1.

BÖLÜM

VINAY VE DARBELNET’İN ÇEVİRİ YÖNTEM VE

STRATEJİLERİ

1.1. Doğrudan Çeviri Stratejisi

Vinay ve Darbelnet (1958/2000), diller arasında oluşan yapısal ve üst dilsel
koşutluk nedeniyle, kaynak dilde ileti birimlerini parça parça erek dile aktararak
kaynak dil ile erek dil arasındaki boşlukların üstesinden gelmenin genellikle
mümkün olduğunu çalışmalarında belirtmişlerdir. Bu gibi durumlarda, çevirmen erek
dilde bir boşluk fark ettiğinde, kaynak metnin anlamını iletmek için ya benzer bir
kategori ya da benzer bir kavram kullanabilir. Bahsi geçen olay aşağıdaki doğrudan
çeviri yöntemlerinin biriyle gerçekleştirilebilir.

1.1.1. Ödünçleme (Borrowing) Yöntemi

Ödünçleme, hedef metinde yabancı kelime öbeklerinin

kullanılmasını içerir. Ödünçleme günümüzde, etrafımızı çevreleyen ve
gerçekliğe hızla giren yeni teknolojilerden kaynaklanmaktadır

Vinay ve Darbelnet (1958/2000) tarafından işaret edildiği gibi,

ödünçlemenin kullanılmasının nedenlerinden biri de, belirli biçemsel etkiler
oluşturmakla ilgilidir. Bu gibi durumlarda tercüman yabancı unsurları
olduğu gibi bırakmayı tercih edebilir. Aşağıda ödünçleme yöntemine ilişkin
örnekler sunulmuştur.

İngilizce Kaynak Metin Türkçe Erek Metin

"Many of the protein channels are
highly selective for transport of one
or more specific icons or
molecules." (Arthur Guyton p. 47)
"Çoğu protein kanalı bir veya daha
fazla sayıdaki özgül iyon ve
moleküllerin transportu için
oldukça yüksek düzeyde seçicidir."
(Mehmet Hanifi Emre p.47)

1.1.2. Öykünme (Calque)Yöntemi

Erek dilin özgün unsurlarının her birinin kelimesi kelimesine

çevrilerek kaynak dilin bir ifadesini ödünç aldığı özel bir ödünçleme
türüdür. Sonuç, ya erek dilin sözlüksel yapısını koruyan, ya da yeni bir ifade
tarzını ortaya çıkaran sözdizimsel bir öykünme yöntemi oluşturur. Öykünme
yöntemine ilişkin bir örnek aşağıda verilmiştir.
 İngilizce Kaynak Metin Türkçe Erek Metin
Adam’s Apple Adem Elması

1.1.3. Birebir (Literal) Çeviri Yöntemi

Birebir çeviri yöntemi, bir metnin kaynak dilden dil bilgisel ve

anlamlı olarak erek dile doğrudan aktarılmasına dayanır. Bu yöntemi
kullanarak çevirmen ağırlıklı olarak erek dilin dil kurallarına uymaya
odaklanır. Aşağıda sözcüğü sözcüğüne çeviri yöntemine ilişkin bir örnek
verilmiştir.

İngilizce Kaynak Metin Türkçe Erek Metin

"When a blood vessel is ruptured
and a clot begins to form, multiple
enzymes called clotting factors are
activated within the clot itself."
(Arthur Guyton p.8)
"Bir kan damarı yırtıldığı ve bir
pıhtı oluşmaya başladığı zaman,
pıhtılaşma faktörleri adı verilen bir
dizi enzim, pıhtının kendi içinde
aktive edilir." (Zeynep Solakoğlu p.
8)

1.2. Dolaylı Çeviri Stratejileri

Vinay ve Darbelnet (1958/2000), belirli biçemsel etkilerin, söz konusu
dildeki sözcüksel veya söz dizimsel düzene zarar vermeden ulaşılamayacağını
belirtmektedir. Bu gibi durumlarda kaynak metnin anlamını iletmek için daha
karmaşık yöntemler kullanılmalıdır. Bu yöntemler dolaylı çeviri yöntemleridir.

1.2.1. Yer Değiştirme (Transposition) Yöntemi

Yer değiştirme yöntemi mesajın anlamını değiştirmeksizin bir

kelime sınıfının yerini değiştirmeyi içermektedir. Çeviride yer değiştirme
yönteminin zorunlu ve seçmeli olmak üzere iki türü vardır (Vinay &
Darbelnet, 1995, s. 36).Yer değiştirme yönteminde mesajın anlamının
korunmasına özen gösterilir. Yer değiştirme yöntemi ile ilgili bir örnek
aşağıda bulunmaktadır.

İngilizce Kaynak Metin Türkçe Erek Metin

"In summary, the membranous
system of the endoplasmic reticulum
and Golgi apparatus represents a
highly metabolic organ capable of
forming new intracellular structures
as well as secretory substances to be
"Özetle, endoplazmik retikulum ve
Golgi aygıtının zar sistemleri, hücre
dışına salgılanacak olan sekretuvar
maddeleri ve yeni hücresel yapıları
oluşturabilme kapasitesine sahip
yüksek metabolik aktive gösteren
extruded from the cell." (Arthur organlardır." (Gunfer Turgut p.22)
Guyton p. 22)

1.2.2. Kiplenim (Modulation) Yöntemi

Kiplenim, çevirinin değişime uğratılması yoluyla mesajın değişik

şekilde verilmesidir. Kiplenim yöntemi ile kaynak dilde olumsuz görünen
bir ifade erek dile aktarıldığında olumlu görünümü kazanabilir ancak anlam
değişikliğe uğramaz (Vinay & Darbelnet, 1995, s. 36-37). Vinay ve
Darbelnet kiplenim yöntemini G. Panneton’dan (1946) almıştır. Kiplenim
yöntemi yer değiştirmede olduğu gibi zorunlu (obligatory) ve isteğe bağlı
(optional) olmak üzere ikiye ayrılır (Odacıoğlu, 2011, s. 103). Kiplenim
yöntemine ilişkin bazı örnekler aşağıda okuyucu bilgisine sunulmaktadır.

İngilizce Kaynak Metin Türkçe Erek Metin

"Now, to complete the picture, the
myosin filament itself is twisted so
that each successive pair of cross
bridges is axially displaced from the
previous pair by 120 degrees."
(Arthur Guyton p.76)
"Ayrıca, miyozin filamenti kendi
etrafında döner ve her çapraz köprü
seti ve önceki setten 120 derece
aksiyal olarak yer değiştirir."
(Berkant Muammer Kayatekin p.76)

1.2.3. Eşdeğerlik (Equivalence) Yöntemi

Vinay ve Darbelnet aynı durumu anlatan fakat birbirinden biçem ve

yapı bakımından tamamen farklı olan çeviri ifadelerini anlatmak için
eşdeğerlik yöntemini kullanır. Eşdeğerlik yönteminde önemli olan kaynak
dildeki duygu, düşünce ve durumun erek dile hedef kültür ögelerinin
kullanarak aktarılmasıdır. Eşdeğerlik yönteminin kullanımına en sık
rastlandığı yer deyim ve atasözleridir. Aşağıda bahsi geçen yönteme ilişkin
örnekler sunulmuştur.

İngilizce Kaynak Metin Türkçe Erek Metin

to talk through one’s hat - abuk sabuk konuşmak
-işkembeden atmak

1.2.4. Uyarlama (Adaptation) Yöntemi

Eğer çevirmenin kaynak dilde karşılaştığı bir durumun erek

kültürdeki karşılığı bilinmiyorsa, bu noktada çevirmen uyarlama yöntemine
başvurarak mesajı aktarma yoluna gider. Uyarlama yönteminde kaynak
metnin içerik ve biçem özellikleri okunabilirlik ve anlaşılabilirliği arttırmak
amacıyla erek dil ve kültür kurallarına uyacak şekilde değiştirilir Aşağıda
uyarlama yöntemi ile ilgili bir örnek sunulmaktadır.

İngilizce Kaynak Metin Türkçe Erek Metin

"If one knows that a person being
viewed is 6 feet tall, one can
determine how far away the person
is simply by the size of the person’s
image on the retina." (Arthur
Guyton p.622)
"Eğer kişi, bir başka kişinin 1,83
metre olduğunu biliyorsa, bu kişinin
ne kadar uzaklıkta olduğunu basitçe
retina üzerindeki görüntüsünden
saptayabilir." (Ersin Köylü p. 622)
 KAYNAKÇA
Bakker, M., Koster, C. & van Leuven-Zwart, K. (1998). Shifts of
Translation. In M. Baker (Ed.), Encyclopedia of Translation Studies (226–231).
London: Routledge.

CALD. (2008). Cambridge Advanced Learner’s Dictionary, 3rd Ed.

Cambridge: Cambridge University Press.

Cambridge Dictionary:
https://dictionary.cambridge.org/dictionary/englishnorwegian/play-into-someone-s-
hands (Erişim: 11.05.2020)

Çakır, A. (2005). Çeviri Yöntemleri. Selçuk Üniversitesi SBE Dergisi(14),

237–244

Munday, Jeremy, ‘’Introducing Translation Studies’’, fourth edition,

Routledge , New York 2016, p.23-24

Nida, E. A. (1964). Towards a Science of Translating:With Special

Reference to Principle and Procedures involved in Bible Translating. Leiden,
Hollanda: E. J. Brill.

Odacıoğlu, M. C. (2011). The Translation of Medical Texts: A Case Study

on Arthur C. Guyton and John E. Hall's Textbook of Medical Physiology. Ankara:
Hacettepe Üniversitesi.

Vinay, J. P., & Darbelnet, J. (1995). Comparative Stylistic of French and

English: A Methodology for Translation. (J. C. Sager, & M. J. Hamel, Dü)
Amsterdam-Philedlphia: John Benjamins Publishing.

Zakhir, M. (tarih yok). Translation Procedures. 04 01, 2016 tarihinde

www.translationdirectory.com:
http://www.translationdirectory.com/articles/article1704.php adresinden alındı.

Mertcan OKUL

1181207053