Professional Documents
Culture Documents
Platoni: (Zv. W. 429/8-347/8 WW.)
Platoni: (Zv. W. 429/8-347/8 WW.)
platoni
(Zv. w. 429/8-347/8 ww.)
1
aRsaniSnavia, rom Tanamedrove mecnierebaSi dRemde azrTa sxvadasxvaobaa platonis dia-
logTa qronologiasTan dakavSirebiR.
174 platoni
veul periodSi Tavis Tavze iRebs amocanebs, romlebsac sxva epoqaSi itvirTebs
poeturi metyveleba da piriqiT. rac Seexeba platons, erTi mxriv, poeturi da,
meore mxriv, filosofiuri ena misi dialogebis Tanabaruflebiani komponentebia.
Tavisi niWis, fantaziisa da alRos saSualebiT platoni sxvadasxva poetur Tu
oratorul xerxs ganumeorebel xiblsa da axlebur mizandasaxulobas aniWebs.
amave dros, platonis yoveli mwerluri xerxi aris filosofiuri azris ukeT
gadmocemis saSualeba.
platoni uaRresad popularuli iyo rogorc antikur, ise gviandel moazrov-
neTa Soris da man udidesi gavlena moaxdina rogorc elinisturi, ise Sua sau-
kuneebis da axali drois evropuli filosofiis ganviTarebaze. ori aTasi wlis
manZilze mudmivad da sul sxvadasxvagvari kuTxiT iazrebdnen platonis Semo-
qmedebas da mis mravalgvar interpretacias gvTavazobdnen.
antikuri epoqis platonikosebi da neoplatonikosebi am berZen moazrovneSi
`RvTaebriv moZRvars~ xedavdnen, Sua saukuneebis moazrovneebi – qristianuli
msoflaRqmis winamorbeds da mas gansakuTrebul pativs miagebdnen `timeosisa~ da
`menonis~ SeqmnisaTvis. aRsaniSnavia, rom Sua saukuneebSi platonis moZRvrebas
iyenebdnen rogorc qristianuli, ise iudeuri da magometanuri religiebis
dasabuTebisaTvis. isini warmarTobas erTob uaryofiTad afasebdnen, magram
platonis naazrevSi maT izidavda ara warmarTuli poliTeizmi, aramed samyaros
erTiani Semoqmedi, demiurgosi.
aRorZinebis epoqaSi `nadimisa~ da `saxelmwifos~ avtori fasdeboda rogorc
idealuri siyvarulis mqadagebeli da politikuri utopiis Semqmneli. XIX-XX
saukuneebSi platoni warmogvidgeboda germanuli klasikuri filosofiis su-
liskveTebiT gamsWvalul idealistad, neokantianelad Tu eqsistencialistad.
kanti, hegeli, Selingi, saerTod, axali da uaxlesi idealizmis warmomadgenlebi
swored platonis memkvidreobas eyrdnobodnen.
da bolos, SeiZleba iTqvas, rom kacobriobis mentaluri evolucia bevrwilad
swored am berZenma moazrovnem gansazRvra. `platonis filosofiuri sistema iyo
mTeli winamorbedi filosofiuri moZraobis dasrulebac da is safuZvelic, ro-
melzec ganviTarda xalxTa Semdgomi sulieri cxovreba~ (a. giliarovi).
aristotele
(Zv. w. 384-322 ww.)
mzis moqmedebis Sedegad wiTelSi gadavides) ise, rom TviT `cxvirobas~ araferi
daakldeba. kidev rom gavimeoroT, aristotelesTvis Tvisebebi ar arseboben Ta-
visTavad, materiis gareSe. magaliTad, universaluri cxenobis idea ar aris ze-
caSi arsebuli realoba, romelSic miwieri cxeni monawileobs, platonis Te-
oriis msgavsad, aramed igi mxolod mentaluri konstruqciaa, romelsac adamiani
agebs empiriuli dakvirvebebis safuZvelze: naxavs mraval cxens da gamoyofs
maTSi arsebiT Tvisebebs, rac gansazRvravs maT `cxenobas~ da ara maT `bukefal~-
obas (aleqsandres cxenis saxeli) an `lurja~-obas (arsenas cxenis saxeli). es ka-
maTi platonsa da aristoteles Soris gagrZelda Sua saukuneebis evropul
filosofiaSic: erT banakSi iyvnen nominalistebi, romlebsac aristoteles
msgavsad universaliebi (`cxenoba~, `magidoba~ a.S.) miaCndaT mentalur konstru-
qciebad, da meore banakSi realistebi, romlebsac miaCndaT, rom universaliebi
obieqturad, Tumca uxilavad, arseboben materiisagan damoukideblad.
aristotele mivida yovelgvar formas da Tvisebas moklebuli pirveladi ma-
teriis (berZn. `prote hile~; laT. materia prima) gaazrebamde: pirveladi materia
aris sruli potenciuroba, romelsac SeuZlia miiRos nebismieri forma. forma
aris aqtualizacia materiis potenciisa. potenciis aqtualizacia, anu SesaZle-
blobis realizacia aris erT-erTi umTavresi aspeqti aristoteles filosofi-
aSi.
filosofia gulisxmobs mizezTa Seswavlas. anu, filosofia aris ara mxolod
empiriul realobaze dakvirveba da misi aRwera, aramed SekiTxvebis dasma Tu
`ratom xdeba ase?~ `raa mizezi?~ da am SekiTxvebiT aRmoCena axali ramis, iseTis,
rac Tavad empiriul dakvirvebaSi araa mza saxiT mocemuli. mizezebs Soris aris-
totele ganarCevda oTx ZiriTads: materialurs, moqmedebiTs, formalurs da
saboloos. martivi magaliTisTvis, rkina da xe arian xistariani danis materi-
aluri mizezebi; xelosani, romelic maT aZlevs Sesabamis formas, aris moqmedeb-
iTi mizezi, xolo mis gonebaSi arsebuli forma, ris mixedviTac igi warmarTavs
Tavis zemoqmedebas materiaze, aris formaluri mizezi; rac Seexeba saboloo
mizezs, es iqneba Wra, radgan danis saboloo daniSnuleba Wraa. zogjer Znelia
mkafiod gamijno formaluri da saboloo mizezebi aristotelesTan. yvela arse-
bas aqvs potenciis aqtualobad qcevis sakuTari gza, sakuTari daniSnuleba,
berZnulad `telos~-i. aristoteles cnobili termini `en-teleqia~ niSnavs, rom
sagani asrulebs Tavis daniSnulebas, aris Tavis `telosSi~. magaliTad, cecxlis
bunebrivi enteleqiaa midiodes zeviT, kaklis Teslis – amovides kaklis xed da
moisxas kaklebi, Tvalis enteleqiaa xedva, planetis enteleqiaa moZraobdes
wriulad, raTa ganmeorebadobiT da ciklurobiT mibaZos ucvlel maradisobas.
amdenad, moZraobebi bunebaSi, aristotelesaTvis, ar aris SemTxveviTi, aramed
teleologiuri, mizanmimarTuli.
aristotele daakvirda moZraobebis bunebas da SeniSna, rom yvelaferi rac
moZraobs, moZraobs raRac sxva moZravis meSveobiT. magram ase mivalT kvlav mank-
ier usasrulobamde. maS ra unda iyos is, rac amoZravebs sxvebs da TviTon rCeba
uZravi? aseTi ram aristotelesTvis aris RmerTi (`kinoun akinetos~ – uZravi ma-
moZravebeli), igi aris mTeli samyaros moZraobis formaluri da saboloo mize-
zi. ramdenadac materiam ar SeiZleba sxva rame aamoZravos, Tuki igi Tavad ar amo-
Zravdeba da ramdenadac pirveli mizezi amoZravebs ise, rom TviT uZravad rCeba,
maSasadame pirveli mizezi aris aramaterialuri, sufTa forma. ai, es erTaderTi
formaa aristotelesTvis materiisagan mocilebuli – Tavad RmerTi, uZravi ma-
moZravebeli. amiT, arsebiTad, isic platoniviT obieqturi idealisti rCeba.
Tumca, platonis miTologiuri demiurgosisagan gansxvavebiT, aristoteles
RmerTi ar aris samyaros Semqmneli, an winaswar mocemuli qaosis momwesrigebeli,
aramed ukve mzad arsebuli samyaros mamoZravebeli mizezi. samyaro maradiulad
186 aristotele
nadac poetis mier personaJis qmedebis aRweras Tavis Singanani logika aqvs,
Tavisi zogadi mizan-Sedegobrioba, romelsac SemTxveviTi movlenebi ar
abrkolebs. anu poeti ufro filosofiuria vidre istorikosi, ramdenadac igi
wvdeba Sesabamisobis zogad princips da ar asaxavs erTeul xdomilebas, romelic
realobaSi ki moxda, magram SemTxveviTi movlenebis gamo masSi Sinagani logika da
Sesabamisobis principi ar ganxorcielebula.
aristotele exeba poeturi enis, gamosaxvis formebis sakiTxsac: rogori unda
iyos tragediis ena? aristotelesTvis, mas unda axasiaTebdes keTilSobileba
(`semnotes~), uCveuloba, ucxooba (`qsenikon~), rac msmenelSi gansakuTrebul
efeqts iwvevs. gansakuTrebul mniSvnelobas igi aniWebs metaforebs, ramdenadac
isini ormag efeqts iwveven: akvirveben msmenels, da aniWeben mas msgavsebis aRmoCe-
nis siamovnebas. swored metaforebSi xedavda aristotele poetisaTvis Tavisi
originalobis gamoCenis saukeTeso saSualebas: `mxolod amas ver gadmoiRebs [po-
eti] sxvisgan; es (e.i. metaforis mofiqreba) aris niSani mxolod sakuTari niWisa –
marTlac, kargad rom gadmosce azri metaforiT, unda SegeZlos sagnebs Soris
msgavsebis aRmoCena~.
aristotele dramis istoriis sakiTxsac exeba. misi azriT, tragedia momdi-
nareobs dionises sadidebeli ritualebidan, diTirambis momRerlebis improvi-
zaciebidan, maSin rodesac komedia momdinareobs falikuri simRerebis momRer-
lebis improvizaciebidan.
`poetikis~ meore wigni, rogorc Cans, Seexeboda `kaTarsisis~ bunebis analizs
da aseve, komedias, magram samwuxarod am nawilma Cvenamde ver moaRwia. aristo-
teles `poetikis~ es dakarguli nawili da misi SesaZlo saxifaTo mniSvneloba
Sua saukuneebis kaTolikuri eklesiisTvis Seadgens cnobili italieli mwerali-
mediaevistis umberto ekos bestseleris `vardis saxelis~ mTavar Temas.
bolos vityviT, rom saqarTveloSi aristotele ukve Sua-saukuneebSi didi
popularobiT sargeblobda. misi logikuri naSromebi, ioane damaskeliseul
gadamuSavebaSi, orjer iyo naTargmni meTerTmete-meTormete saukuneebSi efrem
mciresa da arsen iyalToelis mier. udidesi qarTveli filosofosi ioane
petriwi, miuxedavad Tavisi platonisturi poziciisa da aristoteles zogi ide-
isadmi kritikuli damokidebulebisa, filosofosofas `aristotelobas~ uwo-
debda (`mewada mearistotelura~); arc aris gasakviri: petriwisTvis xom filo-
sofosoba, iseve rogorc stagirelisTvis, adamianis saukeTeso moRvaweoba, ada-
mianis umSvenieresi mizanswrafva iyo, da iqneb bednier damTxvevaze metia saxeli
`aristotele~-s etimologia: `ariston~-“saukeTeso~; `telos~-“mizani~,
`daniSnuleba~.
Txzulebebi:
logikuri xasiaTis Sromebi: kategoriebi (terminTa 10 klasifikacia);
ganmartebis Sesaxeb (winadadebebi, WeSmariteba, modalobebi); winare
analitika (silogisturi logika); Semdgomi analitika (mecnieruli meTodi
da silogizmi); `topika~ (efeqturi argumentis Camoyalibebis da kamaTis
wesebi); sofisturi uaryofebi (araformaluri logikuri cTomilebebi).
fizikuri xasiaTis Sromebi: fizika (ganixilavs cvlilebas, moZraobas,
cariel sivrces, dros); cis Sesaxeb (cis struqtura, dedamiwa, stiqiebi);
warmoSobis Sesaxeb; meteorologia (kometebis warmoSoba, amindi, bunebrivi
katastrofebi).
fsiqologiuri xasiaTis Sromebi: sulis Sesaxeb (ganixilavs sulis Tvisebebs,
grZnobebs, gonebas, warmodgenas); mexsierebis, gaxsenebis, sizmrebis da
winaswarmetyvelebis Sesaxeb
190 aristotele