Kaplumba�a Terbiyecisi ve �yk�s� ...

Cinayet ve �flas�n Hikayesi; Kaplumba�a Terbiyecisi Ne Anlat�yor?

12 Aral�k 2004 Pazar. �stanbul Swissotel'de yap�lacak m�zayede t�m bas�n�n ilgisini
�ekmi�ti. Haftalard�r gazeteler, televizyonlar hatta magazin dergileri bu
m�zayedede sat�a ��kacak olan bir tablodan s�z ediliyordu. T�rkiye'nin say�l�
zengin ailelerinin temsilcileri m�zayede salonuna gelmi�ti. Bas�n mensuplar� da
yerlerini ald�. B�t�n salona heyecanl� bir bekleyi� hakimdi.

1959 y�l�. �i�li'deki bir k�k, polis ekiplerince m�h�rlendi. Bu evde �nl� bir
armat�r ya��yordu: Saim Birk�k. Hayat� boyunca hi� evlenmemi�ti. Askerlik
arkada��n�n kendi ad�n� verdi�i o�lunu evlat edindi. Onu yeti�tirmeye �al�t�.
Okumas� i�in �svi�re'ye g�nderdi. B�t�n servetini ve sahip oldu�u tersaneyi ona
b�rakmay� d��n�yordu. Ancak Balat'taki tersanede ��kan bir tart�mada manevi o�lunu
tek kur�unla �ld�rd�. Bu olay ya�and���nda Saim Birk�k 76 ya��nda, �len manevi o�lu
Saim G�ko�lu 45 ya��ndayd�.

1960 y�l�n�n ilk aylar�. Profes�r Mustafa Cezar, bir ara�t�rma s�ras�nda, �i�li'de
m�h�rl� bir evde, sanatsal de�erinin yan�nda tarihi de�eri de y�ksek olan, k�rktan
fazla tablonun varl���n� ��rendi. K�k�n sahibi Saim Birk�k, resme merakl� bir sanat
severdi. Ancak i�ledi�i cinayetten dolay� Sultanahmet Cezaevi'nde yatmaktayd�.
Profes�r, tablolar�n foto�raflar�n� �ekmek i�in k�k�n sahibinden izin almak
zorundayd�. Hapishaneyi ziyaret edip Saim Birk�k'ten izini ald�. M�h�rl� kap� k�sa
hakim e�li�inde a��ld�. Kap� aralan�p ��klar yan�nca, toz toprak aras�ndan muhte�em
bir hazine ��km�t�. "Kaplumba�a Terbiyecisi" ba�ta olmak �zere be� tanesi Osman
Hamdi Bey'e ait k�rk tablo g�n y�z�ne ��km�t�. Tablolar�n foto�raflar� �ekildi.
Sonra k�k�n kap�s� tekrar m�h�rlendi. Profes�r Mustafa Cezar, �ekti�i bu
foto�raflar� kitab�nda yay�nlad�. B�ylelikle ilk defa bu tablonun ger�ek bir
g�r�nt�s� ortaya ��km�t�.

1961 y�l�. Kanser hastas� Birk�k, durumu a��rla�t��� gerek�esi ile sal�verildi.
Zaten bir s�re sonra vefat etti. Arkas�ndan b�y�k bir miras kavgas� ba�lad�.
Tablolar, anla�mazl�k durumundan dolay� Resim Heykel M�zesi'ne teslim edildi.
Kaplumba�a Terbiyecisi de, 20 y�l kadar sonra, a��k art�rmayla Erol Aksoy'un eline
ge�ecekti. Erol Aksoy, tabloyu sahibi oldu�u �ktisat Bankas�n�n koleksiyonuna
ekledi.

12 Aral�k 2004 Pazar. �ktisat Bankas�n�n koleksiyonunda olan "Kaplumba�a

Terbiyecisi" isimli tabloya, bankan�n batmas� sebebiyle TMSF taraf�ndan el
konulmu�tu. M�zayede ba�lad���nda �eki�me yeni kurulan iki m�ze aras�nda ge�iyordu;
�stanbul Modern ve Pera M�zesi. Rakam �ok yukar�lara ��kt�; �yle ki son teklif 5
trilyon liray� g�sterecek tabela yoktu. Demek ki m�zayedeyi ger�ekle�tirenler bile
bu kadar�n� beklemiyordu. Kaplumba�a Terbiyecisinin yeni sahibi Pera M�zesi oldu.
�denen 5 trilyon, T�rk resim sanat� i�in bir rekordu. Bu y�ksek �cret, tablonun
�n�ne �n katt�.

G�n�m�zde, sokaktaki vatanda�tan profes�r�ne, �niversite ��rencisinden ev han�m�na

kadar herkesin bildi�i bir yap�ta d�n�t� Osman Hamdi Bey'in "Kaplumba�a
Terbiyecisi". Puzzlelar�, reprod�ks�yonlar� yok sat�yor, dizi sahnelerinde,
karikat�rlerde kar��m�za ��k�yor. T�rkiye'nin bir nevi Mona Lisa's� haline geldi.

Asl�nda Kaplumba�a Terbiyecisi'nin bir de ikizi var. Osman Hamdi Bey, bir�ok
oryantalist ressam gibi be�endi�i tabloyu bir kez daha �izmi�ti. �imdiye kadar
anlatt���m�z 1906 y�l�nda �izilen ilk tablonun hikayesiydi. 1907 y�l�nda ise resmi
tekrar �izdi. 2. versiyon bir �ekilde Londra'ya kadar gitmi�ti. Erol Simavi 1984
y�l�nda bu resmi 100 bin dolara sat�n ald�. Halen Belma Simavi'nin koleksiyonunda
bulunan tablo, Sak�p Sabanc� M�zesinde sergileniyor.
Resmin iki versiyonu aras�nda farklar var; kaplumba�alar�n say�lar� ve yerleri,
duvarda as�l� olan Allah ve Muhammed yaz�l� tablo, yerde duran vazo ve pencere
kemeri gibi.

Peki tablo bize ne anlat�yor?

Tabloda g�rd���m�z erkek fig�r� Osman Hamdi Bey'in kendisidir. �o�unlukla, resmini
�izece�i ortamda, do�uya �zg� k�yafetler giyip kendi foto�raf�n� �ektirir. Sonra
foto�rafa bakarak yapar resimlerini. Kaplumba�a Terbiyecisi de bu �ekilde
�izilmi�tir.

Tablodaki mekan, Bursa'daki Ye�il Cami'dir. Osman Hamdi Bey �izime burada ba�lam�,
daha sonra �ekilen foto�raf yard�m�yla kendi at�lyesinde bitirmi�tir.

Peki "Kaplumba�a Terbiyecisi" bize neyi anlat�yor? Bunu anlamak i�in tabloyu
incelemeye ba�layal�m.

�ncelikle neler g�r�yoruz?

K�rm�z� kaftan giymi�, dervi� k�yafetleri i�inde sakall�, kambur ya�l� bir adam...
Bak�ms�z bir odada, marul yiyen kaplumba�alara bak�yor. Ama biraz d��nceli,
karamsar ve yorgun bir bak� bu.

S�rt�nda bir nakkare (yar�m k�re bi�iminde k���k bir davuldan olu�an vurmal� bir
�alg�, Mevlevi m�zi�inin d�rt temel �alg�s�ndan da birisi) as�l� ve buna ba�l�
m�zrap (nakkareyi �almaya yarayan nesne) boynundan a�a�� sarkm�.

Ellerini arkas�nda kavu�turmu�, bir neyi tutuyor. K�rba� de�il de neden ney?
Anla��lan kaplumba�alar� ney �fleyerek, nakkare �alarak yani musikiden yararlanarak
terbiye etmeye �abal�yor.

Ama ya�l� adam�n ney'i tutu�una daha dikkatli bakacak olursak, neyi �fleme
haz�rl���nda de�il sanki vazge�mi�, �abalar� sonu�suz kalm�.

Bize verilmek istenen mesaj�n ne oldu�unu do�ru yorumlamak i�in, Osman Hamdi Bey'in
hayat� hakk�nda biraz bilgi sahibi olmal�y�z.

Osman Hamdi Bey, ilk T�rk arkeolo�udur. D�nyaca �nl� �skender Lahidi�ni bulan ve
�stanbul'a getiren ki�idir.

�a�da� T�rk m�zecili�inin �nc�lerindendir. �stanbul arkeoloji m�zesinin kurucusu ve

ilk m�ze m�d�r�d�r.

Sanayi-i Nefise Mekteb-i Alisi'ni yani G�zel Sanatlar Akademisi'nin

kurucusudur.Ayr�ca modern anlamda ilk T�rk ressamlar�ndan birisidir ve T�rk
resminde fig�rl� kompozisyon kullanan ilk ressamd�r.

Bu durumu Emre Caner bir roman�nda ��yle a��klam�t�r:

"Osman Hamdi de hayat� boyunca kimsenin bilmedi�i meslekler yapm�t�. Ressam olmu�tu
en ba�ta. Sonra m�ze m�d�r�. Bir arkeolog. Ard�ndan da g�zel sanatlar akademisi
m�d�r�. Onun kaplumba�a terbiyecisinden bir fark� yoktu asl�nda!"

Osman Hamdi Bey, t�m bunlar� sanat� ve sanat��y� �nemsemeyen, antik eserlere hi�
de�er vermeyen bir toplumda ba�arm�t�. Devlet kurumlar� hatta toplumun kendisi,
s�rekli kendisine yeni engeller ��karm�, de�i�ime, modernle�meye direnmi�ti.

�te tablodaki kaplumba�alar; devletin hantal i�leyen b�rokrasisi ve de�i�ime

direnen, a��r aksak ilerleyen toplumun kendisiydi. Ya�l� dervi�in kendisi oldu�unu
s�ylemi�tik. B�t�n bu duruma k�zan Osman Hamdi Bey, dervi� de olsa sabr�n�n bir
sonu oldu�unu g�stermi� oluyor.

Osman Hamdi Bey'in, bu tablo yap�l�rken nereden esinlendi�i de ortaya ��km�t�r.

Bunun i�in Frans�z Le Tour du Monde'nin 1869 y�l�ndaki bir say�s�nda ��kan grav�r�
inceleyebilirsiniz.

1869 y�l�nda Ba�dat Valisi Mithat Pa�a�n�n hizmetinde �al�an babas�na g�nderdi�i
mektupta, Le Tour de Monde dergisini severek okudu�undan bahseden Osman Hamdi
Bey�in bu �al�madan esinlenmesi gayet olas� g�z�k�yor.

Benzerlikler dikkat �ekici olsa da Osman Hamdi Bey'in Kaplumba�a Terbiyecisi,

renklerin ve ����n kullan�m�, tablonun derinli�i ve verdi�i mesajla �nc�l�nden �ok
daha k�ymetli.