ne forme prodhimi.
Për të zgjidhur këtë inekuacion veprojmë kështu:

1. Zgjidhim ekuacionet  f ( x )=0 dhe g ( x )=0 .

2. Në një tabelë të përbashkët studiojmë shenjën e  f ( x) dhe g( x ) .
3. Në tabelë përcaktojmë shenjën e prodhimit.
4. Tek tabela përcaktojmë zgjidhjen e inekuacionit  f ( x)∙ g( x)>0

Shembull 1
2
Të zgjidhet inekuacioni (x −1) ( x +2 ) ≥0   
Zgjidhje
Gjejmë rrënjët e ekuacioneve  x 2−1=0 dhe . x +2=0
Ekuacioni i parë ka rrënjë  x 1=−1 dhe x 2=1.
Ekuacioni i dytë ka rrënjë  x=−2
Ndërtojmë tabëlen për studimin e shenjave të binomit dhe trinomit. Vlerat  e gjetura të x-
it vendosen sipas rendit rritës.

Nga tabela del se zgjidhja e inekuacionit është bashkësia A=[ −2,−1 ] ∪¿  .

Pra, mund të themi që prodhimi bëhet zero kur një nga faktorët bëhet zero.
Inekuacione ne forme heresi
f (x)
Çdo inekuacion i formës  >0 quhet inekuacion ne forme herësi ( g( x )≠ 0).
g ( x)
Hapat për zgjidhjen e inekuacionit në formë herësi janë të njëjta me ato të inekuacionit ne forme
prodhimi.
 
 
 
Shembull 1
2 x +2
Të zgjidhet inekuacioni  < 0  
x−1
Zgjidhje
Gjejmë rrënjët e ekuacioneve 2 x+2=0 dhe . x−1=0
Ekuacioni i parë ka rrënjë  x=−1
Ekuacioni i dytë ka rrënjë  x=1
Ndërtojmë tabelën e studimit të shënjave të dy binomeve:

Nga tabela del se zgjidhja e inekuacionit është bashkësia  A=¿−1,1 ¿.

Në tabelë, kur emëruesi bëhet zero, tek rreshti i herësit dhe inekuacionit ndërtojmë dy vija
vertikale, sepse thyesa me emërues zero nuk ka kuptim.

 Sisteme te inekuacioneve me nje ndryshore

Zgjidhje te sistemit te inekuacioneve me nje ndryshore quajme cdo vlere te ndryshoresqe eshte
zgjidhje per secilin nga inekuacionet e sistemit. Per te zjidhur sistemin e inekuacioneve me nje
ndryshore:

1. Gjejme fillimisht bashkesine e zgjidhjeve te secilit inekuacion te sistemit.

2. I paraqitim keto bashkesi ne te njejtin bosht numerik.
3. Gjejme prerjen e tyre, e cila eshte bashkesia e zgjidhjeve te sistemit.

Shembull 1
Të zgjidhet sistemi i inekuacioneve 2 {
2 x−3> 0
x −14 x+ 45<0

Zgjidhje
1. Zgjidhim inekuacionin 2 x−3>0

2 x−3>0
2 x>3
3
x>
2
3
Pra, bashkesia e zgjidhjeve te ekuacionit 2 x−3>0 eshte A1=¿ ,+ ∞ ¿ .
2
 
 2. Zgjidhim inekuacionin  x 2−14 x +45< 0
2
x −14 x +45< 0
Per te zgjidhur inekuacionin do te studiojme shenjen e trinomit x 2−14 x +45
−(−14 )−4 10
Kemi a=1 dhe D=¿ Trinomi ka dy rrenje reale x 1= = =5
2 ∙1 2
−(−14 ) + 4 18
dhe x 2= = =9
2∙1 2
Pra x 1=5dhe x 2=9
Plotesojme tabelen

x −∞ 5 9+∞
2
x −14 x +45 + ○ - ○ +
Inekuacioni v

Pra, inekuacioni x 2−14 x +45 ka si bashkesi zgjidhjesh A2=¿5,9 ¿ .

Gjejmë  prerjen e bashkesive A=A 1 ∩ A 2

3
-4 -3 -2 -1 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 +∞
2
Pra, zgjidhja e sistemit është intervali  A=¿ 5,9 ¿.

Problema me inekuacionet