Hoca Ahmet Yesevi

A H M E D Y E S E V Î 1
Editör
Prof. Dr. Necdet Tosun
Yayın Yönetmeni
Alim Korkmaz
Yayın Danışmanı
Prof. Dr. Mehmet Kutalmış
ahmed Yayın Koordinatörü
yesevî
Halil Ulusoy
Yapım
Akademik Sanat Yapım
www.akademiksanatyapim.com.tr
İnceleme Araştırma Dizisi Çevirmen

Yayın No: 23 Kazakça - Rada Nabiyeva
Rusça - Sofya Sorokina
Baskı Tarihi: Nisan 2015 İngilizce - İsmail Eriş
Redaksiyon
Türkçe - Yrd. Doç Dr. Mustafa Karataş
Kazakça - Didar Shauyenov
Rusça - Yrd. Doç Dr. Telli Korkmaz
İngilizce - Vanessa de Obaldia
©Ahmet Yesevi Üniversitesi Hat

Mütevelli Heyet Başkanlığı Avni Nakkaşoğlu • Adem Sakal • Savaş Çevik
Taşkent Cad. Şehit H. Temel Kuğuoğlu Sokak No: 30
Minyatür
06490 Bahçelievler/ANKARA
Tel: 0312 216 06 00 • Faks: 0312 216 06 09 Jahongir Ashurov • Özcan Özcan
www.ayu.edu.tr • yayinlar@yesevi.edu.tr
Tezhip
Semra Ata • Laleh Garehhasanlo • Zeynep Akbaba
Teknik
Tosun, Necdet Abdulkadir Canlı • Ali Rıza Mukaddem
Ahmet Yesevi / Editör: Necdet Tosun . – Ankara : Hoca Ahmet
Yesevi Uluslararası Türk - Kazak Üniversitesi, 2015 Tasarım & Baskı
240 S: 24x31 Cm. – (Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak
Üniversitesi İnceleme Araştırma Dizisi ; Yayın No: 23)
ISBN: 978-9944-237-29-1
SFN Televizyon Tanıtım Tasarım Yayıncılık Ltd. Şti.
1. Ahmet Yesevî, 1093-1166 2. Yesevilik I. Tosun, Necdet
Tel: 0312 472 37 73-74
297.759092
www.sfn.com.tr
ahmed
yesevî
EDİTÖR
PROF. DR. NECDET TOSUN
içindekiler
мазмұнысодержаниеcontents
HOCA AHMED YESEVÎ

Ön söz....................................................................................................................................................................................................................................8
Hoca Ahmed Yesevî................................................................................................................................................................................. 15
Hayatı................................................................................................................................................................................................................................. 19
Eserleri............................................................................................................................................................................................................................. 22
Menkıbeleri.............................................................................................................................................................................................................. 25
Türbesi.............................................................................................................................................................................................................................. 33
Yesevîlik.......................................................................................................................................................................................................................... 36
Yesevîlikte Tasavvufi Eğitim....................................................................................................................................................... 41
Bibliyografya.......................................................................................................................................................................................................... 50
ҚОЖА АХМЕТ ЯССАУИ

Алғысөз......................................................................................................................................................................................................................... 52
Қожа Ахмет Яссауи........................................................................................................................................................................ 55
Қожа Ахмет Яссауидің Өмірі..................................................................................................................................... 57
Шығармалары................................................................................................................................................................................................. 59
Аңыздар....................................................................................................................................................................................................................... 60
Кесенесі......................................................................................................................................................................................................................... 63
Яссауилік ................................................................................................................................................................................................................ 64
Яссауилікте сопылық білім беру.......................................................................................................................... 68
Пайдаланылған әдебиеттер.............................................................................................................................................. 71
4 A H M E D Y E S E V Î
ХОДЖА АХМЕД ЯСАВИ
Предисловие........................................................................................................................................................................................................ 72
Ходжа Ахмед Ясави....................................................................................................................................................................... 75
Жизнь Ходжи Ахмеда Ясави..................................................................................................................................... 77
Произведения................................................................................................................................................................................................... 79
Предания................................................................................................................................................................................................................... 80
Гробница.................................................................................................................................................................................................................... 83
Ясавия............................................................................................................................................................................................................................. 84
Ясавия и суфийское образование....................................................................................................................... 87
Библиография................................................................................................................................................................................................. 91
KHOJA AHMED YASAWI

Foreword....................................................................................................................................................................................................................... 92
Khoja Ahmed Yasawi............................................................................................................................................................................. 95
The Biography of Khoja Ahmed Yasawi............................................................................................................... 96
His Works................................................................................................................................................................................................................... 98
His Manaqib (the Tales or Narratives about Him)........................................................................... 99
His Tomb................................................................................................................................................................................................................. 102
The Sufi Order of Yasawiyya.................................................................................................................................................. 103
Sufi Training in Yasawi Sufi Order............................................................................................................................ 106
Bibliography....................................................................................................................................................................................................... 109
HİKMETLER, ХИКМЕТТЕР, ХИКМЕТЫ, HIKMETS................................. 111

Bibliyografya, Пайдаланылған Әдебиеттер,
Библиография, Bibliography............................................................................................................................................. 236
ön söz
XII. yüzyılda Orta Asya’da yaşamış olan Hoca Ahmed Yesevî, hem İslâmiyet’in ya-
yılmasında hem de ahlâk ve maneviyatın kökleşmesinde önemli katkıları ol-
muş, ayrıca söylediği hikmet tarzı şiirlerle Türk dili ve edebiyatına önemli hizmetleri geç-
miş bir âlim, mutasavvıf ve şairdir. Hakkında dilden dile aktarılan menkıbeler ve kendi-
sine nispet edilen birkaç risâle hâricinde onun görüşlerini ve duygu dünyasını günümüze
aktaran en önemli eserler, şiirlerinin toplandığı Dîvân-ı Hikmet ile talebesi ve müridi Sûfî
Muhammed Dânişmend’in kaleme aldığı Mir’âtü’l-kulûb isimli eserdir.
Dîvân-ı Hikmet’in yazma nüshalarındaki şiir sayılarının birbirinden farklı olması ve eski
tarihli yazmalarının pek bulunmaması sebebiyle bu eserin önce dilden dile aktarıldığı,
sonraları kaleme alınırken farklı şekillerde derlendiği ve hatta başka şâirlere ait şiirle-
rin de bu mecmualara karışmış olabileceği tahmin edilmektedir. Bununla birlikte Dîvân-ı
Hikmet’teki tüm şiirler, Hoca Ahmed Yesevî’nin dinî, ahlâkî ve tasavvufî görüşlerini yan-
sıtacak niteliktedir.
Yesevî’nin gönül dünyasını günümüze taşıyan bu şiirler, Doğu Türkçesi yazı dili gelene-
ği içerisinde, Çağatay Türkçesiyle kaleme alındığı için günümüzde rahatça anlaşılama-
maktadır. Bu şiirlerin hem çağdaş Türk lehçelerine hem de İngilizce ve Rusça gibi dünya-
da yaygın konuşulan dillere çevrilerek insanlığın istifadesine sunulması önemli bir ihti-
yaçtı. Bu ihtiyacı kısmen de olsa karşılamak için Dîvân-ı Hikmet’ten önemli gördüğümüz
Hikmetler seçilmiş ve Türkiye Türkçesi, Kazak Türkçesi, Rusça ve İngilizceye çevrilerek
birçok kişinin okuyup anlayarak istifade edebileceği bir seçmeler mecmuası meydana
getirilmiştir. Bununla birlikte, Dîvân-ı Hikmet yüzlerce yıl Arap harfleriyle yazılıp basıl-
dığı için özgün yazımlarını göstermek, bu hâtırayı yâd etmek ve bir nostaljiyi günümüze
sanatlı bir şekilde taşımak gayesiyle seçilen Hikmetlerin Arap harfli yazımı, Latin harfli
okunuşu, sadeleştirme ve tercümeleri birlikte verilmiştir. Hoca Ahmed Yesevî’nin hayatı
PROF. DR.
NECDET TOSUN
ve menkıbeleri ile ilgili yeni çizilmiş minyatürler ile bazı şiirlerin hat sanatıyla yazılmış
levhaları da esere sanat açısından ayrı bir değer katmıştır. Sonuçta meydana gelen bu
güzel sanat eseri, Hoca Ahmed Yesevî’nin hayatı, menkıbeleri ve Yeseviyye tarikatının
âdâbı hakkında bir giriş ile birlikte okuyucularımıza takdim edilmiştir.
Dîvân-ı Hikmet’ten seçmeler yapılırken eserin Arap harfleriyle yapılan iki baskısından
yararlanılmıştır. Bunlardan birincisi, eserin Kazan 1904 baskısının Dayrabay Serıkbayu-
lı ve S. Rafiddinov tarafından yine Arap harfleriyle ve bilgisayarda dizilerek 2001 yılında
Almatı’da yapılan neşridir. İkincisi ise Kuanışbek Kârî, Galiya Kambarbekova ve Rasul
İsmailzâde tarafından hem Arap harfleri hem de Kazakça uyarlaması (tercümesi) ile bir-
likte hazırlanan ve 2000 yılında Tahran’da yapılan baskısıdır. Bu ikinci neşri hazırlayan-
lar Dîvân-ı Hikmet’in Kazan 1893 ve İstanbul 1897 baskılarını mukayese ederek daha
sağlam bir metin oluşturdukları için, yaptığımız seçmelerde daha çok bu ikinci nüshayı
esas aldık.
Seçilen hikmetlerin Türkiye Türkçesine çevirisi/uyarlaması tarafımızdan yapılmış olup
gerektiğinde Abuşka Lügatı ve Şeyh Süleyman Buhârî’nin Lügat-ı Çağatay ve Türkî-i
Osmânî gibi sözlükleri ile daha önce Kemal Eraslan ve Hayati Bice tarafından yapılan
neşirlerin sonundaki lügatçelerden de istifade edilmiştir. Dîvân-ı Hikmet daha önce
Rusça ve İngilizce gibi dillere bu miktarda tercüme edilmemiş olduğundan, hazırlanan bu
eser, bu iki dili bilenler için de önemli bir kaynak olacaktır. Esasen Ahmed Yesevî gibi bir
değerimizin şimdiye kadar farklı dillere çevrilip dünyaya yeterince tanıtılamamış olması
bir kayıp idi. Farklı dillere tercümeleri, hat ve minyatürleriyle hem ilim hem de sanat
eseri olan bu çalışma, Ahmed Yesevî’nin dünyaya tanıtılması konusunda da önemli bir
katkı olacaktır. Bu çalışmayı hazırlayan ekip olarak, eserin basılmasını üstlenen Ahmet
Yesevî Üniversitesine müteşekkir olduğumuzu bildirmek isteriz.
Minyatür: Özcan Özcan “Yesevî Atamızdan Anadolu’ya”
Миниатюра:Озжан Озжан, Яссауи атамыздан Анадолуға
Миниатюра:Озджан Озджан, От предка Ясави до Анатолии
Miniature: Ozcan Ozcan, From our ancestor Yasawi to Anatolia
Hoca
Ahmed Yesevî
O rta Asya’da İslamiyet’in yayılmaya başla-

masıyla birlikte, Hicrî II. (M.VIII.) asır-
dan itibaren bölgede zahid ve sûfîler de görülmeye
başlamıştır. Bugünkü Türkmenistan sınırları içinde
hallesi’nde yaşayan Ebû Bekir Muhammed b. İs-
hâk Kelâbâzî (ö. 380/990) tasavvufun öğretilerini
et-Ta‘arruf li mezhebi ehli’t-tasavvuf isimli Arapça
eserinde toplamış, ayrıca Bahru’l-fevâid isimli ese-
bulunan Merv şehrinde dünyaya gelen Abdullah b. rinde bazı hadislere tasavvufî yorumlar yapmıştır.
Mübârek (M. 181/797) hem hadis âlimi hem de
Tekke âdâbını tespit eden ve düzenlediği semâ
zahid ve sûfî idi. Merv şehrinde iki tekke (ribât)
meclislerinde okuduğu âşıkâne şiirlerle tanınan
kurduğu ve buralarda halkı irşad ettiği nakledilir.
Ebû Saîd-i Ebü’l-Hayr (ö. 440/1049) bugün Türk-
Özbekistan sınırları içinde bulunan Nahşeb (bu-
menistan’da bulunan Meyhene’de yaşamış ve orada
günkü adı Karşı) ve Tirmiz şehirleri de birçok âlim
vefat etmiştir. Türkmen halkı arasında “Mene Baba”
ve sûfînin yetiştiği bölgelerdi. “Sûfîyi hiçbir şey bu-
lakabıyla anılır. Hayatı, menkıbeleri ve sözleri Mu-
landıramaz, aksine her şey onunla saf ve duru hâle
hammed b. Ebû Ravh Lütfullah’ın (ö. 541/1147)
gelir.” diyen Ebû Türâb Nahşebî (ö. 245/859-860)
Hâlât u Sühanân-ı Şeyh Ebû Sa‘îd ve Muhammed
ile velîlik konusundaki fikirleriyle tanınan ve çok
b. Münevver’in Esrârü’t-tevhîd fî makâmâti’ş-Şeyh
sayıda Arapça tasavvufî eser kaleme alan Hakîm
Ebî Sa’îd isimli Farsça eserleriyle günümüze ulaş-
Tirmizî (m. 320/932-933) bu sûfîlerin en meşhur-
mıştır. Mevlânâ Celâleddin Rûmî’ye nispet edilen
larındandır. Hakîm Tirmizî’nin kabri Tirmiz şeh-
ve: “Yine gel, yine gel, ne olursan ol, yine gel” diye
rinde hâlâ önemli bir ziyâretgâhtır.
başlayan meşhur rubâî de aslında Mevlânâ’dan iki
Buhara ve Semerkand ise hem alimleri hem de asır önce yaşayan Ebû Sa‘îd-i Ebü’l-Hayr’ın şiirleri
sûfîleriyle Orta Asya’nın en önemli kültür mer- arasında yer almaktadır.
kezleriydi. Buhara’nın Kelâbâz (Kelâbâd) Ma-
Tunçtan yapılmış kapı tokmağı Дверная колотушка из бронзы

Қоладан жасалған есік тоқпағы Bronze door knocker
Arslan Bab Türbesi - Otrar / Kazakistan Мавзолей Арыстан Баба, Отрар/ Казахстан
Арыстан баб кесенесі Отырар/ Қазақстан Mausoleum of Arslan Bab, Otrar/ Kazakhstan
Yusuf Hemedani Türbesi - Türkmenistan Мавзолей Юсуфа Хемедани / Туркменистан
Юсуф Хемедани кесенесі Түркменістан Mausoleum of Yusuf Hamadani /Turkmenistan
Keşfu’l-mahcûb isimli eserin müellifi Hücvîrî yayılması için pek müsait bir zemin değildi. Orada
(ö. 465/1072) Fergana bölgesinde bazı mutasav- ancak dinî kurallara sıkıca bağlı bir tasavvuf anla-
vıflarla karşılaştığını, buradaki halkın şeyhlere yışı gelişip yayılabilirdi ve neticede öyle oldu. Bağ-
“Bâb” dediğini nakleder. Aslında bu durum Orta dat Nizâmiye Medresesi’nde eğitim görüp hoca
Asya’daki diğer bölgeler için de geçerlidir. Ahmed olmuş, sonra Horasan tasavvuf kültüründe yetişmiş
Yesevî’nin bir süre yanında eğitim aldığı Otırarlı bir sûfî olan Yûsuf Hemedânî, Mâverâünnehr’deki
Arslan Bâb ile Arslan Bâb türbesi içinde kabirleri birkaç müridine irşad izni verip halife olarak tâyin
olan Karga Bâb ve Laçin Bâb da bu unvanı taşı- ettiği zaman Orta Asya’nın en önemli iki tasavvuf
maktaydılar. Nesebnâme’lerde Ahmed Yesevî’nin ekolünün tohumlarını da atmış oluyordu.
babası, dedesi ve diğer bazı akrabalarının “Şeyh”
Yûsuf Hemedanî’nin (ö. 535/1140) iki önemli
olarak zikredilmesi, bu bölgede Yesevî’den önce de
müridi Hoca Ahmed Yesevî ve Abdülhâlik Guc-
tasavvufî hareketlerin önemli derecede etkili oldu-
düvânî sonraları Orta Asya’nın en yaygın tarikat-
ğunu göstermektedir. Bu şeyh ve dervişlerin göçe-
ları olan Yeseviyye ve Hâcegân (sonraki adıyla
be ve yerleşik Türkler arasında, özellikle Sirderya
Nakşbendiyye) isimli tasavvuf ekollerinin kurucu-
kenarlarında ve bozkırlarda basit Türkçe ile halka
su olmuşlardır. Yûsuf Hemedânî’nin kaleme aldığı
hitap ederek İslâm’ı ve tasavvuf ahlâkını yaydıkları
bazı tasavvufî eserler günümüze ulaşmıştır. Bun-
anlaşılmaktadır.
lardan en meşhuru Rutbetü’l-hayat isimli Farsça
Orta Asya genelde fütüvvet ve melâmet vasfıyla eserdir. Yûsuf Hemedânî’den dinî ve tasavvufî eği-
öne çıkan Horasan tasavvuf kültürünün etkisi al- tim aldıktan sonra kendi memleketi olan Yesi’ye
tındaydı. Bununla birlikte Semerkand ve Buhara dönüp orada halkı irşâd eden Hoca Ahmed Ye-
gibi şehirlerde güçlü medreseleri ve alimleri olan sevî, Orta Asya’nın manevî hayatında derin izler
bu muhit, Horasan’ın kalenderî meşrep sûfîlerinin bırakmış önemli bir mutasavvıftır.
Hayatı
A hmed Yesevî bugün Kazakistan’ın Çim-

kent şehri yakınlarında yer alan Sayram
kasabasında dünyaya gelmiş, dinî tasavvufî eğiti-
mini tamamladıktan sonra yine o bölgedeki Yesi
Eğitimini bitirdikten sonra Yesi’de dergâh ku-
rup insanları dinî ve ahlâkî yönden yetiştiren Hoca
Ahmed Yesevî, tasavvufî düşüncelerini Türkçe ve
sade şiirler ile anlatmış, hikmet adı verilen bu şiir-
(bugünkü adıyla Türkistan) şehrine yerleşmiş, ler zamanla toplanarak Dîvân-ı Hikmet mecmua-
uzun yıllar halkı maneviyat yolunda irşad ettikten ları meydana gelmiştir. Bazı menkıbelerde ağaçtan
sonra burada vefat etmiş bir mutasavvıftır. Babası tahta kaşık yontup satarak geçimini temin ettiği
İbrahim Şeyh, Sayram ve civarında müridleri olan ifade edilmekteyse de, aslında varlıklı bir aileye
tanınmış bir sûfî idi. Anne ve babasını küçük yaşta mensup olduğu anlaşılmaktadır. Hakkında nakle-
kaybeden Ahmed Yesevî, bir süre Otırar’daki Ars- dilen menkıbelerden anlaşıldığı kadarıyla Yesevî,
lan Bab isimli şeyhin yanında dinî-tasavvufî eğitim dergâhtaki zikir usulü sebebiyle dönemindeki bazı
gördü. Onun da vefat etmesi üzerine başka şehir- âlimler tarafından eleştirilmiştir. O da bazı şiirle-
lerde eğitimine devam etti. rinde samimiyetten uzak alimler ile sahte sûfîleri
tenkit etmiştir. Sohbetlerinde ve şiirlerinde en çok
Zamanın önemli ilim merkezlerinden Buha-
işlediği konular Allah ve peygamber sevgisi, fakir
ra’ya giden Ahmed Yesevî burada Yûsuf Heme-
ve yetimleri korumak, dinî kurallara riayet, güzel
dânî’ye intisap edip müridi oldu. Bazı kaynaklarda
ahlâk, zikir, nefs ile mücadele, kendini eleştirmek
Yesevî’nin Şihâbeddin Sühreverdî’ye (ö. 632/1234)
(melâmet), ölümü düşünmek, manevî mertebeler
veya Ebu’n-Necîb Sühreverdî’ye (ö. 563/1168-69)
ve bu mertebeleri aşmadan şeyhlik iddiasında bu-
de mürid olup icâzet aldığı söylenir. Akrabaları
lunmanın kötülüğü gibi mevzulardı.
arasında başka şeyhler de olan ve babasının Ye-
si’deki halifesi Mûsâ Hoca ile yakınlığı bulunan Rivayete göre Ahmed Yesevî altmış üç yaşına
Ahmed Yesevî’nin bu akraba geldiğinde dergâhında yerin al-
çevresinden de önemli derece- tına küçük bir oda şeklinde
de tasavvufî eğitim almış olma- çilehane yaptırdı. Ömrünün
sı muhtemeldir. kalan kısmını çoğunlukla ora-
da ibadet ve tefekkürle geçirdi. Geç dönemlere ait Ahmed Yesevî’nin Yesi’de irşada başladığı sıra-
bazı kaynaklarda Ahmed Yesevî’nin Hicrî 562 (M. larda Orta Asya’da İslâmlaşmanın yanı sıra yaygın
1166-67) senesinde vefat ettiği belirtilmiş ise de, tasavvuf hareketleri de vardı. Bu dönemde Yesevî,
bazı araştırmacılar bu tarihin biraz daha ileriye Taşkent ve Sirderya ötesindeki bozkırlarda yaşayan
alınması gerektiğini düşünmektedirler. göçebe Türkler arasında büyük bir etkiye sahip ol-
muştu. İslâm’ın esaslarını, güzel ahlâkı, tasavvufun
Ahmed Yesevî’nin İbrahim adında bir oğlu ol-
âdâb ve erkânını basit ve yalın bir dille öğretiyor-
muşsa da kendisi hayattayken vefat etmiştir. Ye-
du. Bunun için, halk edebiyatından alınan anlatım
sevî’nin nesli Gevher isimli kızı sayesinde devam
teknikleriyle örülmüş hece vezninde manzumeler
etmiştir. Türkistan, Mâverâünnehir ve Orta Asya’da
söylüyordu. Hikmet adı verilen bu manzumeler,
olduğu gibi Anadolu’da da kendilerini Ahmed Ye-
dervişleri vasıtasıyla en uzak Türk topluluklarına
sevî’nin neslinden sayan pek çok ünlü şahsiyet çık-
kadar ulaştırılıyordu. Bu sayede Yesevîlik, kısa süre
mıştır. Semerkantlı Şeyh Zekeriyyâ, Üsküplü Şâir
içinde Orta Asya Türkleri arasında yayıldı.
Atâ ve Evliya Çelebi bu isimlerden birkaçıdır.
Müridlerinden Sûfî Muhammed Dânişmend’in
XIV. yüzyılın sonunda Emîr Timur, Türkis-
kaleme aldığı Mir’âtü’l-kulûb isimli eserde Ahmed
tan bozkırlarında şöhreti ve nüfuzu iyice yayılmış
Yesevî’den nakledilen: “Âhir zamanda bizden son-
olan Ahmed Yesevî’nin kabrini ziyaret edip kabrin
ra öyle şeyhler zuhûr edecek ki, şeytan onlardan
üstüne bir türbe yapılmasını emretmiş, birkaç yıl
ders alacak ve onlar Şeytan’ın işini yapacaklar…
içinde türbe, cami ve dergâhıyla birlikte bir külli-
Ehl-i Sünnet ve Cemâati düşman görüp ehl-i bi-
ye oluşturmuştur. Bugün bu türbe Orta Asya’nın
dat ve dalâleti sevecekler” şeklindeki sözleri ile bazı
en önemli ziyaret yerlerinden biridir. Ahmed Ye-
Dîvân-ı Hikmet nüshalarında yer alan:
sevî’nin çilehânesi ile türbesi arasında yüz metre
kadar mesafenin olması, onun ilk ve asıl dergâhının “Mürşidlikni da‘vâ kılur şartın bilmes
çilehane bölgesinde olduğunu akla getirmektedir. Helâl haram, sünnet, bid’at farkın bilmes
Vefatından sonra defnedildiği yere zamanla büyük Bû-Hanîfe mezhebinde hergiz yürmes
bir külliye yapılınca kütüphane, aşevi, mescid ve Diger bid‘at mezheplerdin yürürler-e”
derviş hücrelerinden oluşan yeni ve daha büyük bir
şeklindeki ifadeleri, diğer Orta Asya Türkleri gibi
dergâh meydana gelmiş olmalıdır.
Ahmed Yesevî’nin de Sünnî ve Hanefî olduğunu
göstermektedir.
Ahmed Yesevî’nin sözlerini ihtivâ eden en eski
eserlerden biri Sûfî Muhammed Dânişmend’in
Mir’âtü’l-kulûb isimli Çağatay Türkçesi ile yazıl-
mış olan eseridir. Yesevî’nin menkıbelerini ihtivâ
eden en eski eser de Hüsâmeddin Sığnâkî’ye (ö.
711/1311-1312) nisbet edilen Farsça menâkıb
risâlesidir. Bu eserlerin her ikisi de yayınlanmıştır.
Ahmed Yesevî, hikmetlerdeki düşünceleri ve bil-
hassa menkıbevî hayatıyla Orta Asya tasavvufunun
en büyük isimlerinden biri olmuştur.
Minyatür: Cihangir Aşurov, Arslan Bab ve Genç Hoca Ahmed Миниатюра: Джихангир Ашуров, Арыстан баб и молодой Ходжа Ахмет
Миниатюра: Жиһангир Ашуров, Арыстан баб және жас Қожа Ахмет Miniature: Jikhangir Ashurov, Arslan Bab and young Khoja Ahmed
Divan-ı Hikmet,
Fransa Milli Kütüphanesi
Диуани Хикмет,
Франция ұлттық кітапханасы
Eserleri Диван-и Хикмет,

Национальная библиотека Франции
Divan-i Hikmet,
National library of France
1. Dîvân-ı Hikmet 3. Risâle der Âdâb-ı Tarîkat

Yesevî’nin Türkçe şiirlerini içine alan derleme- Taşkent’te yazma nüshaları bulunan bu küçük
nin adıdır. Dîvân-ı Hikmet nüshaları, muhteva ba- Farsça eser, tarikat âdâbı ve makamları, mürid
kımından olduğu kadar dil bakımından da önemli mürşid ilişkileri, dervişlik, Allah’ı tanımak ve ilâhî
farklılıklar arzeder. Bu durum, hikmetlerin farklı aşk gibi konular hakkındadır. S. Mollakanagatulı
şahıslar tarafından yazıldığını veya derlendiğini tarafından Kazak Türkçesi’ne tercüme edilerek ya-
gösterir. Bir kısmı kaybolan veya zamanla değişik- yınlanmıştır (Almatı 2012).
liğe uğrayan hikmetler derlenirken yeni hikmetler
eklenmiş, böylece ana metin kısmen aslından uzak- 4. Risâle der Makâmât-ı Erba‘în
laşmıştır. Bununla birlikte, bütün hikmetlerin te- Yesevî’ye nisbet edilen Farsça, yazma ve küçük
melinde Yesevî’nin inanç ve düşünceleri ile tarîka- bir eser olup şeriat, tarikat, marifet ve hakikattan
tının esasları bulunur. Hikmetler, Türkler arasında her biri hakkında onar makam olmak üzere toplam
bir düşünce birliğinin teşekkül etmesi bakımından kırk makam ve kaideyi ihtiva etmektedir. Şimdi-
çok önemlidir. Dîvân-ı Hikmet eski ve yeni harf- lik bilinen tek nüshası Kütahya Tavşanlı Zeyti-
lerle birçok kez yayımlanmıştır. noğlu İlçe Halk Kütüphanesi’ndedir (nr. 1056, vr.
112a-113a).
2. Fakrnâme
Yesevî’ye izafe edilen ve Çağatay Türkçesi ile
yazılmış olan Fakrnâme, Dîvân-ı Hikmet’in Taş-
kent ve bazı Kazan baskılarında yer alır. Müstakil
bir risâleden çok Dîvân-ı Hikmet’in mensur bir
mukaddimesi olan Fakrnâme, Kemal Eraslan tara-
fından yayınlanmıştır.
Dîvân-ı Hikmet, Taş Baskıları

Диуани Хикмет, Литография
Диван-и Хикмет, Литография
Divan-i Hikmet, Lithography
Dîvân-ı Hikmet, Cihangir Aşurov Kolleksiyonu Диван-и Хикмет, Коллекция Джихангира Ашурова
Диуани Хикмет, Жиһангир Ашуров жинағы Divan-i Hikmet, The Jikhangir Ashurov collection
Dîvân-ı Hikmet, Cihangir Aşurov Kolleksiyonu Диван-и Хикмет, Коллекция Джихангира Ашурова
Диуани Хикмет, Жиһангир Ашуров жинағы Divan-i Hikmet, The Jikhangir Ashurov collection
Menkıbeleri
A hmed Yesevî’nin hayatı hakkında eski kaynaklardaki bil-
giler oldukça sınırlıdır. O, Türk Dünyası’nda gerçek ha-
yatından ziyade menkıbeleri ile tanınmıştır. Bu menkıbelerden bir
kısmı onun hayatı ve düşünceleri hakkında fikir verecek nitelik-
teyken, diğer bazıları halk muhayyilesinin ürünüdür. Kendisine
ait birçok menkıbeden bazıları şunlardır:
Arslan Bâb, menkıbeye göre, ashâbın önde gelenlerinden idi.
(Bâb, şeyh demektir. Bu kelime sonraları bazı eserlere Baba diye
geçmiştir). Hz. Peygamber’in gazâlarından birinde ashâb-ı kirâm
aç kalarak peygamberin huzuruna geldiler ve biraz yiyecek istir-
ham ettiler. Hz. Peygamber’in duâsı üzerine Cebrâil Cennetten
bir tabak hurma getirdi. Fakat o hurmalardan bir tanesi yere düş-
tü. Cebrâil dedi ki: “Bu hurma sizin ümmetinizden Ahmed Ye-
sevî adlı birinin kısmetidir.” Her emanetin sâhibine verilmesi tabiî
olduğu için Hz. Peygamber ashâbından birini bu iş ile vazifelen-
dirmek istedi. Neticede hurmayı Arslan Bâb’ın ağzına attı ve çok
sonraları yaşayacak olan Ahmed Yesevî’nin terbiyesi ile meşgul
olmasını söyledi. Dört yüz küsür yıl yaşayan Arslan Bâb Sayram’a
yahut Yesi’ye geldi ve vazifesini yerine getirdi.
Bazı soy şecerelerinde Arslan Bâb, Ahmed Yesevî’nin baba-
sı İbrahim Şeyh’in akrabası olarak görülmektedir. Muhtemelen
Arslan Bâb’ın âlem-i mânâda (rüyada) gördüğü bu hurma hâdise-
si sözlü rivayetlerde değişmiş ve bu menkıbe meydana gelmiştir.
Ahmed Yesevî hazretleri vakitlerini üçe ayırırdı. nıp kendisini imtihan etmek ve şüphesini gidermek
Günün büyük bölümünde ibâdet ve zikirle meşgul gayesiyle yanına bazı arkadaşlarını alarak yola çıktı.
olurdu. İkinci kısmında talebelerine zâhirî ve bâtınî Yesevî’nin her tarafta talebeleri olduğunu, her za-
ilimleri öğretirdi. Üçüncü bölümünde ise alın teri man sohbetinde binlerce kişinin hazır bulunduğunu
ile geçimini sağlamak üzere tahta kaşık ve kepçe öğrenmişti. “Ben üç bin mesele ezberledim, hepsini
yaparak bunları satardı. Bir rivayete göre, onun hâl- ayrı ayrı sorar onları imtihan ederim.” diye düşündü.
den anlar bir öküzü vardı. Bu öküzün sırtına bir Bu sırada Ahmed Yesevî hazretleri tekkesinde bu-
heybe asar, içine de yaptığı kaşık ve kepçeleri ko- lunuyordu. Talebesi Sûfî Muhammed Dânişmend’e:
yup Yesi çarşısına salıverirdi. Kim kaşık ve kepçe- “Bakar mısın, bize kimler geliyor?” buyurdu. Dâniş-
den alırsa ücretini heybenin gözüne bırakırdı. Mal mend, Mervezî’nin yanındakilerle birlikte ve hâfıza-
alıp da ücretini vermeyen olursa, öküz o kimsenin sında üç bin mesele ile geldiğini söyledi. Yesevî’nin
peşini bırakmaz, nereye gitse peşinden o da gider- emri ile Muhammed Dânişmend, o üç bin mese-
di. Adam ücreti heybeye koymadıkça o kimsenin leden binini Mervezî’nin hâfızasından sildi. Sonra
yanından ayrılıp başka yere gitmezdi. Akşam olun- Yesevî hazretleri talebelerinden Süleyman Hakîm
ca da Ahmed Yesevî’nin evine gelirdi. Ata’ya aynı şekilde emretti. O da öyle yaptı. Mer-
vezî, hâfızasında kalan bin mesele ile Yesi’ye geldi.
***
Hoca Ahmed Yesevî’nin yanına gelip: “Allah’ın kul-
Hârezm’in Urgenc şehrinde İmâm Mervezî larını doğru yoldan ayıran sen misin?” dedi. Yesevî
(bazı kaynaklarda Mergazî veya Merâgî) nâmında hiç kızmadı. Karşılık da vermedi. “Şimdilik üç gün
bir âlim vardı. Ahmed Yesevî hakkında söylenen misafirimiz olun, sonra görüşürüz.” buyurdu. Üç
uygunsuz sözler ona kadar gitmişti. Bu sözlere ina- gün sonra bir kürsü kuruldu. Mervezî konuşmak
için kürsüye çıktı. Ahmed Yesevî Hakîm Ata’ya geri ettiklerini ve öküzlerinin Ahmed Yesevî’nin tekke-
kalan bin meseleyi de silmesini söyledi. Hakîm Ata, sine götürüldüğünü anladıklarını bildirdiler. Kadı,
Allah Teâlâ’ya dua etti. Aklındaki bin mesele de si- Ahmed Yesevî’nin tekkesine girip öküzlerini araya-
lindi. Mervezî, kürsü üstünde bir şeyler konuşmak bileceklerini söyleyince tekkeye geldiler ve doğruca
istedi. Fakat hâfızasında hiçbir meselenin bulunma- gece gizledikleri öküzün yanına vardılar. Tam mak-
dığını anladı. Kitap ve defterlerini açıp oradan oku- satlarına kavuşmuş olduklarını zannediyorlardı ki
mak istedi. Fakat defterindeki yazıların da silinmiş Yesevî’nin kerameti tecellî edip iftiracıların hepsi
olduğunu gördü. Sayfalar bomboştu. Bu hâli gören bir anda köpek oldular. O öküz etine hücum edip
Mervezî kusurunu anladı, tevbe etti ve Ahmed Ye- kısa zamanda bitirdiler. Böylece esas hâlleri anlaşıl-
sevî’ye mürid oldu. Onun yanında yüksek derecelere mış oldu. Dışarıda kalıp bu müthiş manzarayı sey-
ulaştı. redenler hayret, dehşet ve korku içerisinde Ahmed
Yesevî’nin eteklerine yapıştılar. Pişman olduklarını
***
bildirip affedilmeleri için yalvarmaya başladılar.
Yine bir menkıbeye göre, Yesi şehrine yakın bir Yesevî hazretleri merhamet edip dua etti. Böylece
yerde Savran diye bir kasaba vardı. Bura halkının tekrar eski hâllerine döndüler. Başka bir menkıbeye
çoğu gayr-i müslim olup müslüman Yesi halkına ve göre, bu Savranlılar Hoca Ahmed Yesevî’nin oğlu
özellikle Ahmed Yesevî hazretlerine çok düşman- İbrahim’i öldürmüş ve başını kesip bir havluya sa-
dılar. Ahmed Yesevî’nin büyüklüğü, kerâmetleri rarak Yesevî’ye kavun diye getirmişlerdi.
etrafa yayıldıkça ve ona bağlı olanların sayısı her
***
geçen gün arttıkça Savranlılar ziyadesiyle rahatsız
oluyorlar, Hoca hazretlerine olan düşmanlıkları da Başka bir menkıbeye göre, Hoca Ahmed Yesevî
artıyordu. Bir gün Ahmed Yesevî’ye iftira etmek is- bir gün dergâhının önünde oturuyordu. Yoldan
tediler. Bir yere toplandılar. İçlerinden birinin ökü- geçmekte olan bir grup çocuk gördü. Câmiye veya
zünü getirip mezbahada kestiler. Sadece ayaklarını medreseye Kur’ân öğrenmek için giden bu çocuk-
bıraktılar. Ertesi gün de kadıya gidip şikâyet ettiler. lar mushaflarını bir torba (kılıf ) içine koymuş ve
Öküzlerinin çalınıp mezbahada kesildiğini, kanları boyunlarından aşağı sarkıtmışken, içlerinden bir
akarak aceleyle götürüldüğünü, kan izlerini takip tanesi Kur’ân’a olan saygısından dolayı mushafı-
nı başının üzerinde taşıyordu. Ayrıca medreseden Ahmed Yesevî, çok sevdiği Hz. Peygamber’in
evine dönerken hocasının bulunduğu tarafa sırtını 63 yaşında vefat ettiğini düşünerek kendisi de bu
dönmemek için geri geri yürüyerek gidiyordu. Bu yaşa geldikten sonra yeryüzünde fazla dolaşmak
durumu gören Ahmed Yesevî o çocuğa: “Oğlum! istemedi. Vaktinin çoğunu dergâhında bir yeraltı
Hocandan, anne ve babandan izin al, senin dinî odası şeklinde oluşturduğu çilehanesinde geçiri-
eğitimini ben vereyim.” dedi. Çocuk gerekli izinle- yordu. Önde gelen talebelerinden Seyyid Mansûr
ri alıp Yesevî’nin dergâhına geldi. Uzun yıllar dinî Ata bu çilehaneye ilk defa indiği zaman gördüğü
eserler okuyup ilim tahsil etti, ardından mürid olup manzaraya üzüldü. “Şeyhim bu dar yerde sıkıntı
maneviyatta ilerledi. Bu çocuğun adı Süleyman idi. içindedir,” diye düşünerek ağlamaya başladı. O sı-
Bir gün Ahmed Yesevî Süleyman ve diğer birkaç rada gözünden perdeler açıldı, o daracık zannettiği
arkadaşını odun toplamak için kıra gönderdi. Ge- yeri bir ucu doğuda, bir ucu batıda gördü ve içinden
len odunlarla yemek pişirilecek ve dervişlere, ta- geçirdiklerinin yanlış olduğunu anladı.
lebelere ve misafirlere ikram edilecekti. Çocuklar
***
odun getirirken yolda yağmur yağmaya başladı.
Süleyman cübbesini (paltosunu) çıkarıp odunlara Bir gün Ahmed Yesevî’nin dergâhında birçok
sardı. Dergâha geldiklerinde diğer çocukların ge- mürid bir araya gelmişti. Ancak burası dar bir yer
tirdiği ıslak odunlar yanmazken Süleyman’ın kuru olduğu için müridler çok terlemişler ve ter ortalı-
odunları yandı. Bunun üzerine Yesevî: “Sen ince ğa saçılmıştı. Dergâhın alt kısmına bir küp koyup
düşünceli yani hikmetli bir iş yapmışsın. Bundan ağzını açtılar. Sızan ter o küpe doluyor ve küpün
sonra senin adın Hakîm Süleyman olsun.” dedi. içinde güzel bir şerbete dönüşüyordu. Sûfîler de bu
Sonraki yıllarda hocası Ahmed Yesevî’den icazet şerbetten içiyorlardı. Sonradan bu küp, “Aşk Küpü”
(diploma) alan ve Bakırgan denen bölgede yerleş- (Hum-i Aşk) diye meşhur oldu.
tiği için Süleyman Bakırganî adıyla da anılan bu
zât, daha ziyade Hakîm Ata diye meşhur olmuştur.
***
Minyatür: Cihangir Aşurov, “Dergaha odun taşıyan dervişler” Миниатюра: Джихангир Ашуров, Дервиши,несущие древесины дарге
Миниатюра: Жиһангир Ашуров, Даргаһқа отын таситын дәруиштер Miniature: Jikhangir Ashurov, Dervishes who is carrying woods to dargah
Hoca Ahmed Yesevi Türbesi Türkistan/Kazakistan Мавзолей Ходжа Ахмеда Ясави Туркестан/ Казакстан
Қожа Ахмет Ясауи кесенесі Түркістан/ Қазақстан Mausoleum of Khodja Ahmed Yasawi, Turkistan/ Kazakstan
Hoca Ahmed Yesevi Türbesi Мавзолей Ходжа Ахмеда Ясави
Қожа Ахмет Ясауи кесенесі Mausoleum of Khodja Ahmed Yasawi
Hoca Ahmed Yesevi Mezarı Могила Ходжа Ахмеда Ясави

Қожа Ахмет Ясауидің мазары Tomb of Khodja Ahmed Yasawi
Türbesi
H oca Ahmed Yesevî miladî 1166 yılında
vefat ettiğinde, içinde çilehanesinin de
bulunduğu dergâhın 100 metre kadar uzağına def-
nedilmiş ve basit bir kabir - türbe yapılmıştı. Bu
Cuma namazlarından sonra ziyaretçilere ikram edil-
diği ve şifalı olduğuna inanıldığı ifade edilmekte-
dir. Bu kazan 1934’te Stalin’in emriyle götürüldüğü
bir sergiden geri getirilmeyerek St. Petersburg’daki
ilk türbe o civarda yaşayan Müslümanlar için kısa Leningrad Hermitage müzesine konmuş, sonraları
zamanda bir ziyaret mekânı olmuşsa de, çok geçme- Kazakistan makamlarının gayreti ile 1989 yılında ye-
den (XIII. yüzyılın başlarında) ortaya çıkan Moğol niden türbedeki yerini almıştır. Üzerinde büyük bir
istilâsı ve bu istilânın yıkıcı etkileri bölgeyi olumsuz kubbe olan bu merkezî bölümün çevresinde mutfak
şekilde etkiledi. XIV. yüzyılın sonlarında Altınorda (halımhâne), mescid, kütüphane, derviş odaları (hal-
devletini yıkıp bu bölgeyi ele geçiren Emir Timur, vethâne), su kuyusu odası (kudukhâne) gibi çeşitli
Moğolistan hanının kızı Tükel Hanım’ı eş olarak maksatlarla planlanmış birçok bölüm vardır.
seçip gelin alayını karşılamak üzere yola çıkmış,
Merkezî bölümün bitişiğinde Orta Asya kül-
yolda Yesi şehrine uğrayıp Hoca Ahmed Yesevî’nin
türünde evliya türbelerinin sembolü olan bir tuğ
kabrini ziyaret etmişti. Bu Yesi ziyareti esnasında
(ucunda at kuyruğu kılları, sancak ve alem olan bir
Timur’un rüyasında Ahmed Yesevî’yi gördüğü, ken-
direk) ve bir kapı yer alır. Bu kapı Ahmed Yesevî’nin
disini zaferle müjdeleyen Yesevî’ye bir şükrâne ol-
mezarının bulunduğu odaya (Gûrhâne) açılmakta-
mak üzere, onun küçük türbesinin yerine büyük bir
dır. Ahşap oyma işçiliği ürünü olan kapının iç ta-
külliye inşa edilmesini emrettiği kaydedilir. Külliye-
rafındaki döküm halkalardan birinde, yapılış tarihi
nin yapımı için o dönemde Türkistan bölgesinin en
olan hicrî 797 (m. 1395) tarihi bulunmaktadır. Bu
meşhur mimarlarından olan Hoca Hüseyin Şîrâzî
mezar odasının üzerinde küçük kubbe vardır. Ye-
görevlendirilmişti.
sevî’nin mezar sandukası, açık yeşil renkte bir taştan
İki kubbeli dikdörtgen bir yapı olan külliyede yapılmıştır. Merkezî bölümün yanlarındaki odalar-
merkezî bölümün ortasında büyük bir kazan yer alır. dan bazılarında başka mezarlar da bulunmaktadır.
Yedi metalin karışımından oluşan bu kazanın etrafın- XVI. yüzyıldan itibaren Kazak Türklerinden bazı
da bazı dualar ve kazan ustası hakkında bilgiler vardır. yüksek mevki sahibi kişiler ve yöneticiler buralara
Önceleri bu kazana hafif tatlandırılmış su koyularak defnedilmiştir.
Tay Kazan Tay Kazan

Тай Қазан Тай Қазан
Hoca Ahmed Yesevi Türbesi Gravürü-1890 Гравюра мавзолея Ходжа Ахмеда Ясави – 1890
Қожа Ахмет Ясауи кесенесі гравюрi – 1890 Gravure of Khodja Ahmed Yasawi`s Mausoleum – 1890
Külliyenin etrafı ve üzeri çinilerle süslenmişken, Türbenin dışını çevreleyen üç cephesinde üst ke-
giriş kapısının bulunduğu cephesi çinisizdir. Bu narı takip eden kuşak şeklinde çinilerle süslü Kur’ân
durum, Timur’un vefatı üzerine külliye inşaatının âyetleri vardır. Bunlar En’âm sûresinin 59-63 âyetle-
bitirilemediği ve çini süslemelerinin kısmen eksik ri arasıdır. Ayrıca dış cephede çinilerle ve Kûfî hatla
kaldığı şeklinde açıklanmaktadır. Hatta ana girişin Allah, Muhammed, el-Hamdü lillah, Allâhü Ekber,
üstündeki kemer kısmının da Timur’un vefatıyla Lâ ilâhe illallah gibi yazılar işlenmiştir. Türbenin
eksik kaldığı ve hicrî 1000 (1591-92) senesinde Bu- dışında giriş kapısına bakan bahçedeki küçük tür-
hara emîri Abdullah Han’ın emri ve desteği ile bu be, Uluğ Beg’in kızı ve Ebu’l-Hayr Han’ın eşi olan
kemerin tamamlandığı belirtilmektedir. Abdullah Râbia Sultan’ın türbesidir.
Han zamanında kurulan iskeleden kalan tahtaların
bir kısmı günümüze kadar ulaşmıştır.
Hoca Ahmed Yesevi Türbesi Надписи хат и керамические украшения
Hat Yazıları ve Çini Süslemeleri мавзолея Ходжа Ахмеда Ясави
Қожа Ахмет Ясауи кесенесіндегі Khat Writings and Tile Works of
көркем жазулар және керамикалық әшекейлер Khodja Ahmed Yasawi`s Mausoleum
Yesevîlik
A hmed Yesevî’nin ardından müridleri vası-
tasıyla onun tasavvuf yolu ve düşünceleri
zamanla Orta Asya’nın farklı bölgelerine yayılmıştır.
Bu yolun takipçilerinin mensup olduğu tarîkata Ye-
tan’ın Karakalpakistan özerk bölgesindeki Kongrat
şehrindedir.
Hakîm Ata’nın en önemli halifesi Zengî Ata’dır
(ö. 656/1258). Taşkent’te yaşayan Zengî Ata’nın ço-
seviyye adı verildiği gibi, cehrî zikir yapmaları sebe-
banlık yaparak geçimini sağladığı ve şeyhi Hakîm
biyle Cehriyye ve mensuplarından çoğunun Türk ol-
Ata’nın vefatından sonra dul kalan hanımı Anber
ması sebebiyle Silsile-i Meşâyıh-ı Türk de denilmiş-
Ana ile evlendiği nakledilir. Zengî Ata’nın meşhur
tir. Ahmed Yesevî’nin en meşhur halifeleri Mansûr
dört halifesi Uzun Hasan Ata, Seyyid Ata, Sadr
Ata, Saîd Ata, Sûfî Muhammed Dânişmend ve
Ata ve Bedr Ata’dır. Bunlardan Seyyid Ata ve Sadr
Hakîm Ata’dır. Yesevîlik daha ziyade Hakîm Ata ve
talebeleri ile devam etmiştir. Ata’nın Deşt-i Kıpçak’taki Sarayçık’a gittiği, orada
bulunan Altınorda hükümdarı Özbek Han’ı İslâmi-
Asıl adı Süleyman Bakırgânî olan Hakîm Ata (ö. yet’e davet ettiği ve Sadr Ata’nın gösterdiği kerâmet
582/1186) tasavvufî eğitimini tamamladıktan son- neticesinde Özbek Han ile birlikte 70.000 kişinin
ra Yesi’den ayrılıp Harezm bölgesine gitmiş ve ora- Müslüman olduğu nakledilir.
da halkı irşad ile meşgul olmuştur. Hocası Ahmed
Yesevî gibi hikmet tarzında Türkçe şiirler söyleyen Ahmed Yesevî’nin bir diğer icazetli müridi (hali-
Hakîm Ata’nın bazı şiirleri Bakırgan Kitabı isimli fesi) Sûfî Muhammed Dânişmend Otırar’da dergâh
mecmua içinde günümüze ulaşmıştır. Âhir Zaman kurup halkı irşad etmiştir. Dânişmend’in en meşhur
Kitabı, Hazret-i Meryem Kitabı ve Mi‘râcnâme gibi talebesi Süzük Ata (bazı kaynaklarda lakabı Sük-
başka manzum eserleri de olan Hakîm Ata’nın ha- çük veya Süksük şeklinde geçer) diye anılan Şeyh
yatı ve menkıbeleri, yazarı belli olmayan Türkçe ve Mustafa’dır. Şeyh Mustafa’nın halifesi İbrahim Ata,
mensur Hakîm Ata Kitabı’nda toplanmıştır. “Barça İbrahim Ata’nın oğlu İsmail Ata’dır. Babası öldü-
yahşı biz yaman, barça buğday biz saman” yani “her- ğünde on yaşında olan İsmail Ata dinî ve tasavvufî
kes iyi biz kötüyüz, herkes buğday (gibi değerli), biz eğitimine Hârezm, Buhara ve Semerkand’da de-
samanız.” ve “Her gördüğünü Hızır bil, her geceyi vam ettikten sonra Hocend’e gidip Şeyh Maslahat
Kadir bil.” gibi sözleri meşhurdur. Kabri, Özbekis- Hocendî’den hilâfet almış ve kendi memleketi olan
Hoca Ahmed Yesevi Türbesi Декорация входной двери могилы

Mezar Giris Kapısı Ahşap Süslemesi Ходжа Ахмеда Ясави
Қожа Ахмет Ясауи кесенесі The Wooden Decoration of Khodja Ahmed Yasawi’s
кабір есігінің ағаш әшекейі Mausoleum’s Entrance Door
Kazıgurt’ta irşada başlamıştır. Oğlu ve halifesi Hoca Kemâl Şeyh’ten sonra silsilenin bu kolu şöyle devam
İshak XIV. yüzyılın ortalarında kaleme aldığı Ha- eder: Şeyh Aliâbâdî (Seyyid Ahmed), Şemseddin
dîkatü’l-ârifîn isimli Türkçe eserinde babası İsma- Özgendî, Abdâl Şeyh (Şeyh Üveys), Şeyh Abdül-
il Ata ve diğer bazı sûfîlerin görüşleri ile Yesevîlik vâsi‘ ve Şeyh Abdülmüheymin. Bu son zâtın XVI.
âdâbına yer vermiştir. İsmail Ata ve oğlu Hoca İs- yüzyılda Taşkent’te yaşadığı bilinmektedir. Bu silsi-
hak’ın kabirleri Kazıgurt yakınlarındaki Turbat’ta- ledeki Şemseddin Özgendî “Şems-i Âsî” mahlasıyla
dır. Yukarıda adı geçen Süzük Ata’nın Taraz’da yö- hikmet tarzında şiirler söylemiştir.
neticilik yapan “Melikü’z-zühhâd” lakaplı bir kişiye
Hâdim Şeyh ile başlayan diğer Yesevî kolu da
hilâfet verdiği, bu silsilenin Ebu’n-Nûr Süleyman
kendi içinde ikiye ayrılarak devam etmiştir: Birinci
Âşık b. Dâvûd ve Cemâleddin Muhammed Kâşgarî
kol Hâdim Şeyh’in halifelerinden Şeyh Cemâleddin
ile devam ettiği anlaşılmaktadır.
Kâşgarî Buhârî, Süleyman Gaznevî, Seyyid Mansûr
Yukarıda adı geçen Zengî Ata’nın mürid ve hali- Belhî (ö. 965/1557) ile devam ederek Osmanlı dö-
felerinden Sadr Ata’dan sonra sırasıyla Elemîn Baba neminde İstanbul’u ziyaret eden Nakşibendî ve
(bazı kaynaklarda Eymen veya Almîn), Şeyh Ali Yesevî şeyhi Ahmed b. Mahmûd Hazînî’ye ulaşır.
Şeyh ve Mevdûd Şeyh halkı irşada devam etmiş- Hazînî’nin eserleri şunlardır: Cevâhiru’l-ebrâr min
lerdir. Mevdûd Şeyh’ten sonra Yeseviyye silsilesi iki emvâci’l-bihâr, Menba‘u’l-ebhâr fî riyâzi’l-ebrâr,
kola ayrılarak devam eder: Bunlardan birisi Kemâl Huccetü’l-ebrâr, Tesellâü’l-kulûb, Câmi‘u’l-mür-
Şeyh Îkânî, diğeri Hâdim Şeyh ile başlamaktadır. şidîn ve Dîvân. Bu koldaki Cemâleddin Kâşgarî
Hoca Ahmed Yesevi Türbesi Фарфоровые мотивы стен мавзолея

Duvar Çini Motifi Ходжа Ахмеда Ясави
Қожа Ахмет Ясауи кесенесінің Wall Tile Design of
қабырғасындағы фарфор оюлар Khodja Ahmed Yasawi’s Mausoleum
Buhârî’den sonra başka bir alt kol Şeyh Hu- diyye koluna da bağlıydı. XIX. yüzyılın baş-
dâydâd Buhârî Gazîregî (ö. 939/1532), Mev- larına kadar izi sürülebilen ve zayıflamış ya
lânâ Velî Kûh-i Zerî, Kâsım Şeyh Azîzân da Nakşibendîliğin içinde erimeye başlamış
Kermînegî (ö. 986/1578-79) ve Pîrim Şeyh olsa da silsilesi bilinen Yesevîlik, bu tarihten
yoluyla devam ederek Âlim Şeyh lakaplı sonra yazılı kaynaklarda izlenemez olmuş,
Muhammed Âlim Sıddîkî’ye (ö. 1043/1633) XIX. yüzyılın sonlarında Ruslar’ın Orta
ulaşır. Bu son zât, 1033’te (1624) tamamla- Asya’da hâkimiyet kurmasının ardından da
dığı Lemehât min nefehâti’l-kuds isimli gözden kaybolmuştur.
Farsça eserinde Ahmed Yesevî’den başla-
yarak kendi dönemine kadar yaşamış olan Yukarıda adı geçen Yesevî şeyhlerinin
birçok Yesevî şeyhi hakkında mühim bilgiler dışında, kaynaklarda hayatı veya silsilesi
vermiştir. Âlim Şeyh’in halifesi olan Mev- hakkında yeterli bilgi bulunmayan başka
lânâ Osman’a intisap ederek hilâfet almış Yeseviyye mensupları da vardır. Ahmed Ye-
bulunan Buharalı Mevlânâ Muhammedî sevî’nin halifelerinden Baba Maçin ve Yaşlıg
İmlâ (ö. 1162/1749-1750) Yesevîliğin yanı Yunus Ata, İsmail Ata’nın müridi Otlug Yu-
sıra Nakşibendiyye’den de icâzetli idi. nus Ata, Bahâeddin Nakşibend’in kendile-
riyle görüştüğü Kusem Şeyh, Halil Ata ve
Âlim Şeyh’in halifelerinden Muham- Pehlivan Ata, Emîr Külâl’in oğlu ile görüşen
med Şerîf Buhârî (ö. 1109/1697) Farsça Kök Ata, Türkistanlı Tonguz Şeyh, sade-
olarak kaleme aldığı Huccetü’z-zâkirîn li ce Türkçe konuştuğu için Türkçü Ata diye
reddi’l-münkirîn isimli eserinde hem cehrî anılan Taşkentli bir Yesevî şeyhi bunlardan
zikrin meşrû olduğunu ispatlamak için de- bazılarıdır.
liller getirmiş, hem de önceki Yesevî şeyhleri
hakkında bilgiler vermiştir. Bu zât Yesevî- Yaşayan bir şeyhten tasavvufî eğitim al-
liğin yanı sıra Nakşibendîlik’ten de icâzetli mayıp rüyasında Ahmed Yesevî’den ya da
idi. Hikmet tarzında Türkçe şiirler yazan sonraki Yesevî şeyhlerinden Üveysî yolla
Kul Şerîf ’in de bu zât olduğu tahmin edil- hilâfet aldığını söyleyen kişiler de olmuştur.
mektedir. Kendisinden sonra silsile sırasıyla XV. yüzyılda Şehrisebz yakınlarında yaşa-
Fethullah Azîzân ve Lütfullah Azîzân ile yan ve Hazret Beşîr diye anılan Seyyid Ah-
devam edip Şeyh Hudâydâd b. Taş Muham- med Beşîrî (ö. 868/1463) ile XVI. yüzyılda
med Buhârî’ye (ö. 1216/1801) ulaşır. Tasav- Doğu Türkistan’da yaşayan ve Yârkend’de
vufa dâir birçok eser kaleme alan Şeyh Hu- vefat eden Muhammed Şerîf Buzurgvâr (ö.
dâydâd’ın Bustânü’l-muhibbîn isimli Türk- 963/1556-57) bunlardandır. Seyyid Ahmed
çe eseri Yeseviyye tarikatının âdâbı hakkında Beşîrî’nin hayatı ve menkıbeleri Nâsır b.
mühim bilgiler içeren ve cehrî zikri savunan Kâsım Türkistânî’nin Heşt Hadîka veya Ha-
bir kaynaktır. Onun halifesi Ömer Îşân Ye- dâiku’l-cinân adıyla anılan Farsça eserinde
sevîlikle birlikte Nakşibendîliğin Müceddi- toplanmıştır. Muhammed Şerîf Buzurgvâr’ın
menkıbeleri ise Muhammed Sıddîk Zelîlî’nin Türk- tarafından bastırıldıktan sonra Vefâiyye tarikatına
çe ve manzum olan Tezkire-i Muhammed Şerîf Bu- mensup, özellikle de Babaîler ile ilişkisi bulunan bir-
zugvâr isimli eseri ile aynı ismi taşıyan ancak yazarı çok sûfî, isyan töhmetinden uzak kalmak için tarika-
bilinmeyen mensur Türkçe bir eserde bir araya geti- tının adını gizlemiş ya da Ahmed Yesevî yolundan
rilmiştir. geldiğini öne sürmüş olmalıdır. Sonraki asırlarda bu
söylentiler Vilâyetnâme ve Seyâhatnâme gibi kitap-
Bazı kaynaklarda Tatar ve Bulgar bölgelerinde
lara da geçmiştir. Bu sebeple güvenilir kaynaklar ve
yaşayan Biraş b. Abraş Sûfî, Ufa yakınlarında kabri
orijinal silsilenâmeler bulunmadığı sürece Anadolu
olan Hüseyin Beg, Azerbaycan’ın Niyazabad şeh-
ve Balkanlar’da Yesevî varlığından söz etmek olduk-
rinde türbesi olan Avşar Baba ve Türkmenistan’da
ça zordur. XIX. yüzyılın sonlarında Orta Asya’nın
yaşamış olan Gözlü Ata gibi şahısların Yesevî şeyhi
Fergana Vâdisi’nde ve Kırgız bölgelerinde görülen
ya da dervişi olduğu iddia edilmiştir.
Laçiler ile Saçlı Îşânlar’ın da Yesevîlikle bağlantısı
XV. yüzyılın sonlarında kaleme alındığı tahmin ispat edilememiştir. Bunlar Orta Asya Kalenderîle-
edilen Vilâyetnâme’de Anadolu sûfîlerinden Hacı rinin son kalıntıları olmalıdır.
Bektâş-ı Velî doğrudan veya dolaylı olarak Ah-
med Yesevî’nin halifesi olarak gösterilmişse de, bu
eserden daha önce XIV. yüzyılda yazılan Eflâkî’nin
Menâkıbü’l-ârifîn’inde ve XV. yüzyılda kaleme alı-
nan Âşıkpaşazâde Târih’inde Hacı Bektâş-ı Velî’nin
Vefâiyye tarikatı şeyhi Baba Rasûl lakaplı Baba İl-
yâs-ı Horasânî’nin halifesi olduğu açıkça belirtilmiş-
tir. Ayrıca XVII. yüzyılda kaleme alınan Evliyâ Çe-
lebi Seyâhatnâmesi’nde Yesevî dervişi olarak takdim
edilen Geyikli Baba ve Emirci Sultan’ın (Emîr-i Çîn
Osman) daha eski ve güvenilir kaynaklar olan Elvan
Çelebi’nin Menâkıbü’l-kudsiyye’si ile Âşıkpaşazâde
Târih’inde Vefâiyye şeyhi Baba İlyâs’ın önde gelen
halifelerinden olduğu ifade edilmektedir. Geç döne-
me ait ve güvenilirliği tartışmalı olan Vilâyetnâme
ve Seyâhatnâme gibi bazı kaynaklarda Anadolu’da-
ki bir kısım Vefâiyye mensuplarının Yeseviyye tari-
katından gibi gösterilmesi, XIII. yüzyılda Vefâiyye
şeyhlerinden Baba İlyâs-ı Horasânî’nin Anadolu
Selçuklu Devleti aleyhine başlattığı isyanın oluş-
turduğu toplumsal psikoloji ile doğrudan ilişkili ol-
malıdır. Babaîler İsyanı adı verilen bu hareket devlet
Minyatür: Cihangir Aşurov, Ahmed Yesevi, Миниатюра: Джихангир Ашуров, Ахмет Ясауи,
Kuş ve Hayvanları Selamlaması Приветствие птиц и животных
Миниатюра: Жиһангир Ашуров, Ахмет Яссауи, Miniature: Jikhangir Ashurov, Ahmed Yasawi,
Құстар мен аңдарды сәлемдеу Greeting of birds and animals
Yesevîlikte
Tasavvufî Eğitim
İntisap Zikir
İntisap, tasavvuf yoluna girmek ve bağlanmak de- Yesevîlikte toplu ve sesli olarak icra edilen zikre,
mektir. Yesevîliktetasavvufî eğitim intisapla başlar. zikr-i erre adı verilirdi. Zikr-i erre, Farsça’da “testere
Hoca İshâk b. İsmail Ata’nın XIV. yüzyılda Çağatay zikri” demektir. Zikrin ilerleyen aşamalarında keli-
Türkçesiyle yazdığı Hadîkatü’l-ârifîn isimli eserinde meler kaybolup sâdece boğazdan testere sesini andı-
anlatıldığına göre, Yesevîlikte intisap merâsimi şöy- ran bir hırıltı çıktığı için bu şekilde isimlendirilmiş-
le yapılırdı: Şeyh, mürid olmak niyetiyle gelen kişi- tir. XIII. yüzyılın sonları ile XIV. yüzyılın başlarında
nin elini tutar, tevbe etmesini ve Allah’a yönelmesini yaşadığı anlaşılan Yesevî şeyhi İsmâil Ata’nın zikir
tavsiye ederek şu tevbe virdini üç kez okurdu: “Es- konusunda şöyle dediği nakledilir: “Demirci demiri
tağfirullâhe’llezî lâ ilâhe illâ Hû el-Hayye’l-Kayyûm ateşte ısıtıp çekiçle dövdüğü gibi, mürîd de kalbini
ve es’elühü’t-tevbe”. Sonra eline bir makas alır ve: Hû zikrinin çekici ile dövüp temizlemelidir.” İsmâil
“Yâ eyyühe’llezîne âmenû tûbû ilallâhi tevbeten Ata bir mürîdine zikir telkîn ettikten sonra şöyle
nasûhâ” (et-Tahrîm, 66/8) âyetini okuyup müridin derdi: “Ey derviş! Tarîkat kardeşi olduk. Benden bir
saçından, önce sağ, sonra sol, sonra da orta taraftan nasihat kabul et: Bu dünyayı yeşil bir kubbe olarak
iki üçer adet kıl keserdi. Bu saç kesme olayı, sembo- düşün, farz et ki âlemde sâdece sen varsın, bir de
lik olarak müridin dünya ve dünyevî şeylerin Hak Teâlâ var. O kadar zikret ki, tevhîdin
sevgisini kalbinden kesip atması ve galebesi ile sadece Hak Teâlâ kal-
mâneviyata yönelmesi gerektiğini sın, sen aradan çık!” Hoca İshak
ifade ederdi. Bunun peşinden b. İsmail Ata, her şeyhin ve
şeyh, müride nafile namaz mürşidin zikir için Allah’ın
kılmayı, sürekli zikret- isimlerinden birini tercih
meyi, şeyhinden izinsiz ettiğini, Hoca Ahmed
iş yapmamayı tavsiye Yesevî’nin “Allah” ve
ederdi. “Hû” şeklinde iki ismi
müridlere telkin ettiğini, İsmâil Ata’nın ise “Hû” lah; Hay, Hayyen, Hû Allah” diye zikretmektir. 4.
zikrini tercih ettiğini söyler. Zikr-i Hû: “Hû, Hû, Hû Allah; Hû, Hû, Hû Allah”
diye zikretmektir. 5. Zikr-i çaykun: Zikir vaktinde
Müellifi bilinmeyen ve Risâle-i Zikr-i Hazret-i
ritim, âhenk ve mûsikînin bir arada ve uyum içinde
Sultânü’l-ârifîn ismiyle anılan Çağatay Türkçesi’yle
devam etmesi için zâkirin elinde çıngırak gibi bir
yazılmış bir eserde ise Yesevîlerin zikrinin altı tü-
âleti hareket ettirmesi, çak çak diye ses çıkarması-
ründen bahsedilir: 1. İsm-i zât zikri: “Allah” diye
dır. “Hû (çak), Hû (çak)” diyerek zikredilir. 6. Çehâr
zikretmektir. Bu zikir, “Allah Hû, Allah Hû, Yâ Hû,
darb: “Hay, âh âh âh, Hay, Hû; Hay, âh âh, âh, Hay,
Allah Hû” şeklinde de icra edilir. 2. İsm-i sıfat zikri:
Hû” diye zikretmektir. Bu altı zikir usûlüne ek ola-
“Hay âh, Hay âh” diye zikretmektir. Bu zikir öğle
rak bir de “zikr-i kebûter” (güvercin zikri) vardır ki
namazından sonra ayakta (kıyâmî) icra edilir, “Hay”
“Hû, Hû” diye icra edilir.
ve “âh” derken beş parmak yumulur. 3. Dûsere zikri:
“Hay, âh, Allah, Hay, Hû” ve “Hay, Hayyen, Hû Al-
Halvet
Dervişlerin ibadet ve tefekkür için bir süre
yalnız kalmalarına halvet denir. Yesevîlikte ta-
savvufî eğitimin önemli unsurlarından biri de
halvettir. Yeseviyye tarîkatında halvetin gele-
neksel bir âdâb ve merasimi vardır. Hazînî’nin
Cevâhiru’l-ebrâr’da verdiği bilgiye göre, genel
teamülden farklı olarak Yeseviyye’de halvet grup
hâlinde yapılır. Halvete girecek olan mürîdler,
mürşidin muvafakatıyla birgün önceden oruç
tutmaya başlarlar. Halvetten bir gün önce sabah
namazından sonra müridler zikir ve tekbirlerini
çoğaltırlar. Aynı gün ikindi namazından sonra
halvethânenin kapı, baca, tüm delikleri kapatılır
ve müridler güneş batıncaya dek tevbe ve zikirle
meşgul olurlar. Akşam namazından sonra iftar
için sıcak su getirilir, müridler bununla orucunu
açar ve bundan sonra su verilmez. Ardından kara
darıdan halvet çorbası verilir. Tüm halvet ehli bu
çorbayı içtikten sonra harâreti teskin için küçük
bir karpuz ya da ayran verilebilir. Yemekten son-
ra Kur’ân-ı Kerîm’den bir sûre, ya da birkaç âyet
okunur. Ayakta saf tutup üç kere tekbir getirilir,
sonra oturulup gece yarısına kadar zikrullâh ile
meşgul olunur. Bu esnada “hikmet” adı verilen
ilâhîler okunur. Ardından başlar tıraş edilir ve
halvethânenin dört yönüne doğru tekbir getiri-
lir. Bundan sonra zikirle meşgul olunur. Kandil
sönünce birkaç saat istirahat edilir ve görülen rü-
yalar şeyhe tâbir ettirilir.
Halvet, gece gündüz bu şekilde kırk gün de-
vam eder. Kırk günün sonunda mutfak görevlileri
diğerlerinden daha önce halvethâneden çıkar ve
kurban keserler.
Bu kurbanların kanlarını ve kemiklerini gö-
merek saklamak âdettir. Kesilen kurbanların bo-
ğazları kebap yapılarak soğuk su veya ayranla hal-
vet ehline verilir. O gece sûfîler evlerinde istirahat
eder ve ertesi gün sabah namazında dua ve zikir-
lerle halvetin tam olarak bittiği ilân edilmiş olur.
Sohbet
Bazı Yesevî şeyhleri tasavvufî ve ahlâkî sohbetin önemini
vurgulamak gayesiyle: “Namazın kazâsı olur ama sohbetin
kazâsı olmaz.” demişlerdir. Gâfil insanların, hatta bu gâfil
insanlara ait eşyaların bile sûfîlerin mânevî huzur hâlini bo-
zacağına inanılırdı. Menkıbeye göre, Hoca Ahmed Yesevî,
sohbetinde beklenen feyz ve huzur hâli meydana gelmeyince
müridlerine tekkeyi araştırmalarını söylemiş, gâfil bir kişinin
bastonunu tekkede unuttuğu görülmüş, bu baston dışarı çı-
karılınca feyizli bir sohbet yapılabilmiştir.
Hilâfet
Tasavvufî eğitimini tamamlayan derviş, halkı irşad etme
yetkisi yani hilâfet (icâzet) alır ve halife olurdu. Yesevîlikte
icâzet ve hilâfetin sembolü olarak bu kişiye şeyh tarafından
bir asâ hediye edilirdi. Çobanın koyunları asâ ile güttüğü ve
kurtlardan koruduğu gibi, halife olan kişinin de mânevî ter-
biyesiyle meşgul olduğu kişileri eğitmesi ve nefsin tuzakla-
rından koruması beklenirdi. Tasavvufî eğitim mertebelerini
tamamlamayan müride hilâfet verilmesi uygun görülmezdi.
Bu makamları aştıktan sonra da içinde kibir duygusunun ka-
lıp kalmadığını anlamak için bazen boynuna bir sepet ası-
lır ve bir süre dilencilik yapması istenirdi. Hilâfet asâsı alan
kişinin yüksek ahlâka sâhip olması ve Yesevîliğin pîri Hoca
Ahmed Yesevî’yi duadan unutmaması gerekirdi.
Hizmet
Hoca İshâk b. İsmail Ata’nın kaleme aldığı Hadîka-
tü’l-ârifîn’in üçüncü bölümü şeyh ve şeyhlik hakkındadır. Bu
bölümde “şeyhlik, halkı Hakk’a davet etmektir”, “bütün in-
sanlara şefkatli olmaktır” gibi ifadeler yer alır. İsmail Ata’ya
sormuşlar: Halkı Hak Teâlâ’ya ulaştıran kaç tane yol vardır?
Şöyle cevap vermiş: “Varlıktaki bütün zerreler sayısınca yol
vardır. Ama bir müslümanı rahatlatmak ve ona faydalı ol-
maktan daha yakın ve daha iyi bir yol yoktur.”
Netice olarak Hoca Ahmed Yesevî, şiirleri, fikir- Yesevî’nin hikmet tarzı şiirleri asırlardan beri
leri ve eserleri ile Orta Asya’da İslâmiyet’in, ahlâk Kazak bozkırlarında yankılandığı gibi, Özbek köy-
ve maneviyatın yayılmasına önemli katkıları olmuş lerinde ve Kırgız çadırlarında tekrarlanmıştır. Öz-
bir Allah dostudur. Hikmet tarzı şiirleri kısa za- bekler çayhanelerde Yesevî hikmetleri okuyanlara
manda Anadolu’ya kadar ulaşmış olmalı ki, Yunus “Yesevîhân” adını vermişler, bu hikmetler özellikle
Emre’nin “Bana seni gerek seni” nakaratlı şiiri, Ye- Fergana vadisinde kadınlar arasında da okunmuştur.
sevî’nin “Menge sen ok kerek sen” (Bana sırf sen Kırgızlar’ın Dîvân-ı Hikmet’i ve Hakîm Ata’nın şi-
gereksin) şiirinin mana ve şekil yönünden tekrarı irlerini ihtivâ eden Bakırgan Kitabı’nı çocuklarına
gibidir. Osmanlı’da özellikle Nakşibendîlere ait Öz- okudukları bilinmektedir. Âhiret’te Sırât Köprü-
bek tekkelerinde Dîvân-ı Hikmet’ten bazı şiirlerin sü’nde Ahmed Yesevî’nin Kırgızlar’a yardım edeceği
ilahi tarzında okunduğu bilinmektedir. Osmanlı son şeklindeki halk inancı da Yesevîliğin Kırgızlar üze-
döneminde Nakşibendî-Hâlidî şeyhlerinden Hacı rindeki tesirini göstermektedir. Bugün Kazakistan’ın
Hasan Şükrü Efendi (ö. 1327/1909) tarafından bazı Türkistan (eski adı Yesi) şehrinde düğün yapan gelin
hikmetler Çağatay Türkçesi’nden Osmanlı Türkçe- ve damatların Ahmed Yesevî türbesine gelip dua et-
sine çevrilmiş ve Tercüme-i Dîvân-ı Ahmed-i Ye- meleri bile, bu büyük gönül insanının asırları aşan
sevî adıyla yayınlanmıştır (İstanbul 1327/1909). Bu tesirinin bir göstergesidir.
durum Ahmed Yesevî’nin Orta Asya’dan binlerce
kilometre uzaklarda bile asırlarca unutulmadığını ve
fikirlerinden istifade edildiğini göstermektedir.
Bibliyografya
Babadjanov, Bakhtiyar, “Une Nouvelle Source sur les Rit- bandî Sufi Traditions”, Journal of Islamic Studies,
uels de la Tarîqa Yasawiyya: Le Risâla-yi Dhikr-i VII/2 (1996), s. 180-207.
Sultân al-‘Ârifîn”, Journal of the History of Sufism, 3
Aynı müellif, “The Yasavî Order and Persian Hagiography in
(2001), s. 223-228.
Seventeenth-Century Central Asia”, The Heritage of
Bice, Hayati, Hoca Ahmed Yesevî, İstanbul 2011. Sufism III: Late Classical Persianate Sufism, Ox-
ford 2000, s. 389-414.
Buhârî, Seyyid Zinde Ali, Semerâtü’l-meşâyıh, Taşkent, Öz-
bekistan Fenler Akademisi Bîrûnî Şarkiyat Enstitü- Aynı müellif, “Yasaviya”, İslam na Territorii Bıv-
sü Ktp., nr. 1336, vr. 1a-291b. şey Rossiyskoy İmperii, Moskova 2003,
fasikül: 4, s. 35-38.
Buhârî, Şeyh Hudâydâd b. Taş Muhammed, Bustânü’l-mu-
hibbîn (nşr. B. M. Babacanov- M. T. Kadırova), Tür- Eraslan, Kemal, “Ahmed Yesevî”, TDV İslam Ansiklopedisi,
kistan 2006, s. 222-224. İstanbul 1989, II, 159-161.
Candarbek, Zikiriya, Nasab-nama Nuskaları Cane Turki Hakîm Ata, Bakırgan Kitabı, Kazan 1884.
Tarihı, Almatı 2002.
Hoca İshâk b. İsmâîl Ata, Hadîkatü’l-ârifîn, Taşkent, Özbe-
DeWeese, Devin, Islamization and Native Religion in the kistan Fenler Akademisi Bîrûnî Şarkiyat Enstitüsü
Golden Horde. Baba Tükles and Conversion to Is- Ktp., nr. 11838, vr. 1b-131a.
lam in Historical and Epic Tradition, Pennsylvania
Hazînî, Ahmed b. Mahmûd, Cevâhiru’l-ebrâr min emvâ-
1994, s. 567-573.
ci’l-bihâr, İstanbul Üniversitesi Ktp., TY, nr. 3893, vr.
Aynı müellif, “The Mashâ’ikh-i Turk and the Khojagân: Re- 15a- 17b, 25b-26a.
thinking the Links Between the Yasavî and Naqsh-
Hüseynî, Muhammed Şerîf, Huccetü’z-zâkirîn li-red- Safî, Ali b. Hüseyin, Reşehât-ı Aynü’l-hayât (thk. Ali As-
di’l-münkirîn, Süleymaniye Ktp., Reşid Efendi, nr. gar Mu‘îniyân), Tahran 2536/1977, I, 17-34,
372, vr. 1b-203b. 97, II, 370-372.
Kaya, Önal, Tezkire-i Hakîm Ata: Bir Yesevî Dervişinin Sıddîkî, Muhammed Âlim, Lemehât min nefehâti’l-kuds (nşr.
Menkabevî Hayatı, Ankara 2007. M. Nezîr Rânchâ), İslamabad 1986.
Kenjetay, Dosay, Hoca Ahmet Yesevî’nin Düşünce Sistemi, Tekcan, Münevver, Hakîm Ata ve Bakırgan Kitabı, Selçuk
Ankara 2003. Ün. Sosyal Bilimler Ens. Konya 1997 (yayımlanma-
mış doktora tezi).
Köprülü, Fuad, Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Anka-
ra 1981. Tosun, Necdet, “Yesevîliğin İlk Dönemine Âid Bir Risâle:
Mir’âtü’l-kulûb”, İLAM Araştırma Dergisi, II/2
Mevlânâ Safiyyü’d-dîn, Neseb-nâme Tercümesi (hzr. Kemal
(1997), s. 41-85.
Eraslan), İstanbul1996.
Aynı müellif.“Ahmed Yesevî’nin Menâkıbı”, İLAM Araştır-
Muminov, Aşirbek ve diğerleri, İslamizatsiya i Sakralnıe Ro-
ma Dergisi, III/1 (1998), s.73-81.
doslovnıe v Sentralnoy Azii, Almatı 2008, II, 188-
193. Aynı müellif. “Yeseviyye”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstan-
bul 2013, c. 43, s.487-490.
Rafiu’ddin, Seyfuddin- Nadirhan Hasan, “Hazînî’nin Câ-
miu’l-Mürşidîn Adlı Eseri Hakkında”, Tasavvuf: Yesevî, Ahmed, Dîvân-ı Hikmet (nşr. R. İsmâîlzâde, K. Kârî,
İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, V/12 (2004), G. Kambarbekova), Tahran 2000.
s. 159-166.
Zernûkî, Sûfî Muhammed Dânişmend, Mir’âtü’l-kulûb, İs-
veç, Uppsala Üniversitesi Ktp., nr. 472, vr. 158b-177a.
Алғысөз
XII ғасырда өмір сүрген Қожа Ахмет Яссауи Ислам дінінің кеңінен таралуына
әрі адамгершілік пен руханияттың орнығуына орасан зор еңбегі сіңген,
сондай-ақ өзінің даналық өлеңдерімен түркі тілі мен әдебиетінің өркендеуіне үлкен
үлес қосқан ғалым, сопы және ақын. Ол туралы айтылған аңыздар мен бірнеше
трактатты қоспағанда оның көзқарастары мен жан дүниесін осы күнге жеткізген
ең негізгі шығармалардың қатарына оның өлеңдер жинағы Диуани Хикмет пен оның
шәкірті әрі мүриді саналатын Сопы Мұхаммед Данишменд жазған Миратул-Қулуб
атты шығарма жатады.
«Диуани Хикметтің» жазбаша нұсқаларындағы өлең (хикмет) сандарының әртүрлі
болуына әрі көне нұсқаларының табылмауына байланысты бұл шығарманың о баста
ауызша жеткізілгендігі, кейіннен қағаз бетіне түсірілгенде әртүрлі жолдармен
жазылғандығы, тіпті басқа ақындардың өлеңдерінің де бұл шығармаға араласып
кеткендігі туралы болжамдар бар. Диуани Хикметтегі барлық өлеңдер Қожа Ахмет
Яссауидің діни, этикалық және сопылық көзқарастарын қамтиды.
Қожа Ахмет Яссауидің ішкі дүниесін осы күнге дейін жеткізіп келген бұл өлеңдер
(хикметтер) шығыс түрік жазу тілінде немесе жалпы айтқанда шағатай тілінде
жазылғандықтан, бүгінгі күні оны түсіну қиынға соғады. Бұл хикметтердің қазіргі түркі
тілдеріне, ағылшын және орыс тілі сияқты әлемде кең тараған тілдерге аударылып
оқырман қауымға жеткізілуі үлкен қажеттілік еді. Бұл қажеттілікті аздап та болса
қамтамасыз ету үшін Диуани Хикмет ғасырлар бойы араб әріптерімен жазылып-
басылғандықтан; өзіне тән орфографиясын көрсету, бұл мұраны қайта жаңғырту
және құнды жәдігерді осы күнге шеберлікпен жеткізу мақсатында, таңдалған өлең
шумақтары араб әріптерімен жазылуы, латын әріптерімен оқылуы және қарапайым
түрдегі түсініктемесі мен аудармасы бірге берілген. Қожа Ахмет Яссауидің өмірі
мен ол туралы айтылған аңыз-әңгімелермен байланысты жаңадан шыққан кейбір
миниатюралар да шығармаға көркемдік жағынан ерекше үлес қосып тұр. Нәтижеде
Доктор, профессор
Неждет Тосун
бұл өнер туындысында Қожа Ахмет Яссауидің өмірі, ол туралы айтылған аңыз-
әңгімелер және Яссауи тариқатының ұстанған жолы жайлы мағлұматтар оқырманға
қауымға ұсынылып отыр.
Диуани Хикмет шығармасынан өлең шумақтары (хикмет) негізінен шығарманың
араб әріптерімен жазылған екі нұсқасынан алынды. Бұлардың біріншісі - 1904 жылы
Қазан баспасынан шыққан Дайрабай Серікбайұлы және С. Рафиддинов тарапынан
қайтадан араб әріптерімен компьютерде теріліп, 2001 жылы Алматы қаласында
басылған нұсқасы. Ал, екінші нұсқа - Қуанышбек Қары, Ғалия Қамбарбекова және Расул
Исмаилзаде тарапынан араб әріптерімен жазылған әрі қазақ тіліне аударылған
2000 жылы Тегеранда басылған нұсқа. Бұл екінші басылым Диуани Хикметтің 1893
жылғы Қазан және 1897 жылғы Стамбул басылымдарымен салыстырыла отырып
шығарылғандықтан, біз көбіне осы екінші нұсқаны негізге алдық.
Таңдалып алынған өлең шумақтарының (хикметтер) түрік тіліне аудармасын өзіміз
жасадық. Қажет болғанда Абушка Лұғаты (сөздігі) және Шейх Сүлейман Бухаридің
Лұғат-ы Чағатай және Түрк-и Османи (Шағатай сөздігі және Османлы түрікшесі)
атты сөздіктерін, Кемал Эрарслан және Хайати Биженің еңбектерінің соңындағы
сөздіктерді де пайдаландық. Диуани Хикмет шығармасы бұрын орыс және ағылшын
тілдеріне аударылмағандықтан, бұл еңбек осы екі тілді білетіндер үшін де маңызы зор
әдебиет боларына сенеміз.Негізінде, Қожа Ахмет Яссауи сияқты аса құнды данышпан-
ғұламаның еңбегі осы күнге дейін әртүрлі тілдерге аударылып, әлемге жеткілікті
деңгейде танытылмауы үлкен кемшілік. Әртүрлі тілдерге жасалған аудармаларымен,
сондай-ақ каллиграфиялық стилі және миниатюраларымен, ғылыми әрі көркемөнер
туындысы болып саналатын бұл шығарма Ахмет Яссауидің бүкіл әлемге танылуына
үлкен үлес қосады деген сенімдеміз. Бұл еңбекті дайындаған топ ретінде шығарманың
басылуын өз жауапкершілігіне алған Қожа Ахмет Ясауи атындағы халықаралық қазақ-
түрік университетіне шын жүректен алғысымызды білдіреміз.
Minyatür: Cihangir Aşurov, Миниатюра: Джихангир Ашуров,
Hiç Kimsede Kalmaz Geçer Dünya Жизнь проходит не останеться никому
Миниатюра: Жиһангир Ашуров, Miniature: Jikhangir Ashurov,
Ешкімге қалмас өтер дүние The world is passing nobody is staying
Қожа
Ахмет
Яссауи
O рталық Азияда Ислам дінінің тара-

луымен қатар, хижри жыл санауы
бойынша II (б.з. VIII) ғасырдан бастап бұл
аймақта аскеттер мен сопылар да пайда бола
зды зиярат етілетін орындардың бірі болып
табылады.
Бұқара мен Самарқанд болса ғалымдары мен
сопыларының арқасында Орталық Азияның
бастады. Қазіргі Түрікменстан жеріндегі Мерв
ең маңызды мәдениет орталықтары еді. Бұқа-
қаласында дүниеге келген Абдуллаһ бин Му-
раның Келабаз (Келабад) елді мекенінде
барак (өлген ж. 181/797) әрі хадис ғалымы
өмір сүрген Әбу Бәкір Мухаммед бин Ысқақ
әрі аскет және сопы болған. Мерв қаласын-
Келабази (өлген ж. 380/990) өзінің сопылық
да екі текке (рибат) құрғандығы және сол
ілімдерін «ат-Таарруф ли мазхаби ахлит та-
жерде халыққа дінді насихаттап, тура жолға
саууф» атты араб тілінде жазылған шығар-
шақырғандығы айтылады. Өзбекістан жерінде-
масында жинақтады. Сондай-ақ «Бахрул-фа-
гі Нахшеб (қазіргі аты Каршы) және Тирмиз
ваид» атты шығармасында кейбір хадистерге
қалалары да көптеген ғалымдар мен сопы-
сопылық тұрғыдан талдау жасады.
лар шыққан аймақтар еді. “Сопыны еш нәр-
сені былғамайды. Керісінше барлық нәрселер Текке ережелерін айқындауымен және өзі бір
олар арқылы тазарып мөлдірейді” деп айтқан жүйеге келтірген сема мәжілістерінде оқыған
Әбу Тураб Нашхеби (өлген ж. 245/859-860) ғашықтық өлеңдерімен танылған Әбу Саи-
мен әулиелер туралы көзқарастарымен даңқы ди Әбул Хайр (өлген ж. 440/1049) қазіргі
шыққан және араб тілінде көптеген сопылық Түрікменстандағы Мейһене жерінде өмір сүрді
шығармалар жазған Хаким Тирмизи (өлген және сол жерде қайтыс болды. Ол түрікмен
ж. 320/932-933) болса осы сопылардың ара- халқы арасында “Мене Баба” деген лақап
сындағы ең танымалы еді. Хаким Тирмизидің атпен танымал болды. Өмірі, аңыз-әңгімелері
қабірі Тирмиз қаласындағы әлі күнге маңы- және сөздері Мухаммед бин Әбу Раух Лут-
фуллаһтың (өлген ж. 541/1147) «Халату су- үшін қолайлы орта емес еді. Ол жерде тек
хананы шейх Әбу Саид» және «Мухаммед қана діни ережелерді бекем ұстанатын со-
бин Мүневверин асрарут таухид фи мака- пылық түсініктің тарауы мүмкін еді және
матиш шейх Әби Саид» атты парсы тілінде солай да болды. Бағдаттағы Низамия Ме-
жазылған шығармаларымен осы күнге дейін дресесінде білім алып ұстаз болған және
жеткен. Маулана Жалаләддин Руми айтқан кейін Хорасан сопылық мәдениетінен тәрбие
деп айтылатын “Тағы да кел, тағы да кел, алып сопы болған Жүсіп Хамадани Мәуе-
кім болсаң да, тағы да кел” деп басталатын реннахрдағы бірнеше мүридіне халыққа дінді
атақты шумақ та негізінде Мауланадан екі насихаттап, оларды тура жолға шақыру үшін
ғасыр бұрын өмір сүрген Әбу Саид-и Әбул рұқсат беріп халифасы қылып тағайындауы
Хайрдың өлеңдерінде кездеседі. арқылы, Орталық Азияның ең негізгі екі со-
пылық мектебінің де негізін қалады.
«Кашфул махжуб» атты шығарманың авто-
ры Хужвири (өлген ж. 465/1072) Ферғана Жүсіп Хамаданидің (өлген ж. 535/1140) екі
өңірінде кейбір сопылармен кездескендігін маңызды мүридi Қожа Ахмет Яссауи мен Аб-
және жергілікті халықтың шейхтерді “Баб” дулқалық Ғыждуани болса кейінгі жылдарда
деп атайтындығын айтады. Негізінде бұл Орталық Азияның кең таралған тариқаттары
жағдай Орталық Азияның басқа аймақтарын- болып табылатын яссауилік тариқаты және
да да осындай. Ахмет Яссауиге тәлім-тәрбие хажеган (кейінгі аты нақшбандия) атты со-
берген отырарлық Арыстан Баб және Ары- пылық мектептердің негізін қалаған. Жүсіп
стан Баб кесенесінде жерленген Қарға Баб Хамадани жазған кейбір сопылық шығарма-
пен Лашын Баб та осылай аталған. Насаб- лар осы күнге дейін жеткен. Олардың ішінде-
нама нұсқаларында Ахмет Яссауидің әкесі, гі ең атақтысы «Рутбет-ул хаят» атты парсы
атасы және басқа да кейбір туысқандарының тілінде жазылған шығармасы. Жүсіп Хама-
“шейх” деп аталуы бұл аймақта Яссауиден даниден діни және сопылық білім алғаннан
бұрын да сопылық қозғалыстардың ықпал- кейін өзінің елі Яссы қаласына оралып, сол
ды болғандығын көрсетеді. Бұл шейхтар жерде халықты тура жолға шақырған Қожа
мен дәруіштер көшпелі және отырықшы түр- Ахмет Яссауи, Орталық Азияның рухани
кілердің арасында, әсіресе Сырдария жағала- өмірінде терең із қалдырған көрнекті сопы.
уы мен кең байтақ далада қарапайым түрік
тілінде халыққа Ислам діні мен сопылық эти-
каны таратқан.
Жалпы Орталық Азия батырлық (футууат)
және өзін-өзі сынау (меламет) сияқты қа-
сиеттерімен көзге түскен Хорасан сопылық
мәдениетінің ықпалында еді. Сондай-ақ Са-
марқанд пен Бұхара сияқты қалаларда бе-
делді медреселері мен ғалымдары бар бұл
аймақ Хорасанның жуас мінезді сопылары
Қожа Ахмет Яссауидің Өмірі
Қ ожа Ахмет Яссауи қазіргі Қазақстанның
Шымкент қаласына жақын орналасқан
Сайрам ауданында дүниеге келген. Діни-со-
аталған бұл өлеңдер бірте-бірте жинақта-
лып Диуани Хикмет атты шығармасы дү-
ниеге келген. Кейбір аңыз-әңгімелерде оның
пылық бағытта білім алғаннан кейін сол ай- ағаштан қасық жасап сатып күн көргендігі
мақтағы Яссы (қазіргі аты Түркістан) қала- жайлы айтылса да, негізінде оның ауқатты
сына барып қоныстанады. Ұзақ жылдар бойы отбасынан шыққандығы белгілі. Ол туралы
халыққа дінді насихаттап, осы жерде қайтыс айтылған аңыз-әңгімелерге қарағанда, Ах-
болған. Әкесі Ибрахим Шейх болса, Сайрам мет Яссауиге оның ханакадағы (құлшылық
мен оның айналасында артынан мүриттері орны, оқу бөлмесі деген мағына береді) зікір
ерген танымал сопы болған. Әке-шешесінен салу әрекетіне байланысты кейбір ғалымдар
жастайынан айрылған Ахмет Яссауи, біраз сын айтқан. Ол да өзінің кейбір өлеңдерінде
уақыт Отырардағы Арыстан Баб есімді шейх- арам ойлы ғалымдар мен жалған сопыларды
тің қолында діни білім алады. Ол қайтыс сынаған. Сұхбаттары мен өлеңдерінде ең көп
болғаннан кейін басқа қалаларға барып білім жырланған тақырыптарға Аллаға және пай-
алуын жалғастырады. ғамбарға деген сүйіспеншілік, кедей-кепшік
пен жетімдерге қамқорлық көрсету, діни
Қожа Ахмет Яссауи сол кездегі әйгілі ғылым
парыздарды орындау, адамгершілік, зікір,
орталықтарының біріне айналған Бұхара қа-
нәпсімен күрес, өзін-өзі сынау, өлім туралы
ласына барады. Бұл жерде ол Жүсіп Ха-
ойлау, рухани дәрежелер және бұл дәреже-
маданидің (өлген ж. 535/ 1140-41) мүриді
лерге жетпей тұрып шейх болудың дұрыс
болады. Кейбір деректерде оның Шихабад-
емес екендігі туралы тақырыптар жатады.
дин Сухравардидің (өлген ж. 632/1234) не-
месе Әбу-н Нәжиб Сухравардидің (өлген ж. Деректерге қарағанда Ахмет Яссауи алпыс
563/1168) шәкірті болып одан шәкірт тәрбие- үш жасқа келгенде теккесінде жердің астынан
леу үшін рұқсат (ижазат) алғандығы туралы кішкентай бөлме тәріздес қылует жасатады.
да айтылады. Сондай-ақ оның туыстарының Қалған өмірін көбінесе сол жерде Аллаға ғи-
арасында өзге шейхтер де болған. Әкесінің бадат етумен және ойлаумен өткізеді. Кей-
Яссыдағы халифасы Мұса Қожамен туыстық іннен жазылған кейбір әдебиеттерде Ахмет
жақындығы болған Ахмет Яссауидің сол Яссауидің хижри жыл санауы бойынша 562
жердегі туыстарынан да сопылық білім алған жылы (1166-67) дүниеден өткендігі айтылса
болуы бек мүмкін. да, кейбір ғалымдар оның одан кейін қайтыс
болғандығын алға тартады.
Оқуын аяқтағаннан кейін Яссы қаласын-
да текке құрып, адамдарды діни әрі ру- Ахмет Яссауидің Ибрахим есiмдi бала-
хани тұрғыдан тәрбиелеген Ахмет Яссауи, сы болғанымен, ол көзінің тірісінде қайтыс
сопылық ойларын түрік тілінде қарапайым болған. Ахмет Яссауидің ұрпағы оның Гау-
өлең шумақтарымен түсіндірген. Хикмет деп хар есiмдi қызынан тарайды. Түркістан, Ма-
уераннахр және Орта Азияда айтылғандай мақтары өзінің дәруіштері арқылы ең алыс
Анадолыда да өздерін Ахмет Яссауидің ұр- жерлердегі түркі халықтарына дейін жетті.
пағымыз деп санайтын көптеген атақты тұлға- Осылайша яссауилік жолы азғана уақыттың
лар шыққан. Самарқандық Шейх Зәкәрия, ішінде Орта Азиядағы түркі халықтарының
Үскүптен шыққан Шайыр Ата және Әулие арасында кең таралды.
Челеби осы тұлғалардың қатарына жатады.
Мүриттерінің ішінде Сопы Мухаммед Да-
XIV ғасырдың аяғында Әмір Темір барша нишменд жазған «Миратул-қулүб» (Көңілдің
түркі әлеміне атақ-абыройы кең тараған Ах- айнасы) атты шығармада Ахмет Яссауидің:
мет Яссауидің қабірін зиярат етіп, қабірінің «Ақыр заманда бізден кейін шайтанның ісін
басына кесене тұрғызуды әмір етеді. Сөйтіп істейтін шейхтар пайда болады, шайтан олар-
бірнеше жылда мешіт және теккесімен бірге дан сабақ алады. Олар әһлі сүннет жолын
үлкен кесене тұрғызылады. Бүгінгі күнде бұл дұшпан санап (дұрыс емес деп), әһлі бидғат
кесене Орта Азиядағы ең негізгі зиярат жаса- жолымен жүруді және адасушылықты жақсы
латын жерлердің бірі болып табылады. Ахмет көреді» деген сөздері мен Диуани Хикметтің
Яссауидің қылуеті мен кесенесінің арасында кейбір нұсқаларында жазылған:
жүз метрге жуық арақашықтықтың болуы
“Муршидтікті дауа қылады, шартын білмес
оның алғашқы және негізгі теккесінің қылу-
Адал, арам, сүннет, бидғат парқын білмес
ет маңайында екендігін көрсетеді. Ол қайтыс
Бұл Ханифа мазхабында бәрі жүрмес
болғаннан кейін оның жерленген жеріне үл-
Басқа бидғат мазхабтарында жүреді”
кен медресе (оқу орны) салынғандықтан ол
жерде кітапхана, асхана, мешіт және дәруіш деген сөздері оның Орта Азиядағы өзге түркі
бөлмелерінен тұратын үлкен текке бой көтер- халықтары сияқты сунит екенін және ханафи
ген болуы керек. мазхабын ұстанғандығын көрсетеді.
Ахмет Яссауи Яссы қаласында Ислам дінін Ахмет Яссауидің сөздері қамтылған ең көне
насихаттап, халықты тура жолға шақы- шығармалардың бірі - Сопы Мухаммед Да-
ра бастаған кезде Орта Азияда исламдану нишмендтің «Миратүл-қулүб» (Көңілдің айна-
үдерісімен қатар кеңінен тарай бастаған сы) атты шағатай тілінде жазған шығарма-
сопылық қозғалыстар бар еді. Бұл кезең- сы болып табылады. Сондай-ақ Қожа Ахмет
де Ахмет Яссауи Ташкент пен Сырдария- Яссауи туралы аңыз-әңгімелер жазылған ең
ның арғы жағындағы өңірлерде өмір сүріп көне шығарма Хусамеддин Сығнакидікі (өл-
жатқан көшпелі түркі халықтарына кеңінен ген ж. 711/1311-1312) деп айтылатын парсы
ықпал етті. Ол Ислам дінінің негіздерін, тілінде жазылған трактаты болып табылады.
әдептілік-адамгершілік принциптерін, со- Бұл шығарманың екеуі де Недждет Тосун
пылықтың әдет-ғұрыптарын халыққа түсінік- тарапынан басылды. Ахмет Яссауи хикмет-
ті қарапайым тілмен үйретті. Сондықтан ол, теріндегі ойларымен, әсіресе сопылық жол-
халық ауыз әдебиетінің түсіндіру тәсілдері- дағы аңызға айналған өмірімен Орта Ази-
не негізделген қарапайым өлең шумақтарын ядағы сопылықтың ең көрнекті өкілдерінің
оқыды. Хикмет деп аталған бұл өлең шу- біріне айналды
Шығармалары
1. «Диуани Хикмет» тің арасындағы қарым-қатынастар, дәруіштік,
Ахмет Яссауидің түрік тілінде жазылған Алланы тану және Аллаға деген махаббат
өлеңдерін қамтитын жинақтың аты болып туралы тақырыптар қамтылған. Бұл еңбек С.
табылады. «Диуани Хикмет» шығармасының Моллақанағатұлы тарапынан қазақ тіліне ау-
нұсқалары арасында мазмұн жағынан да тіл дарылып жарияланды (Aлматы 2012).
жағынан да айтарлықтай айырмашылықтар 4. «Рисале дер макамат-ы ербағин»
бар. Бұл жағдай хикметтердің әртүрлі
Бұл Ахмет Яссауи тарапынан парсы тілінде
адамдар тарапынан жазылғандығын неме-
жазылған шағын шығарма болып саналады.
се жинақталғандығын көрсетеді. Бір бөлігі
Бұл шығармада шариғат, тариқат, мағрифат
жоғалған немесе уақыт өте келе өзгеріске
және ақиқатқа тиесілі он мақам, жалпы қы-
ұшыраған хикметтер жинақталғанда олардың
рық мақам мен оның қағидалары берілген.
арасына жаңа хикметтер қосылып, мәтіннің
Қазірше табылған жалғыз нұсқасы Түркия-
негізгі түпнұсқасы өзгертілген. Сонымен қатар
ның Күтахья қаласы Тавшанлы ауданы Зей-
барлық хикметтерінде Ахмет Яссауидің сенімі
тіноғлу халықтық кітапханасында тұр (нр.
мен ой-пікірлері және тариқатының негіздері
1056, вр. 112а-113а).
кездеседі. Хикметтердің түркі халықтарының
ойларының бір (ортақ) болуы тұрғысынан
маңызы өте зор. «Диуани Хикмет» шығарма-
сы ескі және жаңа әріптермен бірнеше рет
басылған.
2. «Пақырнама»
Яссауи жазған деп айтылатын шағатай тілін-
де жазылған «Пақырнама» шығармасы «Диу-
ани Хикметтің» Ташкент және кейбір Қазан
баспаларында кездеседі. Жеке трактаттан гөрі
«Диуани Хикметтің» проза түріндегі кіріспесі
болып табылатын «Пақырнама» Кемал Эрар-
слан тарапынан шығарылған.
3. «Рисале дер Адаб-ы Тариқат»
Ташкентте жазбаша нұсқалары сақталған пар-
сы тілінде жазылған шағын еңбек болып табы-
лады. Бұл еңбекте тариқаттың әдет-ғұрыптары
мен мақамдары (мәртебе), мүрит пен мүршит-
Аңыздар
А хмет Яссауидің өмірі туралы ескі әдеби-
еттерде деректер жоқтың қасы. Ол, түркі
әлеміне өзінің шынайы өмірінен гөрі аңыз-әң-
осыдан келіп бұл аңыздың пайда болуы мүм-
кін.
Ахмет Яссауи күнделікті уақытын үшке бөл-
гімелерімен көбірек танылған. Бұл аңыздар-
ген. Көп уақытын ғибадат етумен және зікір
дың бір бөлігі оның өмірі мен ой-пікірлері
салумен өткізген. Күннің екінші жартысын-
туралы аңыздар болса, ал кейбіреулері ха-
да шәкірттеріне захири және батини ілім-
лықтың ойдан шығарған аңыз-әңгімелері бо-
дер үйреткен. Ал, күннің үшінші жартысын-
лып табылады. Ол туралы айтылған аңыз-әң-
да маңдай терімен табыс тауып, күнін көру
гімелердің кейбіреулері мыналар:
үшін ағаштан қасық, ожау жасап оларды
Арыстан Баб аңыз бойынша алдыңғы қа- сататын болған. Бір риуаят (аңыз) бойын-
тарлы сахабалардың бірі болады («Баб» сөзі ша хал-жағдайды түсінетін өгізі болған. Ол,
шейх деген мағынаны береді. Бұл сөз кей- осы өгіздің үстіне қоржын асып, қоржынның
іннен кейбір шығармаларда Баба деп беріл- ішіне өзі жасаған қасық, ожауларын салып,
ген). Хазіреті Пайғамбардың дін жолындағы өгізді Яссы базарына қарай жіберетін болған.
соғыстарының бірінде қарны ашқан сахаба- Кімде-кім қасық пен ожау сатып алса оның
лар пайғамбарға келіп, жейтін тамақ сұрай- ақшасын қоржынға салатын. Егер біреу зат
ды. Хазіреті Пайғамбардың дұғасынан кейін алып ақшасын төлемесе, өгіз сол адамның
Жәбірейіл періште жәннаттан бір табақ құрма артынан қалмай қайда барса да артынан
әкеледі. Бірақ бұл құрмалардың біреуі жерге еріп жүретін болған. Зат алған адам ақша-
түсіп қалады. Сонда Жәбірейіл періште «Бұл сын қоржынға салмайынша, өгіз оның қыр-
құрма кейін сіздің үмметіңіздің арасынан соңынан қалмайтын болған. Кеш батқанда
шығатын Ахмет Яссауи есімді адамның несі- Ахмет Яссауидің үйіне келетін болған.
бесі»,- дейді. Әрбір аманат өз иесіне берілуі
***
керек болғандықтан Хазіреті Пайғамбарымыз
сахабалардың біріне бұл тапсырманы жүк- Хорезмнің Үргеніш қаласында Имам Мервези
тегісі келеді. Нәтижеде Хз. Пайғамбарымыз (кейбір деректерде Мергази немесе Мераги)
құрманы Арыстан Бабтың аузына салады есімді ғалым болған. Ахмет Яссауи туралы
және оған жүздеген жылдардан кейін дү- айтылған орынсыз сөздер оның құлағына да
ниеге келетін Ахмет Яссауидің тәрбиесімен жетеді. Ол, бұл сөздерге сеніп оны сынап
айналысуды тапсырады. Төрт жүз жылдан көру үшін әрі көкейіндегі күмәннан арылу
астам уақыт өмір сүрген Арыстан Баб Сай- үшін қасына кейбір достарын ертіп жолға
рамға немесе Яссыға келіп, өзінің міндетін шығады. Ахмет Яссауидің барлық жерде
орындайды. шәкірттерінің бар екендігін, әрқашан оның
сұхбатына мыңдаған адамның қатысатын-
Кейбір шежірелерде Арыстан Баб Ахмет Яс-
дығын естіген еді. Ол өз-өзіне «Мен үш мың
сауидің әкесі, Ибрахим Шейхтің туысы деп
мәселе жаттадым (ойға түйдім), әрқайсы-
көрсетіледі. Бәлкім Арыстан Бабтың түсінде
сын жеке-жеке сұрап сынаймын» деп ойлады.
көрген бұл құрма оқиғасы ауыздан-ауызға
Сол уақытта Ахмет Яссауи теккесінде еді.
жеткізілген риуаяттарда өзгеріске ұшырап,
Ол, шәкірті Сопы Мұхаммед Данишмендке: Яссауидің ұлылығы, әулиелік кереметтері
“Қарашы, бізге кімдер келе жатыр?” деді. жан-жаққа жайылып, оның артынан ерген
Данишменд оған Мервезидің достарымен бір- мұсылмандардың саны күн санап артқан сай-
ге келгендігін және ойында үш мың мәсе- ын саурандықтар қатты мазасызданып, Ах-
ле бар екендігін айтады. Ахмет Яссауидің мет Яссауиге деген дұшпандықтары да одан
бұйрығымен Мұхаммед Данишменд үш мың сайын арта түсті. Бір күні олардың Ахмет
мәселенің мыңын Мервезидің ойынан өшіреді. Яссауиге жала жапқысы келеді. Барлығы бір
Осыдан кейін Ахмет Яссауи шәкірттерінің жерге жиналады. Іштерінен біреуінің өгізін
ішінен Сүлеймен Хаким Атаға да дәл осын- қасапханаға әкеліп сояды. Тек тұяқтарын та-
дай бұйрық береді. Ол да солай жасайды. стап кетеді. Ертеңіне қазыға барып шағымда-
Сөйтіп Мервези ойында қалған мың мәсе- нады. Өгіздерінің ұрланып қасапханада сой-
лемен Яссыға келеді. Қожа Ахмет Яссауи- ылғандығын, қанын ағызып тез алып кеткен-
дің қасына келіп: “Алланың құлдарын тура дігін, қан іздерінің Ахмет Яссауидің теккесіне
жолдан адастырып жүрген сенбісің?” дейді. апаратындығын айтады. Қазы оларға Ахмет
Бұған Ахмет Яссауи еш ашуланбайды, тіпті Яссауидің теккесіне кіріп өгіздерін іздеуіне
жауап та бермейді. Ол, оған «қазірше үш күн рұқсат береді. Олар теккеге келіп, тіп-тіке
қонағымыз болыңыздар, кейін көре жатар- өздері түнде жасырып кеткен өгіздің жанына
мыз» дейді. Үш күннен кейін мінбер құрыла- барады. Енді мақсаттарына жеттік пе деп
ды. Мервези сөз сөйлеу үшін мінберге шыға- ойлаған кезде Ахмет Яссауидің әулиелік ке-
ды. Ахмет Яссауи Хаким Атаға қалған мың реметімен жалақорлардың барлығы да бір-
мәселені де өшіруді бұйырады. Хаким Ата ден итке айналып кетеді. Олар өгіздің еті-
Алла Тағалаға дұға етеді. Ойындағы мың не тап беріп, етті аз ғана уақыттың ішінде
мәселе де өшіріледі. Мервези мінберде тұрып жеп тауысады. Осылайша шын жағдайлары
бір нәрселер айтқысы келеді. Бірақ есінде түсінікті болады. Сыртта тұрып бұл ғажайып
ешқандай мәселенің жоқ екендігін түсінеді. көрініске куә болып тұрғандар қайран қалып,
Кітап-дәптерлерін ашып сол жерден оқып қорқып Ахмет Яссауидің етегіне жабысады.
айтқысы келеді. Бірақ дәптеріндегі жазулар- Істеген істеріне өкінетіндіктерін айтып, Ахмет
дың да өшірілгенін көреді. Парақтар бос еді. Яссауиден кешірім сұрап жалбарына бастай-
Бұл жағдайды көрген Мервези өзінің айыбын ды. Ахмет Яссауи аяушылық танытып дұға
түсініп, тәубе етіп, Ахмет Яссауиге мүрит етеді. Сөйтіп қайтадан бұрынғы қалыптары-
болады. Мервези Ясауидің қолында жоғары на түседі. Басқа бір аңыз бойынша сауран-
дәрежелерге (жетістікке) жетеді. дықтар Қожа Ахмет Яссауидің баласы Ибра-
химді өлтіріп, оның басын кесіп сүлгіге орап
***
Яссауиге қауын деп әкелген екен.
Тағы бір аңыз бойынша Яссы қаласына жақын
***
жерде Сауран деген ауыл бар еді. Бұл жер-
дегі халықтың көпшілігі мұсылман емес еді. Басқа бір аңыз бойынша Қожа Ахмет Яс-
Олар Яссының мұсылман халқына, әсіресе сауи бір күні теккесінің алдында отырған
Ахмет Яссауиге өте дұшпан болды. Ахмет еді. Жолда өтіп бара жатқан бір топ баланы
көреді. Мешіт немесе медресеге Құран үйре- Ахмет Яссауи өзі қатты жақсы көрген Хазіреті
ну үшін кетіп бара жатқан балалар қолда- Пайғамбардың 63 жаста қайтыс болғандығын
рындағы Құран кітаптарын дорбаның ішіне ойлап, бұл жасқа келгеннен кейін ары қа-
салып, дорбаларын мойындарына асып кетіп рай жер бетінде аяқ басып жүргісі келмеді.
бара жатқан еді. Іштеріндегі бір бала Құран- Уақытының басым көпшілігін теккедегі жер
ды құрметтеп, басының үстіне қойып бара асты бөлмесі ретінде салынған қылуетте өт-
жатқан еді. Сонымен бірге ол медреседен үй- кізеді. Алдыңғы қатарлы шәкірттерінің бірі
іне қайтқан кезде ұстазына арқасын көрсет- Сәйид Мансур Ата осы қылуетке алғаш рет
пеу үшін артқа қарап жүретін. Бұл жағдай- түсіп көргенде бұл жердің жағдайын көріп
ды көрген Ахмет Яссауи, ол балаға: «Балам! қатты қаймығады. “Ұстазым бұл тар жерде
Ұстазыңнан, әке-шешеңнен рұқсат ал, саған қиындық көріп жатыр” деп жылай бастай-
діни білімді мен берейін» дейді. Бала тиісті ды. Сол кезде көзіндегі перде ашылып, тар
адамдардан рұқсат алып Ахмет Яссауидің деп ойлаған жердің бір ұшының шығыста,
теккесіне келеді. Көптеген жылдар діни кітап- бір ұшының батыста екендігін көріп, іштей
тар оқып білім алады, кейіннен мүрит болып ойлағандарының қате екендігін түсінеді.
рухани тұрғыдан өзін жетілдіреді. Бұл бала-
***
ның аты Сүлеймен еді. Бір күні Ахмет Ясса-
уи Сүлеймен мен жанындағы бір топ доста- Бір күні Ахмет Яссауидің теккесінде бірнеше
рын отын жинау үшін қырға жібереді. Әкел- мүрит жиналады. Бірақ бұл жер тар болған-
ген отындарымен тамақ пісіріліп дәруіштерге, дықтан мүриттер қатты терлеп, тер жан-
шәкірттер мен қонақтарға берілетін еді. Ба- жаққа шашырайды. Теккенің төменгі жағына
лалар отын әкеле жатқанда жолда жаңбыр құмыра қойып, қақпағын ашып қояды. Аққан
жауа бастайды. Сүлеймен шапанын шешіп тер құмыраға жиналып, құмыраның ішінде
отындардың үстін жабады. Теккеге келгенде керемет шәрбәт сусынға айналады. Сопылар
басқа балалардың әкелген ылғал отындары да осы шәрбәт сусыннан ішіп, шөлдерін қан-
жанбай жатқанда, Сүлейменнің құрғақ отыны дыратын. Кейіннен бұл құмыра “махаббат
жанады. Осыған байланысты Яссауи: «Сен (ғашықтық) құмырасы”(хум и ашқ) деген
ақылды яғни ғибратты іс жасадың. Бұдан атпен әйгілі болады.
былай сенің есімің Хакім Сүлеймен болсын»,-
дейді. Кейінгі жылдары ұстазы Ахмет Яссау-
идең қол алып, Бақырған деген жерге барып
қоныстанғандықтан Сүлеймен Бақырғани деп
аталған бұл данышпан, көбінесе Хакім Ата
деген атпен танымал болған.
***
Кесенесі
Қ ожа Ахмет Яссауи 1166 жылы қайтыс
болған кезде ішінде қылуеті де бар ха-
накадан 100 метрдей алысқа жерленген және
тылады. Бұл қазан 1934 жылы Сталиннің
бұйрығымен апарылған көрмеден қайтып
әкелінбей, Санкт-Петербург қаласындағы Ле-
қарапайым бір қабір / кесене бой көтерген. нинград Эрмитаж музейіне қойылған. Кей-
Бірінші бой көтерген осы кесене сол аймақта ін Қазақстанның тиісті органдары арқылы
өмір сүрген мұсылмандар үшін қысқа уақыт- 1989 жылы қайтадан кесенедегі өзіне тиесілі
та зиярат орнына айналған болса да, көп- орынға қойылады. Үстінде үлкен бір күм-
ке жетпей (XIII ғасырдың басында) пайда безі бар орталық бөлімнің айналасында ас-
болған Монғол шапқыншылығы және осы хана (халымхане), мешіт, кітапхана, дәруіш
шапқыншылықтың зиянды әсерлері аймаққа бөлмелері (халветхана), су құдығы бөлмесі
кері әсерін тигізді. XIV ғасырдың соңында (құдықхана) сияқты әр түрлі мақсаттармен
Алтынорда мемлекетін құлатып, осы аймақты салынған бірнеше бөлімдер бар.
бағындырған Әмір Темір, Моңғол ханының
Орталық бөлімнің жанында Орталық Азия
қызы Түкел Ханымды әйелдікке таңдап,
мәдениетінде әулие кесенелерінің символына
келінді әкеле жатқан топты күтіп алу мақ-
айналған бір ту (ұшында аттың құйрығынан
сатымен жолға шығады және жолда Яссы
алынған қылдар мен байрақ бар) мен есік
қаласына соғып, Қожа Ахмет Яссауидің
бар. Бұл есік Ахмет Яссауи жерленген бөл-
қабірін зиярат етеді. Яссы зияраты кезінде
меге (көрхана) кіретін есік. Хас ағаш ше-
Әмір Темір түсінде Ахмет Яссауиді көрген
берінің қолынан шыққан есіктің ішкі жағында
және өзіне жеңістің сүйінші хабарын айтқан
құйма алқалардың біреуінде, хижри жыл са-
Яссауиге рақмет айту үшін оның кіші ке-
науы бойынша жасалған уақыты 797 (1395
сенесінің орнына үлкен бір кесене тұрғызу-
ж.) жыл деп жазылған. Мазар бөлмесінің
ды тапсырғаны айтылады. Кесенені салуды
төбесінде кіші күмбез бар. Яссауидің құлып-
Түркістан өңіріндегі сол заманның ең атақты
тасы ашық жасыл түсті тастан жасалған.
сәулетшілерінің бірі Қожа Хусейн Ширазиге
Орталық бөлімнің қасындағы бөлмелердің
тапсырады.
кейбіреулерінде басқа да мазарлар бар. XVI
Екі күмбезді тіктөртбұрыш пішінді кесененің ғасырдан бастап қазақтардың кейбір жоғары
орталық бөлімінің ортасында үлкен қазан ор- дәрежелі тұлғалары мен билері де осы жерге
наласқан. Жеті түрлі металдың қоспасынан жерленген.
құйылған бұл қазанның сыртында кей-
Кесененің айналасы және төбесі глазурьлар-
бір дұғалар және қазанның ұстасы туралы
мен сәнделген бірақ кіру есігі тұрған бет
мәліметтер жазылған. Бастапқы кездері қа-
глазурьсыз. Бұл жағдайды Әмір Темір қай-
занға аз тәтті қосылған су құйылып, жұма
тыс болған соң кесененің құрылыс жұмыста-
намазынан кейін зияратшыларға берілгені
ры аяқталмай қалған және глазурь оюлары
және шипалы екеніне сенгендері туралы ай-
жартылай күйінде қалған деп түсіндіреді.
Тіпті кіру есігінің үстіндегі арка бөлімі де Құран аяттары бар. Олар Әнғам сүресінің
Әмір Темір қайтыс болғанда жартылай күй- 59-63 аяттары. Сондай-ақ сыртқы бетінде
інде қалып қойған және хижри жыл сана- глазурьлармен және куфалық каллиграфи-
уы бойынша 1000 (1591-92) жылы Бұқара ялық тәсілмен «Аллаһ», «Мухаммед», «әл-һам-
әмірі Абдулла Ханның бұйрығы және қолда-
дулиллаһ», «Аллаһу Әкбар» және «Лә илаһа
уымен арка құрылысының аяқталғандығы ай-
илла-Аллаһ» сияқты жазулар жазылған. Ке-
тылады. Абдулла Хан уақытында құрылған
леса ағаштарының біразы осы уақытқа дейін сене сыртында қақпа бетте орналасқан кіші
сақталған. кесене - Ұлық Бектің қызы және Әбіл Қайыр
Ханның жұбайы Рабиға Сұлтанның кесенесі.
Кесененің сыртқы дуалдарының үш бетінде
жоғарғы қатарда глазурьлармен сәнделген
Яссауилік
А хмет Яссауиден кейін оның сопылық
жолы мен ой-пікірлері мүриттері
(шәкірт) арқылы бірте-бірте Орта Азияның
кейбір өлеңдері «Бақырғанның кітабы» деген
шығармасы арқылы бүгінгі күнге дейін жет-
кен. Сондай-ақ «Ақыр заман кітабы», «Хазреті
әртүрлі аймақтарына тарады. Оның жолын Мариям кітабы» және «Миғражнама» сияқты
ұстанған ізбасарларының тариқаты яссауи- басқа да поэзиялық шығармалары бар. Хакім
лік деп аталғаны секілді, олардың дауыстап Атаның өмірі мен аңыз-әңгімелері, авторы
зікір салуына байланысты жахрия және та- белгісіз түрік тілінде жазылған «Хаким Ата
риқат өкілдерінің басым көпшілігін түріктер кітабында» баяндалған. Оның «Барча яхшы
құрағандықтан силсила-и машайых-ы түрік біз яман, барча буғдай біз саман» яғни «бәрі
деп те аталған. Ахмет Яссауидің ең атақты жақсы біз жаманбыз, бәрі бидай (сияқты
халифалары Мансур Ата, Сайд Ата, Суфи құнды) біз сабанбыз» және «Әр адамды Қы-
Мухаммед Данишменд және Хакім Ата бо- дыр деп біл, әр түнді Қадір деп біл» - деген
лып табылады. Яссауилік тариқаты көбіне- сөздері халық арасына кеңінен тарады. Ол
се Хакім Ата және оның шәкірттері арқылы Өзбекстанның Қарақалпақстан автономиялық
жалғасты. республикасындағы Қоңырат қаласында жер-
ленген.
Сүлеймен Бақырғани деп аталған Хакім Ата
(өлген ж. 582/1186) сопылық жолда білім Хакім Атаның ең атақты халифасы Зеңгі Ата
алғаннан кейін Яссыдан шығып Хорезм ай- (өлген ж. 656/1258) болып табылады. Таш-
мағына барады. Бұл жерде дінді насихат- кентте өмір сүрген Зеңгі Атаның мал бағып
тап, халықты тура жолға шақырады. Ұста- (шопан болып) күн көргендігі және ұстазы
зы Ахмет Яссауи сияқты хикмет жолымен Хакім Ата қайтыс болғаннан кейін оның же-
түркі тілінде өлеңдер оқыған Хакім Атаның сір қалған әйелі Анбар анамен үйленгендігі
туралы деректерде айтылған. Зеңгі Атаның ның Таразда басшылық еткен «Маликуз-зух-
атақты төрт халифасы: Ұзын Хасан Ата, Сәй- хад» есімді адамға халифалықты бергендігі,
ид Ата, Садыр Ата және Бадыр Ата болып бұл жолдың Әбу-н Нур Сүлейман Ашқ бин
табылады. Бұлардың ішінде Сәйид Ата мен Давуд және Жамалиддин Мухаммед Қашға-
Садыр Атаның Дешті Қыпшақтағы Сарайшық ри арқылы жалғасқандығы айтылған.
қаласына барып, ол жерде Алтынорда әмір- Жоғарыда аттары аталған Зенгі Атаның
шісі Өзбек Ханды Ислам дініне шақырған- мүриді және халифаларының бірі Садыр
дығы, сондай-ақ Садыр Атаның әулиелік ке- Атадан кейін ретімен Элемин Баба (кейбір
ремет көрсетуінің нәтижесінде Өзбек ханмен деректерде Эймен немесе Алмин), Шейх Али
бірге 70. 000 адамның мұсылман болғандығы Шейх және Маудуд Шейх халыққа дінді
туралы айтылған. насихаттап, тура жолға шақыру жұмысын
Ахмет Яссауидің тағы бір мүриті (халифа- жалғастырған. Маудуд Шейхтен кейін ясса-
сы) Сопы Мухаммед Данишменд Отырарда уилік тариқатының силсиласы екі тармақ бо-
текке құрып халықты тура жолға шақырды. лып жалғасады. Біріншісі Кемал Шейх Иқа-
Данишмендтің ең атақты шәкірті Сүзүк Ата ни ал екіншісі болса Хадим Шейхтен баста-
(кейбір деректерде лақап аты Сүкчүк неме- лады. Кемал Шейхтен кейін силсиланың осы
се Сүксүк деп жазылған) деген атпен таны- тармағы былай жалғасады: Шейх Алиабади
мал болған Шейх Мустафа болып табылады. (Сейід Ахмед), Шемседдин Өзгенди, Абдал
Шейх Мустафаның халифасы Ибрахим Ата, Шейх (Шейх Увейс), Шейх Абдулваси және
ал Ибрахим Атаның баласы Исмайыл Ата Шейх Абдулмуһаймин. Соңғы аталған кісі
болып табылады. Әкесі дүниеден өткенде он XVI ғасырда Ташкентте өмір сүрген. Бұл
жаста болған Исмайыл Ата діни-сопылық силсиладағы Шемседдин Өзгенди “Шемс-и
білімін Хорезм, Бұхара және Самарқанд қа- Аси” атымен Хикмет стилінде өлеңдер ай-
лаларында алғаннан кейін Ходжендке барып тқан.
Шейх Маслахат Ходжендиден рұқсат алып, Хадим Шейхпен басталған яссауиліктің екін-
өзінің туған жері Қазығұртқа барып халықты ші тармағы болса екіге бөлініп жалғасқан:
тура жолға шақыра бастайды. Оның ұлы әрі Бірінші тармақ Хадим Шейхтің халифала-
халифасы болып табылатын Қожа Ысқақ ры Шейх Джемаледдин Қашқари Бұхари,
өзінің XIV ғасырдың ортасында жазған «Ха- Сүлейман Газневи және Сейіт Мансур Бал-
диқатүл-арифин» (Ғалымдардың бақшасы) химен (өлген ж. 965/1557) жалғасып Ос-
атты түрік тілінде жазылған шығармасын- манлы дәуірінде Стамбұлға зияратқа барған
да әкесі Исмайыл Ата мен басқа да кей- нақшбанди және яссауи тариқатының шейхі
бір сопылардың көзқарастары және яссауия Ахмед бин Махмуд Хазиниге дейін жалға-
тариқатының ұстанған жолы жайлы мағлұ- сады. Хазинидің шығармаларының кейбірі
маттар баяндалған. Исмайыл Ата мен ұлы мыналар: «Жауахирул әбрар мин әмуажил
Қожа Ысқақтың қабірлері Қазығұрт ауданы- бихар», «Манбаул әбрар фи риязил әбрар»,
на жақын жердегі Тұрбат ауылында орна- «Хужжатул әбрар», «Тасаллатул қулуб», «Жа-
ласқан. Жоғарыда айтылып өткен Сүзүк Ата- миул муршидин» және «Диуан». Бұл тар-
мақтағы Джемаледдин Қашгари Бұхариден лік тариқатының әдептері туралы маңызды
кейін басқа бір тармақ та Шейх Худайдад мәліметтер берген және жария зікірді (дауы-
Бұқари Газиреги (өлген ж. 939/1532), Ма- стап зікір салу) дұрыс деп айтқан. Оның ха-
улана Вели Кухи Зери, Қасым Шейх Ази- лифасы Омар Ишан яссауилікпен қоса нақш-
зан Керминеги (өлген ж. 986/1578-79) және бандиліктің мужеддидия тармағын ұстанған.
Пірім Шейх арқылы жалғасып Алым Шейх XIX ғасырдың басына дейін жалғасқан және
лақап атты Мухаммед Алым Сыддыкиге (өл- әлсіреген немесе нақшбандилік ішінде асси-
ген ж. 1043/1633) дейін жалғасады. Соңғы миляцияға ұшыраса да силсиласы белгілі
аталған кісі 1033 жылы (1624) аяқтаған болған яссауилік, XIX ғасырдаң кейін жаз-
«Ламахат мин нәфәхатил қудс» атты парсы ба деректерде ұшыраспайды. XIX ғасырдың
тілінде жазылған шығармасында Ахмет Ясса- соңында орыстар Орталық Азияда билік жүр-
уиден бастап өз кезеңіне дейін өмір сүрген гізе бастағаннан кейін із-түссіз ғайып болды.
көптеген Яссауи шейхтері туралы маңызды
Жоғарыда аттары аталған Яссауи шейхтері-
мәліметтер берген. Алым Шейхтің халифа-
нен басқа, деректерде өмірі немесе силсила-
сы болған Маулана Османға мүрит болып
сы туралы жеткілікті мәлімет жоқ басқа да
халифалық алған бұқаралық Маулана Му-
яссауилік тариқатының мүшелері бар. Ахмет
хаммеди Имла (өлген ж. 1162/1749-1750)
Яссауидің халифалары Баба Мәшін және
яссауилікпен қоса нақшбандиядан да рұқсат
Яшлыг Юнус Ата, Ысмайыл Атаның мүриті
(ижазат) алған еді.
Отлуг Юнус Ата, Бахаеддин Нақшибендпен
Ғалым Шейхтің халифаларының бірі Мухам- кездескен Кусем Шейх, Халил Ата және
мед Шериф Бұқари (өлген ж. 1109/1697) Пехливан Ата, Әмір Күлалдың ұлымен кез-
парсы тілінде жазылған «Хужжатуз закирин дескен Көк Ата, түркістандық Тонгуз Шейх,
ли рәддил мункирин» атты шығармасында бір тек түрікше сөйлегені үшін Түрікшіл Ата деп
жағынан жария зікірдің (жахри - дауыстап аталған ташкенттік бір яссауи тариқатының
зікір салу) дұрыс екенін дәлелдеуге тырыс- шейхі осылардың бір бөлігі ғана.
са бір жағынан да бұрынғы яссауи тариқа-
Өмірде болған бір шейхтен сопылық білім ал-
тының шейхтері туралы мәліметтер берген.
май түсінде Ахмет Яссауиден немесе кейінгі
Ол кісі яссауилікпен қоса нақшбандиядан да
Яссауи шейхтерінің бірі Увейси арқылы хали-
рұқсат алған еді. Хикмет дәстүрі бойынша
фалық алғанын айтқан адамдар да болған. XV
түрік тілінде өлендер жазған Құл Шерифтің
ғасырда Шехрисебз жақта өмір сүрген және
де осы кісі екендігі туралы болжам бар. Өзі-
Хазрет Бешир деп аталған Сәйід Ахмед Бе-
нен кейін силсила ретімен Фетхуллах Ази-
шири (өлген ж. 868/1463) мен XVI ғасырда
зан және Лутфуллах Азизанмен жалғасып
Шығыс Түркістанда өмір сүрген және Жаркент-
Шейх Худайдад бин Таш Мухаммед Бұхари-
те қайтыс болған Мухаммед Шериф Бузургвар
ге (1216/1801) дейін жалғасады. Сопылыққа
(өлген ж. 963/1556-57) осылардың қатарына
қатысты бірнеше шығарма жазған Шейх Ху-
жатады. Сәйід Ахмед Беширидің өмірі және
дайдадтың «Бустанул мухиббин» атты түрік
аңыз-әңгімелері Насыр бин Қасым Түркістани-
тілінде жазылған шығармасында яссауи-
дің «Хешт хадиқа» немесе «Хадикул жинан»
атты парсы тілінде жазылған шығармасында көрсетілуі, XIII ғасырда вефаия шейхы Баба
жинақталған. Мухаммед Шериф Бузургвардың Ильяси Хорасанидің Анадолы Селжұқ Мемле-
аңыз-әңгімелері болса Мухаммед Сыддықтың кетіне қарсы бастаған көтерілісінің әлеуметтік
түрік тілінде өлеңмен жазылған «Тезкире-и Му- психологияға тигізген әсерінен туындаған бо-
хаммед Шериф Бузугвар» атты шығармасында луы мүмкін. Бабаилер көтерілісі деп аталған
және дәл осы атаумен бірақ авторы белгісіз бұл қозғалысты мемлекет тоқтатқаннан кейін
басқа бір түрікше шығармада жинақталған. вефаия тариқатының мүшелері, әсіресе бабаи-
лерге қатысы бар сопылар, көтерілісші деген
Кейбір деректерде татар және болгар жерін-
аттан алыс тұру үшін тариқаттарының атын
де өмір сүрген Біраш бин Абраш Сопы, Уфа
жасыруы немесе Ахмет Яссауидің жолында
жақта жерленген Хусейн Бег, Әзірбайжан-
жүргендерін айтуы мүмкін. Кейінгі ғасырларда
ның Ниязабад қаласында кесенесі бар Авшар
да осы сөздер Вилайетнаме және Саяхатнама
Баба және Түрікменстанда өмір сүрген Гөзлү
секілді кітаптарға еңген. Сондықтан да сенімді
Ата секілді кісілердің яссауия тариқатының
деректер және түпнұсқа силсиланамалар та-
шейхi немесе дәруіші екендігі де айтылады.
былмағанша Анадолы және Балқан аймақта-
XV ғасырдың соңында жазылған деп айты- рында яссауилік бар деп айту өте қиын. XIX
латын Вилайетнаме атты шығармада анадо- ғасырдың соңында Орталық Азияның Ферғана
лылық сопылардың бірі Қажы Бекташ Уәли аңғарында және Қырғыз аймақтарында кез-
тікелей немесе тікелей емес Ахмет Яссау- десетін лачилер мен шашты ишандардың да
идің халифасы деп көрсетілген болса да, яссауилікке қатысы дәлелденбеген. Олар Орта-
бұл шығармадан бұрын XIV ғасырда жа- лық Азия қалендерилерінің соңғы қалдықтары
зылған Эфлакидің «Манақыбул арифин» атты болуы керек.
шығармасында және XV ғасырда жазылған
«Ашықпашазаде Тарихында» Қажы Бекташ Уә-
лидің вефаия тариқатының шейхі Баба Расул
лақап атты Баба Ильясы Хорасанидің хали-
фасы екені туралы ашық айтылған. Сондай-ақ
XVII ғасырда жазылған «Әулие Челеби Сая-
хатнамасында» яссауия тариқатының дәруіші
деп жазылған Гейіклі Баба және Әміржі Сұл-
танның (Әмірі Чин Осман) одан да ескі және
сенімді деректер Элван Челебидің «Менақы-
бул кудсиесі» мен «Ашықпашазаде Тарихын-
да» вефаия тариқатының шейхі Баба Ильястың
басты халифаларының бірі екені жазылған.
Одан кейінгі және сенімділігі аз «Вилайетнаме»
және «Саяхатнама» сияқты кейбір деректерде
Анадолыдағы кейбір вефаия тариқаты мүше-
лерінің яссауия тариқатының мүшесі сияқты
Яссауилікте сопылық білім беру
Интисап ғасырдың аяғы мен XIV ғасырдың басында
өмір сүрген яссауи тариқатының шейхі (ұс-
«Интисап» сөзі сопылық жолға кіру және
тазы) Ысмайыл Атаның зікір туралы былай
соған берілу деген сөз. Яссауилікте сопылық
дегені айтылған: «Темірші темірді отқа қы-
білім интисаптан басталады. Қожа Ысқақ
здырып балғамен ұрғаны сияқты, мүрит те
бин Ысмайыл Атаның XIV ғасырда шаға-
жүрегін «ху» зікірінің балғасымен ұрып та-
тай тілінде жазған «Хадиқатүл-арифин» (Ға-
залауы керек». Ысмайыл Ата мүридіне зікір
лымдар бақшасы) атты шығармасында баян-
айтқаннан кейін былай дейтін: “Әй дәруіш!
далғандай, интисап рәсімі былай жасалады:
Тариқат бауыры болдық. Мен саған бір наси-
Шейх, мүрит болу ниетімен келген адамның
хат айтайын: Бұл дүниені жасыл күмбез деп
қолын ұстайды, оның тәубе етуін және Ал-
ойла, әлемде тек сен және бір Алла бар деп
лаға бет бұруын айта отырып мына тәубені
есепте. Таухидтің жеңісімен тек Алла Тағала
үш рет қайталайды: “Астағфируллаһ әлләзи
ғана қалып, ал сен ортадан шығатындай етіп
ла илаха илла Хуа-әл Һаййул Қаййум уә
соншалықты деңгейде зікір ет!”. Сондай-ақ
әсәлухут тәубә”. Сосын қолына қайшы алып:
Қожа Ысқақ бин Ысмайыл Ата әрбір шейх
“Йә әййүхәлләзинә әмәну тубу иллалахи
пен мүриттің зікір салу үшін Алланың есім-
тәубетен насуха” (әт-Tахрим, 66/8) аятын
дерінің бірін таңдайтындығын, Қожа Ахмет
оқып мүриттің шашынан, алдымен оң, одан
Яссауидің «Алла» және «Ху» деген екі есімді
кейін сол, одан соң ортасынан үш тал шаш
мүриттеріне насихат еткендігін, ал Ысмайыл
кесіп алады. Шаш кесу жағдайы, символдық
Атаның «Ху» зікірін таңдағандығын айтқан.
дәстүр ретінде мүриттің дүниеге және дү-
ниелік заттарға деген құштарлығын жүрегі- Авторы белгісіз «Рисале-и Зикир-и Хазірет-и
нен шығарып тастауын және руханиятқа бет Султанул-арифин» атты шағатай тілінде
бұру керек екендігін білдіреді. Осыдан кейін жазылған шығармада яссауи тариқатының
шейх мүридіне нәпiл намаз оқуды, әрқашан зікірінің алты түрі берілген: 1. Исми-зат
зікір салуды, шейхтің рұқсатынсыз ешқандай зікірі: «Алла» деп зікір салу. Бұл зікір «Алла
іс жасамауды айтады. Ху, Алла Ху, Я Ху, Алла Ху» деп айтылады.
2. Исми-cыфат зікірі: «Хай аһ, Хай аһ» деп
Зікір
зікір салу. Бұл зікір бесін намазынан кейін
Яссауилікте көпшілікпен және дауыстап са- тік тұрып айтылады. «Хай» және «аһ» дегенде
лынатын зікірді «зікір әрра» деп атайды. бес саусақ жұмылады. 3. Дусере зікірі: «Хай
«Зікір әрра» парсы тілінде ара зікірі деген аһ, Алла, Хай Ху» және «Хай, Хаййан, Ху-
мағынаны білдіреді. Зікірдің кейінгі саты- Алла; Хай, Хаййан, Ху Алла» деп зікір салу.
ларында сөздер жоғалып тамақтан араның 4. Зікір Ху : «Ху, Ху, Ху Алла; Ху, Ху, Ху»
дыбысына ұқсас қырылдаған дауыс шыққан- деп зікір салу. 5. Зікір чайкун: Зікір салу
дықтан бұл зікірдің түрін осылай атаған. XIII кезінде ырғақ, үйлесімділік және музыка-
ның бірдей үйлесіммен жүргізілуі үшін зікір аталатын діни өлеңдер (илахилер) оқылады.
салушы қолындағы қоңырау сияқты құралды Бұдан кейін шаш алынады және қылуетха-
қимылдатып, шақ-шақ деген дауыс шығара- наның төрт жағына қарай тәкбір айтылады.
ды. «Ху (шақ), Ху (шақ)» деп зікір салады. Содан соң зікір салады. Шам өшіріліп бір-
6. Чехар дарб: «Хай, аһ аһ аһ, Хай, Ху; Хай неше сағат дем алады және көрген түстерін
аһ, аһ, аһ, Хай, Ху» деп зікір салу. Бұл алты шейхтарына жорыттырады.
зікір тәсілі “зікір кәбутер” (көгершін/кептер
Қылует күндіз-түні қырық күн бойы жалға-
зікірі) «Ху, Ху» деп те аталады.
сады. Қырық күннен кейін ас үй қызметкер-
Қылует («хилует» - оңаша қалу, жасырыну) лері қылуеттен өзгелерден бұрын шығып, құр-
Дәруіштердің ғибадат ету және Алла тура- бандық шалады. Шалған құрбандықтарының
лы ой зерделеу (тафаккур) үшін белгілі бір қаны мен сүйектерін көміп сақтау әдет-ғұрып
уақыт жалғыз қалуларын қылует деп атай- болып саналады. Шалған құрбандықтарының
ды. Яссауилікте сопылық білімнің ең негізгі жұтқыншақтарынан кәуап жасап мұздай су
элементтерінің бірі қылует болып табылады. немесе айранмен бірге хылуетке кіргендерге
Яссауилік тариқатында қылуеттің өзіне тән береді. Сол түні сопылар үйлерінде демала-
дәстүрлі рәсімдері бар. Хазинидің «Жау- ды және ертеңіне таң намазында дұға жасап,
ахиру-л абрар» атты шығармасында айтып зікір салып қылуеттің біткендігін жариялайды.
өткеніндей, яссауилік тариқатында қылует
Сұхбат
топ болып көпшілікпен жасалады. Қылуетке
кіретін мүриттер, мүршидтің келісімімен бір Кейбір Яссауи шейхтары сопылық пен ру-
күн бұрын ораза ұстай бастайды. Хылуеттен хани сұхбаттың маңыздылығын атап көрсе-
бір күн бұрын таң намазынан кейін мүрит- ту мақсатында: «Намаздың қазасы болады,
тер зікір мен тәкбірлерін көбейте түседі. Сол бірақ сұхбаттың қазасы болмайды» деген.
күні екінті намазынан кейін қылуетхананың Ықылассыз адамдардың, тіпті бұл ықылассыз
есігі, мұржасы, барлық тесіктері жабылып, адамдарға тиісті заттардың да сопылардың
мүриттер күн батқанға дейін тәубемен және рухани тыныштығын бұзатындығына сенген.
зікірмен айналысады. Ақшам намазынан кей- Аңыз бойынша Ахмет Яссауи сұхбатында
ін ауыз ашу үшін ыстық су әкелінеді, мүрит- күтілген берекет пен жан тыныштығы бол-
тер осы сумен ауыздарын ашады және бұдан маған кезде мүриттеріне теккені тексеріп
кейін оларға су берілмейді. Артынша қара шығуларын бұйырған. Олар ықылассыз адам-
тарыдан жасалған қылует сорпасы беріледі. ның таяғын теккеде ұмытып кеткендігін көр-
Қылуетке кірген барша адамға осы сорпадан ген. Бұл таяқ сыртқа шығарып тасталғаннан
ішкеннен кейін шөл басу үшін кішкентай қар- кейін мәнді де берекелі сұхбат жасаған.
быз немесе айран берілуі мүмкін. Тамақтан
Халифат
кейін Құран Кәрімнің бір сүресі немесе бір-
неше аяты оқылады. Сапқа тұрып үш рет Сопылық білімін аяқтаған дәруіш, халықты
тәкбір айтылады, кейін отырып түн ортасына тура жолға шақыру құқығын алып, халифа
дейін зікір салады. Осы кезде «хикмет» деп болады. Яссауилікте рұқсат пен халифаттың
символы ретінде бұл адамға шейх тарапынан сен керек сен» (маған тек сен керексің)
асатаяқ сыйға тартылады. Шопанның қойларды өлеңінің мағына және форма жағынан қай-
таяқпен бағып, қасқырлардан қорғағаны сияқты таланған сияқты. Османлы дәуірінде әсіресе
халифа болған адам да рухани тәрбиесімен нақшбандилерге тән өзбек теккелерінде «Диу-
айналысқан адамдарды тәрбиелейді және оны ани Хикметтегі» кейбір өлең шумақтары діни
нәпсінің тұзақтарынан қорғайды деген сенім өлеңдер сияқты оқылған. Османлы дәуірінің
бар. Сопылық дәрежелерін аяқтамаған мүритке соңғы кезеңдерінде нақшбанди-халиди шейх-
халифалық берілуі дұрыс деп саналмайтын еді. тарының бірі Хажы Хасан Шүкрі (өлген
Бұл дәрежелерден өткеннен кейін де ішінде ж. 1327/1909) тарапынан кейбір хикметтер
нәпсілік сезімінің қалып қалмағандығын тексе- шағатай тілінен османлы тіліне аударылып,
ру үшін мойнына бір кәрзеңке тағылады және «Терджүме-и диван-ы Ахмед-и Йесеви» де-
қайыр сұраттырады. Халифалық таяғын алған ген атпен жарық көрді (Стамбул 1327/1909).
адамның жоғары адамгершілікке ие болуы Бұл жағдай Ахмет Яссауидің Орта Азиядан
және яссауиліктің пірі Ахмет Яссауи үшін мыңдаған шақырым алыста жатқан аймақтар-
дұға жасауды ұмытпауы керек болатын. да да ғасырлар бойы ұмытылмағандығын
Қызмет және оның ой-пікірлерінің қолданылып келе
жатқандығын көрсетеді.
Қожа Ысқақ бин Ысмайыл Ата жазған «Ха-
Яссауидің Хикмет үлгісінде жазылған өлең-
диқатүл-арифин» (Ғалымдар бақшасы) атты
дері ғасырлар бойы қазақ даласында ай-
еңбектің үшінші бөлімінде шейх және шейх-
тылғаны сияқты өзбектердің ауылдарында
тік туралы жазылған. Бұл бөлімде «шейх-
және қырғыздардың шаңырақтарында да
тік халықты Алла жолына шақыру», «барлық
қайталанып жүрген. Өзбектер шайханала-
адамдарға мейірімді болу» деп түсіндірілген.
рында Яссауидің хикметтерін оқитындарды
Ысмайыл Атадан: «Халықты Аллаға жеткі-
“яссауихан” деп атаған және бұл хикмет-
зетін қанша жол бар? деп сұрапты. Сонда
тер әсіресе Ферғана жазығында әйелдер
ол былай депті: «Тіршіліктегі барлық шаң-то-
арасында көп оқылған. Қырғыздар Диуани
заңдардың (атом) санындай жол бар. Бірақ
Хикмет пен Хакім Атаның өлендері қосылып
бір мұсылманды рахатқа бөлеу және оған
біріктірілген Бақырған Кітабын балаларына
пайдалы болудан артық жақсы жол жоқ».
оқытқан. Ақіретте Сират көпірінде Ахмет
Нәтижеде Қожа Ахмет Яссауи өзінің өлең- Яссауи қырғыздарға көмектеседі деген халық
дері, ой-пікірлері және шығармаларымен сенімі де яссауиліктің қырғыздар арасында
Орта Азияда Ислам дінінің, адамгершілік қаншалықты ықпалды болғандығын көрсетеді.
пен руханияттың кеңінен таралуына үлкен Қазір де Қазақстанның Түркістан (бұрынғы
үлес қосқан Алланың досы болып табылады. аты Яссы) қаласында отбасын құрап жатқан
Хикмет жолымен жазған өлеңдері аз ғана жасжұбайлардың Ахмет Яссауи кесенесіне
уақыттың ішінде Анадолыға дейін жеткен бо- барып дұға оқитындығы да осы ұлы адамның
луы керек. Өйткені Жүніс Әміренің «Маған ғасырлар бойы ықпалды күшке ие болған-
сені керек сені» қайырмасы бар өлеңі, «Маған дығын көрсетеді.
Пайдаланылған əдебиеттер
Ахмет Яссауи, Диуани Хикмет (бас. Р. Исмаилзаде, Қ. Карі, Девин деВеесе, «Ясавия», Ислам на территории бывшей
Ғ. Қамбарбекова), Тегеран 2000; Российской империи: энциклопедический словарь,
ред. С.М. Прозоров, вып. 4, Москва: «Восточная ли-
Сопы Мұхаммед Данишменд, Миратул-қулуб, Швеция,
тература» РАН, 2003, сс. 35-38;
Упсала Униветситеті Кітапханасы, нөм. 472, vr.
158b-177a; Fuad Köprülü, Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Ankara
1981;
Хакім Ата, Бақырған Кітабы, Қазан 1884;
Devin DeWeese, Islamization and Native Religion in the Gold-
Қожа Исхак, Хадикатул арифин, Ташкент, Өзбекстан Гума-
en Horde. Baba
нитарлық Академиясы Бируни Шығыстану Инсти-
туты Кітапханасы, нөм. 11838, vr. 1b-131a; Tükles and Conversion to Islam in Historical and Epic Tradi-
tion, Pennsylvania 1994;
Али әбу Хусейн Сафи, Решехаты Айнүл хайат, Тегеран
2536/1977. Mevlana Safiyyüddin, Neseb-nâme Tercümesi (hzr. Kemal
Eraslan), İstanbul 1996;
Ахмед ә. Махмуд Хазини, Жевахирул эбрар мин эмважил
бихар, Стамбул Униветситеті Ктп., TY, нөм. 3893. Necdet Tosun, “Yesevîliğin İlk Dönemine Âid Bir Risâle:
Mir’âtü’l-kulûb”, İLAM Araştırma Dergisi, II/2 (1997),
Мұхаммед Алим Сыддыки, Лемехат мин нефехатил-қудс
s. 41-85;
(бас, М. Незир Ранча), Исламабад 1986;
Bakhtiyar Babadjanov, “Une Nouvelle Source sur les Rituels
Мұхаммед Шериф Хусейни, Хужжетүз-закирин ли-ред-
de la Tarîqa Yasawiyya: Le Risâla-yi Dhikr-i Sultân al-
дил-мүнкирин, Сүлеймание Ктп., Решид Эфенди,
‘Ârifîn”, Journal of the History of Sufism, 3 (2001), б.
нөм, 372, vr. 1b-203b;
223-228;
Сеййид Зинде Али, Семератул-мешайых, Ташкент, Өзбек-
Önal Kaya, Tezkire-i Hakîm Ata: Bir Yesevî Dervişinin Menk-
стан Гуманитарлық Академиясы Бируни Шығыста-
abevî Hayatı, Ankara 2007;
ну Институты Ктп., нөм. 1336, vr. 1a-291b;
Hayati Bice, Hoca Ahmed Yesevi, İstanbul 2011;
Шейх Худайбад ә. Таш Мұхаммед Бухари, Бустанүл-му-
хиббин, бас. Б. М. Бабаджанов, М. Т. Кадирова, Seyfuddin Rafiu’ddin- Nadirhan Hasan, “Hazînî’nin Câmiu’l-
Түркістан 2006. Mürşidîn Adlı Eseri Hakkında”, Tasavvuf: İlmî ve
Akademik Araştırma Dergisi, V/12 (2004), s. 159-166.
Зікірия Жандарбек, Насапнама нұсқалары, Жаңа түркі та-
рихы, Алматы 2002; Necdet Tosun, “Yeseviyye”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul
2013, c. 43, s. 487-490.
Ашірбек Муминов и другие, Исламизация и сакральные
родословные в Центральной Азии, Алматы 2008.
Предисловие
Ж ивший в Центральной Азии мыслитель и поэт-суфий XII века Ходжа хмед Ясави
внес большой вклад в распространение ислама и укрепление духовно-нравственных
устоев в обществе. Кроме того, его поэтические произведения (хикметы), содержащие
мудрые изречения, являются ценным памятником тюркского литературного искусства.
Мировоззрение, убеждения и верования поэта раскрываются не только в передаваемых
из уст в уста рассказах о нем и коротких текстах религиозного содержания, но и
в двух очень значимых произведениях – в собрании стихов Ходжи Ахмеда «Диван-и
Хикмет» и в книге «Миратюль-кулюб», написанной мюридом и учеником Ясави – Суфи
Мухаммадом Данишмандом.
В отсутствие грамотности произведение «Диван-и Хикмет» зачастую передавалось
из поколения в поколение устно либо переписывалось разными авторами, что вызывало
некоторые разночтения, поэтому письменные варианты произведения имеют различное
количество стихов. Есть вероятность того, что в тексте произведения присутствуют
поэтические вкрапления других авторов. Тем не менее, все стихи, содержащиеся в
«Диван-и Хикмет», отражают духовные и религиозные представления Ходжи Ахмеда
Ясави.
Произведение Ахмеда Ясави написано на чагатайском языке, и в наши дни далеко не
каждый сможет его прочитать и понять. По этой причине перевести это произведение
на современные тюркские языки, а также на распространенные в мире языки – английский
и русский – стало насущной необходимостью. Наша работа призвана хотя бы частично
удовлетворить эту потребность. В ней собраны переводы избранных стихотворений
Ходжи Ахмеда Ясави на турецкий, казахский, русский и английский языки. Несмотря
на то, что произведение «Диван-и Хикмет» написано на тюркском языке, около века
назад оно было опубликовано арабской вязью. Дивани Хикмет на протяжении столетий
записывался и печаталься на арабском. Для того, чтобы оживить воспоминания,
предоставляя оригинальность орфографии и искусно пронести ностальгию до наших
дней, четверостишья представлены в виде арабского писания, латинской транскрипции и
Доктор, профессор
Неждет Тосун
упрощенного перевода. Отдельный вклад в эстетическую красоту данного издания внесли

миниатюры, написанные относительно недавно, на тему рассказов из жизни Ахмеда
Ясави. Стихотворения содержат информацию об образе жизни Ходжи Ахмеда Ясави,
рассказы из его жизни и сообщения о нравах и порядках, заведенных в тарикате суфия.
Мы надеемся, что подготовленная таким образом книга, являющаяся в некотором
смысле художественным произведением, будет по достоинству оценена читателями.
Хикметы для публикации в книге выбраны из числа стихотворений первых двух изданий
«Диван-и Хикмет». В этих изданиях стихотворения были записаны буквами арабского
алфавита. Первая из этих публикаций сделана в 1904 году в Казани. Позже Дайрабай
Серикбайулы и С.Рафиддинов, используя современные технологии, обновили текст издания
и вновь опубликовали его в 2001 году. Стихотворения второго издания были переведены
на казахский язык Куанышбеком Кари, Галией Камбарбековой и Расулом Исмаилзаде и
изданы с переводом в 2000 году в Тегеране. Авторы этого издания взяли за основу
публикации 1893 года в Казани и 1897 года в Стамбуле. При составлении данной книги
мы в большей степени руководствовались вторым изданием.
Перевод на современный турецкий язык сделан автором данной работы. Для более
качественного перевода автор использовал словарь «Абушка Люгати», словарь шейха
Сулеймана Бухари «Люгат-и Чагатай» (Чагатайский словарь) и словарь «Тюрки-и
Османи» (Тюркский османский), а также словари, которыми пользовались при подготовке
своего издания Кемаль Эраслан и Хаяти Бидже. Прежде перевод этого произведения
на русский и английский языки не проводился в таком объеме, поэтому наша работа
будет полезной тем людям, которые владеют русским либо английским языком.
Следует заметить, что стихотворения Ходжи Ахмеда Ясави мало переведены на
языки мира. Мы верим, что наша книга, содержащая перевод на несколько языков,
внесет существенный вклад в знакомство людей мира с творчеством Ходжи Ахмеда
Ясави. Особую благодарность за подготовку и публикацию данной книги мы выражаем
Международному казахско-турецкому университету имени Х. А. Ясави.
Minyatür: Cihangir Aşurov, Ahmed Yesevi’nin Öğütleri Миниатюра: Джихангир Ашуров, Советы Ахмета Ясауи
Миниатюра: Жиһангир Ашуров, Ахмет Яссауидің кеңестері Miniature: Jikhangir Ashurov, Advices of Ahmed Yasawi
Ходжа
Ахмед
Ясави
H ачиная со II века по мусульманскому

календарю (VIII в.) ислам начал бы-
стро распространяться в Центральной Азии.
Тогда же в этом регионе появились первые
ной Азии. Учение Абу Бекира Мухаммеда
бин Исхака Келабази (д.с.380/990), прожи-
вавшего в районе Келабаз города Бухары,
было объединено в книгу на арабском языке
религиозные аскеты и мистики. Абдуллах под названием «Ат-тааруф мазхаби ахлит-та-
бин Мубарек (дата смерти 181/797), родив- саввуф», а его мистическое толкование неко-
шийся в Мерве (современный Туркменистан), торых хадисов было представлено в произве-
был очень набожным человеком, суфием и дение «Бахрул-феваид».
ученым. В Мерве он создал две обители, где
Абу Саид Абуль-Хайр (д.с. 440/1049), чи-
проповедовал ислам. Города Нахшеб (совре-
тавший свои стихотворения, несшие поучи-
менный Карши, Узбекистан) и Термез тоже
тельный смысл, на специальных собраниях,
воспитали нескольких ученых-суфиев, среди
жил и творил на территории современного
которых Абу Тураб Нахшеби (д.с. 245/859-
Туркменистана в Мейхене. Среди туркменов
860), говоривший: «Ничто не осквернит су-
он известен как «Мене Баба». Сведения о его
фия, наоборот – в его присутствии все ста-
жизни, деятельности и некоторые его выра-
новится чистым и светлым», и Хаким Тир-
жения сохранились до наших дней благодаря
мизи (д.с. 320/932-933), создавший несколько
работе Мухаммеда бин Абу Равх Лютфулла-
духовно-мистических произведений на араб-
ха (д.с.541/1147) «Халат-у Сюханан-и Шейх
ском языке. Усыпальница Хакима Тирмизи в
Абу Саид» и работе Мухаммеда бин Муневве-
Термезе до сих пор является местом покло-
ра «Эсрарут-тавхид фи макаматиш-Шейх Аби
нения.
Саид». Известные рубаи, начинающиеся сло-
Бухара и Самарканд являлись самыми круп- вами «Приходи, опять приходи, кто бы ты ни
ными центрами науки и суфизма в Централь- был - приходи» и приписываемые Мевляне
Джелаледдину Руми, имеются среди стихот- свое учение. Таким образом он стал родо-
ворений Абу Саид-и Абуль-Хайра, хотя жил начальником одного из двух самых главных
он за два века до Мевляны. суфийских течений в Центральной Азии.
Автор произведения «Кашфул-махжуб» Худж- У Юсуфа Хамадани (д.с. 535/1140) было два
вири (д.с. 465/1072) встречался со многи- самых значимых ученика – Ходжа Ахмед
ми суфиями Ферганы и оставил упоминание Ясави и Абдулхалик Гуждувани, ставшие
о том, что местные жители называли сво- основателями двух самых распространенных
их шейхов словом «Баб». Это утверждение суфийских орденов Центральной Азии –
действительно практически для всей тер- Ясавия и Хаджеган (в последствии - Накши-
ритории Центральной Азии. Как видно из бендия). Некоторые мистические произведе-
истории учитель Ахмеда Ясави из Отрара ния Юсуфа Хамедания сохранились до наших
Арыстан-Баб тоже носил это звание, как и дней. Самое известное из них, написанное на
другие учителя, захороненные в усыпальнице персидском языке, – «Рутбетул-хаят». Ходжа
Арыстан-Баба – Карга-Баб и Лачин-Баб. Ахмед Ясави, оставивший неизгладимый след
В произведении Несебнаме отец, дед и не- в духовной истории Центральной Азии, про-
которые другие родственники Ахмеда Ясави шел религиозно-суфийское обучение у Юсуфа
носили звание «шейх». Это говорит о том, Хамадани и вернувшись в свой родной город
что суфизм пустил глубокие корни в этом – Ясы, положил начало своей суфийской
регионе еще до рождения Ясави, а суфии – деятельности.
шейхи и дервиши – с момента возникнове-
ния ислама смогли посредством простонарод-
ного тюркского диалекта широко распростра-
нить его среди кочевых и оседлых тюрков,
особенно в бассейне Сырдарьи.
Центральная Азия находилась под сильным
влиянием активно действовавшей мисти-
ческой культуры Хорасана. Вместе с этим
Самарканд и Бухара, обладающие сильны-
ми религиозными школами и учеными, были
не самой лучшей средой для проповедников
Хорасанской школы. Здесь могли прижить-
ся только такие суфийские учения, которые
имели очень жесткую зависимость от фунда-
ментальных устоев и правил ислама. Юсуф
Хамедани, получивший образование в медре-
се Низамие в Багдаде и позднее изучивший
суфийское учение Хорасана, дал разрешение
нескольким своим ученикам распространять
Жизнь Ходжи Ахмеда Ясави
А хмед Ясави родился в небольшом городе
Сайрам, расположенном неподалеку от
современного города Шымкент в Казахстане.
которые позднее были объединены в сборнике
под названием «Диван-и Хикмет». Согласно
некоторым легендам, Ходжа Ахмед зараба-
После получения религиозного суфийского тывал на жизнь тем, что строгал из дерева
образования он поселился в городке Ясы (со- ложки и продавал их, однако более точные
временный Туркестан). Значительную часть сведения указывают на то, что его семья
своей жизни Ахмед Ясави провел в этом была довольно состоятельной. Из некоторых
городке, где посвятил себя науке и рели- рассказов мы узнаем о том, что иные уче-
гиозному развитию. В частности, занимал- ные того времени критиковали его за способы
ся обучением людей моральным принципам. богослужения в ханаке. Однако эта критика
Умер Ходжа Ахмед в этом же городке. Его стала, скорее всего, ответом на высказывания
отец шейх Ибрагим был суфием, имел уче- Ахмеда Ясави, который в своих стихотворе-
ников-мюридов в Сайраме. Ходжа Ахмед в ниях говорил о неискренности ученых и лжи-
раннем возрасте потерял отца и мать. Духов- вости суфиев. Наиболее популярными темами
ное и религиозное воспитание он получил от его творчества являются: любовь к Аллаху
шейха Арыстан-Баба в Отраре. и пророку, помощь бедным и обездоленным,
соблюдение религиозных законов, нравствен-
После смерти своего учителя он отправил-
ность, богослужение, работа над собой, само-
ся в Бухару, которая в то время считалась
критика, рассуждения о смерти, об уровнях
крупным центром культуры и учения. Там
духовного развития и вреде от самомнения.
он познакомился с Юсуфом Хамадани (д.с.
535/1140-41) и стал его учеником-мюридом. По легенде, Ходжа Ахмед в возрасте 63 лет
В некоторых источниках встречается инфор- создал для себя маленькую комнатку в под-
мация о том, что Ходжа Ахмед был так- земелье ханаки. Остаток жизни он провел
же учеником Шихабеддина Сухраварди (д.с. преимущественно в этой комнатке, молясь
632/1234) и Эбун Неджиба Сухреверди (д.с. и раскаиваясь в грехах. В более поздних
563/1168). Кроме того, есть вероятность того, источниках говорится о том, что Ходжа Ах-
что Ахмед Ясави получал знания и от дру- мед простился с жизнью в 562 году по ка-
гих ученых и мыслителей, так как среди его лендарю Хиджры (1166-67 г.). По мнению
родственников были шейхи, в частности, он же некоторых исследователей, эту дату стоит
был связан родственными узами по отцовской еще немного отодвинуть вперед.
линии с халифом из Ясы Мусой Ходжа.
Есть мнение о том, что у Ахмеда Ясави
После окончания обучения Ходжа Ахмед со- был сын по имени Ибрагим, который умер
здал в Ясы свою ханаку (суфийскую оби- в детском возрасте. Род Ясави продолжился
тель). Суфий обучал людей жизненным прин- благодаря его дочери Гаухар. В Туркестане,
ципам и писал стихи на тюркском языке, в области Мавераннахр, в Центральной и в
Малой Азии многие известные люди считают Таким образом, в самое короткое время твор-
себя выходцами из рода Ходжи Ахмеда. Од- чество и образ мысли Ясави распространился
ними из них являются шейх Самарканда Зе- среди тюркских народов Центральной Азии.
керия, поэт Ата из Скопье и Эвлия Челеби. Уже по некоторым отрывкам из произведения
В конце XIV в. эмир Тимур, посетив став- одного из мюридов Ахмеда Ясави – Суфи Му-
шую к тому времени известную могилу Ах- хаммада Данишманда – «Миратюль-кулюб» и
меда Ясави, приказал построить вокруг нее из его собственнх стихов становится понятно,
мавзолей. В течение нескольких лет вокруг что Ходжа Ахмед был суфием и ханифитом.
могилы были созданы мавзолей и мечеть, Например, в произведении «Миратюль-кулюб»
которые вместе с ханакой образовали еди- мы находим следующие строки, авторство ко-
ный архитектурный комплекс. В наши дни торых, по утверждению создателя произведе-
усыпальница Ходжи Ахмеда Ясави является ния, принадлежат Ходже Ахмеду: «В конце
святыней и одним из наиболее посещаемых света появятся такие шейхи, у которых Шай-
мест в Центральной Азии. Тот факт, что тан будет учиться подлости, они же будут
расстояние между могилой Ахмеда Ясави выполнять его работу… Праведники врагами
и его кельей в подземелье составляет всего окажутся, грешники и безбожники друзьями
метров сто, наводит на мысль о том, что покажутся». В качестве примера из «Диван-и
первоначальная ханака находилась около его Хикмет» мы можем привести следующее сти-
кельи. После его смерти ханака, созданная хотворение Ходжи Ахмеда:
им, превратилась со временем в большое соо- “Не будут знать они, что должен делать ученик,
ружение, включающее библиотеку, столовую,
Не будут знать разницы между разрешенным
молельные комнаты и кельи дервишей. и запрещенным,
В то время, когда Ахмед Ясави поселился в Не будут они придерживаться ханафийского
Ясы, в Центральной Азии активно проходил мазхаба,
процесс принятия ислама, чему в значитель- А будут следовать заблудшим ученьям”.
ной степени способствовало распространение
Произведение «Миратюль-кулюб», написанное
суфизма. Ходжа Ахмед стал особенно по- Суфи Мухаммадом Данишмандом на чага-
пулярным учителем среди кочевых племен, тайском языке, является одним из наиболее
живших в районе Ташкента и по берегам Сы- древних источников, содержащих слова Ах-
рдарьи. Он простым и доступным языком об- меда Ясави. Самым древним источником, со-
учал людей основам ислама, морали, суфий- держащим рассказы о жизни поэта, считает-
ским нормам и принципам. По этой причине ся книга религиозных рассказов, написанная
Ходжа Ахмед использовал одну из самых на персидском языке Хусамеддином Сыгнаки
распространенных форм изложения мысли в (д.с. 711/1311). Оба этих произведения были
народной литературе – стихотворную стро- опубликованы Неждетом Тосуном. Из этих
фу. Так появились на свет его хикметы. Эти
произведений ясно, что Ходжа Ахмед Ясави
произведения, с помощью дервишей, достигли был одним из наиболее известных суфиев
слуха самых отдаленных тюркских народов. Центральной Азии.
Произведения
1. «Диван-и Хикмет» 3. «Рисале дер Адаб-и Тарикат»
Эта книга – сборник стихотворений Ходжи Представляет собой небольшое сочинение, на-
Ахмеда, написаннных на тюркском языке. писанное на персидском языке. Рукописные
Дошедшие до наших дней копии этого про- копии этого произведения хранятся в Таш-
изведения и с точки зрения содержания, и с кенте. В нем рассказывается о порядках и
точки зрения языка изложения очень друг от должностях тариката, об отношениях между
друга отличаются. Этот факт говорит о том, мюридом и муршидом, о положении дервиша,
что копии произведения, включающие раз- о важности стремления познать Аллаха и о
ные стихотворения, были написаны разными любви к Творцу. С. Моллаканагатулы пере-
людьми. Время от времени авторы копий мог- вел это произведение на казахский язык и
ли уделять внимание сбору и фиксированию опубликовал его (Алматы, 2012).
тех стихотворений Ахмеда Ясави, которые
4. «Рисале дер Макамат-и Ерба-ин»
считались забытыми на момент составления
копии. Таким образом, они отдалялись от Является небольшим произведением, кото-
исходного текста. Вместе с этим, в основном рое приравнивается к произведениям Ахмеда
все стихотворения во всех копиях посвящены Ясави. Оно написано на персидском языке.
мировоззрению Ахмеда Ясави, его убежде- В основном произведение посвящено устоям
ниям и изложенным им основам тариката. шариата, тариката, одаренности и истинным
Стихотворения Ходжи Ахмеда очень важны с знаниям. На каждую из этих тем написано
точки зрения изучения истории образования по 10 макамов. В сумме же произведение
единой системы взглядов среди тюркских на- состоит из 40 макамов и правил. В настоя-
родов. Произведение «Диван-и Хикмет» много щее время имеется только один экземпляр,
раз публиковалось на османском и на совре- который находиться в Народной Библиотеке
менном турецком языках. в городе Кутахя-Тавшанлы (номер:1056, стр.,
112a-113a).
2. «Факрнаме»
Это сочинение приписывается перу Ахмеда
Ясави. Написано оно на чагатайском языке,
содержится в ташкентской и в нескольких
казанских публикациях «Диван-и Хикмет».
«Фаркнаме» является скорее не самостоя-
тельным сочинением, а прозаической частью
«Диван-и Хикмет». Было издано Кемалем
Эрасланом.
Предания
С ведения о жизни Ахмеда Ясави довольно
ограничены. В мире тюркской литерату-
ры Ходжа Ахмед знаком людям больше не
Ходжа Ахмед Ясави делил день на три части.
Большую часть дня посвящал богослужению:
читал молитвы и совершал зикр. Вторую часть
из достоверной литературы, а из преданий. дня тратил на обучение точным и естествен-
Часть из этих преданий основана на действи- ным наукам всех желающих. В оставшееся
тельных исторических событиях и правдивых время вырезал из дерева ложки и поварешки,
рассказах из жизни поэта, часть же – вы- затем их продавал – таким образом получал
мысел людей. Ниже представлены некоторые средства к существованию. Согласно преданию
из рассказов о жизни Ходжи Ахмеда. у Ходжи Ахмеда был бык-помощник. Ходжа
По предению Арыстан-Баб был одним из ли- вешал на спину быка сумку со сделаными
деров асхабов (слово «баб» значит «шейх»; ложками и поварешками и отправлял живот-
позже это слово стало встречаться в литера- ное на рынок. За ложки и поварешки покупа-
туре как «баба», что значит «отец»). Однажды, тели опускали деньги в карман сумки. Если
последователи Мухаммада сильно проголода- же кто-либо, взяв ложку или поварешку, день-
лись, им нечего было есть. Тогда они пришли ги в сумку не клал, то бык ходил за ним по-
к пророку и стали умолять его помочь им до- всюду, не отставая. До тех пор пока человек
быть немного еды. Мухаммад стал молиться. не расплачивался за товар, бык продолжал за
В ответ на его молитву архангел Джабраил ним ходить по пятам. Вечером же бык-помощ-
принес блюдо, полное фиников, из рая. Но ник возвращался в дом Ходжи Ахмеда.
один из фиников упал на пол. Тогда архан-
***
гел Джабраил сказал: «Этот финик – доля
одного из ваших собратьев, Ахмеда Ясави». В городе Ургенч, который находился на тер-
Всякую доверенную на хранение вещь нужно ритории Хорезм, был ученый имам по имени
вернуть хозяину. Обязанность передать финик Мервези (в некоторых источниках Мергази
Мухаммад также доверил одному из своих или Мераги). Однажды до него дошли слухи
асхапов, которым стал Арыстан-Баб – буду- об Ахмеде Ясави, как о плохом человеке.
щий воспитатель и наставник Ахмеда Ясави. Имам Мервези, поверив этим слухам, захо-
Арыстан-Баб, прожив более четырехсот лет, тел испытать Ахмеда Ясави и окончательно
пришел в Сайрам и Ясы и исполнил свое развеять все сомнения. Взяв с собой несколь-
обязательство, передав финик Ахмеду Ясави. ко друзей, имам Мервези отправился в путь.
Согласно некоторым родословным древам Ары- По пути он узнал, что у Ахмеда Ясави было
стан-Баб считается родственником отца Ахмеда много учеников из разных краев и что тыся-
Ясави шейха Ибрагима. Вполне вероятно, что чи людей хотели бы побеседовать с Ходжой.
этот рассказ о хурме Арыстан-Баб видел во Однако имам рассуждал следующим образом:
сне. Позже, передаваясь из уст в уста, он стал «Я выучил наизусть три тысячи вопросов.
преданием. Их я задам Ахмеду Ясави и таким образом
проэкзаменую его». Когда имам Мервези до- А вот еще одно предание. Неподалеку от
стиг цели своего путешествия, Ахмед Ходжа города Ясы был поселок Сауран. Многие жи-
находился в текке. «Посмотри, пожалуйста, тели этого селения, будучи немусульмана-
кто там пришел», - попросил он своего учени- ми, враждовали с жителями Ясы, которые
ка Суфи Мухаммада Данишманда. Мухаммад были мусульманами, а особенно с Ахмедом
сказал, что пришел Мервези со своими друзь- Ходжой. День ото дня слава о мудрости и
ями и собирается задать Ходже три тысячи чудотворной силе Ахмеда Ходжи росла, уве-
вопросов. Тогда Ясави попросил Мухаммада личивалось число его последователей. Жи-
стереть из памяти Мервези тысячу вопросов, телям же Саурана эта ситуация очень не
и он сделал это. После этого Ахмед Ходжа с нравилась, и вместе с числом друзей росло
таким же указанием обратился к другому сво- и число врагов учителя. Однажды захотели
ему ученику Сулейману Хаким-Ате, и он так- его неприятели оклеветать его. Взяли они
же исполнил желание своего учителя. Таким одного из своих быков, зарезали его на ско-
образом, Мервези пришел к Ахмеду Ходже тобойне и, оставив только ноги, всю тушу
лишь с тысячью вопросов. Подойдя к Ходже унесли. На следующий день пошли они к
Ахмеду, он спросил: «Так это ты тот, кто кадию и сказали, что один из их быков был
совращает праведников с истинного пути?». украден и зарезан на скотобойне и что сле-
На что Ахмед Ясави совсем не разозлился и ды крови быка ведут в текке Ахмеда Ясави.
ничего не ответил. «Погости у нас три дня, Тогда кадий сказал, что они могут пойти в
а потом поговорим», – сказал он пришельцу. текке Ахмеда Ходжи и проверить, есть ли
Спустя три дня собрались они для разгово- там бык. Когда они так и сделали и, найдя
ра. Мервези захотел говорить. Ахмед Ходжа там ими же самими спрятанного быка, уже
же опять попросил своего ученика Хаким-А- думали было, что навредили Ахмеду Ходже,
ту оставшуюся тысячу вопросов тоже стереть. случилось чудо, и они превратились в псов и
набросились на то мясо, что сами сюда при-
Хаким-Ата стал молиться об этом Всевышне-
несли. Таким образом, каждый принял свой
му Аллаху. Последняя тысяча вопросов тоже
истинный лик. Те, кто наблюдал эту ужасную
стерлась из памяти Мервези. Мервези, взяв
цену, в изумлении и страхе бросились к Ход-
слово, хотел было что-то сказать, но не смог
же Ахмеду. Пожалев о своем поступке, они
– в его памяти не осталось ни одного вопро-
начали умолять Ахмеда Ходжу о прощении.
са. Тогда он открыл свои книгу и тетрадь и
Ахмед Ясави пожалел их и стал молиться.
хотел что-то прочитать оттуда, но увидел, что
Тогда им был возвращен их прежний облик.
записи в них исчезли, страницы их были чи-
По другому преданию жители Саурана уби-
стыми. Увидев свое состояние, Мервези понял
ли сына Ходжи Ахмеда – Ибрагима. Они
свою бестактность. Он попросил прощения у
отрезали ему голову и, завернув в полотенце,
Ахмеда Ходжи перед лицом Аллаха и стал
отдали ее Ходже Ахмеду как дыню.
его мюридом. С помощью Ахмеда Ясави Мер-
вези достиг высокого уровня в познании. ***
***
А вот и еще одна притча о Ходже Ахме- же под именем Сулейман Бакыргани. Однако
де. Сидел как-то днем Ходжа Ахмед перед чаще всего люди знают этого человека под
своей текке. Мимо него по улице проходили именем Хаким-Ата («мудрый отец»).
ребята. Они шли в мечеть и в медресе на
***
урок Корана. Среди ребят особенно выде-
лялся один мальчик: пока все ребята несли Ходжа Ахмед очень любил пророка Мухам-
Коран в специальном мешочке на шее, он мада и считал, что ему самому незачем жить
нес мешочек со священной книгой на голове после 63 лет, так как пророк умер в этом
из уважения к святыне. А когда дети после возрасте. После 63 лет он проводил время
урока вышли из медресе, этот мальчик не- по большей части в подземной келье. Ког-
которое время шел вперед спиной, чтобы не да один из ближайших его учеников Сейид
поворачиваться спиной к месту, где остался Мансур-Ата первый раз спустился в келью,
учитель. Ходжа Ахмед все это видел и ска- он очень огорчился тому, что там увидел.
зал мальчику: «Сынок, попроси разрешения «Мой шейх теснится в этой узенькой комна-
у своего учителя, отца и матери, чтобы про- тушке», - подумал он и заплакал, но в этот
должить религиозное образование под моим момент мгла расступилась перед его взором
руководством». Ребенок, спросив разрешения, и он увидел неограниченное пространство на
пришел в текке к Ходже Ахмеду. Он учил- востоке и на западе и понял, что он ошибся.
ся много лет, читал длинные религиозные ***
тексты. Затем, став мюридом, он продолжил
свое духовное развитие. Мальчика этого зва- Однажды в текке к Ходже Ахмеду пришло
ли Сулейман. Однажды Ходжа Ахмед отпра- сразу много мюридов. Ханака Ходжи была
вил в степь Сулеймана и несколько других узкой и тесной для такого количества людей,
ребят за дровами. Дрова были нужны для потому пришедшие гости стали потеть. Пот,
того, чтобы приготовить еду для дервишей, струясь, стекал на пол. Там поставили сосуд
учеников и гостей. Когда ребята возвраща- и открыли крышку. Таким образом, пот стал
лись обратно с дровами, начался дождь. Су- скапливаться в этом сосуде и превращаться
лейман снял свое пальто и накрыл им дрова. в ароматный сладкий напиток. Суфии пили
Когда они пришли в текке, дрова у всех этот напиток. В последствии, этот кувшин
ребят были мокрыми и поэтому не горели, но стал известен под названием «сосуд любви».
дрова Сулеймана были сухими. Именно на
них и приготовили еду. Тогда Ходжа Ахмед
сказал Сулейману: «Ты совершил мудрый по-
ступок. С этих пор я буду звать тебя мудрым
Сулейманом». В последующие годы Сулейман
окончил обучение у Ходжи Ахмеда и посе-
лился в местечке под названием Бакырган.
По названию местности он стал известен так-
Гробница
П осле смерти Ходжи Ахмеда Ясави в
1166 году его похоронили в ста метрах
от текке. Могила была простой и ничем не
усыпальницу Ахмеда Ясави. От центрального
зала гробницы по системе коридоров можно
пройти на кухню, место моления, библиоте-
примечательной. Однако в течении короткого ку, комнату дервишей, к колодцу и в другие
времени могила превратилась в место покло- помещения, предназначенные для различных
нения местных мусульман. В начале XIII религиозных и бытовых целей.
века в период монгольского нашествия этот
В центральном зале находилось знамя, на
район подвергся разрушению. В конце XIV
конце которого был привязан конский хвост,
века эмир Тимур победил Золотую Орду и
а также установлен наконечник и полуме-
подчинил себе Центральную Азию. Тогда
сяц, что в культуре Центральной Азии яв-
же он решил взять в жены Тукель – дочь
лялось символом гробницы святого. Кроме
монгольского хана и двинулся в путь. По
того, имелись вторые широкие ворота, через
дороге он решил совершить паломничество
которые можно было пройти в другой зал
на могилу Ходжи Ахмеда в Ясы. Во время
под вторым куполом, где находилась сама
паломничества ему приснился сон, в котором
могила святого. Ворота, сделанные из резно-
Ходжа Ахмед предсказывал ему победу, за
го дерева, являлись произведением ремеслен-
что эмир Тимур решил на месте простой
ного искусства и были созданы в 797 г. по
могилы построить величественную гробни-
мусульманскому календарю (1395 г.). Огром-
цу. Для постройки гробницы был приглашен
ный надгробный камень выполнен из камня
один из великих архитекторов того времени
светло-зеленого цвета. В небольших помеще-
Ходжа Хусейн Ширази.
ниях вокруг центрального зала есть и другие
Гробница представляла собой четырехуголь- могилы и надгробные камни. Начиная с XVI
ное здание с двумя куполами, в середине века здесь хоронили высокопоставленных лиц
которого был установлен огромный казан, и правителей казахов.
изготовленный из сплава семи металлов. По
Поверхность гробницы покрыта красочной мо-
краям казана были сделаны надписи с мо-
заикой, однако входная часть не имеет специ-
литвами и сведениями о мастере, создавшем
ального покрытия, потому что из-за смерти
его. Вначале в казане готовили подслащен-
эмира Тимура строительство не было полно-
ную воду для угощения молящихся на пят-
стью завершено. Более того, верхняя часть
ничном намазе. Вода считалась лечебной. В
входа тоже не была завершена, однако в 1000
1934 году по приказу И.В.Сталина казан без
году по мусульманскому календарю (1591-92
всяких объяснений был перевезен в Ленин-
гг.) эмир Бухары Абдуллах Хан приказал
град и установлен в музее Эрмитаж, одна-
закончить верхнюю часть входа в гробницу.
ко в 1989 году благодаря деятельности раз-
Деревянные леса, использованные во времена
личных учреждений казан был возвращен в
Абдуллах Хана, можно видеть до сих пор.
Три стороны периметра верхней части усы- мад, Славься Аллах, Аллах Велик, нет бога
пальницы расписаны выдержками из аятов кроме Аллаха. Напротив входа в гробницу
Корана (59-63 аяты из суры Аль-Анам). есть небольшая усыпальница, построенная на
Кроме того на внешних стенах имеются над- могиле дочери Улукбека и супруги Абулхаир
писи, сделанные с помощью мозаики куфий- Хана – Рабии Султан Бегим.
ским письмом, среди которых Аллах, Мухам-
Ясавия
П осредством мюридов, учеников Ходжи
Ахмеда, его философия и учение ста-
ли известны в разных облястях Центральной
(Поэма о ночи чудесного вознесения Проро-
ка). Эти произведения вместе с несколькими
рассказами о жизни Хаким-Аты собраны не-
Азии. Тарикат, в который вошли привержен- известным автором в книге на тюркском язы-
цы этого учения, стал называться Ясавия. ке «Хаким-Ата китаби» (Книга Хаким-Аты).
Учение Ясавия также известно под назва- Известны такие выражения Хаким-Аты, как
нием Сильсиле-и Мешайих-и Тюрк («Орден «Все - хорошие, мы – плохие, все - как пше-
тюркских шейхов») из-за того, что зикр ница, а мы – солома» и «Всякого встречного
Джахри, характерный для Ясавии, был осо- считай Хызыр-Ильясом, всякую ночь считай
бенно популярен среди тюркского населения. Ночью предопределения». Могила Хаким-Аты
Самые известные халифы Ходжи Ахмеда – находится в городе Гонграт (Автономная Ре-
это Мансур-Ата, Саид-Ата, Суфи Мухаммед спублика Каракалпакстан, Узбекистан).
Данишменд и Хаким-Ата. Учение Ясавия
Один из ведущих халифов Хаким-Аты –
распространилось в основном благодаря Ха-
Зенги-Ата (д.с. 656/1258). Он жил в городе
ким-Ате и его ученикам.
Ташкенте. На жизнь зарабатывал тем, что
Хаким-Ата, настоящее имя которого Сулей- был пастухом. После смерти Хаким-Аты же-
ман Бакыргани, (д.с. 582/1186) после окон- нился на его вдове Анбар-Ане. Известны че-
чания религиозного обучения уехал из Ясы в тыре халифа Зенги-Аты – Узун Хасан-Ата,
Хорезм, где стал учителем и проповедником Сейид-Ата, Садр-Ата и Бадр-Ата. Считается,
духовных ценностей. Так же как его учи- что Сейид-Ата и Садр-Ата пошли в город
тель Ходжа Ахмед Ясави, Хаким-Ата писал Сарайчик, который находился в Кыпчакском
стихи на тюркском языке. Они сохранились ханстве, и пригласили правителя Золотой
до наших дней в сборнике «Книга Бакырга- Орды Узбек-хана принять ислам. Благодаря
ни». Кроме этой книги у Хаким-Аты есть и чудесам, которые сотворил Садр-Ата, вме-
другие произведения: «Ахыр заман китаби» сте с Узбек-ханом мусульманами стали еще
(Книга Судного дня), «Хазрет Мариям кита- 70.000 человек.
би» (Книга святой Марии) и «Мирадж-наме»
Другой известный мюрид (халиф) Ахмеда дим. После шейха Кемаля руководить де-
Ясави Суфи Мухаммад Данишманд создал ятельностью суфийской школы продалжили
ханаку в Отраре и посвятил себя просвяще- шейх Алиабади (Саид Ахмет), Шемседдин
нию народа. Самым известным его учеником Узгенди, шейх Абдал (шейх Увайс), шейх
стал шейх Мустафа, которого называли Сю- Абдулваси и шейх Абдулмухеймин. Про по-
зюк-Ата (в некоторых источниках его имя следного из них известно, что он в XVI
звучит как Сюкчук или Сюксюк). Халифами веке жил в Ташкенте. Шемседдин Узгенди,
шейха Мустафы были Ибрагим-Ата и сын известный под псевдонимом «Шемс-и Аси»,
Ибрагима-Аты Исмаил-Ата. В десять лет по- писал стихотворения в форме хикметов.
терявший отца Исмаил-Ата получил рели-
Другая школа тариката Ясавия, возглавля-
гиозное образование в Хорезме, Бухаре и
емая шейхом Хадимом, разделилась на два
Самарканде. После этого пошел в Ходженд и
направления. Первое из них возглавил пре-
забрал халифат у шейха Маслахата Ходжен-
емник шейха Хадима шейх Джемаледдин
ди. В Казыгурте, ставшем его государством,
Кашгари Бухари, затем руководство перешло
начал заниматься просвещением народа. Его
Сулейману Газневи, Саиду Мансуру Бал-
сын и халиф Ходжа Исхак в XIV в. написал
хи (д.с. 965/1557), во времена Османской
книгу на тюркском языке под названием «Ха-
империи посетившему Стамбул главе тари-
дикатуль-арифин», в которой описал мысли
катов Накшибендия и Ясавия Ахмету бин
и взгляды своего отца Исмаила-Аты и неко-
Махмуду Хазини. К числу трудов Хазини
торых других суфиев, а также порядки Яса-
относятся «Джавахирул-Абрар мин амвад-
вии. Могилы Исмаила-Аты и его сына Ходжи
жил-бихар», «Манбаул-абхар фи риязил-а-
Исхака находятся неподалеку от Казыгур-
брар», «Худжатул-абрар», «Тасаллаул-кулуб»,
та, в Турбате. О Сюзюк-Ате, имя которого
«Джамиул-муршидин» и «Диван». Внутри
упоминалось выше, известно, что он передал
этой школы после Джемаледдина Кашгари
халифат человеку по имени «Меликюз-зюх-
Бухари обозначилось поднаправление, кото-
хад», который в Таразе был духовным ли-
рое возглавляли поочередно шейх Худайдад
дером общества. Правнуками этого человека
Бухари Газиреги (д.с. 986/1532), Мавля-
являются сын Дауда Сулейман и Мухаммед
на Вали Кух-и Зери, шейх Касым Азизан
аль-Кашгари.
Керминеги (д.с. 986/1578-79). После шейха
После мюрида и одного из учеников Зен- Пирима руководство этим поднаправлением
ги-Аты – Садр-Аты – просвещением на- перешло к Мухаммеду Алим Сыддыки, из-
рода продолжели заниматься Элемин-Баба вестному под псевдонимом шейх Алим (д.с.
(в некоторых источниках упоминается как 1043/1633). Этот человек в 1033 году по му-
Эймен или Алмин), шейхи Али и Мавдуд. сульманскому календарю (1624 г.) завершил
После того, как шейх Мавдуд закончил ру- свой труд на персидском языке под названи-
ководство тарикатом, учение Ясавия раздели- ем «Ламахат мин нафахатил-кудс», в котором
дось на две школы. Одну из них возглавил привел данные о шейхах Ясавии, начиная
шейх Кемаль Икани, а другую – шейх Ха- с Ахмеда Ясави до своего времени. Полу-
чивший халифат от халифа шейха Алима Так, некоторыми из низ являются халифы
– Мавляны Османа – Мавляна Мухаммеди Ахмеда Ясави Баба Мачин, Яшлыг Юнус
Имла Бухарский (д.с. 1162/1749-1750) был Ата, мюрид Исмаила-Аты Отлуг Юнус Ата,
приверженцем не только тариката Ясавия, но встречавшийся с самим Бахаеддином Накши-
и тариката Накшибандия. банди шейх Кусем, Халил-Ата и Пахливан-А-
та, видевший сына Эмира Кюляли Кук-Ата,
Один из халифов шейха Алима Мухаммед
туркестанский шейх Тонгуз, а также шейх
Шериф Бухари (д.с. 1109/1697) в своем тру-
Ташкента, которого называли Туркчу-Ата за
де «Худжатул-закирин ли раддул-мункирин»,
то, что он говорил только на тюркском языке.
написанном на персидском языке, привел до-
казательства в пользу того, что, так называ- Были люди, которые заявляли, что они по-
емые, зикр-и джахри дозволены шариатом, а лучили духовное образование во сне от Ах-
также изложил некоторые сведения о шейхах меда Ясави и других шейхов. Сайид Ахмед
тариката Ясавия. Сам он лично был привер- Бешири (д.с. 868/1463), живший в XV веке
женцем как тариката Ясавия, так и тари- в Шахрисабз и известный под именем Хаз-
ката Накшибандия. Существуют предположе- рет Бешир, и Мухаммед Шериф Бузургвар
ния, что этим человеком был Кул Шериф, (д.с. 963/1556-57), живший в Восточном Тур-
который писал стихотворения-хикметы на кестане в XVI веке и умерший в Яркенде,
тюркском языке. После него главой тариката являются одними из таких людей. Предания
были Фетхуллах Азизан, Лутфуллах Азизан и рассказы о жизни Сейида Ахмеда Бешири
и Худайдад бин Таш Мухаммед Бухари (д.с. собраны в книге сына Касыма Тюркистани
1216/1801). Произведение шейха Худайдада, Насыра «Хешт Хадика» или «Хадаикуль-джи-
автора многочисленных суфийских трудов, нан», написанной на персидском языке. Рас-
написанное на тюркском языке и называю- сказы о жизни Мухаммеда Шерифа Бузургва-
щееся «Бустанул-мухиббин», - это источник ра записаны в стихотворной форме Мухамме-
знаний об устройстве тариката Ясавия и о дом Сиддиком Зелили в его произведении на
зикр-и джахри. Его халиф Умар Ишан был тюркском языке «Тезкире Мухаммед Шериф
последователем как учения Ясавия, так и Бузугвар» и в книге, также написанной на
учения Муджеддитса, которое является от- тюркском языке и имеющей такое же назва-
ветвлением тариката Накшибандия. К началу ние, но авторство которой не установлено.
XIX века учение Ясавия начало ослабевать
В некоторых источниках утверждается, что
и расстворяться в учении Накшибандия. В
шейхами Ясавии и дервишами были живший
более поздних письменых источнках оно уже
на татаро-булгарских землях сын Абраша
не упоминается. В конце же XIX века, когда
Суфи Бираш, похороненный вблизи Уфы Ху-
Российская империя начала господствовать в
сейн Бег, похороненный в азербайджанском
Центральной Азии, оно полностью исчезло.
городе Ниязабаде Авшар-Баба и живший в
Кроме вышеупомянутых шейхов Ясавии есть Туркменистане Гозлю-Ата.
и другие шейхи, о жизни которых в письмен-
ных источниках нет достаточных сведений.
Несмотря на то, что в произведении «Ви- приверженцеми тариката Ясавия. Это обсто-
лаетнаме», предположительно написанном в ятельство должно быть результатом бунтар-
конце XV века, Хаджи Бекташи Вели, быв- ных выступлений шейха тариката Вефаийе
ший одним из суфиев Малой Азии, показан Баба Ильяса Хорасани против Сельджукского
как халиф Ахмеда Ясави, из «Менакибуль-а- султаната. Этот мятеж, известный в истории
рифин», написанном Эфляки в XIV веке, и как восстание Баба Исхака, был подавлен
«Ашыкпашазаде Тарих», написанном в XV государственными властями, а приверженцы
веке, точно известно, что Хаджи Бекташи тариката Вефаийе, особенно сторонники вос-
Вели был халифом Баба Ильяса Хораса- стания, были вынуждены скрываться. Часть
ни, который был шейхом тариката Вефаийе, же из них стала причислять себя к тарикату
известным под именем Баба Ильяс. Кроме Ясавия. Таким образом, эти люди были за-
того, Геикли Баба, о котором в написан- фиксированы в письменных источниках как
ных в XVII веке «Путевых заметках Эвлия последователи учения Ясавия. По этой при-
Челеби» говорится, что он дервиш Ясавии, чине в наши дни сложно оценить истинные
был, согласно таким более древним источ- размеры распространения школы Ясавия в
никам, как «Менакибюль-кудсийе» Эльвана
Малой Азии и на Балканах. Кроме того, до
Челеби и «Ашыкпашазаде Тарих», одним из
сих пор не доказана причастность к тари-
лучших халифов шейха Вефаийе Баба Илья-
кату Ясавия лачи и длинноволосых ишанов,
са. Некоторые источники, например, «Вила-
живших в конце XIX века в Ферганской до-
етнаме» и «Путевые записки», принадлежат
лине и на киргизских территориях. Однако,
более раннему периоду и достоверность их
по всей вероятности, они были последними
оспаривается. В них о некторых людях, ко-
последователями Ясавии.
торые жили в Малой Азии и принадлежали
тарикату Вефаийе, говорится, что они были
Ясавия и суфийское образование

Посвящение
Ритуал посвящения символизирует вступле- посвящения совершалась следующим образом.
ние человека на путь суфизма. В Ясавии об- Шейх брал за руку человека, желающего стать
учение суфизму начинается с этого ритуала. мюридом, просил его обратиться к Аллаху и
Согласно произведению сына Исмаила-Аты поклясться в этом, затем сам трижды произ-
Ходжи Исхака «Хадикатуль-арифин», напи- носил молитву. После этого он брал ножницы
санному в XIV веке на чагатайском языке, в и, читая 66 аят суры Ат-Тахрим, обрезал
Ясавии церемония по два-три волоска сначала с правой, левой
сторон, затем с середины головы будующего
мюрида. Это символизировало необходимоть В произведении «Рисале-и Зикр-и Хазрет-и
мюрида «вырезать из сердца» привязанность к Султан уль-арифин», которое написано на
земным страстям и настроиться на духовное чагатайском языке и автор которого неизве-
познание. Вместе с тем, шейх советовал начи- стен, рассказывается о шести видах зикра в
нающему мюриду совершать нафиле (намаз, Ясавии. 1. Зикр «Исм-и зат». Во время это-
совершаемый помимо пяти обязательных еже- го зикра произносится слово «Аллах», также
дневных намазов), не пропускать зикр и не можно молиться, произнося формулу «Аллах
действовать без разрешения шейха. Ху, Аллах Ху, Йа Ху, Аллах Ху». 2. Зикр
«Исм-и сыфат». Для этого зикра произносит-
Зикр ся формула «Хай ах, Хай ах». Этот зикр
В Ясавии зикром называется духовная прак- произностися после полуденного намаза. При
тика, в которой участвуют несколько чело- произношении «хай» и «ах» пальцы сжима-
век и во время которой молитвенная форму- ются в кулак. 3. Зикр «Дюсере». Формулы
этого зикра – «Хай ах, Аллах, Хай, Ху» и
ла произносится громко вслух. Эта практика
«Хай, Хайен, Ху Аллах; Хай, Хайен, Ху Ал-
в Ясавии получила особое название «зикр-и
лах». 4. Зикр «Ху». Формула этого зикра –
ерре», что в переводе с персидского значит
«Ху, Ху, Ху, Аллах; Ху, Ху, Ху, Аллах». 5.
«зикр-пила». Зикр стали так называть потому,
Зикр «Чайкун». Во время зикра молящийся
что во время его совершения слова, которые
сопровождает молитву звоном колокольчика.
произносят молящиеся, теряются и остается
Формула зикра – «Ху (звон), Ху (звон)». 6.
лишь гортанный шуршащий звук, напоминаю-
Зикр «Чехар дарб». Формула зикра – «Хай,
щий скрежет пилы. Сохранились слова о зикре
ах, ах, ах, Хай, Ху; Хай, ах, ах, ах, Хай,
Исмаила-Аты, по всей вероятности, жившего
Ху». Кроме этих шести типов зикра есть еще
в конце XIII в. – начале XIV в. Он сказал:
зикр «Кебутер» («зикр голубя»). Он соверша-
«Как кузнецы, раскалив железо, бьют по нему
ется с произношением формулы «Ху, Ху».
молотом и в итоге получают кованное железо,
так и мюриды бьют по раскаленному сердцу Уединение (хелвет)
зикром и в итоге получают очищенную душу». Хелвет – это уединение дервиша для со-
Обучая мюридов зикру, Исмаил-Ата так их вершения молитвы или для размышлений о
настраивал: «Эй, дервиш! Мы стали братья- себе и мире. В Ясавии уединение являет-
ми по тарикату. Прими от меня один совет. ся одним из основных элементов суфийского
Представь, что мир – зеленый купол и ты обучения. При этом, уединение совершается
в нем один. Только ты и Творец. Растворись согласно определенных правил. В книге Ха-
в зикре так, чтобы остался только Творец!» зини «Джевахир уль-Абрар» сказано, что в
Сын Исмаила-Аты Ходжа Исхак предпочитал отличие от общей практики уединение в Яса-
произносить во время зикра одно из имен вии является групповым. Мюриды, которые
Аллаха, Ходжа Ахмед Ясави советовал мю- намереваются совершить хелвет, получают
ридам произносить слова «Аллах» или «Ху», а разрешение муршида и за день до хелвета
Исмал-Ата – только слово «Ху». начинают держать пост. Кроме того, за день
до хелвета мюриды после утреннего намаза Беседа
увеличивают число зикров и такбиров. В тот
Некоторые шейхи Ясавии подчеркивают важ-
же день, после предвечернего намаза, закры-
ность беседы на темы суфизма и нравствен-
ваются двери, печная труба и все отверстия
ности. «Намаз можно перенести, но беседу
помещения, где будет происходить хелвет.
перенести нельзя», - говорят они. Бытовало
Мюриды проводят остаток дня в молении
мнение, что невежественные люди и даже их
и совершении зикра. После вечерней молит-
вещи нарушали душевное равновесие суфиев.
вы на ифтар прежде всего подается горячая
Согласно одному преданию, Ходжа Ахмед
вода. С нее начинает мюрид прием пищи
Ясави, не достигнув ожидаемого спокойствия
после дневного поста, после этого вода опять
и уравновешенности во время беседы, попро-
не подается. После воды подается суп из
сил обыскать мюридов текке. Они нашли ко-
проса. Чтобы успокоить организм после супа
стыль, который принадлежал одному невеже-
мюриды могут выпить айран или съесть не-
ственному человеку. После того как костыль
большой кусочек арбуза. После еды читают
убрали из текке, учитель и ученики смогли
суру или несколько аятов из Корана. Стоя
обрести душевную гармонию во время беседы.
в шеренге, трижды произносят такбир, после
чего до полуночи остаются в молении и раз- Халифат
мышлениях об Аллахе. В это время читаются После того как дервиш оканчивал суфийское
религиозно-поучительные рассказы и стихот- образование, он получал правомочие зани-
ворения. Затем головы мюридов обриваются маться просвещением людей, то есть получал
и мюриды произносят такбир с четырех сто- халифат и становился халифом. В Ясавии
рон того помещения, где будет совершаться символом халифата являлся посох, который
хелвет. Затем совершают зикр. После того халифы получали в качестве дара от шейхов.
как светильник погаснет, некоторое время от- Верили в то, что так же как пастухам посох
дыхают, увиденные сны рассказывают шейху. помогал пасти овец и защищать их от волков,
Хелвет совершается таким образом в тече- он помогал халифам в деле просвещения на-
ние сорока дней. На сороковой день работ- рода и оберегал их от земных страстей. Счи-
ники кухни первыми прекращают хелвет и талось невозможным передавать халифат мю-
совершают жертвоприношение. По традиции риду, который не окончил религиозное образо-
необходимо закопать в землю кровь и кости вание. И даже тех, кто окончил образование,
жертвенного животного. Из горловины зверя часто проверяли на наличие надменности: на
делается кебаб и раздается с холодной водой шею претенденту в халифы вешалась корзинка
или айраном участникам хелвета. Ночью со- и требовалось, чтобы в течении определенного
рокового дня суфии возвращаются в свои жи- срока мюрид просил подаяние. Человек, полу-
лища и отдыхают. После совершения намаза чающий халифат, должен был быть высокого
на следующее утро и зикра хелвет считается духовного развития. Получивший же халифат
полностью завершенным. человек, должен был не забывать благодарить
за это Ходжу Ахмеда Ясави.
Служение бандия Халиди Хаджи Хасан Шюкрю-эфенди
(д.с.1327/1909) перевел некоторые стихотво-
Третья глава произведения сына Исмаи-
рения Ясави с чагатайского на османский
ла-Аты Ходжи Исхака «Хадикатуль-арифин»
язык и опубликовал в Стамбуле в 1327/1909
посвящена службе шейха. В главе присут-
г. под названием «Tercüme-i Dîvân-ı Ahmed-i
ствуют такие выражения, как «задача шейха
Yesevî» (Перевод сборника Ахмеда Ясави).
– проповедовать праведную жизнь», «шейх
Это обстоятельство показывает то, что даже
должен быть сострадательным ко всем лю-
через много лет Ахмед Ясави не забыт, его
дям». Исмаила-Ату как-то спросили: «Сколько
идеи и убеждения по прежнему живы и нуж-
путей ведут к Богу?» Он ответил следующее:
ны людям.
«Дорог столько, сколько мельчайших частиц
в мире. Но нет лучше той дороги, что соот- С давних времен хикметы Ахмеда Ясави
ветствует законам мусульманства». звучали не только в казахских степях, а
также из уст в уста передовались в узбек-
Подытоживая вышесказанное, мы можем ска-
ских кишлаках и кыргызких юртах. Среди
зать, что Ходжа Ахмед Ясави был правед-
узбекского населения людей, которые читали
ником, чьи стихи, идеи и убеждения сыгра-
хикметы Ахмеда Ясави в чайханах, назы-
ли большую роль в распространении ислама
вали «Ясавихан». Очень часто эти хикметы
на территории Центральной Азии. По всей
читали и женщины, особенно во Ферганской
вероятности, стихотвоения Ходжи Ахмеда в
долине. Известно, что киргизы своим детям
короткий срок достигли территории Малой
читали книгу Бакыргани, в которой содер-
Азии, так как среди произведений Юнуса
жались стихотворения из «Диван-и Хикмет»
Эмре мы находим стихотворение под назва-
и произведения Хаким Аты. Вера в то,
нием «Bana seni gerek seni» (Ты мне ну-
что в Судный день Ахмед Ясави поможет
жен, ты!), которое по форме и стилю из-
пройти через мост Сират, повлияла на рас-
ложения очень напоминает стихотворение
пространение среди киргизов учения Ясавия.
Ясави «Menge sen ok kerek sen» (Мне нужен
То обстоятельство, что в наши дни в казах-
только ты). Также известно, что во времена
станском городе Туркестане (старое название
Османской империи в узбекских текке, отно-
Ясы) невеста и жених в день свадьбы посе-
сящихся к Накшибандии, читались стихотво-
щают могилу Ходжи Ахмеда Ясави, говорит
рения из сборника «Диван-и Хикмет» с целью
о большом духовном влиянии этого человека
просвещения. В поздний период Османского
на людей даже спустя много веков.
государства один из шейхов ордена Накши-
Библиография
Ахмет Яссауи, Диуани Хикмет (издание. Р. Исмаилзаде, Қ. Девин деВеесе, «Ясавия», Ислам на территории бывшей
Карі, Ғ. Қамбарбекова), Тегеран 2000; Российской империи: энциклопедический словарь,
ред. С.М. Прозоров, вып. 4, Москва: «Восточная ли-
Сопы Мұхаммед Данишменд, Миратул-қулуб, Швеция,
тература» РАН, 2003, сс. 35-38;
Библиотека Университета Успала, ном. 472, vr.
Fuad Köprülü, Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Ankara
158b-177a;
1981;
Хакім Ата, Бақырған Кітабы, Қазан 1884;
Devin DeWeese, Islamization and Native Religion in the Gol-
Қожа Исхак, Хадикатул арифин, Ташкент, Академия худо- den Horde. Baba Tükles and Conversion to Islam in
жеств Өзбекистана, Библиотека Институт Бируни Historical and Epic Tradition, Pennsylvania 1994;
Шыгыстану, ном. 11838, vr. 1b-131a;
Mevlana Safiyyüddin, Neseb-nâme Tercümesi (hzr. Kemal
Қожа Исхак, Хадикатул арифин, Ташкент, Академия худо- Eraslan), İstanbul 1996;
жеств Өзбекистана, Библиотека Институт Бируни
Necdet Tosun, “Yesevîliğin İlk Dönemine Âid Bir Risâle:
Шыгыстану, ном. 11838, vr. 1b-131a;
Mir’âtü’l-kulûb”, İLAM Araştırma Dergisi, II/2 (1997),
Мұхаммед Алим Сыддыки, Лемехат мин нефехатил-қудс s. 41-85;
(издание, М. Незир Ранча), Исламабад 1986;
Bakhtiyar Babadjanov, “Une Nouvelle Source sur les Rituels
Мұхаммед Шериф Хусейни, Хужжетүз-закирин ли-ред- de la Tarîqa Yasawiyya: Le Risâla-yi Dhikr-i Sultân
дил-мүнкирин, al-‘Ârifîn”, Journal of the History of Sufism, 3 (2001),
б. 223-228;
Библиотека Сулемание, Решид Эфенди, ном, 372, vr.
1b-203b; Önal Kaya, Tezkire-i Hakîm Ata: Bir Yesevî Dervişinin Menka-
bevî Hayatı, Ankara 2007;
Сеййид Зинде Али, Семератул-мешайых, Ташкент, Акаде-
мия художеств Өзбекистана, Библиотека Институт Hayati Bice, Hoca Ahmed Yesevi, İstanbul 2011;
Бируни Шыгыстану, ном. 1336, vr. 1a-291b;
Seyfuddin Rafiu’ddin- Nadirhan Hasan, “Hazînî’nin Câ-
Шейх Худайбад ә. Таш Мұхаммед Бухари, Бустанүл-му- miu’l-Mürşidîn Adlı Eseri Hakkında”, Tasavvuf: İlmî
хиббин, издание. Б. М. Бабаджанов, М. Т. Кадирова, ve Akademik Araştırma Dergisi, V/12 (2004), s. 159-
Түркістан 2006. 166.
Зікірия Жандарбек, Насапнама нұсқалары, Жаңа түркі та- Necdet Tosun, “Yeseviyye”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul
рихы, Алматы 2002; 2013, c. 43, s. 487-490.
Ашірбек Муминов и другие, Исламизация и сакральные
родословные в Центральной Азии, Алматы 2008.
foreword
K hoja Ahmed Yasawi who lived in Central Asia in the 12th century made great con-
tributions to the spread of Islam and helping morality and spirituality take roots in
that region. He also was a scholar, Sufi, and poet who made great contributions to Turk-
ish literature and poetry by his poems called “hikmet.” In addition to many legendary
narrations about him which have been transmitted from generation to generation and a
few treatises attributed to him, the most important works which transmit his views and
feelings to this day are Divan-i Hikmet comprising his poems and the book titled Mir‘at
al-Qulub written by his student and disciple Sufi Muhammad Danishmand.
Because of varying number of poems in different copies of Divan-i Hikmet and because of
the lack of enough number of early copies of its manuscripts, it is presumed that Divan-i
Hikmet was first orally transmitted, then was compiled in differing forms, and even po-
ems composed by other poets might have been mixed in it. Nevertheless, all of the poems
in Divan-i Hikmet have the characteristics reflecting Khoja Ahmed Yasawi’s religious,
ethical, and Sufi views.
Because these poems that carry the world of Yasawi’s heart to this day were written in
Eastern Turkish language or Chagatai Turkish in more general terms, they are not easily
understood by the contemporary people. Translation of these poems to modern Turkish
dialects as well as widely spoken languages of the modern world such as English and
Russian and presenting them to people’s benefit have been an important necessity. In
order to satisfy this need, at least partially, some verses from Divan-i Hikmet have been
selected, translated into Turkish spoken in Turkey and Kazakhstan, Russian and English,
and thus a Divan-i Hikmet reader that can be understood and benefited by many people
has been prepared. On the other hand, because Divan-i Hikmet had been written and
published in Arabic script until one hundred years ago, even though it is a Turkish book,
selected verses have been written in Arabic calligraphy in order to carry this nostalgia
to this day in an artistic form. The Arabic calligraphy, romanizations, simplifications
and translations of the chosen verses have been presented together. Some miniatures
PROF. DR.
NECDET TOSUN
depicting Khoja Ahmed Yasawi’s life and the narrations related to him have added
special artistic value to the book. Finally, this fine artwork has been presented to the
reader together with an introduction about Khoja Ahmed Yasawi’s life, narrations, and
the main principles of Yasawi Sufi Order.
When making selections from Divan-i Hikmet, it has been benefited from two of its
editions published in Arabic. The first one is its 2001 computer based edition in Arabic
script published in Almaty and prepared by Dayrabay Serikbayuli and S. Rafiddinov
based on its 1904 Kazan edition. The second one is its edition prepared by Kuanişbek
Kârî, Galiya Kambarbekova and Rasul İsmailzâde published in Arabic script together
with Kazakh adaptation (translation) in Tehran in 2000. Because the editors who pub-
lished the latter compared Divan-i Hikmet’s 1893 Kazan and 1897 Istanbul editions and
prepared a stronger text, we have mostly benefited from that edition when making our
selections.
The adaptation/translation of the selected couplets into modern Turkish has also been
carried out by us. When needed, we have benefited from various dictionaries such as
Abuşka Lügatı and Şeyh Süleyman Buhari’s Lügat-ı Çağatay ve Türkî-i Osmânî as well
as from the glossaries added to the end of the editions prepared by Kemal Eraslan and
Hayati Bice. Because Divan-i Hikmet has not been translated to Russian and English in
this extent, this book will be a valuable source for those who know these two languages.
In fact, not having the translations of the works of an esteemed figure like Ahmed Ya-
sawi into various languages and not having him introduced to the world until now has
been a loss. This book, which is both an artistic and scholarly work because it presents
the translation of some verses from Divan-i Hikmet into various languages, its callig-
raphy, and miniatures, will also be an important contribution in introducing Ahmed
Yasawi to the world. As the team who have contributed to the preparation of this book,
we would like to extend our thanks to Khoca Akhmet Yassawi University.
Ahmed Yesevi, İlahi Aşk Ахмет Ясауи, Божественная любов
Ахмет Яссауи, Аллаға сүйіспеншілік Ahmed Yasawi, Divine love
Khoja
Ahmed
Yasawi
W ith the beginning of the spread of Is-
lam in Central Asia after the 2nd cen-
tury Hijrah (8th century CE), pious believers and
Sufis started to appear in the region. Abdullah ibn
By the scholars and Sufis they raised, the cities of
Bukhara and Samarkand were also among the most
important cultural centers of Central Asia. Abu
Bakr Muhammad b. Ishaq Kalabazi (d. 380/990),
Mubarak (d. 181/797) who was born in the city of who lived Kalabaz (Kalabad) district of the city of
Marw, which is located within the borders of today’s Bukhara, compiled the teachings of Sufism in his
Turkmenistan, was a scholar of hadith, a pious be- Arabic book titled al-Ta‘arruf li Madhhabi Ahl
liever, and a Sufi. It is recorded in the sources that he al-Tasawwuf and interpreted some hadiths related
established two tekkes (ribats or dervish lodges) in to Sufism in his book titled Bahr al-Fawaid.
the city of Marw and there he guided people to the
straight path. The cities of Nahshab (Qarshi) and Abu Sa‘id-i Abu al-Khayr (d. 440/1049) who es-
Tirmidh within the borders of Uzbekistan were also tablished the manners of Sufi lodges (tekkes) and
places where many scholars and Sufis were raised. became famous by his recitation of poems in Su-
Abu Turab Nahshabi (d. 245/859-860) who said fis gatherings lived and passed away in the city of
“nothing can darken a Sufi but everything becomes Meyhene located in today’s Turkmenistan. He is
clear and lucid by him” and Hakim Tirmidhi (d. known among Turkmen people by the nickname
320/932-933) who is known by his views about the “Mene Baba.” His sayings, life, and narrations have
sainthood in Islam and the author of many books been transmitted to us by Muhammed b. Abu Rawh
on Sufism in Arabic are some of the most famous Lutfullah’s (d. 541/1147) Persian book Halat u Su-
ones of these Sufis. Hakim Tirmidhi’s tomb located hanan-ı Sheikh Abu Sa‘id and Muhammed b. Mu-
in the city of Tirmidh is still among the important nawwar’s Asrar al-Tawhid fi Maqamat Sheikh Abu
visiting places. Sa‘id. The famous couplet attributed to Mevlana
Jalaladdn Rumi starting “Come, come, whoever you of Samarkand and Bukhara was not very suitable
are, come again” can in fact be found among the po- for the spread of wandering mendicant dervishes
ems of Abu Sa ‘id Abu al-Khayr who had lived two of Khorasan. Only a Sufi understanding that ad-
centuries before Mevlana. here strongly religious principles could develop and
spread in that environment, which was what even-
Hujwiri (d. 465/1072), the author of Kashf al-Mah-
tually happened. When Yusuf Hamadani, one of the
jub, narrates in his books that he met some Sufis
Sufis who were raised in Khorasan Sufi culture, ap-
in Fergana region who were called by the people as
pointed some of his disciples as his khalifas (succes-
“Bab.” This is in fact true for the other regions of
sors) and gave them permission to guide people, he
central Asia as well. Arslan Bab from Otrar (also
also planted the seeds of two of the most important
called Farab), from whom Ahmed Yasawi took some
Sufi Schools in Central Asia.
lessons, and Karga Bab and Laçin Bab whose graves
are located in the tomb of Arslan Bab had this title. Khoja Ahmed Yasawi and Abdulkhaliq Gujdu-
It is mentioned in Nesebnames (the books of gene- wani, two of the most important disciples of Yusuf
alogy) that Ahmed Yasawi’s father, grandfather, and Hamadani (d. 535/1140), later became the found-
some other relatives were “Sufi masters.” This shows ers of two most widespread Sufi orders (tariqahs) of
that Sufi movements had been significantly effective Central Asia, namely Yasawiyya and Hajagan (later
in this region before Yasawi. It is understood that known Naqshibandiyya). Yusuf Hamadani’s some
this sheikh and dervishes taught and spread Islam books on Sufism have survived to this day. The most
and Sufi morals in plain Turkish among the people famous one of these is Rutbat al-Hayat written in
living on the banks of Syr Darya and steppes. Persian. Khoja Ahmed Yasawi, who returned to his
hometown Yasi after completing his religious and
Central Asia was mostly under the influence of
Sufi education by Yusuf Hamadani and guided peo-
Khorasan Sufi culture which is known by its char-
ple there, is one of the important Sufis who left re-
acteristics of futuwwah (generosity) and malamah
markable traces in the spiritual life of Central Asia.
(self-criticism). Moreover, this environment which
had powerful madrasas and scholars in the cities
The Biography of Khoja Ahmed Yasawi

K hoja Ahmed Yasawi was a Sufi master who
was born in the town of Sayram near the city
of Shymkent in today’s Kazakhstan. After complet-
ers in the town of Sayram and its neighborhood.
Khoja Ahmed Yasawi who lost both of his parents
at a very young age stayed for a while with a Sufi
ing his religious and Sufi training, he moved to the master named Aslan Bab in the town of Otrar (also
city of Yasi (today’s the city of Turkistan), became called Farab) and was spiritually raised by him. Af-
a guide for the people of the region for long years, ter the death of his master, he continued his training
and passed away in the same city. His father, Sheikh and education in other cities.
Ibrahim, was a well-known Sufi master with follow-
Ahmed Yasawi went to Bukhara, an important under his lodge to retire there into seclusion. He
scholarly center of the time, and there he adhered spent the rest of his life in that cell by performing
to Yusuf Hamadani’s (d. 535/1140-41) Sufi order acts of worship and contemplating. Even though
and became one of his disciples. In some sources, it is stated in some later sources that Ahmed Yas-
it is recorded that Ahmed Yasawi also adhered to awi passed away in 562 hijrah (1166-67 CE), some
Shihabuddin Suhrawardi (d. 632/1234) or Abu Na- researchers think that he probably died at a later
jib Suhrawardi (d. 563/1168) and received ijazah date. Ahmed Yasawi had a son named Ibrahim,
(authorization) from him to be a Sufi master and but he passed away before his father. Yasawi’s lin-
guide people. There were other Sufi masters among eage continued through his daughter Gevher. As
Ahmed Yasawi’s relatives. Yasawi was also close to in Turkistan, Central Asia, and Transoxiana, there
his father’s successor (khalifa) Musa Khoja in Yasi. have been many famous people in Anatolia who
Thus, it is possible that he received significant Sufi claimed themselves to be from Ahmed Yasawi’s lin-
training from his immediate relatives, as well. eage. Sheikh Zekeriyya from Samarkand, the poet
Ata from Uskub, and Evliya Çelebi are some of
Ahmed Yasawi, who established a lodge in Yasi and
these names.
started to educate people spiritually and morally af-
ter completing his training, expressed his Sufi views At the end of 14th century, Emir Timur visited
through simple and plain poems in Turkish. In time, Ahmed Yasawi’s grave, whose fame and influence
these poems known as hikmet (wisdom) have been had spread throughout the steppes of Turkistan by
compiled in his book titled Divan-i Hikmet. Even then, and ordered a tomb to be built over the grave.
though in some hagiographic sources, it is stated In a couple of years, a complete building complex
that he used to make his living by selling wooden was founded there, consisting a mosque, the tomb,
spoons, it appears that he, in fact, was coming from and a Sufi lodge. Today this tomb is one of the most
an affluent family. Based on the narrations about visited places in Central Asia. The 100-metre dis-
him, Yasawi was criticized by some contemporary tance between the room where Ahmed Yasawi re-
scholars for the Sufi training methods he practiced tired for spiritual training (çilehane) and his tomb
in his lodge. He then criticized the insincere schol- suggests that his first and original convent used to
ars and phony Sufis in his poems. The subjects that be near his çilehane. Because a big building complex
he often deals with in his poems and sermons are was eventually built on and around the place where
issues like love for God and the Prophet, protecting he was buried, a new and bigger convent including
the poor and the orphans, observing the principles a library, soup kitchen, prayer house, and dervish
of religion, good morality, remembrance of Allah rooms might have been developed in its place.
(dhikr), struggle against the carnal self, self-criticism
During the years that Ahmed Yasawi started to
(malamah), contemplating death, spiritual degrees
guide people in Yasi, there were widespread Sufi
and stations, and the evilness of those who claim
and Islamization movements in Central Asia. Dur-
to be a Sufi master without passing those spiritual
ing this period, Yasawi had a great influence on no-
stages.
mad Turkish tribes living in the steppes of Tashkent
According to the narrations, when Ahmed Yasawi and in the regions beyond the Syr Darya River. He
reached the age of sixty-three, he built a small cell taught the principles of Islam, good morals, man-
ners and principles of Sufism in a simple and plain “He claims to be a Sufi master but does not know its
language. In order to do this, he wrote his poems requirements,
in syllabic meter woven by the folk literature tech- He does not know the differences between lawful
niques. His poems, called hikmet, were taken even and lawful, Sunnah (tradition) and Bid’ah
to the Turkish tribes living in the farthest corners of (innovation),
the Muslim world by his disciples. In this way, Ya- He does not follow the School of Abu Hanifa, but
sawi Sufi order spread among the Turks of Central follows the heretical ones!”
Asia in a short time.
show that Ahmed Yasawi was a Sunni and Hanafi
A statement of Ahmed Yasawi quoted by Sufi Mu- Muslim like the other Turks living in Central Asia.
hammed Danishmand, one of Yawawi’s disciples, in
One of the oldest books that contains Ahmed Ya-
his Mir’at al-Qulub reads that “at the end of time,
sawi’s sayings is Sufi Muhammed Danishmand’s
there will appear such sheikhs that even Satan will
Mir’at al-Qulub written in Chagatai Turkish. The
take lessons from them and they will do the Satan’s
oldest book that consists of narratives (manaqib)
work … They will consider the mainstream Mus-
about Yasawi is a treatise written in Persian and at-
lims (ahl al-Sunnah wa al-jama‘ah) as their enemies
tributed to Husamaddin Sighnaqi (d. 711/1311).
and love the people of innovations and corruption
Both of these works have been published by Necdet
(ahl bid‘ah).” Together with this statement and his
Tosun. Ahmed Yasawi became one of the greatest
following lines existing in some copies of Divan-i
figures of Sufism in Central Asia by his views ex-
Hikmet:
pressed in his hikmets and legendary life.
His Works
1. Divan-i Hikmet
Divan-i Hikmet is the title of a compilation that unity of thoughts among Turks. Divan-i Hikmet
contains Yasawi’s poems in Turkish. The copies of has been published several times in Turkish, in both
Divan-i Hikmet shows significant variations not Roman and Arabic script.
only in their contents but also in linguistic aspects.
This proves that hikmets were written or compiled 2. Fakrname
by different persons. When hikmets, some of which This book written in Chagatai Turkish and attrib-
have been lost or changed in time, were being com- uted to Yasawi is included in some of the copies of
piled, new couplets were added and thus the orig- Divan-i Hikmet published in Tashkent and Kazan.
inal text was partially changed. At the foundation Fakrname, which is more like an introduction to
of all hikmets, however, there are Yasawi’s ideas and
Divan-i Hikmet than a separate treatise, has been
thoughts as well as the principles of his Sufi order.
published by Kemal Eraslan.
Hikmets are very important because of the signif-
icant role they played in the development of the
3. Risale der Adab-i Tarikat 4. Risala der Makamat-i Arba’in
This small Persian treatise, which has some man- is a small Persian manuscript attributed to Yasawi.
uscript copies in Tashkent, is about various issues It consists of a total of forty stations and principles
such as the manners and degrees in Sufi order, the about Shari‘a, Sufi order, gnosis, and attaining the
rules of relationship between the disciple and the divine truth, ten stations and principles related to
master, being a dervish, knowing God, and divine each one of these topics. The only known copy of
love. It was translated into Kazakh Turkish and this book is found in Kütahya, Tavşanlı Zeytinoğlu
published by S. Mollakanagatuli in 2012 in Almaty. District Public Library (no. 1056, fol. 112a-113a).
His Manaqib (the Tales or Narratives about Him)

W e have very limited information about the
life of Ahmed Yasawi in the early sourc-
es. He has become known in the Turkish world
tion of Ahmed Yasawi who was going to live centuries
later. Arslan Bab, who lived four hundred and some
years, came to Sayram or Yasi and fulfilled this task.
through the tales and narratives about him rather In some genealogical sources, Arslan Bab is present-
than his real life. Some of these tales can actually ed as a relative of Ahmed Yasawi’s father Ibrahim
give information about his life and thought, while Sheikh. The above-mentioned incident about the
some others are the products of people’s imagina- date fruit, which was probably seen by Arslan Bab
tion. Below are given some of the tales about him: in a dream, was transformed through oral narrations
According to a narrative, Arslan Bab was one of the and turned into a legend.
prominent Companions of the Prophet (The word Ahmed Yasawi used to divide his time into three
Bab, which means sheikh, is spelled as Baba in some parts. In most of his day, he used to pray and keep
later sources.) In one of the battles of the Prophet, himself busy with remembrance of Allah (dhikr). In
his Companions got hungry and came to the Proph- the second part of his day, he used to teach the es-
et to ask some food. As soon as Allah’s Messenger oteric and exoteric sciences. In the third part of his
prayed God to bestow them some food, Gabriel day, he used to try to earn his life by making wooden
brought a plate filled with dates. One of the dates spoons and selling them. According a narration, he
fell to the ground. Archangel Gabriel said “this date had an ox on which he hung a saddlebag filled with
is the share of a man named Ahmed Yasawi from wooden spoons and sent it to Yasi market. When-
your people.” Because delivering something that is ever someone bought a spoon, he would put the
entrusted to a believer to its rightful owner was what money into the saddlebag. When someone did not
would a good believer do, the Prophet wanted to put pay for the spoon, the ox would follow that person
one of his companions in charge of this task. Thus, wherever he went until he would pay the money. At
he placed the date in Arslan Bab’s mouth and told night, the ox would return home.
him to take care of the spiritual training and educa- ***
There was a scholar called Imam Marwazi (in some his mistake, and repented. He became a disciple to
sources Marghazi or Maraghi) who lived in the city Ahmed Yasawi and rose to high degrees in his training.
of Urgenc in Harazm. He heard some inappropriate ***
rumors about Ahmed Yasawi. Believing in those ru-
mors, he took some of friends with him and came According to another tale, there was a town called
to Ahmed Yasawi in order to test him and clear his Sawran near Yasi. Most of its residents were
doubts about Yasawi. Marwazi learned that Yas- non-Muslims and enemies of the Muslim people of
awi had students from all around the country and Yasi and Ahmed Yasawi. The more Ahmed Yasawi’s
thousands of them would always be present in his greatness and his miracles spread and the more fol-
sermons. He thought, “I have memorized three lowers he had, the more the people of Sawran dis-
thousand issues. I can ask him questions from these turbed and the more their hostility increased. One
issues and test him.” Ahmed Yasawi was in his lodge day they wanted to defame Ahmed Yasawi. They
at the time. He told his disciple Sufi Muhammed gathered in a place, brought an ox, and slaughtered
Danishmand “would you look who is coming?” Dan- it. They left only the legs of the ox. The following day,
ishmand looked and said that Marwazi was coming they went to the judge and filed a complaint. They
together with his friends accompanying him and said someone stole their ox and slaughtered it. They
three thousand issues in his memory. By Yasawi’s followed the traces of blood and found out that their
command, Muhammed Danishmand erased one ox was in Ahmed Yasawi’s lodge. After the judge
third of the three thousand issues from Marwazi’s permitted them to go and search Yasawi’s lodge,
memory. Then Yasawi ordered the same thing to his they came to lodge, and directly went to the place
another disciple Sulaiman Hakim Ata who did the where they had hid the ox the previous day. They
same thing as Muhammed Danishmand. Marwazi thought that they reached their goal, but just then,
arrived with the remaining one thousand issues in all of those who lied about Yasawi were transformed
his memory. He came to Ahmed Yasawi’s presence into dogs by Yasawi’s miracle. The dogs jumped over
“are you the one who leads people astray?” Yasawi the ox meat and ate all of it. Those who were waiting
neither got upset nor gave a response. He just said, outside witnessed this miracle and came to Ahmed
“Be our guests for three days, then we can have a Yasawi. They were filled with astonishment, fear,
conversation.” Three days later a pulpit was set and and terror. They expressed their regret and started
Marwazi ascended it. Ahmed Yasawi ordered Hal- to beg for his forgiveness. Yasawi showed mercy and
im Ata to erase the remaining one thousand issues prayed for them. So, they transformed back to their
from Marwazi’s memory. Hakim Ata prayed God old shapes. According to another tale, the people of
and the remaining one thousand issues in Marwa- Sawran killed Yasawi’s son, cut his head, wrapped
zi’s memory were erased. Marwazi wanted to talk it in a towel, and brought it to Yasawi saying that it
about something from the pulpit, but realized that was a melon.
he had nothing in his memory. He wanted to open ***
his books, check his notes and read from there, but According to a narrative, one day there were 99,000
saw that all of his notes were erased, too. The pages disciples ready in Yasawi’s lodge. Yasawi became
of his notebook were empty. Thus, Marwazi realized the imam and they started to perform ritual prayer.
On his right side, there was Hakim Ata, and on his Sulaiman with his friends to collect wood from the
left was Sufi Muhammad Danishmand. During the prairie. With the wood they bring, food was going
prayer, Yasawi made a sound like breaking wind. The to be cooked and offered to the dervishes, students,
congregation stopped the prayer assuming that the and the guests. When the children was on their
imam’s ablution had been nullified. Yasawi, howev- way back, it started to rain. Sulaiman took off his
er, did not pay attention and continued to lead the jacket and wrapped it around the wood. When they
prayer. Hakim Ata continued to follow him with- came to the lodge, all the wood brought by the stu-
out any hesitation. Sufi Muhammad Danishmand dents were wet and did not burn except the ones
also continued to pray seeing that Hakim Ata did brought by Sulaiman. Upon this Yasawi said, “you
not stop praying. After finishing the prayer, Khoja did a thoughtful and wise thing. From now on let’s
Ahmed Yasawi said, “I made that sound intentional- your name become Hakim Sulaiman (Sulaiman the
ly to check your spiritual state. Otherwise, the sound Wise).” The kid who later received permission and
you heard did not come from me, but from a piece of authorization from his master Yasawi to guide peo-
animal intestine (or hoof ) that I hid in my clothes. ple settled in a place called Bakirgan. This is why he
It seems that only one and a half of my disciples is also known by the name Sulaiman Bakirgani, but
have reached the perfection.” Then he turned to is mostly known by the name Hakim Ata.
Hakim Ata and said, “Tomorrow a camel will come
to you at dawn. Get on it and wherever it stops that ***
is the place where you will start guiding people.” The Believing that his beloved Prophet passed away at the
next day at dawn, Hakim Ata got on the camel and age of 63, Ahmed Yasawi did not want to walk around
let it go. The camel started to walk when it arrived on earth after he reached the age of 63. He spent most
to a place, it stopped and started to bellow. This is of his time in a cell he built underneath his convent.
why the place it stopped was named Bakirgan (or Seyyid Mansur Ata, one of Yasawi’s prominent stu-
Bağıran i.e. one that bellows). dents, got sad because of the scene he saw, when he
first went down to this cell. He started crying think-
***
ing that his master was not comfortable in that small
According to another tale, one day Khoja Ahmed
place. Then the spiritual curtains existing before his
Yasawi was sitting in front of his convent. He saw
eyes were raised and he saw that the small cell was in
a group of children passing by. They were going
reality a room extending from East to West. Thus, he
to mosque to study the Qur’an and carrying their
realized what he had thought was wrong.
Qur’an in bags hung on their shoulders except one
of them who was carrying his Qur’an over his head ***
out of his respect to it. When he was coming back One day many disciples gathered in Ahmed Yasa-
from class, he walked backwards not to turn his back wi’s house. Because it was a small place, the disciple
to his teacher. Ahmed Yasawi told the kid, “My Son! sweated a lot and their sweat covered all over the
Ask your parents and come to my lessons.” The kid house. They placed a jar under the room and took its
got permission and came to Yasawi’s convent. For lid off. The sweat leaking from the room filled the
long years, he studied religious sciences, became jar and then turned into a nice juice. The dervishes
Yasawi’s disciple and spiritually improved himself. drank it. Later this jar became famous by the name
This kid’s name was Sulaiman. One day Yasawi sent “the Jar of Love (Hum-i Ashq).”
His Tomb
W hen Khoja Ahmed Yasawi passed away in
1166, he was buried 100 meters away from
the place where his lodge and çilehane were located
many sections such as a kitchen (halimhane), prayer
house, library, dervish rooms (halvethanes), and a
well room (kudukhane).
and a simple tomb was built over it. Even though
Next to the central section of the tomb, there is
this tomb soon became a visiting place for Muslims,
a tuğ (a pole with hairs of horse tail, a flag, and a
Mongol invasion, which happened a short time later
banner) symbolizing the tombs of Central Asia
(at the beginning of 13th century), and its destruc-
and a door. This door opens to the room (Gurhane)
tive effects affected the region negatively. Emir Ta-
where Ahmed Yasawi’s grave is found. On one of
merlane who destroyed the state of Golden Horde
the molded rings placed on the back of the wooden
and captured the region chose Tükel Hanım, the
carved door, the year 797 (1395 CE) is written as
daughter of Mongol Khan, as bride and set out to
the year of construction. There is a small dome over
meet the bridal procession. On his way, he stopped
this burial chamber. Ahmed Yasawi’s sarcophagus is
at the city of Yasi and visited Khoja Ahmed Yasawi’s
built from light green stone. In some of the rooms
tomb. It is reported that Tamerlane saw Ahmed Ya-
located around the central section, there are other
sawi in his dream during his visit to the city of Yasi.
graves. After the 16th century, some high-ranking
Because Ahmed Yasawi gave Tamerlane the good
officials and administrators from Kazakh Turks
news of victory in his dream, he ordered a big kulliya
were buried in those rooms.
(building complex) constructed over his grave to ex-
press his gratitude to Yasawi. He put the famous ar- Even though all sides of kulliya and its upper surface
chitect Khoja Husayn Shirazi of the time in charge are decorated with tiles, its entrance side is not cov-
of the construction of this kulliya. ered with tiles. This is explained with a theory that
the construction of the kulliya, and thus its decora-
There is a big caldron in the middle part of the cen-
tion with tiles, could not be completed in the life-
tral section of rectangular shaped two-dome kulliya.
time of Tamerlane. It is recorded in the sources that
There are certain prayers and information about its
even the arch above the main entrance could not
maker written around this caldron made from seven
be completed because of Tamerlane’s death and it
metals. It is recorded that at first slightly sweetened
was later completed in 1000 hijrah (1591-92) with
water would be filled into this caldron and this wa-
the orders and financial support of Abdullah Khan,
ter would be offered to the visitors on Fridays. It was
the Amir of Bukhara. Some of the boards used in
believed that this water had healing powers. With
the platform built for the construction of the arch
Stalin’s orders in 1934, this caldron was taken to an
during Abdullah Khan’s period have survived to this
exhibition in Leningrad Hermitage Museum in St.
day.
Petersburg and then was not brought back. Howev-
er, later as a result of the efforts of Kazakh officials, it There are verses from the Qur’an written on the
was brought back to the tomb in 1989. Around this three upper parts of the outer walls of the tomb in
central section over which has a big dome, there are the form of a belt decorated with tiles. They are 59-
63 verses of chapter al-An‘am (6: 59-63). Over the illallah, etc. The small tomb located outside Ahmed
outer walls, there are also various words and phrases Yasawi’s tomb in the yard facing its entrance is the
written in Kufi style calligraphy such as Allah, Mu- tomb of Rabia Sultan, who was Ulugh Bey’s daugh-
hammad, al-Hamdulillah, Allahu Akbar, La ilaha ter and Abu al-Khayr’s wife.
The Sufi Order of Yasawiyya

A fter Ahmed Yasawi, his views and Sufi order
were eventually spread all over Central Asia
thanks to his disciples. The name of their Sufi or-
“Her gördüğünü Hızır bil, her geceyi Kadir bil”
meaning “Know everybody Hizir, Know every night
Qadir (Treat everybody you meet like Hizir, and
der is known as Yasawiyya. It is also known by the spend every night like the Night of Power).” His
name Jahriyya because of their usage of jahri (out grave is in the city of Kongrat in the autonomous
loud) dhikr methods as well as by the name Silsila-i region of Karakalpakistan in Uzbekistan.
Mashayih-i Turk (the chain of Turkish Sufi masters) The most important successor of Hakim Ata was
because the majority of its adherents were Turkish. Zengi Ata (d. 656/1258). It is narrated that Zen-
The most famous successors of Ahmed Yasawi were gi Ata, who lived in Tashkent, made his living by
Mansur Ata, Said Ata, Sufi Muhammad Danish- working as a shepherd and, after his master Hakim
mand, and Hakim Ata. The Sufi Order of Yasawiyya Ata’s death, married to his master’s widow Anber
was mainly continued through Hakim Ata and his Ana. Uzun Hasan Ata, Seyyid Ata, Sadr Ata and
disciples. Bedr Ata are the four famous successors of Zen-
After competing his Sufi training, Hakim Ata (d. gi Ata. There are narrations about that Seyyid Ata
582/1186), whose original name was Sulaiman Ba- and Sadr Ata went to Sarayçık in Cumania (Deşt-i
kirgani, left Yasi area and moved to Harazm region. Kıpçak) and invited Özbek Khan, the ruler of Gold-
There he guided and educated people. Just like his en Horde Khanate, and Özbek Khan and his 70,000
master Ahmed Yasawi, Hakim Ata also wrote po- men embraced Islam by Sadr Ata’s miracle.
ems in Turkish and some of his poems have sur- Ahmed Yasawi’s another authorized disciple (suc-
vived to this day in a treatise titled Bakırgan Kitabı. cessor) Sufi Muhammad Danishmand established
The life and tales about Hakim Ata, who has other his lodge and guided people in Otrar (also called
poetry books titled Âhir Zaman Kitabı, Hazret-i Farab). Danishmand’s most famous disciple was
Meryem Kitabı and Mi‘râcnâme, were compiled in a Sheikh Mustafa also known as Süzük Ata (record-
unanimous book titled Hakim Ata Kitabı written in ed in some sources as Sükçük or Süksük). Sheikh
Turkish. His following statements are well-known Mustafa’s successor were Ibrahim Ata and Ibrahim
“Barça yahşı biz yaman, barça buğday biz saman” Ata’s son Ismail Ata. Ismail Ata who was ten years
meaning “everybody is good, we are bad; everybody old when his father died, continued his religious and
is wheat (or valuable like wheat), we are straw” and Sufi training in Harezm, Bukhara, and Samarkand
and then went to Hojand and got authorization and Istanbul during the Ottoman period. The books of
became the successor of Sheikh Maslahat Hocendi. Hazini are as follows: Jawahir al-Abrar min Amwaj
He then started to guide people in his hometown al-bihar, Manba‘ al-Abhar fi Riyaz al-Abrar, Hujjat
Kazigurt. His son and successor Khoja Ishak speaks al-Abrar, Tasalla al-Qulub, Jami‘ al-Murshidin and
about his father Ismail Ata, some other Sufi mas- Diwan. After Cemaleddin Kâşgarî Buhârî, another
ters, and the manners and principles of Yasawi Sufi sub-branch in this chain continues through Sheikh
Order in his Turkish book Hadîkatü’l-ârifîn that he Hudâydâd Buhârî Gazîregî (d. 939/1532), Mevlânâ
wrote in the middle of the 15th century. The graves Velî Kûh-i Zeri, Kâsım Şeyh Azîzân Kermînegî (d.
of Ismail Ata and his son Khoja Ishak are in the 986/1578-79) and Pîrim Sheikh and then reaches
town of Turbat near Kazigurt. It is understood that Muhammed Alim Sıddîkî (d. 1043/1633) who is
Süzük Ata, who was mentioned above, authorized also known by the nickname Alim Sheikh (Scholar
an administrator known as “Malik al-Dhuhhad” as Sheikh). This sheikh provides important informa-
his successor, and his Sufi chain continued through tion about the Sufi masters of Yasawiyya starting
Ebu’n-Nur Süleyman Aşik b. Davud and Cemaled- from Ahmed Yasawi to his time in his Persian book
din Muhammed Kaşgari. titled Lamahat min nafahat al-Quds. Mevlânâ Mu-
After Sadr Ata, who was one of the disciples and hammedî İmlâ (d. 1162/1749-1750) who adhered
khalifas (successors) of aforementioned Zengi Ata, to Alim Sheikh’s khalifa Mevlana Osman was a Sufi
respectively Elemin Baba (in some sources Eymen master authorized not only by Yasawiyya but also by
or Almin), Sheikh Ali Sheikh, and Mevdud Sheikh Naqshibandiyya.
continued to guide the people. After Mevdud Muhammed Şerîf Buhârî (d. 1109/1697), one of
Sheikh, the Sufi chain of Yasawiyya divides into two Alim Sheikh’s khalifas, not only provides proofs to
branches: the first one of them starts with Kemal show the lawfulness of open dhikr but also gives in-
Sheikh İkani and the other with Hadim Sheikh. formation about previous Sufi masters of Yasawiyya
The former branch continues after Kemal Sheikh in his book Hujjat al-Zakirin li Radd al-Munkirin.
İkani as follows: Sheikh Aliabadi (Seyyid Ahmed), He was a Sufi master authorized not only by Yasaw-
Şemseddin Özgendi, Abdal Sheikh (Sheikh Uveys), iyya but also Naqshibandiyya. It is thought that he
Sheikh Abdulvasi‘ and Sheikh Abdulmuhaymin. was the same person who wrote hikmet genre po-
It is known that Sheikh Abdulmuhaymin lived in ems in Turkish by the pen name Kul Şerif. After his
Tashkent in the 16th century. Şemseddin Özgendî his chain continues through Fethullah Azîzân and
in this chain wrote hikmet genre poems by “Şems-i Lütfullah Azîzân and then reaches Şeyh Hudâydâd
Âsî” pen name. b. Taş Muhammed Buhârî (1216/1801). Turkish
The other branch of Yasawiyya starting with Ha- book titled Bustanü’l-muhibbin of Şeyh Hudâydâd,
dim Sheikh continued by being divided into two who penned many other books, is a source which
sub-branches: the first one continues through Hadim consists of significant information about Yasawiyya
Sheikh’s khalifas Sheikh Cemaleddin Kaşgarî Bu- Sufi manners and defends the lawfulness of open
hari, Süleyman Gaznavi, and Seyyid Mansur Belhi dhikr. His khalifa Ömer Îşân was not only a fol-
(d. 965/1557) and reaches a Naqshibandi and Yasawi lower of Yasawiyya but also Mujaddidiyya branch of
Sufi master Ahmed b. Mahmud Hazini who visited Naqshibandi Order. Even though it was weakened
and melted in Naqshibandiyya, Yasawiyya the chain seyin Beg who had a grave near Ufa, Avşar Baba
of which is known and the trace of which can be who had a tomb in the city of Niyazabad Azerbaijan
followed until the 19th century becomes untracea- and Gözlü Ata who lived in Turkmenistan were Ya-
ble in the written sources after that date. At the end sawi Sufi masters of dervishes.
of the 19th century, it completely disappears after Even though Hacı Bektâş-ı Velî, an Anatolian Sufi,
Russians started to rule over Central Asia. is directly or indirectly shown as one of the khalifas
In addition to Yasawi Sufi masters mentioned above, of Ahmed Yasawi in Vilâyetnâme, which is thought
there are other Yasawi followers about whom and to have been written at the end of 15th century, it
whose Sufi chains we do not have much informa- is clearly shown in earlier sources such as Eflâkî’s
tion in the sources. Some of them are Baba Maçin Menâkıbü’l-ârifîn written in the 14th century and
and Yaşlıg Yunus Ata two of the khalifas of Ahmed Âşıkpaşazâde’s Târih written in 15th century that
Yasawi; Otlug Yunus Ata Ismail Ata’s disciple; Kus- Hacı Bektâş-ı Velî that he was a khalifa of Baba
em Şeyh, Halil Ata and Pehlivan Ata who Bahaad- Ilyâs-ı Horasânî, a sheikh of Vefaiyye order and
din Naqshiband met; Kök Ata who met with Emir known by the nickname Baba Rasûl. Geyikli Baba
Kulâl’s son; Tonguz Sheikh from Turkistan; a Yas- and Emirci Sultan (Emîr-i Çîn Osman), who are
awi Sheikh known by the name Türkçü Ata from claimed to be Yasawi dervishes in Evliyâ Çele-
Tashkent because he talked only in Turkish. bi’s Seyâhatnâme written in the 17th century, are
stated among prominent khalifas of Baba Ilyâs a
There were also people who did not take any Sufi
Sufi master of Vefaiyye order in earlier and trust-
training from a living Sheikh but claimed to have
ed sources like Elvan Çelebi’s Menâkıbü’l-kudsiyye
seen Ahmed Yasawi or another Sheikh from Yasa-
and Âşıkpaşazâde’s Târih. Showing some members
wi chain in their dreams and become their khalifas
of Vefaiyye as the members of Yasawiyya in some
by means of Uwaysi method. Seyyid Ahmed Beşîrî
later sources with doubtful reliability like Vilâyet-
(d. 868/1463) who lived near Şehrisebz in the 15th
nâme and Seyâhatnâme should be directly related
century and was known by the name Hazret Beşîr
to social psychology developed as a result of upris-
and Muhammed Şerîf Buzurgvâr (d. 963/1556-57)
ing against Anatolian Seljukids started by Baba Il-
who lived in the 16th century in East Turkistan and
yâs-ı Horasânî a Sufi master of Vefaiyye order in the
died Yarkend are some of those names. The life and
13th century. After this uprising known as Babais
narrations of Seyyid Ahmed Beşîrî were compiled by
Rebellion was suppressed by the state, many Sufis
Nâsır b. Kâsım Türkistânî in his Persian book titled
from Vefaiyya order, especially those connected to
Heşt Hadîka or Hadâiku’l-cinân. The stories about
Babais, should have kept the name of their tariqah
Muhammed Şerîf Buzurgvâr were on the other
secret and claimed that they were the followers of
hand compiled in a Turkish book with anonymous
Yasawiyya in order to avoid to be blamed for upris-
writer which has the same title with Muhammed
ing. In the following centuries, such claims were re-
Sıddîk Zelîlî’s poetic Turkish book Tezkire-i Mu-
corded in books like Vilâyetnâme and Seyâhatnâme.
hammed Şerîf Buzugvâr.
This is why without having trustworthy sources and
In some sources, it is claimed that Biraş b. Abraş original books on Sufi chains (silsilename), it is
Sûfî who lived in Tatar and Bulgarian regions, Hü- very difficult to speak about the existence of Yas-
awiyya in Anatolia and the Balkan. The connection and Kirghiz regions, with Yasawiyya could not be
of Laçis and Saçlı Îşâns, who were seen at the end proven, either. They should be the last members of
of 19th century in Fergana valley in Central Asia Central Asian Kalenderis.
Sufi Training in Yasawi Sufi Order

Intisab the saw.” This is because at the proceeding stages
of the ceremony, the words disappear and only a
It means to enter the path of Sufism and adhere to
sound similar to a saw comes out of disciple’s throat.
it. The mystical training in Sufism begins with intis-
It is reported that a Yasawi Sufi master Ismail Ata
ab. According to the information provided by Khoja
who lived at the end of the 13th and at beginning
Ishaq b. Ismail Ata in his book Hadikat al-Arifin
of the 14th centuries said about dhikr that: “Just as
written in the 14th century in Chagatai Turkish, the
an ironsmith heats and forges the iron by a ham-
ceremony of intisab in Yasawiyya was performed as
mer, dervish should forge and purify his heart by
follows. Sheikh would hold the candidate’s hand
the hammer of “hu” dhikr (by chanting “hu”).” Af-
and advise him to repent and turn to Allah by re-
ter advising his disciples to perform dhikr, Ismail
citing the following invocation of repentance three
Ata used to tell them “O Dervish! We have become
times: “Astaghfirullah alladhi la ilaha illa Hu al-
brothers in Sufi order (tariqah). Accept my advice.
Hayya al-Qayyum wa as’aluhu’t-tawbah.” Then he
Think this world as a green dome. Imagine that
would take a pair of scissors and recite the verse
there is only you and the Truth the Almighty in this
“Ya ayyuhalladhina amanu tubu ilallahi tawbatan
universe. You should remember Him so much that
nasuha (O you who believe! Turn to Allah a sincere
you forget yourself and leave only the Truth the Al-
turning) (al-Tahrim, 66: 8) and then cut a few hairs
mighty.” Khoja Ishaq b. Ismail Ata says that every
from right, left, and middle parts of the disciple’s
Sufi master and spiritual guide would prefer one
head. Cutting hair symbolizes that the disciple is
of the names of God for dhikr. For instance, Khoja
required to cut the love for this world and the other
Ahmed Yasawi used to advise the names “Allah” and
worldly things out of his heart and turn himself to
“Hu” to his disciples, while Ismail Ata used to prefer
spirituality. After that, Sufi master would advise the
performing dhikr by the name “Hu.”
disciple to perform voluntary prayers, to remember
God continuously, and not to do anything without In an anonymous Chagatai Turkish book titled Ris-
getting permission from the master first. ale-i Zikr-i Hazret-i Sultân al-arifin, it is stated that
there were six types of dhikr in Yasawi Order: 1.
Dhikr
Dhikr Ism-i Dhat: It is the remembrance (chanting)
The ceremony of dhikr (remembering and chant- of the proper name of God i.e. “Allah.” This dhikr is
ing the names of God) performed out loud in con- performed by the recitation and chanting the words,
gregation in the Order of Yasawiyya is called dhikr “Allah Hu, Allah Hu, Ya Hu, Allah Hu.” 2. Dhikr-
erre, which means in Persian “dhikr ceremony of ism-i Sıfat: It is the dhikr performed by saying “Hay
ah, Hay ah.” This dhikr is performed following the who were in khalwat drank their soup, they might
noon prayer and in a standing position (qiyami). have a small water melon or ayran (yoghurt mixed
When saying “Hay” and “ah,” the five fingers are with water) to satisfy their thirst. After dinner, a
closed. 3. Dhik-i Dusere: It is the type of dhikr chapter of the Qur’an or some verses from it were
performed by saying “Hay, ah, Allah, Hay, Hu” and recited. Dervishes would then stand up, form a row,
“Hay, Hayyan, Hu Allah; Hay, Hayyan, Hu Allah.” and say Allahu Akbar three times. After that, they
4. Dhikr-i Hu: It is the dhikr performed by saying would stay awake until mid-night and keep them-
“Hu, Hu, Hu Allah; Hu, Hu, Hu Allah.” 5. Dhikr-i selves busy with dhikr. Meanwhile, they would chant
Chayqun: it means to use an instrument like a rattle hymns called “hikmet.” After that, they would have
and make a chak chak sound to keep the rhythm, a haircut and say Allahu Akbar four times to each
balance, and music together in harmony during direction of the room. After that, they would con-
dhikr. It is performed in the form of “Hu (chak), Hu tinue to dhikr. After putting the candles out, they
(chak).” 6. Chahar darb: It is the dhikr performed by would rest for a few hours and relate their dreams to
saying “Hay, ah ah ah, Hay, Hu; Hay, ah ah, ah, Hay, the master for his interpretation.
Hu.” In addition these six types of dhikr methods,
there is also the method of “dhikr-i kebûter” (dove In this way, khalwat would continue for forty days
dhikr) performed by saying “Hu, Hu.” and nights. At the end of the fortieth day, those who
worked in the kitchen would leave the khalwat place
Khalwat before the rest of the dervishes and slaughter some
It means spiritual retreat carried out by a dervish animals. It was a tradition to bury the blood and
for a certain time to perform acts of worship and bones of the sacrificed animals. Kebab made from
to contemplate. Khalwat is an important element the neck of the sacrificed animals would be served
is Yasawi Sufi training. There are some traditional together with a cold drink to those who had been in
rules and ceremony of khalwat in Yasawi Sufi Order. khalwat. In that night, dervishes would rest in their
According to the information provided by Khazini homes and, the next day at Dawn Prayer, it was an-
in his book Jawahir al-Abrar, contrary to the com- nounced along with invocations and dhikr that the
mon practice khalwat in Yasawi Order was done khalwat period was completely ended.
in groups. Adherents who will retreat for spiritual
Sohbah (Talk - Preaching)
improvement start fasting the day before khalwat.
Likewise, the day before khalwat, disciples increase In order to express the significance of Sufi and
their dhikr and say “Allahu Akbar” after the Dawn moral preaching, some Yasawi masters said that
Prayer. The same day after the late afternoon prayer “One can make up a missed ritual prayer but there is
(Asr Prayer), all of the holes in the khalwat place no making up of missed preaching.” It has been be-
are closed and disciples keep themselves busy with lieved that heedless people and even the belongings
repentance and dhikr until sunset. After evening of heedless people would break the state of spiritual
prayer, some warm water was brought and dervishes tranquility of the Sufis. According to a narration,
broke their fasting with it and they did not get any when Khoja Ahmed Yasawi did not achieve the
more water after that. Then, they were served the spiritual power and tranquility in his talks, he told
soup of khalwat made from dark millet. After those his adherents to search the lodge. After searching
the lodge, they found a heedless man had forgotten In conclusion, Khoja Ahmed Yasawi was a friend of
his staff in the lodge. Not until they took the staff Allah who made great contributions to the spread of
out of the lodge, did they have a spiritually tranquil Islam, morality, and spirituality throughout Central
sohbah. Asia by his poems, ideas, and books. His poems in
the form of hikmets might have reached Asia Mi-
Khilafah (Succession)
nor in such a short time that Yunus Emre’s poem
A dervish who completes his Sufi training receives with the reprise “You’re the one I need, you’re the
the authorization to guide people (ijazah) and be- one I crave” is like a repetition of Yasawi’s poem
comes a successor. As a symbol of khilafah and “Menge sen ok kerek sen” (You are the only One
ijazah in Yasawi Order, a staff would be gifted by whom I need) in meaning and form. It is known
the master to his disciple who completed his train- that poems from Divan-ı Hikmet used to be recited
ing. Just as a shepherd protects his herd from wolves in the form of hymns in Uzbek lodges of the Naqshi
by his staff, it was expected from a khalifah to ed- Sufi Order during the Ottoman period. In the final
ucate his disciples and protect them from the traps period of Ottoman State, some hikmets were trans-
of carnal self. It would be regarded inappropriate to lated from Chagatai Turkish to Ottoman Turkish
give khilafah to a disciple who did not complete all by Hacı Hasan Şükrü Efendi (d. 1327/1909), one
the stages of his training. After completing all stages of the Naqshi – Khalidi Sufi masters and published
of his training, sometimes a basket would be hung with the title Tercüme-i Dîvân-ı Ahmed-i Yesevî
on the disciple’s neck and he was asked to panhan- (Istanbul 1327/1909). All these prove that Khoja
dle for a while in order to understand whether he Ahmed Yasawi has not been forgotten for centuries
still had arrogance left in him or not. Those who re- and his views have been still influential in the lands
ceived the staff of khilafah were expected to have thousands of kilometers away from Central Asia.
high morals and not to forget Khoja Ahmed Yasawi Ahmed Yasawi’s hikmet style poems not only echo
in their prayers. for centuries over the Kazakh steppes but also are
Service repeated in the Kirghiz tents. Uzbeks call those who
recite Yasawi hikmets in coffee houses as “Yesevi-
The third chapter of Khoja Ishaq b. Ismail Ata’s
han.” Those hikmets are recited in Fergana Valley
Hadiqat al-Arifin is about Sufi master and being
especially among the women. It is known that the
a Sufi master. In that chapter, there are statements
Kirghiz read Bakirgan Kitabı (the Book of Bakir-
like “being a Sufi master means to invite people to
gan), which consists of Divan-ı Hikmet and poems
the Truth,” and “being a Sufi master means to be
of Hakim Ata, to their children. The belief that
compassionate.” When Ismail Ata was asked, “How
Ahmed Yasawi will help the Kirghiz in the Hereaf-
many paths are there which take the people to the
ter shows Yasawiyya’s effect on Kirghiz people. To-
Truth the Exalted?” He gave the following response:
day the fact that newly wedded couples in the city
“As many as the number of atoms of the beings, but
of Turkistan (formerly known as Yasi) visit and pray
none of them are as close and short as to take care of
at Ahmed Yasawi’s tomb is a manifestation of the
a believer’s need and be beneficial to him.”
power of those people of heart’s influence, which
goes beyond centuries.
Bibliography
Babadjanov, Bakhtiyar, “Une Nouvelle Source sur les Rituels Huseyni, Muhammed Şerîf, Hujjat al-Dhakirin li-Radd
de la TarîqaYasawiyya: Le Risâla-yi Dhikr-iSultân al- al-Munkirin, Süleymaniye Library, Reşid Efendi, no.
‘Ârifîn”, Journal of the History of Sufism, 3 (2001), p. 372, fol. 1b-203b.
223-228.
Kaya, Önal, Tezkire-I Hakîm Ata: Bir Yesevî Dervişinin Men-
Bice, Hayati, Hoca Ahmed Yesevî, Istanbul 2011. kabevî Hayatı, Ankara 2007.
Bukhari, Seyyid Zinde Ali, Samarat al-mashayih, Tashkent, Kenjetay, Dosay, Hoca Ahmet Yesevî’nin Düşünce Sistemi, An-
Uzbekistan Science Academy Biruni Orientalism In- kara 2003.
stitute Library, no. 1336, fol. 1a-291b.
Köprülü, Fuad, Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Ankara
Bukhari, Şeyh Hudâydâd b. Taş Muhammed, Bustânü’l-mu- 1981.
hibbîn (ed. B. M. Babacanov- M. T. Kadırova), Turk-
Mevlânâ Safiyyü’d-dîn, Neseb-nâme Tercümesi (ed. Kemal
istan 2006, p. 222-224.
Eraslan), Istanbul1996.
Candarbek, Zikiriya, Nasab-nama Nuskaları Cane Turki Tari-
Muminov, Aşirbek, et alia, İslamizatsiyai Sakralnıe Rodoslovnıe
hı, Almaty 2002.
v Sentralnoy Azii, Almaty 2008, II, 188-193.
De Weese, Devin, Islamization and Native Religion in the
Rafiu’ddin, Seyfuddin- Nadirhan Hasan, “Hazînî’nin Câmiu’l-
Golden Horde.
Mürşidîn Adlı Eseri Hakkında”, Tasavvuf: İlmî ve
Baba Tükles and Conversion to Islam in Historical and Epic Akademik Araştırma Dergisi, V/12 (2004), p. 159-166.
Tradition, Pennsylvania 1994, p. 567-573.
Safî, Ali b. Hüseyin, Rashahat-ı Aynal-hayat (ed. Ali Asgar
De Weese, Devin, “The Mashâ’ikh-i Turk and the Khojagân: Re- Mu‘îniyân), Tehran 2536/1977, I, 17-34, 97, II, 370-
thinking the Links Between the Yasavî and Naqshbandî 372.
Sufi Traditions”, Journal of Islamic Studies, VII/2 (1996),
Siddiqi, Muhammed Alim, Lamahat min nafahat al-Quds (ed.
p. 180-207.
M. Nezîr Rânchâ), Islamabad 1986.
De Weese, Devin, “The Yasavî Order and Persian Hagiography in
Tekcan, Münevver, Hakîm Ata veBakırgan Kitabı, Selçuk Ün.
Seventeenth-Century Central Asia”, The Heritage of Su-
Sosyal Bilimler Ens. Konya 1997 (Unpublished PhD
fism III: Late Classical Persianate Sufism, Oxford 2000,
Thesis).
p. 389-414.
Tosun, Necdet, “Yesevîliğin İlk Dönemine Âid Bir Risâle:
DeWeese, Devin, “Yasaviya”, İslam na Territorii Bıvşey Rossiys-
Mir’âtü’l-kulûb”, İLAM Araştırma Dergisi, II/2
koy İmperii, Moscow 2003, fascicule: 4, p. 35-38.
(1997), p. 41-85.
Eraslan, Kemal, “Ahmed Yesevî”, TDV İslam Ansiklopedisi, Is-
Tosun, Necdet, “Ahmed Yesevî’nin Menâkıbı”, İLAM Araştır-
tanbul 1989, II, 159-161.
ma Dergisi, III/1 (1998), p. 73-81.
Hakîm Ata, Bakırgan Kitabı, Kazan 1884.
Tosun, Necdet, “Yeseviyye”, TDV İslam Ansiklopedisi, Istanbul
Hoca İshâk b. İsmâîl Ata, Hadîkatü’l-ârifîn, Taşkent, Uzbekistan 2013, vol. 43, p. 487-490.
Science Academy, Biruni Orientalism Institute Library,
Yasawi, Ahmed, Dîvân-ı Hikmet (ed. R. İsmâîlzâde, K. Kârî, G.
no. 11838, fol. 1b-131a.
Kambarbekova), Tehran 2000.
Hazini, Ahmed b. Mahmud, Cawahir al-Abrar min Amwaj
al-Bihar, Istanbul Üniversitesi Library, TY, no. 3893, Zarnuki, Sufi Muhammed Danishmand, Mir’at al-Qulub,
fol. 15a- 17b, 25b-26a. Sweden, Uppsala University Library., no. 472, fol.
158b-177a.
Ahmed Yesevi, Zikir Ахмет Ясауи, Зикр
Ахмет Яссауи, Зікір Ahmed Yasawi, Zikr
Hikmetler
Хикметтер
Хикметы
Hikmets
/H\Ok0HFQQ)HUKkGùvUvQ9kPÕNEROJÕO
ÆúÕNEROPD\+DNGLGkUÕQN|UVHEROPD]

ࣱൊϜ র ॴ ૡॿ র ॐ ऒ ल
ສ Ϫ ϔ ߮ωϦ Ϫ Ψগ΋έΨଶ ΋ଥ΋Ϫ ϛϪ
ࣱൊϜ র
ສ Ϫ ϓΧ߮ιଓΫϪ৘̭߮Ώ̶ ਟϥΧΫϷϛϪ৘Ϫর
1 2
ࣱൊϜ র ड़ ଌ ඵහ ່ ࣨ੃ख़ ਚϰॻ

Aşkıŋ kıldı şeydâ meni cümle âlem bildi meni Kul Hoca Ahmed zâhid bolma âşık bolgıl ສ Ϫ ϔ ΋ϩϢ ά Χ୓඼ ϡϪ ̶
ί߮ಋॿϪরଖΫϪঈϢଌΫ ΋ΨҤΧϔऑ̵߮ಋॿϪরϔॴ߮ω
Kaygum sensen tüni küni menge sen ok kereksen Bu yollarda bîbâk yürme sâdık bolgıl
Uçmah kirem cevlân kılam ne hûrlarga nazar kılam Leylâ Mecnûn Ferhâd Şîrîn Vâmık bolgıl
Anı munı men ne kılam menge sen ok kereksen Âşık bolmay Hak didârın körse bolmas

Aşkın beni çılgına çevirdi, herkes beni tanıdı, Kul Hoca Ahmed zâhid olma, âşık ol,
.XO+RFD$KPHG]kKLGROPD߱kúÕNRO߱
Gece gündüz düşüncem sensin, bana sırf sen gereksin. Bu yollarda başıboş yürüme, sâdık ol,
Cennete girip ne dolaşayım, ne diye hûrilere bakayım, Leylâ, Mecnûn, Ferhâd, Şîrîn, Vâmık ol,
Onu bunu ben ne edeyim, bana sırf sen gereksin. Âşık olmadan Hakk cemâlini görmek olmaz.
%X\ROODUGDEDúÕERú\UPH߱VkGÕNRO߱
Махаббатың қылды менi есi ауысқан, бүкiл алем менi есалаң деп таныған, Құл Қожа Ахмет тақуа болма ғашық бол
Күнi түнi қайғым сенсiң, маған тек сен керексiң. Бұл жолдарда босқа жүрме садық бол
Жәннәтқа да кiрмей-ақ, хор кыздарды көрмей-ақ, Ләйлi Мәжнун, Фархад Шырын, Вамық бол,
Анау-мынауды не қылам, маған тек сен керексiң. Ғашық болмай Хақ тағала дидарын көру болмаc
От любви к тебе я сошел с ума, это стало заметно всем.

И ночью, и днем мои мысли лишь о тебе. Ты – все, что мне нужно. /H\Ok߱0 HFQQ߱ )HUKkG߱ ùvUvQ߱9kPÕNRO߱
Смертный Ахмед Ходжа, не будь невеждой, будь влюблен!
Не слоняйся по улицам с пустой головой, будь верен!
В чем услада от рая? На что прелесть райских дев? Бери пример с Лейли и Меджнуна, Ферхада и Ширин.
ÆúÕNROPDGDQ+ DNN FHPkOLQL Jbe|UPHN ROPD]

Зачем мне любые утехи? Единственное, в чем у меня есть нужда – это ты. Нельзя познать красоту мира, не будучи влюбленным!
Your love has made me crazy, now everyone knows me O Slave Khoja Ahmed! Do not be aesthetic; but a lover
Day and night, all I think about is You; You are the only One I need Do not walk adrift on this path; but be sincere
Why should I go to Paradise, why should I look at the houris? Be Leyla, be Mecnun, be Ferhad, be Şirin, be Vamik
Why should I care for this and that, you are the only One whom I need. Only until one becomes a lover, would he not see the beauty of God.
120 A H M E D Y E S E V Î A H M E D Y E S E V Î 121
<DODQJDoXDoOÕNNDNDQkDWOÕJ0XKDPPHG
ÆVvFkIvPPHWJHúHIkDWOÕJ0XKDPPHG

ࠔ೺ख़ ॹ র ໆ ࢣॿ ඇඖ ඵ ෫ϰ ণ
૒
Ψଶ ϡ߮ώ Ϫ Ϋϩά Ϧ ߮ω̮ျ ή ϡϩ΋
ࠔ೺ख़ ॹ র ධ෉
Ψଶ ϡ߮ώ Ϫ ά Ϋଚ΍߮΢થ΋̮ျඇඖ̧ϩ΋έϪ৔ϩ΋
3 4
ࠔ೺ख़ ࣣਰ ࠥ म ࣪ਿ̩ ৽ Ҥ
On sekkiz miŋ âlemge server bolgan Muhammed Ψଶ ό Δ ߮Ϥ ଚϔ Ϳ̧̰߮ ϸ Her kim ümmetmen dise Rasûl işin koymasa
ࠔ
Ψଶ೺ख़όࣣਰΔࠥ߮ϒॲଚΔक़΋̶਋߮Ν̶ા߮ω
Ottuz üç miŋ ashâbga rehber bolgan Muhammed Şefâat küni bolsa mahrûm koymas Muhammed
Yalangaç u açlıkka kanâatlıg Muhammed Teŋri Teâlâ sözin Rasûlullah sünnetin
Âsî câfî ümmetge şefâatlıg Muhammed İnanmagan ümmetin ümmet dimes Muhammed

On sekiz bin âleme önder olan Muhammed, Her kim “ümmetiyim” derse ve onun yolunu terk etmezse,
2QVHNL]ELQkOHPH|QGHURODQ0XKDPPHG
Otuz üç bin ashâba rehber olan Muhammed, Şefaat günü olunca, mahrum bırakmaz Muhammed.
Fakirlik (çıplaklık) ve açlığa kanâatli Muhammed, Allah Teâlâ’nın sözüne, Rasûl’ünün sünnetine
İsyankâr ümmetine şefâatli Muhammed... İnanmayan kişiye “ümmet” demez Muhammed.
2WX]oELQDVKkEDUHKEHURODQ0XKDPPHG
Он сегіз мың ғаламға сәруар болған Мұхаммед, Жолын қуып Расулдың, үмметімін дегенге,
Отыз үш мың асхабқа сардар болған Мұхаммед! Шапағат күнi атқанда, құр қалдырмас Мұхаммед
Аш – жалаңаш жүргенге қанағат еткен Мұхаммед Аллаһ Тағала сөзiне, Расулының сүннетiне
Үмметіне рақым ғып шапағат берген Мұхаммед Иманы жоқ кiсiге “Үммәт” демес Мұхаммед
LUOLNࠖoÕSODNOÕNࠗYМухаммад
HDoOÕ÷D
Мухаммад Nтысяч
DQkDWOL
– глава 18 тысяч мечетей,
– помощник 30 асхапов, 0XKDPPHG Всякого, кто един с ним верой и неотступен от своих слов,
В Судный день Мухаммад не оставит.
Мухаммад – не чурающийся простоты и бедности, Того же, кто не читает Сунны, не верит в Аллаха, среди прочих грехов,
øV\DQNkUPPHWLQH
Muhammad, who is the leaderúof
HIkDWOL 0XKDPPHG
Мухаммад – заступник верующих Единоверцем своим Мухаммад не признает.
eighteen thousand universes Whoever says “I am from his nation” and does not stray from his path
Muhammad, who is the guide of thirty three thousand Companions Muhammad does not abandon him on the day of intercession
Muhammad, who is abstinent before poverty and hunger Muhammad do not call those who do not believe “my nation”
Muhammad, who intercedes for his disobedient nation In the Words of Allah the Exalted, in the sayings of His Messenger.
hPPHWLGLQEROJDQODU߱úHIkDWLQNXOJDQODU
KOLEHKLúWEROJDQODU\k0XVWDIk0XKDPPHG

ࠔ೺ख़ ਊઌ੪ ॡ ീয
Ψଶ ̶ ߮ҤΫ߮ϰ ΧϩభϡΧήඵැ
ࠔ೺ख़ ਊ੪ઌ ॡ ॷ ਟ ൑ূ
5 6
Ψଶ ̶ ߮ҤΫ߮ଶ ̶ Γ߮ϰ
Bizdin dürûd-i bisyâr yâ Mustafâ Muhammed Ϋϸϣ߮ώॹϪलϢ಻ൻࣅ߮ϒॲΫϸϣ߮ώॹϪরϢଌ Ψϰංඖ΋ Körgen zaman inangan Ebâbekr-i Sıddîk’dur
ࠔ ઌॡ
Ψଶ೺ख̶़ਊ੪ ߮ҤΫϸϣ߮ώॹϪরΔࡤࢪ঳ສঔ΋
Tahiyyât-ı bî şumâr yâ Mustafâ Muhammed Üstün bolup tayangan Ebâbekr-i Sıddîk’dur
Ümmetidin bolganlar şefâatin kulganlar İkkinçisi yâr bolgan adâletlig Ömer’dür
Ehl-i behişt bolganlar yâ Mustafâ Muhammed Mü’minligde yâr bolgan adâletlig Ömer’dür

Bizden birçok selamlar, yâ Mustafa Muhammed! Gördüğü zaman inanan Ebûbekr-i Sıddîk’tır.

Sonsuz salât u selam, yâ Mustafa Muhammed! Üstün olup dayanan Ebûbekr-i Sıddîk’tır.
Ümmetinden olanlar, şefaatin alanlar, İkincisi dost olan adaletli Ömer’dir.
Cennet ehli olurlar yâ Mustafa Muhammed! Müminlikte dost olan adaletli Ömer’dir.
]GHQELUoRNVHODPODU߱\k0XVWDID0XKDPPHG
Бiзден көптiк сәлемет, Уа Мұстафа Мұхаммед Көрген бойда иман еткен Әбу Бәкір Садық
Сансыз сәлем салауат, Уа Мұстафа Мұхаммед Асқан болып шыдаған Әбу Бәкір Садық
Үмметтiңнен болғандар, шапағатыңды алғандар Екiншiсi дос болған әдiлеттi Омар
Жәннәттан орын алғандар Уа Мұстафа Мұхаммед Мүминдiкте дос болған әдiлеттi Омар
6RQVX]VDOkWXVHODP߱ \оkтебе,
0о, XVWDID
Мухаммад Мустафа,0XKDPPHG
Приветствуем тебя, о, Мухаммад Мустафа, Поверивший без сомненья, Абу Бакр Сиддик.
Все наши молитвы Ложь от истины отличающий, Абу Бакр Сиддик.
И все твои единоверцы, достойные твоего заступничества, Друг второй – справедливый Умар.
hPPHWLQGHQ R ODQODU߱ ú HIDDWLQ DODQODU

Все будут в раю, о, Мухаммад Мустафа. Единоверец справедливый Умар.
Many peace and blessings be upon you from us, O Mustafa Muhammad! Abu Bakr al-Siddîq is the one who believes when he observes
Endless praises to you, O Mustafa Muhammad! Abu Bakr al-Siddîq is the one who endures while he precedes
&HQQHWHKOLROXUODU\k0XVWDID0XKDPPHG
Those who are from your nation, those who are blessed with your intercession The second friend is Omar who is Just
Become the dwellers of Paradise, O Mustafa Muhammad! Omar the Just is the one who is the friend in faith
7|UWQoLVL\kUEROJDQúvUL+XGk$OLࠎGU߱ 5X]LPDKúHUGHUJkKÕJDPDKUHPEROJÕO
+HPPLࠍUkFGD\kUEROJDQúvUL+XGk$OLࠎGU 0kYPHQOLNKDOD\ÕNGÕQNDoWÕPPHQD

࣐ࣅ র ਠণ ਂ৅ औ ്ࣱॹ র ক ໑ ࣨਬ ਚ̰ ৽ ঈ
ন ॹ
ΫϩΧ߮ϰ ߮Ώϡ߮ଶ ϡ߮ώ Ϫ Ϋ߮Ҥ̶ ϩΧ̶ Ϫ ϩ΋ ສ Ϫ ϟ ජ ϓϪ ̶ Ϫ ̮ျণΫϪঈϥΨϰम
്ࣱॹ র ঙ ૘ॼ
ΫϩΧ߮ϰন߮Ώϡ߮ଶ࣐ࣅϡ߮ώॹϪরΫ߮ҤϥΧΰࡶ৑ଽ ສ Ϫ ϞΨଶ Ϧ ༚ϥΨঁϪ৘ϞϪ࢖φॡϋ ΋Ψ৯΋
7 8
ਚ ω ΋ ඵහ ॹ র ਉ ਁ৅ ৔ ৔ ്ࣱॹ র මख़ ਘ ඩࡏख़
Üçünçi dostı yâr bolgan Osmân-ı bâ hayâdur ΫϩΧ̶ Ψ೯ά ϡ߮ώ Ϫ Ϋ߮Ҥ̶ ̶ Ϫ ΫϪ Kayda körseŋ köŋli sınuk merhem bolgıl ສ Ϫ Ϟ඼ ̶̯߮ ̯߮భά έϩΫ
ΫϩΧ̶ਚω ΋Ψ೯άඵහϡ߮ώॹϪরΫ߮ҤϥΨ೰΋ ජࡁग़ϟক ߮Ϥঃϟ࣓ං౽༚ϡΨϖ৒ϸΥ̮ϰॻϢ

ૼϩ߮Ϡ
Her nefesde yâr bolgan Osman-ı bâ hayâdur Andag mazlum yolda kalsa hemdem bolgıl
Törtünçisi yâr bolgan şîr-i Hudâ Ali’dür Ruz-i mahşer dergâhıga mahrem bolgıl
Hem mi‘râcda yâr bolgan şîr-i Hudâ Ali’dür Mâ vü menlik halayıkdın kaçtım mena

Üçüncüsü dost olan hayâ sahibi (utangaç) Osman’dır, Nerde görsen gönlü kırık, merhem ol

Her nefeste yâr olan hayâ sahibi Osman’dır. Öyle mazlum yolda kalsa, yoldaş ol
Dördüncüsü dost olan Allah arslanı Ali’dir, Mahşer günü dergâhına yakın ol
Hem miraçda dost olan Allah arslanı Ali’dir. Ben-benlik güden (kibirli) kişilerden kaçtım ben işte.
VGRVWRODQKD\kVDKLELࠖXWDQJDoࠗ2VPDQࠎGÕU߱ 1HUGHJ|UVHQJ|QONÕUÕN߱PHUKHPRO
Үшiншiсi дос болған ұяң мiнездi Осман Қайдан көрсең көңлi сынық жәрдемшi бол
Әр уақытта дос болған ұяң мiнездi Осман Көңiлсiздi жолда көрсең жолдасы бол
Төртiншiсi достардан Алла арыстаны Али Махшар күні мешiтiңе жақын бол
Һәм миғражда дос болған Алла арыстаны Али Осылайша менмендерден қаштым мен мiне
+HUQHIHVWH\kU RODQ KD\kучтивый V

Третий друг – учтивый Осман.
В каждом деле помощник DKLEL2VPDQࠎGÕU
Осман. g\OHP
ЕслиD]OXP
на пути встретишь\ ROGD
угнетенного Nего
– стань DOVD߱
попутчиком,\ROGDúRO
Если увидишь измученную душу – будь для него лекарством,
Четвертый друг – Божий лев Али, Будь близок к обители в день Страшного Суда.
'|UGQFVGRVW RODQ $theOODK

Modest DUVODQÕ$OLࠎGLU߱ 0DKúHU JQ GHUJkKÕQD \DNÕQRO
И после Вознесения друг, Божий лев Али. Тут я избежал надменного народа.
The third friend is Uthman Wherever you see someone with broken heart, fix his wounds
Uthman the Modest is a friend in every single breath If the oppressed becomes stranded on his way, be a companion to him
HPPLUDoGDGRVWRODQ$OODKDUVODQÕ$ OLࠎGLU
%HQEHQOLN JGHQࠖNLELUOLࠗNLúLOHUGHQNDoWÕPEHQLúWH
The fourth friend is Ali, the lion of Allah Be near to your convent on Judgment Day
Ali, the lion of Allah, is the friend during the Ascension. I avoided the arrogant, selfish people.
$OODKKDNNÕDQGDJNXOJD6LFFvQWD\\DU
'kQkODUGÕQHúLWLSEXV|]D\GÕPPHQD

Ϋ΋έͿଓάඵැϦ૘ॼϪর඼່̯߮δࣂඖୌ΋ࢌඅඋ
৽
Ϋ΋ήඵැ ΋Ψ೯ϢଌΧΫ΋έͿϛΧόࣣಧ༚̶ਚ̰ Ϫঈ
9 10
ࠔ
ੜ ಻ ൞। ऱ ΋ ਏࣹ
Garîb, fakîr, yetîmlerni Resûl sordı Sünnet ermiş kâfir bolsa berme âzâr Ϋ߮ϰ Ϣ ଚສ ϋ Ψ৯Ϳ̶ ္΋
ുী
߮Ϥঃϟ৤ΨҤ΋έϪ१Ϫরࢋඇൻ ΋ϢଌΧΫϷฬ΋Χ
Uşal tüni mi‘râc çıkıp dîdâr kördi Köŋli kattıg dil-âzârdın Hudâ bizâr
Kaytıp tüşüp garîb fakîr hâlin sordı Allah hakkı andag kulga Siccîn tayyar
Garîblerni izin izlep tüştüm mena Dânâlardın eşitip bu söz aydım mena

Garip, fakir, yetimleri Resul sordu. Sünnet imiş, kâfir de olsa, verme zarar (incitme).
6QQHWLPLú߱NkILUGHROVD߱YHUPH]DUDUࠖLQFLWPHࠗ
O gece miraca çıkıp Hakk cemalini gördü. Gönlü katı, gönül inciticiden Allah şikâyetçi;
Geri gelip indiğinde fakirlerin hâlini sordu. Allah şâhit, öyle kula Siccîn (Cehennem) hazır.
Gariplerin izini arayıp indim ben işte. Bilgelerden işitip bu sözü söyledim ben işte.
*|QONDWÕ߱J|QOLQFLWLFLGHQ$OODKúLNk\HWoLࠌ
Ғаріп, кедей, жетiм халiн сұраған пайғамбар Сүннет екен кәпiр де болса берме азар
Сол түнi Миғраж етiп Дидар көрген пайғамбар Көңiлi қатал, дiл азардан Құдай безер
Керi қайтып кедейлердiң қамын сұраған пайғамбар Құдай ақы ондай құлға тозақ даяр
Ғарiптердiң iзiн қуып жер астына түстiм мен мiне. Даналардан естiген бұл сөздi айтып тұрмын мен мiне
Пророк заботился о скитальцах, бедняках и сиротах.

Вознесясь на небеса, воистину узнал он о мира красотах. $OODKúkKLW߱|\OHN
Эй,XOD
бездушный, 6 LFFvQ ࠖ&HKHQQHPࠗ
Сунна гласит: «Пусть и неверный – не навреди!»
у Аллаха на жестокость запреты! KD]ÕU
Вернувшись обратно, он о бедных спросил. Аллах свидетель, тирану дорога в ад впереди.
%LOJHOHUGHQLúLWLS
Do not harm E XVeven|]
if he is V
an |\OHGLP EHQ LúWH
Я же с их разрешения участь их разделил. Знания эти – мудрецов и старцев заветы.
Allah’s Messenger asked about the poor, the helpless, and the orphans anybody unbeliever, which is the custom of the Prophet,
On that night, he ascended to the heavens and saw Allah’s beauty Even Allah complains about the cold-hearted and the breakers of hearts
When he returned, he asked about the state of the poor For whom Sijjin (Hell) is ready, as Allah is the witness
I descended searching for the traces of the helpless. I narrated these words having heard them from the wise.
+D\I|PUQJ|WWLELUODK]DJLU\kQEROPDGÕQJ߱ 5LYk\HWOHUELWLOGLKkOLQDQÕELOPHGL߱
IvQDNúEROGXQJYHOvKHUJL]PVHOPkQEROPDGÕQJ´ 0DQVUGHNHYOL\kQÕNR\GXODUGkUJDDVÕS

ുা వ ৽ঈ ൌग़ ࡛ॺ
শ ॿ র ࣓ ໊ ঍ শ ࢘ϰम
̮ျ Χ߮ಋ Ϫ ϡ߮ଶ ච ଽϥ߮Ϥ ̮ျ Ψ ສ Ϫ ̵΋ Ϣ ̶ ̶ ϔ ΋ฬ΋ΫϷϸϠΫϸҤΧ߮ଶ೻ϰ঻
಻උ ਣ ਩
ൕ೻ω
̮ျশΧ߮ಋॿϪরϡฬ߮Νࢋॻ߮ρ΍ϩΫϩ΋ϏϷࢋশΧϢ಻ඖ̶਋Ϫફ Ύ॥߮Ϥঃ̵ΨॠΫϪঈϔऑϢ಻ ϛ߮Ρ̶̯߮ਚϧ΋ϛ༚
11 12
Ey köŋül kıldıŋ günâh, hergiz püşeymân bolmadıŋ ̮ျশΧ߮ಋॿϪরϡ߮Ҥඟ໊Ϧ૗ࡗॺάඵැ̶ਦϩ΋̮ϣϩ඼෻ࠫϐࣣਲ Bilmediler mollâlar “Ene’l-Hak”nı ma‘nâsın ̵Χ߮ଶ೻ϰ঻̶਩ͿϢ಻౱߮Ρ̵Ψ࢘ϰංൿ঻ΫϷࢌশ΋ϩΫ
ज़ ࡺ৑ ਋ ࣚਵ
ॿ ฮ
Sûfî-nakş bolduŋ velî hergiz müselmân bolmadıŋ ̮ျশΧ߮ಋ Ϫরϡ߮ଶ೻β ච໊ଽ̶ ϩ̮ϣϩΨঁϪরδ ̶ Ϫફ ࢋඇඋͿଚΫ΋ΧΫϸҤΨҤϪल̶਩߮ϰॻϩ΋̮ҤΧΫϪઍ
Sûfî men dep lâf urup tâlib-i cânân bolmadıŋ Kâl ehlige hâl ilmin Hak körmedi münâsib
Hayf ömrüŋ ötti bir lahza giryân bolmadıŋ Rivâyetler bitildi hâlin anı bilmedi
Mansûr dek evliyânı koydular dârga asıp
Mollalar “Ene’l-Hak” ifâdesinin manasını anlamadılar,

Ey gönül! Günah işledin, aslâ pişman olmadın,
0ROODODU ³(QHࠎO+DN´LIkGHVLQLQPDQDVÕQÕDQODPDGÕODU߱
<DQL߳
Hak Teâlâ, zâhir ehline manevî hâlleri anlamayı nasip etmedi.
Ben sûfîyim diye konuştun ama Allah’ı aramadın, Rivâyetler yazıldı, kimse onun hâlini anlamadı,
Vah, ömrün geçti, bir an bile ağlamadın, Mansûr (Hallâc) gibi veliyi dar ağacında astılar.
Görünürde sûfî gibi oldun ama aslâ Müslüman olmadın.
Бiлген жоқ қой молдалар `Әнә’л Хақтың` мәнiсiн
(\J|QO࠘*QDKLúOHGLQ߱DVOkSLúPDQR+DN 7HkOk߱]kKLUHKOLQHPDQHYvKkOOHULDQODPD\ÕQDVLS
OPDGÕQ߱
Әй көңiл қылдың күнә, әйтсе де тiптi өкінбедiң Хақ тағала захири iлiм әһлiне рухани хәлдi түсiнуді нәсiп етпедi
Сопымын деп айттың, бiрақ Алланы іздемедiң Риуаяттар жазылды, сонда да ешкiм түсiнбедi
Қап, өттi өмiр бiр жас тамбай Мансұр Халладж секiлдi құрметтi бiр уәлидi дар ағашқа олар асыпты
Сопыдай боп көрiндiң, әйтсе де мұсылман болмадың
%HQVIv\LPGL\HNRQXúWXQ DPD $ничуть

OODKࠎÕ
не спешила.D
(ноUDPDGÕQ߱ HWPHGL
Выражения «Ана-л-Хакк» (Я есть Истина) муллы не смогли понять.
Эй, душа! Ты, согрешив, нисколько об этом не пожалела. Всевышний этого им не позволил.
«Я суфий», - кричала, но Аллаха познать не искала) Трактатов написанных смысл не разобрать.
Жизнь пролетела, а ты даже ни разу не пожалела, (не плакала) А такой святой, как Мансур, казнен был.
9DK߱|PUQ JHoWL߱
sinned but E LU 5LYk\HWOHU\D]ÕOGÕ߱Truth
DQELOHD÷ODPDGÕQ߱ NLPVH RQXQ
not blessed theK kOLQL Dappearance
QODPDGÕ߱
С виду ты суфий, но мусульманином так и не стала!
Mullas have not understood the real meaning of “Ana al-Haqq.”
O heart! You have never regretted the Almighty has people of speech and
You have said that you are a Sufi, but never searched for Allah with an understanding of the spiritual states.
0DQVUࠖ+DOOkFࠗJLELYHOL\LGDUD÷DFÕQGDDVWÕODU
QUGHVIvJLELROGXQDPDDVOk0VOPDQROPDGÕQ
Alas! Your life has passed you by but you have cried not even a moment Stories were written, nobody understood his state.
You have appeared to be a Sufi but never become a real Muslim. They hung at the gallows a friend of Allah like Hallaj al-Mansur.
7HNHEEUPHQPHQOLNQLGvQLWXWPDV
ÆOLPLUPHV߱FkKLOWXUXUGRVWODUÕPD

ί߮ଶॏϩ΋̶ਣൌग़ΫϪलϩ΋΍߮Ζ঍ࢋশΧϢ಻ඖϟॿ߮ω
ί߮ଶ೻ϰ঻ච໊ଽ̶ਣඇඋ̶ਣൌग़̮ျඇඓࢌশͿ΍Ϫঈ
13 14
Âlimmen dep kitab okur ma‘nâ okmaz ί߮ଶ৳Ϫ৔̶ਣশΧ̶਩̮ϰॻϢૼϢૼάධ෫Ε İrâdetsiz icâzetsiz mürşid bolmas
߮ଶ৷ΫϸΖণϩΧΫϩΫϪ৔ສঔ߮Νί߮Ϡୌ΋ϟॿ߮ω
Köp âyetniŋ ma‘nâsını hergiz bilmes Tarîkatnıŋ yollarını hergiz bilmes
Tekebbür men-menlikni dîni tutmas Mübtedi‘dür iradetge lâyık irmes
Âlim irmes, câhil turur dostlarım a Andaglardın yırag yırag kaçmak kirek

“Ben âlimim” deyip kitap okur ama mana (maneviyat) okumaz, Mürid olmadan, icâzet almadan mürşid olunmaz,
P´GH\LSNLWDSRNXUDPDPDQDࠖPDQHYL\DWࠗ
Birçok âyetin anlamını bilmez, Bu kişiler tarîkatın yollarını aslâ bilmez,
Kibir ve bencilliği dine uymaz, Bid‘atçıdır, kendisine bağlanmaya lâyık değildir,
Âlim değil, câhildir o, ey dostlarım. Bu tür kişilerden uzak uzak kaçmak gerek.
RNXPD]߱
Ғалыммын деп оқиды, мәнiсiне қарамай Мүрид болмай, ижазат (бата) алынбай муршид болмас,
Көп аяттың мағынасын бiрақ бiлмес Бұл кiсiлер тариқат жолын тiптi бiлмес,
Менмендік пен тәкаппарлық дiннен болмас Бидғатшы ол, мүриттiке лайық емес,
Ғалым емес, надандық ол, әй достарым Мұндайлардан алысқа кашу керек.
%LUoRN k\HWLQ
Значения многих DQODPÕQÕELOPH]߱
Себя ученым называя, текст читает, но его смыслу внимания не уделяет.
аятов он не знает.
Не побывав мюридом, не получив разрешение, нельзя муршидом стать.
Не понимать этого значит принципов тариката не знать.
Высокомерие и эгоизм не соответствуют религии – Бид’иты не достойны того, чтобы слушали их.
.LELU
He says, “IY
amH EHQFLOOL÷L GnotLQH X\PD]߱
Он не ученый, он невежда, друзья мои. Аккуратным нужно быть и остерегаться людей таких.
a scholar,” and reads books, but does read spirituality Without being a disciple and receiving a certificate, one cannot be a Sufi master
He does not know the meaning of many verses Those people shall never know the ways of the Sufi order
ÆOLPGH÷LO߱FkKLOGLUR߱H\GRVWODUÕP
His arrogance and egoism do not conform to the religion They are innovators and do not deserve to be adhered to
My dear friends! He is not a scholar, but rather an ignoramus It is necessary to flee from them.
15 16
Ey dostlarım ölsem men bilmem ki hâlim ne bolur

Gûrge kirip yatsam men bilmem ki hâlim ne bolur
İltip lahidge koysalar arkaga bakmay yansalar
Bîşek biliŋ bu dünyâ barça halkdın öter a Sorug suâlim sorsalar bilmem ki hâlim ne bolur
İnanmagıl malıŋga bir kün koldın keter a
Ey kul Ahmed sen bu kün kılgıl ibâdet tün ü kün
Ata ana karındaş kayan ketti fikir kıl Dimegil ömrümdür uzun bilmem ki hâlim ne bolur
Tört ayaglıg çûbîn at bir kün senge yeter a
Ey dostlarım ölsem ben, bilmem ki hâlim nice olur,
Mezara girip yatsam, bilmem ki hâlim nice olur.
Götürüp mezara koysalar, arkaya bakmadan dönüp gitseler,
Soru suâlim sorsalar, bilmem ki hâlim nice olur.
Ey kul Ahmed sen bugün, gece gündüz ibâdet et,
Şüphesiz bilin bu dünya bütün halktan geçer ha! Ömrüm uzun deme, bilmem ki hâlim nice olur.
Güvenme hiç malına bir gün elden gider ha!
Baba, ana, kardeşler nereye gitti, düşün, Әй достарым өлсем мен, бiлмеймiн халiм не болар
Көрге кiрiп жатсам мен, бiлмеймiн халiм не болар
Dört ayaklı tahta at (yani tabut), bir gün sana yeter ha! Апарып менi мазарға, артқа қарамай кеткенде олар
Сұрақ сауал сұралса бiлмеймiн халiм не болар
Шүбәсіз бiлiп қойыңыз бұл дүние елден өтер ай Әй Құлы Ахметтiң сен бүгiн ет ғибадат күні-түні
Сенбегiн еш мал мүлкiңе, бiр күнi ол да қолдан кетер ай Өмiрiм ұзақ деп айтпа, бiлмеймiн халiм не болар
Ата ана қарындас, қайда кеттi бiр ойлан
Друзья мои, я не знаю, что со мной будет, когда я умру.
Төрт аяқты тақтай ат, саған да бiр күнi жетер ай
Я лягу в могилу, и что со мной будет, я не знаю.
В могилу положат меня и, не обернувшись, уйдут,
Без сомненья знай, что все на свете смертны, Вы меня спросите, но отвечу я: что со мной будет, не знаю.
Нажить добро не стремись: оно также бренно. Смертный Ахмед Ходжа, молись день и ночь!
Однажды подумай, куда ушли родственники твои. Не говори, что много времени впереди – что с нами будет, не знаем.
Так и ты в один день с гробом останешься один.
My friends! When I die, what shall happen to me?
When I enter a grave, what shall happen to me?
See! You should know that this world passes all people by When they take me to the grave and return without looking behind
Do not trust your wealth. See! You will lose it one day, When they question me, I do not know what shall happen to me.
Think! Where did your father, mother, siblings go? O Slave Ahmed! Worship now day and night,
See! The four legged wooden horse (or coffin) will suffice you one day. Do not say my life is long. I do not know what shall happen to me.
6HKHUYDNWLWXUJDQODU߱FkQÕQIHGkNÕOJDQODU߱
$úNRWÕGDN|\JHQOHU߱VHKHUYDNWLEROJDQGD

ϥΨ৯߮ώॹϪর̶ਠमϩ඼ම।̵Χ߮Ҥϔऑϔ࣪ਿΕหγϪऒଡ
ϥΨ৯߮ώॹϪর̶ਠमϩ඼ම।̶ਦ ͿϪও̭Ϫ࡞।ϢଌΨঁ߮Ώ
17 18
Hû halkası kuruldu ey dervîşler keliŋler Ne hoş tatlık Hak yâdı seher vakti bolganda Ϋϸϣ߮ώ࢕ϰम ΋ΨतϢ಻ඓ߮ΝΫϸϣ߮ύΫϪ৔̶ਠमϩ඼ම।
ϥΨ৯߮ώॹϪর̶ਠमϩ඼ම।Ϋϸϣ̰߮ ৾ϪঈϥΨϰ঺ϩ΋ϔ࡭࠙
Hak sofrası yayıldı andın ülüş alıŋlar Baldın süçük Hû atı seher vakti bolganda
Kâl ilmini okuban hâl ilmige yetiban Seher vakti turganlar cânın fedâ kılganlar
Yokluk içre yatıban barlıklardın alıŋlar Aşk otıda köygenler seher vakti bolganda

Hû zikrinin halkası kuruldu, ey dervişler geliniz, Seher vakti olunca Hak Teâlâ’yı zikretmek ne tatlıdır,
6HKHUYDNWLROXQFD+DN7HkOkࠎ\Õ]LNUHWPHNQHWDWOÕGÕU߱
Hak sofrası açılıp yayıldı, ondan nasip alınız. Seher vakti Hû diye zikretmek baldan daha tatlıdır.
Zâhirî ilmi okuyarak manevî ilme ulaşarak Seher vakti (yatağından) kalkanlar, canını (rahatını) fedâ edenler,
Benlikten geçip yokluğa ulaşarak manevî varlık kazanınız. İlâhî aşk ateşiyle yanarlar, seher vakti olunca.
6HKHUYDNWL+GL\H]LNUHWPHNEDOGDQGDKDWDWOÕGÕU
«Ху» алқасы құрылды, ей дәруіштер келiңдер, Недеген керемет нұр жауды, таң сәресi атқанда
Хақ дастархан жайылды, нәсiбiңдi алыңдар, Балдан да тәттi “Ху” зiкірi таң сәресi атқанда.
Захири iлiмдi үйренiп, рухани iлiм жетiлдiр Таң сәресi тұрғандар, жанын пида қылғандар,
Жоқшылықтың iшiнен рухани азық алыңдар Ғашық отына күйеді таң сәресi атқанда
6HKHUYDNWLࠖ\DWD÷ÕQGDQࠗNDONDQODU߱ FDQÕQÕслаще меда! ࠖUDKDWÕQÕࠗIHGk

Ху! Дервиши, в круг зикра войдем, На заре радение совершать как прекрасно!
Готовые для нас яства божественные вкусим. Дервишей призывать на рассвете
Мир материальный изучая, духовный мир поймем! Праведники, встающие на рассвете, жертвуют своим покоем, но
HGHQOHU߱
Избавляясь от личностного, пути Аллаха изучим! Пылают они божественной любовью. Это правда.
O dervishes! Come and join! The circle of remembrance of Allah has been established, How wonderful the remembrance of Allah the Almighty becomes at dawn,
The table of Allah has been laid, benefit from it, It is sweeter than honey to remember Allah by saying “Hu”,
øOkKvDúNDWHúL\OH\DQDUODU߱VHKHUYDNWLROXQFD
By studying the external sciences, by achieving the internal sciences Those who wake up at dawn, those who sacrifice their lives (comfort)
By passing from the ego, by reaching the non-existence. Acquire the spiritual existence. Are burned by the fire of love at dawn.
7HQLPEDUÕSODKLGLoUH\DWDUGD߱
(UNOLNNkGLU\Õ÷ODSNHOGLPEkUJkKÕQJJD
6ÕUkWDWOÕNJ]HUJkKGÕQ|WHUGH߱
.ROXPWXWXS\ROJDVDOJLOHQWHࠎO+kGv .Õ\kPHWNQPHQLúHUPHQGHNÕOPD

̶ਠতͿϢଌΨ೮ϥΫ߮ΏϥΫ߮Ώϟক߮Ϥ঍
̯̮߮ျঘ̯߮భ̵Ψ࢘ϰ ঍ ̮ϣϪ࢖ϕ̶਋ ߮Ν̶ા ߮ω
ࣱൊϜ ৘ ৔ ৔ ॽ ल Ϧૡ࢙ϰमϥΨϤঃά໇̶ਣඇඖϡϪঈΔक़߮ϰम
ষ
̵Χ߮Ϩ ΋ࢌ ΋ສ ߮αϦ૒ॹϪ ΍Ϫ Ϫ ϞϪ Ϫ
ঀ
19 20
ϥΧάනෲ౶ϟ࣓ষ߮ΝϩϥΨदϪࣥਬ߮Ҥϟ࣓ত߮Ώ
ঘ ̯߮Ϋ߮Ώϟ৤ Ψ࢘ϰ ঍ ΍ϸώࣣ ಬభ༚̮ϰॻ ̭ୌ΋
Günâhım bara bara hadden aştı
̯̮߮ျ
Kıyâmet kün meni şermende kılma
ϥΧΫ߮Ζশϥ඼ර৆΋ΨೲॺࢋশΫ߮Ώϟ࣓අඐ
Başım yastukda ve canım kiterde
Âsî câfî kuluŋ keldi dergâhıŋga
ࣱൊϜ ৘ ৔ ৔ ॽ ल
Tenim barıp lahid içre yatarda
ষ
̵Χ߮Ϩঀ΋ࢌ ΋ສ ߮αϦ૒ॹϪ ΍Ϫ Ϫ ϞϪ Ϫ
Kolum tutup yolga salgil ente’l-Hâdî
΋Ϊঌϔ࣪ਿΕ΋ο΋άඪ
Sırât atlık güzergâhdın öterde
ϥΧΫหϩ΋ϢଌΧϥ̯߮Ϋ
Erklik kâdir yığlap keldim bârgâhıŋga Kıyâmet kün meni şermende kılma
Kolum tutup yolga salgil ente’l-Hâdî
Ϧૡ࢙ϰमϥΨϤঃά໇̶ਣඇඖϡϪঈΔक़߮ϰम
Günahım arta arta sınırı geçti, çoğaldı.

Kıyâmet günü beni mahçup etme Allah'ım.
Başım yastıkta (ölüm döşeğinde), canım çıkarken
Cesedim mezar içinde yatarken
Sırât isimli köprüden geçerken

İsyankâr ve zâlim kulun kapına geldi,
øV\DQNkUYH]kOLPNXOXQNDSÕQDJHOGL߱
Kıyâmet günü beni utandırma Allah'ım.
Elimi tutup doğru yola ilet, hidâyet edici sensin.
Güçlü ve kâdir olan Allahım, ağlayıp geldim katına, Күнәларым бара бара шектен шықты
Қиямет күнi менi қаһарыңа ұшыратпа Аллаһым
*QDKÕPDUWDDUWDVÕQÕUÕJHoWL߱oR÷DOGÕ
Elimi tut, doğru yola ilet, hidâyet edici sensin. Жатырмын жаным шығып барады
LPLWXWXSGR÷UX\RODLOHW߱KLGk\HWHGLFLVHQVLQ
Тәнiм мазар iшiнде жатады
Сотқар зәлiм құлың тұр алдыңда Сират көпiрiнен өтерде
Қолымнан ұстап дұрыс жолға салар сенсiң Қиямет күнi менi каһарыңа ұшыратпа Аллаһым
.Õ\kPHW JQ EHQLв P деньDKoXS HWPH$OODKÕP

Кұдiреттi Ұлы Аллаһым жылап тұрмын алдыңда
Число моих грехов бесстыдно велико!
Қолымнан ұстап дұрыс жолға салар өзiңсiң
YHNkGLURODQ$OODKÕP߱D÷OD\ÕSJHOGLPNDWÕQD߱
Не пристыди меня, Всевышний, Страшного Суда.
Когда на смертном ложе моя душа уйдет,
%DúÕP\DVWÕNWDࠖ|OPG|úH÷LQGHࠗ߱FDQÕPoÕNDUNHQ߱
Мятежник и тиран возле двери раба твоего. Тело мое – в могиле,
Возьми меня за руку, укажи истинный путь! Я же – на мосту Сират.
Всесильный и Всемогущий Аллах, плача обращаюсь к тебе, Не пристыди меня, Всевышний, в день Страшного Суда!
(OLPLWXW߱GR÷UXYour
\RODdisobedientLand
OHW߱ KLGk\HW HGLFLVHQVLQ
Возьми меня за руку, укажи истинный путь!
&HVHGLPPH]DULoLQGH\DWDUNHQ߱
My sins increased and increased and exceeded the limits,
Dear Allah! Please do not make me ashamed on Judgment Day
cruel slave has come to Your gate, When my head is on the pillow about to give my last breath
Hold my hand, lead me to the straight path. You are the Guide, When my body is lying in the grave,
6ÕUkWLVLPOLN|SUGHQJHoHUNHQ߱
O Omnipotent and All-Powerful Allah! I came to Your presence When passing over the bridge called sirat
Hold my hand, lead me to the straight path. You are the Guide. Dear Allah! Please do not make me ashamed on Judgment Day
.Õ\kPHWJQEHQLXWDQGÕUPD$OODKÕP

<HVHYvDJH7DKUDQV A H M E D Y E S E V Î 139
Ϯϭ
0HQPHQGLJHQúH\KL]DPkQkEXJLOGH߱
.ROXPWXWXS\ROJDVDOJÕOHQWHࠎO+kGv

਩ ࡛ॺ ষ
ϥΨঁΧ̵ඟ Ω̶ ϔ ΋ࢌ ΋̵Χ߮Ϩঀ΋ࢌষ΋
໊
ϥΨ࢘ϰ঺ଽ߮υࢋඇൻশ΋Ϣଌඟ໊Ωϡ΋Χฬί߮ଶ೻ϰ঻
21 22
࢘ϰজ ࣌ত ৾ ಻ඖ ಻ඖ
Hoş kudretlig Perverdigâr Bir u Barım Ente’l-Hâdî ente’l-Hak’nı zikri dilde ϥΨ ϩ΍Ϳϡ߮ϠέΤ ϡ̰߮ ΧϢ Ϣ
ষ ࣱൊϜ ৘ ৔ ৔ ॽ ल
̵Χ߮Ϩঀ΋ࢌ ΋ສ ߮αϦ૒ॹϪ ΍Ϫ Ϫ ϞϪ Ϫ
Kolum tutup yolga salgıl “Ente’l-Hâdî” Bilmes nâdân zikrin aytıb zâhir tilde
Zâtı ulug Rahmân igem hem Cebbâr’ım Men men digen şeyh-i zamân âb u gilde
Kolum tutub yolga salgıl “Ente’l-Hâdî” Kolum tutup yolga salgıl ente’l-Hâdî

Hoş kudretli yaratıcım, Bir ve Var’ım, “Ente’l-Hâdî ente’l-Hak” zikri kalptedir,
³(QWHࠎO+kGvHQWHࠎO+DN´]LNULNDOSWHGLU߱
Elimi tutup doğru yola ilet, hidâyet edici sensin, Câhiller dil ile zikreder ama ne dediğini bilmez,
Zâtı yüce Rahmân Rabbim, hem Cebbâr’ım, Ben ben deyip kibirlenen zamâne şeyhi bedende kalır,
Elimi tutup doğru yola ilet, hidâyet edici sensin. Elimi tutup doğru yola ulaştır, hidâyet edici sensin.
&kKLOOHUGLOLOH]LNUHGHUDPDQHGHGL÷LQLELOPH]߱
Қош құдіреттi жаратушым, Жалғыз Барым “Әнтәл һади, әнтәл Хақ” зiкрi дiлде
Қолымнан ұстап сал тура жолыңа, Сен хидаят етушiсiң Бiлмес надандар зікір айтар захир тiлде
Заты Ұлы Раһман Раббiм, һәм Жаппарым Менмендеген уақытша шейхтiң тек тәнi қалар
Қолымнан ұстап сал тура жолыңа, Сен хидаят етушiсi Қолымнан ұстап сал тура жолыңа, Сен хидаят етушiсiң
Всевышний Творец, единый и сущий!

Возьми меня за руку, укажи истинный путь! %HQEHQGH\LSNLELUOHQHQ ]говорят,
DPkQH úH\KL EHGHQGHNDOÕU߱
Глубокое выражение «Антал-Хади, Антал-Хакк»
Невежды не задумываясь о смысле.
Господь ВсемилосAтивый и Всемогущий, Возгордившиеся шейхи превратятся лишь в прах,
(OLPLWXWXSGR÷UX\ROD
“AntaX ODúWÕU߱
Anta al-Haqq” K
is aLGk\HW
remembrance in the H GLFLVHQVLQ
Возьми меня за руку, укажи истинный путь! Помоги и укажи мне истинный путь, Всевышний.
My Good All-Powerful Creator, Who exists and is One, al-Hâdî heart,

Hold my hand, lead me to the straight path. You are the Guide, The ignorant remember Allah with their tongue but do not know what they say

My dear Exalted, All-Compassionate Lord, Who is the Irresistible, Today’s Sufi master who boasts by saying “I”, “I” remains in a body of water and dust
Hold my hand, lead me to the straight path. You are the Guide. Hold my hand, lead me to the straight path. You are the Guide.
9LUGH\OHPH\úH\KPHQGLVHFk\ÕWDPXJ +k\XKHYHVPkYPHQQLWDúODJHQOHU߱
.ROXPWXWXE\ROJDVDOJÕOHQWHࠎO+kGv dÕQkúÕNGXUKHUJL]DQÕ\DOJDQÕ\RN

࡛ॺ ষ ൻඅ ൘ख़
ॽ ໊ ਩
ϋϪ ϩ΋̵ඟ Ω̶ ϔ ΋ࢌ ΋̵Χ߮Ϩঀ΋ࢌষ΋ ऒ ಻
Ϋϸϣ̯߮ϸεϪ Ϣ ϡ߮Ν΍ϸεหΔࣽ΋Ϋ
৽
ϋϪࣨਬ̶ਚ̰ Ϫঈϡ̯߮ϸҤ΋ΧΫϩ̶ਣশඟ໊Ωϔऑ Ϋϸϣ̯߮ϸε΋΍߮Ϥඇ౵Ϣ಻ඓ߮ΝϥΧΫϷ඼ම।
23 24
ࢤ৳ ਪ ૘ী ಻ඖ ࣌ত Ҥ
Ente’l-Hâdî ente’l-Hak’nı zikri ulug ϋϪ ̶ ߮ΝϦ ΧϢ Τ ̵߮Ϡϸ ΋ΧΫϩ Râhat taşlap cân mihnetin hoşlagenler Ϋϸϣ̯߮ϸεห̶਩Ϣ಻ඖϩ߮ϠίϪও̵୓
ࣱൊϜ ৘ ৔ ৔ ॽ ल
ষ
̵Χ߮Ϩঀ΋ࢌ ΋ສ ߮αϦ૒ॹϪ ΍Ϫ Ϫ ϞϪ Ϫ ϓϪ৘̶਩߮ώॹ߮Ҥ̶਩Ϳච໊ଽΫϩΧϔॴ߮ωϢ಻౽
Hak zikrini vird eylegen köŋli sınug Seherlerde cânın kaynap aşlagenler
Vird eylemey şeyh-men dise câyı tamug Hây u heves mâ vü menni taşlagenler
Kolum tutub yolga salgıl ente’l-Hâdî Çın âşıkdur hergiz anı yalganı yok

“Ente’l-Hâdî ente’l-Hak” büyük bir zikirdir, Rahatı bırakıp sıkıntıdan hoşlananlar,
³(QWHࠎO+kGvHQWHࠎO+DN´E\NELU]LNLUGLU߱ 5DKDWÕEÕUDNÕSVÕNÕQWÕGDQKRúODQDQODU߱
Hak zikrini vird eyleyenin gönlü kırık (mütevâzı) olur, Seherlerde can kaynatıp aş kılanlar,
Vird eylemeyip “ben şeyhim” dese, yeri Cehennemdir, Boş hevesler ve kibri terk edenler,
Elimi tutup doğru yola ulaştır, hidâyet edici sensin. Gerçek âşıktır, aslâ onun yalanı yok.
ULQLYLUGH\OH\HQLQJ|QONÕUÕNࠖPWHYk]ÕࠗROXU߱ 6HKHUOHUGHFDQND\QDWÕSDúNÕODQODU߱
«Әнтәл һади, әнтәл Хақ» зiкірi ұлы Рахатынан бас тартып, мұңаюды таңдағандар,
Хақ зiкiрдi салғанның көңілi мұңды Таң сәреде өз жандарын қайнатып ас қылғандар,
Вирд етпеген “шейхпын”десе жерi тозақ Бос әуеспен менмендiктен бас тартқандар,
Қолымнан ұстап сал тура жолыңа, Сен хидаят етушiсiң. шын махаббат осыларда, жалғаны жоқ
HPH\LS³EHQúH\KLP´ GHVH߱ \HUL &HKHQQHPࠎGLU߱

«Антал-Хади, Антал-Хакк» - великое выражение!
Душа его произносящего очищается, без сомнения. %RúK
На HYHVOHU
рассвете питающиеся YлишьH NLEUL
пищей духовной, WHUNHGHQOHU߱
Праведники, уютом и комфортом пожертвовавшие,
Тот же, кто его не произносит – пусть и шейх, его место в аду. Пустые желания и надменность прошедшие,
WXWXSGR÷UX\ROD
“AntaX ODúWÕU߱
Anta al-Haqq”K
is aLGk\HW
great remembrance HGLFLVHQVLQ *HUoHN kúÕNWÕU߱ DlikeVOk RQXQ\DODQÕ\RN
Возьми меня за руку, Премудрый Всевышний. Тогда путь верный я найду. Совершенно честны и полны огня любовного.
al-Hâdî Those who leave comfort and hardship

The one who constantly repeats the remembrance of Allah shall have a broken (modest) heart Those who are enthused and get carried away at dawn
If he does not remember and say I am “a Sufi master,” Hell will be his dwelling Those who leave empty whims and arrogance
Hold my hand, lead me to the straight path. You are the Guide. Are the true lovers who never lie.
$úNJHYKHULQKHUQkPHUGJHVDWÕSEROPDV߱ 'HUGJHWROWXQJJDPJHWROWXQJWLOEHEROGXQJ
%vKDEHUOHUDúNNDGULQLELOJHQL\RN $úNGHUGLQLVRUVDQJKHUJL]GHUPkQÕ\RN

ί߮ಋॿϪরࢋඇൻশ΋̯߮ΫϷΧభ̶ਟ̶ਣশΧభϔ࡭࠙ ̮ϣϩΨঁϩ΋΍Ϫ৘ Ϫঈ̮ϣϪࣥਭϪ৔Ϧ૓ৎϩ΋̮ϣϪࣥਭϪ৔Ϧ૓ࡰ࠙
ࢹ ࡞ ࣌঍ ଌ
ί߮ಋॿϪর΍Ϫ৔ϩ΋΍Ϫঈ̶ਉϦ૚൉̶ࠟ਩ΫϷϛϪ৘Ϫর র ࢁ Υ
̮ϣϩΨঁϪ ඟ ΋Ύ Ϣ Ψ৯߮Ν̮ҤΧଡ΋ϩ୏
25 26
Aşk derdini bî-derdlerge aytıp bolmas ί߮ಋॿϪরࢋඇඐ߮α̯߮Χජ໑ฬଽϢଌଽϪঈϔ࡭࠙ Aşkka tüştüŋ otka tüştüŋ köyüp öldüŋ ̮ϣϩΨঁϪরϦ૚ൎϰ঺̮ϣϩΨঁϪ৔ ̯߮ϟ࠰̮ϣϩΨঁϪ৔̯߮Χభ
ϓϪ৘̶਩̰߮ శϰ঻̶ਣশΫΨदϔ࡭࠙ΫϷάධෆ̶ਟ ϓϪ৘̶਩߮Ϡభච໊ଽ̮ျণΫϪ१̶ਣশΧభϔ࡭࠙

Bu yollarnı akbesi köp ötüp bolmas Pervâne dek candın kiçip ahker bolduŋ
Aşk gevherin her nâmerdge satıp bolmas Derdge tolduŋ gamge tolduŋ tilbe bolduŋ
Bî-haberler aşk kadrini bilgeni yok Aşk derdini sorsaŋ hergiz dermânı yok

$úNDGúWQ߱DWHúHGúWQ߱\DQÕS|OGQ߱
Aşk derdini dertsizlere demek olmaz, Aşka düştün, ateşe düştün, yanıp öldün,
$úNGHUGLQLGHUWVL]OHUHGHPHNROPD]߱
Bu yolların engeli çok, geçmek olmaz, Kelebek gibi candan geçip kor ateş oldun,
Aşk cevherini her nâmerde satmak olmaz, Derdle doldun, gamla doldun, deli oldun,
Gâfillerden aşkın kıymetini bilen yoktur. Aşk derdini sorsan aslâ dermanı yok.
%X\ROODUÕQHQJHOLoRN߱JHoPHNROPD]߱ .HOHEHNJLELFDQGDQJHoLSNRUDWHúROGXQ߱
Ғашық дертiн дертcізге айта алмас Махаббатқа түстiң, отқа түстiң күйiп өлдiң
Бұл жолдардың бөгеуi көп, бiтiп болмас, Көбелектей жаның шығып жанған оттай болдың
Ғашық жауһарын әр кiмдерге сату болмас Дертке толдың, мұңға толдың, асау болдың
Бейхабардың ғашықтыққа кадiрi болмас Махаббатқа ем сұрасаң еш дәрменi жоқ
$úNFHYKHULQL KHU путиQ kPHUGH VDWPDNROPD]߱

Не рассказать о любовных мучениях не страдавшему,
На любовном много препятствий – не пройти. 'HUGOHGROGXQ߱ JDPOD GROGXQ߱
Душа влюбленного, словно, в огне, сгорая, погибает,
Он как мотылек, попав в огонь, крылья опаляет. GHOLROGXQ߱
Бриллиант любви не продать ее не познавшему, Влюбленный горем, грустью и печалью наполняется,
*kILOOHUGHQD úNÕQwho areN Õ\PHWLQL ELOHQ to tell the\

painRNWXU $úNGHUGLQL
You fall in love,Vyou
RUVDQ
fall into fire, youD
are VOk
burned, G
andHUPDQÕ \RN
Невежды не знают ценности любви. Но от любовной хандры никак не избавиться.
To those untroubled, it would not be appropriate of love die

Obstacles on this path are many, it would be impossible to pass them Transcending life, you become an ember like a butterfly
It would not be appropriate to sell the jewel of love to those who are vile Filled with pain and suffering, you become insane
There is no one among the heedless who knows the true value of love. If you ask about the pain of love, it, by no means, has a remedy.
1HIVQLWLILSGHUJkKÕJDOk\ÕNEROJÕO߱ ³HO+D\kPLQHOvPDQ´GHS5HVOD\WWÕ
$úNVÕ]ODUQÕKHPFkQÕ\RNvPkQÕ\RN +D\kVÕ]NDYPDFk\LEOHUEROGÕGRVWODU

ࣱൊϜ র ॴ ૡॿ র ૡॿ র
ສ Ϫ ϔ ߮ωϦ Ϫ Ψ঴߮ωϦ Ϫ Ψগ΋έ ̶ਠඇ౶΍Χ΋ϢଌΧΫϸϣ΋Ϋ߮Ҥ̮ϰ൒࣌঍ϋϪॽϩ΋
ࣱൊϜ র ࡛ख़
ສ Ϫ ϓΧ߮ιϥΨϰॻϪ৘ϔ࡭࠙ࢋඇඐΫหΔࢸ ̶ਠඇ౶߮ϰনϢଌΧΫϸϣ΋Ϫओϐࣣਹ઱ϩήඵා
27 28
ࣱൊϜ র ৘ ਘ ࣣ ಧ ീࡶ৑
Zâhid bolma âbid bolma âşık bolgıl
ࢹ ࡶ
ສ Ϫ ϔ Ϸଚ̶ ̯߮భΎ ̶ ਣ Uluğ kiçik yârânlardın edeb ketti ̶ਠশ΋ϛϪ१ΫࢋশΧϡ߮ଶ৷Ϸ΋Ϣૼ˯߮ϰ൑ॺ΋
ϓϪ৘̶਩߮ଶ৷΋ϓϪ৘̶਩߮Νϟক̶਩ΫϷήඵසϔ࡭࠙ ΫϸΖণϩΧ̵ΨঁϪরΫϷࢋশ߮ΞࠡϞϪलήඵස߮ϰন
Mihnet tartıp aşk yolıda sâdık bolgıl Kız u za‘îf civânlardın hayâ ketti
Nefsni tifip dergâhıga lâyık bolgıl “el-Hayâü minel-îman” dep Resûl ayttı
Aşksızlarnı hem cânı yok îmânı yok Hayâsız kavm acâyibler boldı dostlar

Zâhid olma, âbid olma, âşık ol, Büyük küçük yârânlardan edeb gitti
=kKLGROPD߱kELGROPD߱kúÕNRO߱ %\NNoN\kUkQODUGDQHGHEJLWWL
Mihnet çekip aşk yolunda sâdık ol, Kız ve zayıf gençlerden hayâ gitti
Nefsi tepip Allah’ın huzuruna lâyık ol, “Hayâ imandandır.” diye Rasûl dedi
Aşksızların hem canı yok, îmânı yok. Hayâsız toplum bir acayip oldu dostlar
0LKQHWoHNLSDúN\ROXQGDVkGÕNRO߱ .Õ]YH]D\ÕIJHQoOHUGHQKD\kJLWWL
Дiндар болма, тақуа болма, ғашық бол, Үлкен кiшi достардан әдеп кеткен
Қапа болып, ғашықтықтың жолында садық бол, Қыз және жiгiт жастардан ұят кеткен
Нәпсiңдi тиiп, Аллаһ жолына лайық бол, “Ұят Иманнан келедi” деп Расулымыз айтқан екен
Махаббатсызда жан да жоқ иман да жоқ. Әдепсiз қауым бiр ғажап болды достар
1HIVLWHSLS $OODKࠎÕQ KбудьX]XUXQD

Не будь отшельником, не будь набожным, будь влюбленным!
На жизненном пути, пережив тяготы, предан любви. Ok\ÕNRO߱ ³+D\kПерестали
LPDQGDQGÕU´
Скромной
быть учтивыми друзья,
быть молодежь перестала… GL\H5DVOGHGL
Преодолевая свои страсти, заслужи божественное спокойствие. «Скромность – признак веры», - пророка слова.
$úNVÕ]ODUÕQ
Do not be an ascetic, doKnotHP
be pious;FbeDQÕ
a lover, \RN߱vPkQÕ\RN +D\kVÕ]WManners
RSOXP Efriends,
LUyoung
DFDLS ROGXGRVWODU
У любви нет личности и нет верования (религии). Наше общество ужасную вещь, бесстыдство, познало.
are lost for our and old

Suffer and be faithful on the path of love, Modesty is gone from the youth, boys and girls
Leave your inner self and be worthy of Allah’s presence, “Modesty is from faith” said the Messenger
Those who are not a lover have neither love nor faith. Community without manners has become so strange, O friends!
'Q\DSHUHVWQkFLQVOHUGLQER\XQWDYOD
%R\XQWDYODSGHU\kEROXSWDúWÕPPHQD

ൖ̰ ৽ ঈ ਩
಻
ଔϩͿϢ Ϫ ̶ ΫϷࢋ শହ̮ျণୌ΋ສऱ߮ω
৞ ઌॡ
ଔϩ̯߮ϟ࣓ංඔࢋশήඵ඿̶਩ສ ΋̮ҤΧ̶ ਊ੪
29 30
Âkil irseŋ garîblerni köŋlin avla ଔϩหϡϪ৘ϪরϢଌΧΫϷΰࣁ౼ฬΔ॥୏߮ϰষΧ Garîb fakîr yetîmlerni her kim sorar
߮Ϥঃ ϟ࣓ංඍห΍ϪॽϪর߮Ҥభ΍ϷϩหϡϪ৘Ϫর
Mustafâ dek ilni kizip yetim kavla Râzı bolur ol bendedin Perverdigâr
Dünya-perest nâ-cinslerdin boyun tavla Ey bî-haber sen bir sebeb özi asrar
Boyun tavlap deryâ bolup taştım mena Hak Mustafâ pendin iştip aydım mena

Akıllı isen, gariplerin gönlünü avla, Garip, fakir, yetimleri her kim sorar,
$NÕOOÕLVHQ߱JDULSOHULQJ|QOQDYOD
Mustafa gibi ili gezip yetim ara, Râzı olur o kulundan Allah Teâlâ.
Dünyaya tapan soysuzlardan yüzünü çevir, Ey gâfil, sen sebep ol, Allah onları korur,
Yüz çevirerek derya olup taştım, ben işte. Hak Mustafa öğüdünü işitip dedim ben işte.
0XVWDIDJLELLOLJH]LS\HWLPDUD
Ақылың болса, ғәрiптердiң көңiлiн жаула Ғәрiп пақыр жетiмдердiң жағдайын кiм сұраса
Мұстафадай жер кезiп жетiм таула Разы болар сол құлына Аллаһ Тағала
Дүние қуған азғындардан мойын бұра Ей аңғал досым сен бол сол себепшi, Аллах Тағала қорғайды оларды
Мойын бұрап дәрия болып тастым мен мiн Хақ Мұстафа сөзiн естiп айтып тұрмын мен мiне
'Q\D\DWDSDQ VR\VX]ODUGDQ
Если ты умен, скитальцам помогай.
Как Мустафа странствуй в поисках сирот. \]QoHYLU Пусть спросит любой, скажу, что Великий Аллах,
Сирот, бродяг, бедняков благословляет.
Но как бездушные ты не поступай, Эй, невежда, от тебя защищает он тех бедолаг.
<]oHYLUHUHN
If you are G HU\D RofOXS WDúWÕPEHQLúWH
За сострадательность благодарен будет тебе народ. Мустафы наставление тому поучает.
smart, gain the hearts the helpless, Whoever asks about the helpless, needy, and orphans,
Like Mustafa, travel the land and search for the orphans, With them Allah the Almighty becomes pleased,
Avoid the ignoble who worship the world O Heedless! Be the means, Allah the Almighty protects them,
Avoiding them, I have turned into a sea and flooded. Listening to Mustafa’s advice, I delivered it (the message) to you.
<ROGÕQD]JDQJPUkKJDKLGk\HWOLJ0XKDPPHG
0KLPWúVHKHUNLPJHNL\kIHWOLJ0XKDPPHG

ࠔ೺ख़ ࣣਰ
Ψଶ ό ΓϩϸΕΰज़Ϫ৘΋ࢋඇඐ߮ҤΫϸϣϪ৔
ࠔ೺ख़ ࣣਰ ࠔ ໑ ࣓ංඔ ඵැ শ
31 32
Ψଶ ό Γϩජ ଚϟ ଔά ࢋ ହ

ࠔ೺ख़ ࣣਰ শ ΋
Muhammed aydılar her kim yetîmdür Tünler yatıp uyumas, tilâvetlig Muhammed Ψଶ ό ࢌ Ψগଚϥ΋඼෻চϡ߮ύέͿϢଌΨঁϪ৘
ࠔ ि࣓঍
Ψଶ೺ख़όࣣਰࢌশ߮ϒঅ̰߮ ଽϦ૘ॳϪ৔ϟࢯय़
Biliŋler ol meni hâs ümmetimdür Garîb birle yetîmga mürüvvetlig Muhammed
Yetîmni körseŋiz ağrıtmaŋızlar Yoldın azgan gümrâhga hidâyetlig Muhammed
Garîbni körseŋiz dağ etmeŋizler Mühim tüşse her kimge kiyâfetlig Muhammed

Muhammed dediler: “Her kim yetimdir, Geceleri yatıp uyumaz, tilâvetli Muhammed,
*HFHOHUL\DWÕSX\XPD]߱WLOkYHWOL0XKDPPHG߱
Biliniz, o benim has ümmetimdir.” Garip ile yetime mürüvvetli Muhammed,
Yetimi görseniz, incitmeyiniz, Yoldan çıkan günahkâra hidâyetli Muhammed,
Garibi görseniz, ağlatmayınız. Muhtaç düşen herkese, kifâyetli Muhammed.
*DULSLOH\HWLPHPUYYHWOL0XKDPPHG߱
Мұхаммед айтқан былай деп: “Кiмде кiм жетiм болса, Түні бойы көз ілмей таң атырған Мұхаммед,
Бiлiп қойыңыз ол менiң нағыз үмметiм болады.” Ғаріп пенен жетімге жанашыр болған Мұхаммед!
Жетiм көрсеңiз ренжiтпегiн; Тура жолдан тайғандар тағылым көрген Мұхаммед,
Ғәрiптi көрсеңiз қамықтырмаңыз. Зәру боп келген адамдар қайырым көрген Мұхаммед!
Это сказал Мухаммад: «Всякий сирота –

Мой истинный единоверец». <ROGDQoÕNDQJQDKNkUD
В отношении несчастныхK и LGk\HWOL 0XKDPPHG߱
В меру спящий, Коран от сердца читающий Мухаммад,
сирот великодушный Мухаммад,
Увидите сироту – не обижайте! На грешников, сошедших с верного пути, рассерженный Мухаммад,
0XKWDoGúHQK HUNHVH߱
(the Holy Book),N LIk\HWOL
stayed awake 0 XKDPPHG
Увидите бродягу – не причиняйте душевную боль! Нуждающихся потребности утоляющий Мухаммад.
Muhammad said, “Whoever is an orphan, Chanting Muhammad at nights.

Know that they are special ones in my nation.” For the helpless and the orphan, Muhammad was generous.
When you see the orphans, do not harm them. For those who went astray, Muhammad became a guide.
When you see the helpless, do not keep them waiting. For all those who were in need, Muhammad was sufficient.
'HUYvúOHUQLGXkVÕGDLFkEHW\RN
7UONEHOkKDONVWLJH\D÷GÕGRVWODU

৘ । ඵ ෩೿࢕Υ ষ ঔ
ϓϪ Γϩ߮Φ ϥΧή ߮ϰ Χສ ΋
ϓϪ৘ ࢌॻ ΋ΨࠛϥΧΫϷୌέϩϥΧΫϷϥ߮εΧ̡߮

33 34
Tüni küni uhlamay Hû zikrini aytkanlar Ehl-i dünyâ halkımızda sehâvet yok ϓϪ৘ ࢌ঻߮Ν΋ϥΨϰণ ߮ωΧ̶਩ Ϋϸζী ϩభ
ΫϸΖণϩΧ̵Ψࠜ߮ҤϦ૒ࣣ กඋϩ΋ϔ࢖ΥϸΏ̭ϪॽΫϪ৔
Melâyikler hemrâhı Arş’nı üstide kördüm Pâdişâhlarda vezîrlerde adâlet yok
Hayr u sehâ kılganlar yetîm köŋlin alganlar Dervîşlerni duâsıda icâbet yok
Çehâr-yârlar hemrâhı Kevser lebinde kördüm Türlük belâ halk üstige yağdı dostlar

Gece gündüz uyumadan Hû zikri söyleyenleri, Dünya ehli halkımızda cömertlik yok,

Meleklerin yoldaşı, Arş’ın üstünde gördüm. Padişahlarda vezirlerde adâlet yok,
Hayır, cömertlik eyleyen, yetim gönlü alanları, Dervişlerin duasının kabulü yok,
Çehâr-yârın (dört halîfenin) yoldaşı, Kevser başında gördüm. Türlü belâ halk üstüne yağdı dostlar.
'Q\DHKOLKDONÕPÕ]GDF|PHUWOLN\RN
Күнi түнi ұйқтамай “Ху” зiкiрiн салғандарды Дүние әһлi халқымызда жомарттық жоқ
Перiштенiң жолдасы, Әль-Аршының үстiнде көрдiм Патша мен уәзiрлерде әдiлет жоқ
Қайырлы, жомарт, мейiрiмдi болғандарды Дәруіштердiң тiлегiнiң қабылы жоқ
Төрт Халифа жолдасы, Кәусәр бұлақ үстiнде көрдiм Түрлi бәле халқымызға жауды достар
И ночью и днем не спящие, к Аллаху обращающиеся

Спутники ангелов. Я видел их на троне Аллаха. 3DGLúDKODUGD
А у визирей падишаха нетY H]LUOHUGHDGkOHW\RN
В этом мире среди людей нет щедрости,
справедливости,
Щедрость и благо творящие, сиротам помогающие У молитв дервишей нет воплощения –
'HUYLúOHULQ
Our people of the world have G XDVÕQÕQNDEXO\RN
Спутники халифов. Я видел их у берегов Каусара. На головы народа свалились разные неприятности.
I saw those who stay awake day and night to chant “Hu” no generosity
As the companions of angels above the Throne Sultans and viziers have no justice
7UOEHOkKDONVWQH\D÷GÕGRVWODU
I saw those who show generosity and placate the orphan Prayers of the dervishes are not accepted
As the companions of Çehâr-yârın (the Four Caliphs) by the Kawthar fountain. Dear Friends! Many a disaster befell the people.
35 36
Resûl aydı Sahâbeler behil boluŋ Ba‘zı kişi namâz kadrin kaçan bilür
Âhiretka ulanduk siz anuk biliŋ Her namâzda îmân başdan tâze bolur
Rûze tutuŋ namaz okuŋ zekât biriŋ Salât dise gâfil başın burkâb uyur
Cehennem’din özni âzâd kılmak üçün Gâfillikdin ömrin yilge satar bolgay
Rasûl dedi: “Sahabeler, hakkınızı helal edin, Bazı kişiler namazın kıymetini nereden bilir,
Âhirete yollandık siz iyi bilin, Her namazda iman baştan tazelenir,
Oruç tutun, namaz kılın, zekât verin, “Haydi namaza” denince gâfil kişi başını çevirip uyur,
Cehennem’den kendinizi kurtarmak için». Gâfillikten ötürü ömrünü yele verir, boşa geçirir.
Расул айтқан: “Сахабалар, ақыңыз менде адал болсын” Кей кiсiлер намаз қадiрiн қайдан бiлсiн,
Ақыретке жөнелдiк, сiздер анық бiлiңiз Әр намазда иманың күшейедi әу бастан,
Ораза ұстап, намаз оқып, зекет берiңiз “Кел намазға” дегенде аңғал кiсi ұйқыға мойын бұрады,
Тозақ отынан өзiңiздi құтқару үшiн”. Аңғалдығы былай тұрсын, өмiрi босқа кетедi.
Пророк сказал: «Сподвижники, ближних своих простите! Некоторые люди не понимают намаза необходимости:
Чтобы жить после смерти, посланы мы. С каждой молитвой жизнь начинается с чистого листа.
Соблюдайте пост, совершайте намаз, зякат раздавайте, Услышав призыв на намаз, лишь невежда не пробудится ото сна,
Спасти чтобы себя от адского пламени». Он пускает свою жизнь на самотек из-за невежественности.
The Messenger said, “O Companions! Forgive your rights; How do some people know the value of prayer?
Know it well that we are on our way to the Hereafter; Because, faith renews itself with every prayer,
Fast, perform your prayers, and give alms The heedless man turns his head and sleeps when “come to the prayer” is announced
In order to save yourselves from the Hell-fire.” Because of heedlessness, he gives his life to the wind, he wastes it.
7XIUDNVÕIDWKkUOÕNWDUWNÕOQHIVLQJ|OVQ
+LPPHWELUVHQJQHIVLP\Õ÷ÕS\Õ÷ODVDPPHQ

࡬࢓ ϰ঻ ΋ ്ࣱ࢕ϰम ৶ వ৽ ঈ ಻౽
ϡϪ Ψ೯ສ έ߮ଶ ϥΧສ Ϫ Ϣ
࡬ॼ ঈ ॿ ്ࣱॹ র १ ൒৆ ࢖Υ
ϡϪ Ϫ ϟ ߮ωສ Ϫ ΋Ϫ ΫϥΨϤ ΋ϔ
37 38
࡬ॼ ࡶ৑ ࣱ൉ৎ ࣪ਰ
Bu yollarda hârlık-zârlık derkâr irmiş Çın köŋülde namâz kılgıl Hüdâ bilsün ϡϪ ϩ΋̮ျ ສ Ϋหϔ Ϋ߮ΥΔࡱબϓ΋ජࡶৎ
ീ
಻ ඖ ώ ৒ ࢹ ࡂ ࣣ ಬ ࣓ ീࡶ৑ ণ ඵැ ࢟ঙ
Tesbîh tehlîl rûze namâz bîkâr irmiş Halk içinde rüsvâ bolgıl âlem külsün
Ϣ Ϟ߮αϸ Ύ ϟ ̮ျ ά Δ

Yalgançıdın Hüdâ Resûl bîzâr irmiş Tufrak sıfat hârlık tartkıl nefsiŋ ölsün
Yalgan namâz riyâlarnı taşlasam men Himmet birseŋ nefsim yığıp yığlasam men

Bu yollarda tevâzu, ağlama lâzım imiş, Gerçek gönülde namaz kıl ki Allah bilsin,
*HUoHNJ|QOGHQDPD]NÕONL$OODKELOVLQ
Tesbih, tehlil, oruç, namaz kâr etmezmiş, Halk içinde rüsvâ ol ki âlem gülsün,
Yalancıdan Allah, Rasul şikâyetçiymiş, Toprak gibi hor görün ki nefsin ölsün,
Sahte namaz ve riyâları bıraksam ben. Himmet etsen nefsimi yenip ağlasam ben.
+DONLoLQGHUVYkRONLkOHPJOVQ
Бұл жолдарда шын пейiлдi көз жасы керек екен Шын көңiлмен намаз оқы Аллаһ бiлсiн
Тәспі, зiкiр, ораза, намаздың пайдалары аз екен Халық iшiнде масқара бол әлем күлсiн
Жалғаншыдан Аллах, Расул шағымшы екен Жерге кiрер қорлық көр нәпсiң өлсiн
Жалған намаз бен рияқорлықтан құтылсам мен Нығмет берсең нәпсiмдi жеңiп жыласам мен.
В этом мире скромность и искренность познать нужно.

Тасбих и тахлиль, пост и намаз – не ширма для верующего. 7RSUDNИскренне
БудьJпристыженным
LEL KRU Jнарод
– пусть |UQпосмеется,NLQHIVLQ|OVQ
молись – пусть Аллах это знает,
Лжецам и лгунам нет оправдания ни перед Аллахом, ни перед пророком! Будь презренным как земля – пусть твое эго растает.
+LPPHWHWVHQ Qyour
HIVLPL \HQLS D÷ODVDP EHQ
Брошу-ка я притворный намаз и лицемерие. Помоги мне, и слезы преодолевая, сознание мое божественным светом нальется.
On this path, one needs to cry and be modest Perform prayer with a sincere heart so that Allah knows it
Otherwise, sending blessings, saying praises, fasting and performing prayers are of no use Get yourself publicly disgraced so that people laugh at you
Allah and His Messenger complain about the liar Be humble like the earth so that your carnal self dies
I should give up fake prayers and hypocrisy. Help me so that I can beat my carnal self and cry.
0Húk\ÕKODUKLGPHWLQLWDPkPNÕOJDQ 7R÷UÕ\UJHQNXOÕQÕ+DNQÕL]OHS\ROÕQÕ
$QGDJNXOODU+DNGLGkUÕQN|UHULUPLú 5kVW\UJHQNXOÕQÕPPHWGLJH\0XKDPPHG

ࠔ೺ख़ ඇൖϰ঻
ϡ߮ώ࢕ϰ म ଘϪ৔΍Ϫलϩ΋έ߮ଶ৶΍Ϫ৔Ϫ৔ϥέϩΫ Ψଶ ̮ျ ̵ΨҤΧ̶ਠঃ ΋Ϸ΍ ΋ΪళϜ΋
ࠔ೺ख़ ࢡ৷ क़ࠔ ਩ ਗ ल ਁ৅ ॹ
ϡ߮ώ࢕ϰ म ϓϪॽϪलϪ࣪ ಧ ္΋΍ϩΫϪ৔඼ම।
39 40
Ψଶ ΰ ΧΔ ΋̶ ̶ Ϫ ΫϷ̶ ߮ώ ߮Ҥ
Rûze tutub namâz okub tevbe kılgan ϡ߮ώ࢕ϰ म Ϟ߮ଶ৳̶਩̶ਠঃ Ψ೯ΫϷໝ

߮ζज़ “El-Kezzâbu lâ ümmetî” dedi biliŋ Muhammed ̶਩̶ฮ Ϫ৘ ΍Ϸ୍΋̶ਣ ൉̶ࣹਣ ඇ ౱ Ϫलϡ̯߮ΫϪ৘̵ହϪ৔
ࠔ
δࣂ ඖୌ΋Ϋ΋ΫϪঈϢଌ Ϋ ΋ΨҤΧϔऑΫϷϛϪ
लϋ ΋Ψ৯Ϳ Ψଶ೺ख̵़̰߮ ৾ ΧΔक़΋̶ਣ ඇ౱ Ϫलϡ̯߮ΫϪ৘ Δ॥΋Ϋ
Seher turub Allah teyu kulluk kılgan Yalgançılar kavmini ümmet dimes Muhammed
Meşâyıhlar hidmetini tamâm kılgan Toğrı yürgen kulını Haknı izlep yolını
Andag kullar Hak didârın körer irmiş Râst yürgen kulını ümmet digey Muhammed

Oruç tutup namaz kılıp tevbe eyleyen, “Yalancılar ümmetim değildir” dedi, bilin Muhammed,
2UXoWXWXSQDPD]NÕOÕSWHYEH
³<DODQFÕODU
H\OH\HQ PPHWLPGH÷LOGLU´GHGL߱ELOLQ0XKDPPHG߱
Seherlerde kalkıp Allah diye kulluk eyleyen, Yalancılar kavmine “ümmet” demez Muhammed.
Meşâyıhın hizmetini tamam eyleyen, Doğru giden kuluna, Hakk’ın yolunu arayana,
Böyle kullar Hakk cemâlini görür imiş. Doğru yürüyen kullara “ümmet” diyecek Muhammed.
6HKHUOHUGHNDONÕS$OODKGL\HNXOOXNH\OH\HQ
<DODQFÕODUNDYPLQH³PPHW´GHPH]0XKDPPHG
Ораза ұстап, намаз оқып тәубе қылған «Жалғаншылар үмметiмнен болмайды» дедi, бiлiңдер Мұхаммед,
Сәресiнде Аллаға құлдық қылған Жалғаншылар қауымына “үммет” демес Мұхаммед.
Шейхтерге бұлжытпай қызмет қылған Тура жүрген құлына, Хақ жолын iздеушiге
Осы құлдар Хақ Тағала дидарын көредi екен. Тура жүрген құлдарына «үммет» деген Мұхаммед.
0Húk\ÕKÕQ KL]PHWLQL
Аллаху рассвет начинают, WDPDPH\OH\HQ
Те, кто с постом и молитвой по жизни идут,
С молитвы 'R÷UXJLGHQNXOXQD߱ +DNNࠎÕQ
Лжецов Мухаммад \ROXQXDUD\DQD߱
«Лжецы не мои единоверцы» - Мухаммада слова.
друзьями не называл.
Кто шейхам служению себя посвящают, Кого мысли чисты, об Аллахе болит кого голова,
%|\OHNXOODU +perform
DNN FHPkOLQL J|UU
'R÷UX
LPLú
\U\HQNXOODUDKnow
³PPHW´
that “liars are not fromGmyL\HFHN 0XKDPPHG
Милость Всевышнего Аллаха познают. Таких людей Мухаммад друзьями признал.
Those who fast, prayers, and repent nation,” said Muhammad.

Wake up at dawn, remember, and worship Allah Muhammad shall not address the lying people as “my nation.”
Serve their master and complete the path. Those who are righteous and search for the straight path,
Such servants will see the beauty of Allah. Those who walk on the straight path, Muhammad will address them as “my nation”.
øNNLkOHPN|]OHULPJHKDúKkúGkQH
.|UQPHGL\DOJX]+DN
QÕV\GPPHQD

಻ ൜ ࡰ࠙ ඵැ
Ϣ ̵Χά ̯߮ΫϷϔॴ߮ω္΋̶ฮ ߮ϊৎ
߮ϤঃϞϩΨҤϪঈࢋඇ ඓ߮Ҥ΍หΫϩ΋΍ϪॽϪরඟ໊߮ε
41 42
Gâfillerge dünyâ kerek âkıllerge ukbâ kerek Teâlallah âşıklarga birdi aşkın ଡ΋Χγ߮Φ࡮ࣺϦ૒ࢣ৷ ΫϷέϪঈϟॿ߮ωఇ΋
߮ϤঃϞϩΨҤϪ१̶ਣ൉ࣹέϪ࠸ॹ߮Ҥ̵Ψଶ৶ϩΫϪঈ
Vâizlerge minber kerek menge sen ok kereksen Şâkir bolup ortap yanıp küydüm mena
Hoca Ahmed menim atım tüni küni yanar otım İkki âlem közlerimge haşhâş dâne
İkki cihânda ümîdim menge sen ok kereksen Körünmedi yalguz Hak'nı süydüm mena

Gâfillere dünya lâzım, akıllılara âhiret lâzım, Allah Teâla âşıklara verdi aşkını
$OODK7HkODkúÕNODUDYHUGLDúNÕQÕ
Vâizlere minber lâzım, bana sadece sen lâzımsın (Allah'ım). Şükreden olup tutuşup yandım ben işte.
Hoca Ahmed benim adım, gece gündüz yanar ateşim, İki âlem gözlerimde haşhaş tanesi (kadar bile)
İki cihanda ümidim, bana sadece sen lâzımsın. Görünmedi, yalnız Hakk’ı sevdim ben işte.
ùNUHGHQROXSWXWXúXS\DQGÕPEHQLúWH
Аңғалдарға дүние керек, ақылы барларға ахирет керек, Алла Тағала ғашықтарға бердi махаббатын
Уағыздарға мінбер керек, ал маған тек Сен керексiң Аллаһым. Шүкiр етiп тұтып жанып отырмын мен мiнекей
Қожа Ахмет менiң атым, кундiз түнi шығар жаным Екi дүние көздерiме көкнардың тұқымындай
Екi дүниеде бар үмiтiм, маған тек Сен керексiң Аллаһым. Көрiнбедi, тек Хақ Тағаланы сүйдiм мен мiнекей.
Невеждам нужен этот мир, мудрецам – мир после смерти,

Проповедникам нужен минбар, мне же только ты (мой Аллах). øNLkOHPJ|]OHULPGH KDúKDú WDQHVL
Всевышний любовью наградил влюбленного,
Вознося благодарности Аллаху, запылало мое нутро, ࠖNDGDUELOHࠗ
Меня зовут Ахмед Ходжа, и днем и ночью размышляю, И все мирские желания – всего лишь маковое зернышко
*|UQPHGL߱\ DOQÕ] +DNNࠎÕ VHYGLP EHQLúWH

Надеюсь на твою любовь – мне нужен только ты. В глазах моих. Всем сердцем возлюбил я Всевышнего.
The heedless people need this world, the smart ones need the hereafter Allah the Almighty bestowed His love on the lovers
The preachers need a pulpit, but I only need You (O Allah) Praising Him, I am burned and consumed with His love
My name is Khoja Ahmad. Day and night a fire burns in me Two worlds were not even as big as a poppy seed
You are my hope in both worlds; You are the only thing that I need. Seen in my eyes, I have only loved the Truth.
$QGÕQVRQJUDùH\WDQODࠍvQVHQGLQFGk
7DUODKLGGHvPkQELUOHQ\DWWÕEROJD\

΋ϩΧ̵̯߮άඵ ැ Ϧ૘࢓ϰ म ෘ੣োϡ߮ώग़άඵ ී
΋Χ΋̵߮ώॹϪর̮ϰॻ Ϣૼϩ߮ϠίϪও̵୓
43 44
“Kul Hüvallah Sübhân Allah” din kamçısı Pîr-i mugân nazar kılsa bergey devâ ΋Ψ೰Ϣଌ ΨϤඇ උ Ϣ಻ ൓ॹ ϡ߮ςࣜ ਭ ϥඟࢁϣϪ१Ϣଌ Ψ৯Ϳ
̵߮ώॹϪর̶ਦ ߮ҤϡϷୀϡ߮ଶ৷ ΋ϥΧΨೲॺΫห

Rûze namâz tesbîh tehlîl Hak elçisi Hây u heves mâ vü menlik bolgay edâ
Pîr-i mugân tâliblerni yol başçısı Andın soŋra Şeytan la‘în sendin cüdâ
Kolum tutup yolga salgıl “Ente’l-Hâdî” Tar lahidde îmân birlen yattı bolgay

“Kul Hüvallah, Sübhânallah” din kamçısı, Pir-i kâmil nazar eylese verir devâ,
3LULNkPLOQD]DUH\OHVHYHULUGHYk
Oruç, namaz, tespih, tehlil Hakk elçisi, Yok olur heves, kibir ve hevâ,
Pîr-i kâmil tâliplerin yol başçısı (önderi), Sonra lânetli Şeytan senden uzak olur,
Elimi tutup yola koy “Entel-Hâdî” (doğru yolu gösteren sensin). Dar kabirde iman ile yatış mümkün olur.
<RNROXUKHYHV߱NLELUYHKHYk
«Қул һууаллаһ, Субхан Аллах» дiн қамшысы Пiр кәмiлi назар қылса берер дауа
Ораза, намаз, тәспi, зiкiр Хақ елшiсi Көкiрек, менменсінген шығар жоққа
Пiр кемелi талаптардың жол басшысы Бұдан кейiн лағынет İблiс тұрар сенен ұзақ
Қолымнан ұстап жол көрсетушi өзiнсiң Тар қәбiрде иманмен жату мүмкiн болар
Выражение «Кюф Аллах, Субханаллах» - верующего помощник,

Пост, намаз, тасбих и тахлиль – Творца проводники. 6RQUDOkQHWOL ùH\WDQ
лишь покой и мир. VHQGHQX]DNROXU
От сглаза излечит мудрый пир,
В душе останутся
Пир – праведника в действиях наставник. Проклятый Шайтан к тебе не приблизится.
'DUNDELUGH Lspiritual
PDQ master L OH at a\ DWÕú
he heals P PNQROXU
Аллах, направь меня, молю, плача от тоски. В могиле спокойно лежать возможность появится.
“Qul huwa Allah, Subhân Allah” are the stimulants of religion, If the looks thing, it.
Fasting, Prayer, Praising, Saying La ilaha illa Allah are the messengers of the Almighty Desires, whims, and arrogance disappears.
The perfect master is the leader of the disciples Then, the accursed Satan avoids you,
Hold my hand and guide me to the path, “Anta al-Hâdî” (You are the Guide). Thanks to faith, it will be possible to lie in the small grave.
+HUGHPEDúÕ|UNOS߱N|]LKDONDWLOPUS߱
³++´WL\o|UJOS߱JLU\kQEROJDQkúÕNODU

Ϋϸϖॲ߮ωϡ߮ώॹϪরϡ΋άඵ ළ ϥΨଶॿ߮ω̮ျඇ ඖ චࢁϰ ণ ϡϩ΋
Ϋϸϖॲ߮ωϡ߮ώॹϪরϡ߮αάໆϢ಻ ࢽ ΋ඟ໖ϓϪ࡭ࡁग̵़߮ଶ৲ห
45 46
෻ ࢙ ϰ঺ ૓࢕Ρ ঈ ॽ দ ਍
On sekkiz miŋ âlemde hayrân bolgan âşıklar ΍ϩ඼ Ϧ ̵έϪ ΍Ϫ Ϫ Ϋϩ΋̶ ߮ΏϞΧଽ Köyüp yanıp kül bolgan aşkıda bülbül bolgan
Ϋϸϖॲ߮ωϡ߮ώॹϪরϡ߮Ҥඟ໊΍ϪॽϪঈΫϪओϪ࣪ ಧ ϪওϪও
Tapmay ma‘şûk çerâğın sersân bolgan âşıklar Kimni körse kul bolgan merdân bolgan âşıklar
Her dem başı örkülüp közi halka tilmürüp Yol üstide hâk bolgan sîneleri çâk bolgan
“Hû-Hû” tiyü çörgülüp giryân bolgan âşıklar Zikrin aytıp pâk bolgan nâlân bolgan âşıklar

On sekiz bin âlemde hayran olan âşıklar, Tutuşup yanıp kül olan, aşkında bülbül olan,
2QVHNL]ELQkOHPGHKD\UDQRODQkúÕNODU߱
Bulamayıp sevgilinin ışığını sersem olan âşıklar, Kimi görse kul olan, mert (yiğit) olan âşıklar,
Her an başı dönerek, gözü halka çevrilip, Yol üstünde toprak olan, göğüsleri parçalanan,
“Hû-Hû” diye kavrulup giryan olan (ağlayan) âşıklar. Zikrini söyleyip temiz olan, ağlayıp inleyen âşıklar.
ODPD\ÕSVHYJLOLQLQÕúÕ÷ÕQÕVHUVHPRODQkúÕNODU
Он сегiз мың ғаламға қайран болған ғашықтар, Күйiп жанып күл болған, махаббатта бұлбұл болған,
Таппай ғашық шырағын дел-сал болған ғашықтар. Кiмдi көрсе құл болған, мәрт болған ғашықтар,
Әрдайым басы айналып, көзi елге телмiрiп, Жол үстiнде топырақ болған, кеуделерi бөлшектенiп,
“Ху-Ху” айта жалындап, көз жасын төккен ғашықтар. Зiкiр салып пәк болған, жылап- сықтаған ғашықтар.
+HUDQEDúÕ G|QHUHN߱
Не найдя J|]
света любимого, сходящие KDONDoHYULOLS߱
В 18 тысячах мирах восторгающиеся влюбленные,
с ума влюбленные,
До пепла сгорающие, в любви расцветающие,
Скромные, но отважные влюбленные.
Всякий раз, обращаясь к народу, Об эгоизме не думающие, собой жертвующие,
GL\HNDYUXOXSJLovers
LU\DQ RODQ ࠖD÷OD\DQࠗ kúÕNODU
«Ху, ху!», - через слезы произносящие влюбленные. С чистой душой молящиеся, от слез стонущие влюбленные.
who are astonished in the eighteen thousand universes Lovers who are burned and turned into ashes, and become nightingales with Your love
Lovers who could not find the light of the beloved and got confused Lovers who turn into brave slaves in the presence of anyone they meet
Always feeling dizzy, turning their gaze to the people Lovers who become the dust on the path, who tear their hearts out
Burned by the chant “Hu, Hu,” lovers who cry. Lovers who remember You and purify themselves, lovers who cry and wail.
%HKLúWD\WXU߳³1HGLUVLQ߱V|]QLELOPH\D\WXUVLQ
6HQGH)LUࠍDYXQEROVDPHQGH<VXI.HQࠍkQEDU

Ϋ߮Ώϡ߮ϰ঻ ϥΨϖࢣॷ ϸΕΫϪॴϸΕΣέϩΧΔࡤࢪ঳
Ϋ߮Ώϡ߮Ϡ୓ϡϪࠩ඼່ϥΨϤঃϓϪ৔ΫͿϢૼΫϪࣥಬ ΋ΣέϩΧ
47 48
İzzet u ikrâm-ı Kur’ân’nı becâ keltürmesem Behişt dûzah talaşur talaşmakda beyân bar Ϣ಻ උ ΫϪࣥಬ ΋̵߮ଶ೻ϰ ঻ ̶਩ έ΄१Ϣ಻ උ ୌ ΧଡΫϪࣥಬ ΋Δࡤࢪ঳
Ϋ߮Ώϡ߮ϊ࣡ਯϐॣϪ৘ ϥΨϤঃϦ૘ॼϪরϡϪࠩ඼່ϥΨϤඇ උ
Bî-edeblik bî-ibâlıg mendin ötse afv kıl Dûzah aytur “Men artuk, mende Fir’avn Hâmân bar”
Hazretiŋde men kebi kulnı hatâsı köp irür Behişt aytur “Ne dirsin, sözni bilmey aytursin
Rû siyâhlık her hatâlar mendin ötse afv kıl Sende Fir‘avun bolsa mende Yûsuf Ken‘ân bar”

Kurân’ın izzet ve ikramını yerine getiremesem, Cennet cehennem çekişir, çekişmekte beyan var,
&HQQHWFHKHQQHPoHNLúLU߱oHNLúPHNWHEH\DQYDU߱
Edepsizlik, akılsızlık benden vukû bulsa, affeyle! Cehennem der: “Ben üstünüm, bende Fir’avn, Hâmân var.”
Huzûrunda benim gibi kulun hatası çoktur, Cennet der ki: “Ne dersin, sözü bilmez söylersin,
Yüz karası her ne hatalar benden olduysa affeyle! Sende Firavun varsa, bende Yûsuf Ken’ân var.”
&HKHQQHPGHU߳³%HQVWQP߱EHQGH)LUࠎDYQ߱+kPkQYDU´
Құранның iзетiмен мен құрметiн бiлдiрмесем Пейiш тозақ таласар, таласуда не мән бар
Әдепсiздiк, ақылсыздық менен кетсе ғафу сұраймын Тозақ айтар: “Мен күштi, Перғауын, Хаман менде бар”
Құзырыңда мендей құлдың қатесi көп болар Пейiш айтар: “Не деп тұрсың, білмей айту жөн болмас,
Үлкен қателер менен кетсе ғафу сұраймын Сенде болса Перғауын, Жүсiп, Ханаан менде бар”
Если я когда-либо не жил с Кораном в соответствии,

Мои невоспитанность и глупость прости. &HQQHWGHUNL߳³1H GHUVLQ߱ V|]
Друг с другом ругаются Ад и Рай.
Ад говорит: «Я важнее: со мной EиLOPH]
и фараон, Хаман!» V|\OHUVLQ
В этом мире у тысяч людей как у меня грехи. «Что бы ты ни сказал, все не так», - отвечает Рай, -
6HQGH)LUDYXQY DUVD߱
and Paradise E HQGH <VXI in the . HQࠎkQYDU´
В сотнях земель все, что я неправильно сделал – прости! «Пусть с тобой фараон, со мной же Йусуф Кенан».
If I am not able to fulfill the blessings of the Qur’an, Hell argue, there is a declaration argument,
If bad manners and foolishness derive from me, please forgive me Hell says, “I am superior for I host the Pharaoh Haman”
A servant like me has many mistakes in Your presence Paradise says, “What are you saying? You do not know what you say
Whatever mistakes and shameful acts I have committed, please forgive me. If you have the Pharaoh, I host Joseph of Canaan.”
D\WXU߳³0HQDUWXNSH\JDPEHUOHUPHQGH EDU D\WXU߳³0HQDUWXN߱P
PLQNXOODUPHQGHEDU
%HKLúW
\JDPEHUOHUDOGÕGD.HYVHUKUXJÕOPkQEDU´ 0ࠎPLQOHUQLDOGÕGDWUONQLࠍPHWHOYkQEDU´

ࣱ ൏ম
Ϋ߮ΏϥΨϤঃΫϷϛϪलສ ϓϪ৔ΫͿϢૼΫϪࣥಬ ΋ΣέϩΧ Ϋ߮ΏϥΨϤঃΧϪࢭग߮αୃϓϪ৔ΫͿϢૼΫϪࣥಬ ΋ΣέϩΧ
෦ ৅ ࣱ ൏ম
ඵ ࢖Ε ਣ শ ਩
Ϋ߮Ώϡ߮ζইά έϋϪ ϩ΋ϥΧ̶ Ϫর̶ ΫϷສ Ϋ߮Ώϡ΋έϪ१΍ ΋Ϊ̭ࠛϪॽΫϪ৔ϥΨҤΨঁͿ߮αୃΧϪࢭग
49 50
෩ ೾ࣣ಩ ৔ ૼ ࣥಬ ࡤࢪ঳
Dûzah aytur “Men artuk, bahîl kullar mende bar
ධ
Ϋ߮ΏϥΨϤঃΫϷά ϓϪ ΫͿϢ ΫϪ ΋Δ Dûzah aytur “Men artuk tersâ, cuhûd mende bar Ϋ߮ΏϥΨϤঃΫϷϛϪलϢૼ΄ड़ϓϪ৔ΫͿϢૼΫϪࣥಬ ΋Δࡤࢪ঳
෩ ೾ ࣣ಩ ೸৑
೻ύ ऑ ঈ ධ Ϋ߮Ώϡ΋Ϫॽ΋Δ࢟ ̭ϪॽΫϪ৔ϥΨҤΨঁͿ̶਩ ΫϷϢૼ΄ड़
Bahîllerniŋ boynıda otlug zencîr kişen bar” Cuhûd tersâ aldıda türlük azâb-sûzân bar”
Ϋ߮Ώϡ߮ଶ ϩΫϪ ୉Ϫ ϥΨҤΨঁͿΫϷά

Behişt aytur “Men artuk peygamberler mende bar Behişt aytur “Men artuk, mü’min kullar mende bar
Peygamberler aldıda Kevser hûr u gılmân bar” Mü’minlerni aldıda türlük ni‘met-elvân bar”

Cehennem der: “Ben üstün, cimri kullar bende var, Cehennem der: “Ben üstün, Hıristiyan, Yahudi bende var,
QQHPGHU߳³%HQVWQ߱FLPULNXOODUEHQGH
&HKHQQHP
YDU GHU߳³%HQVWQ߱+ÕULVWL\DQ߱<DKXGLEHQGHYDU
Cimrilerin boynunda ateşli zincir kelepçe var.” Yahudi, Hıristiyan önünde türlü yakıcı azap var.”
Cennet der ki: “Ben üstün, peygamberler bende var, Cennet der: “Ben üstünüm, mü’min kullar bende var,
Peygamberler önünde Kevser, hûri, gılman var.” Müminlerin önünde türlü türlü nimet var.”
<DKXGL߱+ÕULVWL\DQ|QQGHWUO\DNÕFÕD]DSYDU´
PULOHULQER\QXQGDDWHúOL]LQFLUNHOHSoHYDU´
Тозақ айтар: “Мен күштi, менде сараң құлдар бар Тозақ айтар: “Мен күштi, кәпiр, дiнсiз менде бар
Сараңдардың мойнында отты шынжыр кiсен бар” Дiнсiз, кәпiр алдында түрлi азап, жанып күю бар”
Пейiш айтар сол кезде: “Мен күштi, Пайғамбарлар менде бар Пейiш айтар сол кезде: “Meн күштi, мүмин құлдар менде бар”
Пайғамбарлар алдында кәусәр суы, хор қыздары, ғылман бар“ Мүминдердiң алдында түрлi нығмет рызық бар”
HWGHUNL߳³%HQVWQ߱
Вокруг шеи у S
них H\JDPEHUOHU
Ад говорит: «Я важнее: со мной жадины и скупердяи.
сплетены горящие цепи». EHQGH Y
&HQQHW
DU߱ GHU߳³%HQVWQP߱ Pжаркие
ࠎPLQ NXOODUEHQGHYDU߱
Рай говорит: «Я важнее: со мной христиане и иудеи,
Проходящие через муки».
На что Рай отвечает: «У меня же пророки Рай же в ответ: «Я важнее: со мной мусульмане,
\JDPEHUOHU|QQGH
Hell says “I. HYVHU߱ for I host K
the UL߱ JÕOPDQYDU´ 0PLQOHULQHell
|QQGH WforUO
I host theW UO the Q
Jews;LPHWYDU´
Сидят пред рекой Каусар, юноши и гурии». Вознаграждены которые всяческими дарами».
am superior stingy servants; says, “I am superior Christians,

The stingy have burning collars of iron chains around their necks.” Before the Christians and Jews await various types of burning torments.”
Paradise says, “I am superior for I host the prophets Paradise says, “I am superior for I host the believing servants
Before the prophets is the fountain of Kawthar, male and female servants.” Before the believers await manifold blessings.”
KLúWD\WXU߳³0HQDUWXNkOLPNXOODUPHQGH E%HKLúW
DU D\WXU߳³0HQDUWXN]kNLUNXOODUPHQGHEDU
ÆOLPOHUQLN|QJOLGHk\HWKDGvV.XUࠎkQEDU´ =kNLUOHUQLN|QJOLGH]LNUXOOkKL6EKkQEDU´

Ϋ߮ΏϥΨϤঃΫϷϛϪलϟॿ߮υϓϪ৔ΫͿϢૼΫϪࣥಬ ΋ΣέϩΧ Ϋ߮ΏϥΨϤঃΫϸϖन߮ϤঃϓϪ৔ΫͿϢૼΫϪࣥಬ ΋ΣέϩΧ

వ ଲ ଌ
Ϋ߮Ώϡ ΋ΨϤফϞϪलέଽέ̯߮Ϋϩάඵ ැ ̯߮ΫϷϟॿ߮υ Ϋ߮Ώϡ߮ζ ສ ΋Ϣ Ψ৬ϩ΋ϥΧ̶ਣ শ ϪরΫϷϔर߮Ϥঃ
ই
51 52
Dûzah aytur “Men artuk zâlim kullar mende bar लϟॿ߮ωϓϪ৔ΫͿϢૼΫϪࣥಬ ΋Δࡤࢪ঳
Ϋ߮ΏϥΨϤঃΫϷϛϪ Dûzah aytur “Men artuk münâfıklar mende bar Ϋ߮ΏϥΨϤঃΫϷϛϪलඟ໊΋ΩϓϪ৔ΫͿϢૼΫϪࣥಬ ΋Δࡤࢪ঳
৽ ৽
Ϋ߮ΏϡͿ඼້ࢍশ Ψ೮ࢌশ ͿϥΧ̶ਚ̰ Ϫঈ̶਩ΫϷϟॿ߮ω Ϋ߮Ώϡ߮΢ࣄণ̶ਙ ठϜ΋ඟ໊ΩϥΧ̶ਚ̰ Ϫঈ̶਩ ΫϷඟ໊΋Ω
Zâlimlerge berürge zehr ü zakkûm çendân bar” Münâfıklar boynıda otdın işkel-kişen bar”
Behişt aytur “Men artuk âlim kullar mende bar Behişt aytur “Men artuk zâkir kullar mende bar
Âlimlerni köŋlide âyet hadîs Kur’ân bar” Zâkirlerni köŋlide zikrullâh-i Sübhân bar”

Cehennem der: “Ben üstün, zâlim kullar bende var, Cehennem der: “Ben üstün, münafıklar bende var,
HQQHPGHU߳³%HQVWQ߱]kOLPNXOODUEHQGHYDU
Zâlimlere vermeye zehir, zakkum çokça var.” Münafıklar boynunda ateşten tasma kelepçe var.”
Cennet der: “Ben üstünüm, âlim kullar bende var, Cennet der: “Ben üstünüm, zâkir kullar bende var,
Âlimlerin gönlünde âyet, hadis, Kur’an var.” Zâkirlerin gönlünde Hak Teâlâ zikri var.”
&HKHQQHPGHU߳³%HQVWQ߱PQDIÕNODUEHQGHYDU
=kOLPOHUHYHUPH\H]HKLU߱]DNNXPoRNoDYDU´
Тозақ айтар: “Мен күштi, зәлiм құлдар менде бар Тозақ айтар: “Мен күштi, мұнафықтар менде бар
Зәлiмдерге беруге у-заһардай зындан бaр” Мұнафықтың мойнында от боп жанған кiсен бaр”
Пейiш айтар сол кезде: “Meн күштi, ғалым құлдар менде бар Пейiш айтар : “Meн күштi зiкiр еткен менде бар
Ғалымдардың көңлiнде аят Хадис, Құран бар Зiкiршiнiң көңлiнде Хақ Тағала зiкiр бар.
QQHWGHU߳³%HQVWQP߱ kOLP
Ад говорит: «Я важнее: со мною тираны.
Яд и мучения для них уже 0QDIÕNODU
готовы». NXOODUEHQGH YDU ER\QXQGD Dкоторых
На шеях WHúWHQ WDVPD
горящие кольца пылают». NHOHSoHYDU´
Ад говорит: «Я важнее: со мной клеветники и смутьяны,
Рай говорит: «Я важнее: со мною ученые, Рай говорит же: «Со мной поэты славные,
ÆOLPOHULQJ|QOQGH
Hell says, “I amksuperior
\HW߱ for K DGLV߱ . &HQQHWGHU߳³%HQVWQP߱
XUࠎDQYDU´ ]kNLU Nhypocrites.
XOODUEHQGHYDU
В их душах звучат хадисы, суры и аяты Корана». Всевышнего Аллаха они восхваляют».
I host the oppressor servants; Hell says, “I am superior for I host the
For the oppressors are many types of poisons and unpleasant foods.” The hypocrites have collars of burning chains around their necks.”
=kNLUOHULQJ|QOQGH+DN7HkOk]LNULYDU´
Paradise says, “I am superior for I host the scholarly servants. Paradise says, “I am superior for I host the remembering servants.
In the hearts of scholar are the verses, hadiths, and the Qur’an.” In the hearts of the remembering servants are the chants of the Truth of the Almighty.”
53 54
Dûzah aytur “Men artuk bî-namâzlar mende bar

Bî-namâzlar boynıda yılan bilen çıyan bar”
Behişt aytur “Men artuk didâr körmek mende bar
Didârını körsetürge Rahîm atlıg Rahmân bar” Dünya üçün gam yime hakdın özgeni dime
Kişi malını yime Sırât üzre tutar a
Dûzah anda tek turdı behişt özrini aydı
Kul Hoca Ahmed ne bildi bildürgüçi Yezdân bar Ehl ü ıyâl karındaş hiçkim bolmaydur yoldaş
Merdâne bol garîb bâş ömrüŋ yel dek öter a
Cehennem der: “Ben üstün, namazsızlar bende var,
Namazsızlar boynunda yılan ile çıyan var.”
Cennet der ki: “Ben üstün, cemâl görmek bende var
Cemâlini göstermeye Rahîm adlı Rahmân var.
Cehennem orada durdu, Cennet’ten özür diledi,
Kul Hoca Ahmed ne bildi, bildirici Allah var. Dünya malını yeme, doğrudan başkayı deme,
Kişi malını yeme, Sırât üzre tutar hâ!
Тозақ айтар: “Мен күштi, бейнамаз менде бар Âile ve kardeşler, hiç kimse olmaz yoldaş,
Намазы жоқтың мойнында жылан менен шаян бaр”
Пейiш айтар: “Meн күштi, дидар көру менде бар Yiğit ol, garip ol, ömrün yel gibi geçer hâ!
Дидар нұрын көрсетер Рахым атты Рахман бар.
Тозақ сонда жеңілді, пейіштен ғапу өтiндi, Дүние үшiн қам жеме, ақысына өзгенiң тиме
Құл Қожа Ахмет не білді, білдіруші Алла бар. Кiсi малын жемегiн, Сират үстiнде ұстайды - ау
Жанұя аға қарындас, ешкiм жолдас бола алмас,
Ад говорит: «Я важнее: со мной не молящиеся,
Ер жүрек бол, ғәрiп бол, өмiрiң желдей өтедi – ау
На их плечах змеи и насекомые».
Рай говорит же: «У меня красоты мира искрящиеся.
Имя им Господь Милосердный». Не транжирь, не лги, не воруй,
Ад, что сказать, не нашел, лишь прощенья у Рая просил. А то не пройдешь ты мост Сират!
Об этом поведал Аллах, а не Ходжа Ахмед Ясави. Ни семьи, ни друзей рядом не будет!
Будь отважным и скромным. Время летит как ветер.
Hell says, “I am superior for I host those who do not perform heir prayers
Around their necks are snakes and centipedes.”
Paradise says, “I am superior for seeing the beauty of God in me Do not consume the wealth of this world; Say nothing but the truth,
To show His beauty, there is the Beneficent, the Merciful.” Do not consume the rights of others for it would hold you over sirat!
Hell stopped there and apologized to Paradise, Nobody, neither family nor sibling, would become a companion
What the slave Khoja knows is that there is Allah Who lets him know.” Be brave, be a stranger, your lifetime will pass like the wind.”
&kQEHUPHNQLYHKPLGLQ$]k]LOࠎQL]DKPÕGÕQ
ùHINDWEROPDVDVHQGLQQHNÕOJD\PHQ+XGkࠎ\k

૱৷ म
߮Ҥ Ψ೯Ϣ ߮ώ࢕ϰ ଡϥΨ৯߮ώॹϪরඟ໕Ϳϟ৤඼෻ࠫ
΋
૱৷ म శϰ঍ ਇ ࠸ॹ
߮Ҥ Ψ೯Ϣ ߮ώ࢕ϰ ଡ ΋Ψ৯̰߮ ̶ Ϫ Ϳϡ߮Ν
΋
55 56
ਖ॑ ৞
Köŋül birmey dünyâga şurû‘ kılmay harâmga Ömrim âhir bolganda ne kılgaymen Hudâ’yâ ϢଌΧ̶ έ̶਩ສ έ΋ସϢଌΨଶঙϩ̶਩̮Ϡάඵැϡ߮Ν
૱৷ म ଌ ণ ૘ࢡॿ র ࡲࡵॲ
΋
߮Ҥ Ψ೯Ϣ ߮ώ࢕ϰ ଡϢ ΨϤ Ϧ Ϫ Δ
Hak’nı söygen âşıklar halâyıkdın kiçmişler Cân alguçı kelgende ne kılgaymen Hudâ’yâ
Haram yigen hâkimler rüşvet alıp yigenler Cân bermekni vehmidin Azâzil’ni zahmıdın
Öz barmakın tişleben korkup turup kalmışlar Şefkat bolmasa sendin ne kılgaymen Hudâ’yâ

Gönül vermez dünyaya, el uzatmaz harama, Ömrüm sona erdiğinde ne eylerim Allah'ım?
gPUPVRQDHUGL÷LQGHQHH\OHULP$OODK
ÕP"
Hakk’ı seven âşıklar, insanlardan geçmişler. Can alıcı geldiğinde ne eylerim Allah'ım?
Haram yiyen hâkimler, rüşvet alıp yiyenler, Can vermenin vehminden, Şeytan’ın zahmetinden,
Parmağını dişleyip, korkup durup kalmışlar. Şefkat olmasa senden, ne eylerim Allah'ım?
&DQDOÕFÕJHOGL÷LQGHQHH\OHULP$OODK
ÕP"
Көңiл бөлмей дүниеге, қол тигiзбей харамға, Өмiрiм ақыр болғанда не қылайын АллаҺым?
Хақты бiлген ғашықтар, өзге жұрттан артықтар. Жан алушы келгенде не қылайын АллаҺым?
Харам жеген әкiмдер, пара алып жегендер, Жан тапсыру мұңынан, Әзәзiлдiң зақымынан,
Бармақ тiстеп, қорқып тұрып қалғандар. Болмаса сенен шапағат, не қылайын Аллаһым?
Любящие Господа праведники

Не связаны земными страстями. &DQYHUPHQLQYHKPLQGHQ߱ ùH\WDQࠎÕQ ]DKPHWLQGHQ߱
Когда моя жизнь подойдет к концу, что делать мне, Аллах?
Когда ангелы придут за моей душой, что делать мне, Аллах?
Судьи же, берущие взятки, Как побороть страх смерти – изыскания Шайтана?
ùHINDWROPDVDWhen
VHQGHQ߱
my life ends, what amQ HHto\OHULP $OODK
ÕP"
В страхе пребывают целыми днями. Без твоего сострадания, что делать мне, Аллах?
They do not fall in love with wealth, nor incline to the unlawful I going do? O Allah!
The lovers of the Truth renounce being among people When the angel of death comes, what am I going to do? O Allah!
Judges who consume the unlawful, those who accept bribes, Before the fear of death, against the hardships of Satan,
Biting their nails, they are scared stiff. Without Your compassion, what would I do? O Allah!
øOWLSJUJHNR\JDQGD\HWWLNDGHP\DQJDQGD
6RUJXoÕODUNLUJHQGHQHNÕOJD\PHQ+XGkࠎ\k

ϥΨ৯̯߮άඵ඿ΫϷϦ૛ত඼່ϥΨ৯߮ϖৎ߮Ҥ΍ϪॽϪরච໔߮ω
૱৷ म
߮Ҥ Ψ೯Ϣ ߮ώ࢕ϰ ଡϥΨ৯̯߮ΫϪ१ࢋশΧ̮ΏΫϢૼ
΋
57 58
৑ ਠশ ৒ ल ঈ ඇൻൎҤ
Cân bermek işi düşvâr âsân kılgıl yâ Cebbâr Âciz bolup yatkanda ferişteler kirgende ϥΨ৯߮ώ ߮ҤϞΨद̶ ϥΨ৯߮ώ Ϫ ̯߮ΫϪ ࢋ ΋
૱৷ म
߮Ҥ Ψ೯Ϣ ߮ώ࢕ϰ ଡϥΨ৯̯߮άඵ඿ΫϷ̶ਇϪࠪΫϪ१
΋
Sendin özge yok gamhâr ne kılgaymen Hudâ’yâ “Men Rabbük” dep sorganda ne kılgaymen Hudâ’yâ
Cânım cüdâ bolganda tenim munda kalganda İltip gûrge koyganda yetti kadem yanganda
Tahta üzre alganda ne kılgaymen Hudâ’yâ Sorguçılar kirgende ne kılgaymen Hudâ’yâ

Can vermek işi zor, kolay eyle Allâh’ım, Âciz olup yattığımda, melekler yanıma geldiğinde,
ÆFL]ROXS\DWWÕ÷ÕPGD߱PHOHNOHU\DQÕPDJHOGL÷LQGH߱
Senden başka yok gam gideren, ne eylerim Allâh'ım? «Rabbin kimdir?» dediğinde ne eylerim Allah'ım?
Ruhum ayrıldığında, bedenim burada kaldığında, Götürüp kabre koydukları ve yedi adım uzaklaştıklarında,
Tahta (teneşir) üzerine aldığında ne eylerim Allâh'ım? Sorucular yanıma geldiğinde ne eylerim Allah'ım?
5DEELQNLPGLU"GHGL÷LQGHQHH\OHULP$OODK
ÕP"
Жан тапсыру бiр душар, жеңiлдiк бер Аллаһым, Әлсіз болып жатқанда, перiштелер келгенде,
Сенен өзге жоқ мұң кетiрер, не қылайын Құдайым? “Раббiң кiм?” деп сұрағанда, не қылайын Аллаһым?
Жаным жүдеу болғанда, тәнiм мұнда қалғанда, Апарып көрге қойғанда, жетi қадам алыстан,
Табытқа менi салғанда не қылайын Аллаһым? Сұраушылар келгенде не қылайын Аллаһым?
*|WUSNDEUHNR\GXNODUÕYHКогда
Дух испускать – сложная работа, сделай ее проще, мой Аллах!
Кроме тебя, никто не развеет эту печаль. Что мне делать, Аллах? \HGL
«Кто DGÕP X]DNODúWÕNODUÕQGD߱
немощен я буду и придут ко мне ангелы,
твой Господь», - когда спросят, что делать мне, Аллах?
Когда моя душа отделится, а тело останется здесь, Когда положат меня в могилу и отдалятся на семь шагов,
6RUXFXODU\DQÕPDJHOGL÷LQGH QcomeHH \OHULP$OODK

ÕP"
Положенное на доски, что делать мне, Аллах? Ангелы будут спрашивать меня. Что мне делать, мой Аллах?
It is difficult to give life, make it easy O Allah! When I get weak, and angels to me
There is no one who could drive the cares away save You, what shall I do? O Allah! When I am asked, “Who is your Lord?” what shall I do? O Allah!
When my souls leaves and my body is placed When they take me and put me in a grave, and leave seven steps away,
On the wooden (funeral) bench, what am I going to do? O Allah! When the questioners come to me, what shall I do? O Allah!
59 60
“Men Rabbük” dep turganda kara kündür oşende Hoş gâyibdin yetüşti yahşı sözüm teberrük
Rabbiŋ kimdür degende ne kılaymen Hudâ’yâ Âşık bolsaŋ ey tâlib riyâzetde beliŋ bük
Kul Hoca Ahmed sen bende nefs elkide şermende Tün keçeler uhlamay yaş ornıga kanıŋ tök
Mahşer küni bolganda ne kılgaymen Hudâ’yâ Arslan Babam sözlerin işitiŋiz teberrük
“Rabbin kimdir?” deyip sorduğunda, kara gündür o anda, Hoş gâipten geldi, iyi sözüm teberrük (bereket olsun diye),
“Rabbin kimdir?” dediğinde ne eylerim Allah’ım? Âşık isen ey tâlip, riyâzette belin bük.
Kul Hoca Ahmed sen kulsun, nefs elinde pişmansın, Geceleri uyumayıp gözünden yaş yerine kan dök,
Mahşer günü olduğunda ne eylerim Allah’ım Arslan Babam sözlerini işitiniz teberrük.
«Раббiң кiм?» деп сұраса, қара күндер үстiнде Хош ғайыптан жолдаған жақсы сөзiм- тәбәрiк,
Қайта сұраса “Раббiң Кiм?” деп, не қылайын Аллаһым Ғашық болсаң, ай, шәкірт, түн ұйқыңды ада қыл,
Құл Қожа Ахмет сен пенде, нәпсiсiне өкiне, Ғибадатқа белін бүк, жас орнына қан ағып,
Махшар күнi келгенде не қылайын Аллаһым Арыстан бабам сөздерiн есітіңіз - тәбәрік.
День, когда спросят: «Кто твой Господь?» - в жизни день черный. Благие слова изложены ясно:
Когда зададут мне этот вопрос, что же делать, Аллах? Влюблен если ты, воздержанье приятно.
Смертный Ахмет Ходжа, жизнь твоя бренна, раскаян в грехах ты. Ночами молись откровенно и искренне.
В этот день, в день Страшного Суда, что мне делать, Аллах? Да будут слова Арыстан-Баба услышаны!
The moment I am asked, “Who is your Lord?” is a dark day, My pleasant words came from the unknown as a blessing,
When I am asked, “Who is your Lord?” what am I going to do? O Allah! O Disciple! If you are a lover, go through the austerities of asceticism,
O Slave Khoja! You are a slave, regretful in the hands of the inner self, Stay up at night and shed blood instead of tears from your eyes,
On Judgment Day, what am I going to do? O Allah! Hear the words of Arslan Babam as a blessing.
61 62
Arslan Babam aydılar tâliblerde yok ihlâs Tâlibmen dep ayturlar vallâh billâh nâ-insâf
Pîriŋ hâzır bolganda ne hacet Hızr u İlyâs Nâ-mahremge bakarlar közleride yok insâf
Pirge kadem koyganda yâd itme gavsü’l-gıyâs Kişi mâlın yiyürler çün dilleri imes sâf
Arslan Babam sözlerin işitiŋiz teberrük Arslan Babam sözlerin işitiŋiz teberrük
Arslan Babam dediler: Dervişlerde yok ihlâs,

Pîrin mevcud olunca, ne gerek Hızır İlyas, Dervişim ben derler, vallah billah yok insaf (ve samimiyet),
Pir yoluna girince anmayın gavsü’l-gıyâs (kutbü’l-aktâbı bile) Nâ-mahreme bakarlar gözlerinde yok insaf (ve takvâ),
Arslan Babam sözlerini işitiniz teberrük. İnsanların mallarını yerler, gönülleri değil saf,
Arslan Babam sözlerini işitiniz teberrük.
Арыстан бабам дәруіштерде ықылас жоқ деген еді,
Пірің бар болса, Қыдыр, Ілияс не керек? Шәкіртпін дер оллаһи өздерінде нысап жоқ,
Жеті кәміл пiрге де айтпас және жебе деп Көрінгенге телмірген көздерінде нысап жоқ.
Арыстан бабам сөздерiн есітіңіз - тәбәрік. Кiсi малын жейді олар -кісәпірлік мысал боп,
Арыстан бабам сөздерiн есітіңіз - тәбәрік.
Сказал Арыстан-Баб: «Нет среди дервишей искренности.
Когда путь к пиру открыт, в Хызыр-Ильясе нет надобности. Себя дервишами называют, но, ей-богу, милосердия не знают,
На пути на том не вспоминайте нравоучений ненужных». На запрещенное взоры бессовестные свои устремляют,
К словам Арыстан-Баба прислушайтесь. Жадничают и транжирят – у каждого из них душа нечиста.
Люди, да услышьте слова Арыстан-Баба!
Arslan Babam said dervishes have no sincerity
As long as you have a guiding master, why would you need Hizir Ilyas? They say, “We are dervishes.” By Allah, they have no justice (nor sincerity)
When you enter the path of a guiding master, stop remembering ghaws al-giyas They gaze at the unlawful, their eyes have no justice (nor piety)
(not even qutb al-aqtab), They consume people’s wealth, their souls are not pure,
Hear the words of Arslan Babam as a blessing. Hear the words of Arslan Babam as a blessing.
63 64
Pir hizmetin kılduk dep tâlibmen dep yürerler Zâkirmen dep zûr urar çıkmas köziden yaşı
Yiyip harâm harışnı kûlbârıga urarlar Dilleride gamı yok nâgeh agrıgay başı
Közleride nemi yok halka içre kirerler Mekr ü hîle kılurlar ma‘lûm Hudâ’ga işi
“Şeyhe hizmet ettik.” deyip “Ben dervişim.” derler, Zâkirim deyip yalan söyler, çıkmaz gözünden yaşı,
Yiyip haram ve mekruhu torbalarına doldururlar, Gönüllerinde derdi yok, ansızın ağrısın başı,
Gözlerinde yaş yok, zikir halkasına girerler, Tuzak, hîle kurarlar, Allâh’a ma’lûm (onların) işi,
Arslan Babam sözlerini işitiniz teberrük. Arslan Babam sözlerini işitiniz teberrük.
Пiр қызметiн қылдық деп, таллапын деп жүргендер Зікір сарнап күшенсе, көзден жасы шықпайды,
Жеген харам мәкрүхтi, қалтаşары толғандар Басы неге ауырсын көңілінде жоқ түк қайғы.
Көздерiнде жасы жоқ, зiкiр тобына кiргендер Құдай айла шарғымды біледі ау деп ұқпайды,
Арыстан Баба сөздерiн тыңдасаңыз тәбәрүк Арыстан бабам сөздерiн есітіңіз - тәбәрік.
Оттого, что указанья шейха выполняют, дервишами себя считают, «Я помню об Аллахе», - говорят, но слова их ложны.
Мысли же свои дурными помыслами наполняют. Живут они беспечно, их мысли ничтожны.
В круг зикра без слез входят на глазах. Обманывают и лгут, но Аллаху известны их дела.
Истина скрыта в Арыстан-Баба словах! Прислушайтесь люди к словам Арыстан-Баба.
They say, “We serve the master,” “We are dervishes” They lie by saying that they remember (Allah) without shedding tears
They consume the unlawful and fill their sacks with the reprehensible They have no worries to make them suddenly concerned,
Their eyes shed no tears, they join the chanting circles, They set traps and cheat, but Allah knows what they do
65 66
Tâlibmen dep ayturlar köŋlide yok zerre nûr Sûretleri sûfî-nakş kıyâmetdin korkmaslar
Çın tâlibni sorsaŋız içi taşı gevherdür Fısk u fücur hâsılı günâhlardın hürkmesler
Hakk›a ayân sırları yemişleri safâ nûr Riyâ tesbîh ilginde yığlap yaşın tökmesler
Dervişim derler, gönüllerinde hiç yok nur, Görünüşleri sûfî kılıklı, kıyâmetten korkmazlar,
Gerçek dervişi sorsanız içi dışı cevherdir, Fısk u fücûr işlerler, günahlardan ürkmezler,
Sırları Allah’a ma’lûm, gıdâları safâ, nur, Riyâ tesbihi elde, ağlayıp yaş dökmezler,
Arslan Babam sözlerini işitiniz teberrük. Arslan Babam sözlerini işitiniz teberrük.
Көкірегі көрсоқыр талапкермін деген кіл, Қисандаған сопыдай қыямет деп өтпейді,
Шын шәкіртті сұрасаң іші тысы кемел дұр. Шірік, пасық шімірікпес күнәм қыруар көп, дейді
Аллаға аян сырлары, адал, таза жеген нұр, Не қолына тәспі ұстап, жылап жасын төкпейді.
Арыстан бабам сөздерiн есітіңіз - тәбәрік. Арыстан бабам сөздерiн есітіңіз - тәбәрік.
Души их грешны, но зовут себя дервишами. Внешне похожи на суфиев, но Судного дня не боятся,
Истинный дервиш душой и плотью непорочен, Бесстыдств не страшатся, грехов не чураются.
Тайн его хранитель – Аллах, пища его – дела благие. Молитвы их ложны и слезы притворны.
Так сказал Арыстан-Баб, в определении истины он точен. Это сказал Арыстан-Баб. И слова его верны.
They say, “We are dervishes,” but their hearts have no light. Their appearance seems like a dervish, but they have no fear of Judgment Day
Whereas the real dervish is a jewel in and out, They commit evil and vice, and are not afraid of sins
Their secrets are known to Allah, their nourishment is purity and light They are hypocrites who do not cry and shed tears
øVWLࠍkQHWWLOHSGXkDODOPDVDQJ߱ øúUHWNÕOÕSùH\WkQELUOHGHYUkQVUGQJ߱
+kVEX]XUJODUVHQLQHGHSGXkNÕOVXQ 'vGkUÕJDVHQLQHGHSUHYkNÕOVXQ

ࢡॿ
̮ျീ ϸϰ म ̶਩ ΫϷϡ߮ώ࢕ϰ म ̶਩ Ϋϸϣ΋ୌ΋ ̮ϣϩΧΫϩ΋Ϣଌ ΨঁϪ৘̶ਣ ൉࢕Υ΍Ϫ৘ ϪलୌϩୄϞ΋Χ
࣌ত
̮ျণ߮ಋॿϸϰ ঻ Χ΋Ϋϩ΋ΧΫϩ΍ϩΫϪ৘ ήඵ ස άඵ ී ̮ϣϩΧΫϪलϡ̯߮ϩΧଔୀ߮ҤΫΎࢹ ࢓ ϰम όࣣ ਰΤ
67 68
ࢡॿ ඩ࠙
Erenlerni kılganlarnı kılalmasaŋ ̮ျീ ϷͿ߮ωΧ΍ϸϰ ঺ ࢌষ߮ϊࣞਬ΋ Dâm-ı tezvîr koyup halknı yoldın urduŋ ̮ϣϩΧΫϪ१ϡ΋ΫϩΧଔୀϡ߮ςࣜ ਭ Ύࢹ ࢓ ϰम Γά
म म
ϡϪ࡬࢓ϰ ߮ωΧࢋশΧଡ̶ਣ ඇ උ ΫϷ̭Ϋୁη߮Υ ϡϪ࡬࢓ϰ ΋ϩΫࢋশΧଡ̶ਣ ඇ උ Ϧ૒৒Ϋ ΋ΨҤΧ
Pîrsiz yörüp vird u evrâd bilelmeseŋ Şeyhlıg kılıp riyâ birle dükkân kurduŋ
İsti‘ânet tilep duâ alalmasaŋ İşret kılıp Şeytân birle devrân sürdüŋ
Hâs buzurglar seni ne dep duâ kılsun Dîdârıga seni ne dep revâ kılsun
Erenlerin yaptığını yapamasan,

Yalan tuzağı kurup halkı yoldan çıkardın,
(UHQOHULQ\DSWÕ÷ÕQÕ\DSDPDVDQ߱ <DODQWX]D÷ÕNXUXSKDONÕ\ROGDQoÕNDUGÕQ߱
Şeyhsiz gezip vird ve evrâd bilemesen,
Yardım dileyip hayır duâ alamasan, Şeyhlik yapıp riyâ ile dükkân kurdun,
Seçkin kullar sana ne diye dua etsin. Eğlenip Şeytan ile gün geçirdin,
Cemâline seni niye lâyık kılsın.
Жарандардың жасағанын жасамасаң
ùH\KVL]JH]LSYLUGYHHYUkGELOHPHVHQ߱ ùH\KOLN\DSÕSUL\kLOHGNNkQNXUGXQ߱
Пiрсiз жүрiп зiкiр тәспi бiле алмасаң Айла-тұзақ құрдырып елдi жолдан тайдырдың,
Көмек сұрап қайыр дұға ала алмасаң Шейхпын деген жалғанмен дүние мүлкін алдырдың,
Сүйген құлдар саған не деп дұға қылсын Шаттық қуып шайтанменен өз уақытыңды өткіздің,
Жамалына неге сенi лайық қылсын
<DUGÕPGLOH\LSKD\ÕUGXkDODPDVDQ߱ (÷OHQLS ùH\WDQ

шейха использовав, LOHJQJHoLUGLQ߱
Коль праведной жизнью жить ты не стремишься,
Слов праведных не знаешь, шейха избегаешь, Народ обманув, в своих целях использовал,
Молясь о желании – молитву неискренне читаешь, Лавку открыл, титул
От прочих грешников чем же ты отличаешься? В пустых потехах проводишь время свое –
6HoNLQNIfIfXOODU VDQD QdoHnotGknow

L\HGXDHWVLQ &HPkOLQH VHQL QL\HOk\ÕNNÕOVÕQ
Так от чего же Господь будет милостив к тебе?
you do not do the things that dervishes do
you walk around without a master and You set a trap of lies and mislead the people
what it means to be a disciple and remember (Allah) Pretend to be a master and opened your store through hypocrisy
If you do not ask for help and receive good prayers Enjoyed yourself and spent your days with Satan
Why would the distinguished servants pray for you? Why would He (Allah) make you worthy of His beauty?
+UXNXVUJÕOPkQYLOGkQKkGLPEROVXQ
(OYkQHOYkQNL\HUWHúUvIKLOࠍDWÕEDU

࡬࢓ ϰम ৔ ल ಻ ൢ࢘Ϡ ॓
ϡϪ ଘϪ ΫϷϛϪ ϡ߮Ϡϩ΋Ϣ Σ߮ଶ ϩ΋
ϡϪ࡬ॼϪরϓϩ߮Ҥଚ̶ਦ άතअΎࢹ ࢓ ϰम ଘϪ৔

69 70
Tevbe kılıp Hakk’a yangan âşıklarga Uçmah mülkin uman kullar tevbe kılsun ϡϪ࡬ॼϪরϞΧ߮Υϡ ΋Ψঁϩϡ߮ଶ೻ύΫϪઍऩΫϪऑ
ඩ়
Ϋ߮Ώ̶ਠ ൌ࢕Υϐ৒ ά Ϋ߮ϰ঍ ϡ΋Ϫॽ΋ϡ΋Ϫॽ΋
Uçmah içre tört arıgda şerbeti bar Tevbe kılıp hazretige yavuk bolsun
Tevbe kılmay Hakk’a yanmagan gâfillerge Hûr u kusûr gılmân vildân hâdim bolsun
Tar lahidde katıg azâb hasreti bar Elvân elvân kiyer teşrîf hil‘atı bar

Tevbe edip Hakk’a dönen âşıklara, Cenneti uman kullar tevbe etsin,
&HQQHWLXPDQNXOODUWHYEHHWVLQ߱
Cennet içinde dört pınarda şerbeti var, Tevbe edip Allah’a yakın olsun,
Tevbe edip Hakk’a dönmeyen gâfillere, Hûrî, köşkler, Cennet çocukları hizmet etsin,
Dar kabirde katı azap hüsranlığı var. Türlü türlü giyeceği şeref elbisesi var.
7HYEHHGLS$OODKࠎD\DNÕQROVXQ߱
Тәубе етiп Хақты тапқан ғашықтарға, Жұмақ мулкiн бiлген құлдар тәубе қылсын,
Жұмақтағы төрт арықта шәрбәтi бар Тәубе қылып Аллаға жақын болсын,
Тәубе етпей Хақтан тайған ақымақтарға Хор қыздары, сарай нөкерлерi қызмет етіп,
Тар қабiрде қатаң азап қасіретi бар Алуан түрлi жұмақ шапандары болсын.
Для тех, кто обет дав, исполнил его,

В раю четыре шербетных источника бьют. +Uv߱N|úNOHU߱&Мечтающие
HQQHW
Обет oRFXNODUÕ
о рае пусть обет дадут.
выполняя, духовно очистятся. KL]PHWHWVLQ߱
Того же, кто слова не исполнил своего, В раю таких грешников райские девы ждут,
7UOWUO JL\HFH÷L
who hope for Paradiseúrepent
HUHIHOELVHVLYDU
В могиле мученья жестокие ждут. На плечи же их одежды почета опустятся.
For the lovers who repent and turn towards the Truth Let the servants
There will be sherbet in Paradise flowing from four fountains By repenting, let them be close to Allah
For the heedless who do not repent and turn towards the Truth Let the houris, mansions, and servants of Paradise serve them
There will be the disappointment of being punished in a small grave. They have various clothes of honor to wear.
.DoDQ|OSJUJDNLUVHJUÕNLQJUU 8úEXWHYEHELUOHDQGDEDUJDQODUJD
8JDQø]LࠎP5DKvP5DKPkQUDKPHWLEDU <DUOÕNDQPÕúNXOODUELUOHVRKEHWLEDU

Ϋϩୌ΋̵ΫϪৗଚΫϷϔॴ߮ωϡ߮ώ࢕ ϰ म ଘϪ৔ ଚΫϸϣ߮ύΫ߮ΏϥΫέϩ΋ଘϪ৔ϥέϩΫέ߮ଶ৶

৽
ΫϩΫ߮Ҥ̶ਚ ̰ ϪঈϦ૘ॼϪরϟ৤ ߮ι̶਩ Ϫঈ̶਩ Ϫ৔ ଚΫϸϣ߮ώ৒ ϪलϞΨदࢋশ άඵ ඿ Ϧ૒ࣣ ਰϪ৘ ϔऑ
71 72
ඇ౶
Tevbe kılgan âşıklarga nûrı irür Ϋϩඟࢁอ ̵ΫϪঈଖάඵ ඿ ̯߮ΫϪঈ΍Ϫॽϩ΋ϡ̪߮ब Namâz rûze tevbe üzre barganlarga ଚΫϸϣ ߮ύΫ߮ΏϥΨ৯ͿଔୀଘϪ৔Ϫࣤਭϩ΋
ਠ േॐ ૱ॐ ࣓ন ৤ ਠ ඁ ൘થ ल ࣂ ൕ৶
δ ߮ϖॹΫ߮Ҥ
Tüni küni sâim bolsa köŋli yarur Hak yolıga kirip kadem koyganlarga
Ϋ߮Ώ̶ ΫϢ Ϋϟ Ϋϟ ΪҤ΋ϡ߮ύϩ΋ Ϋ߮Ώ̶ ϡϷୀΫϷϛϪ

Kaçan ölüp gûrga kirse gûrı kiŋrür Uş bu tevbe birle anda barganlarga
Ugan İzi’m Rahîm Rahmân rahmeti bar Yarlıkanmış kullar birle sohbeti bar

Tevbe eden âşıklara nuru erer, Namaz, oruç, tevbe üzre gidenlere
7HYEHHGHQkúÕNODUDQXUXHUHU߱ 1DPD]߱RUXo߱WHYEH]UHJLGHQOHUH
Gece gündüz oruç tutsa kalbi parlar, Hak yoluna girip yürüyenlere,
Ölüp mezara girince kabri genişler, Bu tevbeyle âhirete gidenlere,
Kâdir Rabbim, merhametli rahmeti var. Bağışlanmış kullar ile sohbeti var.
*HFHJQG]RUXoWXWVDNDOELSDUODU߱ +DN\ROXQDJLULS\U\HQOHUH߱
Тәүбе еткен ғашықтарға нұр түсер Ораза, намаз, тәубеменен жүргендерге
Күнi түнi ораза ұстаса көңiл толар Хақ жолына бұрылып келгендерге
Қашан кiрсе мазарға қабiрi кеңейер Тәубеменен ақыретке кеткендерге
Оған лайық Рахим Рахман рахметi бар Жарылқанған құлдарменен сұхбаты бар
gOSPДуши
H]DUD
Пост JLULQFH
светлеют исполняющих обет,
держащих сердца очищаются. NDEULJHQLúOHU߱ %X Wдорогой
Праведной HYEH\OH
по жизни идут, kKLUHWHJLGHQOHUH߱
Те, кто пост и обет исполняют,
После смерти с миром они покоются. Зарок выполняя, к Ахирату приближаются,
.kGLU5DEELP߱ PthoseHUKDPHWOL UDKPHWLYDU %D÷ÕúODQPÕú

For those who perform N XOODU LOHVRKEHWLYDU
Милость Господня с ними прибудет. Аллахом услышаны, милость его найдут.
Light reaches lovers who repent prayers, fast, and repent

If they fast day and night, their heart glitters For those who enter and walk on the straight path
When they die and enter the grave, their grave widens For those who go to the hereafter by repenting
My Omnipotent All-Merciful Lord have mercy. There will be conversations with the forgiven servants.
73 74
Sendin burun yârânlarıŋ kayan kitti Aşkı tigse köydürgüsi cân u tenni
Bu dünyâga meyl kılmay yıglay ötti Aşkı tigse vîrân kılur mâ vü menni
Ömriŋ âhir boldı nevbet sanga yetti Aşk bolmasa tanıp bolmas Mevlâ’m seni
Günâhıŋga tevbe kılgıl ey bed-kirdâr Her ne kılsaŋ âşık kılgıl Perverdigâr
Senden önceki dostların ne yana gitti? Aşkı değse yakıp yıkar canı, teni,
Bu dünyaya meyl etmeyip ağlayıp göçtü, Aşkı değse vîrân eder kibri, benliği,
Ömrün sona erdi, sıra sana geldi, Aşk olmasa kimse tanıyamaz Mevlâm seni,
Günâhına tevbe et, ey günahkâr! Her ne kılsan, beni âşık eyle Rabbim.
Сенен бұрын достарың қайда кеттi, Ғашықтығы тисе от боп жанар жан мен тәнi
Бұл дүниеде амал қылмай жылап өттi, Ғашықтығы тисе жоқ қылады тәкәппарлық пен менмендiктi
Өмiрiңнiң соңы келiп, кезек саған да жеттi, Ғашықтық болмаса, бiле алмайды Мәүлам ешкiм сенi
Күнәларға тәубе қылғын, әй күнәһар Не қылсаң да ғашық ет Раббым менi.
Где же друзья твои, куда они ушли? Если любовь прикоснется, и тело, и дух запылают,
Плача, с этим миром распрощались они. Если любовь прикоснется, надменность и гордость растают.
Вот, и твоя жизнь подходит к концу. О, Всевышний, невозможно познать тебя без любви.
Эй, грешник, обет исполнить будет тебе к лицу. Что бы ни было, быть мне влюбленным всегда помоги.
Where did the friends who lived before you go? When His love touches, it burns the soul and flesh
They did not incline to this world and left this world crying When His love touches, it destroys arrogance and conceit
Your life has come to an end, now it is your turn O Allah! If there were not love, nobody would know You
O Sinner! Repent for your sins Dear Lord! Whatever You do, make me fall in love with You.
$úN\ROÕJDNLUJHQOHUJHGQ\kKDUkP߱
+HUQHNÕOVDQJkúÕNNÕOJÕO3HUYHUGLJkU

Ϟ΋ඟ໓΋ΧϪ१Ϋ΋έ߮ΏϋϪॽϩ΋̵Ϋ΋έ߮Ώϔ࡭࠙
Ϟ΋ඟ໓߮ύϪ̯ࠪ߮έϩ΋Ϣଌ ΨϤণ̯߮ΫϷϔॴ߮ω
75 76
Ϟ΋ඟ໓߮ϰষ Χ̯߮Ϋϸϣ̯߮άඵ ඿ Ϧ૒ࣣ ਰϪ৘ ϔ࡭࠙

്ࣱ࢕ϰम ॴ
Aşk bâzârı ulug bâzâr sevdâ harâm Aşk sırrını beyân kılsam âşıklarga
Ϋ̯߮ΧΫϩ୏ສ ϔ ߮ω̮ျീ࢓ϰम ଡଽ

Âşıklarga sendin özge gavgâ harâm Tâkat kılmay başın alıp kiter dostlar
Aşk yolıga kirgenlerge dünyâ harâm Tag u taşka başın urup bî-hod bolup
Her ne kılsaŋ âşık kılgıl Perverdigâr Ehl ü ıyâl hânumândın öter dostlar

Aşk pazarı ulu pazar, orada ticaret haram, Aşk sırrını açıklasam âşıklara,
$úNSD]DUÕXOXSD]DU߱RUDGDWLFDUHWKDUDP߱
Âşıklara senden başka şeyler için kavga haram, Gücü yetmez, başını alıp gider, dostlar!
Aşk yoluna girenlere dünya haram, Dağa taşa başını vurup meczup olup
Her ne etsen, âşık eyle beni Rabbim! Çoluk çocuk, ev barktan geçer dostlar.
NODUDVHQGHQEDúNDúH\OHULoLQNDYJDKDUDP߱
Ғашық базары ұлы базар, ол базарда сауда харам, Ғашық сырын мәлiм етсең ғашықтарға,
Ғашықтарға сенен басқа өзге нәрсе ойлау харам, Күшi жетпес, басын ұстап кетер достар
Ғашық жолына кiргендерге дүние харам, Тауға тасқа басын ұрып ақылынан адасар,
Не қылсаң да, ғашық қылғын Раббым менi. Бала шаға, жарынан кетер достар.
$úN\ROXQD JLUHQOHUH
Ссорам и распрям GQ\DKDUDP߱
Любовь – великий рынок, торгу там места нет.
разным на рынке том запрет.
По секрету скажу вам, друзья:
Против любви мы бессильны.
Не к лицу влюбленным по плотским утехам тоска. Ей противленье приводит к безумию.
+HUQ
The H HWVHQ߱ kúÕN one H \OH
trade isE HQL5DEELP
Что бы ни было, помоги мне быть влюбленным всегда. Нет силы сильнее любви к Всевышнему.
market of love is a sublime where forbidden If I explain the secret of love to the lovers,
For the lovers, fighting for anything other than You is forbidden They would not be able to cope with and leave, dear friends!
For those who adhere to the path of love, this world is forbidden Obsessed with the Divine love, they would walk all around
Dear Lord! Whatever You do, make me fall in love with You Leave their children and family and give up their homes.
&DQGÕQNLoLSWDUvNDWNDNLUPHJQoH߱
ÆúÕNPHQGHS\DOJDQGDࠍYkNÕOPDQJGRVWODU

Ϧ૏৅Ϫঈ߮ଶ೻ϰ म ϡ߮Ώ඼̶້਩ϡ߮Ν ϡϪऔϩ΋Ϋ ΋ΨҤΧ
ণ േ ࢙ ϰम ࣱࣅ ॶ
Ζ ΋
77 78
Ϋϸ ϩΧ̮ျ ϩέΫͿΫ ΨҤΧ̮ҤΧສ ߮ଶ ΋
૏৅ ঈ ඵ ඿ ࡲ ৒ ໍ ࢹ ࡞ ࣌঍ ଌ
Dîdâr üçün cânnı kurbân kılmagunça Ϧ Ϫ ߮Ϡά ̯߮Δ ජ Ύ Ϣ Ψ৯߮Ν Kul Hoca Ahmed özdin kiçmey da‘vâ kılma
म
ΫϸΖণϩΧ̮ျേ࢙ϰ ̵ϪࠩΧϡ߮ώॹ߮Ҥࢋশ ΧϢૼϔॴ߮ω
İsmâîl dek dîdâr ârzû kılmaŋ dostlar Halk içide âşık men dep tilge alma
Candın kiçip tarîkatka kirmegünçe Âşıklıgı ulug işdür gâfil bolma
Âşık men dep yalgan da‘vâ kılmaŋ dostlar Gâfil bolup Hak dîdârın körmeŋ dostlar

Allah’ı görmek için canı kurban etmedikçe, Kul Hoca Ahmed, kendinden geçmeden iddiaya kalkışma,
$OODKࠎÕJ|UPHNLoLQFDQÕNXUEDQHWPHGLNoH߱
İsmâil (a.s) gibi cemâlullahı arzulamayın, dostlar! Halk içinde “âşığım” diye dile alma,
Candan geçip tarîkate girmeyince, Allah aşkı büyük iştir, gâfil olma,
Âşığım diye yalan iddiada bulunmayın dostlar! Gâfil olup Hak cemâli görülmez dostlar.
LOࠖDVࠗJLELFHPkOXOODKÕDU]XODPD\ÕQ߱GRVWODU࠘
Дидар үшiн жанын құрбан қылмайынша, Құл Қожа Ахмет өзің білмей дауға түспе,
Исмайлдей Алла нұрын тiлемеңдер достар, “Ғашықпын” деп ел iшiнде ауызға алма,
Жанын кешiп тариқатқа кiрмегенше, Аллаға ғашықтық ұлық iс, ақымақ болма,
Ғашықпын деп жалған дауа қылмаң достар, Ақымақтар Хақ дидарды көрмес достар.
&DQGDQ
МилостьJегоHoLS
как ИсмаилW DUvNDWHJLUPH\LQFH߱
Не потрудившись, Аллаха увидеть,
получить
Не хвались любовью своею, смертный Ахмед Ходжа,
Не кричи и не хвастай о ней средь народа.
Вы не мечтайте. В тарикат не войдя, Любовь – это дело большое, не терпит невежества.
÷ÕPGL\H\DODQLUnless
GGLDGDyou sacrifice yourE
lifeXOXQPD\ÕQ GRVWODU࠘
«Я верующий», - говоря, не лгите, друзья. Иначе закрыта к ней будет дорога.
to see Allah O servant Khoja Ahmed! Do not make such claims unless you give yourself up,
Do not desire to see Allah’s beauty like Ishmael (pbuh), dear friends! Do not say “I am a lover” among the people,
Unless you give up life and adhere to the Sufi path, Allah’s love is a great matter, do not be heedless,
Do not make the false claim of being lovers, dear friends! Allah’s beauty cannot be seen by being heedless.
.DQODUW|NSN|]OHULQJGLQWQOHUNDWNÕO߱ .XO+RFD$KPHG\DKúÕODUJDKL]PHWNÕOJDQ߱
%LUODK]DGDùH\WkQPONLYvUkQEROXU .Õ\kPHWNQDQGDJNLúLVXOWkQEROXU

ࣱ൉ৎ ෟन
ສ ߮α̮ϣϩέϩ΋̮ҤΧΨҤ୍߮Ώ̮ျീॼϪরϔॴ߮ω ϡ̰߮ శϰ म ΓΧ߮ω̶਩ϔ
࣪ ਰ άඵ ϥΧ߮ϰষ ΧϪর
ࣱ൉ৎ
ສ Ϳ΍ϸεหϞ΋ඟ໓߮ϰষ Χͽ߮Ώ္΋ϩ ϡ̰߮ శϰ ঻ Δࣽ΋Ϋ̶਩ Δࡲࡰज़ࢋඇ ඐΫหϔ࣪ ਰ Ϋ΋Ϫऒ
79 80
ࣱ൉ৎ म ਌ ࡑ৆ ॐ ऒ ल
Âşık bolsaŋ Bâyezîd dek özüŋ satkıl ສ ༚ΫϸϣϪ৔Ϣଌ Ψళอশ ΫϷέϪঈ΍ϪঈϪ৔Ϋϸϣ༚ Bu dünyâda fakîrlikni âdet kılgan
శ ϰ
ϡ̰߮ Δक़Ϊ೯̯߮ΫϷ̶ Ψଶ ΋ଥ΋Ϫ ϛϪ
਌ই
ΫϪॽϪরϡ΋ୌϩ̶ਔ ࢘Ϡϡ߮ςࣜ ਭϥΧϦ૗ࡗॺάඵ ැ ΫϪॽϪরϡ߮ς࢔α̶ ϋ ΋Ψ৯΋ϡϪঈΔक़߮ϰम
Vallâh billâh dünyâ harâm taşlap atkıl Hârlık tartıp meşakkatni râhat bilgen
Kanlar töküp közleriŋdin tünler katkıl Kul Hoca Ahmed yahşılarga hizmet kılgan
Bir lahzada Şeytân mülki vîrân bolur Kıyâmet kün andag kişi sultân bolur

Âşık isen Bâyezîd gibi kendini sat, Bu dünyada fakirliğe alışan,
ÆúÕNLVHQ%k\H]vGJLELNHQGLQLVDW߱
Vallah billah dünya haram, fırlatıp at, Hor görülen, sıkıntıyı rahatlık bilen,
Kanlar döküp gözlerinden geceye kat, Kul Hoca Ahmed, iyilere hizmet eden,
Bir anda Şeytan mülkü (dünya) harâb olur. Kıyâmet günü böyle kişi sultan olur
9DOODKELOODKGQ\DKDUDP߱IÕUODWÕSDW߱ %XGQ\DGDIDNLUOL÷HDOÕúDQ߱
Ғашық болсаң Биязыттай өзiңдi сат, Бұл пәниде кедейлiктi әдет қылған,
Шыны керек дүние харам лақтырып ат, Тарлық көрiп машақатты рахат бiлген,
Қан төгiлiп көзiңдi iлмей түндер қатқыл, Құл Қожа Ахмет, жақсыларға қызмет берген,
Бiр мезетте шайтан мүлкi ойран болар Қияметте бұл кiсiлер сұлтан болар.
.DQODUG |NSэтот мирJ |]OHULQGHQ

Если влюблен ты, выбери Баязида дорогу.
Оставь и его страсти, ей-богу! JHFH\HNDW߱ +RUJ|UOHQ߱
Большие трудности V ÕNÕQWÕ\Õ
и лишения претерпел, UDKDWOÕNELOHQ߱
Ходжа Ахмед к бедности привык,
Стремись к духа развитию, сознание очищай. Ради дел благих трудиться не отвык.
%LUDQGDùH\WDQ
If you are in P ON ࠖGQ\Dࠗ KDUkEROXU .XO+RFD
Those$
who KPHG߱
get used to povertyLin\LOHUH KL]PHWHGHQ߱
Пожитки и страсти – все бренно, так и знай. В Судный день вознагражденным быть – таких людей удел.
love like Bayezid, sell yourself, this world,

By Allah, the world is prohibited, throw it away Who are belittled and who consider hardship as comfort
.Õ\kPHWJQE|\OHNLúLVXOWDQROXU
Shed blood from your eyes and mix it with the night Who serve the good people, O servant Khoja Ahmed!
Satan’s property (this world) will become devastated in an instant. Such people become sultans on Judgment Day.
81 82
Âşık bolsaŋ kiçe kündüz aşk istegil Derviş men dep tâat kılur halk içinde
Tâat kılgıl kiçe kopup hîç yatmagil Riyâ kılıp yügürüp yörer anda munda
Âkıl bolsaŋ nâdânlarga sır aytmagil Allah üçün tâat kılgan derviş kanda
Çın dervişler tâatların pinhân kılur Çın dervişler tag u çölni mekân kılur
Âşık isen gece gündüz aşk iste, “Ben dervişim.” deyip halk içinde ibâdet eder,
İbâdet et, gece gündüz hiç yatma, Riyâ içinde orada burada dolaşır,
Akıllıysan câhillere sır verme, Allah için ibâdet eden derviş nerede?
Gerçek derviş ibâdeti gizli yapar. Gerçek derviş dağı, çölü mekân eyler.
Ғашық болсаң күндiз түнi ғашық тiле, Дәруішпiн деп ғибадат етер дей ел iшiнде,
Ғибадат ет күндiз түнi көз iлместен Рия жасап анда мында жүгiрiп,
Ақылың болса надандарға сыр айтпағын Алла ушiн құлдық қылған дәруіш қайда,
Шын дәруіштер ғибадатын тыныш жасар. Шын дәруіштер тау мен шөлдi мекен етер.
Если ты влюблен, помни об этом и ночью и днем, Молясь средь народа, «Я дервиш», - он говорит,
Сутки на пролет в молитве проводи. С куцыми мыслями беспечно по окрестностям бродит.
Болтунам тайн своих не доверяй, если ты умен. Где же дервиш, что в мыслях о Господе время проводит?
Истинный дервиш молится один. Такой в уединении в горах и пустынях сидит.
If you are in love, ask for love day and night Saying “I am dervish”, [he] performs acts of worship in public,
Perform acts of worship, do not sleep day and night Wanders here and there in hypocrisy,
If you are smart, do not reveal your secrets to the ignorant Where is the dervish who worships for the sake of Allah?
A true dervish performs his acts of worship secretly. A true dervish accepts mountains and deserts as his abode.
83 84
Kuruk zâhid Hak aşkını közge ilmes Keliŋ yıglıŋ zâkir kullar zikr itelük
Cennet izlep dîdârını talep kılmas Zâkirlerni Hudâ bî-şek söyer irmiş
Âşıklarnı nâlesige kulak salmas Aşksızlarnı îmânı yok ey yârânlar
Bu dünyânı arka taşlap atkanı yok Dûzah içre tınmay dâyim köyer irmiş
Kuru zâhid Hak aşkını aramaz, Gelin toplanın zâkir kullar zikredelim,
Cennet’i ister, Hak cemâlini talep etmez, Zikredenleri Allah şüphesiz sever imiş,
Âşıkların inleyişine kulak vermez, Aşksızların imanı yok ey dostlar,
Bu dünyayı arkaya atıp vaz geçemez. Cehennem’de sürekli bunlar yanar imiş.
Құр тақуа Хақ ғашығын iздемес, Келiңдер жығылайық зiкiршiлер зiкiрге,

Жұмақ тiлер, Хақ жамалын тiлемес, Зiкiршiнi Алла еш күмәнсiз кешер екен,
Ғашықтардың көз жасына мән бермес, Ғашықсыздың иманы жоқ ей достар,
Бұк пәнiден бастартып хаққа келмес Тозақта тынбай олар жанады екен.
Тот, кто не искренен, Богослужения лишь только формы соблюдает, На зикр соберемся, друзья мои!
В рай попасть хочет – В раю его лишь дарованья привлекают. Зикра совершенье – показатель истинной любви.
На зовы праведников вниманья он не обращает. У нелюбящих, друзья, веры нет.
Плотские страсти в этом мире его прельщают. В аду они горят тысячу лет.
A rigid ascetic does not look for the love of the Truth, O Remembering servants! Let’s gather around and remember Allah,
He asks for Paradise, but not the beauty of the Truth Undoubtedly, Allah loves those who remember Him,
He does not listen to the lamentations of the lovers Dear Friends! Those who are not in love have no faith,
He can not give up and leave this world behind. They are the ones who will forever burn in Hell.
LNR\PDVHFHOKHUJL]QLoHKNPLQJUHYkQEROVD߱
+NPHWELUOHkOHPQLHJHU]vUX]HEHUNÕOVDQJ

̮ϣ߮β࢓ϰ म ජࡶॣϢଌ Χ߮ϰষ Χ଒Δࠥ߮αϛ߮εϩ΋ΫϩΨ৯Ϫঈ΋඼້
̮ϣ߮β࢓ϰ म ΫΪঌϢଌ ΨϤণΫ߮Ώ̮ျൊ࢘Ϡϛ߮ϠΨ৯έ඼່ϡέ

85 86
૘ॼ র ΋ േࢇΡ ૏࣌ ষ ໋ ऋ ৷ ल ਣণ
Kara kündür uşal sâat ki dünyâdın sefer kılsaŋ Ϧ Ϫ ϡ ϩΫ̮ျ Ϧ ච ଽສ ΋ί߮ଶ Ϫ ̶ Hû erresin alıban nefs başıga salıban
േॿ
̮ϣ߮β࢓ϰ मୀέϩୌέඟ໊΋̶ਣ ߮ωଔୀΔक़ϪࢆΡ
Zen u ferzend mâl u mülkiŋ barısındın güzer kılsaŋ Tüni küni tâlibler cânnı kurbân kılıŋlar
Seni koymas ecel hergiz niçe hükmiŋ revân bolsa Halka içre Hû diŋiz aşk otıga yanıŋız
Hükûmet birle âlemni eger zîr u zeber kılsaŋ Ten cân birlen tâlibler tekbîr başlap aytıŋlar

Bu dünyadan sefer edip öleceğin vakit, kara gündür, Hû bıçkısını alarak nefsin başına koyarak
Q\DGDQVHIHUHGLS|OHFH÷LQYDNLW߱NDUDJQGU߱
Kadın, çocuk, mal, mülk hepsinden vazgeçtiğin gündür, Gece gündüz dervişler, canı kurban ediniz.
Ne kadar hükmün geçse, gücün olsa da ecel seni serbest bırakmaz, Halkada Hû deyiniz, aşk ateşine yanınız,
Devleti ve dünyayı alt üst etsen bile, o gün ölüm günündür. Ey dervişler, beden ve ruh ile önce tekbir getiriniz.
FXN߱PDO߱PONKHSVLQGHQYD]JHoWL÷LQJQGU߱
Уақыт келiп қара күнi бұл пәнiден сапар қылсаң, Ху пышағын алып аб напсi басына қойып аб,
Әйел, перзент мал мүлкiң артта қалса, Күнi түнi дервиштер жаның құрбан етiңдер.
Қаншалықты күштi болғыл ажал қоймассені, Зiкiрде ХУ дейiңiз, ғашық отына күйiңiз,
Дәулеттi де дүниенi де қылсаң да астан кетсең, ол күн сенiң өлiм күнiң. Тән жан менен талаптар тәкбiр бастап айтыңдар.
DUKNPQJHoVH߱День,
ЭтоJвремя,
FQ когда тыR OVDвсе:Gжену,
оставишь DH FHO
детей, VHQL
нажитое – об этомV HUEHVW
когда простившись с этим миром, ты отойдешь в мир иной – день черный,
помни!
В жертву Господу себя принося,
И днем и ночью дервиши молятся.
Насколько бы ни простиралась твоя власть, смертный час тебя не отпустит. Пусть все присоединятся к пламени любви!
EÕUDNPD]߱
Даже если ты перевернешь с ног на голову весь мир – час смерти наступит. Единый и Сущий Аллах, молим, нам помоги!
The day you die and leave this world will be a dark day, Take the saw of “Hu” and place it over the head of the carnal self,
It is the day that you will give up all women, children, property and goods, O dervishes! Day and night, sacrifice your carnal selves.
GQ\D\ÕDOWVWHWVHQELOH߱RJQ|OPJQQGU
No matter how powerful and influential you are, death will not let you go Say “Hu” in the circles and burn in the fire of love,
Even if you turn the world and the state upside down, it is your day of death. O Dervishes! First pronounce the takbir with flesh and soul.
.LUHU&HQQHWLoLJHúkGXKDQGkQ
+XGk\LPH\OHJH\PHVUXUXúkGkQ

ख़ ૘় ৔ ࣓঍ ৤
ϟ Ϧ Ϫ ϟ ϟ ΫϷΔ࢟ࢇΡ̶ਣ ඇ ඖ
ࢇ΢
ϟ࠰̶ਟ Ϧ૛ඁ౱΋̶਩ Ϳ̵߮ώ࢕ϰ म ΋Ψ೯

87 88
΋ ঩ ഺ ൒৆ ࢸए ΋ ໊
Meni hikmetlerim kim tutsa muhkem ϡ ΨϤ ϩΧ߮ε̰߮ ΋Δ Ϋ ඟ Çerâg bolup öçmegen din yolıdın yanmagen
ඥज़
ϡ΋Χ߮εϩΫϩά ̵̯߮ϸҤ ΋ϟ৤ ΋Ψ೯
Hudâ kılgay anı elbette bî-gam Nâ-hak işni itmegen adâletlig Ömer’dür
Kirer Cennet içige şâd u handân Miskîn Ahmed kılgıl yâd kılgıl acziŋni bünyâd
Hudâyim eylegey mesrur u şâdân Şâyed rûhı şâd kılgay adâletlig Ömer’dür

Kim benim hikmetlerimi sağlam tutar, uygular, Kandil olup sönmeyen, din yolundan ayrılmayan,
PEHQLPKLNPHWOHULPLVD÷ODPWXWDU߱X\JXODU߱
Allah onu gam ve tasadan uzak tutar. Haksız bir iş yapmayan, adâletli Ömer’dir.
O kişi Cennet’e mutlu olarak girer, Fakîr Ahmed yâd eyle, aczini itirâf eyle,
Allahım onu mutlu ve mesûd eyler. Belki ruhu şâd olur, adâletli Ömer’dir.
$OODKRQXJDPYHWDVDGDQX]DNWXWDU
Хикметiмдi кiмде кiм тұтса бекем, Болып өшпеген, дiн жолынан таймаған
Алла оны еш мұңсыз қылса екен. Қара ниет бiлмеген, әдiлеттi Омар ғой.
Кiрер жұмақ iшiне шадыманмен, Мiскiн Ахмет жадыңа ал, әлсiздерге көмек бол,
Аллахым бөлесiн оны бақытпенен Мүмкiн рухы шат қылар, әдiлеттi Омар ғой.
2NLúLТого,
&HQQHWࠎH
Аллах сохранит от печалей иP XWOXRODUDNJLUHU߱
кто прислушается к моим словам,
драм.
Честный и справедливый Омар
Как негаснущая свеча, не сходил с Аллаха пути.
Будет его душа с легкостью принята в рай. Признайся в своей слабости, Ахмед,
$OODKÕP Ronto
QX PXWOX
and applies it, YHPHVGH\OHU
Аллах, таким людям счастья и любви большой дай! И, может, верный Омар счастье поможет тебе найти.
Whoever holds my wisdom He does not become a candle that dies; he does not leave he path of religion
Allah keeps him away from worries and concerns He does not do injustice; he is Umar the Just.
He happily enters Paradise O poor Ahmed! Remember him, admit your weakness,
Allah makes him blissful and happy. Maybe his soul will be happy, he is Umar the Just.
6HKHUOHUGHROJOOHU߱VHQkD\WXUEOEOOHU߱
.LPD\WXUNLP%LUX%DU߱VHKHUYDNWLLoLQGH

൒ ৆ ਠम ।
ම ૼ ड़ ്ࣱॹ র
ϥΨϤ ΋̶ ϩ඼ Ϣ ΄ ̵΋ສ Ϫ Ϋ ΋Ψϰ঻
ϥΨϤ൒৆ ΋̶ਠम ϩ඼ම।Ϣଌ Ψ৬ϩ΋̶ਣ ൊϣϩέϩ΋Ϋ߮ϖৎϪल

89 90
࣫ൎΏ ࣥಬ
Kahhâr atlıg kahrıŋdın korkup yığlar Hoca Ahmed Bîdâr bolgıl ey mü’min seher vakti içinde উ ϛϩ΋΋ΧΫϷ඼ම।
ΫϷສ ΫϪ ΋߮ϤহΫϷສ
ϥΨϤ൒৆ ΋̶ਠमϩ඼ම।Ϋ߮Ώϩάඵැ ϟ࣓ ঍ ΫϪࣥಬ΋ϟ࣓ ঍

Rahmân atlıg rahmındın ümîd tutar Hoca Ahmed Kotkar öziŋni otdın seher vakti içinde
Günâhım köp ilâhım kiçürgey sen günâhım Seherlerde ol güller senâ aytur bülbüller
Barça kullar içinde âsî kuldur Hoca Ahmed Kim aytur kim Bir u Bar seher vakti içinde

Kahhâr adlı kahrından korkup ağlar Hoca Ahmed, Ey mü’min, uyan seher vaktinde,
(\PࠎPLQ߱X\DQVHKHUYDNWLQGH߱
Rahmân adlı merhametinden ümitlidir Hoca Ahmed. Kendini kurtar cehennemden seher vaktinde.
Günâhım çok Allahım, bağışla sen günâhım, Seherlerde o güller, senâ edip över bülbüller,
Bütün kullar içinde, âsî kuldur Hoca Ahmed. Kim Bir ve Var (Allah'ım) der ise seher vaktinde.
.HQGLQLNXUWDU&HKHQQHPࠎGHQVHKHUYDNWLQGH
Қаһар атты каһардан қорқып жылар Қожа Ахмет, Ей Мүмин оян сәре уақыты iшiнде,
Рахман атты рахмет күтiп үмiт етер Қожа Ахмет. Өзiңдi құтқар тозақтан сәре уақыты iшiнде,
Күнәм жетед, кешiрiм өтiнем Аллахым, Сәреде гүлдер ашылып, бұлбұл сайрайды,
Барша құлдың iшiнде, күнәхары Қожа Ахмет. Бiр Аллаға сиынып сәре уақыты iшiнде.
Пред Господствующей силой склонился Ахмед Ходжа,

На Милостивое сострадание надеется Ахмед Ходжа, 6HKHUOHUGHRJ OOHU߱ VHQk
Эй, мумин, проснись на заре!
Спаси свою душу – Аллаху HGLS|YHUEOEOOHU߱
помолись!
Моих грехов слишком много, Аллах, прошу, их прости, Розы распускаются у тех в душе,
.LP%LUYH9DUࠖ$OODKÕPࠗ Gdawn,
HULVHVHKHUYDNWLQGH
Быть праведным смертным прошу меня научи. Кто молится Аллаху на заре.
Khoja Ahmad waits in fear of the suppression of the Subduer, O believer! Wake up at
Khoja Ahmad is in hope of the mercy of the All-Compassionate, Save yourself from Hell at dawn
O Allah! I have numerous sins, please forgive me my sins, Roses and nightingales praise at dawn
Khoja Ahmad is the disobedient one among all servants. Whoever says (He is) One and Exists at dawn.
1HWLOHVHROEXOXUGHUYvúOHUVRKEHWLQGH +HPvúH\DKúÕOÕNNÕOJÕONLWHUVLQXúEXGQ\kGÕQ߱
+HUVÕUODU]kKLUEROXUGHUYvúOHUVRKEHWLQGH .Õ\kPHWkEÕU\ÕJDNHUHNKQLFL÷HUNÕOVDQJ

൑થ ζী ΋ ঈ ॒ ϣ ࣱम ৳
ං ൺ
ϥΨϤ Ϋϸ ϩభΫ ΫϪ ϛ߮ଶ Ϋϸ ΋ୌ΋ ສ ߮ε߮ଶ ୀୀࢋশ Ϋ߮ΏϦ૒৒ Ϋ΋ඣ໑̮ျඇ ൾ ൉৒ ϸΥ
൑થ ඌ࢓ Ξ ख़
ං ൺ ৗ ඇ
ϥΨϤ Ϋ߮ύ߮ҤΫϪ ϥΨϤ Ϋϸϣ΋ୌ΋ ̮ϣ߮β࢓ϰ म ΍߮ΐ঍̮ϣජࡂভ̭΋άඵ ඿ Γάධථ΍ϪॽͿϢଌ ΧΫϸ̯Ϫॽϩ΋
91 92
൑થ ζী ॽ র ૘࢓ϰ঺ ෲ ౶ ࣱ ്࢕ϰ म ਿϰുࡑ৆ ൕঙ

Erenler cemâl körer dervîşler sohbetinde
ං ൺ
ϥΨϤ Ϋϸ ϩభΫϪ Ϫ ϛϩ΋Ϧ ଡ Halâyıknıŋ mezârıga barıp bir bir temâşâ kıl ϡΧ߮ϰষ ΧϪࣤਭϩ΋Ϣૺάන ສ ϔ࣪ Ϧ૙ࣂ
൑થ ζী ॽ র
ൺ
ϥΨϤ Ϋϸ ϩభΫϪ Ϫ ଽ߮υΫϷάໆଽ
ං ̮ϣ߮β࢓ϰ म ඟࢁ̩ϡϪऒ̭΋άඵ ඿ ଚ̶ਪϩΫ΍ͿΔक़߮ϰम
Erenler meclisinde nûr yağar sohbetinde Ölüglerdin alup ibret kerek bağrıŋ kebâb kılsaŋ
Ne tilese ol bulur dervîşler sohbetinde Hemîşe yahşılık kılgıl kitersin uşbu dünyâdın
Her sırlar zâhir bolur dervîşler sohbetinde Kıyâmet âb-ı rûyıga kerek hûn-i ciğer kılsaŋ
(UHQOHUFHPkOJ|UUGHUYLúOHUVRKEHWLQGH
Erenler cemâl görür dervişler sohbetinde, İnsanların mezarlarına gidip tek tek bak,
(UHQOHUPHFOLVLQGHQXU\D÷DUVRKEHWLQGH øQVDQODUÕQPH]DUODUÕQDJLGLSWHNWHNEDN߱
Erenler meclisinde nur yağar sohbetinde, Ölülerden ibret alıp bağrını kebap eyle (dertlen),
Ne dilese onu bulur dervişler sohbetinde, Dâimâ iyilik yap, (sonunda) gidersin bu dünyadan,
Her sır ortaya çıkar dervişler sohbetinde. Kıyâmetin yüzsuyuna ciğer kanı dökmelisin (çok çalışıp hazırlanmalısın).
1HGLOHVHRQXEXOXUGHUYLúOHUVRKEHWLQGH gOOHUGHQLEUHWDOÕSED÷UÕQÕNHEDSH\OHࠖGHUWOHQࠗ߱
Ерендер жамал көрер дәруіштер сұхбатында Халайықтың мазарына барып қара,
Ерендер мәжiлiс етсе нұр жауар сұхбатында Өлiлерден ғибрат алып, бауырыңмен мұңдасқын,
Не тiлесе сол болар дәруіштер сұхбатында Әрдайым игiлiк қыл, соңында өтерсiң бұл фәниден,
Бүкiл сырлар ашылар дервиштер сұхбатында Қияметте абырой керек бауырыңның қанын төксең.
+HUVÕURUWD\D oÕNDU GHUYLúOHU

В разговоре святых священный лик проявляется,
В разговоре святых священный свет зажигается. VRKEHWLQGH
'kLPkL\LOLN\DS߱ࠖVRQXQGDࠗ
Пусть смертные такимJ LGHUVLQ
важную вещь для E
Посетите кладбище – умерших приют,
образом Xпоймут.
себя GQ\DGDQ߱
Что ни пожелают, найдут – дервиши благословенные. Делайте добро, ведь однажды и мы уйдем из этого мира.
.Õ\kPHWLQ\]VX\XQDFGoL÷HU
and look atN
theDQÕ G|NPHOLVLQ ࠖoRNoDOÕúÕS
С помощью беседы дервишей истины проявлены. Давайте подготовимся и уйдем красиво.
Those who have attained the Divine Truth see beauty in dervish gath erings people’s graves one by one
Light showers in the gatherings of those who have attained the Divine Truth. Take heed from the dead and burn your heart (be sorry)
KD]ÕUODQPDOÕVÕQࠗ
Whatever they desire, they find it in dervish gatherings Always do good; (in the end) you will leave this world
All secrets become apparent in dervish gatherings. For the Hereafter, you should have your liver bleed (strive hard to be prepared)
1L\\HWNÕOGXN.DࠍEHJHKDN0XVWDIkUDY]DJD߱
1DVvENÕOJÕOEDUoDJDUÕ]kEROXQJGRVWODUÕP

ϟ৤ ΫϸΖণϩΧ̮ϣϪॽϪর߮νΫ̯߮Ϧ૚ൌঅϓϩΨ࢘ϰ म ࢌඇ ඓ
৤ Ζ ণ ॽ র ඵ ෩৷ శϰ঍ ඵ෩৷ ଭ
93 94
ϟ Ϋϸ ϩΧ̮ϣϪ Ϫ ߮νΫή ̰߮ ή ̰߮ ϩ΋߮Ҥ

ਊ ઌ੪ ॡ ऑ ૚ൌঅ ࢘ϰम ඇඓ
Niyyet kılduk Ka‘bege rızâ boluŋ dostlarım ̯߮ଙϩΫ̶ ϔ ̯߮Ϧ ϓϩΨ ࢌ Ka‘be sarı köçelük zâlimlerdin kaçalük
ϟ৤ΫϸΖণϩΧ̮ϣϪॽϪর߮νΫ̯߮ଥΫ߮Ώ
̵߮ώ࢕ϰ म Ύࢹ ઈো
Ya ölgeymiz kelgeymiz rızâ boluŋ dostlarım Oğul kızdın kiçelük rızâ boluŋ dostlarım

Niyyet kılduk Ka‘bege hak Mustafâ ravzaga Tilim sorsam karar yok garîb ölse sorar yok
Nasîb kılgıl barçaga rızâ boluŋ dostlarım Yimişlerde helâl yok rızâ boluŋ dostlarım

Niyet ettik Kâbe’ye râzı olun dostlarım, Kâbe’ye doğru göçelim, zâlimlerden kaçalım,
1L\HWHWWLN.kEHࠎ\HUk]ÕROXQGRVWODUÕP߱
Ya ölürüz, ya geliriz râzı olun dostlarım, Oğul kızdan vaz geçelim, râzı olun dostlarım.
Niyet ettik Kâbe’ye, hak Mustafa ravzasına, Dilimden istesem duramaz, bir garip ölse soran olmaz,
Nasip kılsın herkese, râzı olun dostlarım. Yiyeceklerde helâl kalmadı, (gidişime) râzı olun dostlarım.
<D|OU]߱\DJHOLUL]Uk]ÕROXQGRVWODUÕP߱
Ниет қылдық Қағбаға риза болғын достарым, Қағбаға қарай көшейiк, залымдардан қашайық,
Не өлгеймiз, не қалғаймыз риза болғын достарым, Ұл қыздардан кетейiк, разы болғын достарым,
Ниет қылдық Қағбаға , Хақ Мұстафа раузасын, Тiлiмнен сұрасам тоқтау жоқ, пақыр өлсе сұрау жоқ,
Нәсiп етсiн бәрiне, риза болғын достарым. Жеген де халал қалмады, кетемiн, разы болғын достарым.
1L\HWHWWLN.kEHࠎ\H߱
Будем жить илиKжеDN
умрем –0 XVWDID
Ниет-намерение прочитали, Аллаху подчинимся.
Господу покоримся. UDY]DVÕQD߱ Уйду я к Каабе, уйду от тиранов.
Оставлю привязанности, буду покорным.
Ниет-намерение перед Каабой прочитали. Проститься хочу, смерти час не заметят.
1DVLSNÕOVÕQ
We setK
outHUNHVH߱ Uk]ÕmyRdearOXQ
friends! GRVWODUÕP
Пусть каждый сможет это сделать, друзья мои. Я мир оставляю. Люди, это примите.
for the Ka’bah, be contented Let’s migrate towards the Ka’bah, escape from the oppressors,
We either die or come, be contented my dear friends! Let’s give sons and daughters up, be contented my dear friends!
We set out for the Ka’bah, for the garden of Mustafa My tongue shall not stop, even if I so wanted. Nobody shall ask when a stranger dies
May He bestow it upon everybody! Be contented, my dear friends! No lawful food is left, be contented (with my departure) my dear friends!
.k]vEROJDQkOLPOHU߱SDUDUúYHW\LJHQOHU߱
$QGDJkOLPFk\ÕQÕ߱QkUÕ6HNDUࠎGDN|UGP

ൖ̰ ৽ ࣓ංඔ
Ϋϸϣ߮ώॹͿϢ Ϫঈϟ Ϋϸϣ߮ώ࢕ϰ म ߮Φ।άඵ ෆ
಻
ϞϩΧΫϪঈϥΨϤඁ౱୉Ϫঈ̶ਘ ΋඼෻ঙΫϷΫ߮ҤΫ߮Ϩघ
95 96
Allah digen bendeni câyın Cennet’de kördüm Hayır sehâ kılganlar yetîm köŋlin alganlar Ϋϸϣ̰߮ ഺশ ΓϪॴΫϥΫ̡߮Ϋϸଶॿ߮ωϡ߮ώॹϪর̶િ ༚
ϞϩΧΫϪঈϥΧජࡺॣΫฬ̶਩ ̶ਪ߮Νϟॿ߮ωϋ ΋Ψ৯΋

Hûr u gılmân cümlesin karşı aldıda kördüm Çehâr yârlar hemrâhı Kevser lebinde kördüm
Tüni küni uhlamay Hû zikrini aytkanlar Kâdî bolgan âlimler para rüşvet yigenler
Melâikler hemrâhı Arş’nı üstide kördüm Andag âlim câyını nâr-ı Sekar’da kördüm

“Allah” diyen kulun mekânını cennette gördüm, Hayır, cömertlik yapan, yetim gönlünü alanı,
+D\ÕU߱F|PHUWOLN\DSDQ߱\HWLPJ|QOQDODQÕ߱
Hûrî gılman hepsini onun huzurunda gördüm. Dört halifeyle beraber Kevser başında gördüm.
Gece gündüz yatmayıp Hû zikri söyleyenleri, Kadı olan âlimler, para-rüşvet yiyenler,
Meleklerle birlikte Arş’ın üstünde gördüm. Öyle âlim yerini, Cehennem ateşi gördüm.
'|UWKDOLIH\OHEHUDEHU.HYVHUEDúÕQGDJ|UGP
Алла деген құлының мекенiн көрдiм жұмақта, Қайыр, жомарт, жетiм көңiлiн аулаған,
Хор қыздар мен ғылмандар бәрі соның алдында, Төрт халифа жанында, Кәусар бұлағы басында,
Күнi түнi көз iлмей “ХУ”зiкiрiн сөйлеген, Жауыз болған ғалымдар, парақорлық қылғандар,
Перiштенiң жанында ұлы Аршын үстiнде. Мұндай ғалым мекенi, тозақ отына жанғандар
Грешник, говорящий: «Аллах», - в рай попал,

Прислуживание гурий и юношей там познал. .DGÕRODQkOLPOHU߱
С четырьмя халифамиS DUDUúYHW
Праведники, добро и щедрость творящие,
у берегов Каусара. \L\HQOHU߱
Ночью и днем не спящих, зикр произносящих Кадии же, взятки берущие,
g\OHkOLP\HULQL߱
I saw those who&
do HKHQQHP
goodness, give charity, and gainD
theWHúL J|UGP
У подножия трона Аллаха с ангелами я видал. Сгорают в пламени ада.
I saw the abode of the servants who say “Allah” in Paradise or phans’ hearts
I saw male and female servants in their presence Together with the four caliphs by the fountain of Kawthar
I saw those who stay awake and say “Hu” all night The scholars who became judges, those who accept bribes,
Together with angels above the Throne. I saw their abode as Hell fires.
&HPkDWJHEDUPD\LQWHUNLQDPk]NÕOJDQODU߱ .XO+RFD$KPHGNkQDoWÕ߱GUUJKHUQLVDoWÕ߱
ùH\WDQELUOHELU\HUGHGHUNLHVIHOGHN|UGP
7ÕQJODPDJDQEXV|]QL߱JDIOHWLoLQGHN|UGP

Ϋϸϣ̯߮άඵ ැ ̵ϪࣥਮϔऑฬΫϷϟ ॿ߮ωϡ߮ώॹϪর̶ਠ ൈग़ ϡ̰߮ ശশ ହͿ̶਩ ΫϷϢૼ΄ड़ϡ̰߮ ശশ ΋ϟ࢙υ΍ϪॽϪরϟॿ߮υ

ඩࡏख़ ॽ ৘ ΋ ້
ϞϩΧΫϪঈϥΨঌϩ඼່Ϫঈο΋άඪ̶਩ ̶ਪ߮Ν̶ਠ ൈग़ϋ ΋Ψ৯΋ ঈ ಻ ౱ ल
97 98
ϞϩΧΫϪ ϥΧଝΫͿϢ Ϫ ϥΧά ̭Ϫ έϪ ඼
Müftî bolgan âlimler, nâ-hak fetvâ bergenler Ϋϸϣ߮ώ࢕ϰ म έ߮ଶ৶̭ୃ஖߮ϠΫ߮Ώ̯߮Δ

ࠥ߮ଶ॒ Zâlim bolup zulm itken mü’minlerni ağrıtkan ̶ਠপ ߮α̶਩ ଽϪঈభ̶ਠপ Ϳϡ̯߮Ψଶॐ΋ଥ΋ϪऒϛϪल
࢝ॣ ഹ ඇඐ
ϞϩΧΫϪ ϥΧສ ΋̭భϥΧάඵුୀଔୀϡ߮ςࣜ ਭ
ঈ ϞϩΧΫϪঈϥΨϤ൒৆ ΋ࢌ࢑ϒ̶ࠠ਩ έϪ१Ϫরϡ̰߮ ଯϸ̰
Andag müftî câyını Sırât köfrükte kördüm Kara yüzlük mahşerde kolın arkada kördüm
Cemâatge barmayin terk-i namâz kılganlar Kul Hoca Ahmed kân açtı dürr ü güherni saçtı
Şeytan birle bir yerde derk-i esfelde kördüm Tıŋlamagan bu sözni gaflet içinde kördüm

Müftü olan ve haksız fetvâ veren âlimleri, Zâlim olup zulm eden, mü’minleri inciten,
0IWRODQYHKDNVÕ]IHWYkYHUHQkOLPOHUL߱ =kOLPROXS]XOPHGHQ߱PࠎPLQOHULLQFLWHQ߱
Böyle müftülerin yerini Sırât köprüsünde gördüm. Kara yüzlü mahşerde kolu arkaya dönmüş gördüm.
Câmiye cemaate gitmeyip namazı terk edenleri, Kul Hoca Ahmed hazîne açtı, inci ve cevher saçtı,
Şeytan ile aynı yerde, Cehennem çukurunda gördüm Bu sözü dinlemeyeni gaflet içinde gördüm.
OHPIWOHULQ\HULQL6ÕUkWN|SUVQGHJ|UGP
.DUD\]OPDKúHUGHNROXDUND\DG|QPúJ|UGP
Мүфти болған ғалымдар, әдiлетсiз пәтуа бергендер, Залым болып зұлымдық еткен, мүмiндердi жылатқанды,
Мұндай мүфтилер мекенiн сират көпiрiнде көрдiм мен. Қара жүздi Махшарда қолын артта көрдiм мен,
Мешiт-жамағатқа бармайтын намаздан бас тартқандар, Құл Қожа Ахмет қазына ашты, гауһар менен iнжу шашты,
Әзәзiлмен бiр жерде, тозақ түбiнде көрдiм мен. Мән бермегенді бұл сөзге қапаланғанын көрдiм мен.
PL\HFHPDDWHJLWPH\LS QDPD]ÕWHUNHGHQOHUL߱
Муфтиев и судий, несправедливые фетвы выносящих,
На мосту Сират я видал. .XO+RFD$KPHGKТиранов,
D]vQH
С руками связаннымиD oWÕ߱
видел яв L QFL
день YСуда.
народ угнетающих, муминов унижающих,
Страшного HFHYKHUVDoWÕ߱
Грешник же намаз не совершающий и в мечеть не приходящий Эти слова Ахмеда Ходжа драгоценный камень для знающих –
LOHD\QÕ\HUGH߱&IHKHQQHP oXNXUXQGD J|UGP %XV|]GLQOHPH\HQL JDIOHW LoLQGH J|UGP

В преисподнюю Дьявола попал. Слов же этих смысл не понимать для праведников беда.
saw the scholars as judges who issued unjust opinions I saw oppressors who persecuted and harmed the believers
I saw the places of those muftis on the bridge of Sirat With dark faces and their arms twisted behind in the gathering places of the hereafter
I saw those who did not go to the mosque and attend the congregation al prayer The servant Khoja Ahmad opened treasures and spread pearls and jewels
Together with Satan in the pits of Hell. I saw those who did not listen to these words in heedlessness.
99 100
Hak kulları dervîşler hakîkatnı bilmişler Köŋül birmey dünyâga şurû‘ kılmay harâmga
Hakk’a âşık bolganlar Hak yolıga kirmişler Hak’nı söygen âşıklar halâyıkdın kiçmişler
Hak yolıga kirgenler Allah tiyü yörgenler Dünyâ meniŋ digenler cihân mâlın alganlar
Erenler izin izlep memleketdin kiçmişler Kerges kuş dek boluban ol harâmga batmışlar
Hak kulları dervişler, hakîkatı bilmişler, Gönül vermez dünyaya, el uzatmaz harama,
Hakk’a âşık olanlar, Hak yoluna girmişler. Hakk’ı seven âşıklar, helâlinden yemişler.
Hak yoluna girenler, Allah deyip gidenler, Dünya benim diyenler, dünya malını alanlar,
Erenleri izleyip mâl ü mülkten geçmişler. Akbaba kuşu gibi, o harama dalmışlar.
Хақ құлдары дәруіштер, ақиқатты бiлiптi, Көңiл бөлмей дүниеге, қол тигiзбей арамға,
Хаққа ғашық болғандар, хақ жолына кіріпті. Хаққа ғашық болғандар, адал астан жегендер.
Хақ жолына түскендер, Аллахым деп жүргендер, Дүние менiң дегендер, пәни малын алғандар,
Ерендерді көрген соң мал мүлiктен кеткендер. Құзғын құстай арамға белшесiнен батқандар.
Слуги Аллаха, дервиши, истину знают. К страстям земным не привязанные,

Они праведники, в Господа влюбленные, В Аллаха влюбленные праведники здоровую пищу едят.
Праведники, с Аллахом уединенные. Безбожники, взятки берущие, и грешники, деньги крадущие,
Со святых пример взяв, о страстях земных не помышляют. О пожитках своих размышляя, ночи напролет не спят.
Dervishes who are the servants of the Truth know the Truth They do not value this world and extend their hands to the unlawful
Those who love the Truth enter the path of the Truth Those who love the Truth consume from that which is lawful
Those who enter the path of the Truth and depart saying Allah Those who say this world is ours and take the goods of this world
Follow those who have attained the Divine Truth and give up goods and possessions. Like vultures, have dived into the unlawful.
7DWOÕJWDWOÕJ\LJHQOHU߱WUONWUONNL\JHQOHU߱
.XO+RFD$KPHGELOPLúVLQ߱+DN\ROÕJDNLUPLúVLQ߱
QWDKWROWXUJDQODU߱WRIUDNDVWÕQNDOPÕúODU +DN\ROÕJDNLUJHQOHU߱+DNGvGkUÕQN|UPLúOHU

Ϋϸϣ߮ώ࢕ϰ म ̵ϪࠩΧϔऑฬΫϸϣ߮ώॹϪর̶ਠ ൈग़ϸϠ Ϋϸϣ̯߮ΫϪ৔ଔୀ̶਎ ΨιΫϷϓΧ߮ιΫϷϛϪ

लϢૼ΄ड़
ࢤ৳ ൕ॓ ल ଌ ऑ ॓ ඇൻশ
Ϋϸζࣂ ඖάඵ ඿ Ϧ૒ࠠϪ ϛϩ΋Ϋϸϣ߮ώ࢕ϰ म ΋඼̶້਩ϓͿ Ϋϸ Ϫ Ϣ ΫϪ Σ߮ଶ ϩ΋ࢋ ΋ϏάඪϢ಻ ൝ॹ ߮ϰষ Χ
ζࣂ
101 102

ൕ೻ϰ঻ ॐ ऒ ल
Mollâ müftî bolganlar nâ-hak da‘vâ kılganlar Ϋϸϣ̰߮ ഺ ঍ ̭ϪॽΫϪ৔̭ϪॽΫϪ৔Ϋϸϣ̰߮ ৾ όࣣ ਿΕหόࣣ ਿΕห Mü’min kullar sâdıklar sıdkı birle turganlar
಻ උ ࣂ ඖ ඵ ඿ ৘ ऑ ಻ උ ࣂ
ά Ϧ૒ࣣ ਰϪ ϔ Ϣ δ Ψଶ ΋ଥ΋Ϫ ϛϪ
Ϣ δ
ࣂ ൕॿ ಻ൻণ ࡶৎ ࣥਰ ࡈূ ࣥਰ
Altun taht olturganlar tofrak astın kalmışlar Ϋϸ ༚Ϣ Ϳϓ΋ජ Ϋϸϣ̯߮ΫϪ ϩ΋Δ ϡϪ Ϳ
ζ Ϋϸζࣂ ඖΫϪঈϢଌ Ϋ ΋ΨҤΧϔऑΫϸϣ̯߮άඵ ඿ Ϧ૒ࣣ ਰϪ৘ ϔऑ
Aknı kara kılganlar ol tamugga kirmişler Dünyâlıgın sarf itip uçmah hûrın kuçmışlar
Tatlıg tatlıg yigenler türlük türlük kiygenler Kul Hoca Ahmed bilmişsin Hak yolıga kirmişsin
Hak yolıga kirgenler Hak dîdârın körmişler

Molla, müftü olanlar, haksız dava görenler, Mü’min kullar, sâdıklar, sıdkı ile duranlar,
0ROOD߱PIWRODQODU߱KDNVÕ]GDYDJ|UHQOHU߱ 0ࠎPLQNXOODU߱VkGÕNODU߱VÕGNÕLOHGXUDQODU߱
Akı kara yapanlar, cehenneme girmişler. Dünyadan yüz çevirip Cennet hûrilerini kucaklamışlar.
Tatlı tatlı yiyenler, türlü türlü giyenler, Kul Hoca Ahmed bilmişsin, Hak yoluna girmişsin,
Altın tahta oturanlar, toprak altında kalmışlar. Hak yoluna girenler, Hak cemâlin görmüşler.
$NÕNDUD\DSDQODU߱FHKHQQHPHJLUPLúOHU
'Q\DGDQ\]oHYLULS&HQQHWKULOHULQLNXFDNODPÕúODU
Молда, муфти болғандар, әдiлетсiз дау қылғандар, Мүмин құлдар садықтар, сыдық пенен тұрғандар
Ақты қара қылғандар, тозаққа олар кiргендер. Дүниеден бастартып хор қыздарын алғандар.
Тәттi тәттi жегендер, түрлi түрлi кигендер, Құл Қожа Ахмет бiлiпсiң, Хақ жолына кiрiпсiң,
Алтын тақта отырған, топырақ астына кiргендер. Хақ жолына кiргендер, Хақ жамалын көргендер.
7DWOÕWDWOÕ\Муллы
L\HQOHU߱
Люди, Wпопали.
UOWUOJL\HQOHU߱
и муфтии, неправый суд вершащие,
правду скрывающие, в ад .XO+RFD$KPHGELOPLúVLQ߱ +райских
DNполучили.
\ROXQDJLUPLúVLQ߱
Мумины и праведники, страсти оставив земные,
В раю во служение себе дев
Чревоугодничающие, богатства копящие, Ахмед Ходжа смертный, праведный путь ты избрал.
QWDKWDRWXUDQODU߱ WRSUDN Dunjust

OWÕQGD NDOPÕúODU +DN\ROXQDJLUHQOHU߱ +DN FHPkOLQ
with their loyalty J|UPúOHU
В золоте утопающие прахом стали. По пути этому идущий красоту мира познал!
Those muftis and mullahs who issue opinions Believing and faithful servants who stand
Those who turned the white into black have entered Hell Turn their faces away from the world and hug the houris in Paradise
Those who delightfully eat and wear all kinds of clothes O servant Khoja Ahmad! You have known and entered the path of Truth
Who sit in golden chairs remain under the earth. Those who have entered the path of Truth have seen the beauty of the Truth.
Æ\HW߱KDGvVV|]LQNR\XSPkOQÕN|]OHU߱
+DN\ROÕGDKHUJL]PLKQHWWDUWNDQÕ\RN

ষ Ϡ ΋ ऒ ࣌ত ী
ΫϷ୍΋߮ϰ Χϸ ଥ Ϫ Τ ϡ߮ζ ΋
ΫϷέϪ৔ϡ߮ώॹ߮ҤଚΫϷϥ߮εΧ̡߮Ϣଌ Ψΐඁඋϛϩ΋
103 104
Aşk sırrını beyân kılsam bu âlemde Îşân, şeyh hoca mollâ dünyâ izler ΫϷέϪঈ̶਩ ϛ߮Ϡ΍Ϫ৘ ϪलϢଌ έϪ१ࢍশ Ψ೮ࢌশ Ϳ
࡛ख़
ϓϪ৘̶਩߮ϖৎΫหΔࢸ ච໊ଽϥΨϰॻ Ϫ৘ ϔऑ
Bî-haberler işitip kulak tutkanı yok Ol sebebdin pâdşâhlarga yalgan tüzler
Hak yâdını kimge aytay heme gâfil Âyet hadîs sözin koyup mâlnı közler
Mü’min men dep bu dünyâdın ötkeni yok Hak yolıda hergiz mihnet tartkanı yok

Aşk sırrını açıklasam bu âlemde, Sûfî, şeyh, hoca, molla dünya peşinde koşar,
6Iv߱úH\K߱KRFD߱PROODGQ\DSHúLQGHNRúDU߱
Gâfillerden dinleyecek insan yok. Bu sebepten padişahlara yalan söylerler,
Hak zikrini kime söyleyeyim, herkes gâfil, Âyet ve hadisleri bırakıp mala bakarlar,
“Mü’minim” deyip dünyadan vaz geçen yok. Hak yolunda sıkıntı çeken kimse yok.
%XVHEHSWHQSDGLúDKODUD\DODQV|\OHUOHU߱
Ғашық сырын мәлiмдесем бұл әлемде, Сопы, шейх, қожа, молда дүние iздер,
Надандардан құлақ салып тыңдар жоқ, Сол себептен патшаға да жалған сөйлер,
Хақ зiкiрдi кiмге айтам, барi ғапiл Аят, хадис сөзiн қойып малын көздер,
“Мүминмiн” деп пәниден бас тартар жоқ. Хақ жолында мұңға кеткен ешкiм жоқ.
Одну из тайн открою вам, друзья –

Невежды этой тайны сторонятся – Æ\HWYHKDGLVOHUL EнеÕUDNÕS PDOD EDNDUODU߱
И суфий, и ходжа, и мулла – все стремятся богатства нажить.
По этой причине они стесняются падишаху ложь говорить.
Теперь пустоголовые становятся в круг зикра: Забыв об аятах и хадисах, на имущество смотрят они,
+DN\ROXQGD VÕNÕQWÕ
all run after o
thisHNHQ NLPVH\RN
Им от страстей земных никак не отказаться. Давно позабыв об Аллахе и о своем душевном развитии.
If I am to explain the secret of love in this universe, Sufi, Sheikh, Khoja, Mullah, world.
There is no one among the heedless who would listen to it Because of this, they lie to the sultans;
To whom shall I relate the remembrance of the Truth, everyone is heedless They leave the verses and hadiths and look at the possessions.
There is no one who says “I am a believer” and gives up the world. There is no one who bears the burdens in the path of the Truth.
<LWPLú\LUGHVXkOVRUVDIHULúWHOHU߱ +HOkONR\XS\LJHQEROVDQJGk\LPKDUkP߱
%LUELUDQÕFHYkEÕQÕELUPHNNHUHN $]kEÕQÕEDUÕSDQGDWDUWPDNNHUHN

ΫϷଖΫหϪঈ̮ϰ൒࣌঍ϋϪॽϩ΋̶਩ ̮ϣέ߮Ϥপ Ϟ߮ଶ৳ϡϪঈୀΫϩΧ̶ਉ Ϫ࠸ॹϪরඟ໕Ϳ̮ျশ ඼෻ࠫ
ΫϷϦ૘়ϩΫϪ৘̶ਣ ඇ උ ΍΋඼້Ϧ૒৑߮ΖণΫϪঈ Ϟϸβॼ΋Ϋ΋Χඟ໊΋̮ျণΫ߮ΏϡϷୀδী ΋Ϫর

105 106
ࣂ ൕ࣎ඇඔ
Cenâzeŋni ulug kiçik köterseler
१ १ ඵු
ΫϷϦ૛ত඼່ଖΫϪ ϛ΋΄ ϥΧά δ Ömriŋ âhir bolgusıdur bir kün tamâm Ϟ΋ඟ໓ϟ৤ ΋ Χ̮ျീॼϪরϡ̰߮ ৾ ࢋশ ϪलϛϸΡ
̭΋άඵ඿ ϓ߮Ϡάඵ ැ ̶਩̶ਟ ΋Ϫओ̶਩ Ϳୀୀ ̭΋άඵ඿ ϓ߮ଶ৳ΫหϥΨ৯ͿࢋশΫ߮Ώ̶਩̶ਟ ΋Ϊࠛ

Gûristânga karap seni yörütseler Bu iş birlen barsaŋ eger dârü’s-selâm
Yitmiş yirde suâl sorsa ferişteler Helâl koyup yigen bolsaŋ dâyim harâm
Bir bir anı cevâbını birmek kerek Azâbını barıp anda tartmak kerek

Cenazeni büyük küçük götürseler, Bir gün ömrün sona erecektir,
&HQD]HQLE\NNoNJ|WUVHOHU߱ %LUJQ|PUQVRQDHUHFHNWLU߱
Mezarlığa bakıp seni götürseler, İyi amellerle gidersen, yerin Cennettir.
Yetmiş yerde soru sorsa melekler, Helâli bırakıp hep haram yersen,
Bir bir ona cevap vermek gereklidir. Gidip orada azabı çekmek gerekecektir.
0H]DUOÕ÷DEDNÕSVHQLJ|WUVHOHU߱ ø\LDPHOOHUOHJLGHUVHQ߱\HULQ&HQQHWWLU
Жаназаңды үлкен кiшi апарса егер, Бiр күнi өмiрiңнiң келер соңы,
Мола жаққа сенi алып кетсе егер, Игi амал жасасаң дәрассалам,
Жетпiс жерден сұрақ қойса перiштелер, Адал емес арамды жеген болсаң,
Бiртiндеп оған жауап беру керек. Бар азабын ол жақта тартпақ та бар.
<HWPLú \умрешь
HUGH и ты. VRUXVRUVDPHOHNOHU߱
Умирают и большие, и малые.
День придет, +HOkOL EÕUDNÕS
За благие деяния KHSKDUDP\HUVHQ߱
Дни твои однажды подойдут к концу.
будешь ты в раю.
Семьдесят вопросов зададут тебе ангелы. Если же грешить будешь в этом мире всегда,
%LUELUR QDthe oldF HYDS YHUPHN JHUHNOLGLU *LGLSRUDGD D]DEÕ

life will end oHNPHNJHUHNHFHNWLU
На вопросы эти ответы нужны. Мучиться и страдать в аду останешься навсегда.
When and the young people take your body, One day your
To the cemetery and leave you there, If you go with good deeds, your abode will be Paradise
When angels ask you questions regarding seventy places If you leave the lawful and consume the unlawful
One by one, you need to answer them. It will be necessary to go and suffer the torment.
+DNNXOOXJÕQNR\XSEDUoDIkVÕNEROGÕ߱
$QÕQJoQ.DKKkUJD]DENÕOGÕN|UQJ

̮ϣϩΫϪঈ̵ΨঁϪরϡ߮Ϡέඟ໕ͿΫϸΖণϩΧ߮Ҥ΋
̮ϣϩΫϪঈ̵ΨঁϪ৔Ϧ૒ࢣॿ߮ωϪর඼່̯߮Ϣଌ Χ̶ਟ
107 108
Ayâ dostlar âhir zamân boldı körüŋ ̵ΨঁϪরϔ१༙ଥΫ߮Ώ΍Ϫ৘ ϪलϢ಻ ࢽ Ϫ࢖ϜϪलϔऑ Sufiyâ bî-gam yörersin dâne-i tesbîh alıp
̮ϣϩΫϪঈ̵Ψ࢘ϰम ΎઉࠞΫ߮ϨशϡϪऔϩ΋̮ျඇඓ΋
Bî-dîn kâfir bu âlemge toldı körüŋ Dünyâga mağrûr bolup dîn işini arka salıp
Hak kullugın koyup barça fâsık boldı Korkkıl imdi korkkıl imdi Hudâ’ga yalbarıp
Anıŋ üçün Kahhâr gazab kıldı körüŋ Sûfî-nakş bolduŋ velî hergiz müselmân bolmadıŋ

Ey dostlar! Âhir zaman oldu, görün, Ey sûfî! Eline tesbih alıp dertsiz yürürsün,
(\GRVWODU࠘ÆKLU]DPDQROGX߱J|UQ߱
Dinsiz, kâfir bu âleme doldu görün, Dünyaya aldanıp din işini arkaya atarsın,
Hakk’a kulluğu bırakıp herkes fâsık oldu, Kork şimdi, kork şimdi, Allah’a yalvarıp
Onun için Kahhâr (Allah) gazap etti, görün. Derviş görünüşlü oldun ama aslâ Müslüman olmadın.
'LQVL]߱NkILUEXkOHPHGROGXJ|UQ߱
Әй достарым, ақыр заман болды, көргiн, Әй Сопы, мұңсыз жүрсiң қолыңа тәспiнi ап,
Дiнсiз, кәпiр бұл әлемде толды көргiн, Дүниеге алданып дiн iстерiн тастарсың,
Хаққа құлдық бiтiп барша пасық болған, Қорқ Алладан, қорқ қазiр, жалбарынып Аллаға,
Сол үшiн Қахар азап еттi, көргiн. Сопы киiмiн кисең де, еш мұсылман болмадың.
+DNNࠎDNXOOX÷X
Этот мир грешникамиEиÕUDNÕS KHUNHVIkVÕNROGX߱
Люди, да услышьте! Конец света приблизился.
деспотами наполнился.
Взяв в руки четки, беспечно и беззаботно суфий бродит.
Страстями земными обманут, о Господе он позабыл.
Забыв о Господе, грешит человек направо и налево. Теперь же Аллаха молить о прощении время подходит.
2QXQLoLQ.DKKkU
Dear Friends!ࠖLook!
$OODKࠗ JD]DSHWWL߱J|UQ
Будьте осторожны, увидите вы Господа в гневе! С виду ты дервиш, но мусульманином, кажется, так и не был.
It is the end of time, Sufi! You take the prayer beads in your hand and walk around carefree
Look! The world is filled with disbelievers and the unfaithful You have been deceived by this world and thrown the religion behind you
Everyone has turned their faces away from the servitude to the Truth and become sinners Begging Allah, be scared now! Be scared now!
Look! That is why the Subduer (Allah) sent His wrath. You have assumed the appearance of a dervish but have never become a true Muslim.
'Q\kQÕV|\JHQNLúLEvúHNELOLQJLQVkQLPHV߱ $PHONÕOJDQkOLPOHUGvQLPL]QLoHUk÷Õ
vQDNúEROGXQJYHOvKHUJL]PVHOPkQEROPDGÕQJ %XUkNPLQHUPDKúHUGHH÷ULNR\DUE|UNLQL

ί߮ଶ৷ ΋ϡ߮αͿόࣣ ਰ̶਋ Ϫફ̮ျീॼϪর̶਋ ϪફϢ಻ උ ΋Ψଶॐ΋ ̶ਣঘ̯߮భΔ࠽৒ά໇ΫϷϸϠ̶ਠൈग̶़િ༚
ί߮ଶ৷ ΋ϡ̰߮ ৾ Ϫ१Ϣ಻ ౱ ߮Ϡ߮ϰষ Χ΍ϪॽϪর̶਋ ϪફϛϪ१Ϋϔऑ ࡲ৒ජໍΫϩΧΎ

̶਩̶ ਕΫ΋̶਩Δ ࢹॼͿϔॴ߮ωϏΫ߮ω
109 110
৷ ি ඇ ൖ ϰ ঻ ਟ ਌ࣂ౶ ৾ १ ਩ ষ ਒ ໖ ਩ ඵ ෩࣒শ ॿ म ଶ ࠫ
Ahmedâ sen sûfî bolsaŋ sûfîlig âsân imes ί߮ଶ ΋ϡ߮β ΋̮ျ ໚̶ ̶ ϡ̰߮ Ϫ ̶ ߮ϰ Χ Kâdî müftî mollâlar şerî‘at dergâhını ΋ ࢕ϰ
̶ ඟ ̶ ή ΧΫϷϟ ߮ωϡ߮ώ ສ
ॿ ज़ ฮ ࡺ৑ ਋
Sûfî-nakş bolduŋ velî hergiz müselmân bolmadıŋ ̮ျশ Χ߮ಋ Ϫরϡ߮ଶ೻β ච໊ଽ̶ ϩ̮ϣϩΨঁϪরδ ̶ Ϫફ
਩ ਕ র ल ࢂ Ҥ ඩࡏख़ ඇඖ ΋
Hak Rasûl sûfî bolup dünya mâlın söygen imes Ârif âşık alıpdur tarîkatnı erkini
̶ ̶ ΫϪ Ϋ߮ҤϪ ̵ඟ ΋ϥΧά Ϋ߮Ϥ ϓ ୀ

Dünyânı söygen kişi bî-şek biliŋ insân imes Amel kılgan âlimler dînimizni çerâğı
Burâk miner mahşerde eğri koyar börkini

Ey Ahmed! Sûfî olsan, sûfîlik kolay değil, Kadı, müftü, mollalar şeriat kapısını tutar,
(\$KPHG࠘6IvROVDQ߱VIvOLNNROD\GH÷LO߱ .DGÕ߱PIW߱PROODODUúHULDWNDSÕVÕQÕWXWDU߱
Peygamber sûfî idi ve dünyayı sevmiyordu, Ârif ve âşık olanlar tarîkattan güç alır.
Dünyayı seven kişi şüphesiz insan değildir, İlmiyle amel eden âlimler dinimizin kandilidir,
Sûfî görünüşlü oldun ama aslâ Müslüman olmadın. Mahşerde Burak’a biner, kalpağını başına eğri koyar (mutlu olur).
3H\JDPEHUVIvLGLYHGQ\D\ÕVHYPL\RUGX߱ ÆULIYHkúÕNRODQODUWDUvNDWWDQJoDOÕU
Ей Ахмет, сопы болам десең егер, сопылық оңай iс емес, Қазы, мүфти, молдалар - шариғаттың арқауы,
Пайғамбар сопы едi, дүниеге көңiл бөлмейтiн, Айқын ашық болғандар тариқаттан күш алар,
Пәниге көңiл бөлген еш күмәнсiз адам емес, İлiммен амал қылғандар дiнiмiздiң шырағы,
Сопы киiмiн кисең де, еш мұсылман болмадың. Махшарда Пырақ мiнеді, иiре кигер бөрiгiн.
'Q\D\ÕVHYHQ NLúL úSKHVL]

Быть суфием – дело нелегкое, суфий Ахмед.
Так, суфий-пророк наш был øOPL\OHDPHOHGHQkOLPOHU
LQVDQGH÷LOGLU߱
страстям неподвластен. Верующие черпают G LQLPL]LQ NDQGLOLGLU߱
Кади, муфтий и мулла поддерживают законы шариата,
вдохновение из тариката.
Бесспорно, страстями влекомый – не человек. Мудрые ученые –религии нашей светило.
6IvJ|UQúOROGXQ
O Ahmad!D
If PD DaVOk 0a VOPDQ 0DKúHUGH%XUDNࠎDELQHU߱
ROPDGÕQ Judges,N DOSD÷ÕQÕ
and Mullahs hold theE DúÕQD
of the Shari’a H÷ULNR\DU
По виду ты суфий, но к мусульманству ты безучастен. В Судный день, сев на Бурака, унесутся счастливые.
you become Sufi, being Sufi is not easy Muftis, gates

The Prophet was a Sufi and did not like this world Those who attain the knowledge of Allah and love Him get their pow er from the Sufi path
ࠖPXWOXROXUࠗ
The one who likes this world is undoubtedly not a human being Scholars who practice what they know are the candles of our religion
You have assumed the appearance of a dervish, but have never become a true Muslim. They get on Buraq on Judgment Day and wear their hat tilted (they become happy
8úEX\ROQÕSvUVL]GDYkNÕOJDQODUQÕ
6HUVkQEROXSDUD\ROGDNDOXULUPLú

̶਩Ϋϸϣ̯߮άඵ඿ήඵසΔ࠽৒ά໇̯߮Δ
ࡲ৒ජໍ
δࣂඖୌ΋ΫϪॽͿ̶਩̶ ਩߮ଶ৷΋Ύࢹ࢓ϰ঍ϡ߮ςࣜਭ
111 112
Rehnümâdur Hoca Ahmed, gülistân-ı ma‘rifet Tarîkatga şerî‘atsız kirgenlerni ̶਩Ϋϸϣ̰߮ శϰम̵ϪࠩΧήඵසάඵී̶਩ϛϪ৘Ϫࣤਭϩ΋
δࣂඖୌ΋ΫϪॽ༚ϥΨঁϪ৘΋Ϋ΋΍ϪॽϪরϡ߮αάໆ
Sözler sözi hakîkat açar köŋül mülkini Şeytân kelip îmânını alur irmiş
Miskîn za‘îf Hoca Ahmed yetti puştiŋga rahmet Uş bu yolnı pîrsiz davâ kılganlarnı
Fârsî tilni biliben hûb aytadur Türkî’ni Sersân bolup ara yolda kalur irmiş

Hoca Ahmed marifet bahçesi için yol göstericidir, Tarîkate şeriatsız girenlerin
7DUvNDWHúHULDWVÕ]JLUHQOHULQ
Hakîkatları söyler, açar gönül ilini, Şeytan gelip imanını alır imiş.
Fakir zayıf Hoca Ahmed, yedi ceddine rahmet, Bu yolu şeyhsiz iddia edenler
Farsçayı bilir ama güzel söyler Türkçeyi... Sersem olup ara yolda kalır imiş.
ùH\WDQJHOLSLPDQÕQÕDOÕULPLú
Жол көрсетер -Қожа Ахмет гүлiстанха мағрифат Тарикатқа шариғатсыз кiргендердiң,
Сөйлер сөзi Ақиқат, ашар көңiл мүлкiңдi, Шайтан келiп иманын алар екен.
Пақыр мiскiн Қожа Ахмет, жетi атаңа рақмет, Бұл жолды пiрсiз дауа қылғандарың,
Парсыны да бiледi, жақсы сөйлер түрік тілін Сарсаң болып орта жолда қалар екен.
Ходжа Ахмед – проводник в прекрасный сад знаний.

Истины вещает, слушателей сознание проясняя. Нет
%X не\ ROX úH\KVL]LGGLDHGHQOHU
веры у тех, кто в тарикат
Входит, соблюдая шариат.
Да будет благословен твой род, скромный Ходжа Ахмед. Шейха отвергая, такие глупцы
6HUVHP ROXS DpathUD

without\ ROGDNDOÕULPLú
И персидский язык он знает, и по-тюркски красиво говорит. В познании отстают на полпути.
Khoja Ahmad is a guide in the garden of gnosis Those who adhere to the Sufi a master,
He tells the truth, opens the land of the heart. Satan comes and fetches their faith.
O Poor, Weak Khoja Ahmad! May mercy be upon your seven generations of ancestors, Those who claim to be on this path without a master,
He knows Persian but speaks Turkish well. Get confused and left in the middle of the path.
+L]PHWNÕOÕSSvUUÕ]kVÕQWDSPDNNHUHN
0XQGDJkúÕN+DNࠎGÕQOúDODULUPLú

̭΋άඵ඿Ψ॰ජ໑όࣣਰΔ॥߮ϰণ̯߮Δ
ࡲ৒ජໍ
̭΋άඵ඿ΨҤජ໑όࣣਰΧ௿΋̯߮Ψ॰ජ໑ϛϩ΋
113 114
Tarîkatga siyâsetlig mürşid kerek ̭΋άඵ඿ϓ߮ଶ৵หϢ಻උ߮νΫάඵීΎࢹ࢓ϰमΔक़Ϊ೯ Hoşlamaydur âlimler sizni aygan Türkîni
δࣂඖୌ΋ΫϷͿγϪॽϩ΋ϢଌΧϔऑϔॴ߮ωϋ ΋Ψ৯Ϫड़
Ol mürşidge i‘tikâdlıg mürîd kerek Âriflerden işitseŋ açar köŋül mülkini
Hizmet kılıp pîr rızâsın tapmak kerek Âyet hadis ma‘nâsı Türkî bolsa muvâfık
Mundag âşık Hak’dın ülüş alar irmiş Ma‘nâsıga yetkenler yerge koyar börkini

Tarîkate idâreciliği bilen mürşid gerek, Hoş görmüyor âlimler sizin güzel Türkçe’yi
7DUvNDWHLGkUHFLOL÷LELOHQPUúLGJHUHN߱
O mürşide inançlı ve bağlı mürîd gerek, Âriflerden işitsen açar gönül ilini
Hizmet edip pir rızasını bulmak gerek, Âyet hadis anlamı Türkçe olsa uygundur,
Böyle âşık Hak’tan nasip alır imiş. Anlamını bilenler öne eğer başını (yere koyar kalpağı).
2PUúLGHLQDQoOÕYHED÷OÕPUvGJHUHN߱
Тарикатқа саясаттан мүршид керек, Ұнатпайды ғалымдар сiз дiң айтқан әсем түркi тiлiн
Ол мүршитке сенiмдi мүрид керек, Данышпаннан тыңдасаң ашады көңiл мүлiкiн
Қызмет етiп пiр ризасын алу керек, Аят Хадис мәнiнiң Түркiшесi орынды
Мұндай ғашық Хақтан нәсiп алады- мыс. Мағынасын түсiнгендер жерге қояр бөрiгiн.
+L]PHWHПусть
НоGLS
тюркская S
речьLU
душу U Õ]DVÕQÕEXOPDNJHUHN߱
тюркский язык ученым не по нраву,
ласкает,
Тарикату муршид, умеющий руководить, нужен.
Муршиду мюрид честный и преданный нужен.
Хадисы и аяты звучат по-тюркски на славу, В согласии служба вестись должна.
%|\OH
It is k úÕN+ DNࠎWDQ QSufiDVLS DOÕULPLú
Знающий этот язык его почитает. Только в такой форме будет она верующему нужна.
necessary to have a spiritual guide on the path. Your scholars do not like your beautiful Turkish
It is necessary to have faithful and loyal disciples for that spiritual guide. If you listen to the wise, they will enlighten your heart
It is necessary to serve and look for the contentedness of the master. It would be better for the verses (of the Qur’an) and the sayings of the Prophet to be in Turkish
Such a lover receives the blessings of the Truth. Those who know their meanings lower their heads.
0kVLYkJDkNÕOLUVHQJN|QJOELUPH 0kVLYkGÕQKLo\Õ÷PDGÕPPHQWLOLPQL
ùH\WkQODvQ|]\ROÕJDVDOXULUPLú 1kGkQOÕNÕPPHQLUVYkNÕOXULUPLú

ଓάඵ඿ήඵසάඵීభ΋ୀ̵΋Ϧ૒ॹϪ৘Ϫࣤਭϩ΋ ̶਩ϞϪॽϪ৘Ϣ಻ඖϟ৤Χ߮ଶ೻ϰ঻஑ΫϸΖণϩΧ߮Ҥ΋
ൎϰ঻ ಻ඖ ৤ ύ
ଓΫϪ৘΍ϪॽϪরສय߮ύϦ૗ࡗॺϢଌΨҤΧ߮Ҥϔऑ ਩ ࣓
̶ ϟ Ϣ ϟ Ψॠϸ ߮ΏଚΓΧ߮ϊॣ
115 116
ඵැ వ ৽ঈ ণ ऱ १ ਩ ࣓ൎϰ঺ ಻ඖ ৤ ೾ࣣಬ ଌ ΋ १
Uş bu yolga ey birâder pîrsiz kirme ଓά ສ Ϫ ̮ျ ୌ΋ສ ߮ω̯߮΋Ϫ ߮Ϡ Eyâ dostlar hiç bilmedim men yolumnı ̶ ϟ Ϣ ϟ Χ߮ଶ ஑Ϣ Χ Ϫ ߮Ϡ
൉ࣣਰ
δࣂඖୌ΋ΫϪॽ߮αϦ૒ࣣਰϪ৘έϩ΋Ϣ಻൓ॹϡ߮ςࣜਭ δࣂඖୌ΋ΫϪ࢖ϰम΋Ϫ१Ϋ̶ਣඇඖϟ࣓ ϡ΋Χฬ
Hak yâdıdın lahza gâfil bolup yürme Saâdetga bağlamadım men belimni
Mâsivâga âkıl irseŋ köŋül birme Mâsivâdın hiç yığmadım men tilimni
Şeytân-laîn öz yolıga salur irmiş Nâdânlıkım meni rüsvâ kılur irmiş

Bu yola ey kardeş şeyhsiz girme, Ey dostlar, hiç bilmedim ben yolumu,
%X\RODH\NDUGHúúH\KVL]JLUPH߱ (\GRVWODU߱KLoELOPHGLPEHQ\ROXPX߱
Hak yâdından bir an gâfil olup gitme, Saadete bağlamadım ben belimi,
Mâsivaya, akıllı isen gönül verme, Mâsivadan hiç çekmedim ben dilimi,
Lânetli Şeytan kendi yoluna sevk edermiş. Câhilliğim beni rüsvâ eder imiş.
+DN\kGÕQGDQELUDQJkILOROXSJLWPH߱ 6DDGHWHED÷ODPDGÕPEHQEHOLPL߱
Осы жолға бауырым пiрсiз кiрме, Ей достар мен бiлмегем еш жолымды,
Хақ жадынан бiр сәтте боп қапы жүрме, Бақ дәулетке арнамадым бiлiмiмдi,
Басқалардың сөзiне көңiл бөлме, Дұға-тiлектен еш тiлiмдi тұтпадым.
Лағынет Шайтан өз жолына салады – мыс. Надандығым менi рәсуа етедi- мыс.
0kVLYD\D߱
Пусть и на миг, но обD NÕOOÕ LVHQJ|QOYHUPH߱
На путь познания без шейха не ступай,
Аллахе не забывай. 0kVLYDGDQ
Совсем не думалK Looблагополучии,
HNPHGLPEHQGLOLPL߱
По жизни был я очень глуп, друзья мои:
о своем
Не привязывайся к страстям земным, если умен ты, И благосостояния нажить я не стремился.
/kQHWOLùH\WDQ NHQGL Do not enter\

thisROXQD VHYNHGHUPLú &kKLOOL÷LP EHQL
my path, UVYkHGHULPLú
Чтоб не остался ты потом у Шайтана под гнетом. Из-за своей невежественности я осрамился.
Dear Brother! path without a master, Dear Friends! I have never known
Not even a single moment, be heedless of the remembrance of Allah, I have not relied on happiness.
If you are smart, do not give your heart to anything, save Allah. I have never stopped talking about things other than Allah.
Otherwise, the accursed Satan shall deceive you in order to enter his path. My ignorance has brought shame on me.
$QGDJNXOQÕ6EKkQLJHP]k\LࠍNR\PDV
'XkNÕOVDLFkEHWOLJEROXULUPLú

ί߮ଶ࣒ඇඐච໊ଽέϩΨ৯ϪঈϦ૏࣌঍ΫϷϛϪलϔॴ߮ω
ί߮ಋॿϪরສय߮ύϢଌΨҤΧ߮Ҥϔऑ̶ਠࣅ߮αୀ
117 118
Şerî‘atnı tarîkatnı biley diseŋ Âşık kullar kiçe kündüz hergiz tınmas ί߮ଶ৷Ϫल୒߮νϞ̰߮ ৾΋ϡ߮΢ࣄণ̶਩ϛϪलϋ ΋Ψ৯΋
δࣂඖୌ΋ΫϪॽϪরόࣣਰࢌ঻߮Ν΋Ϧ૘࢓ϰम߮ωΧ
Tarîkatnı hakîkatge ulay diseŋ Bir sâati Hak yâdıdın gâfil bolmas
Bu dünyâdın dürr ü gûher alay diseŋ Andag kulnı Sübhân igem zâyi‘ koymas
Cândın kiçen hâsları alur irmiş Duâ kılsa icâbetlig bolur irmiş

Şeriatı, tarîkatı bileyim desen, Âşık kullar gece gündüz hiç dinlenmez,
ÆúÕNNXOODUJHFHJQG]KLoGLQOHQPH]߱
Tarîkatı hakikate bağlayayım desen, Bir saati Hak zikrinden gâfil olmaz,
Bu dünyadan inci ve cevher alayım desen, Öyle kulu Rabbim aslâ zâyi etmez,
Candan geçen seçkinleri alır imiş. Dua etse, duası kabul olur imiş.
%LUVDDWL+DN]LNULQGHQJkILOROPD]߱
Шариғатты, тарикатты бiлем десең, Ғашық құлдар күндiз түнi еш тынбас,
Тарикатты ақиқатпен ұштайын десең, Бiр сағатта Хақ зiкiрден бос кетпес,
Бұл дүниеден iнжу маржан алам десең, Ондай құл Раббiсіз текке қалмас,
Жаннан өткен үздiктердi алады- мыс. Дұға қылса, дұғасы қабыл болады- мыс.
Шариат и тарикат познать стремишься,

Истину через тарикат понять стараешься, g\OH NXOXутомлять 5DEELPего не станет. DVOk]k\LHWPH]߱
Влюбленный верующий от молитвы не устанет.
Час богослужения
Мира этого жемчужины хочешь собрать. Верующего такого Господь не бросит.
'XD HWVH߱ never G

restXDVÕ NDEXOROXULPLú
Именно такому как ты они будут принадлежать. Исполнит все, что тот у Господа ни попросит.
If you want to know the Shari’a and the Sufi path, The loving servants day and night.
If you want to connect the Sufi path to the Ultimate Truth, Not even a moment do they become heedless of the remembrance of Allah
If you want to take pearls and gems from this world, My Lord never spares such servants
Those who give up their carnal selves take the distinguished ones. If they invoke, their prayers are responded.
119 120
Vâh derîgâ keçti ömrüm gaflet bilen Yesevî hikmetin dânâ işitsün
Sen keçürgil günâhlarım rahmet bilen İşitkenler heme maksûdga yetsün
Kul Hoca Ahmed senge yandı hasret bilen Cevâhir kânıdın bir nükte alsun
Öz özige özi yanıp köyer irmiş İşitmegen barı hasrette kalsun
Vah ne yazık, geçti ömrüm gaflet ile, Yesevî hikmetini (şiirini) âlim işitsin,
Sen affeyle günahlarım merhametle, İşitenler hepsi maksada erişsin,
Kul Hoca Ahmed sana döndü hasret ile, Cevherler madeninden bir nükte alsın,
Kendi kendisine kendi dönüp yanar imiş. İşitmeyenler hepsi hasrette kalsın.
Уа дариға өттi өмiр қапылдықпен, Яссауидiң хикметiн даналар естiсiн,

Сен ғафу ет күнәларды рахметiңмен, Естiгеннiң бәрi мақсатына жетсiн,
Құл Қожа Ахмет қайта келдi қасыретпен, Жауһар кенiнен өзіне тиесілі орнын алсын,
Өз өзiмен күйiп жанады-мыс. Естiмегеннiң бәрi сол қасыретте қалсын.
Как жаль! Беспечно прошла жизнь. Пусть стихи мои ученые услышат,
Теперь же лишь раскаяние в грехах Драгоценный смысл в дело применяя,
Меня сопровождает. О, Аллах! Пусть задач своих решения напишут.
Прости мне их. В тоске я утопаю. Остальные пусть сидят, локти свои кусая.
Alas! My life has passed by in heedlessness Let the scholar listen to Yasawi’s wisdom (poems)
Please forgive me my sins with mercy May those who listen to it reach the objective,
Servant Khoja Ahmad has turned to you with longing May they gain wit from the mine of gems,
His self turns to him and burns in fire. May those who do not listen to it be left in longing
121 122
Meni hikmetlerim kand ü aseldür Meni hikmetlerim derdsizge aytmaŋ

Heme sözler içinde bî-bedeldür Bahâsız gevherim nâdânga satmaŋ
Meni hikmetlerim in‘âm-ı Allah Yesevî hikmetin kadrige yatkıl
Seher vaktde dise estağfirullah Hum-i aşkdın meyi bir katre tatkıl
Benim hikmetlerim şeker ve baldır, Hikmetlerimi (şiirlerimi) dertsiz, muhabbetsiz kişiye okumayın,
Bütün sözler içinde paha biçilmezdir, Paha biçilmez cevherimi câhillere satmayın,
Hikmetlerim Allah’ın lütfudur, Yesevî hikmetlerinin kıymetini bilin,
Seher vakti tevbe edenler için. Aşk küpünden bir damla şarap tadın.
Менiң хикметтерiм бал мен шекер, Хiкметтерiмдi дертсiздерге айтпағын,

Барлық сөздердің iшiнде теңдесi жоқ, Теңдесi жоқ гауһарымды надандарға сатпағын,
Хикметтерiм Алланың шапағаты болар, Яссауи хикметiнiң қадiрiн бiлiп жүргiн,
Сәре уақытында тәубе еткендерге. Ғашық шарабынан бiр тамшы татып көргiн.
Мои стихи –мед ценный, Не читайте мои стихи тому, в ком любви нет.
Смысл их бесценный. Не продавайте драгоценные камни невежде.
Они для молящихся с утра – Оцените по достоинству слова Ясави
Аллаха доброта. Испейте каплю из кувшина любви.
My wisdom is sugar and honey; Do not recite my wisdom (poems) to those who do not bear the burden and love
It is priceless in all words. Do not sell my gems to the ignorant
My wisdom is a blessing from Allah; Know the value of Yasawi’s wisdom
It is for those who repent at dawn. Taste a sip of wine from the jar of love.
5L\k]DWGDVÕUV|]LGLQELOUGRVWODU
$QGDJNXOODU+DNNࠎD\DYXNEROXULUPLú

ΫϸΖণϩΧΫϪॽϪর̶ਉ߮νΫϔऑ̶ਉ߮νΫάඵී
േॐ
ΫϸΖণϩΧΫϪॽͿϢଌΨϤඇൻ Ϋ̶ฮ߮ϊৎϔऑ
123
Pir rızâsı Hak rızâsı bolur dostlar ΫϸΖণϩΧΫϪ࢖ϰ঻ϢଌΨҤέϪ१άໆϥΧΔ

ધ߮ҤΫ
ࣂ ඖ ࠔ
δ ୌ΋ΫϪॽϪরϓϩ߮ҤϦ૓ࣹΫϷϛϪ
लϋ ΋Ψ৯Ϳ
Hak Teâlâ rahmetindin alur dostlar
Riyâzatda sır sözidin bilür dostlar
Andag kullar Hakk’a yavuk bolur irmiş

Hikmetler
Хикметтер
Pir rızası, Hakk rızası olur dostlar, Хикметы
3LUUÕ]DVÕ߱+DNNUÕ]DVÕROXUGRVWODU߱
Hakk Teâlâ rahmetinden alır dostlar,
Riyâzatta sır sözünden bilir dostlar, Hikmets
Öyle kullar Hakk’a yakın olur imiş.
+DNN7HkOkUDKPHWLQGHQDOÕUGRVWODU߱
Пiр ризасы Хақ ризасы болар достар,
Хақ Тағала рахметiнен алар достар,
Тақуалықта сыр сөзiнен бiлер достар,
Бұндай құлдар Хаққа жақын болады- мыс
5L\k]DWWD VÕU V|]QGHQ

Пиру покорность – Аллаху покорность.
Тот, кто пира своего признает, ELOLUGRVWODU߱
От Аллаха воздаяние получит.
g\OHNXOODU
Dear Friends! The+ DNNࠎD \DNÕQ ROXU LPLú
Ведь близки к Всевышнему покорные.
contentedness of the master is the contentedness of the Truth.

Dear Friends! They take from the Mercy of the Truth, the Exalted.
Dear Friends! They find the secret meanings in abstaining from the lusts of the flesh.
Dear Friends! Such servants become close to the Truth.
Bibliyografya Пайдаланылған əдебиеттер
Библиография Bibliography
1. Hikmet: Hoca Ahmed Yesevî, Dîvân-ı Hikmet 14. Hikmet: Yesevî, Dîvân-ı Hikmet, Tahran 2000, s. 156 29. Hikmet: Yesevî, age, s. 18 45. Hikmet: Yesevî, age, s. 92
(nşr. Kuanışbek Kârî, Galiya Kambarbekova, Yesevî, age, Almatı 2001, s. 164-165
30. Hikmet: Yesevî, age, s. 19 46. Hikmet: Yesevî, age, s. 93
Rasul İsmailzâde), Tahran: el-Hüdâ, 2000, s. 186-187
15. Hikmet: Yesevî, age, Tahran 2000, s. 35
31. Hikmet: Yesevî, age, s. 99 47. Hikmet: Yesevî, age, s. 173-174
2. Hikmet: Yesevî, age, s. 126
16. Hikmet: Yesevî, age, Almatı 2001, s. 105-106
18. Hikmet: Yesevî, age, Almatı 2001, s. 226
5. Hikmet: Yesevî, age, s. 56, 57
20. Hikmet: Yesevî, age, Tahran 2000, s. 201-202
7. Hikmet: Yesevî, age, s. 101-102
37. Hikmet: Yesevî, age, s. 180 53. Hikmet: Yesevî, age, s. 61-62
10. Hikmet: Yesevî, ae, s. 20
13. Hikmet: Hoca Ahmed Yesevî, Dîvân-ı Hikmet
(hzr. Dayrabay Serıkbayulı, S. Rafiddinov), 43. Hikmet: Yesevî, age, s. 222 59. Hikmet: Yesevî, age, s. 50
Almatı: ARIS, 2001, s. 42 28. Hikmet: Yesevî, age, s. 68
61. Hikmet: Yesevî, age, s. 151 77. Hikmet: Yesevî, age, s. 77 93. Hikmet: Yesevî, age, Tahran 2000, s. 175 109. Hikmet: Yesevî, age, s. 167
62. Hikmet: Yesevî, age, s. 151 78. Hikmet: Yesevî, age, s. 79 94. Hikmet: Yesevî, age, s. 176 110. Hikmet: Yesevî, age, s. 225
63. Hikmet: Yesevî, age, s. 151 79. Hikmet: Yesevî, age, s. 107 95. Hikmet: Yesevî, age, s. 174-175 111. Hikmet: Yesevî, age, s. 226
66. Hikmet: Yesevî, age, s. 151-152 82. Hikmet: Yesevî, age, s. . 111 98. Hikmet: Yesevî, age, s. 174-175 114. Hikmet: Yesevî, age, s. 132
72. Hikmet Yesevî, age, s. 60 88. Hikmet: Yesevî, age, s. 101 104. Hikmet: Yesevî, age, s. 145 120. Hikmet: Yesevî, age, s. 234
75. Hikmet: Yesevî, age, s. 65 91. Hikmet: Yesevî, Dîvân-ı Hikmet, Almatı 2001, s. 227 107. Hikmet: Yesevî, age, s. 160 123. Hikmet. Yesevî, age, s. 225
76. Hikmet: Yesevî, age, s. 72 92. Hikmet: Yesevî, age, Tahran 2000, s. 160 108. Hikmet: Yesevî, age, s. 166

Hoca Ahmet Yesevi

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Hoca Ahmet Yesevi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

A H M E D Y E S E V Î 1

ahmed Yayın Koordinatörü

İnceleme Araştırma Dizisi Çevirmen

©Ahmet Yesevi Üniversitesi Hat

HOCA AHMED YESEVÎ

ҚОЖА АХМЕТ ЯССАУИ

KHOJA AHMED YASAWI

HİKMETLER, ХИКМЕТТЕР, ХИКМЕТЫ, HIKMETS................................. 111

O rta Asya’da İslamiyet’in yayılmaya başla-

Tunçtan yapılmış kapı tokmağı Дверная колотушка из бронзы

A hmed Yesevî bugün Kazakistan’ın Çim-

Eserleri Диван-и Хикмет,

1. Dîvân-ı Hikmet 3. Risâle der Âdâb-ı Tarîkat

Dîvân-ı Hikmet, Taş Baskıları

Hoca Ahmed Yesevi Mezarı Могила Ходжа Ахмеда Ясави

Tay Kazan Tay Kazan

Hoca Ahmed Yesevi Türbesi Декорация входной двери могилы

Hoca Ahmed Yesevi Türbesi Фарфоровые мотивы стен мавзолея

O рталық Азияда Ислам дінінің тара-

упрощенного перевода. Отдельный вклад в эстетическую красоту данного издания внесли

H ачиная со II века по мусульманскому

Ясавия и суфийское образование

The Biography of Khoja Ahmed Yasawi

His Manaqib (the Tales or Narratives about Him)

The Sufi Order of Yasawiyya

Sufi Training in Yasawi Sufi Order

ࣱൊϜ র ड़ ଌ ඵහ ່ ࣨ੃ख़ ਚϰॻ

От любви к тебе я сошел с ума, это стало заметно всем.

ÆúÕNROPDGDQ+ DNN FHPkOLQL Jbe|UPHN ROPD]

Ψଶ ̶ ߮ҤΫ߮ଶ ̶ Γ߮ϰ

hPPHWLQGHQ R ODQODU߱ ú HIDDWLQ DODQODU

ΫϩΧ̶ਚω ΋Ψ೯άඵහϡ߮ώॹϪরΫ߮ҤϥΨ೰΋ ජࡁग़ϟক ߮Ϥঃϟ࣓ං౽༚ϡΨϖ৒ϸΥ̮ϰॻϢ

+HUQHIHVWH\kU RODQ KD\kучтивый V

'|UGQFVGRVW RODQ $theOODK

Пророк заботился о скитальцах, бедняках и сиротах.

Mollalar “Ene’l-Hak” ifâdesinin manasını anlamadılar,

%HQVIv\LPGL\HNRQXúWXQ DPD $ничуть

Ey dostlarım ölsem men bilmem ki hâlim ne bolur

6HKHUYDNWLࠖ\DWD÷ÕQGDQࠗNDONDQODU߱ FDQÕQÕслаще меда! ࠖUDKDWÕQÕࠗIHGk

.Õ\kPHW JQ EHQLв P деньDKoXS HWPH$OODKÕP

Всевышний Творец, единый и сущий!

My Good All-Powerful Creator, Who exists and is One, al-Hâdî heart,

HPH\LS³EHQúH\KLP´ GHVH߱ \HUL &HKHQQHPࠎGLU߱

al-Hâdî Those who leave comfort and hardship

ί߮ಋॿϪরࢋඇൻশ΋̯߮ΫϷΧభ̶ਟ̶ਣশΧభϔ࡭࠙ ̮ϣϩΨঁϩ΋΍Ϫ৘ Ϫঈ̮ϣϪࣥਭϪ৔Ϧ૓ৎϩ΋̮ϣϪࣥਭϪ৔Ϧ૓ࡰ࠙

ϓϪ৘̶਩̰߮ శϰ঻̶ਣশΫΨदϔ࡭࠙ΫϷάධෆ̶ਟ ϓϪ৘̶਩߮Ϡభච໊ଽ̮ျণΫϪ१̶ਣশΧభϔ࡭࠙

$úNFHYKHULQL KHU путиQ kPHUGH VDWPDNROPD]߱

*kILOOHUGHQD úNÕQwho areN Õ\PHWLQL ELOHQ to tell the\

To those untroubled, it would not be appropriate of love die

1HIVLWHSLS $OODKࠎÕQ KбудьX]XUXQD

are lost for our and old

Ψଶ ό Γϩජ ଚϟ ଔά ࢋ ହ

Это сказал Мухаммад: «Всякий сирота –

Muhammad said, “Whoever is an orphan, Chanting Muhammad at nights.

ϓϪ৘ ࢌॻ ΋ΨࠛϥΧΫϷୌέϩϥΧΫϷϥ߮εΧ̡߮

И ночью и днем не спящие, к Аллаху обращающиеся

Ϣ Ϟ߮αϸ Ύ ϟ ̮ျ ά Δ

В этом мире скромность и искренность познать нужно.

Ψଶ ΰ ΧΔ ΋̶ ̶ Ϫ ΫϷ̶ ߮ώ ߮Ҥ

Rûze tutub namâz okub tevbe kılgan ϡ߮ώ࢕ϰ म Ϟ߮ଶ৳̶਩̶ਠঃ Ψ೯ΫϷໝ

Those who fast, prayers, and repent nation,” said Muhammad.

Невеждам нужен этот мир, мудрецам – мир после смерти,

*|UQPHGL߱\ DOQÕ] +DNNࠎÕ VHYGLP EHQLúWH

΋ϩΧ̵̯߮άඵ ැ Ϧ૘࢓ϰ म ෘ੣োϡ߮ώग़άඵ ී

ÆúÕNROPDGDQ+ DNN FHPkOLQL Jbe|UPHN ROPD]

'|UGQFVGRVW RODQ $theOODK

%HQVIv\LPGL\HNRQXúWXQ DPD $ничуть

.Õ\kPHW JQ EHQLв P деньDKoXS HWPH$OODKÕP

*|UQPHGL߱\ DOQÕ] +DNNࠎÕ VHYGLP EHQLúWH

.kGLU5DEELP߱ PthoseHUKDPHWOL UDKPHWLYDU %D÷ÕúODQPÕú

.DQODUG |NSэтот мирJ |]OHULQGHQ

LOHD\QÕ\HUGH߱&IHKHQQHP oXNXUXQGD J|UGP %XV|]GLQOHPH\HQL JDIOHW LoLQGH J|UGP

%LUELUR QDthe oldF HYDS YHUPHN JHUHNOLGLU *LGLSRUDGD D]DEÕ

'Q\D\ÕVHYHQ NLúL úSKHVL]

5L\k]DWWD VÕU V|]QGHQ