თემა 1

(სილაბუსში თემა 2)
1. pedagogikis sagnis gansazRvreba

pedagogikisa da misi kvlevis sagnis sworad gansazRvras gadamwyveti

mniSvneloba eniWeba, pedagogikis, rogorc mecnierebis, Seswavlasa da momavali
maswavlebelTa maRalkvalificiuri kadrebis momzadebaSi.

ras Seiswavlis pedagogika?

pedagogi (pedonomi) Sedgeba ori Zveli berZnuli sityvisagan @paid" (bavSvi)

da @agogen" (mas ori mniSvneloba gaaCnia: 1. tareba, xelmZRvaneloba, 2. aRzrda,
swavleba. am mniSvnelobiT iyenebdnen mas platoni da plutarqe).1 Tavdapirvelad
pedagogi Zvel saberZneTSi erqva ganaTlebul monas, romelsac evaleboda
monaTmflobelis Svilis Sinidan skolaSi miyvana da skolidan Sin moyvana.
mogvianebiT, pedonomi, pedagogi daerqva skolis aRmzrdels, romelic mozards
codnis samyaroSic uwevda megzurobas da swavlebis meSveobiT eweoda mis
aRzrdas. amrigad, pedagogika dakavSirebulia bavSvTan da pedagogikis, rogorc
mecnierebis, kvlevis sagnad didxans aRiarebdnen bavSvs.

es koncefcia didxans batonobda pedagogikaSi, magram Semdeg aRmoCnda, rom

bavSvs pedagogikis garda sxva mecnierebac swavlobda. saWiro iyo pedagogikis
kvlevis sakuTari sagnis ufro zusti ganmarteba da mecnierebaSi SemuSavda
Sexeduleba, rom pedagogikis sakuTari kvlevis sagani unda yofiliyo ara bavSvi,
aramed bavSvis aRzrda. cxadia, es ufro axlos iyo WeSmaritebasTan, magram arc
igi aRmoCnda zusti pedagogikuri azrovnebis ganviTarebis garkveul etapze.
rogorc cxovreba gviCvenebs, adamians aRzrda sWirdeba ara mxolod bavSvobis
asakSi, aramed mTeli sicocxlis manZilze, rogorc cnobilia mecnieruli
pedagogikis mamamTavarma ian amos komenskim Tavis "did didaqtikaSi" wamoayena
idea aRzrdiT adamianis pirovnebad Camoyalibebis Sesaxeb. is laparakobda ara
bavSvis aRzrdaze, aramed saerTod adamianis aRzrdis Sesaxeb. skolaskomenskim,
pirvel rigSi, adamianobis skola uwoda, xolo aRzrdis mniSvnelobasTan
dakavSirebiT werda: "adamiani aris yvelaze ufro mSvidi da yvelaze ufro
RvTaebrivi suldgmuli, Tu igi moSinaurebulia WeSmariti aRzrdiT" ("didi
didaqtika", გვ,6).
dRes AA kvlevis sagani aris პიროვნების aRzrda (farTo gagebiT).

aRzrda farTo gagebiT es aris maradiuli, socialuri, mizandasaxuli,

organizebuli procesi aRmzrdelis xelmZRvanelobiT (akad.daviT lorTqifaniZe.
didaqtika, Tbilisi, 1981 w. gv.).

pedagogiur enciklopediaSi, pedagogiur saxelmZRvaneloebsa da calkeul

monografiebSi xSirad gvxvdeba pedagogikis sagnis garSemo gansxvavebuli
ganmartebebi. "pedagogiuri leqsikonis" 1960 wlis gamocemaSi (moskovi)
pedagogikis sagnad dasaxulia "mozardi Taobis aRzrda" (pedagogiuri
leqsikoni, moskovi, 1960 w. t.2, gv. 87). profesorebi n.i.boldirevi, e.k.gonCarovi,
T.T.korovliovi, b.p.esipovi Tvlian, rom "pedagogika aris mecniereba adamianis
aRzrdis Sesaxeb" (boldirevi n.i. gonCarovi n.k. koroliovi T.T. esipovi b.p.-
pedagogika, moskovi, 1968 w. gv.7). aris agreTve aseTi mosazrebac: pedagogikis
sagani aris aRmzrdelobiTi moRvaweoba" (v.f.kraevski-swavlebis mecnierulad
dasabuTebis problemebi-moskovi, 1977 w. gv.21), "pedagogikis sagani aris adamianis
mier adamianis aRzrda" (s.p.baranovi, l.r.bolotina, t.v.volikova, v.a.slastenini-
pedagogika-moskovi, 1981 w. gv.20).

prof. t.a.talizinas "pedagogikaSi" pedagogikis sagani asea ganmartebuli:

"pedagogika, rogorc mecniereba aRzrdis Sesaxeb, eswraTvis aRzrdis arsis
gagebas, aRzrdisaTvis damaxasiaTebeli kanonzomierebis axsnas da Seicnobs ra
maT, cdilobs moaxdinos garkveuli zegavlena adamianis, sazogadoebis
interesebSi mis SeRwevaze (t.a.talizina, pedagogika, mosk. 1984 w. gv.4).

pedagogikis sagnis problema wamoiWra qarTvel swavlulTa SromebSic. am

mimarTebiT wlebis manZilze intensiurad muSaoba doc. amiran lomaZe ("ori
principulad urTierTgamomricxavi meTodologia pedagogikaSi" (gazeTi
"ganaTleba" 10 seqtemberi, 1993 w. misive "pedagogikis sagnis problema"_sazrisi"
~3, 2000 w.).

pedagogikis sagnis gansazRvris problema specialurad dasva profesorma

aleqsandre gobroniZem saxelmZRvaneloSi "pedagogika". "dRemde pedagogikis,
rogorc mecnierebis, mravalgvari ganmartebaa cnobili,_"wers prof.
al.gobroniZe da mas eWvi Seaqvs pedagogikis sagnis tradiciul ganmartebaSi. is
SeniSnavs: "Tu pedagogikis sagani aris aRzrda, rogorc specialurad
organizebuli pedagogiuri procesisa, maSin... pedagogika yofila mxolod
meToduri receptebis, wesebisa da aRmzrdelobiTi muSaobis xerxebis krebuli,
rac zogjer ase eCvenebaT pedagogikis mecnierebaSi Rrmad Cauxedav adamianebs".
prof. al.gobroniZis azriT, ufro marTebuli iqneba pedagogikis sagnis Semdegi
gansazRvreba_"pedagogikis sagani esaa im kanonzomieri kavSiris gamokvleva,
romelic arsebobs pirovnebis ganviTarebasa da aRzrdas Soris, rogorc
specialurad organizebuli procesis, Teoriisa da meTodikis SemuSaveba
(al.gobroniZe, pedagogika-baT., 1995, gv.6).

1999 w. moskovSi gamoica prof. boris lixaCovis "pedagogika", romelSic

avtorma wina planze wamoswia ara aRzrda, aramed aRzrdis obieqturi kanonebi
da sazogadoebrivi garemo da igi ase Camoayaliba: "pedagogikis sagania aRzrdis
konkretul-istoriuli procesis obieqturi kanonebi, romlebic organul
kavSirSia sazogadoebriv urTierTobaTa ganviTarebis kanonebTan, agreTve
mozardi Taobis msoflmxedvelobis formirebis realuri sazogadoebrivi
aRmzrdelobiTi praqtika da pedagogiuri procesis organizaciis pirobebi"
(b.t.lixaCovi-pedagogika_moskovi, 1999 w. gv.102).

aRzrda (farTo gagebiT) srulad asaxavs adamianis pirovnebad

Camoyalibebis socialur, maradiul, mizandasaxul, organizebul process
aRmzrdelis xelmZRvanelobiT. es idea momdinareobs ian amos komenskis, k.d.
uSinskis iakob gogebaSvilis, ilia WavWavaZisa da sxvaTa mecnieruli
Sexedulebebidan.

aRzrdis cneba "viwro" da "farTo" gagebiT dRemde muSaobs pedagogikaSi.

igi saTaves antikuri epoqidan iRebs. aRzrda viwro mniSvnelobiT wminda
aRzrdis problemebs, xolo aRzrda farTo gagebiT amasTan erTad swavlebasa
da ganaTlebasac rom moicavda, es arasdros eWvis qveS ar damdgara. ian amos
komenski Tavis "did didaqtikas" swored aRzrdis farTo gagebis koncefciaze
amyarebs. is wers: "Cven... gpirdebiT did didaqtikas, e.i.sayovelTao xelovnebas
yvelas yvelaferi aswavlo... aswavlo safuZvlianad, ara zereled da
mosaCveneblad, aramed ise, rom moswavleebi miiyvano WeSmarit mecnierebamde,
keTil zneobamde da Sinagan saTnoebamde". mecnieruli pedagogikis fuZemdeblis
am danapirebSi aRzrda swored farTod gagebiTaa moazrebuli, romelSic
"mecniereba, keTili zneoba da Sinagani saTnoeba" erT mTlianobas qmnis.

XX saukuneSic aqtiurad iyo miCneuli sakiTxi aRzrdis "viwro" da "farTo"

mniSvnelobiT gagebis Sesaxeb. aRzrda viwro mniSvnelobiT araorganizebuli
procesia. aRzrda farTo mniSvnelobiT ki aucileblad organizebuli unda iyos.
amitom tradiciulia pedagogikis TeoriaSi cal-calke gamoyofa sakiTxTa
sferoebisa_"aRzrdis Teoria", "swavlebisa da ganaTlebis Teoria" (didaqtika).
 v. suxomlinski gakvirvebas gamoTqvams imis gamo, rom pedagogikis
saxelmZRvaneloebSi mocemulia gageba aRzrdisa viwro da farTo mniSvnelobiT.
misi SexedulebiT msoflmxedveloba Tu mxolod aRzrdis Teoriis Semadgeneli
nawilia, maSin rogor SeiZleba misi aRzrda swavlebisa da ganaTlebis gareSe.
xolo, meore mxriv,_ fiqrobs vasil suxomlinski,_ rogor SeiZleba mecnieruli
codnis safuZvlebis Seswavla msoflmxedvelobis gareSe.

Semdeg es Sexeduleba gaiziara docentma amiran lomaZem da aRzrdis gagebas

viwro da farTo mniSvnelobiT Secdoma uwoda (a.lomaZe-pedagogikis sagnis
problema-sazrisi, Tb., 2000 w. gv.21).

Cveni azriT, aRzrda viwro da farTo gagebiT mainc arsebobs. rac Seexeba
msoflmxedvelobis problemas, SeiZleba araorazrovnad imis daSveba, rom
msoflmxedveloba Sedegicaa SeZenili codnisa da ganaTlebisa da amave dros
igi safuZvelicaa codnis da ganaTlebis SeZenisaTvis. misi mikuTvneba an
mxolod aRzrdis TeoriisaTvis, an mxolod didaqtikisaTvis ara
marTlzomieria, msoflmxedvelobis formirebaze unda vizrunoT aRzrdis
(viwro gagebiT) da swavlebis procesSic. msoflmxedveloba adamians mTeli
sicocxlis manZilze uyalibdeba da Tan dahyveba. SeiZleba iTqvas, rom adamianis
yvela gdawyvetilebas cxovrebaSi safuZvlad udevs garkveuli
msoflmxedveloba (mecnieruli Tu religiuri).

2. pedagogikis ZiriTadi cneba-kategoriebi

pedagogikis ZiriTadi cneba-kategoriebi warmoqmnis cnebiT sistemas,

romliTac pedagogika, rogorc mecniereba, Seiswavlis aRzrdas. es cneba-
kategoriebia: aRzrda, swavleba, codna, Cveva, ganaTleba, ganviTareba.

aRzrda - ormxrivi procesia, aRmzrdelis xelmZRvanelobiT. aRmzrdeli rogorc

subieqti dasaxuli miznis mixedviT warmarTavs aRsazrdelis momzadebas
cxovrebisaTvis. am procesSi aRsazrdeli obieqtic aris da subieqtic; obieqtia,
radgan misi aRzrda xorcieldeba. magram subieqtic aris, radgan azrovnebs da
SeuZlia aRmzrdelis rCeva-darigeba miiRos an ar miiRos, irwmunos an ar
irwmunos. aRzrdis, rogorc ormxrivi procesis, warmarTvis saimedo saSualebas
warmoadgens aRmzrdelsa da aRsazrdels Soris TanamSromlobis pedagogika.

სwavleba _ ormxrivi procesia, maswavleblis xelmZRvanelobiT. maswavlebeli

warmarTvas moswavleTa momzadebas cxovrebisaTvis. am procesSi moswavle
obieqtic aris da subieqtic. garda imisa, rom moswavles gadascemen codnas,
romelic man unda SeiTvisos, igi, am procesSi iqceva subieqtadac, radgan,
rogorc moazrovne arseba, aucileblad saWiroebs darwmunebas codnis
WeSmaritebaSi, sargeblianobasa da aucileblobaSi.

სwavla _ moswavle iTvisebs codnas da eufleba Cvevebs. swavlis procesis

warmateba damokidebulia maswavleblis ostatobasa da moswavlis gonierebaze.
kargad swavlebis Semdeg warmatebiT mimdinareobs swavla da daswavla.

ცodna _ informaciis jamia Sesaswavli sagnisa Tu movlenis Sesaxeb. imis

mixedviT, Tu rogori moculobis informacia gagvaCnia Sesaswavli sagnis, Tu
movlenis Sesaxeb, ganisazRvreba da Sefasdeba Cveni codnis moculoba.

Cveva _ codnis safuZvelze yalibdeba. Cveva es aris codna, romelic praqtikaSi

gamoyenebis procesSi meqanikurad sruldeba.

ganaTleba _ codnis safuZvelze yalibdeba. ganaTleba aris codnis xarisxi, anu

unari codnis gamoyenebisa WeSmaritebis dasacavad da urTierTobebSi
samarTlianobis damkvidrebisaTvis.

ganviTareba _ es aris cvalebadoba, romlis procesSi winaaRmdegobaTa daZlevis

gziT iseTi axali Tvisebrivi Tavisebureba warmoiSveba, romelic adamians ufro
srulyofils xdis.

3. pedagogikur mecnierebaTa sistema

pedagogikur mecnierul sistemas qmnis 1. pedagogika, 2. pedagogikis istoria da

3. saswavlo saganTa swavlebis meTodika.

pedagogika oTxi ganyofilebebisagan Sedgeba:

1. pedagogikis zogadi safuZvlebi Seiswavlis sakiTxebs: pedagogikis sagani;

ganviTareba da aRzrda; aRzrdis mizani; ganaTlebis sistema;

2. aRzrdis Teoria Seiswavlis sakiTxebs: aRzrdis procesis arsi; aRzrdis

kanonzomierebebi; aRzrdis principebi; aRzrdis zogadi meTodebi; gonebrivi
aRzrda, zneobrivi aRzrda; SromiTi aRzrda; esTetikuri aRzrda, klasis
xelmZRvanelis aRmzrdelobiTi muSaoba; skolis, ojaxisa da sazogadoebis
erToblivi aRmzrdelobiTi muSaoba).

3. swavlebisa da ganaTlebis Teoria (didaqtika) - Seiswavlis sakiTxebs:

didaqtikis sagani; swavlebis procesis arsi; ganaTlebis Sinaarsi, swavlebis
principebi; swavlebis organizaciis ZiriTadi formebi; swavlebis zogadi
meTodebi; moswavleTa codnis Semowmeba da Sefaseba, swavlebisa da aRzrdis
procesTa erTianoba.

4. skolaTmcodneoba - Seiswavlis sakiTxebs: skolis marTva da xelmZRvaneloba;

skolis direqtori; klasis xelmZRvaneli, meTodiuri muSaoba skolaSi.

pedagogikis dargebia: 1. skolamdeli aRzrdis pedagogika, 2. dawyebiTi skolis

pedagogika, 3. saSualo skolis pedagogika, 4. umaRlesi skolis pedagogika, 5.
samxedro pedagogika, 6. Defeqtologia - 1) oligofreno pedagogika-gonebრივად
ჩამორჩენილ bavSvTa swavlebisa da aRzrdis pedagogika; 2) surdopedagogika -
სმენის შეზღუდვისა და სმენის არ მქონე bavSvTa swavlebisa da aRzrdis pedagogika,
3) tiflopedagogika-usinaTlo და მირემხედველ bavSvTa swavlebisa da aRzrdis
pedagogika; 4) logopedia - მეტყველების შეზღუდვის მქონე bavSvTa swavlebisa da
aRzrdis pedagogika;) 5) mozrdilTa (saojaxo, mSobelTa) pedagogika.

4. pedagogikis kvlevis mecnieruli meTodebi

samarTlianad SeniSnaven, rom pedagogikuri mecnierebis ganviTarebis arsebiT

faqtors warmoadgens misi kvlevis meTodebis gamdidreba da srulyofa.
akademikosi daviT lorTqifaniZe pedagogikuri kvlevis meTodebis klasifikacias
pedagogikis ZiriTad wyaroebTan kavSirSi axdens. es wyaroebia: 1. farTod
gagebuli saswavlo-saaRmzrdelo praqtika. 2. kacobriobis mier mopovebuli
gamocdileba swavla-aRzrdaSi aqedan gamomdinare akad. d. lorTqifaniZe
pedagogikuri kvlevis or mTavar meTods asaxelebs. 1. dakvirvebis meTodi, 2.
eqsperimentis meTodi (d.lorTqifaniZe-didaqtika, Tb., 1981 w. gv. 13-14).

pedagogikuri mecnierebis Semdgomi ganviTareba imaSic gamoixata, rom

mniSvnelovnad gafarTovda wre pedagogikis mecnieruli kvlevis meTodebisa.
cxadia, dakvirvebisa da eqsperimentis meTodi sabaziso meTodebia pedagogikur
kvlevaSi, magram masTan erTad aRiareba hpova axalma meTodebmac. esenia,
kvleviTi xasiaTis saubari, mowinave pedagogikuri gamocdilebis Seswavlisa da
ganzogadebis meTodi. kvlevis sociologiuri meTodebi (anketireba, reitingi,
testireba, kompetentur SefasebaTa meTodi). maTematikuri statistikis meTodebi,
pedagogiuri ideebis Teoriuli analizis meTodi.

pedagogikis kvlevis Tanamedrove mecnieruli meTodebi Semdegi saxiT aris

warmodgenili.
 1. pedagogikuri dakvirvebis meTodis sruli daxasiaTeba mocemulia akad.
d.lorTqifaniZis "didaqtikaSi". pedagogiuri dakvirvebis meTodi, rogorc
kvlevis gza, Cveulebrivi dakvirvebisagan imiT gansxvavdeba, rom man mkvlevars
unda misces SesaZlebloba-induqciisa da deduqciis, sinTezisa da analizis
gziT awarmoos kvlevis sagnad aRebuli movlenisa da misi procesebis
kanonzomierebaTa siRrmiseuli gaxsna-ganzogadeba. pedagogikaSi dakvirvebis
meTodisaTvis damaxasiaTebelia pedagogiur movlenaTa Seswavla bunebriv
procesSi, rac gamoricxavs raime xelovnuri situaciis Seqmnas.

arCeven dakvirvebis or saxes: uSualos da gaSualebuls. pirvel

SemTxvevaSi saqme gvaqvs, ZiriTadad, sagnobriv dakvirvebasTan, meoreSi-
sxvadasxva teqnikur mowyobilobebis (magnitofoniT Cawera, teleCanaweri,
fotografireba da a.S.) gamoyenebiT kvlevasTan. dakvirveba SeiZleba iyos
erTdrouli, xanmokle da xangrZlivi, gaRrmavebuli. es damokidebulia movlenis
xasiaTze, misi kvlevis Taviseburebebze.

akad. d. lorTqifaniZe, sxvebisagan gansxvavebiT, konkretulad gansazRvravs

im aucilebel moTxovnebs, rac yovelTvis unda gvaxsovdes dakvirvebis dros:

1. yovel mecnierul dakvirvebas win unda uswrebdes dakvirvebis Temis

gansazRvra da mecnieruli hipoTezis SemuSaveba.

2. dakvirveba unda mimdinareobdes winaswar zustad gansazRvruli gegmiT.

3. dakvirveba unda mimdinareobdes maqsimalurad bunebriv pirobebSi.

4. dakvirvebis procesi da misi Sedegebi unda fiqsirdebodes maqsimaluri

sizustiT.

5. dakvirvebis Sedegebi unda Sejerdes rac SeiZleba analogiur situaciaSi

Catarebul analogiuri dakvirvebis Sedegs.

dakvirvebis, rogorc pedagogiuri kvlevis gamoyenebisa da misi Sedegebis

Sejamebis dros mxedvelobaSi unda gvqondes isic, rom dakvirvebis meTods
calkeul SemTxvevaSi axasiaTebs erTgvari SezRudulobac, ris gamoc
dakvirvebis gziT movlenaTa siRrmiseuli Seswavla yovelTvis ver xerxdeba.

2. pedagogiuri kvlevis, SedarebiT, Rrma saSualebad eqsperimentia

aRiarebuli. sxvanairad mas pedagogiuri movlenis cdiseuli Seswavlis gzasac
uwodeben. pedagogiuri cdis, eqsperimentis Catarebis dros, pirvel rigSi, kargad
unda ganisazRvros samuSao hipoTeza, eqsperimentis Tema da is mosalodneli
Sedegebi, romelic kvlevas unda mohyves.
 eqsperimentuli klasis SerCevis paralelurad unda SeirCes sakontrolo
klasi, romlis fonze unda ganisazRvros eqsperimentuli klasSi Catarebuli
kvlevis Sedegebis efeqtianoba.

3. kvleviTi saubris meTodis gamoyenebiT mkvlevari gamoavlens rogorc

aRmzrdelTa, ise aRsazrdelTa Sexedulebebsa da damokidebulebebs ama Tu im
pedagogiuri faqtis Tu movlenis mimarT da Seecdeba SeimuSaos ufro Rrma
warmodgena am movlenebis arsebisa da mizezebis Sesaxeb.

4. mowinave pedagogiuri gamocdilebis Seswavlisa da ganzogadebis meTodiT

ZiriTadad vikvlevT im siaxles, rac bunebrivad gamomdinareobs mowinave
gamocdilebaTa Teoriuli Seswavlis procesidan. amis Sesaxeb kargad werda
Tavis droze k.d.uSinski werilSi "ra sargebloba moaqvs pedagogiur
literaturash" kiTxvaze: "ra aris pedagogiuri gamocdilebah" is pasuxobda: "es
aris aRzrdis meti Tu naklebi raodenobis faqtebi, gancdili aRmzrdelis mier.
magram, cxadia, Tu es faqtebi mxolod faqtebad rCebian, isini ar iZlevian
gamocdilebas. am faqtebma STabeWdileba unda moaxdinon aRmzrdelis gonebaze,
unda moaxdinos maTi klasifikacia gonebaSi maTi damaxasiaTebeli
Taviseburebis mixedviT, unda moxdes maTi ganzogadeba, isini unda iqces azrad;
ai, es azri da ara TviT faqti, gadaiqceva pedagogis aRmzrdelobiTi moRvaweobis
wesad" (k.d.uSinski, rCeuli pedagogiuri Txzulebani, Tb., 1974 w. gv.60).

mowinave pedagogiuri gamocdilebis Seswavlisa da ganzogadebis meTodiT

unda dadgindes is pedagogiuri siaxle (inovacia), romliTac mdidrdeba
pedagogikuri azrovnebis istoria da cocxali saswavlo-aRmzrdelobiTi
procesis warmarTvis meTodikuri arsenali.

5. kvlevis sociologiuri meTodebi (anketireba, reitingi (Sefaseba)

testireba, kompetenturi Sefasebebis meTodi) masobrivi Seswavlis nacadi
saSualebebia. anketirebiT SeiZleba aRmzrdelisa da aRsazrdelTa didi
raodenobis Sexedulebebis gamokvleva. reitingiT (Sefasebis) vamowmebT
aRsazrdelTa damokidebulebebs adamianis zneobrivi da sxva Tvisebebis mimarT.
am meTodTan axlos dgas kompetenturi Sefasebis meTodi, romliTac vswavlobT
aRsazrdelTa qcevebis Sefasebas kompetenturi pirebis (maswavleblebis,
swavluli pedagogebis TvalsazrisiT).

6. maTematikuri statistikis meTodebi gamoiyeneba kvlevis procesSi

mopovebuli faqtiuri masalebis raodenobrivi analizisaTvis.
 7. pedagogiuri ideebis Teoriuli analizis meTodi gvaZlevs saSualebas
movaxdinoT ufro Rrma mecnieruli ganzogadebebi aRzrdisa da swavlebis
mniSvnelovan sakiTxebze da veZeboT axali kanonzomierebebi iq, sadac maTi
gamovlena SeuZlebelia kvlevis mxolod empiriuli saSualebebiT.
pedagogikuri kvlevis meTodebis srulyofisa da klasifikaciis procesi
grZeldeba.

5. pedagogikis kavSiri sxva mecnierebebTan

pedagogikas, rogorc mecnierebas, gaaCnia mWidro kavSir-urTierToba ara marto

mis sistemaSi Semaval disciplinebTan, aramed monaTesave disciplinebTanac,
romlebsac saqme aqvT adamianebTan. aseT monaTesave mecnierebebs warmoadgenen:
filosofia, fsiqologia, filologia, anatomia, fiziologia, saskolo higiena,
eTika, esTetika, istoria, literatura da sxva. ar arsebobs skolis saswavlo
gegmiT gaTvaliswinebuli arc erTi disciplina, romelTanac kavSiri ar hqondes
pedagogikas, magram igi yvelaze axlos dgas filosofiasa da fsiqologiasTan.

filosofia warmoadgens yvela mecnierebisa da maT Soris pedagogikis meTodo-

logiur safuZvels. marTalia, igi ar wyvets pedagogikis winaSe mdgar konkre-
tul amocanebs, magram maTi sworad gadawyveta, movlenaTa arsSi wvdoma didad
aris damokidebuli imaze, Tu ra poziciebze dgas, ra filosofiur Tvalsazriss
atarebs mecnieri, romelic ikvlevs adamianis aRzrdis, swavlebisa da ganaTle-
bis problemebs.

filosofia aRiarebs sinamdvilis movlenaTa Soris sayovelTao kavSirs, romel-

ze dayrdnobiTac pedagogika aRzrdas ganixilavs ara rogorc damoukidebel,
izolirebul movlenas, aramed sxva sazogadoebriv movlenebTan mWidro kavSir-
Si. mkvlevarma kargad unda icodes, rom aRzrdis kanonzomierebaTa sworad dad-
gena SeuZlebelia sxva movlenebTan kavSiris gareSe.

pedagogika iyenebs aseve dialeqtikis kanons raodenobrivi cvlilebebis Tviseb-

riobaSi TandaTanobiT gadasvlis Sesaxeb. am kanonidan gamomdinare pedagogma,
aRmzrdelma unda icodes, rom bavSvSi ama Tu im Tvisebis Camoyalibeba erTbaSad
ar xdeba, aramed masSi TandaTanobiTi cvlilebebis SetaniT, rac garkveul dro-
sa da Tavdauzogav Sromas moiTxovs.

filosofiasa da pedagogikas gaaCnia mravali saerTo sakiTxi Tu probleba, maT

Soris: aRzrdis miznis problema, misi socialuri da ganviTarebadi xasiaTi,
msoflmxedvelobis formirebis, zneobrivi, esTetikuri aRzrdis problemebi, ko-
leqtivisa da pirovnebis urTierTdamokidebulebis sakiTxi, aRzrdisa da sazo-
gadoebrivi movlenebis urTierTkavSiri da sxva.

harmoniulad ganviTarebuli adamianis aRzrda SeuZlebelia zneobrivi da esTe-

tikuri aRzrdis gareSe. amitom pedagogikas axlo kavSiri aqvs filosofiis iseT
damoukidebel dargebTan, rogoricaa eTika da esTetika. aRniSnuli discipline-
bi exmarebian pedagogikas Sesabamisad zneobrivi da esTetikuri aRzrdis gzebisa
da saSualebebis dadgenaSi.

iyo dro, roca pedagogikisa da filosofiis kavSiri arasworad ganixileboda.

TiTqmis XX saukunis pirvel meoTxedamde pedagogikas miiCnevdnen filosofiis
nawilad. zogierTebi ki (p. natorfi, f. paulseni, g. kerSenStaineri da sxvebi)
cdilobdnen pedagogika daeyvanaT gamoyenebiT filosofiamde.

pedagogikas mWidro kavSiri aqvs aseve fsiqologiasTan. da es gasakviri rodia,

radgan fsiqologia Seiswavlis adamianis fsiqikur movlenebs, aRzrdis, swavle-
bisa da ganaTlebis procesebi ki uSualodaa dakavSirebuli bavSvis fsiqikasTan,
romlis ganviTarebis kanonzomierebaTa gauTvaliswineblad SeuZlebelia swav-
la-aRzrdis kanonzomierebebis dadgena. am mxriv pedagogikisaTvis gansakuTre-
biT mniSvnelovania SegrZneba, aRqma, azrovneba, nebisyofa, emociebi, mexsiereba,
yuradReba da sxva kategoriebi, romelTac zogadi da bavSvis fsiqologia Seis-
wavlis.

pedagogikas gansakuTrebiT axlo urTierToba aqvs pedagogikur fsiqologiasTan.

igi exmareba maswavlebels saswavlo-aRmzrdelobiT muSaobaSi efeqturi gzebis
gamonaxvasa da pirovnebis harmoniul ganviTarebaSi.

pedagogikis kavSiri fsiqologiasTan imdenad didia, rom mecnierTa erTi jgufi

pedagogikas gamoyenebiT fsiqologiad miiCnevda.

zemoTqmulidan gamomdinare, fsiqologiis safuZvliani codna moeTxoveba yovel

pedagogs, radgan mis gareSe SeuZlebelia skolaSi saswavlo-aRmzrdelobiTi
muSaobis saTanado simaRleze dayeneba.

pirovnebis aRzrda-Camoyalibebis saqmeSi didi roli eniWeba aseve biologiis,

anatomiisa da fiziologiis monacemebis gaTvaliswinebas, radgan pedagogikas
saqme aqvs adamianTan ara marto rogorc sazogadoebriv movlenasTan, aramed
agreTve rogorc cocxal organizmTan. amitom saswavlo-aRmzrdelobiTi proce-
sis swori organizaciisaTvis saWiroa misi organizmisa da ganviTarebis biolo-
giuri kanonzomierebis codna. asakobrivi fiziologiisa da nervuli sistemis
moqmedebis kanonzomierebis codnis gareSe SeuZlebeli iqneboda saswavlo dat-
virTvis mowesrigeba. pedagogikam angariSi unda gauwios Zvlis, kunTebis, sis-
xlis mimoqcevisa da sxva sistemis kanonzomierebebs, rasac anatomia Seiswavlis.

pedagogis mecnierebisaTvis udidesi mniSvneloba aqvs didi rusi fiziologis

ivane pavlovis moZRvrebas pirobiTi da upirobo refleqsebis, I da II sasignalo
sistemebis Sesaxeb da a.S.

uaRresad didia pedagogikis kavSiri saskolo higienasTan, rogorc pedagogikis

monaTesave mecnierebasTan. magaliTad, moswavlis swavlis, Sromisa da dasvenebis
higienuri reJimis dacva skolasa da ojaxSi, saklaso oTaxebis, kabinet-labora-
toriebis, sportuli darbazebis sistematuri higienuri gamarTuloba sruliad
aucilebels xdis am mecnierebis monacemebis gaTvaliswinebas.

pedagogikas mtkice kavSiri aqvs aseve politikasTan. igi mimarTulebas aZlevs

pedagogikis mecnierebas mozardi Taobis swavla-aRzrdis saqmeSi, radgan aRzrda
mTlianad da savsebiT damokidebulia Sesabamisi qveynis politikaze _ rogori-
caa am qveynis politika, iseTia sazogadoebrivi aRzrda. ase rom, politika aR-
zrdis regulatoris rols asrulebs.

pedagogika mWidrodaa dakavSirSirebuli aseve sociologiasTan. sociologia,

rogorc mecniereba sazogadoebis Sesaxeb, gavlenas axdens mozardi Taobis aR-
zrdaze, aRzrda ki, Tavis mxriv, garkveul rols asrulebs sazogadoebis ganvi-
TarebaSi. amdenad, pedagogikasa da sociologias bevri saerTo aqvs. sociologia
pedagogikas awvdis statistikur monacemebs axalgazrdobis Sromisa da cxovre-
bis Sesaxeb, romelTa analizis safuZvelze pedagogika adgens mozardi Taobis
aRzrdis perspeqtiul gegmebs.

pedagogika warmoudgenelia sazogadoebis ganviTarebis istoriasTan Semoqmede-

biTi TanamSromlobis gareSe. xalxTa istoria xom aRzrdis Taviseburi istori-
acaa. amitom pedagogika sazrdoobs istoriis monacemebiTac.

pedagogikas mdidar masalas awvdis aseve mxatvruli literatura, gansakuTrebiT

im avtorebis nawarmoebebi, romlebSic gadmocemulia aRzrdis, swavlebisa da
ganaTlebis sakiTxebi (magaliTad, f. rable, J.-J. ruso, l. n. tolstoi, s.-s. or-
beliani, d. guramiSvili, a. wereTeli da sxv.). pedagogikisaTvis saintereso ma-
salas iZleva is mxatvruli literaturac, romelSic asaxulia skolisa da mas-
wavleblis muSaoba, bavSvTa aRzrda ojaxSi da sxva. aseTi literaturuli na-
warmoebi xSirad gacilebiT ufro mniSvnelovania pedagogikisaTvis, vidre ro-
melime istoriuli dokumenti da saarqivo masala, radgan masSi naCvenebia per-
sonaJis xasiaTis ganviTarebis dinamika.

ukanasknel xanebSi pedagogikis sferoSi SeiWra mecnierebis iseTi axali darge-

bi, rogoricaa kibernetika da informatika. am mecnierebebis gareSe SeuZlebelia
pedagogikis Semdgomi ganviTareba. es exeba gansakuTrebiT daprogramebul swav-
lebasa da sainformacio masalebis gamoyenebas swavla-aRzrdis procesSi.
1

თემა 3. ნაცილი 1
(სილაბუსში თემა 5)
განვითარების პედაგოგიური ასპექტები;
განვითარების როლი პიროვნების ფორმირებაში

ადამიანში სრულყოფილი პიროვნების ჩამოყალიბების ერთ-ერთ მთავარ საფუძვლად

მასში თანდაყოლილი ფსიქოფიზიკური (ინტელექტუალური) უნარების სრულყოფილად
განვითარება მიგვაჩნია. ყოველდღიურ საუბარში, ზოგჯერ მეცნიერულ ნაშრომშიც, ცნებები
,,აღზრდა", ,,განვითარება", ,,განათლება" ხშირად სინონიმური მნიშვნელობით გამოიყენება.
ფიქრობენ, თუ ადამიანი განვითარებულია, ის აღზრდილიც არის და განათლებულიც.
სინამდვილეში ეს ასე არ არის. განვითარებული პიროვნება შეიძლება არ იყოს აღზრდილი
და მითუმეტეს, განათლებული.
როცა განვითარების, განათლებისა და აღზრდის შესახებ ვლაპარაკობთ, პირველ
რიგში, ყურადღება უნდა შევაჩეროთ ცნებების მეცნიერულ დეფინიციაზე. რადგან არსებობს
სამი სხვადასხვა ცნება - ,,აღზრდა", ,,განვითარება", ,,განათლება", მაშასადამე, არსებობს სამი
ერთმანეთისაგან განსხვავებული საგანი, მოვლენა, რომლებიც ამ ცნებებით აისახება. ცნების
ზუსტად შერჩევა საგნისა თუ მოვლენისათვის მეცნიერული აზროვნების უმთავრესი
მოთხოვნაა. შეუძლებელია მეცნიერული აზროვნება ზუსტი ტერმინოლოგიის გარეშე.
Pპროფესორმა იური ბიბილეიშვილმა თავის ნაშრომში ,,განვითარება და არზრდა”
მოახდინა ბავშვისათვის თანდაყოლილი ფსიქო-ფიზიკური (ინტელექტუალური) უნარების
დეტალიზაცია და წინა პლანზე წამოწია განვითარების პედაგოგიური ასპექტი,
განვითარების არსის საკითხი და მისი როლი აღზრდაში. ჭინამდებარე ნაშრომში არ
განვაგრძობთ მსჯელობას მოსწავლეთა ასაკობრივი პერიოდებისა და ინდივიდუალური
თავისებურებების, ფსიქიკური უნარების მემკვიდრეობითობის შესახებ, რადგან პრობლემის
ეს ნაწილი კარგად არის ცნობილი პროფესორ შალვა ჩხარტიშვილისა (11), ლევ ვიგოტსკის
(17) და სხვა ავტორების შრომებიდან.
პედაგოგიურ ლიტერატურაში განვითარების ცნება ცალმხრივად არის გააზრებული
და გაანალიზებული. ვამბობთ ,,პედაგოგიკურ ლიტერატურას", თორემ ფსიქოლოგიურ
მეცნიერებაში კარგად არის დამუშავებული განვითარების, როგორც ცნების შინაარსი, მისი
გამოყენების პრაქტიკა. ამჯერად განვითარების შინაარსი და პედაგოგიკური ასპექტი
2

გვაინტერესებს, რადგან პედაგოგი სწორედ პედაგოგიკური ასპექტით გააზრებულ და

გაანალიზებულ ცნება-ტერმინოლოგიას საჭიროებს. ცხადია, პედაგოგისათვის,
ფსიქოლოგია, გარკვეული თვალსაზრისით, საფუძველია პედაგოგიური განათლების
შეძენისათვის, მაგრამ პედაგოგი მაინც არ არის ფსიქოლოგი. პედაგოგიკური მეცნიერების
კვლევის საგანი სხვაა და სხვა საგანს იკვლევს ფსიქოლოგიური მეცნიერება. სწავლებისა და
აღზრდის საკითხების კვლევის დროს აქედან უნდა ამოვდიოდეთ და პედაგოგს პედა-
გოგიკური კონცეფციების სახით უნდა მივაწოდოთ, მოცემულ შემთხვევაში, განვითარებისა
და აღზრდის ცნებებიც.
რა არის განვითარება, რისი განვითარება გვაქვს მხედველობაში როცა განვითარების
შესახებ ვლაპარაკობთ და რა ამოცანები ისახება მაწავლებლის წინაშე მოწავლეთა გონებრივი
განვითარებისათვის.
აკადემიკოს დავით ლორთქიფანიძის მითითებით, სწავლების განმავითარებელმა
მიმართულებამ ხელი უნდა შეუწყოს მოსწავლეებში დამოუკიდებელი, სასწავლო-ძიებითი,
შრომითი და ორგანიზაციული საქმიანობისათვის საჭირო უნარ-ჩვევების შემუშავებას (8. 42).
განვითარება წინააღმდეგობათა დაძლევის გზით ახალ თვისობრივ თავისებურებათა
წარმოქმნაში გამოვლინდება. თუ არის განვითარება, უნდა იყოს სიახლე, სრულყოფა. ჩვენ
სავსებით ვიზიარებთ პროფ. შალვა ჩხარტიშვილის განსაზღვრებას, რომელიც სწორედ ამ
თავისებურებებს (წინააღმდეგობათა დაძლევა და სრულყოფის მიღწევა) ითვალისწინებს.
"განვითარება,, - წერს პროფ. შალვა ჩხარტიშვილი, - არის ცვალებადობა, რომელშიც ისეთი
ახალი თვისებრივი თავისებურება ჩნდება, რაც მოცემულ ინდივიდს (მოვლენას) უფრო
სრულყოფილს ხდის".
ამასთან დაკავშირებით უნდა შევნიშნოთ, რომ პედაგოგიურ ლიტერატურაში ჯერ
კიდევ ვხვდებით განვითარების სხვაგვარ განმარტებას. მაგალითად პროფესორი ტ. ა. ილინა
თვლის, რომ განვითარება ადამიანის სიცოცხლის მანძილზე მიმდინარეობს (19. 37). თუმცა
გასათვალისწინებელია ისიც, რომ ადამიანისათვის თანდაყოლილი ფსიქოფიზიკური
უნარების განვითარებაში მნიშვნელოვანია ასაკობრივი ფაქტორი. შეიძლება ადამიანმა
შეიძინოს ახალი ცოდნა, მაგრამ ამავე დროს მისი ინტელექტუალური უნარები, კერძოდ
აღქმა, მეხსიერება, წარმოსახვა, აზროვნება – არ განიცდიდეს განვითარებას, ანუ არ
წარმოიქმნას ისეთი ახალი თავისებურებები, რაც ინდივიდს უფრო სრულყოფილს ხდის (11.
50);
3

ცოცხალი არსების განვითარების პროცესი, - განაგრძობს პროფ. შ. ჩხარტიშვილი, - მიჰყავს

წინააღმდეგობას, რომელიც იქმნება ინდივიდის აქტიობის შესაძლებლობისა და საცხოვრებო
პირობების ურთიერთ დაპირისპირებაში. განვითარებას იწვევს აქტივობა, მიმართული ამ
წინააღმდეგობის დაძლევისაკენ" (11. 41).
პრობლემა "განვითარება და აღზრდა" ორბუნებოვანია თავისი შინაარსით: 1)
განვითარება ხდება სწავლებისა და აღზრდის პროცესში; 2) განვითარების საფუძველზე
წარმატებით ხორციელდება სწავლება და აღზრდა. აი, ამ ორი ასპექტის გადაკვეთაზე
გამოიკვეთება პედაგოგის მისია. ამისათვის კი მან უნდა იცოდეს - მოსწავლის ბუნებაში რისი
განვითარება-სრულყოფა ევალება მას, რომ ამის საფუძთველზე მოსწავლეს უკეთ
აათვისებინოს ცოდნა და მიაღებინოს კარგი აღზრდა. აღზრდისა და სწავლების ყოველი
დეტალი ზუსტად და ნათლად უნდა იყოს განსაზღვრული.

განვითარების შინაარსი
,,განვითარება" პედაგოგიკაში გამოიყენება ფართო და ვიწრო მნიშვნელობით. ვიწრო
მნიშვნელობით ,,განვითარება" მოიცავს ადამიანისათვის ბუნებით თანდაყოლილი ფსიქო-
ფიზიკური უნარების განვითარებას, რომელთა საფუძველზე ბავშვი იძენს ცოდნას და იღებს
აღზრდას.
ფართო მნიშვნელობით ,,განვითარების" გააზრებას საფუძველი ჩაუყარეს ნატივიზმის
(სოკრატე, პლატონი, ლაიბნიცი), ემპირიზმის (არისტოტელი, ჯონ ლოკი) და მოგვიანებით
კონვერგენციის (ვ. შტერნი) ფუძემდებლებმა. ისინი, მსჯელობდნენ რა განვითარების
შესახებ, ლაპარაკობდნენ სრული პიროვნების ფორმირებაზე. ეს ტრადიცია გრძელდება
დღესაც. მართალია, თანამედროვე მეცნიერება განვითარების გააზრებაში თავის ადგილს
მიუჩენს მემკვიდრეობას და გარემოს, მაგრამ გადამწყვეტ მნიშვნელობას აღზრდას
აკუთვნებს და, ფაქტიურად, განვითარების მხოლოდ ფართოდ გაგების პოზიციაზე დგას. ეს
კარგად ჩანს პედაგოგიკის სახელმძღვანელოს ავტორის პროფესორ ტ. ა. ილინას
მოსაზრებებიდან, რომლის მიხედვით განვითარება არის პროცესი ადამიანის ფიზიკური,
გონებრივი და ზნეობრივი ზრდისა და მოიცავს მისთვის დამახასიათებელი ყველა
თანდაყოლილი და შეძენილი თვისების რაოდენობრივ და თვისებრივ ცვლილებებს.
ადამიანის განვითარება, როგორც ფიზიკური, გონებრივი და ზნეობრივი მომწიფების
4

პროცესი, არსებითად, ნიშნავს, როგორც ბიოლოგიური ინდივიდის... გადაქცევას

პიროვნებად, ადამიანის საზოგადოების წევრად.
პროფ. ტ. ილინა აგრძელებს მსჯელობას და განვითარების კონცეფციის დამუშავებაში
ბოლომდე რჩება "განვითარების" ფართო მნიშვნელობით გააზრების პოზიციაზე. "ადამიანის
განვითარება, - წერს ის, - არ შეიძლება დავიყვანოთ ადამიანისათვის თანდაყოლილი და
მემკვიდრული ნიშნების რაოდენობრივ ცვალებადობამდე; განვითარება, პირველ რიგში,
არის თვისებრივი ცვლილებები ადამიანის ორგანიზმსა და ფსიქიკაში. ეს ცვლილებები
წარმოიქმნება განსაზღვრულ ოჯახურ და სოციალურ გარემოში, გარშემომყოფ ადამიანთა
ზემოქმედებით" (19. 36).
ეს ტრადიცია გრძელდება დღესაც იმ განსხვავებით, რომ თანამედროვე ავტორები წინა
პლანზე წამოსწევენ განვითარების ფაქტორების მნიშვნელობას ნ. ვასაძე (3), ალ. გობრონიძე
(2), შ. Mმალაზონია (9), ვ. Gგაგუა (1), ხოლო ზ. ცუცქირიძე მხოლოდ მოსწავლის ასაკობრივი
და ინდივიდუალური თავისებურებების შესახებ მსჯელობს თავის ნაშრომში "ლექციების
კურსი პედაგოგიკაში’’. ნაწილი I. თბ., 1997).
განვითარებისადმი ეს მიდგომა სრული არ არის. მნიშვნელოვანია განვითარების
ვიწრო მნიშვნელობით გააზრების შინაარსის დაზუსტება და შემდეგ, მის საფუძველზე,
განვითარების ფართო მნიშვნელობის საკითხების დამუშავება.
ცნება ,,განვითარების" ვიწრო შინაარსში მოიაზრება განვითარება ადამიანისათვის
ბუნებით თანდაყოლილი იმ ფსიქო-ფიზიკური უნარებისა, რომელთა მეშვეობით პიროვნება
იღებს აღზრდას და იძენს ცოდნას. ეს უნარებია: აღქმა, მეხსიერება, ყურადღება, წარმოსახვა,
აზროვნება, მეტყველება, მოქმედება, ნებისყოფა. სხვანაირად ამ უნარებს ინტელექტუალურ
უნარებსაც უწოდებენ. პროფ. რევაზ ნათაძე კი "შემეცნებით ფუნქციებს" უწოდებს. იან ამოს
კომენსკი ამ უნარებს "ნიჭის" სახელით აღნიშნავს და წერს: "სიტყვა "ნიჭი" ამ შემთხვევაში
აღნიშნავს ჩვენი სულის იმ თანდაყოლილ ძალას, რომელიც ჩვენ ადამიანებად გვხდის.
სწორედ ეს ძალა გვაძლევს ჩვენ, შექმნილთ ღვთის სახის მაგვარად, უნარს შევიცნოთ ყველა
საგანი, ჩვენ მიერ შეცნობილი საგნებიდან ავირჩიოთ-მხოლოდ უკეთესი, არჩეულთა
მისაწვდომად დაჟინებით ვისწრაფვით, ბოლოს თავისუფლად ვეუფლებით იმ საგნებს,
რომლებსაც მივწვდით და ამით დავტკბეთ, ხოლო აქედან, რაც შეიძლება მეტ სიახლოეში
აღმოვჩნდეთ ჩვენს ღმერთთან" (6. 93).
5

ამავე საკითხს კიდევ უფრო კატეგორიული ფორმით უბრუნდება იან ამოს კომენსკი იმავე
ნაშრომში ("ბუნებრივი ნიჭის კულტურისათვის"), რომელშიც მიუთითებს, რომ "ბუნებრივი
ნიჭის სრულყოფა, რომელსაც ერთს შეუძლია აგვამაღლოს ჩვენ თვით ღმერთის მსგავსამდე,
აუცილებელია ადამიანისათვის და უფრო მეტად, ვიდრე ქვეყნიერების ყველა საგანძური.
პატივი, სიმოვნება და ყველაფერი, რაც შეიძლება შედიოდეს და ჩვეულებრივ შედის ხოლმე
ჩვენს სურვილებში; ამიტომაც ნიჭის სრულქმნილება უნდა იყოს ჩვენი მისწრაფებების
უმაღლესი მიზანი"(6. 104). ამ მითითებებიდან გამომდინარე ინტელექტუალური უნარების
შესახებ მასწავლებელს უნდა ჰქონდეს არა ზოგადი და ზედაპირული, არამედ საფუძვლიანი
წარმოდგენა. იგი საგნობრივად უნდა ხედავდეს თითოეულ მათგანს პრაქტიკული მუშაობის
პროცესში. ამასთან დაკავშირებით, პედაგოგს, პირველ რიგში, უნდა ახსოვდეს რომ
ადამიანისათვის თანდაყოლილი ფსიქო-ფიზიკური უნარები ობიექტური, ჩვენი ნებისა და
სურვილისაგან დამოუკიდებელი ბუნების მოვლენებია. შეუძლებელია ადამიანში გარედან
შემატება იმ უნარისა, რომელიც დაბადებიდანვე აკლია ბავშვს. მაგალითად, თანდაყოლილ
უსონათლობას, თანდაყოლილ სიყრუეს აღზრდისა და სწავლების პროცესში პედაგოგი ვერ
აღუდგენს ბავშვს. ვერც თანდაყოლილი ფიზიკური უნრშეზღუდულობა ვერ გასწორდება
აღზრდითა და სწავლებით.
ასეთივე არსებითი ხასიათის არის ის ფაქტიც, რომ ცოდნას არა აქვს თანშობილი
მონაცემები. თანშობილი მონაცემებიდან მხოლოდ ცოდნის შეძენის ინტელექტუალური
შესაძლებლობანი ვითარდებიან (10.117).
ყოველივეს გათვალისწინებით წარმოვადგენთ ადამიანისათვის თანდაყოლილი
უნარების (ინტელექტუალური უნარების) მოკლე დახასიათებას პედაგოგიური
პოზიციებიდან მოსწავლეებში სრულფასოვანი პიროვნების ჩამოყალიბების თვალსაზრისით.
1. აღქმის უნარების განვითარება პედაგოგის მოღვაწეობის შემადგენელი ნაწილია.
კვალიფიციურ პედაგოგს ყოველთვის ახსოვს, რომ "აღქმა კონკრეტული ცოცხალი ადამიანის
მოქმედებაა, რომლის პროცესში იგი სხვადასხვა შეგრძნების ორგანოებს იყენებს. აღქმის
პროცესში ადამიანი არა მხოლოდ ხედავს, არამედ უყურებს, მას არა მხოლოდ ესმის, არამედ
ის ისმენს და ა.შ. აღქმა ადამიანის აქტივობის გამოვლინების ერთ-ერთი ფორმაა,
სახელდობრ, მისი შემეცნებითი მოქმედების ფორმაა (10.40), ამიტომ ნებისმიერი საგნის
მასწავლებლის ყოველდღიურ ურთიერთობაში მოსწავლეებთან დიდი ადგილი უჭირავს
აღქმის განვითარებისათვის ზრუნვას.
6

აღქმა (ხედვა, სმენა, ყნოსვა, შეხება, გემო) თანდაყოლილი უნარია, რომლის მეშვეობით
ჩვენი ცნობიერება იღებს ინფორმაციას სამყაროს შესახებ და ჩვენს ცნობიერებაში გარემო
აისახება ობიექტური, ჩვენგან დამოუკიდებელ საგანთა აღქმის სახით. ადამიანი გარემოს
განიცდის აღქმისა და არა შეგრძნების სახით (10.51). მასწავლებლისათვის დიდი
მნიშვნელობა აქვს იმის ცოდნას, რომ აღქმის (ხედვა, სმენა, ყნოსვა, გემო, შეხება)
განვითარების დონესა და ხარისხზეა დამოკიდებული გარე სინამდვილის შესახებ აღქმის
მეშვეობით მიღებული ინფორმაციის სიზუსტის ხარისხი. აღზრდისა და სწავლების
პროცესში აღმზრდელის ყურადღების ცენტრში დგას ბავშვის აღქმის უნარების განვითარება.
შორს წაგვიყვანს აღქმის უნარების განვითარების დეტალური დახასიათება, მაგრამ
მკითხველს აუცილებლად უნდა შევახსენოთ აღქმის უნარის განვითარების საუკეთესო
მეთოდია დაკვირვება, რასაც თან უნდა ახლდეს ანალიზი და განზოგადება. მაგალითად,
ფერების გამოცნობა რომ ვასწავლოთ, მოსწავლეს, ჯერ ფერებზე დაკვირვება ანდა
შევთავაზოთ და შემდეგ ფერების სახელწოდება დავასწავლოთ. მუსიკალური ბგერების
გამოცნობისათვის ჯერ მუსიკალური ბგერები უნდა მოვასმენინოთ, შემდეგ მათი
სახელწოდებები დავასწავლოთ. ასევე ვიქცევვით სუნისა და გემოს თავისებურებების
გამოცნობისათვის. ყველაფერი საგანზე დაკვირვებით უნდა ვასწავლოთ და ვავარჯიშოთ.
ხშირად კი ხდება პირუკუ, – ასწავლიან სიტყვებს და არ აჩვეენებენ საგნებს. ამის წინააღმდეგ
იბრძოდა იან ამოს კომენსკი და წერდა: ჯერ ვასწავლოთ საგანი და შემდეგ სიტყვები. "საგანი
არის არსი, ხოლო სიტყვა კი რაღაც შემთხვევითი; საგანი სხეულია, ხოლო სიტყვა – მისი
სამოსელი; საგანი გულია, სიტყვა ქერქია და ნაჭუჭი. ამიტომ ერთიცა და მეორეც ადამიანის
გონებას უნდა წარვუდგინოთ ერთდროულად, მაგრამ ჯერ საგანი, როგორც ობიექტი არა
მარტო შემეცნებისა, არამედ მეტყველებისაც" (5.133).
მაგალითად, მხედველობის უნარის განვითარებისათვის არსებობს ორი საინტერესო
გამოცდილება. პირველი დაკავშირებულია ფერების დანახვასთან. მოზარდის მხედველობა
ვერ იქნება სრულყოფილი თუ ის მხოლოდ შავსა და თეთრს ხედავს. ამისათვის გამოცდილი
მასწავლებლები და მშობლები ხშირად მიმართავენ ბავშვების დაკვირვებას ცისარტყელაზე.
სწორედ ცისარტყელაში ვლინდება ის შვიდი ბუნებრივი ფერი, რომელიც შემდეგ
საფუძვლად იქცევა გარდამავალი ფერების წარმოქმნის ხელოვნებისათვის. ეს შვიდი ფერია:
1. წითელი, 2. ნარინჯისფერი, 3. ყვითელი, 4. მწვანე, 5. ცისფერი, 6. ლურჯი, 7. იისფერი.
მოსწავლეებს ჯერ ამ ფერებზე დააკვირვებენ, შემდეგ სახელწოდებებს და მათ გამოცნობას
7

ასწავლიან. ცისარტყელა მთვარის სინათლეზეც შეინიშნება. მეორე გახლავთ, თვალით

დასანახის ყურით "დანახვის" სავარჯიშო. ეს არის ხალხური თამაშობა "თვალხუჭობანა".
"თვალხუჭობანას" თამაში ხალხმა თვალის ჩინის დაკარგვის საფრთხის გამო შექმნა. თვალის
ჩინი, რომელიც შედარებით ნაკლებად არის დაცული გარეგანი ზემოქმედებისაგან,
დაკარგვის შემთხვევაში ადამიანმა თვალით დასანახი სმენით უნდა აღიქვას. ამ თამაშშიც
სმენის გამახვილებაზეა ყურადღება გადატანილი და თვალის გახელა თამაშის აკრძალულ
წესად ითვლება. თვალდახუჭულმა სმენით უნდა აღიქვას დასამალავად წასული ბავშვის
ფეხის ხმა და იმის მიხედვით უნდა განსაზღვროს მიმართულება, საითაც უნდა ეძებოს
"დამალული". ანალოგიური თამაშობებითა და სავარჯიშოებით შეიძლება შევუწყოთ ხელი
ნებისმიერი თანდაყოლილი უნარის თანდათან განვითარებას.
2. მეხსიერება - თუ აღქმის მეშვეობით ჩვენს ფსიქიკაში აისახება ის, რაც მოცემულ მომენტში
შეგრძნების ორგანოებზე მოქმედებს, მეხსიერების უნარის მეშვეობით ჩვენს ფსიქიკაში
აისახება წარსულიც. ჩვენ იმდენი ვიცით, რამდენიც გვახსოვს. ამასთან, პიროვნება, რაც
ადამიანში აღზრდითა და სწავლებით უნდა ჩამოყალიბდეს, წარმოუდგნელია
განვითარებული და სრულყოფილი მეხსიერების უნარის გარეშე. ეს დიდი ტვირთი, რაც
მეხსიერების უნარს აკისრია, მასწავლებლისაგან მოითხოვს ჯერ მეხსიერების ფსიქოლოგიის
კარგ ცოდნას, შემდეგ პედაგოგიური საშუალებებით მეხსიერების განვითარებისათვის
ხელის შეწყობის ოსტატობას. მეხსიერების უნარის განვითარებისათვის ხელსაყრელ
პირობებს ქმნის საბავშვო ბაღში გამოყენებული თამაშობები. საბავშვო ბაღის აღმზრდელის
პროგრამაში ფართო პლანით არის წარმოდგენილი სავარჯიშოები აღსაზრდელთა
მეხსიერების განვითარებისათვის.
მოსწავლის პიროვნების ჩამოყალიბებაში მეხსიერების როლისა და მნიშვნელობის
ჩამოყალიბების გათვალისწინებით პედაგოგი უნდა იცნობდეს მეხსიერების გამოვლინების
ფორმებს. ესენია: მეხსიერების პრიმიტიული ფორმები (წარსულის გაუცნობიერებელი
გამოვლინებები ფსიქიკაში, შთაბეჭდილების გახანიერება, ეიდეტური ხატი"). უშუალო
მეხსიერება ("შემჩნევის უნარიანობა"), პერსევერაცია (აკვიატებული, არანებისმიერად
მრავალგზის განმეორებული მოქმედება), ცნობის განსახიერება, ასოციაციური მეხსიერება
და სხვ. ამ ფორმებისაგან განსხვავებით საშუალო სკოლის პედაგოგისათვის უშუალო და
პრაქტიკული ღირებულება გააჩნია მეხსიერების აქტიური ფორმების (მოგონება, დასწავლა)
ცოდნას. როგორც დადგენილია, დასწავლა არ არის პასიური პროცესი, რომელიც მხოლოდ
8

განმეორებათა რიცხვზე არის დამოკიდებული, არამედ აქტიური, ნებისმიერი მოქმედებაა.

მოსწავლემ შეიძლება ბევრჯერ გაიმეოროს დასასწავლი მასალა, მაგრამ უშედეგოდ თუ კი,
ფორმალურად იმეორებს მას დასწავლის სურვილის, დასწავლის განზრახვის გარეშე. მტკიცე
ნებისყოფა, ნათელი განზრახვა, ინტელექტუალური ფაქტორი, ინტერესის ფაქტორი,
გამოცდილების ფაქტორი, ფიზიოლოგიური ფაქტორი და სხვ. დასწავლას, როგორც ცოდნის
შენახვას მეხსიერებაში, წარმატებულ პროცესად აქცევს. აკად. დავით ლორთქიფანიძე,
პედაგოგიური თვალსაზრისით, გვთავაზობს რამდენიმე რეკომენდაციას. პირველი –
რამდენად გააზრებულია მოსწავლის მიერ მასალის დამახსოვრების აუცილებლობა, მეორე –
მასწავლებელმა უნდა მიაღწიოს იმას, რომ მოსწავლემ განიზრახოს – თავის უმთავრეს
ამოცანად გაიხადოს, გაიაზროს, მტკიცედ დაიმახსოვროს მასალა. მესამე – დამახსოვრება
უნდა ემყარებოდეს მასალის შეგნებულად შეთვისებას (8.79). ამ პროცესის წარმატების მეორე
პირობას წარმოადგენს პედაგოგიურ საფუძველზე ორგანიზებული გამეორება შესწავლილი
საგაკვეთილო მასალისა. აკად. დ. ლორთქიფანიძე წერს: "ყოველთვის ვხელმძღვანელობდეთ
იმ პრინციპით, რომ აღდგენისათვის ხშირად საკმარისი არ არის ერთგზის აღქმა, იგი
მოითხოვს მრავალგზის განმეორებას, ვარჯიშს (8.82). კითხვაზე - რა უნდა მიეცეს
მოსწავლეებს გასამეორებლად –ის, რაც ისწავლეს და დაავიწყდათ, თუ ის, რაც ახსოვთჰ -
სტუდენტების უმრავლესობა პასუხობს - "რა თქმა უნდა, რაც დაავიწყდათ, რაც იციან, რა
საჭიროა მისი გამეორებაჰ!.." მომავალმა მასწავლებელმა უნდა იცოდეს სიძნელე თავის
მომავალი პროფესიისა. მასწავლებლობა იმიტომაც არის ძნელი, რომ მოსწავლეს არ უნდა
დაავიწყდეს ნასწავლი მასალა. აკად. დ. ლორთქიფანიძე ამ მიზნით გვთავაზობს რჩევას:
"გამეორება მოეწყოს სპეციალური და გზადაგზა ვარჯიშის სახით ... დამოუკიდებელი
განმეორებისა და ვარჯიშის დროს მოსწავლემ უნდა მიმართოს თვითშემოწმებას... (8.82). თუ
ამას ვერ შესძლებს მასწავლებელი, ჩანს, ის სუსტად არის მომზადებული პროფესიაში.
ზრუნვა მოსწავლეთა მეხსიერების განმტკიცებისათვის მასწავლებლის პირდაპირი
მოვალეობაა. იან ამოს კომენსკი პრინციპულ მნიშვნელობას ანიჭებდა მასწავლებლის
მუშაობაში ამ მიმართებით ყურადღების გამახვილებას.
ამრიგად, მოსწავლეთა მეხსიერების უნარის განვითარებისა და განმტკიცების მიზნით
გამოცდილი პედაგოგები განსაკუთრებულ ყურადღებას აქცევენ: 1) მოსწავლეთა მიერ ახალი
მასალის შეგნებულად და ყურადღებით შესწავლას, 2) ხშირად გამეორებას, და 3)
შეთვისებული ცოდნის პრაქტიკაში გამოყენებას.
9

3. ყურადღება თანდაყოლილი უნარია ადამიანისა. მისი განვითარების ხარისხზე ბევრადაა

დამოკიდებული ის, თუ როგორ შევუწყობთ ხელს მოსწავლეში აზროვნების უნარის
განვითარებას, პიროვნული ღირსებების ჩამოყალიბებას.
ყურადღებას კომენსკი თვდიდა "გონების შუქად", ურომლისოდაც უშედეგოა საგნების
თვალით დანახვა".
ფსიქოლოგები შენიშნავენ, რომ უფრო ნათლად იმას განვიცდით, რასაც ყურადღებას
ვაქცევთ (10.182). მომავალი მასწავლებელი და გამოცდილი პედაგოგი კარგად უნდა იყვნენ
გაცნობიერებული ყურადღების როგორც ფსიქიკური უნარის შინაარსში, ისე ყურადღების
გამოწვევის ფაქტორებში (ობიექტური და შინაგანი ფაქტორები). ცნობილია, რომ ჩვენი ნების
გარეშე იზიდავს ჩვენს ყურადღებას ძლიერი გამღიზიანებელი, სიგრძის სიდიდე, საგნის
სიახლოვე, საგნის განცალკავება, მკვეთრი ცვლილება, სიახლოვე, ნაცნობობა. შინაგანი
ფაქტორები კი სწორედ, ჩვენი ნების გამოვლენასთან არის დაკავშირებული. ყურადღების
წარმმართველი შინაგანი ფაქტორებია: მოთხოვნილება, ინტერესი, განწყობა, მოლოდინი,
ნებისყოფა.
პედაგოგიური ფსიქოლოგიის თვალსაზრისით ყურადღება განიხილება როგორც
მოვლენებს შორის კავშირის დამყარების უნარი. ყურადღებიანია მოსწავლე, ვისაც შეუძლია
კავშირის დამყარება ახლა მოსმენილსა და ადრე გაგონილს შორის, ახლა წაკითხულსა და
ადრე წაკითხულს შორის, ვისაც შეუძლია საგნებს შორის მსგავსებისა და განსხვავების
დადგენა. მაგალითად, ილია ჭავჭავაძის პოემის "რამდენიმე სურათი ანუ ეპიზოდი ყაჩაღის
ცხოვრებიდამ" შესწავლის დროს ყურადღებიან მოსწავლეს, მეტადრე ყურადღებიან
მასწავლებელს ქობულეთის რაიონის სოფელ აჭყვისთავში უყურადღებოდ არ უნდა დარჩეს
რომ სიტყვა "რეგვენი", რომელიც პოემაში ნეგატიური შინაარსით არის გამოყენებული
ბატონის დახასიათების დროს ("გულქვა,რეგვენი"), სოფელ აჭყვისთავში იგივე სიტყვა
"ჯეელის" სინონიმად გამოიყენება. აჭყვისთაველისათვის "რეგვენი"-კარგი, ჯანმაგარი
ახალგაზრდა კაცის დასახასიათებლად გამოიყენება, მაგრამ საქართველოს სხვა რაიონებში
"რეგვენი" იმ მნიშვნელობით გამოიყენება, როგორც ილია ჭავჭავაძესთან.
ყურადღების ფსიქოლოგიაში განსაკუთრებულ ინტერესს იწვევს ყურადღების მოცულობა.
"რამდენ ობიექტზე შეიძლება ერთდროულად ყურადღების შეჩერება, რამდენ საგანს მოიცავს
ყურადღება ერთდროულადჰ"- სვამს კითხვას პროფ. რევაზ ნათაძე და მიუთითებს, რომ
10

"ჩვენი ყურადღება ერთდროულად მხოლოდ რამდენიმე საგანს მოიცავს. ყურადღების ამ

თვისებას ყურადღების მოცულობას უწოდებენ" (10.197).
კ. დ. უშინსკის შეხედულებით ყურადღება არა მარტო სწავლების საფუძველია, არამედ
აღზრდის საგანიცაა. ყურადღების აღზრდას განსაკუთრებულ მნიშვნელობას ანიჭებდა იაკობ
გოგებაშვილი. ის წერდა: "სწავვლება რომ განმავითარებელი იყოს, ყოველ სიტყვას თან უნდა
ახლდეს სრული გაგება ... სწავლების ამ სრულ შეგნებულობაზეა დამოკიდებული მოსწავლის
ყურადღების სიძლიერისა და სიმტკიცის აღზრდა, ურომლისოდაც არ არსებობს სწავლებაში
რაიმე წარმატება, რადგან მხოლოდ გაძლიერებული ყურადღების საშუალებით წვდება ჩვენი
გონება საგანთა ღრმა შინაგან მხარეებს". ყურადღება იაკობ გოგებაშვილსაც აღზრდის სანგად
მიაჩნდა: "სწავლების უმთავრესი ამოცანა მდგომარეობს იმაში, რომ მოსწავლეებში
აღვზარდოთ ყურადღება. მივაჩვიოთ ისინი იმას, რომ ამ მომენტში თავისი გონება მიაპყრონ
გარკვეულ საგანს, რაც დაკვირვებისა და შესწავლის ობიექტია.
აკად. დ. ლორთქიფანიძე აფართოებს წარმოდგენას ყურადღების შინაარსზე და
კონკრეტულად მიუთითებს მის ერთ-ერთ უარსებითეს მომენტზე. ეს არის კავშირის
დამყარება ძველ და ახალ შეძენილ ცოდნას შორის. "მოსწავლეებში, - წერს დ.
ლორთქიფანიძე, - ნებისმიერი ყურადღების გამოწვევა და შენარჩუნება სწავლების მთელ
მანძილზე აუცილებლად უნდა დაემყაროს ისეთი მოვლენებისა და საგნების შესწავლას,
რომლებიც იწვევს მოსწავლეთა ყურადღების დაკავშირებას წინათ შეთვისებულ ცოდნასთან"
(8.71). ამასთან დაკავშირებით აკად. დ. ლორთქიფანიძე გვთავაზობს შემდეგ
რეკომენდაციებს: "ყოველი გაკვეთილი, თუნდაც ის განმეორებითი სახის გაკვეთილი იყოს,
უნდა შეიცავდეს განსაზღვრულ სიახლეს, სიძნელეს და იწვევდეს მოსწავლეებში ინტერესსა
და ყურადღების დაძაბულობას... მასწავლებელი არა მარტო უბრალო, მექანიკურ გამეორებას
უნდა მიმართავდეს, არამედ იმ კავშირების კანონზომიერების შესწავლასაც, რომელიც
არსებობს გავლილ გაკვეთილზე შესწავლილ მასალათა შორის. ამ შემთხვევაში არსებითია
განზოგადება, მთლიანი წარმოდგენის შექმნა მოსწავლეებში ამა თუ იმ საგნის ან მოვლენის
შესახებ. რაც თავისთავად გარკვეულ საწავლო სიახლესა და სიძნელეს წარმოადგენს (8.75).
საბავშვო ბაღის კვალიფიციური აღმზრდელი და სკოლის გამოცდილი მასწავლებელი
იცნობენ ყურადღების განაწილების, ყურადღების გადანაცვლების, ყურადღების შეგუების,
ყურადღების კონსტანტობის ანუ გამძლეობის, ყურადღების სამყაროს, ყურადღების
ვარჯიშის, ყურადღების ტიპების, ფორმებისა და სახეების ფსიქოლოგიას. ფსიქოლოგიის
11

სახელმძღვანელოებში კარგად არის ეს საკითხები დამუშავებული და საჭიროდ არ ვთვლით

აქ მათ შესახებ მსჯელობის გაგრძელებას.
4. წარმოსახვა - როგორც ცნობილია, ადამიანს აქვს უნარი არა მხოლოდ მოცულობის
თვალსაჩინო ასახვისა, არამედ თვალსაჩინოდ ასახულის გადამუშავებისა, მისი გარდაქმნისა
და ამ გზით ახლის, ჯერ უნახავის თვალსაჩინო (ხატოვანი) წარმოდგენისა. წარმოსახვის
უნარიც უშუალოდ არის დაკავშირებული მოსწავლეში პიროვნული ღირსებების
ჩამოყალიბებასთან.
ძველ ხალხთა საზღაპრო ფოლკლორი სავსეა გამოგონილი, არარსებული, ზღაპრული
საგნების, არსებებისა და მოვლენების წარმოდგენით: ქაჯები, ეშმაკები, კუდიანი ქალები,
ცხრათავიანი დევები, მფრინავი ხალიჩა სინამდვილეში არ არსებობს. ძველი ბერძნების
მითოლოგია მთლიანად ასეთ არარსებულ, გამოგონილ ,,არსებათა" და სინამდვილეში
შეუძლებელ მოქმედებათა წარმოდგენებზეა აგებული.
ახალი დროის ხელოვნებაც და, კერძოდ პოეზია, ხშირად ქმნის სინამდვილეში
არარსებული ან შეუძლებელი ობიექტების ხატებს (წარმოდგენებს) - "მერანი", "ლურჯა
ცხენები", "ანგელოზს ეჭირა გრძელი პერგამენტი". ამ პროცესს, წერს პროფესორი რევაზ
ნათაძე, - ახალი, უნახავი აღუქმელი ობიექტების წარმოდგენების შექმნის პროცესს
ფანტაზიას ანუ წარმოსახვას უწოდებენ" (10.392). ამას ფსიქოლოგიაში ადამიანის წინასწარი
წარმოდგენის უნარსაც უწოდებენ.
სწავლისა და აღზრდის ოსტატები განსაკუთრებული ინტერესით სწავლობენ
წარმოსახვის ფსიქოლოგიას – ფანტაზიის ზოგად დახასიათებას. წარმოსახვის ძირითად
ოპერაციებს, ფანტაზიის სახეებს ( პასიური ფანტაზია, აქტიური ფანტაზია), ფანტაზიის
განვითარებას ონტოგენეზში და ა. შ. და მის საფუძველზე შეიმუშავებენ მოსწავლეებთან
მუშაობის პედაგოგიურ ხერხებს, მათ კარგად იციან, რომ განსაკუთრებით დიდია
შემოქმედებითი ფანტაზიის ასპარეზი ტექნიკურ გამოგონებებში, მხატვრულ
შემოქმედებეში.
პროფესიონალმა პედაგოგებმა იციან, რომ ფანტაზიის გარეშე წარმოუდგენელია
ბავშვის ცხოვრება. იგი თამაშით ცხოვრობს და სწავლობს, თამაში კი ფანტაზიის ნიჭის
გამოვლენაა. წარმოსახვის ძლიერი ნიჭით დაჯილდოებული ბავშვები კარგად ხატავენ,
კარგად თხზავენ, კარგად მღერიან და ცეკვავენ, წარმატებით მონაწილეობენ თეატრალურ
წარმოდგენებში. მაგრამ მეცნიერების საფუძვლების შესწავლის ეტაპზე მასწავლებელთა
12

შედარებით ცოტა რაოდენობა იცლის მოსწავლეებში წარმოსახვის უნარის

განვითარებისათვის. სინამდვილეში ყველა ბავშვი დიდი ინტერესით მიიღებს აქტიურ
მონაწილეობას ისეთი პროექტების განხორციელებაში, რომელიც სწორედ წარმოსახვას,
ფანტაზიას საჭიროებს, ოღონდ ამისათვის, პირველ რიგში, მომზადებული უნდა იყოს
მასწავლებელი. შემოქმედებითი და ტექნიკური წრეები სკოლასა და სკოლისგარეშე
დაწესებულებებში, მხატვრული ნაწარმოებების შინაარსის გაგრძელებაზე მოსწავლეთა
ვარჯიში, საკუთარი ნაწარმოებების (ლექსები, ესკიზები, ნოველები, მოთხრობები)
შექმნისათვის ხელშეწყობა მდიდარ შესაძლებლობებს ქმნიან მოსწავლეთა შემოქმედებითი
და ტექნიკური აზროვნების განვითარებაში, რაც საწყისს წარმოსახვის უნარიდან იღებს.
5. აზროვნება ადამიანისათვის თანდაყოლილი უნარია. ეს არის ახალი ამოცანის დასახვისა
და მისი ამოხსნის უნარი. "აზროვნებისათვის, - წერს პროფ.რევაზ ნათაძე, -
დამახასიათებელია ინდივიდისათვის ახალი ამოცანის (ფართო მნიშვნელობით) გადაწყვეტა,
ახალი, უჩვეულო სიტუაციის შესატყვისი მოქმედება. აზროვნება მაშინ ამოქმედდება,
როდესაც ინდივიდი მისთვის ახალ, უჩვეულო სიტუაციაში (ფართო მნიშვნელობით)
აღმოჩნდება, რომლის გაგება ან შესატყვისი მოქმედება მხოლოდ აღქმის საფუძველზე -
თანდაყოლილი რეფლექსურ-ინსტიქტური მოქმედების სახით ანდა წარსული
გამოცდილების (ჩვევის თუ ცოდნის) საფუძველზე შეუძლებელია. ასეთ შემთხვევაში ახალი
სიტუაცია ინდივიდისათვის ამოცანას წარმოადგენს (10.295).
აქვე პროფესორი რევაზ ნათაძე პედაგოგისათვის ფრიად საინტერესო ასპექტზე
ამახვილებს ყურადღებას. ის აღნიშნავს, რომ აზროვნების პროცესის ,,ძრავას" გაგების
მოთხოვნილება შეადგენს (10. 295). იმისათვის, რომ მოსწავლეში აზროვნების უნარის
განვითარებას შევუწყოთ ხელი, მასში აქტიურად უნდა გამოვიწვიოთ გაგების
მოთხოვნილება. კ. დ. უშინსკი საგანგებოდ მიაქცევდა მასწავლებლის ყურადღებას
მოსწავლეში აზროვნების უნარის განვითარებაზე. ამისათვის ის განსაკუთრებულ
მნიშვნელობას ანიჭებდა ფიქრს. ის წერდა ,,გონებრივი შრომა თითქმის ყველაზე ძნელი
შრომაა ადამიანისათვის. ოცნება ადვილი და საამოა, მაგრამ ფიქრი ძნელია. არათუ
ბავშვებში, არამედ მოზრდილ ადამიანებშიც კი ყველაზე ხშირად ვხდებით აზრის
სიზარმაცეს. ,,ბიჭი უმალ მზად არის მთელი დღე იმუშაოს ფიზიკურად ან უაზროდ ჩაუჯდეს
ერთ და იმავე გვერდს რამდენიმე საათს და გაიზეპიროს ის მექანიკურად, ვიდრე რამდენიმე
წუთს იფიქროს სერიოზულად" (14.189).
13

მოსწავლეებში აზროვნების უნარის განვითარება სკოლის უმთავრესი ამოცანაა.

ნებისმიერ სასკოლო საგნის მასწავლებელს კარგად უნდა ჰქონდეს წარმოდგენილი ზოგადად
აზროვნება და კერძოდ აზროვნების ისეთი სახეები, როგორიცაა დიალექტური აზროვნება,
ლოგიკური, აბსტრაქტული, განზოგადებითი, კატეგორიული, თეორიული, ინდუქციური,
დედუქციური, ალგორითმული, ტექნიკური, რეპროდუქციული, (შემოქმედებითი),
სისტემური აზროვნება (Т. А. Ильина-Педагогика. М. 1984.70).
დიალექტიკური აზროვნება – გულისხმობს მოვლენების გააზრების უნარს
წინააღმდეგობათა ერთიანობაში, სიახლის დანახვას მოვლენების განვითარებაში.
ლოგიკური აზროვნება – ვლინდება ადამიანის მიერ ცოდნის ლოგიკურ გააზრებაში,
ანუ დაამყაროს კავშირი ადრე შეძენილ და ახლად შეძენილ ცოდნას შორის. მოიყვანოს ეს
ცოდნა განსაზღვრულ სისტემაში.
აბსტრაქტული აზროვნება - მიმართულია მოვლენეში არაარსებითისა და
მეორეხარისხოვანი ნიშნების გამორიცხვისა და არსებითი, ზოგადი ნიშნების დადგენის,
აბსტრაქტული ცნებების ჩამოყალიბებისაკენ.
განზოგადებითი აზროვნება – ხასიათდება გარკვეული ჯგუფის მოვლენების
განვითარების ზოგადი პრინციპების პოვნის, დადგენის უნარით.
კატეგორიული აზროვნება – მიმართულია ცნებების კლასებად და ჯგუფებად
გაერთიანებისაკენ ყველაზე არსებითი ნიშნების მიხედვით.
თეორიული აზროვნება – ხასიათდება ცოდნის განზოგადების მაღალი დონით, ამა თუ
იმ დარგის ცოდნის მეცნიერული საფუძვლების გააზრების, მისი განვითარების
პრინციპების, მოვლენათა შორის კავშირების კანონზომიერებათა დანახვის უნარით.
ინდუქციური აზროვნება – გულისხმობს აზრის მოძრაობას კერძოდან ზოგადისაკენ,
ფაქტიდან განზოგადებისაკენ.
დიდუქციური აზროვნება – დაკავშირებულია ზოგადიდან კერძოსაკენ აზრის
მოძრაობის პროცესთან.
ალგორითმული აზროვნება – გულისხმობს გარკვეული ქმედებების შესრულების
პროცესში ინსტრუქციების და მითითებების დაცვას მკაცრი თანმიმდევრობით. ჩვეულებრივ
ეს მითითებები (ალგორითმები) ატარებენ განზოგადებულ ხასიათს და მოიცავს ფართო წრის
ამოცანებს, რომელთა გადაწყვეტა მნიშვნელოვნად მარტივდება ალგორითმების დაცვით.
14

ტექნიკური აზროვნება – როგორც დასახელებიდან ჩანს, დაკავშირებულია

საინჟ123ინრო-ტექნიკური შრომის პროცესში მოქმედებასთან. იგი გულისხმობს
მწარმოებლური პროცესების, ტექნიკასთან მუშაობისათვის ადამიანის ფსიქოლოგიური
მზაობის უზრუნველყოფას.
რეპროდუქციული აზროვნება – ხასიათდება ცნობილი ან უცნობი ტიპის ამოცანების
გადაწყვეტისათვის გონიერი ქმედებების უნარით.
პროდუქტიული აზროვნება (შემოქმედებითი) – გულისხმობს ადამიანის მიერ ახალი,
ადრე უცნობი ამოცანების გადაწყვეტის უნარს. იგი დაკავშირებულია ადამიანის ნებისმიერ
მოქმედებასთან, რომლის შედეგია შემოქმედებითი პროდუქტი, ადამიანის მოქმედების
პროცესის რაციონალიზაციის უზრუნველყოფა.
სისტემური აზროვნება – ვლინდება მეცნიერების დარგებს შორის ზოგადმეცნიერული
კანონების დანახვის უნარში. ბუნებისა და საზოგადოების განვითარების იმ
კანონზომიერების დანახვა, რომელიც დაკავშირებულია მსოფლმხედველობის
ჩამოყალიბებასთან (Паламарчук В.Ф. – Школа учит мыслить. М. 1974. Давыдов В.В. – Виды
обобшение в обучения – М. 1975).
მოზარდებში აზროვნების განვითარების ესოდენი მნიშვნელობის მიუხედავად
პედაგოგიკის სახელმძღვანელოში არ არის გაშუქებული საკითხი როგორ ვასწავლოთ
აზროვნება, როგორც სკოლის უმნიშვნელოვანესი მიზანი (20.9). ფილოსოფიის ცნობილი
გამოთქმა "ვაზროვნებ - მაშასადამე ვარსებობ", პირველ რიგში მოაზროვნე პიროვნების
აღზრდას გულისხმობს. ბავშვი და მეტადრე მოზარდში, აზროვნების უნარის განვითარებას
გადმწყვეტი მნიშვნელობა ენიჭება პიროვნების ფორმირებისათვის. ადამიანის პიროვნულ
ღირსებებს შორის აზროვნების განვითარებული უნარის მნიშვნელობის გადაჭარბებით
შეფასება შეუძლებელია.
აზროვნების უნარის განვითარებისათვის დიდაქტიკაში ფართოდ გამოიყენება
თამაშობები საბავშვო ბაღში და სკოლაში, პრობლემური სწავლების, ძიების დონეზე
სწავლების მეთოდიკა. არა მოვლენის აღწერა აღქმის დონეზე, არამედ ანალიზისა და
სინთეზის გამოყენებით მოვლენის არათვალსაჩინო არსის გააზრება და გაგება.
მეცნიერული პედაგოგიკის ფუძემდებელი იან ამოს კომენსკი სწავლებისა და სწავლის
სიმტკიცის საფუძვლის მთავარ ქვაკუთხედად მოსწავლეებში სწორად გაგების უნარის
განვითარებას თვლიდა. ის წერდა: "ახალგაზრდობის წესიერად აღზრდა არ ნიშნავს, რომ
15

თავში ჩავუტენოთ ავტორებიდან ამოკრეფილი სიტყვების, ფრაზების, გამოთქმებისა და

აზრების ნარევი, არამედ ნიშნავს იმას, რომ განვუვითაროთ მას საგანთა გაგების უნარი, რათა
სწორედ ეს უნარი გახდეს იმ ცხოველ წყაროდ, საიდანაც ცოდნის ნაკადულები
გადმოდინდება, მსგავსად იმისა, როგორც ხის კვირტიდან წარმოიქმნება ფოთლები და
ნაყოფი, ხოლო მეორე წელს ყოველი კვირტიდან ისევ გაიზრდება ახალი ტოტი თავისი
ფოთლებითა და ნაყოფით (5.173).
შემთხვევით არ განარჩევენ ადამიანებში ერთმანეთისაგან "მცოდნეებსა" და "მოაზროვნეებს".
შეიძლება ადამიანი ბევრ ინფორმაციას ფლობდეს აღქმის დონეზე, მაგრამ იგი შორს იყოს
მოაზროვნე ინდივიდისაგან, რადგან იგი თავის მეხსიერებაში დაუნჯებული ფაქტების
საფუძველზე არ მიმართავს მოვლენის არსში წვდომის ოპერაციებს.
6. მეტყველება ადამიანისათვის თანდაყოლილი უნარია და მხოლოდ ადამიანს
ახასიათებს. კარგი მეტყველება ადამიანში პიროვნების ჩამოყალიბებისა და მისი შედეგების
გამოვლენის უმნიშვნელოვანესი მხარეა. სპეციალურად რომ არ ვავარჯიშოთ და ვასწავლოთ,
გარკვეული ასაკის შესრულების ეტაპზე ბავშვი დაიწყებს მეტყველებას იმ ენაზე, რომელიც
მის გარშემო ისმის. მაგრამ ეს მეტყველება ვერ იქნება სრული, თუ იგი არ გაივლის ვარჯიშისა
და განვითარების პროცესს.ამიტომ საბავშვო ბაგა-ბაღებში წინა პლანზე ყოველთვის დგას
ზრუნვა სწორი, გამართული მეტყველების უნარით აღსაზრდელთა აღჭურვისათვის.
საბავშვო ბაღის მთავარი საზრუნავია ბავშვის გამდიდრება ლექსიკური მარაგითა და
ორთოეპიის მოწესრიგება. ამისათვის ბავშვებს ასწავლიან ლექსებს, ზღაპრებს, ავარჯიშებენ
ენის გასატეხებში და ა.შ.
გარდა იმისა, რომ მეტყველება არის აზროვნების საწყისი საფუძველი, ამასთან
მეტყველების განვითარების ხარისხზე ბევრადაა დამოკიდებული ის თუ, რამდენად
ზუსტად და სწორად იქნება გადმოცემული აზრი მეტყველების მეშვეობით (ზეპირი
მეტყველებით ან წერითი მეტყველებით). აზრი მეტყველების პროცესში ყალიბდება. ამასთან,
გასათვალისწინებელია ისიც, რომ "ცალკე სიტყვის მნიშვნელობა ცვალებადობს მთელი
კონტექსტის ზოგადი აზრისა და მოცემული სიტუაციის მიხედვითაც. გარკვეულ პირობებში
სიტყვა მისი პირდაპირი მნიშვნელობით არ იხმარება. სიტყვაში ხშირად ფარული აზრია
მოცემული,რომელიც მხოლოდ იმავე სიტუაციაში მყოფი ადამიანისათვისაა მისაწვდომი,
ხშირად სიტყვას გადატანითი, მეტაფორული მნიშვნელობაც ეძლევა და ა.შ (10.177). ამ
თვალსაზრისით მეტყველების განვითარებას, როგორც იტყვიან, საზღვარი არა აქვს. პირველ
16

რიგში მოსწავლეს უნდა შევძინოთ მდიდარი ლექსიკური მარაგი. მას საძებნელი არ უნდა
ჰქონდეს სიტყვა აზრის უფრო ზუსტად გადმოცემისათვის. მეორე, უნდა ვიზრუნოთ
იმისათვის, რომ მოსწავლის ორთოეპია იყოს უზადო. ბგერებს, და შესაბამისად სიტყვებს,
წარმოთქვამდეს ზუსტად, ნათლად და გასაგებად. მაგრამ თუ არ განვავითარეთ ზეპირი
მეტყველება, გარდუვალად მივიღებთ მის დამახინჯებულ ფორმებს. გასაგებად და ნათლად
მეტყველების ნაცვლად იქნება დუდღუნი, ჯუჯღუნი, ყარყატი, ბუტბუტი, ცქაფვა (კბილებში
ცრა და ა.შ.
კიდევ უფრო რთულად დგას წერითი მეტყველების უნარის განვითარების პრობლემა. თუ
ზეპირი მეტყველების დროს შეიძლება არაზუსტი სიტყვა-გამოთქმა დროულად გაასწორო
მეტყველების იმავე პროცესში, წერითი მეტყველების დროს დაშვებულ შეცდომას და
არასწორად შერჩეულ სიტყვას შეიძლება აზრის დამახინჯება მოჰყვეს შედეგად. კიდევ მეტი,
თუ პიროვნება დროულად ვერ დაეუფლა წერითი მეტყველების მაღალ კულტურას, იგი
შემდეგ ვერასოდეს ვერ შესძლებს აზრის წერილობით ფორმაში სწორად გადმოცემას. ამის
საუკეთესო ნიმუშია წარმოდგენილი ნიკო ლომოურის მოთხრობაში "ქრისტიანი ლეკები".
მოთხრობის გმირი გიორგი დალაქი გონიერი კაცია სოფელში. ის კარგად ხედავს, რომ
სოფლის ხელისუფლები არ არიან ხალხის მსახურები, პირიქით მტრობენ ხალხს და სისხლს
წოვენ ისედაც გაუბედურებულ თანასოფლელებს. სოფლის ხალხი კი კვლავ საჩივრებით
ფიქრობს სამართლიანობის დამყარებას. გიორგი უფრო ფხიზლად ადევნებს თვალს
მოვლენების განვითარებას და ამბობს: "ბიჭო, თქვე უგუნურებო, როგორ ვერ შეიტყვეთ, რომ
ტურებსა და მგლებს კბილების ჩამტვრევა უნდა და არა საჩივრების გაბმა... შარშანდელი
ტურისათვის რომ ჭკუა გესწავლებინათ, წრევანდელი მგელი ესრე როდიღა მოიქცეოდა: ან
სულ არ მოგეკარებოდათ და ან უფრო ქრისტიანულად მოგეკიდებოდათ, სინამ ეხლა".
მიუხედავად იმისა, რომ გიორგი ასე გონიერად უდგება თანასოფლელთა გაუსაძლის
მდგომარეობას და სავსებით ნათელ დასკვნებს აკეთებს, სრულიად უმწეო აღმოჩნდა როცა ამ
დასკვნების წერილობით ფორმაში გადმოცემის აუცილებლობის წინაშე დადგა.მან ვერც
ერთი წინადადება ვერ ჩამოაყალიბა ისე, რომ ხელისუფლების წინაშე ასევე ნათლად
ემხილებინა სოფლის წურბელები. ნიკო ლომოური თავისი გმირის ამ გასაჭირს ასე ხატავს:
"გიორგი თავჩაღუნული იდგა: ეტყობოდა, რომ ფიქრში იყო გართული... მისი სახის
გამომეტყველება ცხადად აჩვენებდა, რომ ამ ფიქრებში სხვადასხვა აზრები მიდი-
მოდიოდნენ, ჭიანჭველასავით ფუსფუსებდნენ, ირეოდნენ, მაგრამ გაუნათლებელ გონებას
17

ვერ მოეხვია მისთვის თავისი სუსტი მარჯვენა, ვერ შეეჩერებინა მათი არეულ-დარეული
მოძრაობა, ვერ დაეწყო და დაელაგებინა იგინი რიგზედ. ამიტომ ჰგრძნობდა, რომ სათქმელი
ბევრი რამა ჰქონდა, მაგრამ ამ ბევრიდან ცოტას გამოთქმასაც ვერ ახერხებდა (7.122).
ამ ამონაწერის მიხედვით აშკარად ჩანს, რომ მწერალი ნიკო ლომოური ერთმანეთისაგან
მკვეთრად განასხვავებს ცოდნასა და უნარს. წერითი მეტყველების უნარის
განუვითარებლობის გამო ცხოვრების ავ-კარგის მცოდნე გიორგიმ ვერ მოახერხა წერილობით
ფორმით იმისი ჩამოყალიბება, რასაც ძალიან კარგად ახერხებდა ზეპირი მეტყველებით. წერა
მოსწავლემ წერითუნდა ისწავლოს, როგორც ცურვა წყალში შესვლით ისწავლება.
გამოცდილი მასწავლებლები მოსწავლეში წერითი მეტყველების უნარის
განვითარებისათვის სისტემატურად და თანმიმდევრულად მიმართავენ წერით
სავარჯიშოებს. ეს არ არის მხოლოდ ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებლის
მოვალეობა. ყველა საგნის პედაგოგი უნდა მიმართავდეს წერით ვარჯიშებს –თემის
შინაარსის გადმოცემა, წაკითხული ტექსტიდან შეძენილი შთაბეჭდილების გაზიარება,
შენიშვნების ჩამოყალიბება, დღიურების წერა. ეს შრომატევადი საქმეა როგორც
მოსწავლისათვის, ისე მასწავლებლისათვის, რადგან მან აუცილებლად უნდა შეამოწმოს და
შეაფასოს მოსწავლის წერითი ნაშრომი, სამაგიეროდ უდიდეს სამსახურს გაუწევს მოაზროვნე
პიროვნების ჩამოყალიბების საქმეს.
7. მოქმედებაც თანდაყოლილი უნარია, რომელიც აუცილებლად უნდა
განვავითაროთ თანმიმდევრული და სისტემატური ვარჯიშით, რათა ადამიანი
სრულყოფილად გამოხატავდეს თავის შესაძლებლობებს, თავის პიროვნულ ღირსებებს.
"ფსიქიკა და მისი უმაღლესი ფორმა-ცნობიერება მოქმედების პროცესში ყალიბდება და
მოქმედების პროცესშივე ვლინდება. ადამიანი არა მხოლოდ მჭვრეტელი, პასიური არსება კი
არ არის, არამედ მოქმედია და მისი შესწავლა უნდა ხდებოდეს მისი აქტივობის გამოვლენის
პროცესში-მოქმედებაში" (10.489). მოქმედების ამ თავისებურებების შესახებ საგანგებოდ
მიუთითებდა იან ამოს კომენსკი ნაშრომში "ბუნებრივი ნიჭის კულტურისათვის". ადამიანის
განათლებულობის ხარისხის განსაზღვრისათვის ი.ა.კომენსკი სწორედ მოქმედების
კულტურის ხარისხს მიმართავდა. ის წერდა: "გსურს გაიცნო კარგად განათლებული
ადამიანი? დაუკვირდი მის მოქმედებას და მოძრაობებს, მის ლაპარაკსა და დუმილსაც კი.
Aასევე, მის სიარულს, მიმოხვრას, წარმოსადგობას, თვალებს, ხელებს და ყველაფერს, რაც მის
კუთვნილებას შეადგენს. ყველგან გამოაშუქებს ზრდილობა, ღირსება და თავაზიანობა.
18

არსად თავის თავს არ უღალატებს. ყველაფერში შნოიანი და წესიერია. გსურს მისი გაცნობა
საქმეშიჰ - ყველაფერში მოქნილობა ემჩნევა, ვინაიდან ყოველგვარ საქმეს იგი გონივრულად
წარმართავს, წინასწარი საღი განსჯის შედეგად" (6.95). ხოლო ნაშრომში "სქოლასტიკური
ლაბირინთიდან სინათლეზე გამოსვლა" კომენსკი პედაგოგისათვის ხაზგასმით აღნიშნავს:
"სამი (მხარე) განსაკუთრებით უნდა ექვემდებარებოდეს ჩვენს განათლებას: გონება,
ნებისყოფა და სამოქმედო უნარიანობა" (6.336).
Mmოქმედებას - დაწყებულს სიარულითა და დამთავრებულს - ხელწერით, განვითარება
სჭირდება. სიარულის სწავლება და განვითარება ოჯახისა და სკოლის დიდმნიშვნელოვანი
მოვალეობაა. სამწუხაროდ სიარულს არავინ არავის არ ასწავლის მას შემდეგ რაც ბავშვი
დამოუკიდებლად დაიწყებს ნაბიჯების გადადგმას. ამიტომ ცუდად მოსიარულენი ჭარბობენ
ჩვენში და ამიტომაც ოცზე მეტი დასახელება გააჩნია ცუდად სიარულს - ზოგის სიარული
გაბოტებაა, ზოგისა ბაჯბაჯი, ზლაზვნა (კამეჩივით), ლასლასი, ხანხალი, ფარფატქი (ბატივით
დაფარფატებს), ტაატი, ძუნძული, ჯანჯალი, ცუნცული, ფლატუნი, ლაჯუნი, ყანყალი,
ფლასტუნი (უხეიროდ სიარული ფეხების ხმაურით), ლაწლაწი (მშიერი მელის, მგლის,
ძაღლის და სხვათა უღონო სიარული) ტაატი (ურემი ტაატით მიიზლაზნება) ტუსტუსი
(სწრაფი სიარული), რიხიანი, აჯაბაჯა სიარული, ჩანჩალი, ცანცარი და სხვ.
ასევე შეიძლება დამახინჯდეს ემოციების გამომხატველი მოქმედება სიცილი, თუ იგი არ
განვავითარეთ და არ მივანიჭეთ სრულყოფილი ფორმა. ზოგის სიცილი დახვეწილი და
ზუსტი ფორმით გამოხატავს პიროვნულ ემოციებს, ზოგის სიცილი ღიმილია, ზოგისა კი არის
კასკასი, ხარხარი, ღინცილი, თქართქარი, ფრუტუნი, ღრეჭა, ხითხითი (იხ. ალექსანდრე
ნეიმანი.ქართულ სინონიმთა ლექსიკონი). კარგად მოქმედების უნარების განვითარებას
საფუძველი საბავშვო ბაგა-ბაღებში ეყრება და შემდეგ გრძელდება მოწიფულობამდე.
საბავშვო ბაღის აღმზრდელის პედაგოგიურ ოსტატობაზე ბევრად არის დამოკიდებული, თუ
მოქმედების როგორი უნარით მივა სკოლაში ბავშვი, რომ შეუფერხებლად შესძლოს
შედარებით რთული სასწავლო ამოცენების დაძლევა.
8. ნებისყოფა. ნებისყოფის გარეშე ადამიანის არავითარი ცნობიერი მოქმედება არ
შეიძლება სრულყოფილად განხორციელდეს. და მითუმეტეს მტკიცე ნებისყოფის გარეშე
წარმოუდგენელია ადამიანში სრულყოფილი პიროვნების ჩამოყალიბება.
ფსიქოლოგი რევაზ ნათაძე იმოწმებს ისტორიიდან ცნობილ ფაქტს იმის შესახებ, რომ
როდესაც უდაბნოში მძიმე გადასვლის დროს დაქანცულ და მწყურვალე ალექსანდრე
19

მაკედონელს მუზარადით მიართვეს წყალი, მან მაღლა ასწია მუზარადი და ჯარის თვალწინ
ძნელად ნაშოვნი წყალი მიწაზე დააქცია; ცხადია, რომ ამ შემთხვევაში ალექსანდრე
მაკედლონელს წყლის დალევის ძლიერი იმპულსი ექნებოდა, მაგრამ იგი ამ მოთხოვნილების
საფუძველზე იმპულსურად კი არ მოიქცა, არამედ ჯერ აწონ-დაწონა სიტუაცია და ძლიერი
ნებისყოფის ძალისხმევით გადაწყვიტა, რომ დაღლილ-დაქანცული ჯარის გამხნევებისათვის
უფრო მიზანშეწონილია ისე მოიქცეს, როგორც მოიქცა (ნებისმიერი ქცევა) დაანახოს ჯარს,
რომ მისი იმპერატორი თავის პრივილეგიაზე უარს ამბობს და ჯართან ერთად იტანს
ლაშქრობის ყველა სიძნელეს. წყურვილის დაკმაყოფილებას მან ჯარისათვის თავისი
ერთგულების ჩვენება არჩია. ასეთი გადაწყვეტილების მიღება და განხორციელება ძლიერი
ნებისყოფის საფუძველზე ხდება შესაძლებელი (10.461).
ამრიგად, თუ იმპულსური ქცევა მოთხოვნილების საფუძველზე აღმოცენდება, ნებისმიერი
ქცევა (ნებისყოფა) ხშირად პიროვნების აქტუალური მოთხოვნილების წინააღმდეგ არის
მიმართული. "ადამიანს მას შემდეგ შეუძლია ნებისმიერი მოქმედების შესრულება, რაც იგი
ამ მოქმედებას განიზრახავს და გადაწყვეტს მის შესრულებას" (10.475). ჩვენ აქ ვერ
განვაგრძობთ საუბარს ნებისმიერი ქცევის ფსიქოლოგიური საფუძვლების, ნებისმიერი
მოქმედების მამოძრავებელი ძალების (მოტივი, მომავალი სიტუაციის წარმოსახვა), ეს არ
არის ჩვენი თემა, იგი მომავალმა მასწავლებელმა გულდასმით უნდა შეისწავლოს
ფსიქოლოგიის სახელმძღვანელოებით. ჩვენ მხოლოდ იმის თქმა გვინდა, რომ პიროვნების
განვითარების პროგრამაში გამოცდილი პედაგოგს წინა პლანზე აქვს წამოწეული ზრუნვა
მოსწავლის პიროვნებაში ნებისყოფის განვითარებისათვის, რადგან ამ უნარის
განუვითარებლობის ფონზე ვერც ერთი სასწავლო და აღმზრდელობითი ამოცანა ვერ
გადაწყდება სრულყოფილად. ნებისყოფის განვითარების აუცილებლობის დამტკიცების
დროს აკად. დ. ლორთქიფანიძე შენიშნავს, რომ "სწავლა არსებითად ნებელობითი პროცესია,
რადგან სასწავლო მოქმედება ადამიანისა მოითხოვს შეგნებული მიზნის შესატყვისად
გადაწყვეტილების მიღებას და მის რეალიზაციას. მოსწავლეებში ნებისყოფის სიმტკიცის
გამომუშავება ძირითადად სწავლების პროცესში ხდება. ეს მტკივნეულად მოქმედებს თვით
მთელ მიმდინარეობაზე, მის ხარისხზე ... ნებელობის საფუძველს ადამიანის მოტივთა სფერო
წარმოადგენს (8.85). იმისათვის, რომ პედაგოგიური პროცესი აიგოს ნებისყოფის ფსიქო-
ფიზიოლოგიურ კანონზომიერებათა გათვალისწინებით, აკად. დ. ლორთქიფანიძის
შეხედულებით, აუცილებელია: 1. სასწავლო მუშაობა ემყარებოდეს მტკიცე რეჟიმს, 2.
20

გაკვეთილზე სასწავლო მუშაობის მთელი შინაარსი მიმართული იყოს მიზნის სიცხადის

ჩამოყალიბებისაკენ, 3. გაკვეთილზე მთელი სასწავლო მუშაობა უკავშირდებოდეს
მოსწავლეში მორალის აღზრდას, 4. ფიზიკური აღზრდის სწორად დაყენება გაკვეთილზე, 5.
მასწავლებელი თვით იყოს იდეური, მტკიცე და თანამიმდევარი თავის გადაწყვეტილებებში
და ამ გადაწყვეტილებათა შესრულებაში" (8. 86).

განვითარების ფაქტორები
დადგენილია, რომ მოზარდის, როგორც პიროვნების განვითარებას ახდენს მისი საკუთარი
აქტივობა. აქტივობა მართვადი პროცესია. "პედაგოგიკის თეორიისა და პრაქტიკის ამოცანები
მთლიანად ამ მართვასთან არის დაკავშირებული და პრაქტიკული პრობლემების გადაჭრით
განისაზღვრება" (11.42).
პროფ. არჩილ ჩხარტიშვილი სწორად შენიშნავს, რომ მართალია აქტივობა ადამიანის
ბუნებრივი თვისებაა, მაგრამ ადამიანები მკვეთრად განსხვავდებიან ერთმანეთისაგან
აქტივობის ინტენსივობით, გამოვლენის სფეროებით. შეიძლება ადამიანს პრაქტიკული
მოქმედების სფეროში აქტივობის დონე დიდი ჰქონდეს, მაგრამ წმინდა ინტელექტუალური
ან თეორიული აქტივობის ტენდენცია სუსტი ჰქონდეს, დიდხანს არ ჰყოფნის და ამიტომ
ხანგრძლივი გონებრივი მუშაობა უძნელდება (11.91) .
განვითარების მეორე აუცილებელ პირობად და აღსაზრდელის პიროვნებად
ჩამოყალიბების საფუძვლად წინააღმდეგობის დაძლევაა მიჩნეული. ყველა
ზემოჩამოთვლილი უნარის, (რომელიც თანდაჰყვება დაბადებიდანვე ადამიანს), სრულყოფა
მოითხოვს გარკვეული წინააღმდეგობების დაძლევას გარჯით, აღზრდით, სწავლაებით.
მაგალითად, იმისათვის, რომ ჩვენი მეტყველება იყოს ლამაზი, აუცილებელია ლამაზი
აზრები კარგად შერჩეული სიტყვებით იყოს გადმოცემული. ამისათვის აუცილებელია
მდიდარი ლექსიკური მარაგის შეძენა. სიძნელე კი სწორედ ამ მარაგის შექმნაა. თუ ვერ
დავძლიეთ ის წინააღმდეგობა, რაც მეტყველების ლექსიკური მარაგის სიმდიდრის
შექმნასთან არის დაკავშირებული (ბევრი კითხვა, მდიდარი ლექსიკური მარაგით
გამორჩეული მწერლების ნაწარმოებთა შესწავლა და ა.შ.) ვერ შევძლებთ ლამაზად
მეტყველების უნარ-ჩვევების გამომუშავებას. პედაგოგი, რომელიც განმავითარებელი
სწავლების პრინციპით ხელმძღვანელობს, წინააღმდეგობების წარმოქმნით, გადასალახავი
სიძნელისა და ამოსახსნელი ამოცანის დასახვით წარმართავს სწავლების პროცესს. ამის
21

საუკეთესო მაგალითებს გვიჩვენებენ თანამშრომლობის პედაგოგიკის ავტორთა

პრაქტიკული გამოცდილება. ისინი სწორედ სიძნელეთა მაღალ დონეზე სწავლების გზით
ახერხებენ მოსწავლეთა შემეცნებითი უნარების განვითარებას (4.10).
განვითარების პედაგოგიური ასპექტი გულისხმობს სასწავლო პროცესში არსებული
წინააღმდეგობების დაძლევას. აღნიშნული წინააღმდეგობები მდგომარეობს შემდეგში:
1. პროგრამული მასალის სიძნელის დონესა და მოსწავლის ათვისების უნარის დონეს
შორის წარმოშობილი წინააღმდეგობა;
2. შეძენილი ცოდნის პრაქტიკაში გამოყენების გზაზე წარმოშობილი წინააღმდეგობა;
3. დამოუკიდებლად ცოდნის შეძენის გზაზე წარმოშობილი წინააღმდეგობა.
აღნიშნული წინააღმდეგობების გადალახვაში სწორედ მასწავლებლის უდიდესი
ძალისხმევაა საჭირო, რათა სწორად დაიგეგმოს განვითარების პედაგოგიური პროცესი.
განვითარების მესამე აუცილებელ პირობად პროფ. ი. ბიბილეიშვილი გვთავაზობს კარგად
სწავლებას. როგორც ცნობილია სწავლება ყოველთვის არ იწვევს მოსწავლეთა
ინტელექტუალური უნარების განვითარებას. ამის კლასიკური ნიმუში აღწერილი აქვს ფრანგ
მწერალსა და პედაგოგს ფრუნსუა რაბლეს რომანში ,,გარგანტუა და პანტაგრუელი".
სქოლასტიკოსი მასწავლებლის სწავლებამ მოსწავლე გამოათაყვანა. მაგრამ ჰუმანისტი
მასწავლებლის სწავლების მეთოდებით იგივე მოსწავლე პირველხარისხოვან ორატორად
ჩამოყალიბდა. ანალოგიურ იდეას ანვითარებს ქართველი მწერალი და პედაგოგი გიორგი
წერეთელი მოთხრობაში ,,ჩვენი ცხოვრების ყვავილი". თანამშრომლობის პედაგოგიკის
წარმომადგენელთა წარმატებები სწორედ კარგად სწავლების საიდუმლოებაშია. პროფ. შალვა
ჩხარტიშვილი შენიშნავს ,,კარგად სწავლება მოზარდს ცოდნას აძლევს და ცოდნის
მიღწევისათვის საჭირო შესაძლებლობებს უვითარებს. როგორც ერთი, ისე მეორე
სრულყოფილი ადამიანის არსებითი დამახასიათებელი ნიშანია" (11. 51).
აღზრდა, რომელსაც ჩვენ ფართო მნიშვნელობით მოვიაზრებთ, მოსწავლის განვითარების
წარმმართველი ძალაა.
ყველაფერი ის, რაც ზემოთ ითქვა მოსწავლეში თანდაყოლილი ფსიქო-ფიზიკური
უნარების განვითარების შესახებ, პირველ რიგში, იგი დაკავშირებულია მოსწავლეში
პიროვნული ღირსებების ჩამოყალიბებასთან. ყველაფერი უნდა ემსახურებოდეს ადამიანში
პიროვნების აღზრდას.
აღზრდის როლი განვითარებაში
22

აღზრდის არსის, მისი მამოძრავებელი ძალების, კანონებისა და კანონზომიერებების,

პრინციპებისა და მეთოდების შესახებ მდიდარ ცოდნას იძენს მასწავლებელი პედაგოგიური
ლიტერატურის შესწავლით. მაგრამ ამავე მასწავლებელს ხშირად ერთგვარი უკმარისობის
გრძნობა ეუფლება, როცა საკითხი აღზრდის მექანიზმების დაზუსტებას შეეხება – როგორჰ
"უნდა" კი არა, როგორ განვახორციელოთ პრაქტიკაში მოწოდებული პედაგოგიური იდეაჰ
აღზრდა არ არის მხოლოდ ეპიზოდური (თუნდაც სისტემატური!) სწორი რჩევა-
დარიგებების მიცემა. პროფ. შალვა ჩხარტიშვილის შეხედულებით "რამდენიმე გაკვეთილია
საკმარისი იმისათვის, რომ მოზარდს დავასწავლოთ ცხოვრებაში რა ხასიათის მიზნები უნდა
დაისახოს და განახორციელოს, რომ ღირსეული პიროვნება გახდეს და საზოგადოებაში
საპატიო ადგილი დაიკავოს. მაგრამ ამ გაკვეთილებზე მიწოდებული ცოდნის სრულყოფილი
ათვისებაც არ იძლევა რაიმე გარანტიას, რომ იგი ამ გზით წავა, რომელსაც ათვისებული
ცოდნა ითვალისწინებს" .
ამრიგად, მეცნიერული პედაგოგიური რეკომენდაციები წარმატებით რომ
განვახორციელოთ აღზრდაში, პირველ რიგში, უნდა გვახსოვდეს, რომ აღზრდა რთული და
ხანგრძლივი პროცესია. უს სირთულე განპირობებულია იმით, რომ ხანგრძლივი და რთულია
თვით პროცესი ცოდნის ჩვევად და ხასიათად ჩამოყალიბებისა. მაგალითად აღზრდაში
(როგორც ოჯახში , ისე სკოლაში) ძალზე გავრცელებულია ,,აკრძალვის პედაგოგიკა": ,,არ
გააკეთო", ,,არ თქვა", ,,არ წახვიდე", ,,არ ითამაშო", ,,ნუ მთხოვ", ,,ნუ მეხვეწები", ,,არ გამაგონო"
და ა. შ. აკრძალვის პედაგოგიკა ყველაზე დამახინჯებული პედაგოგიკაა. აკრძალვებით,
აღმზრდელი თითქოს მოკლე გზით აღწევს მიზანს – არ მოიმოქმედოს ბავშვმა ისეთი რამ, რაც
სასიკეთოდ არ მიაჩნია აღმზრდელს. სინამდვილეში აკრძალვა დროებით აყუჩებს ბავშვის
მოთხოვნებს, მაგრამ იგი მაინც განაგრძობს ბავშვის ცნობიერებაში არსებობას და როგორც კი
მიეცემა ხელსაყრელი შემთხვევა, აუცილებლად აისრულებს საწადელს. ამიტომ ,,აკრძალვის
პედაგოგიკას" ანტიბუნებრივ მეთოდად მივიჩნევთ და მას ვუპირისპირებთ ,,დარწმუნების
პედაგოგიკას". თუ მართლაც ცუდი მოთხოვნები აქვს ბავშვს, კეთილი ვინებოთ და
დავარწმუნოთ იგი მისი მოთხოვნების უკეთურობაში. მაგრამ, ამისათვის რა თქმა უნდა,
საჭიროა, ჯერ აღმზრდელს გააჩნდეს პედაგოგიური ცოდნის ელემენტარული მარაგი – ანუ
შეეძლოს აღსაზრდელის დარწმუნება (გადარწმუნება), მეორე, და რაც ასევე ძალზე
მნიშვნელოვანია, ამისათვის საჭიროა დრო. დრო უნდა მონახოს აღმზრდელმა ბავშვის
23

დარწმუნებისათვის და საჭირო დროის მანძილზე ავარჯიშოს ჩვევად, რწმენად

ჩამოყალიბებამდე.
აღზრდის ეს მეთოდიკა ზოგადად მუშაობს ბავშვისათვის ბუნებით თანდაყოლილი
ფსიქოფიზიკური (ინტელექტუალური) უნარების განვითარების პროცესშიც. ამ უნარების
განვითარება, პირველ რიგში, ბავშვის პიროვნების ჩამოყალიბებაზე უნდა იყოს
ორიენტირებული. მკვდარია ყოველგვარი ცოდნა, რაც მიმართული არ არის მოსწავლის
პიროვნების ფორმირებასა და სრულყოფაზე.
აღმზრდელობით გარემოს ქმნის სწავლება, როგორც ,,აღზრდის მთავარი ორგანო" (კ.
დ. უშინსკი). სწავლება ჩვენ ფართო მნიშვნელობით გვესმის. სწავლება არ მთავრდება
სკოლის კედლებიდან მოსწავლის გამოსვლით. სწავლების გარეშე არ წარმოიქმნება
აღმზრდელობითი გარემო. აღმზრდელობით გარემოს ქმნის ოჯახსა და საზოგადოებაში
ადამიანებს შორის ურთიერთობები. აღმზრდელობითი გარემოს შექმნის მძლავრი
საშუალებაა თამაში: იგი როგორც ქცევის სახე, ხელს უწყობს ბავშვის ინტერესების
მრავალფეროვნებას. თამაშით ცხოვრობს, სწავლობს და ვითარდება ბავშვი.
აღზრდის გარემოს ქმნის მოზარდის უშუალო მონაწილეობა შრომით საქმიანობაში,
საოჯახო მეურნეობაში.
აღზრდის ძლიერ გარემოს ქმნის საინფორმაციო და სანახაობითი საშუალებები
(ტელევიაზია, ინტერნეტი, თეატრი, გამოფენები, კლასიკური და საესტრადო მუსიკის
კონცერტები და ა. შ), მაგრამ აღზრდის გარემოს შემქმნელი ნებისმიერი პირობა ძლიერია,
თუ იგი მოზარდზე გავლენას ცოცხალი მაგალითის ძალით ახორციელებს. ცოცხალი
მაგალითია ის იდუმალი ხატი, რომლითაც მოზარდმა შეთავაზებული იდეის სისწორე და
სიცოცხლისუნარიანობა უნდა ირწმუნოს. გამოცდილი პედაგოგები აღმზრდელობით,
მეტადრე თანდაყოლილი ფსიქოფიზიკური უნარების განვითარებისათვის ბრძოლის
პროცესში, დიდ მნიშვნელობას ანიჭებენ აღზრდის აქტიური მეთოდების-ცოცხალი
მაგალითის გადამდებ, აღმზრდელობით ძალას და ვარჯიშს, როგორც ჩვევის ჩამოყალიბების
შეუცვლელ მეთოდს. მოსწავლის პიროვნება, რაც აღზრდითა და სწავლებით ყალიბდება, ვერ
იქნება სრულყოფილი ჩვევების გამომუშავების გარეშე. ამ თვალსაზრისით უხვ მასალას
გვთავაზობს აღზრდის ხალხური ტრადიციები-დამყარებული პირად მაგალითზე,
პრაქტიკულ აქტივობასა და ჩვევების ჩამოყალიბებისათვის ოჯახის მიზანდასახულ, მიზან-
მიმართულ ზრუნვაზე (იხ. ამავე ტომში ჩვენი ნაშრომი ,,ბავშვთა გონებრივი აღზრდის
24

ხალხური ტრადიციები"). მოზარდის ბუნებით თანდაყოლილი ფსიქოფიზიკური უნარების

განვითარების ხელშემწყობი აღმზრდელობითი გარემო მოითხოვს პროცესის
ორგანიზებულობას, თანმიმდევრობასა და სისტემატურობის პრინციპების დაცვას,
აღმზრდელის ნებისყოფის სიმტკიცეს და მოთმინების ზღვარდაუდებ ნიჭს. განვითარება არ
არის ერთჯერადი პროცესი, იგი რთული და ხანგრძლივი აღმზრდელობითი შრომის
შედეგად ხორციელდება.
ამასთან, სამართლიანად შენიშნავენ, რომ აღზრდას არ შეუძლია ყველაფრის გაკეთება.
იმ ბავშვისაგან, რომელიც ბუნებისაგან არაა დაჯილდოებული მუსიკალური სმენით, კარგი
მუსიკოსი ვერ აღიზრდება (12.34), მაგრამ კარგად აღზრდას ბევრი შეუძლია.
დიდი ხანია მომწიფდა იმის აუცილებლობა და საფუძველი, რომ პედაგოგებმა და
ფსიქოლოგებმა საბავშვო ბაღის, სკოლისა და ოჯახისათვის შეიმუშაონ პედაგოგიურად
დასაბუთებული სავარჯიშოების, ტესტებისა და მათი გამოყენების მეთოდიკური
სახელმძღვანელოები აღქმის, მეხსიერების, ყურადღების, წარმოსახვის, აზროვნების,
მეტყველების, მოქმედების, ნებისყოფის განვითარებისა და განმტკიცებისათვის საბავშვო
ბაგა-ბაღის ასაკიდან მოწიფულობის ჩათვლით – ინტელექტუალური უნარების
განვითარების ოპტიმალურ ასაკობრივ პერიოდში მოზარდებში პიროვნების ჩამოყალიბე-
ბისათვის ხელის შეწყობის მიზნით. ამის ერთ-ერთ წარმატებულ ცდას წარმოადგენს ნათია
ჯანაშიას, ნათელა იმედაძისა და სოფიო გორგაძის კოლექტიური ნაშრომი ,,განვითარებისა
და სწავლების თეორიები" (2008 წ) და ავტორების გ. ა. ბიტეხტინის, ნ. ს. ვერდიკოვსკაიას, გ.
მ. პოსპელოვას, ა. ლ. ტრეგუბოვას და ს. ა. შუვალოვას მიერ შედგენილი სავარჯიშოების
კრებული "მეტყველების განვითარების 14 გაკვეთილი", მოსკოვი, 1977წ.
 თემა 3. ნაცილი 2
(სილაბუსში თემა 5)

განვითარების ფაქტორები
ტერმინი `პიროვნება~ იხმარება მხოლოდ ადამიანის მიმართ. ადამიანი არის ცოცხალ
არსებათა შორის ყველაზე რთული და გონიერი არსება _ homo sapiens (გონიერი ადამიანი).
პიროვნებაში მეტწილად გულისხმობენ ცალკეულ კონკრეტულ ადამიანს. პიროვნების ნაც-
ვლად ზოგჯერ იხმარება ტერმინი `ინდივიდი~. ინდივიდი არის ცალკული ადამიანი,
როგორც ადამიანური გვარის ან რომელიმე სოციალური ჯგუფის წარმომადგენელი.
ადამიანი სოციალური, საზოგადოებრივი არსებაა. იგი ჩნდება ამ ქვეყანაზე როგორც
ბიოლოგიური არსება, პიროვნებად, ანუ სოციალურ არსებად კი იქცევა მაშინ, როცა გა-
ივლის თავისი განვითარების რთულსა და გრძელ გზას, რაშიც გადამწყვეტ როლს საო-
ჯახო აღზრდა ასრულებს.
ზოგჯერ ტერმინ `განვითარების~ ნაცვლად ხმარობენ `ჩამოყალიბებას~, `ფორმირე-
ბას~, როცა მხედველობაში აქვთ პიროვნების მიერ მთლიანად ან ნაწილობრივ შეძენილი
თვისებები გარკვეული დასრულებული სახით. ამიტომ ცნება `განვითარება~ უფრო ფარ-
თოა, ვიდრე `ჩამოყალიბება~ და `ფორმირება~.
განვითარება ყოველი ცოცხალი არსების დამახასიათებელი თვისებაა. განვითარების
გარეშე წარმოუდგენელია სამყარო, მცენარეთა და ცხოველთა სამეფო, ადამიანთა საზოგა-
დოება. ეს ორგანული სამყაროს ობიექტური კანონია.
პედაგოგიკურ ლიტერატურაში ავტორთა უმრავლესობა განვითარებაში გულისხმობს
იმ ცვალებადობას, რომელსაც პიროვნება თუ მოვლენა უფრო მაღალ საფეხურზე აჰყავს
და სრულყოფს. აკადემიკოს დ. ლორთქიფანიძის მთავარი რედაქციით გამოცემულ პედა-
გოგიკის სახელმძღვანელოში ვკითხულობთ: `განვითარება არის ცვალებადობა, რომელშიც
ისეთი ახალი თვისებრივი თავისებურება ჩნდება, რაც მოცემულ ინდივიდს (მოვლენას)
უფრო სრულყოფილს ხდის~.
პროფ. ვ. გაგუა წერს: `განვითარება არის ცვალებადობა, რომელსაც ესა თუ ის საგანი,
მოვლენა ახალ საფეხურზე აჰყავს~.
აკადემიკოს ი. ბაბანსკის რედაქციით გამოცემულ პედაგოგიკის სახელმძღვანელოში
კი ნათქვამია: `ადამიანის განვითარება _ ეს არის მისი პიროვნების ჩამოყალიბებისა და
ფორმირების პროცესი გარეგანი და შინაგანი, მართვადი და უმართავი ფაქტორების გავ-
ლენით, რომელთა შორის წამყვან როლს მიზანმიმართული აღზრდა და სწავლება ასრუ-
ლებს~.
გარეგან ზემოქმედებას განეკუთვნება საზოგადოებრივი ცხოვრების პირობები, გარემო
და აღზრდა, ხოლო შინაგან ზემოქმედებაში იგულისხმება პიროვნების მემკვიდრეობითი,
ასაკობრივი და ინდივიდუალური თავისებურებანი, რაც ერთ ადამიანს მეორისაგან განას-
ხვავებს.
პიროვნების განვითარება დიდადაა დამოკიდებული აგრეთვე საზოგადოების სოცია-
ლურ-ეკონომიკურ მდგომარეობაზე, ქვეყნის ბუნებრივ პირობებზე (კლიმატზე), თვით პი-
როვნების აქტიურობაზე და სხვა მხარეებზე. მაგალითად, ხელსაყრელი საყოფაცხოვრებო
პირობები აჩქარებს ბავშვის განვითარებას, ცუდი პირობები კი _ აფერხებს. ასევე თბილი
კლიმატის ქვეყნებში ბავშვთა და მოზარდთა ფიზიკური განვითარება უფრო სწრაფად
მიმდინარეობს, ვიდრე ცივ ქვეყნებში.
განვითარება გულისხმობს ძველის დაძლევას ყველა მისი დადებითისა და პროგრე-
სულის შენახვით და გამოყენებით ახლის შესაქმნელად.
განვითარება ახლის შეძენასაც გულისხმობს, მაგრამ ყოველგვარი სიახლე განვითარე-
ბის წინაპირობა არაა. მაგალითად, ფაშიზმი საზოგადოებრივ ცხოვრებაში ახალი მოვლენა
იყო, მაგრამ მან საზოგადოების განვითარება რამდენიმე წლით შეაფერხა.
განვითარება გულისხმობს ასევე ცოდნის შეძენას, მაგრამ ყოველგვარი ცოდნა განვი-
თარების მაუწყებელი არ არის. ცოდნა გადადის განვითარებაში მხოლოდ მაშინ, როცა ის
აუმჯობესებს პიროვნების საერთო მდგომარეობას, კიდევ უფრო სრულყოფილს ხდის მას,
ხელს უწყობს მის გონებრივ ზრდას, ამაღლებს მის ზნეობას და აძლევს მას ახლის შეძენის
სტიმულს. ცოდნის გადატანა ასეთ აქტიურ მოქმედებაში ხდება მხოლოდ მაშინ, როცა
ადამიანს ესმის თავისი საზოგადოებრივი დანიშნულება. ამის შეგნება კი მას ეძლევა
მხოლოდ აღზრდის გზით.
ცოცხალი არსების განვითარების პროცესი მიჰყავს იმ წინააღმდეგობას, რაც არსებობს
პიროვნების მოთხოვნილებასა და ამ მოთხოვნილების დაკმაყოფილების რეალურ შესაძ-
ლებლობას შორის.
პირველყოფილი ადამიანი რომ შიმშილით არ მომკვდარიყო, იძულებული იყო ჯერ
შეექმნა შრომის იარაღები და შემდეგ ეშრომა, მოეპოვებინა საარსებო საშუალებანი. ამიტომ
ამბობენ _ შრომამ შექმნა ადამიანიო.
 შრომით აქტივობას გადამწყვეტი მნიშვნელობა ენიჭება დღესაც მოზარდისაგან სრულ-
ყოფილი პიროვნების ჩამოყალიბების საქმეში. შრომა უვითარებს და უნარჩუნებს ადამიანს
იმ ფსიქოფიზიკურ ბუნებას, რომელიც შრომისსავე საშუალებით მოიპოვა მისმა გვარმა
ხანგრძლივი განვითარების გზაზე. ადამიანმა რომ ხანგრძლივი დროის მანძილზე არ
იშრომოს, მისი ფსიქოფიზიკური სტრუქტურა გადაგვარდება და იგი დაღუპვის გზას
დაადგება.
ჩვენი უშორესი წინაპრის მემკვიდრეობაში თავიდანვე არ იყო მოცემული შინაგანი
ტენდენცია, რომ იგი ადამიანად ქცეულიყო. მისი ადამიანად გადაქცევა ხდებოდა თანდა-
თანობით, საარსებო საშუალებათა მოპოვებისათვის მძიმე ბრძოლაში, რაც მისგან საკუთარ
თავზე ძალდატანებას, დიდ ნებისყოფასა და გამძლეობას მოითხოვდა.
`ასე რომ, ადამიანის წინაპარმა შრომას მოჰკიდა ხელი არა იმის გამო, რომ იგი
იქითკენ განვითარების შინაგან ტენდენციას, სპონტანური განვითარების ტენდენციას მიჰ-
ყავდა, _ წერს პროფ. შ. ჩხარტიშვილი, _ არამედ იმის გამო, რომ შიმშილით არ დაღუ-
პულიყო და არსებობა შეენარჩუნებინა. შრომა მას მძიმე გაჭირვებამ დააწყებინა~.
ამრიგად, ადამიანის გვარის განვითარება მიმდინარეობდა იძულების გზით, საარსებო
საშუალებათა მოპოვებისათვის მძიმე ბრძოლაში.
თანამედროვე ბავშვს მემკვიდრეობით მოაქვს ის ფსიქოფიზიკური თავისებურებანი,
რაც ზრდადასრულებული ადამიანებისათვისაა დამახასიათებელი. ამიტომ მასში თავი-
დანვეა მოცემული ტენდენცია _ განვითარდეს და თანამედროვე ადამიანი გახდეს. ეს
ტენდენცია თავს იჩენს თავისთავად, ყოველგვარი გარეგანი ძალდატანების გარეშე, რა
თქმა უნდა, თუ ამისათვის სათანადო ობიექტური პირობები არსებობს. როცა საამისო
ასაკი მოვა, მოზარდი თვითონ, უფროსების ჩარევის გარეშეც, დიდი ხალისით იწყებს
სიარულს, ლაპარაკს, ინტერესდება გარე სინამდვილით, რისთვისაც ხშირად მშობლებს
თავს აბეზრებს გაუთავებელი შეკითხვებით. სხვაზე რომ არაფერი ვთქვათ, ჩვენს წინაპ-
რებს ალბათ რამდენიმე ათეული წელი დასჭირდათ იმისათვის, რომ ენა შეექმნათ და ამ
ენაზე გამართულად ელაპარაკათ. ჩვენი ბავშვები კი სულ რაღაც სამი-ოთხი წლის განმავ-
ლობაში ეუფლებიან პრაქტიკულ ენას, რომელზეც მათი მშობლები ლაპარაკობენ და თა-
ვისუფლად იყენებენ მას სხვებთან ურთიერთობაში.
ამრიგად, მოზარდის განვითარებას მემკვიდრეობაში მოცემული შესაძლებლობის საზ-
ღვრებში სპონტანური, ანუ თავისთავადი ხასიათი აქვს. მაგრამ ყველაფერი, რასაც სრულ-
ყოფილი ადამიანის ცნება გულისხმობს, მოზარდში სპონტანურად არ ვითარდება. ჰარმო-
ნიულად განვითარებული, ზნეობრივად სრულყოფილი ადამიანის მიღება შეუძლებელია
თავისთავადი განვითარების გზით, ადამიანის ჩარევის გარეშე. ეს ჩარევა გულისხმობს
აღზრდას. აღზრდა კი სოციალურ გარემოში მიმდინარეობს, რადგან მოზარდი არსებობს
და ვითარდება გარემოში. ცნება `გარემო~ ძალზე რთულია, რადგან იგი თავის თავში
აერთიანებს ყოველივე იმას, რაც ბავშვს გარს არტყია დაბადებიდან სიცოცხლის ბოლომ-
დე, დაწყებული ოჯახიდან და სოციალური გარემოთი დამთავრებული, იმ გარემოთი,
რომელშიც ადამიანი დაიბადა და უხდება ცხოვრება.
გარემო ორი სახისაა _ სოციალური და ბუნებრივი. როცა გარემოზეა საუბარი, მხედ-
ველობაში აქვთ სოციალური, ანუ საზოგადოებრივი გარემო, რადგან ბუნებრივი გარემოს
ზეგავლენა ბავშვის განვითარებაზე, სოციალურ გარემოსთან შედარებით, უმნიშვნელოა.
სოციალური გარემოც ორი სახისაა _ მიკრო და მაკრო გარემო, ანუ გარემო ვიწრო
და ფართო გაგებით. მოზარდის განვითარებაზე გავლენას ახდენს როგორც მიკრო, ისე
მაკრო გარემო.
მიკრო გარემოში იგულისხმება: სკოლა, ოჯახი, ამხანაგების, მეგობრების, ნაცნობ-ნა-
თესავების წრე, რომელშიც უხდება მოზარდს ყოფნა, ცხოვრება, სწავლა და შრომა, ყო-
ველდღიური საქმიანობა.
მაკრო გარემო თავისთავში მოიცავს მიკრო გარემოსა და იმ სოფელს, ქალაქს, რეს-
პუბლიკას თუ ქვეყანას, რომლის წევრი და მოქალაქეც თვით ეს პიროვნებაა და რომელ-
თანაც იგი დაკავშირებულია გარკვეული სოციალურ-პოლიტიკური, ეკონომიკური და
კულტურულ-საყოფაცხოვრებო პირობებით.

2. პიროვნების განვითარების მამოძრავებელი ძალები

როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, პიროვნების განვითარებაში ადგილი აქვს გარკვეულ
წინააღმდეგობას, რომელიც წარმოიშობა ადამიანის მოთხოვნილებას, ამ მოთხოვნილების
დაკმაყოფილების რეალურ შესაძლებლობასა და გარემოს შორის. სწორედ ეს წინააღმდე-
გობა არის პიროვნების განვითარების მამოძრავებელი ძალა. მაგრამ პიროვნებასა და გა-
რემოს შორის კონფლიქტამდე დაყვანილი გარეგანი წინააღმდეგობა მხოლოდ მაშინ იქცევა
განვითარების მამოძრავებელ ძალად, თუ ადამიანი ამ წინააღმდეგობას დაუპირისპირებს
თავის აქტივობას და გადალახავს მას. სხვა შემთხვევაში წინააღმდეგობა წინააღმდეგობად
დარჩება და იგი ვერ იქცევა პიროვნების განვითარების მამოძრავებელ ძალად. ამიტომ ის
ადამიანი, რომელიც გარემო სინამდვილეს პასიურად ეგუება, ნაკლებად ვითარდება. გა-
რემო, რომელიც მზამზარეულად აძლევს ადამიანს ყოველგვარ საარსებო საშუალებას და
მათი მოპოვებისათვის ცოცხალ არსებას წინააღმდეგობის დაძლევა არ უხდება, განვითა-
რების ფაქტორად ვერ იქცევა. კ. დ. უშინსკის აზრით, ბუნებრივი სიმდიდრე, ნაყოფიერი
ნიადაგი ადამიანს ზრდის ზარმაცსა და უძლურს. ინდოეთის არქიპელაგის კუნძულთა
ბუნებრივმა სიმდიდრემ ადამიანი დატოვა შიშველი, ველური და უძლური. იგი წერს:
`ადამიანებს რომ ეპოვნათ ზღაპრული ტომარა, საიდანაც ცვივა ყოველივე, რასაც კი კაცი
ინატრებს ან რომ გამოეგონათ ისეთი მანქანა, რომელიც სრულიად შეცვლიდა ადამიანის
ყოველგვარ შრომას, ...მაშინ შეწყდებოდა კაცობრიობის განვითარება~.
ამრიგად, ადამიანი ზემოქმედებს ბუნებაზე და თვითვე იქმნის ცხოვრებისათვის სა-
ჭირო პირობებს, ცხოველი კი პასიურად ეგუება ბუნებას. იგი ბუნებისაგან იღებს მხოლოდ
იმას, რასაც მასში პოულობს და რაც მას საკვებად გამოადგება. სწორედ ამაშია ძირითადი
განსხვავება ადამიანსა და ცხოველს შორის. ამიტომაც ამბობდა ბ.ბელინსკი: `ადამიანი
იწყება იქ, სადაც მთავრდება ცხოველი~.

3. პიროვნების განვითარების ფაქტორები და თეორიები

ბავშვის განვითარების მთელ პროცესს განაპირობებს აღზრდა, სოციალური გარემო
და მემკვიდრეობა. ამ ფაქტორებს ბავშვის განვითარებაში თანაბარი მნიშვნელობა არა
აქვთ. ამიტომ უძველესი დროიდან დღემდე გამოჩენილ ფილოსოფოსებსა და პედაგოგებს
შორის მიმდინარეობდა და მიმდინარეობს დავა იმის შესახებ, თუ რომელ ზემოთ ჩამოთ-
ვლილ ფაქტორთაგანს უნდა მიეცეს უპირატესობა პიროვნების ფორმირების საქმეში. დავას
უმთავრესად იწვევდა ერთი რომელიმე ფაქტორის გადაჭარბებული შეფასება პიროვნების
განვითარებაში და ამით მეორე ფაქტორის შეუფასებლობა ან დამცირება. დამცირებული
ფაქტორის როლში ხანგრძლივი დროის განმავლობაში გვევლინებოდა მემკვიდრული მო-
ნაცემები, ხოლო რაც შეეხება სოციალურ გარემოსა და აღზრდას, მათი როლი ბავშვის
განვითარებაში გადაჭარბებულად ფასდებოდა.
ანტიკური ხანის დიდი მოაზროვნეები დემოკრიტე და არისტოტელე ფიქრობდნენ,
რომ ადამიანის სული არის დაუწერელი, სუფთა დაფა (tabula rasa), რომელზეც მემკვიდ-
რეობით არაფერია დაწერილი, მაგრამ შეიძლება ყველაფერი დაიწეროს. ამრიგად, ისინი
უარყოფდნენ ადამიანში მემკვიდრულ მონაცემებს და აზვიადებდნენ აღზრდისა და გარე-
მოს როლს პიროვნების განვითარებაში. მათი აზრით, აღზრდაა ის მწერალი, რომელიც ამ
სუფთა დაფას ავსებს ყველა იმ თვისებით, რაც ზრდადასრულებული ადამიანისათვისაა
დამახასიათებელი.
სრულიად საწინააღმდეგო აზრს ავითარებდა ანტიკური საზოგადოების მეორე დიდი
მოაზროვნე სენეკა. ის აღნიშნავდა, რომ ადამიანი იბადება ადამიანად გახდომის გარკვე-
ული მონაცემებით, რომ მას შემეცნების შესაძლებლობის თესლი დაბადებიდანვე დაჰყვე-
ბა, როგორც იტყვიან _ `ადამიანს მისი ბედი შუბლზე აწერიაო~. ამით სენეკა ამცირებს
აღზრდისა და სოციალური გარემოს როლს პიროვნების განვითარებაში.
ეს საკითხი მოგვიანებით განავითარა პედაგოგიკის ფუძემდებელმა იან ამოს კომენ-
სკიმ. იგი არ უარყოფს როგორც დემოკრიტესა და არისტოტელეს, ისე სენეკას ზემოაღ-
ნიშნულ შეხედულებებს და ამით, შეიძლება ითქვას, თანაბარ როლს ანიჭებს ორივე
ფაქტორს პიროვნების ფორმირებაში, მაგრამ, ამასთანავე, არ ივიწყებს აღზრდისა და აღ-
მზრდელის უდიდეს როლს ბავშვის გაადამიანებაში. მისი აზრით, `ადამიანის მთელი
შემდგომი ცხოვრება ბავშვობის ასაკისაგან და აღზრდისაგან არის დამოკიდებული~.
აღმზრდელის, მასწავლებლის შესახებ იგი წერს: `როგორც თავისი საქმის კარგად
მცოდნე მწერალს შეუძლია სუფთა დაფაზე დაწეროს, რაც სურს, და მხატვარს დახატოს,
ისე ადამიანის გონებაში ყველაფრის მოხაზვა ერთნაირად ეადვილება იმას, ვინც დახე-
ლოვნებულია სწავლების საქმეში~.
ამასთან, ი. ა. კომენსკი არ უარყოფდა მემკვიდრული მონაცემების როლს ახალშობილი
ბავშვის გაადამიანებაში. მისი აზრით, ადამიანს დაბადებიდან დაჰყვება ამა თუ იმ საქმის
კეთების ნიჭი, უნარი, მზადყოფნა შრომისათვის, რაც სწორი აღზრდისა და გარემოს მეშ-
ვეობით ვითარდება და ღრმავდება.
ამ საკითხის გარშემო დავა შემდგომშიც გაგრძელდა და ჩამოყალიბდა სამი თეორია:
ემპირიზმი, ნატივიზმი და კონვერგენცია.
აღნიშნული თეორიებიდან დროის მიხედვით ყველაზე ადრე ჩამოყალიბდა ემპირიზ-
მი, რომელმაც თავისი გამოხატულება პოვა XVII საუკუნეში გამოჩენილი ინგლისელი
ფილოსოფოსის ჯონ ლოკისა და XVIII საუკუნეში ფრანგი განმანათლებლების მოძღვრე-
ბაში.
ჯ. ლოკი (1632-1704) იმეორებს დემოკრიტესა და არისტოტელეს `სუფთა დაფის~ თე-
ორიას და ამტკიცებს, რომ ადამიანს დაბადებიდან არ დაჰყვება არავითარი იდეა და სხვა
რამ მემკვიდრული თვისება, რომლითაც ერთი ადამიანი მეორისაგან განსხვავდება. `თუ
ახალდაბადებულს ყურადღებით დავაკვირდებით, _ წერს იგი, _ მცირე საფუძველი გვექ-
ნება ვიფიქროთ, რომ მათ ქვეყანაზე თან მოაქვთ ბევრი იდეა, გარდა შიმშილის, წყურვი-
ლის, სითბოსი და ზოგიერთი განცდის ბუნდოვანი იდეებისა, რომლებსაც დედის საშოში
განიცდიან. მათ არა აქვთ რაიმე იდეის მცირე ნიშანიც კი~..
აქედან გამომდინარე, ჯ. ლოკის აზრით, პიროვნებას ესა თუ ის თვისება უვითარდება
აღზრდისა და ცხოვრების პირობების ზეგავლენით. ლოკი იმდენად აზვიადებდა აღზრდის
როლს პიროვნების ფორმირების საქმეში, რომ თამამად აცხადებდა: ცხრა მეათედი იმ
ადამიანებისა, რომლებსაც ჩვენ ვხვდებით, არიან კეთილნი თუ ბოროტნი, სასარგებლონი
თუ უსარგებლონი აღზრდის წყალობით. მისი აზრით, ადამიანთა შორის ყოველგვარი
განსხვავება მხოლოდ და მხოლოდ აღზრდის შედეგია, რაც, ცხადია, სწორი არაა. მიუხე-
დავად ამისა, ჯ. ლოკის მიერ თანდაყოლილი იდეების კრიტიკამ დადებითი როლი შეას-
რულა ფეოდალური არისტოკრატიის შეხედულებათა წინააღმდეგ ბრძოლაში, რომლის
თანახმადაც, არისტოკრატიას მემკვიდრეობით აქვს თანდაყოლილი იდეები, `რაინდული
თვისებები~, სახელმწიფოს მართვის უნარი, განათლების მიღების განსაკუთრებული უფ-
ლებები და სხვა.
როგორც დავინახეთ, ემპირისტული თეორია იმ დროისათვის პროგრესული იყო. ამი-
ტომ ამ თეორიას მხარი დაუჭირეს XVIII საუკუნის გამოჩენილმა ფრანგმა ფილოსოფოს-
მატერიალისტებმა, როგორიც იყვნენ: კ. ჰელვეციუსი, ე. კონდილაკი, დ. დიდრო და
სხვები. მათი აზრით, `ადამიანი გარემოებისა და აღზრდის პროდუქტია~. თუ რა გამოვა
ახალშობილი ბავშვისაგან, ეს მთლიანად გარემოსა და აღზრდაზეა დამოკიდებული. კლოდ
ჰელვეციუსი (1715-1771) იმდენად აზვიადებდა აღზრდის როლს, რომ იგი ადამიანის გან-
ვითარების ყოვლისშემძლე ფაქტორად მიაჩნდა. `აღზრდას ყველაფერი შეუძლია, _ ამბობ-
და იგი, _ მას გენიოსების წარმოქმნაც კი ძალუძს~.
აღნიშნულ საკითხზე იგივე აზრის იყო ეტიენ კონდილაკი (1715-1780). მისი აზრით,
`ადამიანი არის ის, რაც მან შეიძინა~. ფრანგ ფილოსოფოს-მატერიალისტთა შორის ადა-
მიანის ფორმირების საკითხი ყველაზე უკეთ გაიგო დენი დიდრომ (1713-1784). იგი, უწი-
ნარეს ყოვლისა, უარყოფდა აღზრდის `ყოვლისშემძლეობას~ და გადაჭარბებულად მიაჩ-
ნდა ჰელვეციუსის მტკიცება იმის შესახებ, რომ `აღზრდას ყველაფერი შეუძლია~. ეს გა-
მოთქმა დიდრომ ასე შეცვალა: `აღზრდით ბევრს შეიძლება მივაღწიოთ~. ის სავსებით
მართებულად მიიჩნევდა, რომ კარგი აღზრდით შეიძლება ნიჭის განვითარება, ყოველ-
მხრივი განათლება, კარგი ჩვევების შემუშავება და ცუდის დაძლევა, მაგრამ, რაგინდ
კარგი იყოს ეს აღზრდა, იგი ჩვეულებრივ ადამიანს გენიოსად ვერ აქცევს, თუ მასში
დაბადებიდან არ იქნება მოცემული გენიოსის ნიჭი. აღზრდა ავითარებს მხოლოდ იმას,
რაც ბავშვს ბუნებამ მისცა.
ემპირიზმის ძირითადი ნაკლი იყო ის, რომ იგი ადამიანის განვითარების საქმეში
გარემოს როლს მეტისმეტად აზვიადებდა, თანდაყოლილი თვისებების მნიშვნელობას კი
სრულებით არ ცნობდა, რაც აშკარა შეცდომაა.
ამჟამად მეცნიერულად დასაბუთებული და საყოველთაოდ აღიარებულია, რომ გამო-
ჩენილ მხატვრებს, მუსიკოსებს დაბადებისას, ჩვეულებრივ ადამიანებთან შედარებით, აღ-
ქმისა და სმენის განსაკუთრებული ნიჭი, ნასახები დაჰყვებათ. ამის დაუნახველობა და
უარყოფა არ შეიძლება. ამასთან, ემპირისტები ადამიანს წარმოგვიდგენენ მეტისმეტად
პასიურ არსებად. მათ არ ესმით, რომ ადამიანები თვითონ არიან თავიანთი ბედის მჭე-
დელნი. ისინი მხოლოდ გარემოს გავლენის ქვეშ კი არ იმყოფებიან, არამედ თვითონაც
შეუძლიათ ამ გარემოში ჩარევა, მისი შეცვლა და ადამიანის სამსახურში ჩაყენება.
ბავშვის განვითარების თეორიებიდან გამოირჩევა ასევე ნატივიზმი. იგი ემპირიზმი-
საგან სრულიად საწინააღმდეგო თეორიაა. ამ თეორიის მიხედვით, ბავშვის განვითარება
მთლიანად და სავსებით დამოკიდებულია იმაზე, თუ როგორი მემკვიდრული მონაცემები
აქვს მას. სოციალურ გარემოს შეუძლია დააჩქაროს ან შეაფერხოს მისი ნიჭისა და სხვა
ფუნქციების გამოვლენა და განვითარება, მათი შეცვლა კი არ ძალუძს. გარემო ავლენს და
ავითარებს მხოლოდ იმას, რაც ბავშვში მემკვიდრეობითაა მოცემული. იგი ვერც დაუმა-
ტებს ამ თვისებებს და ვერც მოაკლებს.
ამრიგად, თუ ადამიანში ბოროტების თესლია მოცემული, განვითარებაც მისი მოხ-
დება და, პირიქით, თუ სიკეთის თესლია, კეთილ ადამიანს მივიღებთ. ერთი სიტყვით,
ნატივიზმის მიხედვით, ადამიანის განვითარების ბედი წინასწარ ფატალისტურად არის
განსაზღვრული მემკვიდრული მონაცემებით და მისი შეცვლა არაფერს და არავის არ
ძალუძს.
ამგვარად, ნატივიზმი ამცირებს საზოგადოებრივი ცხოვრების, სოციალური გარემოსა
და აღზრდის როლს ბავშვის განვითარებაში. მათი როლი ნატივიზმს თითქმის ნულამდე
დაჰყავს.
ნატივიზმის ერთ-ერთი თვალსაჩინო წარმომადგენელია გერმანელი ფიზიოლოგი და
ფსიქოლოგი ევალდ გერინგი (1834-1918). მისი აზრით, ადამიანი იბადება ყველა იმ თვი-
სებებით, რომლებიც მას შემდეგ ცხოვრებაში აღმოაჩნდება. ამიტომ განვითარება მემკვიდ-
რეობაში მოცემული თვისებების რაოდენობრივი ზრდაა და მეტი არაფერი. იგი პიროვნე-
ბას რაიმე ახალ თვისებას არ მატებს.
ნატივისტური თეორიის ნაირსახეობას წარმოადგენს აგრეთვე ვაისმანიზმ-მორგანიზმი,
გადმოტანილი პედაგოგიკასა და ფსიქოლოგიაში. ამ თეორიის მიხედვით, ყველა ფსიქი-
კური თავისებურება, რასაც შემდეგ ადამიანი გამოამჟღავნებს ცხოვრებაში, მოცემულია
გენებში. ამიტომ მის განვითარებაში გარემოს არაფერი შეაქვს.
პიროვნების განვითარების საკითხზე ასეთივე შეხედულება გააჩნდა ამერიკელ ფსი-
ქოლოგს, სოციოლოგსა და პედაგოგს ედუარდ თორნდაიკს (1874-1949). მისი აზრით, პი-
როვნების განვითარების მთელ პროცესს წარმართავენ გენები. ადამიანის გონებრივი ნიჭი
და შეგნება ბუნების ნაბოძებია, ისე, როგორც მისი ~თვალები, კბილები და თითები~.
გენები თაობიდან თაობას გადაეცემა და მთლიანად განსაზღვრავს პიროვნების ყველა
თვისებასა და მომავალს. ამით თორნდაიკმა უარყო აღზრდის აქტიური, გარდამქმნელი
როლი და იგი უძლურად გამოაცხადა.
ნატივისტურ თეორიაზე დაყრდნობით, კრიმინალისტთა ერთი ჯგუფი ცდილობს ბო-
როტმოქმედებანი ადამიანის ანატომიური, ფიზიოლოგიური და ფსიქიკური თვისებებით
ახსნას. მათი აზრით, დამნაშავენი ნორმალური ადამიანებისაგან განსხვავდებიან თავიანთი
ფსიქიკური წყობით. აქედან მათ გამოაქვთ დასკვნა, რომ ზოგიერთი ადამიანი ბოროტ-
მოქმედად იბადება და არა ხდება, რაც აშკარა შეცდომაა.
ნატივისტურ თეორიას ბევრი რამ საერთო აქვს ფაშიზმთან, მის რასისტულ თეორი-
ასთან, რომელიც ხალხების დაბალ და მაღალ რასებად დაყოფასა და ერთი რასის მეორეზე
ბატონობას ქადაგებს.
ამგვარი შეხედულების სიყალბე და რეაქციული არსი მთელი სისრულით გამოააშკა-
რავა აკადემიკოსმა ივანე პავლოვმა (1849-1936). მან მეცნიერულად დაასაბუთა, რომ ცოც-
ხალი ორგანიზმისა და, კერძოდ, ადამიანის ორგანიზმის განვითარებისათვის გადამწყვეტი
მნიშვნელობა აქვს იმ პირობებს, რომელშიაც ისინი იმყოფებიან. `ხუთი წლის ბეთჰოვენი
უკვე მუსიკალურ ნაწარმოებებს ქმნიდა, _ წერს ვასილ სუხომლინსკი, _ მაგრამ ეს, უწი-
ნარეს ყოვლისა, აიხსნება მხოლოდ განსაკუთრებული ხელსაყრელი პირობებით, რომელ-
შიც მისი ბავშვობა მიმდინარეობდა. ის რომ ისეთ გარემოში მოხვედრილიყო, სადაც არც
ერთი სახის მუსიკალური ინსტრუმენტი არ იშოვება და ადამიანებმა არ იციან, რა არის
მელოდია, მისგან მუსიკოსი არ დადგებოდა. დარწმუნებული ვარ, რომ ათასობით ადამი-
ანში ჯერ კიდევ ქრება ბუნების მიერ ნაბოძები ნიჭი; ათასობით ადამიანს შეეძლო გამ-
ხდარიყო გამოჩენილი მეცნიერი, პოეტი, კომპოზიტორი, მათი ბავშვობა რომ თანშობილი
ნიჭის შესაბამის გარემო პირობებში წარმართულიყო~.
ცნობილია, რომ იოჰან სებასტიან ბახის წინაპართა ოჯახმა ხუთი თაობის განმავლო-
ბაში ოცამდე მეტ-ნაკლებად ცნობილი მუსიკოსი მისცა ქვეყანას. ამიტომ არაა გასაკვირი
ბახის უდიდესი მიღწევები მუსიკაში. ეს, უწინარეს ყოვლისა, აიხსნება იმით, რომ იგი
მაღალი კულტურის მუსიკალურ გარემოში ცხოვრობდა, იზრდებოდა და ვითარდებოდა.
როგორც ზემოთ დავინახეთ, ემპირისტული თეორია მოზარდის განვითარებაში გა-
დამწყვეტ მნიშვნელობას ანიჭებს გარეგან ფაქტორებს _ აღზრდასა და გარემოს, მემკვიდ-
რულ მონაცემებს კი უგულებელყოფს. რაც შეეხება ნატივიზმს, იგი, პირიქით, განვითარე-
ბის მთელ პროცესს შინაგან ფაქტორებს მიაწერს და უარყოფს აღზრდისა და გარემოს
როლს ამ საქმეში. ცხადია, ორივე თეორია უკიდურესად ცალმხრივი და მცდარია. ეს
მცდარობა კარგად შენიშნა ცნობილმა გერმანელმა ფსიქოლოგმა ვილიამს შტერნმა (1871-
1938). მან შეიმუშავა კონვერგენციის თეორია, რომლის მიხედვითაც მემკვიდრეობა და
სოციალური გარემო მოზარდის განვითარებაში თამაშობენ არა დამოუკიდებელ როლს,
არამედ ორივე ეს ფაქტორი ურთიერთგანპირობებულია და მხოლოდ მათი კონვერგენცია,
ანუ ურთიერთშეხვედრა ქმნის განვითარების რეალურ საფუძველს. სხვაგვარად რომ
ვთქვათ, განვითარება მოხდება მხოლოდ მაშინ, თუ ადგილი აქვს მემკვიდრული მონაცე-
მებისა და მათი შესატყვისი გარემო პირობების ურთიერთშეხვედრას (კონვერგენციას).
ამიტომ საკითხის ალტერნატიული დაყენება, მემკვიდრეობა თუ გარემო, მართებული
არაა. ადამიანის განვითარება არც მარტო მემკვიდრეობით თანდაყოლილ თვისებათა გა-
მოვლენას წარმოადგენს და არც მხოლოდ გარეზემოქმედებათა შედეგად მიღებულ უბრა-
ლო ცვლილებას. ისინი ერთმანეთს ავსებენ და განაპირობებენ, ერთი მეორის გარეშე არ
არსებობს.
კონვერგენციის თეორია, მართალია, ემპირიზმზე და ნატივიზმზე მაღლა დგას, რად-
გან ორივე მათგანის შეცდომებს ითვალისწინებს, მაგრამ განვითარების საკითხს მაინც
სრულყოფილად ვერ ხსნის, ვინაიდან შინაგანი და გარეგანი ფაქტორების დამთხვევას,
ანუ კონვერგენციას შემთხვევითი ხასიათი აქვს, შემთხვევითობა კი კანონზომიერ განვი-
თარებას ვერ უზრუნველყოფს.
 ამრიგად, კონვერგენციის თეორია მოკლებულია მეცნიერულ საფუძველს, ვინაიდან
მისი წარმომადგენლები ივიწყებენ იმ უბრალო ჭეშმარიტებას, რომ პიროვნების განვითა-
რება ხდება არა მარტო მისთვის შესაფერის, არამედ შეუფერებელ, ზოგჯერ კი სრულიად
საწინააღმდეგო გარემოშიც.

როგორც აღინიშნა, ემპირისტული თეორია პიროვნების ფორმირების საქმეში გადამ-

წყვეტ როლს ანიჭებს აღზრდასა და გარემოს, მემკვიდრეობის როლი კი თითქმის ნულამ-
დე დაჰყავს, რაც აშკარა შეცდომაა. ბავშვს თან დაჰყვება არა მარტო ბიოლოგიური ორგა-
ნიზმი, რომლითაც ის ემსგავსება თავის მშობელს ან უახლოეს წინაპარს, არამედ აგრეთვე
ადამიანად გადაქცევის გარკვეული შესაძლებლობანი. იგი იბადება როგორც `ხე ნაყოფში,
ადამიანი შესაძლებლობაში~ (ბ.ბელინსკი). ახალშობილი ბავშვისაგან განვითარებული ადა-
მიანის მიღება შეუძლებელი იქნებოდა, იგი რომ განსაზღვრული მემკვიდრული მონაცე-
მებით არ იბადებოდეს. ეს მემკვიდრული მონაცემები გადადის თაობიდან თაობაზე, მაგ-
რამ არა უცვლელი სახით, არამედ როგორც ცვალებადი, გარემოთი განპირობებული ფაქ-
ტორი. მემკვიდრეობით მიღებული ბიოფსიქიკური თვისებები იცვლება ადამიანის ორგა-
ნიზმთან ერთად. დროთა განმავლობაში ზოგიერთი მათგანი ქრება ან ისპობა, ძველის
ნაცვლად კი ჩნდება ახალი ნიშან-თვისება, რომელიც მომავალ თაობას მემკვიდრეობით
გადაეცემა. ბავშვს მემკვიდრეობით გადაეცემა წინაპრების მთელი რიგი თვისებები და
ნიშნები, როგორიცაა: კანის, თვალების, თმის ფერი, ნიჭი, უნარი, მიდრეკილება, გარეგნობა
და სხვა, მაგრამ ყველა მათგანს თანაბარი მნიშვნელობა როდი ენიჭება ბავშვის პიროვნე-
ბად ჩამოყალიბების საქმეში. მაგალითად, აღზრდით ვერ შეცვლი ბავშვის კანის თუ თმის
ფერს, და ეს, კაცმა რომ თქვას, არცაა საჭირო, მის ზნე-ხასათს კი, როგორც დიდი ილია
იტყოდა, სასურველ მიმართულებას მისცემ. მემკვიდრული თვისებები ახალშობილ ბავ-
შვში მოცემულია ჩანასახის სახით და მათი შემდგომი განვითარებისათვის საჭიროა შე-
სატყვისი გარემო პირობები და აღზრდა. წინააღმდეგ შემთხვევაში ისინი ჩანასახშივე
ჩაკვდებიან. ამიტომ ეს მონაცემები არ შეიძლება იქნას მიჩნეული განვითარების გადამ-
წყვეტ ფაქტორად.
როცა ლაპარაკია ბავშვის განვითარების შესატყვის გარემო პირობებზე, მეცნიერებს
მხედველობასში აქვთ სოციალური გარემო, ანუ საზოგადოებრივი ცხოვრების პირობები
და არა ბუნებრივი გარემო, რომელიც ნაკლებ ზეგავლენას ახდენს ბავშვის განვითარებაზე.
 ადამიანი სოციალური გარემოს პროდუქტია, იმ საზოგადოებრივ-ისტორიული პირო-
ბების პროდუქტი, რომელშიც მას უხდება ცხოვრება, შრომა, სწავლა და დასვენება. ამ
მხრივ არც ბავშვები წარმოადგენენ გამონაკლისს. ისინი იმყოფებიან საზოგადოებაში, თა-
ვიანთი ამხანაგების წრეში, კოლექტივში, მონაწილეობენ საზოგადოებრივ ცხოვრებაში. ყო-
ველივე ეს მათ ცნობიერებას ასვამს ღრმა კვალს, აყალიბებს მათ გამოცდილებას, წარმოდ-
გენებს, ცნებებს, ყოფაქცევას, უვითარებს ისეთ მაღალზნეობრივ თვისებებს, როგორიცაა:
ამხანაგობა, მეგობრობა, პასუხისმგებლობა, მოვალეობის გრძნობა და შეგნება, წესრიგი,
დისციპლინა, შრომისმოყვარეობა და ა.შ.
ამრიგად, მოწესრიგებული სოციალური გარემო ბავშვის განვითარების არა მარტო
მიზანია, არამედ აუცილებელი პირობაც.
განვითარება ყოველთვის შინაგანი მონაცემებითა და შესატყვისი გარემო პირობების
ურთიერთობის გზით მიდის. მეცნიერულად დასაბუთებულია, რომ ისეთი თანდაყოლი-
ლი ადამიანური მიდრეკილებანი, როგორიცაა: ვერტიკალურ მდგომარეობაში სიარული,
მეტყველების, შრომისა და აზროვნების უნარი, შეიძლება განუვითარდეს ბავშვს მხოლოდ
ადამიანებთან ურთიერთობაში, სოციალურ გარემოში. ცნობილია, რომ ბავშვები, რომლე-
ბიც გაიზარდნენ მათთვის შეუფერებელ გარემოში, მაგალითად, ცხოველთა შორის, მიუ-
ხედავად იმისა, რომ გააჩნდათ მემკვიდრეობით შეძენილი ადამიანური თვისებები, პი-
როვნებად ვერ ჩამოყალიბდნენ. ამიტომ აღზრდის პროცესში, უწინარეს ყოვლისა, საჭიროა
იმ გარემოს მოწესრიგება, რომელშიც ბავშვი იმყოფება.
ახლა იბადება კითხვა: არის თუ არა სოციალური გარემო ბავშვის განვითარებაში
გადამწყვეტი ფაქტორი? ან სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, საკმარისია თუ არა ის განვი-
თარება, რასაც პიროვნება სოციალური გარემოს ზემოქმედების შედეგად ღებულობს? რა
თქმა უნდა, არა. ჰარმონიულად განვითარებული პიროვნების მისაღებად მარტო სოცია-
ლურ გარემოში შეძენილი ცოდნა საკმარისი არაა. ამიტომ საზოგადოება სპეციალურად
ქმნის ისეთ გარემოს, სადაც განსაკუთრებული პროცესი _ აღზრდა მიმდინარეობს.
აღზრდის პროცესი განსხვავდება განვითარების იმ პროცესისაგან, რასაც ადამიანი
სოციალურ გარემოში ღებულობს. ეს განსხვავება მდგომარეობს შემდეგში:
1. აღზრდის პროცესს ყოველთვის ორგანიზებული, წინასწარ განზრახული, მიზანმი-
მართული ხასიათი აქვს, სოციალური გარემოს გავლენით მიმდინარე ბავშვთა განვითა-
რების პროცესს კი წინასწარგანზრახულობა და მიზანმიმართულობა ყოველთვის შეიძლება
არ გააჩნდეს.
 2. აღზრდა ხორციელდება სპეციალური გეგმითა და პროგრამით ორგანიზებულ, მო-
წესრიგებულ გარემოში აღმზრდელისა და მასწავლებლის ხელმძღვანელობით, ბავშვთა
სოციალური განვითარების პროცესი კი, რომელიც გარემო პირობების გავლენით მიმდი-
ნარეობს, ზოგჯერ სტიქიურად, მოზრდილთა მონაწილეობის გარეშე წარიმართება.
3. გარემოსთან ურთიერთობის პროცესში ბავშვები იძენენ სწორ და არასწორ ცნებებსა
და წარმოდგენებს, იზრდებიან საჭირო, ხოლო ზოგ შემთხვევაში საზოგადოებისა და სა-
ხელმწიფოსათვის უცხო მიმართულებით. ამასთან, რაც უფრო წინააღმდეგობრივია საზო-
გადოებრივი გარემო, მით უფრო წინააღმდეგობრივია ადამიანთა სოციალური განვითარე-
ბის პროცესი. აღზრდის პროცესში კი ბავშვთა განვითარებისათვის იქმნება სპეციალური
პირობები, რომლებიც უზრუნველყოფენ მათში საზოგადოებრივად აუცილებელ ნიშან-
თვისებათა გამომუშავებას.
4. აღზრდისათვის დამახასიათებელია ისიც, რომ იგი ხორციელდება ბავშვთა ასაკობ-
რივი თავისებურებების, მათი მომზადებისა და განვითარების შესაბამისად, მაშინ, როცა
გარემომცველი გარემო, უმეტეს შემთხვევაში, ერთნაირ გავლენას ახდენს როგორც ბავ-
შვებზე, ისე მოზრდილებზე.
ყოველივე ზემოთ აღნიშნულის მიხედვით შეიძლება დავასკვნათ, რომ ბავშვის გან-
ვითარების მთავარი ფაქტორი არის სწორი, გეგმაზომიერი, ორგანიზებული და მიზანმი-
მართული აღზრდა.
 აღზრდის ზოგადი მეთოდები

1. აღზრდის მეთოდის ცნება.

სიტყვა `მეთოდი~ წარმოსდგება ბერძნული სიტყვისაგან `metodos~ და ნიშნავს

გზას, ხერხს, საშუალებას დასახული მიზნის მისაღწევად, განსახორციელებლად. აღ-
ზრდის მეთოდი ეწოდება იმ გზას, ხერხს ან საშუალებათა ერთობლიობას, რომელსაც
აღმზრდელი იყენებს მის მიერ დასახული მიზნის მისაღწევად.

ამა თუ იმ საქმიანობის წარმატებით განხორციელება დიდადაა დამოკიდებული

იმაზე, თუ რა გზებსა და საშუალებებს მივმართავთ მისი შესრულების დროს. ზოგჯერ
დასახული სასწავლო-აღმზრდელობითი მიზნის მიღწევა შეუძლებელი ხდება იმის გა-
მო, რომ სწორად არ არის შერჩეული მისი განხორციელების გზები და საშუალებანი,
ან მის შესრულებას სჭირდება გაცილებით მეტი დრო, ვიდრე ეს სწორი გზის არჩევით
არის შესაძლებელი. აქედან გამომდინარე, კარგად შერჩეული მეთოდი არის შრომის
ეფექტურობის ამაღლების, მისი მოკლე დროში, ნაკლები ენერგიის დახარჯვით გან-
ხორციელების საშუალება. მაგრამ გააჩნია ვინ და როგორ იყენებს ამა თუ იმ მეთოდს.
ზოგჯერ ერთი და იგივე მეთოდი სხვადასხვა მასწავლებლის (აღმზრდელის) პრაქტი-
კაში სხვადასხვა შედეგს იძლევა. სწორად შერჩეული მეთოდიც კი ვერ აღწევს მიზანს,
თუ მას საქმის ცოდნით, მოხერხებულად, შესაბამისი პირობების გათვალისწინებით არ
ვიყენებთ. ერთ შემთხვევაში და ერთი მოსწავლის მიმართ გამოყენებულმა მეთოდმა
შეიძლება ერთი შედეგი მოგვცეს, მეორე შემთხვევაში და სხვა მოსწავლესთან კი _
სხვა.
აღზრდის მეთოდები მრავალგვარია. ამიტომ მათი გამოყენება განურჩევლად, ხე-
ლაღებით არ შეიძლება. მეთოდების შერჩევისას უნდა იქნას გათვალისწინებული აღ-
ზრდის მიზანი, აღსაზრდელთა ასაკი, მათი აღზრდილობის დონე, ადგილობრივი პი-
რობები და სხვა. ასევე უნდა გავითვალისწინოთ ის, რომ არ არსებობს და არც შეიძ-
ლება არსებობდეს რაიმე ერთადერთი, უნივერსალური მეთოდი, რომელიც ერთნაირი
წარმატებით გამოდგებოდა ყველგან და ყველა ვითარებაში. ეს იმიტომ, რომ ბავშვები
თავიანთი ხასიათით, ნიჭით, უნარითა და შესაძლებლობებით განსხვავდებიან ერთმა-
ნეთისაგან. ამიტომ ყველა მეთოდი უნდა იქნას გამოყენებული კომპლექსურად, არსე-
ბული სიტუაციისა და ბავშვთა თავისებურებების გათვალისწინებით. ა.მაკარენკოს აზ-
რით, არც ერთი მეთოდი ან ხერხი არ შეიძლება მიჩნეულ იქნას კარგად ან ცუდად,
თუ მათ განვიხილავთ სხვა მეთოდებისა და საშუალებებისაგან იზოლირებულად, მოწ-
ყვეტით. მხოლოდ მათი ორგანულ კავშირში და შემოქმედებითად გამოყენება იძლევა
სასურველ შედეგს. როცა ერთი მეთოდის გამოყენებით ვერ ვაღწევთ დასახულ მიზანს,
უნდა მივმართოთ მეორეს, მესამეს და ა. შ. ზოგჯერ საჭიროა მეთოდთა მთელი კომ-
პლექსის გამოყენება.
მეთოდების გამოყენებისას მხედველობაში უნდა იქნას მიღებული აგრეთვე ის, თუ
რისი აღზრდა გვსურს ბავშვში. მაგალითად, შრომისმოყვარეობის აღზრდის ძირითადი
მეთოდია აღსაზრდელთა შრომით საქმიანობაში ჩაბმა, დისციპლინირებული ქცევის
უნარ-ჩვევების გამომუშავებას ხელს უწყობს ახსნა-განმარტების, საუბრისა და ვარჯიშის
მეთოდები, ასევე მოსწავლის დადებითი ქცევის მოწონება და ქცევის წესების დარღვე-
ვისათვის შენიშვნა, გაფრთხილება და გაკიცხვა.
ერთმანეთისაგან უნდა განვასხვაოთ მეთოდი, ხერხი და საშუალება, თუმცა ისინი
მჭიდროდ არიან ერთმანეთთან დაკავშირებული და მათი არსებობა ცალ-ცალკე წარ-
მოუდგენელია. მეთოდი უფრო ფართო ცნებაა. ერთი და იგივე მეთოდის გამოყენებისას
შეიძლება მივმართოთ სხვადასხვა ხერხსა და საშუალებას. ხერხი არის მეთოდის კერძო
გამოვლინება, რომელიც უფრო ნაყოფიერს ხდის მეთოდის ეფექტურობას. მეთოდი და
ხერხი ზოგჯერ ერთმანეთს ცვლიან, იმისდა მიხედვით, თუ რა მიზნითაა ისინი გამო-
ყენებული. მაგალითად, საუბარი არის პიროვნების შეგნების ამაღლებისა და მისი დარ-
წმუნების საუკეთესო მეთოდი. ამასთან ერთად, იგი შეიძლება მოგვევლინოს ვარჯიშის
(მიჩვევის) მეთოდის ხერხად. იგივე შეიძლება ითქვას სხვა მეთოდზეც. ამრიგად, ერთი
და იგივე მეთოდი ზოგჯერ გვევლინება დამოუკიდებელ მეთოდად, ზოგჯერ კი გზად,
ხერხად ან საშუალებად.

2. აღზრდის მეთოდთა კლასიფიკაციის

პრობლემა პედაგოგიკაში

აღზრდის მეთოდები, ისევე როგორც სწავლებისა, მრავალია. ამიტომ მათი დამახ-

სოვრების გაადვილების მიზნით, მეცნიერები გარკვეული ნიშნების, კრიტერიუმების
მიხედვით აჯგუფებენ, რასაც აღზრდის მეთოდთა კლასიფიკაცია ეწოდება (`კლასიფი-
კაცია~ ლათინური სიტყვაა და ნიშნავს რაიმე საგნებისა თუ მოვლენების დაყოფა-
დაჯგუფებას მსგავსება-განმასხვავებელ ნიშან-თვისებათა მიხედვით). აქვე უნდა აღი-
ნიშნოს, რომ ამ საქმეში მეცნიერთა შორის ერთიანი აზრი არ არსებობს. ამაზე მიუთი-
თებს ის, რომ ზოგიერთი სახელმძღვანელოს ავტორი გამოყოფს აღზრდის მეთოდთა
ორ ჯგუფს, ზოგი სამს, ოთხს, ხუთს და ა. შ. ზოგიერთები კი მათ განიხილავენ ცალ-
ცალკე, ყოველგვარი კლასიფიკაციის გარეშე. მაგალითად, ნ. ბოლდირევი, ნ. გონჩაროვი,
ფ. კოროლიოვი და სხვები გამოყოფენ აღზრდის მეთოდთა 3 ჯგუფს, როგორიცაა: 1.
დარწმუნება, 2. ვარჯიში, 3. წახალისება და დასჯა. ამ კლასიფიკაციისაგან ოდნავ გან-
სხვავდება ტ.ილინასა და ი.ოგოროდნიკოვის მიერ შემოთავაზებული კლასიფიკაცია.
ესენია: 1. დარწმუნების მეთოდები; 2. მოსწავლეთა საქმიანობის ორგანიზაციის მეთო-
დები; 3. მოსწავლეთა ქცევის სტიმულირების მეთოდები. აკადემიკოს იური ბაბანსკის
რედაქციით გამოცემულ პედაგოგიკის სახელმძღვანელოში (მ., 1983) გამოყოფილია აღ-
ზრდის მეთოდთა სამი ჯგუფი. ესენია: 1. პიროვნების შეგნების ჩამოყალიბების მეთო-
დები; @ 2. საზოგადოებრივი ქცევის გამოცდილებისა და საქმიანობის ორგანიზაციის
მეთოდები; 3. მოქმედებისა და ქცევის სტიმულირების მეთოდები.
ახლა გადავხედოთ რა მდგომარეობაა ამ მხრივ ქართველი ავტორების მიერ შედ-
გენილ სახელმძღვანელოებში. აკადემიკოს დავით ლორთქიფანიძის მთავარი რედაქცი-
ით გამოცემულ პედაგოგიკის სახელმძღვანელოში (თბ., 1969) აღზრდის მეთოდები და-
ყოფილია 5 ჯგუფად: 1. ბავშვთა ცხოვრების ორგანიზაციის მეთოდები; 2. სიტყვიერი
მეთოდები; 3. საზოგადოებრივ დავალებათა შესრულებისა და პრაქტიკულ-ორგანიზაცი-
ული მუშაობის მეთოდები; 4. მაგალითი როგორც აღზრდის მეთოდი; 5. მოსწავლეთა
ქცევის სტიმულირების მეთოდები. პროფესორ ა. გობრონიძის `პედაგოგიკაში~ (ბათუმი,
2000) მოცემულია აღზრდის მეთოდთა სამი ჯგუფი: 1. დარწმუნების მეთოდები; 2.
მოსწავლეთა ცხოვრებისა და საქმიანობის ორგანიზაციის მეთოდები; 3. მასტიმულირე-
ბელი და უკუქცევით-შეფასების მეთოდები.
ყოველივე ზემოთქმული მიუთითებს იმაზე, რომ აღზრდის მეთოდთა კლასიფიკა-

ციისა და რაოდენობის საკითხი მრავალგვარად შეგვიძლია გადავაჯგუფოთ.

განვიხილოთ აღზრდის ფართოდ გავრცელებული ზოგადი მეთოდები:
1. აღზრდის სიტყვიერი მეთოდები; @2. მაგალითი და ვარჯიში როგორც აღზრდის
მეთოდები; 3. ქცევის სტიმულირების მეთოდები.
 1. სიტყვიერი მეთოდები. აღზრდის სიტყვიერ მეთოდებს განეკუთვნება: ახსნა-გან-
მარტება, საუბარი, თხრობა, ლექცია-მოხსენება, პაექრობა (დისპუტი). სიტყვიერ მეთო-
დებს ზოგიერთები დარწმუნების მეთოდებს უწოდებენ, ზოგი კი პიროვნების შეგნების
ჩამოყალიბების მეთოდებს. და ეს არცაა გასაკვირი, რადგან სიტყვიერი მეთოდების

საშუალებით ხდება მოსწავლეთა შეგნების ამაღლება და მათი დარწმუნება ზნეობრივი

ქცევის მართებულობასა თუ უმართებულობაში, კერძოდ, იმაში, თუ როგორი ქცევაა
ზნეობრივი და როგორი უზნეო.
ახსნა-განმარტება, როგორც აღზრდის მეთოდი, მეტწილად გამოიყენება მოსწავლე-
ებში `ქცევის წესებისა~ და ქცევის კულტურის დანერგვის მიზნით. ეს ეხება განსაკუთ-
რებით დაწყებით კლასებს და იმ უფროსკლასელ მოსწავლეებს, რომლებიც რაიმე მი-
ზეზის გამო ვერ ერკვევიან ქცევის კულტურის საკითხებში და არღვევენ `ქცევის წე-
სებს~. ამ შემთხვევაში მასწავლებელი ცდილობს იმოქმედოს მოსწავლის შეგნებასა და
გრძნობებზე, მიაღწიოს იმას, რომ მოსწავლე შეგნებულად ეუფლებოდეს ზნეობრივ
ნორმებსა და წესებს, აანალიზებდეს თავის ამა თუ იმ საქციელს და საკუთარ მოქმე-
დებას აფასებდეს სხვისი თვალით.

ამ მიზნით სკოლაში მიღების პირველი დღეებიდანვე მასწავლებელი აცნობს მოს-

წავლეებს ქცევის წესებს, რომლებიც მათ უნდა დაიცვან სკოლაში, კლასში, ამხანაგებთან
ურთიერთობისას; უხსნის, თუ როგორ უნდა ისხდნენ გაკვეთილზე, როგორ უნდა გა-
ვიდნენ საკლასო ოთახიდან და შემოვიდნენ ზარის დარეკვის შემდეგ, როგორ უნდა
მიესალმონ მასწავლებელს, უფროსს და ა.შ.

პედაგოგიური ინვარიანტი
`ცოტნემ, ლევანმა და დათომ გოგონებს გზა არ დაუთმეს, ზარის დარეკვისას ისინი
პირველები შეცვივდნენ კლასში. შენიშვნა ბიჭებმა ასეთი სახით მიიღეს: `ბიჭებო! განა
შეიძლება გოგონებს გზა არ დაუთმოთ? ისინი ხომ თქვენზე წინ უნდა გაატაროთ.
გახსოვდეთ! გოგონებს პატივი უნდა სცეთ~. შემდეგში ბიჭები ასე აღარ მოქცეულან~.
საუბარი შეიძლება იყოს სხვადასხვაგვარი, იმისდა მიხედვით, თუ რა მიზნითაა
იგი გამოყენებული. მოსწავლეებში საზოგადოებრივი ქცევის წესებისა და ნორმების
დანერგვის მიზნით გამოიყენება ეთიკური საუბრები. ასეთ საუბრებს უტარებენ ყველა
ასაკის მოსწავლეებს, მაგრამ უფრო მეტად უმცროსკლასელებს, რადგან ამ ასაკის ბავ-
შვებისათვის ბევრი რამ ჯერ კიდევ უცნობია. ეთიკური საუბრებით მოსწავლეებს უნდა
ჩავუნერგოთ საზოგადოებაში დამკვიდრებული მტკიცე ზნეობრივი ნორმები და აღმოვ-
ფხვრათ მათში უარყოფითი, უზნეო ქცევები, გავარკვიოთ ისინი მორალის რთულ
საკითხებში.
ბავშვებთან საუბრისას მხედველობიდან არ უნდა გამოგვრჩეს ის გარემოებაც, რომ
პატარები სახეებით აზროვნებენ. ამიტომ ხშირად უნდა მოვიშველიოთ მათთვის ნაც-
ნობი მაგალითები. ხელიდან არ უნდა გავუშვათ არც ერთი შემთხვევა, რომელიც შე-
იძლება წარმატებით იქნას გამოყენებული მოსწავლეთა აღზრდის მიზნით.
ეთიკური საუბარი უნდა ავაგოთ სკოლის, სოფლის, ქალაქის თუ ქვეყნის ცხოვრე-
ბიდან აღებულ კონკრეტულ მაგალითებზე, რაც საუბარს მეტ დამაჯერებლობას შესძენს
და სასურველ შედეგს გამოიღებს. საუბრის ეფექტურობა ასევე გაიზრდება, თუ საუბრის
დროს მასწავლებელი გამოიყენებს ტექნიკურ-დიდაქტიკურ საშუალებებს, მოიშველიებს
მაგალითებს კინოფილმებიდან, სპექტაკლებიდან, ჟურნალ-გაზეთებიდან, მხატვრული
ლიტერატურიდან და ა.შ.
ადამიანებისათვის თავგანწირვის საუკეთესო მაგალითია გამოჩენილი პოლონელი
მწერლის, პედიატრისა და პედაგოგის იანუშ კორჩაკის (ჰენრიკ გოლდშმიდტი) საქცი-
ელი, რომელიც ნებაყოფლობით შევიდა ფაშისტების მიერ მოწყობილ გაზის კამერაში
და იქ თავის აღსაზრდელებთან ერთად ჩაიფერფლა.
ასეთი მაგალითები უამრავია, საჭიროა მხოლოდ მათი დაძებნა და მოხერხებულად
გამოყენება.
საუბრისას უნდა მოვიშველიოთ არა მარტო დადებითი მაგალითები, არამედ უარ-
ყოფითიც და მათი დაგმობით აღმოვფხვრათ მოზარდებში უარყოფითი ქცევები. მაგა-
ლითად, ი. გოგებაშვილის `დედა ენაში~ მოთავსებულია პატარა მოთხრობა `თხა და
გიგო~, რომელშიც საუბარია პატარა გიგოს სიზარმაცეზე და მასთან დაკავშირებულ
კურიოზულ შემთხვევაზე. ეს მაგალითი შეიძლება წარმატებით იქნას გამოყენებული
დაწყებითი კლასების მოსწავლეებში სიბეჯითის, შრომისმოყვარეობის, პიროვნული
თვისებების აღზრდისა და მათში სიზარმაცის აღმოფხვრის მიზნით.
საუბრის ნაყოფიერება დიდადაა დამოკიდებული იმაზე, თუ რამდენად აქტიურად
არიან ჩაბმული აღსაზრდელები საუბრის პროცესში. საუბრის დროს ისინი პასიური
მსმენელები კი არ უნდა იყვნენ, არამედ აქტიურად უნდა მონაწილეობდნენ მასში და
გვევლინებოდნენ საუბრის არა მარტო ობიექტებად, არამედ სუბიექტებადაც.
 ეთიკურ საუბრებს უნდა ჰქონდეს მასობრივი, ჯგუფური ან ინდივიდუალური
ხასიათი. ზოგჯერ ასეთი საუბარი ტარდება მოსწავლეებთან ექსპრომტად, როცა შექ-
მნილ სიტუაციაზე აუცილებელია სწრაფი რეაგირება, ვთქვათ, მოსწავლეთა შორის კონ-
ფლიქტის შემთხვევაში.
ეთიკური საუბრის ეფექტურობა დამოკიდებულია ასევე იმაზე, თუ როგორი ავ-
ტორიტეტით სარგებლობს მასწავლებელი მოსწავლეებში, რამდენად უყვართ და ენდო-
ბიან ისინი მას. საუბრის პროცესში მასწავლებელი უნდა იცავდეს პედაგოგიურ ტაქტს
და არ უნდა ივიწყებდეს აღსაზრდელთა პიროვნების პატივისცემის პრინციპს. მხოლოდ
ამ შემთხვევაში ექნება მას ავტორიტეტი მოსწავლეთა თვალში.
საუბრის თემის შერჩევისას გათვალისწინებული უნდა იქნას აღსაზრდელთა ასაკი,
მათი შეგნების, ზნეობრივი აღზრდილობის დონე და სხვ.
მოსწავლეებთან საუბარი შეიძლება ჩატარდეს არა მარტო ეთიკურ თემებზე, არა-
მედ ასევე ქვეყნის საშინაო და საგარეო პოლიტიკის საკითხებზე, ადამიანთა ურთიერ-
თობასა და ყოფაქცევაზე, მხატვრული ნაწარმოების დადებით თუ უარყოფით პერსო-
ნაჟზე, ნახულ კინოფილმზე, წაკითხულ წიგნზე და ა.შ. საუბრის თემა უნდა იყოს
მოსწავლეებისათვის საინტერესო, გასაგები და მისაწვდომი.
თხრობა, ისევე როგორც ახსნა-განმარტება და საუბარი, აღზრდის საუკეთესო მე-
თოდია. ეს მეთოდიც ძირითადად დაბალ კლასებში გამოიყენება. თხრობის თემა შეიძ-
ლება აღებულ იქნას მხატვრული ლიტერატურიდან, ჩვენი ქვეყნის წარსულიდან, გა-
მოჩენილი ადამიანების ცხოვრებიდან. თხრობა ტარდება ასევე სახელგანთქმულ მწერ-
ლებზე, მეცნიერებზე, ხელოვნების დარგის მუშაკებზე, ბრძოლისა და შრომის გმირებზე
და ა.შ.
მოსათხრობი მასალა უნდა იყოს მხატვრული, რათა გავლენა მოახდინოს მოსწავ-
ლეთა შეგნებასა და გრძნობებზე, გამოიწვიოს მათში ემოციური აღტყინება. თხრობის
მიზანი და დანიშნულება სწორედ ამაშია.
თხრობის გავლენა მოსწავლეებზე გაცილებით იზრდება, როცა მთხრობელი იყე-
ნებს ტექნიკურ-დიდაქტიკურ საშუალებებს: დიაფილმებს, კინოფილმებს, ვიდეომასა-
ლებს და სხვ. თხრობის ენა უნდა იყოს დახვეწილი, სტილისტურად და ლიტერატუ-
რულად გამართული. მხოლოდ ამ შემთხვევაში მოახდენს თხრობა ზემოქმედებას მოს-
წავლის შეგნებასა და გრძნობებზე.
 აქვე უნდა გვახსოვდეს, რომ სიტყვა აღზრდის საუკეთესო საშუალებაა, მის გარეშე
აღზრდა არ არსებობს, მაგრამ იგი მხოლოდ მაშინ ასრულებს თავის დანიშნულებას,
როცა მას წარმოთქვამს ისეთი პირი, რომელსაც ამის მორალური უფლება აქვს, რომლის
სიტყვა და საქმე ერთმანეთს არ სცილდება. `როგორი კარგი სიტყვაც არ უნდა წარ-
მოთქვას მასწავლებელმა, _ წერს ვ. სუხონლინსკი, _ მისი სიტყვები აღსაზრდელები-
სათვის ცარიელ ფრაზებად დარჩება, თუ ისინი თავიანთ დამრიგებელში ვერ დაინახა-
ვენ ყველა ამ სიტყვისა და მოწოდების განსახიერებას~.
ლექცია-მოხსენება, როგორც აღზრდის მეთოდი, გამოიყენება მხოლოდ მაღალ კლა-
სებში. ლექციის თემად უნდა შეირჩეს ისეთი საკითხები, რომლებიც ყველაზე მეტად
აღელვებთ ბავშვებს. ასეთია სიყვარულისა და მეგობრობის საკითხი, მოსწავლის უფ-
ლება-მოვალეობანი, სიცოცხლის წარმოშობა დედამიწაზე, ეკოლოგიური კატასტროფის
თავიდან აშორების გზები და საშუალებანი, საბაზრო ეკონომიკის შუქ-ჩრდილები და
სხვ. მაგრამ ლექცია მეტწილად ტარდება ეთიკურ თემებზე, ლიტერატურაზე, ხელოვ-
ნებაზე, პოლიტიკის საკითხებზე, ცნობილ პირებზე და ა.შ.
ლექცია შესაძლებლობას იძლევა თემა გაშუქდეს უფრო ღრმად და საფუძვლიანად,
სათანადო მეცნიერულ დონეზე. იგი თხრობის მეთოდისაგან იმით განსხვავდება, რომ
მას გაცილებით მეტი დრო ეთმობა, ვიდრე თხრობას და ტარდება უწყვეტი, მონოლო-
გიური გზით. მოხსენებებით ძირითადად მასწავლებლები, კლასის ხელმძღვანელები
გამოდიან, ლექციებს კი მეტწილად კომპეტენტური პირები ატარებენ. ლექციის დასას-
რულს, სასურველია, მოსწავლეებს მიეცეთ შეკითხვების მიცემის უფლება, რათა გაი-
მართოს წაკითხული ლექციის ირგვლივ სჯა-ბაასი და კამათი, რაც უფრო საინტერესოსა
და ნაყოფიერს გახდის ლექციის შინაარსს.
პაექრობა (დისპუტი) მოსწავლეთა დარწმუნების საუკეთესო საშუალებაა. იგი გა-
მოიყენება მხოლოდ უფროს კლასებში, რადგან მოითხოვს მოსწავლეთა მაღალ მომზა-
დებას, ცხოვრების ცოდნასა და მსჯელობის უნარს. სადისკუსიოდ აღებული თემა წი-
ნასწარ უნდა შეირჩეს, რათა მოსწავლეები კარგად მოემზადონ მისთვის. იგი უნდა
ეხმაურებოდეს ქვეყნის საჭირბოროტო საკითხებს, მოსწავლეთა საფიქრალ-საზრუნავს,
რომლებზეც სხვადასხვა მოსაზრებები არსებობს და სადაო, საკამათოა. ასეთ საკითხე-
ბად შეიძლება ჩაითვალოს: `რას ნიშნავს მოდა და როგორ უნდა გვესმოდეს იგი~, `ვის
შეიძლება ეწოდოს ჭეშმარიტი მეგობარი~, `რა არის სიყვარული, ბედნიერება?~`როგორი
უნდა იყოს თანამედროვე მასწავლებელი~, `რა არის ადამიანის მთავარი დანიშნულება~,
`როგორ უნდა გვესმოდეს რუსთაველის აფორიზმი: `რასაცა გასცემ _ შენია, რაც არა
_ დაკარგულია~, `როგორ გავიგოთ გამოთქმა: `ჯანსაღ სხეულში ჯანსაღი სულია~,
`რატომ უნდა გავუფრთხილდეთ საზოგადოებრივ საკუთრებას~, `რაში გამოიხატება
მშობლიური ენის დაცვა~ და მრავალი სხვა.
პაექრობის მთავარი ღირსება იმაშია, რომ იგი აჩვევს მოსწავლეებს მსჯელობას,
კამათის კულტურას, თავისი მოსაზრების დასაბუთებას, სათანადო არგუმენტების მოშ-
ველიებას. მასწავლებელმა, დისპუტის ხელმძღვანელმა, თავი უნდა შეიკავოს მაშინაც
კი, როცა რომელიმე მათგანი ცდება, არასწორ აზრს ავითარებს. მთავარია, დისპუტმა
შეასრულოს თავისი დანიშნულება _ განუვითაროს მოსწავლეებს ორატორული ნიჭი,
მსჯელობისა და აზროვნების უნარი, შეცდომებზე კი მასწავლებელმა შეიძლება მიუ-
თითოს მეცადინეობის დასასრულს, მაგრამ ფრთხილად და ტაქტიანად.
დისპუტის თავისებური ფორმაა ლიტერატურული გასამართლება, რაც ადრე სის-
ტემატურად იმართებოდა ჩვენს სკოლებში. ასამართლებდნენ, მაგალითად, ონისეს, ჯა-
ყოს, საფარ-ბეგს, ვარდუას და სხვებს. ერთი მოსწავლე დამცველის როლში გამოდიოდა,
მეორე კი _ ბრალმდებლის. ირჩევდნენ მსაჯულთა კოლეგიასაც, რომელიც საკითხის
გადაჭრის დროს მოკამათეთა არგუმენტებსა და ლოგიკას ემყარებოდა. ასეთი დისპუ-
ტები მიმდინარეობდა ძალიან საინტერესოდ და დამსწრე საზოგადოებაზე წარუშლელ
შთაბეჭდილებას ახდენდა. ამიტომ ასეთ ღონისძიებას სკოლის თითქმის ყველა მოსწავ-
ლე ესწრებოდა, მათ შორის მშობლებიც. მასში თავისი აზრის გამოთქმის უფლება
დამსწრესაც ჰქონდა.
დისპუტი აღზრდის ისეთი მეთოდია, რომელიც მოსწავლეს აფიქრებს მორალურ
და ამორალურ ქცევებზე, ააშკარავებს ადამიანის დადებით და უარყოფით მხარეებს.
მოსწავლე გებულობს რა არის კარგი და რა ცუდი, რაც მას კარგისადმი დადებითად
განაწყობს, ცუდისადმი კი _ უარყოფითად. ამით იგი იძენს საჭირო ზნეობრივ შეხე-
დულებებს, უვითარდება ზნეობრივი შეგნება და გრძნობები, რაც, საბოლოოდ, ზნეობ-
რივად აყალიბებს მას.
2. მაგალითი და ვარჯიში. აღზრდის ერთ-ერთი საუკეთესო მეთოდია მაგალითი.
მის დიდ როლსა და მნიშვნელობაზე მიუთითებს არა ერთი და ორი კლასიკოსი პე-
დაგოგი და მოწინავე მოაზროვნე. დიდი რუსი პედაგოგი კ. უშინსკი აღმზრდელის,
მასწავლებლის პირად მაგალითს `მზის გამანაყოფიერებელ სხივს~ უწოდებდა. ლევ
 ტოლსტოის აზრით კი, მაგალითი ბავშვებზე უფრო დიდ გავლენას ახდენს, ვიდრე
მჭერმეტყველური და გონიერი დარიგებანი.
სიტყვიერი მეთოდების მეშვეობით აღმზრდელი უვითარებს მოსწავლეებს ზნეობ-
რივ შეგნებას და ზემოქმედებს მათ გრძნობებზე, მაგრამ, როგორც იტყვიან _ `ასჯერ
გაგონილს, ერთხელ ნანახი სჯობია~. ამიტომ აღზრდაში გადამწყვეტი როლი ენიჭება
აღმზრდელის პირად მაგალითს, მის სიტყვა-პასუხს, ჩაცმა-დახურვას, ადამიანებისა და
საქმისადმი დამოკიდებულებას, ერთი სიტყვით, ყოველივე იმას, რასაც იგი ყოველ-
დღიურ ცხოვრებაში აკეთებს.

მროდესაც აღზრდის მეთოდებზე ვსაუბრობთ, განსაკუთრებული ყურადღება

უნდა დავუთმოთ ოჯახურ აღზრდას და მნიშვნელოვანია აგრეთვე, არ დაგვავიწყდეს იმის
გათვალისწინება, რომ თანამედროვე პირობებში ძირეულად შეიცვალა ქართველი
ხალხის ყოფა-ცხოვრებაც და აღზრდის სისტემაც. თანამედროვე საზოგადოება
ეროვნული სულისკვეთების მქონე თაობების აღზრდას მოითხოვს. სკოლა, ოჯახი და
საზოგადოება თავიანთი კომპეტენციისა და შესაძლებლობების ფარგლებში ამ მიზანს
უნდა ემსახურებოდეს და რაღა თქმა უნდა შეთანხმებულად უნდა მოქმედებდნენ
მაგრამ თითოეულ მათგანს აღზრდის საკუთარი შინაარსის მქონე საშუალებები გააჩნია.
ოჯახში აღზრდის სისტემა თვითმყოფადი რეალობაა. იგი სასკოლო აღზრდა-
განათლების სისტემისაგან განსხვავებით ხასიათდება სპეციფიკური თავისებურებებით.
ეს თავისებურება კი გამოიხატება იმაში, რომ ოჯახი არ ასწავლის, ოჯახი უჩვენებს და
არწმუნებს.
ოჯახი მაგალითით ცხოვრობს და ზრდის. ოჯახში ცოცხალ მაგალითს დიდი
აღმზრდელობითი ძალა აქვს. მშობლების მაგალითს კი განსაკუთრებული ძალა აქვს,
რადგან ბავშვისათვის ყველაზე დიდი მნიშვნელობა ენიჭება მისთვის საყვარელი
ადამიანის ცხოვრების წესს, გამოცდილებას, მაგალითს.
ბავშვთა შთაბეჭდილება, მათი ასაკისათვის დამახასიათებელი სახეობრივი

აზროვნების თავისებურებანი და თვალსაჩინოება უეჭველად აადვილებს მაგალითის

გავლენას ბავშვების ხასიათისა და ყოფაქცევის ჩამოყალიბებაზე, რადგან ისინი უფრო
ადვილად და მტკიცედ ითვისებენ იმას, რასაც ხედავენ, ვიდრე იმას, რასაც ისმენენ.
ერთ-ერთი ძირითადი დებულება, რომელიც განსაზღვრავს მაგალითის, როგორც
სააღმზრდელო საშუალების გამოყენებას, არის ბავშვთა აღზრდა აღმზრდელის
პიროვნების უშუალო გავლენის საშუალებით.
 რუსული პედაგოგიკის კლასიკოსი უშინსკი წერდა: ~ბავშვთა აღზრდაში
ყველაფერი უნდა ემყარებოდეს აღმზრდელის პიროვნებას, იმიტომ რომ სააღმზრდელო
ძალა მხოლოდ ადამიანის პიროვნების ცოცხალი წყაროდან გადმოქუხს. ვერავითარი
წესდება და პროგრამა, სწავლების ვერავითარი ხელოვნური ორგანიზმი, როგორ
მოხერხებულადაც არ უნდა იყოს ის გააზრებული, ვერ შეცვლის პიროვნებას აღზრდის

საქმეში~ (უშინსკი, რჩეული პედაგოგიური თღზულებანი. 1974: გვ. 256).

უშინსკის აზრით, განსაკუთრებით დიდია მასწავლებლის პიროვნების გავლენა

უმცროს კლასებში, სადაც ბავშვებს იდეალამდე აჰყავთ მასწავლებლის პიროვნება და
ცდილობენ ყველაფერში მიბაძონ მას.
ბავშვები დიდ ანგარიშს უწევენ უფროსების ავტორიტეტს. ის გარემოება, რომ
ბავშვებში ჯერ კიდევ არ არის შემუშავებული მტკიცე და ურყევი ჩვევები, უდაოდ
ადიდებს მათს მიდრეკილებას დაემორჩილონ უფროსების შეგონებას. თავიანთ ქცევასა

და მოქმედებაში ისინი ცდილობენ გამოიყენონ მათი ახლობელი ადამიანების

გამოცდილება, ისინი უმაღლესი ავტორიტეტია მათთვის. მშობლები, უფროსი ძმები და
დები ყოველთვის უნდა აძლევდნენ ბავშვებს ორგანიზებულობის, პატიოსნებისა და
შრომისმოყვარეობისმაგალითს.
მაგალითის აღმზრდელობითი მნიშვნელობა, უპირვევლეს ყოვლისა, განპირობებულია
იმით, რომ ბავშვი ბუნებით მიმბაძველია. აკაკი წერეთელი ხაზგასმით აღნიშნავს:
@,,პატარებს უყვართ დიდების მიბაძვა”. ის ცდილობს იყოს ისეთი,^როგორიც მისი
საყვარელი და მისაბაძი პიროვნებაა.
მიმბაძველობა - ეს არის სხვა ადამიანების ქცევისა და მოქმედების განმეორება.
ბავშვები ჩვეულებრივ ბაძავენ მშობლებსა და აღმზრდელებს, თანატოლებს, ამხანაგებს,
გამოჩენილ ადამიანებსა და ლიტერატურულ გმირებს. მიმბაძველობისადმი ბავშვთა
მიდრეკილებას ადასტურებენ დიდი პედაგოგები. ასე მაგალითად, მეცნიერული
პედაგოგიკის ფუძემდებელი იან ამოს კომენსკი ,,დიდ დიდაქტიკაში” წერდა, რომ
ბავშვები უფრო ადრე სწავლობენ მიბაძვას, ვიდრე შემეცნებას (კომენსკი ი. ა. რჩეული
პედაგოგიური თხზულებანი, ტ. 1. ,,დიდი დიდაქტიკა’’, 1949. გვ.197).
გამოჩენილი რუსი კრიტიკოსი და პედაგოგი ნ. ა. დობროლიუბოვი ამტკიცებდა,
რომ ბავშვები მეტად არიან განწყობილი მიმბაძველობისადმი^ და როცა თავისი თავის
ამარად არიან, მათ უმოკლეს დროში შეუძლიათ შეიძინონ ისეთი გონებრივი და
ზნეობრივი მიმართულება, რომ შემდეგ გონების ყველაზე ძლიერი შთაგონებები,

ყველაზე საუკეთესო დარიგებები ვერ შესძლებენ აღმოფხვრან მათში უკვე

ფესვგადგმული ცუდი ჩვევები და ჩვეულებანი (Добролюбов Н. А. Педагогические
сочинения под общей ред. С вводной статьей и пирмечаниями И. М. Духовного, 2-е переработ.
М. 1949. გვ. 99).
მიმბაძველობისადმი ბავშვთა მიდრეკილება მათი განვითარების სხვადასხვა
საფეხურზე სხვადასხვანაირია. ეს მიდრეკილება განსაკუთრებით მძლავრად ვლინდება
უმცროსი ასაკის ბავშვებში.
რაკი ბავშვებს საკმაო ცოდნა და გამოცდილება არა აქვთ,^ ისინი თვალყურს
ადევნებენ მოზრდილთა მოქმედებას, საქციელს და ბაძავენ მათ.^იქცევიან ისე, როგორც
მოზრდილები. უმცროსი ასაკის ბავშვებს ბევრის გაგება არ შეუძლიათ
დამოუკიდებლად. ისინი გარე სამყაროს^ უმეტესად^ აღიქვამენ გრძნობით, ვიდრე
გონებით. ათთვის ცოცხალი მაგალითი უფრო დამარწმუნებელია, ვიდრე სიტყვები და
მსჯელობა.

სკოლამდელი და ზოგჯერ სასკოლო ასაკის ბავშვებს ერთნაირი მიდრეკილება

აქვთ მიბაძონ როგორც კარგ, ისე ცუდ ქცევებს. ხანდახან სამი-ოთხი წლის ბავშვისაგან
გაიგონებ სალანძღავ სიტყვებს, რომლის აზრი მან არ იცის. ირკვევა, რომ ეს სიტყვები
მას გაუგონია მოზრდილებისაგან ქუჩაში ან ოჯახში. საკმარისია განვუმარტოთ ბავშვს,
რომ ეს ცუდი, უწესო სიტყვებია და ისიც, ამ სიტყვებს აღარ იტყვის. ის გარემოება,
რომ ბავშვებმა არ იციან^ რა არის კარგი, ან ცუდი, სერიოზულ ვალდებულებას
აკისრებს მათ ახლო მყოფ მოზრდილ ადამიანებს. ამიტომ მშობლებმა და ოჯახის
უფროსმა წევრებმა, თავიანთი ყოფაქცევით უნდა უჩვენონ ბავშვებს დადებითი^ მისა-
ბაძი მაგალითები.
აკაკი წერეთელს გაძიძავების პერიოდში მისი ასაკიდან გამომდინარე (5-6 წლის
ასაკში), არავინ ასწავლიდა სპეციალურად საოჯახო მეურნეობას, მაგრამ სწორედ
ბავშვისათვის დამახასიათებელი მიმბაძველობის ნიჭით მან შეითვისა ის, რაზეც @,,ჩემს
თავგადასავალში” ამბობს: ,,ხუთი-ექვსი წლისამ ძალიან კარგად ვიცოდი, თუ როგორ
უნდა პირუტყვის ყურის გდება, ფრინველის მოვლა, სადილ-ვახშამის მზადება, გაცრა-
გამტკიცვა, გამოცხობა, სხვადასხვაგვარ შეჭამანდის მომზადება და სხვანი. შესწავლილი
მქონდა, თუ როდის და როგორ უნდოდა: ხვნა-თესვა, თოხნა, მკა, სხვლა და სხვანი.
ასე რომ ჩემი შესაფერი ხელსაწყო რომ მქონოდა, ყველაფერს მოვახერხებდი”
(წერეთელი აკ. რჩეული ნაწარმოებები, ტ, III, ,,ჩემი თავგადასავალი’’, თბ, 1989. გვ.11).
გამოჩენილი მწერალი მ. გორკი, როცა მოგვითხრობდა თავის ბავშვობაზე,
აღნიშნავდა, რომ მისი შეხედულებანი და ხასიათი ყალიბდებოდა სხვადასხვა
ადამიანების გავლენით.@,,ჩემი თავი ბავშვობაში წარმომედგინა საფუტკრედ, სადაც
სხვადასხვა^ უბრალო^ რიგით ადამიანებს ფუტკრებივით მოჰქონდათ თავისი ცოდნისა
და ფიქრების თაფლი ცხოვრების შესახებ და უხვად ამდიდრებდნენ ჩემს სულს, ვისაც
რით შეეძლო”. ყველა მახლობელი ადამიანებისაგან გორკი განსაკუთრებულად
გამოყოფდა, ბებიის ნათელ სახეს, რომელმაც წარუშლელი კვალი დატოვა მის
აღზრდაში. ის იყო მისი პირველი აღმზრდელი, ის ასწავლიდა გორკის სიკეთესა და
სიმართლეს (Горки М. Детство. т. VIII. с. 204-392. Москва. Издательство «Правда». 1979.
გვ.204-392).
თავისთავად ცხადია, რომ არ უნდა იქნას დაშვებული ბავშვთა
გადაჭარბებული მიმბაძველობა, რაც იწვევს მათი დამოუკიდებლობის სრულ
დაკარგვას. მაგალითით, ბავშვთა აღზრდის დროს საჭიროა ყოველთვის დავეყრდნოთ
მიმბაძველობისადმი მათს უნარს, ბავშვთა შთაგონებულობას, მაგრამ ამავე დროს არ
უნდა დავივიწყოთ მათში დამოუკიდებლობისა და ინიციატივის განვითარება.
ერთ დედას ჰკითხეს: ,,რით არის დაინტერესებული თქვენი შვილი გიორგი?”
მან უპასუხა: ,,ჰკითხეთ უფროს შვილს მამუკას, რითაც ის არის დაინტერესებული,
იმითვეა დაინტერესებული გიორგიც”. გამოირკვა, რომ გიორგი ყველაფერში ზუსტად
ბაძავდა თავის უფროს ძმას და საკუთარი აზრი, თავისი ინტერესები მას თითქმის არ
ჰქონდა. ასეთი შთაგონებულობა არ არის ძლიერი ნებისყოფის ნიშანი.
ჩვენი ბავშვები სკოლასა და ოჯახში უნდა აღიზარდონ სხვის მითითებათა არა
პასიურ აღმსრულებლებად, არამედ დღევანდელი საზოგადოების აქტიურ და
შეგნებულ მშენებლებად. ამიტომ, დადებითი მაგალითების გამოყენებით უნდა
გამოვიმუშავოთ ბავშვებში საკუთარი შეხედულებანი და რწმენა, სწორი
მსოფლმხედველობა.
აღზრდაში მიბაძვის წარმატებით გამოყენება ემყარება^ აგრეთვე მშობლებისა
და აღმზრდელების მიმართ სიყვარულსა და პატივისცემას. ბავშვები არ მიბაძავენ ისეთ
ადამიანებს, რომლებიც მათ არ უყვართ. ამიტომ აღზრდის საქმეში მაგალითის
გამოყენების ეფექტურობა მნიშვნელოვნად არის დამოკიდებული მშობლების,
მასწავლებლებისა და აღმზრდელების ავტორიტეტზე. თუ მშობლები, აღმზრდელები
და მასწავლებლები ავტორიტეტით სარგებლობენ, მათ ქცევასა და მოქმედებას ბავშვები
დიდი ხალისით აღიქვამენ და პირიქით^ ბავშვები ცდილობენ მოიქცნენ იმ ადამიანების
საწინააღმდეგოდ, რომლებსაც ისინი პატივს არ სცემენ.
ბავშვებში მიბაძვის უნარის განვითარება საჭიროებს ხელმძღვანელობას. ასეთ
ხელმძღვანელობას სკოლა სწავლებითა და ახსნა-განმარტებებით ახორციელებს. ოჯახში
კი, ეს ხელმძღვანელობა შთაგონებითა და ალერსით ხორციელდება. მე-19 საუკუნის
მწერალი და პედაგოგი გიორგი წერეთელი ახალგაზრდა დედებს და გასათხოვარ ქა-
ლებს ასე უხსნიდა საოჯახო აღზრდის საიდუმლოებას: ,,ყოველი ახალგაზრდა დედა
თავს დაჰხარის თავის პირმშო შვილს. იმისი დედური გული და შვილზედ
თავგანწირული სიყვარული ხშირად უღაღადებს თავის ახალ მოტიკტიკე ყმაწვილს:
,,შვილო^ შენ უნდა იყო წარჩინებული შენს ტოლსა და ამხანაგებში. შენ უნდა
დააგვირგვინო შენი მშობელი შენი სახით. შენ უნდა გამოხვიდე შეუდარებელი კაცი
კაცთა შორის” - ყოველი დედა ამგვარად უქადაგებს თავის შვილებს. ყველა ეს თვისება
უნდა ჩაენერგოს მშობლებიდან და იმ მაგალითებით, რომლითაც ყმაწვილი
გარემოცულია შინა ცხოვრებაში” (წერეთელი გ. ახალგაზრდა დედებს და ყმაწვილ
ქალებს, თხზ. ტ.1. ხუნდაძის რედ. თბ. 1931. გვ.64).
თავიანთ ყოფაქცევაში ბავშვები ჩვეულებრივ მიბაძავენ არა მარტო დიდებს,
არამედ თავის თანატოლებსაც. მათზე განსაკუთრებით დიდ გავლენას ახდენს
უახლოესი ამხანაგების მაგალითები. როცა ხედავენ თავიანთი ამხანაგების ქცევის
ცოცხალ მაგალითებს, ბავშვები ცდილობენ გაუტოლდნენ უკეთესებს. ისინი ისწრაფვიან
გახდნენ მოწინავე მოსწავლეები. მართალია ხანდახან ბავშვები ცუდი ამხანაგების წრეში
ხვდებიან და მათგან ითვისებენ სამარცხვინო ჩვეულებებს, მაგრამ ასეთ ჩვეულებებს
უნდა ვებრძოლოთ კარგი ამხანაგების ყოფაქცევის მაგალითებზე დაყრდნობით. ამიტომ,
არასწორად იქცევიან ის მშობლები, რომლებიც ფიქრობენ, რომ ბავშვთა კოლექტივი
აფუჭებს ბავშვებს, რომ ის წარმოადგენს ცუდი გავლენის წყაროს. ოჯახი, მოზრდილები,
ვერასოდეს ვერ შეცვლიან ბავშვებისათვის ამხანაგებს. მხოლოდ თავიანთ თანატოლთა

შორის შეუძლიათ ჰპოვონ ბავშვებმა ურთიერთგაგება და სრული სოლიდარობა

თამაშში, მოქმედებასა და ქცევაში. მხოლოდ, ამხანაგებთან მუდმივი ურთიერთობა
გვაძლევს შესაძლებლობას აღვზარდოთ ადამიანები^ რომლებსაც შეუძლიათ დააფასონ
და პატივი სცენ კოლექტივს.
 მოსწავლეებზე გავლენას ახდენს არა მარტო მშობლებისა და მასწავლებლების პი-
რადი მაგალითი, არამედ ასევე უფროსი ამხანაგებისა და თანატოლების მაგალითებიც.

ზოგიერთი მაღალი შეგნების მოსწავლე ბაძავს თავის ამხანაგს დადებით ქცევაში და

ცდილობს თვითონაც ისე მოიქცეს, როგორც იგი. ამიტომაც ენიჭება ურთიერთაღზრდას
ესოდენ დიდი როლი პიროვნების ფორმირების საქმეში. ამისათვის საჭიროა მოსწავ-
ლეთა მტკიცე კოლექტივი და მის წევრთა შორის ჯანსაღი ურთიერთდამოკიდებულება.
ყველა ღონე უნდა ვიხმაროთ იმისათვის, რათა მოსწავლეები ბაძავდნენ მოწინავე და
დადებითი ამხანაგების პირად მაგალითს და არა გზასაცდენილების, რომლებიც ცდი-
ლობენ თავიანთი გზით ატარონ ისინი. სამწუხაროდ, გარდამავალი ასაკის მოსწავლე-
ები ხშირად ასეთ ამხანაგებს უფრო ბაძავენ, ვიდრე სანიმუშო ყოფაქცევის თანაკლასე-
ლებს, რადგან, როგორც იტყვიან, `აკრძალული ხილი უფრო ტკბილია~.
ცოცხალ მაგალითთან გვაქვს საქმე მაშინაც, როცა სკოლაში შეხვედრას ვუმართავთ
რომელიმე გამოჩენილ პიროვნებას, მწერალსა თუ საზოგადო მოღვაწეს. ამით ჩვენ
პატივს მივაგებთ მას. მისი პირადი მაგალითი და მისდამი პატივისცემის ასეთი გამო-
ხატვა დადებით ზეგავლენას ახდენს შეხვედრაში მონაწილე მოსწავლეებზე, რამეთუ
წინა კაცი უკანას ხიდია.
როდესაც ლაპარაკია მაგალითის დიდ აღმზრდელობით ძალაზე, არ უნდა შემო-
ვიფარგლოთ მარტო მშობლების, აღმზრდელ-მასწავლებლებისა და მოწინავე ამხანაგე-
ბის პირადი მაგალითებით. ამ საქმეში არანაკლები მნიშვნელობა ენიჭება მხატვრული
ნაწარმოებების პერსონაჟებს, დადებით გმირებს, ისტორიულ პიროვნებებს, რომელთა
ერისა და ქვეყნისადმი სამსახური სამაგალითო და მისაბაძია ყველა ჭეშმარიტი ადამი-
ანისათვის. ჩვენი ერის ისტორია და მხატვრული ლიტერატურა ძალზე მდიდარია
ასეთი პერსონაჟებით. ავიღოთ თუნდაც დიმიტრი თავდადებული, თევდორე მღვდელი,
სამასი არაგველი, ცხრა ძმა ხერხეულიძე, გიორგი სააკაძე, ქეთევან დედოფალი, მერაბ
კოსტავა, ზვიად გამსახურდია და სხვები, რომელთა მაგალითებზე იზრდებოდნენ და
კვლავაც აღიზრდებიან ქართველი ახალგაზრდები, ჩვენი შვილები და შვილიშვილები.
ქართულ მხატვრულ ლიტერატურასა და ისტორიაში, დადებით გმირებთან ერთად,
უარყოფით პერსონაჟებსაც ვხვდებით, მაგრამ მათ გვერდს კი არ უნდა ვუვლიდეთ,
არამედ მოხერხებულად უნდა ვიყენებდეთ მოსწავლეებში ასეთი პიროვნებებისადმი
ზიზღისა და სიძულვილის გამომუშავებისათვის. ზოგიერთების აზრით კი, აღსაზრდე-
ლებს უნდა ვუჩვენოთ მხოლოდ დადებითი მაგალითები, რაშიც ისინი, ჩვენი აზრით,
ცდებიან. მარტოოდენ დადებით მაგალითებზე აღზრდილი ადამიანები, როცა ცხოვრე-
ბაში უარყოფით მოვლენებს აწყდებიან, ვერ იღებენ მათ წინააღმდეგ ბრძოლის სწორ
გადაწყვეტილებას და ეგუებიან შექმნილ ვითარებას. ამიტომ, როგორც გამოცდილი
მეცნიერ-პედაგოგები გვირჩევენ, ბავშვებს უარყოფითი მაგალითები კი არ უნდა დავუ-
მალოთ, არამედ უნდა აღვზარდოთ ისინი მათდამი შეურიგებლობის გრძნობით, ვას-
წავლოთ ბოროტებისა და უსამართლობის წინააღმდეგ დაუნდობელი ბრძოლა.
ვარჯიში. სიტყვა, როგორც აღინიშნა, მოსწავლეებზე ზემოქმედების საუკეთესო სა-
შუალებაა, მაგრამ ამ შემთხვევაში აღმზრდელი ზემოქმედებს მხოლოდ მათ შეგნებასა
და გრძნობებზე, რაც საკმარისი არა. საჭიროა ასევე მათში ზნეობრივი ქცევის ჩვევებისა
და ჩვეულებების გამომუშავება, რაც ხანგრძლივი შრომისა და ვარჯიშის შედეგია.
ვარჯიში გულისხმობს ერთი და იგივე მოქმედების რამდენიმეჯერ განმეორებას,
რაც ხელს უწყობს პიროვნებაში ქცევის ჩვევების გამომუშავებას. ჩვევა არის გაუცნობი-
ერებული, ავტომატური მოქმედება, რაც დროთა განმავლობაში ჩვეულებად იქცევა. ასე
ვარჯიშის გზით უნდა გამოვუმუშაოთ პირველკლასელებს გაკვეთილზე წესიერად
ჯდომის, მისალმების, ხელის სწორად აწევის და სხვა ჩვევები. პირველ ხანებში პატა-
რებს საამისოდ სჭირდებათ შეხსენება, მითითება, შემდეგ მათ წესიერი ქცევა ჩვევად
ექცევად და მითითებას არ საჭიროებენ.
ამავე გზით ვაღწევთ ბავშვებში შრომისმოყვარეობის, კულტურული ჩვევების (და-
ნა-ჩანგლის სწორად ხმარება, ქუდის მოხდით მისალმება, დილით ხელ-პირის დაბანა
და კბილების გაწმენდა, ფრჩხილების დასუფთავება, ოთახში შესვლისას ფეხების გაწ-
მენდა და ა.შ.), მოხუცებულებსა და ინვალიდებზე დახმარების გაწევის, თავაზიანობისა
და სხვა ჩვევების გამომუშავებას.
ვარჯიში დამოუკიდებელ მეთოდს არ წარმოადგენს. იგი ხშირად გამოიყენება სიტ-
ყვიერ მეთოდებთან ერთად. ვარჯიში საჭიროებს მოკლე სიტყვიერ განმარტებებს და
საუბარს ამა თუ იმ ქცევის მიზანშეწონილობის შესახებ. ამ მოთხოვნის დაცვა აუცი-
ლებელია განსაკუთრებით დაწყებით კლასებში. სიტყვიერი მეთოდებისა და ვარჯიშის
ერთად გამოყენება საჭიროა იმისათვის, რომ მივაღწიოთ სიტყვისა და საქმის ერთია-
ნობას. ხშირად სიტყვასა და საქმეს შორის გათიშულობა იმის მიზეზია, რომ აღმზრდე-
ლები თავის დროზე ბავშვებთან მუშაობისას კმაყოფილდებოდნენ მხოლოდ მორალური
სენტენციებით და ნაკლებ ყურადღებას უთმობდნენ მათში ვარჯიშის გზით მორალური
პრინციპებისა და ნორმების ცხოვრებაში გამოყენების უნარ-ჩვევების გამომუშავებას.
ხდება პირიქითაც, როცა აღმზრდელი გვერდს უვლის სიტყვიერ მეთოდებს და კმაყო-
ფილდება მხოლოდ ვარჯიშით. ასეთ შემთხვევაში მოსწავლეებმა არ იციან რას და
რატომ აკეთებენ და იქცევიან რობოტებივით. ეს უფრო წვრთნაა, ვიდრე აღზრდა.
მართალია, ვარჯიში ქცევის მრავალგზის განმეორებას გულისხმობს, მაგრამ იგი მექა-
ნიკურ წვრთნამდე არ უნდა დავიყვანოთ. თუ ვარჯიშს გაუცნობიერებელი ხასიათი
აქვს, ის არ გამოდგება შეგნებული პიროვნების აღზრდისათვის, პირიქით, მივიღებთ
დილეტანტს, პედანტს, რომელიც ყველაფერს მექანიკურად, გაუაზრებლად ასრულებს.
ამიტომ ზნეობრივ აღზრდაში უნდა ვერიდოთ როგორც ინტელექტუალიზმისაკენ გა-
დახრას, ისე მეორე უკიდურესობას _ მექანიკურ წვრთნას. როგორც ერთს, ისე მეორეს
შეუძლია მიგვიყვანოს სიტყვისა და საქმის ერთიანობის დარღვევამდე.
ვარჯიშის გზით მოსწავლეს უმუშავდება არა მარტო ჩვევები, არამედ უნარიც,
რომელიც ცოდნის საფუძველზე პრაქტიკული მოქმედების შესაძლებლობას წარმოად-
გენს.
ზნეობრივი ჩვევების გამომუშავებასა და დისციპლინის აღზრდას ხელს უწყობს
ასევე მოსწავლეთა მიერ დღის რეჟიმისა და ქცევის წესების დაცვა, რაც ხანგრძლივი
და განუწყვეტელი პროცესია.
დასასრულ, უნდა აღვნიშნოთ, რომ ვარჯიშის ერთ-ერთ საშუალებას წარმოადგენს
მოსწავლეთათვის დავალებების მიცემა და მათ შესრულებაზე თვალყურის დევნება.
ა.მაკარენკოს აზრით, ბავშვს როგორც ოჯახში, ისე სკოლაში უნდა ჰქონდეს მუდმივი
დავალება, რომელსაც იგი უნდა ასრულებდეს რამდენიმე ხნის განმავლობაში. შემდეგ
ეს დავალება სხვა დავალებით უნდა შეიცვალოს, რათა იგი გაიწაფოს ყოველგვარ
საქმეში. ასე უნდა გამოვუმუშაოთ პატარებს შრომის უნარ-ჩვევები და მასზე მოთხოვ-
ნილება.
3. ქცევის სტიმულირების მეთოდები. სტიმულირება ნიშნავს რაიმე მოქმედებისაკენ
წაქეზებას, ბიძგს. მოსწავლეთათვის კარგი სწავლისა და სანიმუშო ყოფაქცევისაკენ წა-
ქეზების მიზნით გამოიყენება ისეთი მეთოდები, როგორიცაა: შეჯიბრება, წახალისება
და დასჯა.
შეჯიბრება ქცევის სტიმულირების მეთოდია. ამ მიზნით გამოიყენება კონკურსები,
ოლიმპიადები, სპარტაკიადები და სხვ. იგი ხელს უწყობს მოსწავლეთა აქტივობისა და
თვითმოქმედების განვითარებას. იმისათვის, რომ შეჯიბრების საგანი და მიზანი მისაწ-
ვდომი იყოს, მოსწავლეებმა თავად უნდა გადაწყვიტონ, ვის შეეჯიბრონ და რაში, ე.ი.
ინიციატორებად თვითონ მოსწავლეები უნდა გვევლინებოდნენ და პედაგოგები თავი-
ანთ სურვილებს თავს არ უნდა ახვევდნენ მათ. შეჯიბრების პირობებიც თავად ბავ-
შვებმა უნდა შეიმუშაონ.
შეჯიბრების შედეგების შემოწმებისა და შეფასებისას უნდა იქნას დაცული სრული
ობიექტურობა, წინააღმდეგ შემთხვევაში იგი არასასურველ შედეგს გამოიღებს _ გამო-
იწვევს უფროსებისადმი უნდობლობას და შეჯიბრებაში მონაწილეობისადმი გულის
აცრუებას.
სასურველი არაა შეჯიბრების გამართვა ცალკეულ მოსწავლეთა და კლასებს შორის
აკადემიური მოსწრების დარგში, რადგან მოსწავლეები ერთმანეთისაგან განსხვავდებიან
ნიჭით, უნარითა და შესაძლებლობებით. ზოგიერთ მოსწავლეს ერთი წაკითხვა ყოფნის,
რომ გაკვეთილი `სამზე~ მოამზადოს, ზოგიერთი კი იგივე მასალას სამჯერ კითხუ-
ლობს. ამიტომ შეჯიბრების პირობებში შეტანილი უნდა იქნას მხოლოდ ისეთი საკით-
ხები, რომლებშიც აისახება სწავლისადმი კეთილსინდისიერი დამოკიდებულება. ასეთი
საკითხებია: საშინაო დავალებების ხარისხიანად შესრულება, გაკვეთილებზე ყურადღე-
ბით ყოფნა, წიგნებისა და რვეულების სანიმუშოდ მოვლა, დღის რეჟიმის დაცვა, გაკ-
ვეთილებზე დაუგვიანებლად გამოცხადება, კლასგარეშე ლიტერატურის კითხვა, უმაღ-
ლესი შეფასება ყოფაქცევაში და სხვ.
წახალისება აღზრდის საუკეთესო მეთოდია. იგი გამოიყენება ყველა ტიპის სასწავ-
ლებელში და ყველა კლასში, ნებისმიერი ასაკის მოსწავლის მიმართ. წახალისება ნიშ-
ნავს მოსწავლის დადებითი ქცევის აღიარებას, მოწონებას და მხარდაჭერას, რაც მისი
შემდგომი კეთილი საქმიანობის მძლავრი სტიმულია. ამ შემთხვევაში ბავშვს უჩნდება
სურვილი, ისევ დაიმსახუროს მასწავლებლის შექება და ქცევის მოწონება. წახალისება
უვითარებს მოსწავლეებს თავმოყვარეობის გრძნობას, უნერგავს საკუთარი ძალის რწმე-
ნას და უღვივებს სურვილს _ მომავალში უკეთ მოიქცეს, ვიდრე იქცეოდა.
წახალისება ორგვარია: მორალური, ანუ სიტყვიერი და მატერიალური, ანუ ფასია-
ნი. მორალური წახალისების ფორმებია: ღიმილი, თავის დაკვრა, მოწონება, წაქეზება,
შექება, მადლობის გამოცხადება (სიტყვიერად ან წერილობით), გაზეთში გამოქვეყნება
და სხვ.
როგორც დავინახეთ, წახალისების ყველაზე დაბალი ფორმაა ღიმილი. დიდი ფრან-
გი მფრინავისა და მწერლის სენტ-ეკზიუპერის აზრით, `ყველაზე მთავარი ხშირად
ღიმილია. ღიმილით უხდიან ვალს, ღიმილით აჯილდოებენ, ღიმილით უბრუნებენ
სიცოცხლეს. ზოგიერთი ღიმილის გულისათვის თავს გასწირავ~.
წახალისების ერთ-ერთი ფორმაა ასევე წაქეზება. `წაქეზების ხერხით, _ აღნიშნავს
ვ. სუხომლინსკი, _ აღმზრდელს შეუძლია ადვილად შეამოწმოს თავისი პედაგოგიური
ოსტატობა, გამოსცადოს საკუთარი თავი~. წაქეზებისას პედაგოგი ყოველთვის ზემოქმე-
დებს ბავშვის ღირსების, თავმოყვარეობის გრძნობაზე: `შენ ისეთი ნიჭიერი ხარ, რომ
ამას დაძლევ~, `შენისთანა ყოჩაღ ბიჭს ამის გაკეთება არ გაუჭირდება~ და ა.შ. მაგრამ
წაქეზება არასოდეს არ უნდა გადაიზარდოს გადაჭარბებულ შექებაში. არავითარ შემ-
თხვევაში არ უნდა ვაქციოთ ქების საგნად ელემენტარული მორალური კულტურა.
`ყველაზე საშინელია ის, _ წერს ვ. სუხომლინსკი, _ რომ ადამიანურ საქციელს ბავშვი
დამსახურებად თვლის, გმირობადაც კი მიიჩნევს მას. ამაში ყველაზე ხშირად დამნაშა-
ვეა სკოლა. ბავშვმა სადღაც ათკაპიკიანი იპოვნა და სკოლაში მოიტანა. მალე ამ ნაპოვ-
ნის შესახებ მთელმა კოლექტივმა იცის~.
ბავშვი სიკეთეს უნდა სჩადიოდეს არა შექებისა და ჯილდოსათვის, არამედ საკუ-
თარი შინაგანი მოთხოვნილებით, რადგან `თუ სიკეთეს მიზეზი აქვს, ის უკვე აღარ
არის სიკეთე, თუ ამ სიკეთეს აქვს შედეგი _ ჯილდო, ესეც აღარ არის სიკეთე~ (ლ.
ტოლსტოი).
წახალისების საუკეთესო საშუალებაა მადლობის გამოცხადება. ზოგჯერ კარგი ქცე-
ვისათვის მასწავლებელი მადლობას უცხადებს მოსწავლეებს კლასში, ამხანაგების თან-
დასწრებით, რაც ძალზე ახარებს ბავშვს. ეს მადლობა შეიძლება გამოიხატოს სათანადო
ბრძანებითაც, ზოგჯერ პირად საქმეში შეტანითაც კი.

ანალოგიური ქცევებისათვის შეიძლება მივმართოთ მატერიალური წახალისების

ფორმასაც, როგორიცაა ფასიანი საჩუქრები: წიგნი, სურათების ალბომი, რაიმე ნივთი
სათანადო წარწერით, სპექტაკლის ბილეთი, რომელიმე კურორტის საგზური და ა.შ.
ახლო წარსულში მოსწავლეთა წახალისების უმაღლესი ფორმები იყო ვერცხლისა
და ოქროს მედლები, რომლითაც ჯილდოვდებოდნენ მოსწავლეები საშუალო სკოლის
დამთავრებისას სანიმუშო სწავლისა და სამაგალითო ყოფაქცევისათვის.
წახალისება შეიძლება იყოს ინდივიდუალური ან ჯგუფური. წახალისების მეთო-
დის საუკეთესო გამოხატულებად ა. მაკარენკოს მიაჩნდა ნდობის გამოცხადება. იგი
ქმნის ჯანსაღ ატმოსფეროს აღმზრდელსა და აღსაზრდელს შორის. როცა ბავშვი ხედავს,
რომ აღმზრდელი სიყვარულით, პატივისცემითა და გულისხმიერებით ეპყრობა, ცდი-
ლობს გაამართლოს მისი ნდობა და გულმოდგინედ ასრულებს მის ყოველ სიტყვას,
დავალებასა და მოთხოვნას. ნდობის გამოცხადება ეფექტურია განსაკუთრებით ისეთი
აღსაზრდელისადმი, რომელსაც ცუდი წარსული აქვს, ადრე რაღაც დააშავა და ამით
აღმზრდელთა უნდობლობა დაიმსახურა. ასეთი მოსწავლისადმი ნდობის გამოცხადებას
უდიდესი აღმზრდელობითი მნიშვნელობა აქვს. ეს იმდენად ახარებს ბავშვს, რომ იგი
ზოგჯერ სრულიად გარდაიქმნება. სწორედ ამ გზით შეძლო ა.მაკარენკომ ყოფილი
პროფესიონალი ქურდის გამოსწორება. მაკარენკომ მას დიდი ნდობა გამოუცხადა და
ფინანსური განყოფილებიდან ფულის მოსატანად გაგზავნა. ამ ამბავმა იგი ისე გაახარა,
რომ ერთ-ერთი ასეთი დავალების შესრულების შემდეგ მან მაკარენკოს უთხრა: `გზაზე
მოვქროდი და თან ვფიქრობდი: ნეტავ ღმერთი იყოს ქვეყანაზე-მეთქი. ნეტავი ღმერთი
გამომიგზავნიდეს ვინმეს, ტყიდან გამოიჭრებოდეს და დამესხმებოდეს-მეთქი... დაე,
ათიც იყოს, თუნდ მეტიც...…კბილებით დავკბენდი, ძაღლივით დავგლეჯდი, ვიდრე
მომკლავდნენ, ფულს კი არ დავთმობდი”.
წახალისების მეთოდის გამოყენებისას უნდა დავიცვათ შემდეგი მოთხოვნები:
1. წახალისების ზომა არ უნდა გაუფასურდეს. ხშირი გამოყენება ფასს უკარგავს
წახალისებას, მაგრამ წახალისებაში არც ზედმეტი სიძუნწეა გამართლებელი;
2. მიზანშეწონილი არაა ერთი და იგივე მოსწავლის ხშირად წახალისება და სხვე-
ბის დავიწყება;
3. უნდა წავახალისოთ მოსწავლის სიბეჯითე, გულმოდგინება და შრომისმოყვარე-
ობა, რაც პირადად მასზეა დამოკიდებული და არა ნიჭი, მეხსიერება და სხვა ბუნებ-
რივი მონაცემები.
დასჯა. აღმზრდელობით მუშაობაში არ მ იგვ ა ჩ ნ ია მიზანშეწონილად დასჯის
მეთოდის გა მ ოყ ე ნ ე ბა , მაგრამ სესაძლებელია მივმართოთ მის ისეთ ფორმებს, როგორი-
ცაა: შენიშნვა, მითითება, გაფრთხილება, გაკიცხვა, საყვედურის გამოცხადება (სიტყვი-
ერად ან წერილობით), უნდობლობის გამოცხადება, პარალელურ კლასში ან სხვა სკო-
ლაში გადაყვანა, პედსაბჭოს სხდომაზე გამოძახება და მისი საკითხის განხილვა, უკი-
დურეს შემთხვევაში კი, სკოლიდან გარიცხვა. რაც შეეხება მოსწავლის ფიზიკურ დას-
ჯას, რომელიც ძველ სკოლებში ფართოდ იყო დანერგილი, ჩვენი სკოლებიდან მთლი-
ანად განდევნილია. ასევე დაუშვებელია მოსწავლის პიროვნების აბუჩად აგდება, მისი
შეურაცხმყოფელი, თავმოყვარეობის შემლახავი, ღირსების შემლახველი ლანძღვა, რაც
ხშირად ურთიერთშეხლა-შემოხლაში გადაიზრდება ხოლმე, რომელშიც რატომღაც მას-
წავლებელი `მუდამ მართალია~.
გასული საუკუნის 20-იან წლებში, ჩვენში და სხვაგანაც, ფართოდ იყო გავრცელე-
ბული ჟან-ჟაკ რუსოს `თავისუფალი აღზრდის თეორია~, რომელიც კრძალავდა მოსწავ-
ლეთა ყოველგვარ დასჯას. ამ თეორიის მომხრეთა აზრით, ყოველგვარი დასჯა ზრდის
მონას, ბრმად მორჩილ პიროვნებას, ჩვენ კი ვზრდით აქტიურ, ინიციატივიან, შემოქმედ
ადამიანს, რაც გამორიცხავს ყოველგვარ დასჯას. ამ შეხედულების წინააღმდეგ მკაცრად
ილაშქრებდა ა.მაკარენკო. იგი ამტკიცებდა, დასჯა, მართალია, ზრდის მონას, მაგრამ
დაუსჯელობა უფრო უარესია, იგი ზრდის ხულიგანსო. ამიტომ პედაგოგს უფლება არა
აქვს, როცა ამას საჭიროება მოითხოვს, არ დასაჯოს დამნაშავე მოსწავლეო.
პედაგოგთა ერთი ნაწილი, განსაკუთრებით სკოლის დირექტორები და მშობლები,
მოსწავლის არა თუ სკოლიდან გარიცხვის, არამედ კლასიდან გაძევების წინააღმდეგაც
კი გამოდიან: ქუჩაში რომ უშვებ, იქნებ უარესი რამ ჩაიდინოს ან რაიმე ხიფათს წააწ-
ყდესო. `ამგვარი `ლოგიკით~, _ სამართლიანად დასძენს პროფესორი შ. მალაზონია, _
საბოლოოდ დავღუპავთ სკოლას~. სამწუხაროდ, ზოგიერთებს დემოკრატია ანარქია ჰგო-
ნიათ და მოსწავლეს ყველაფრის უფლებას აძლევენ, რაც ვნებს სკოლას.
კიდევ უფრო დაუშვებლად მიაჩნიათ მოსწავლის სკოლიდან გარიცხვა, რადგან
გარიცხული ახალგაზრდა, მათი აზრით, ცხოვრების სწორ გზას ასცდება, დანაშაულს
ჩაიდენს და ციხეში აღმოჩნდება. ასეთებს უნდა შევაგნებინოთ, რომ სკოლა მცირეწ-
ლოვან დამნაშავეთა თავშესაფარი არ არის. როცა მასწავლებლები, კლასის ხელმძღვა-
ნელი და სკოლის დირექცია, მშობლებთან ერთად, ამოწურავენ დამნაშავე მოსწავლე-
ებზე ზემოქმედების ყველა საშუალებას და მის გამოსწორებას საშველი არ ადგება,
მაშინ ასეთი მოსწავლე სკოლიდან უნდა გაირიცხოს, მაგრამ ის რა თქმა უნდა
გაძლიერებული ზედამხედველობის ქვეშ სხვა სკოლაში უნდა ჩაირიცხოს.
დასჯა, როგორც აღზრდის მეთოდი, მხოლოდ მაშინ იძლევა სასურველ შედეგს,
როცა მისი გამოყენებისას დაცული იქნება შემდეგი მოთხოვნები:
1. დასჯის მეთოდის გამოყენებისას უნდა იქნას გათვალისწინებული მოსწავლეთა
ასაკობრივი თავისებურებანი. ასაკობრივ თავისებურებებთან ერთად, აღმზრდელობით
მუშაობაში საჭიროა ინდივიდუალური თავისებურებების გათვალისწინებაც. ზედმეტად

ემოციური და ნერვული აღსაზრდელის მიმართ შეიძლება დავკმაყოფილდეთ შენიშ-

ვნითა და ახსნა-განმარტებით. ასევე, თუ ვიცით, რომ დასჯა უფრო გააბოროტებს
ბავშვს და უარესად მოიქცევა, მაშინ იგი არ უნდა დავსაჯოთ. დასჯა თვითმიზნად არ
უნდა გავიხადოთ.
2. სასჯელის ზომა უნდა შეეფარდებოდეს დანაშაულის ხასიათსა და ხარისხს.
ამასთან, ერთმანეთისაგან უნდა განვასხვაოთ უნებლიეთ, შემთხვევით ჩადენილი და-
ნაშაული და წინასწარ მოფიქრებული, განზრახ ჩადენილი მოქმედება.
3. მოსწავლე, რომელიც ერთი და იგივე დანაშაულს სჩადის განმეორებით ან სის-
ტემატურად, უფრო მკაცრად უნდა დაისაჯოს.
4. დამნაშავე მოსწავლე უნდა გრძნობდეს, რომ სამართლიანად დაისაჯა. ამავე
აზრის უნდა იყვნენ მისი თანაკლასელებიც.
5. დაუშვებელია მოსწავლის დასჯა ცხელ გულზე, როცა აღელვებული ვართ. ამ
შემთხვევაში, რაგინდ სწორი გადაწყვეტილება მივიღოთ, მოსწავლე ჩვენს მოქმედებას
მაინც ჩათვლის უსამართლოდ, სამაგიეროს გადახდად.
7. დასჯამ ბავშვს ფიზიკური ტანჯვა არ უნდა მიაყენოს, არამედ ზნეობრივად
უნდა განაცდევინოს დაშვებული შეცდომა და სათანადო დასკვნა გააკეთებინოს. რუსი
პედაგოგი და ქირურგი ნ. პიროგოვი აღმზრდელებს ასეთ რჩევას აძლევდა: `გააკეთე
ისე, რომ ჩადენილი დანაშაულისათვის დასჯა იყოს არა ზედაპირული, გარეგანი, არა-
მედ უნდა ეხებოდეს დამნაშავის შინაგან სამყაროს _ და თქვენ მიხვალთ ზნეობრივი
აღზრდის იდეალამდე.
ჩვენ განვიხილეთ აღზრდის ძირითადი მეთოდები. აქ განხილული მეთოდების
გარდა, ზოგიერთი ავტორი სხვა მეთოდებსაც გვთავაზობს. მაგალითად, პედაგოგიკის
სახელმძღვანელოში, რომლის მთავარი რედაქტორია აკადემიკოსი დ. ლორთქიფანიძე
ბავშვთა ცხოვრების ორგანიზაციის მეთოდებად მიჩნეულია დღის რეჟიმი და `მოსწავ-
ლეთა ქცევის წესები~.
ბოლოს, დასკვნის სახით შეიძლება აღინიშნოს, რომ არც ერთი მეთოდი, ხერხი
თუ საშუალება არ მოგვცემს სასურველ შედეგს, თუ მათ გამოვიყენებთ სხვა მეთოდე-
ბისაგან იზოლირებულად, განკერძოებულად და არ გავითვალისწინებთ მოსწავლეთა
ასაკობრივ, სქესობრივ და ინდივიდუალურ თავისებურებებს, მათი აღზრდილობის დო-
ნეს, კონკრეტულ ვითარებას და აღმზრდელთა პედაგოგიურ დახელოვნებას, ერუდი-
ციას, ავტორიტეტს.
 თემა 5
(სილაბუსში თემა 7)
გონებრივი აღზრდის პედაგოგიური საფუძვლები

1. გონებრივი აღზრდის არსი, მიზანი და ამოცანები;

2. აზროვნების სახეები და მათი ურთიერთკავშირი;
3. გონებრივი აღზრდის კავშირი აღზრდის სხვა კომპონენტებთან;
4. გონებრივი აღზრდის პედაგოგიური საშუალებები.

ყველაზე უნიკალური ღირსება, რითაც ღმერთმა დააჯილდოვა ადამიანი, ეს არის

გონება. უზენაესის გონმა შექმნა მთელი სამყარო, ზეცა, მიწა და რაც მასშია, ხოლო
ადამიანის გონება შეიმეცნებს და იყენებს მას.
გონებასთან დაკავშირებით სენეკამ თქვა: ყველაზე დიდი ღირსება, რითაც
ღმერთმა ადამიანი დააჯილდოვა, ეს არის გონება, ამიტომ ადამიანი მუდამ მის
გამდიდრებაზე და გაჯანსაღებაზე უნდა ზრუნავდესო. ბიბლია გვასწავლის, რომ
სიბრძნისა და გონების წყალობით შეიცნობა სიკეთე და ბოროტება, რომ ბრძენი კაცი
გონებით ჭვრეტს, უგუნური კი ბნელში დავალს: (ეკლესიასტეს 2:14); ,,ღამედ შეიცვლება
ნათელი, სიბრძნეს კი ვერ ძლევს ბოროტება” (სიბრძნე სოლომონისა 7:30).
შეიცნო რა, სიბრძნისა და გონიერების ფასი, კაცობრიობის ისტორიაში
უჭკვიანესმა და უმდიდრესმა ადამიანმა, ისრაელის გონიერმა მეფე-მსაჯულმა სოლომონ
ბრძენმა, გადაწყვიტა ამ უნიკალური განძის ფლობელი გამხდარიყო. ამის შესახებ იგი
წერს: ,,სიბრძნე და გონიერება ვამჯობინე კვერთხსა და ტახტს, ყოველგვარ სიმდიდრეს,
ოქროსა და ვერცხლს, ჯანსა და სილამაზეს”.... ,,ვიწყე კვლევა გულმოდგინებით,
გონებით განსჯა ყოველივესი, რაც მომხდარა ცისქვეშეთში”. ღმერთს შევევდრე და მან
მომცა მე არსებულთა უტყუარი ცოდნა, რათა შემეცნო სამყაროს წყობა და სტიქიათა
მოქმედება, დასაბამი, დასასრული, შუახანი, მზებუდობათა მონაცვლეობა და არეთა
შენაცვლებანი, წელიწადის ბრუნვა და ვარსკვლავთა განალაგება, ცხოველთა ბუნება და
მხეცთა თვისება, ქართა ქროლვა და კაცთა ზრახვანი, მცენარეთა მრავალფეროვნება და
ფესვების ძალა. ყოველივე შევიცანი დაფარულიც და გაცხადებულიც, რადგან სიბრძნემ
განმასწავლა, ყოველთა შემოქმედმა” (სოლომონის სიბრძნე 7:17-21).
 სოლომონის სიტყვებიდან გამომდინარე, იგი ფლობდა საბუნებისმეტყველო,
ფილოსოფიურ, ისტორიულ, ასტროლოგიურ, საზოგადოებრივ, ფსიქოლოგიურ,
გეოგრაფიულ, თეოლოგიურ და სხვა დარგებში საფუძვლიან ცოდნას, ამიტომ გახდა ის
ყველაზე ბრძენი. ადამიანის გონების შეუზღუდაობაზე მიუთითებს ის უდიდესი
მიღწევები, რასაც ხელთქმნილი მატერიალური და სულიერი საგანძური ადასტურებს.
სამყაროს შვიდი საოცრება: ეგვპტის პირამიდები, ზევსის ოქროს ქანდაკება, სემირამიდას
ბაღები, ალექსანდრიის შუქურა, არტემიდეს ტაძარი, ჰალიკარნასის მავზოლეუმი,
როდოსის კოლოსი და სხვა, არნახული მეცნიერულ-ტექნიკური პროგრესი,
ასტროლოგიურ-კოსმოლოგიური მიღწევები და ა.შ.
Gგონებრივ აღზრდის უდიდეს მნიშვნელობაზე მიუთითებდა ილია ჭავჭავაძე,
როცა განათლების აუცილებლობაზე საუბრობდა. თანადროული განათლება,
მეცნიერებათა საფუძვლების ზედმიწევნით დაუფლება, მშობლიური ენის კარგი ცოდნა
გონების გამხსნელ საშუალებად ესახებოდა ერის კაცს. ხოლო რაც უფრო
გონებაგახსნილია ადამიანი, მწერლის აზრით, უფრო მაღალია ეროვნული შეგნება. და,
სწორედ, ასეთ ადამიანებს ძალუძთ მამულის აყვავება, ეროვნული თავისუფლებისა და
დამოუკიდებლობის მოპოვება და შენარჩუნება.
გონებრივ აღზრდას აღიარებს აკაკი წერეთელი ჰარმონიულად განვითარებული
თაობის აღზრდის უმთავრეს საშუალებად. მისი აზრით, ერის ბედნიერება
დამოკიდებულია შეგნებაზე, შეგნება კი, გონების სიდიადის გამოვლინებაა.
საზოგადოების პროგრესული გარდაქმნა გონების ხარისხზეა დამოკიდებული. გონების
ხარისხს კი, მისი აზრით, ჭეშმარიტი განათლების, წიგნიერების, ყოველმხრივი
განსწავლულობის დონე განაპირობებს. რადგან ,,დღეს ყველაფერი მეცნიერებაზეა
დამოკიდებული, Mმკლავის ძალა გრძნობა-გონების ძლიერებამ შეცვალა, ფარ-ხმლის
ადგილი ენამ დაიჭირა და მშვილდისრისა _ საწერ კალამმა. თქვენც დღესვე, ამთავითვე
უნდა ავარჯიშოთ ჭკუა-გონება. . . . მოერიოთ სხვადასხვა სამეცნიერო წიგნებს,
გაიმტკიცოთ, გაიმაგროთ გრძნობა-გონება და მერე გამოხვიდეთ ქვეყანაში სავარჯიშოდ,
საგმიროდ” (აკ. წერეთელი. რჩეული, ტ. III გვ. 373).
მრავალმხვრივ ჰარმონიულად განვითარებული პიროვნების ფორმირების
უმთავრეს საშუალებად გონებრივ აღზრდას აცხადებს ქართული მეცნიერული
პედაგოგიკის ფუძემდებელი იაკობ გოგებაშვილი. იგი აღნიშნავს, რომ ერის წარმატება
დამოკიდებულია ახალი თაობის ცოდნით შეიარაღებაზე, ქართველი ახალგაზრდობის
 მეცნიერულ აღზრდაზე. ,,სწავლა, ცოდნა, მეცნიერება ღონეა იმისთანა, რომელსაც დღეს
წინ ვერაფერი უდგება, ვერც მუშტი, ვერც ხმალი, ვერც ჯართა სიმრავლე. ცოდნა
უძლეველი ფარია არსებობისათვის, ბასრი ხმალია მოგერიებისათვის. თუ მაგაში ფეხი
გავიდგით, თუ მაგაში წინ წავდექით, ჩვენი ეხლა დაუძლურებული ღონე ამოხეთქავს
მაგარ ფესვებს” (ი. გოგებაშვილი. რჩ. ნაწერები. ტ.II, 1940, გვ. 53).
გოგებაშვილის აზრით, მოზარდი თაობის გონებრივი აღზრდა ნიშნავს მათი
ცნობიერების გამდიდრებას რეალური და კლასიკური განათლებით, მეცნიერების
უახლოესი მიღწევებით. გოგებაშვილს მიაჩნია, რომ რეალური განათლების სისტემა
გონებას აღავსებს ცხოველი და ნაყოფიერი სწავლით. იგი მხოლოდ მეცნიერების
დაუფლებით არ საზღვრავს სკოლის დანიშნულებას და ფუნქციას. სკოლა ვალდებულია,
ახალგაზრდობას გამოუმუშავოს ცოდნის პრაქტიკასთან დაკავშირების უნარი. იაკობ
გოგებაშვილი განსაკუთრებულ მნიშვნელობას ანიჭებს ახალგაზრდობის სპეციალურ
განათლებას. მას ,,უკავშირებს იგი საქართველოს მომავალ აღორძინებას, მეურნეობის
უკეთესად მოწყობას, სამშობლოს მიწაწყლის დაცვას, . . . დაკარგული ტერიტორიების
დაბრუნებასაც კი” (ვ. ასათიანი, მოზარდი თაობის ჰარმონიული განვითარების
პრობლემა XIX საუკუნის მეორე ნახევრის ქართველ განმანათლებელთა პედაგოგიურ
მემკვიდრეობაში. თბ.., 1993, გვ. 184).
გონებრივი აღზრდის მიზანია გონიერებისა და აზროვნების უნარ-ჩვევების
განვითარება მოსწავლეებში. ამ მიზნის მისაღწევად საჭიროა გადაწყდეს შემდეგი
ამოცანები: ცოდნის ფონდის დაუფლება, სააზროვნო ოპერაციების, ინტელექტუალური
უნარების განვითარება, მეცნიერული მსოფლმხედველობის ფორმირება.
1. ცოდნის ფონდის დაუფლება სწავლების საგანმანათლებლო ფუნქციაა, რომელიც
გულისხმობს გარკვეული ინფორმაციების მიღებას სამყაროს შესახებ. კერძოდ: ცნობების,
ცნებების, ფაქტების, მოვლენების, კანონების, კანონზომიერებების, პრინციპების,
დებულებების, განსაზღვრებების, თეორიების, სახელების, სახელწოდებების, თარიღების
და ა. შ. ამ ცოდნაში შედის საბუნებისმეტყველო-ფილოსოფიური, თეოლოგიური,
ფსიქოლოგიური, საზოგადოებრივ-ეკონომიკური, იურიდიული, ეთიკური, ესთეტიკური,
სახელოვნებო და სხვა ცოდნათა საფუძვლები.
გონებრივი აღზრდის პირველი ამოცანის წარმატებით გადაწყვეტა
განპირობებულია ზოგადი განათლების შინაარსის მეცნიერული და პრაქტიკული
ღირებულებებით, საერო და თეოლოგიური ცოდნის ურთიერთშეხამებით.
ზოგადასაგანმანათლებლო სკოლამ ახალგაზრდობა უნდა უზრუნველყოს მეცნიერებათა
საფუძვლების მრავალმხრივი და მტკიცე ცოდნით, რეალურ-მატერიალურ, კლასიკურ
და თეოლოგიური განათლებით.
მეცნიერებას, პედაგოგიკის ფუძემდებელმა მარკუს ფაბიუს კვინტილიანემ
მხატვარი უწოდა, რადგან მისი აზრით, ის აძლევს გონებას სახეს, ფორმას, ეს
უკანასკნელი კი ღებულობს მას. განათლების შინაარსი ასახულია ისეთ ოფიციალურ
დოკუმენტებში, როგორიცაა: სასწავლო გეგმები, საგნობრივი პროგრამები, რომელიც
დარგობრივად და თემატურად გაშუქებულია სახელმძღვანელოებსა და დამხმარე
ლიტერატურაში. სასწავლო გეგმებში მოცემულია სასწავლო საგანთა ნუსხა განათლების
სისტემის შესაბამისად. რაც შეეხება საგნობრივ პროგრამებს, მასში ასახულია თემატიკა
იმ საკითხებისა, რომელიც ისწავლება სკოლაში კლასების მიხედვით.
სკოლაში ისწავლება სხვადასხვა ციკლის ოცზე მეტი საგანი.
საბუნებისმეტყველო-ფილოსოფიური ციკლს მიეკუთვნება: ბიოლოგია, ქიმია,
მათემატიკა, ფიზიკა, ფიზიკური გეოგრაფია, ასტრონომია. შოგადსაგანმანათლებლო
სკოლაში ამ მეცნიერებათა საფუძვლების სწავლების დანიშნილებაა ბუნების
განვითარების ობიექტური კანონების შემეცნება. თითოეული ცალცალკე იკვლევს
ბუნების ცალკეულ მხარეებს, ხოლო ყველა ერთად იძლევა მთლიან ცოდნათა სისტემას,
საერთოდ, ბუნების განვითარების კანონებსა და კანონზომიერებათა შესახებ.
საზოგადოებრივ მეცნიერებათა ციკლი მოიცავს ცოდნას საზოგადოების
განვითარების ობიექტურ კანონებსა და კანონზომიერებათა შესახებ. ამ ციკლის
შემადგენლობაში შედის ლიტერატურა, ისტორია, ეკონომიური გეოგრაფია, სამართალი,
რელიგია და სხვა.
თეოლოგია, რომელიც ყველაზე უძვირფასეს და უმნიშვნელოვანეს ინფორმაციას
გვაწვდის სამყაროს შემოქმედის, უზენაესი ღმერთის შესახებ, უმცირესი ადგილი, ან
საერთოდ არ უკავია ადგილი სკოლის სასწავლო გეგმაში. ამას იმით ხსნიან, რომ ეს
სასულერო სკოლის პრეროგატივაა და საერო სკოლის ფუნქციებში არ შედისო. ქრისტემ
განურჩევლად, ყველასათვის გასწირა თავი და ყველა ვალდებულია სწამდეს პატივი
მიაგოს მას თავისივე საკეთილდღეოდ. რწმენის საფუძველი კი საფუძვლიანი ცოდნაა.
ამიტომ როგორც ქრისტემ თქვა, უნდა ვეცნობოდეთ ერთადერთ ჭეშმარიტ ღმერთს და
მას, ვინც მან მოავლინა _ იესო ქრისტეს” ბიბლიისა და ქმნილებათა მეშვეობით.
 ხელოვნება, როგორც სინამდვილის მხატვრული ასახვა, ემსახურება მხატვრული
აზროვნებისა და შემოქმედებითი უნარ-ჩვევების განვითარებას, მხატვრული ნააზრევის
აღქმა-გაგებას, ხელოვნების დარგების: მხატვრული ლიტერატურის, მხატვრობის,
მუსიკის, მოქანდაკეობის, ქორეოგრაფიის და სხვათა შესახებ ზოგადი ცოდნის მიღებას.
2. გონებრივი აღზრდის მეორე ამოცანაა სააზროვნო ოპერაციების განვითარება,
რომელიც სწავლების განმავითარებლ ფუნქციაში მოიაზრება. რაც გულისხმობს
ანალიზის, სინთეზის, შედარების, კლასიფიკაციის, განჭვრეტის, შეფასების, დასკვნების
გაკეთების ცოდნასა და უნარ-ჩვევებს შეგრძნებებისა და აღქმის საფუძველზე.
ანალიზი კვლევის მეთოდია, რომლის დროს ხდება წარმოსახვით ან გარკვეული
სიტუაციაში რეალურად მთელის შემადგენელ ნაწილებად თუ ელემენტებად დაშლა და
ცალცალკე შესწავლა, სინთეზი კი _ ამ დაშლილი ელემენტების ისევ გამთლიანებას.
ანალიზი კონკრეტულიდან ზოგადისაკენ, ცალკეულიდან მთელისაკენ წარმოსახვით, ან
ფაქტობრივად აზრობრივ მოძრაობას ნიშნავს. ანლიტიკური აზროვნება ეხმარება
სუბიექტს ლოგიკური კავშირების, ურთიერთმიმართებების,
ურთიერთდამოკიდებულებებისა და განპირებულობების დადგენაში, დიაგნოსტიკასა და
პროგნოზირებაში, პრევენციასა და კორექციაში.
შედარება ტვინის ისეთი ფუნქციაა, რომელიც ურთიერთშეპირისპირების გზით
ადგენს საგნებსა თუ მოვლენებს შორის არსებულ სხვაობებს, პარალელებს, ანალოგიებს,
ტიპოლოგიას და ა. შ. მაგალითად, შედარების გზით არჩევს სიკეთესა და ბოროტებას,
ჭეშმარიტსა და მცდარს, ლამაზსა და მახინჯს, ფორმებს, ფერებს, მოცულობას, უკეთესს,
უარესს და ა. შ. რაც უფრო ინფორმირებულია ადამიანი, მით უფრო ზუსტი და
ჭეშმარიტია მისი არჩევანი.
კლასიფიკაცია ისეთი სააზროვნო ოპერაციაა, რომლის მიხედვით ხდება საგანთა
და მვლენათა მსგავსი ნიშნების, სახეობის, გვარის, ოჯახის, ფერის, ფორმის,
მოცულობის, გემოს, სუნის, სიმაღლის, სიგრძის და მრავალი სხვა ნიშნის მიხედვით
დაჯგუფება და განზოგადოება. მაგალითად: ხილი, ბოსტნეული, ცხოველები,
ფრინველები, შინაური ცხოველები, გარეული ცხოველები, მწერები, ნიჭიერები,
უნიჭოები, წითლები, ყვითლები და ა. შ.
განსწავლულობა და აზროვნების განვითარება გონებრივი აღზრდის ამოცანათა
შორის პრიორიტეტულ ადგილზეა, რაც სიტყვისა და საქმის ერთიანობაში პოულობს
ასახვას. Aაზროვნება ფსიქოლოგიისა და ლოგიკის სფეროშია და მისი არსი, სახეები,
დინამიკა კარგად დამუშავებული პრობლემაა. ამ მონაცემებზე დაყრდნობით,
პედაგოგიკა აზროვნების განვითარების საშუალებებს განიხილავს. ამიტომ ჩვენ
მხოლოდ ჩამოვთვლით აზროვნების სახეებს და შემოვიფარგლებით მოკლე
კომენტარებით, რადგან როგორც უკვე აღვნიშნეთ, აზროვნებისა და მასთან
დაკავშირებული სხვა ინტელექტუალური ოპერაციების, როგორც ტვინის უნიკალური
ფუნქციების კვლევა პედაგოგიკის საგანი არ არის, თუმცა პედაგოგიური
თვალსაზრისით მნიშვნელოვანია მასწვლებელმა იცოდეს აზროვნების სახეები და სწორი
ორიენტირება გააკეთოს იმაზე, თუ როგორ განუვითაროს მოსწავლეებს ესა თუ ის სახე
აზროვნებისა.
ლოგიკასა და ფსიქოლოგიაში დადგენილია აზროვნების შემდეგი სახეები:
კონკრეტული, აბსტრაქტული, დიალექტიკური, ლოგიკური, ინდუქციური, დე-
დუქციური, სისტემური, თეორიული, სიმბოლური, ანალიტიკური, მეცნიერული აზ-
როვნება, მხატვრულ-შემოქმედებითი, რეპროდუქტიული, პროდუქტიული და ა. შ.
კონკრეტული აზროვნება ცოცხალ განჭვრეტას, უშუალო შეგრძნებებს ეყრდნობა
და ის შემეცნების პირველ ეტაპს წარმოადგენს, რომლის გარეშე არ არსებობს
აზროვნების სხვა სახე. რაც უფრო მდიდარია ეს ცოცხალი განჭვრეტა, მით უფრო
მაღალია შთაბეჭდილებები, წარმოდგენა-წარმოსახვები.
აბსტრაქტული აზროვნება, როგორც აზროვნების უმაღლესი ფორმა, სწორედ, ამ
წარმოდგენა-წარმოსახვებს ეყრდნობა. იგი ფსიქოლოგიაში განიხილება როგორც
დედააზრის გაგება. მაგალითად, ადამიანმა შეიძლება ზედმიწევნით გაიგოს იგავარაკის,
ანდაზის, ლექსის და ა. შ. თითოეული სიტყვა, სიტყვათა შორის მიმართებები, მაგრამ
მისი ზოგადი დედააზრი მიუწვდომელი, გაუგებარი დარჩეს, რადგან დედააზრის
მატარებელი არ შეიძლება იყოს ცალკეული სიტყვები, ან ზოგჯერ მთელი წინადადბაც.
იგი სიტყვათა კონტექსტში ზის, ან ქვეტექსტებშია მოქცეული. ამიტომ არის
კულტურულ ადამიანთა ერთი ნაწილი ძნელად გებულობს მახვილგონიერი
გამოთქმების დედააზრს, მასში ნაგულისხმებ ირონიას ან იუმორს.
აბსტრაქტული აზრი აზროვნების პროცესში ეძებს თვალსაჩინო დასაყრდენს.
,,თვით უზოგადესი აბსტრაქტული აზრის “ფესვები” კონკრეტულ საგნებშია ჩამალული.
აზროვნება კონკრეტულ საგანთა თვალსაჩინო ასხვიდან ამოდის” (რ. ნათაძე. ზოგადი
ფსიქოლოგია. თბ., 1956, გვ. 347).
 Lლოგიკური, ანუ ცნებითი აზროვნება რომ გავიგოთ, უნდა ვიცოდეთ თვით
ცნების დეფინიცია. ცნება ობიექტური სინამდვილის განზოგადოებულ ასახვას
წარმოადგენს. ცნებაში იგულისხმება არა თვალსაჩინო, გარეგანი თვისებები საგნისა,
არამედ მხოლოდ ის ნიშნები, რომელიც საგანთა მთელი კლასისთვის საერთოა. ზოგადი
ნიშნები, რომელიც იმავე დროს არსებითია საგანთა ამ კატეგორიისთვის. ასე
მაგალითად, ადამიანის ცნებაში შედის შემდეგი არსებითი ნიშნები, როგორიცაა:
ადამიანი არის გონიერი, მეტყველი, იარაღის მკეთებელი, შრომისუნარიანი, შემოქმედი
ცოცხალი არსება. ეს ნიშნები ადამიანის ზოგად არსს გამოხატავენ. მაშასადამე, ცნების
შინაარსი არათვალსაჩინო, არააღქმადი ხასაითისაა. იგი აზრია, ცოდნა საგანთა თუ
მოვლენათა კლასის არსებითი ნიშნების შესახებ.
ამრიგად, ცნება უშუალოდ, პირდაპირ კი არ ასახავს რეალურ საგანს, არამედ
შემეცნების ანუ მეცნიერების მეშვეობით, ე. ი. შემეცნებით გაშუალებული ასახვაა
სინამდვილისა. ლოგიკური აზროვნება მიზეზ-შედეგობრიობის კატეგორიაშია
მოქცეული და შესაბამისად საგნები და მოვლენები ურთიერთკავშირში და
ურთიერთგანპირებულობაში იმყოფებიან. საგანთა ეს ობიექტური კავშირი აისახება
ცნობიერებაში ცნებათა სისტემების სახით. პედაგოგიური თვალსაზრისით ლოგიკურ
აზროვნებას მნიშვნელოვანი ადგილი უჭირავს აღზრდაში. როგორც ცნობილია,
უმიზეზოდ არაფერი ხდება სამყაროში. ყოველ მიზეზს თავისი შედეგი მოსდევს.
შედეგის ანალიზი აუცილებლად მიგვიყვანს მის გამომწვევ მიზეზამდე. Mმხოლოდ
მიზეზის გაგების შემდეგ დგება კორექციის რეჟიმი. მაგალითად მოსწავლე
აკადემიურად ჩამორჩენილია. მაშინვე ივარაუდება, რომ მის აკადემიურ
ჩამორჩენილობას აქვს გამომწვევი მიზეზები. მიზეზების დასაშვები ვერსიების
ფორმულირება და მათზე მუშაობა იძლევა ნამდვილი მიზეზის დადგენის საშუალებას.
აღნიშნულ პრობლემათა დასაშვები მიზეზები შეიძლება იყოს სკოლისთვის
მოუმწიფებლობა, ავადმყოფობა, ფიზიკური და გონებრივი ნაკლი, შეგრძნებათა
ანალიზატორების დაზიანება, ოჯახური ან ეკონიმიკური მდგომარეობა, სიზარმაცე,
შემთხვევითობა, გაუგებრობა, ჰობი, სქესობრივ მომწიფებასთან დაკავშირებული
პრობლემები და ა. შ.
როგორც ცნობილია, გამოყოფენ ლოგიკური აზროვნების სამ ძირითად ფორმას:
ცნება, მსჯელობა და დასკვნა. ინგლისელი მეცნიერები: ტიმ კიმელი, ფოსტერ კლაინი,
ჯიმ ფეი, სესილ ბენუა შესანიშნავი წიგნის ,,აღზრდა სიყვარულითა და ლოგიკით”
თანაავტორები, ლოგიკას აღზრდის ერთ-ერთ მნიშვნელოვან პრინციპად აღიარებენ და
მოჰყავთ საინტერესი მაგალითები. მაგალითად: ტომმა დედის რჩევა არ
გაითავალისწინა, ქუდი არ დაიხურა. შინ სველი და გაცივებული დაბრუნდა, სიცხემ
აუწია, საჭმელს პირი არ დააკარა, თავს ცუდად გრძნობდა. ლოგიკა: ქუდი რომ არ
დაიხურა, ტომი იმიტომ გახდა ავად. მიზეზი დაგენილია. ტომი შემდეგში
ითვალისწინებდა დედის რჩევას. ან კიდევ - თვითდაჯერებული ჯიმი ვარჯიშებს
ხშირად აცდენდა. შედეგი: შეჯიბრებაზე დამარცხდა. ლოგიკა: დამარცხდა იმიტომ, რომ
მეცადინეობას აცდენდა.
დიალექტიკა არის ბუნების, საზოგადოებისა და აზროვნების განვითარების
უზოგადესი ობიექტური კანონების, შინაგანი წყაროების, შეცნობისა და გარდაქმნის
თეორია და მეთოდი. შესაბამისად დიალექტური აზროვნება ემსახურება
დიალექტიკურის შეცნობასა და გამოყენებას, ხოლო ეს პროცესი თავის მხრივ ხელს
უწყობს თვით დიალექტიკური აზროვნების განვითარებას. ამიტომ დიალექტიკურ
აზროვნებას არა მარტო თეორიული, არამედ პრაქტიკული ღირებულებაც გააჩნია.
დიალექტიკური აზროვნება მასწავლებლის წარმატების საწინდარია. იგი აძლევს მას
საშუალებას სწორად განსაზღვროს ყველა შიგა და გარე კავშირები, დამოკიდებულებები
და მოახდინოს პედაგოგიური შრომის მეცნიერული ორგანიზაცია მისი ოპტიმიზაციისა
და ინტენსიფიკაციის საფუძველზე. და, რაც მთავარია, ხელი უნდა შეუწყოს
დიალექტიკური აზროვნების განვითარებას მოსწავლეებში.
ინდუქციური და დედუქციური აზროვნება ნიშნავს კერძოდან ზოგადისაკენ და
ზოგადიდან კერძოსაკენ აზრობრივ მოძრაობას. მაგალითად, ცხელი ჩაით სავსე ჭიქაში
ჩადებული კოვზი, წესით, იქამდე უნდა გაცხელდეს, სანამდეც წყალი წვდება.
სინამდვილეში კოვზი მთლიანად ცხელია. ხის კოვზი კი მხოლოდ იქამდე გაცხელდა
სადამდეც წყალი წვდებოდა. მსჯელობა: რისგანაა გაკეთებული კოვზი? _ ლითონისგან.
დასკვნა: ლითონი სითბოს მატარებელია, ხე კი _ არა. კერძო შემთხვევიდან მივიღეთ
განზოგადოებული დასკვნა. ახლა ვცადოთ პირიქით: ლითონი სითბოს მატარებელია.
მაშასადამე ლითონისგან დამზადებული ნივთებიც სითბოს მატარებელია. ლითონში
სითბოს მატარებელი მუხტები ერთმანეთთან მჭიდროდ არიან დაკავშირებული, ხეში
კი _არა.
ახლა ეს მაგალითები განვაზოგადოთ პედაგოგიურ სფეროში. მაგალითად, თუ
ზედმეტი სენტენციები ნიკას აღიზიანებს, მაშასადამე ზედმეტი სენტენციები სხვებსაც
 გააღიზიანებს. თუ ზედმეტი სენტენციები ყველას აღიზიანებს, ის ნიკასაც გააღიზიანებს.
დასკვნა: მოსწავლეებთან სენტენციები ფრთხილად და ზომიერად უნდა გამოვიყენოთ.
თეორიული აზროვნება თეორიის ცნებასთან არის დაკავშირებული.
Fფილოსოფიური ლექსიკონის მიხედვით, პირდაპირი გაგებით თეორია ბერძნული
სიტყვაა და ნიშნავს დაკვირვებას, განხილვას, გამოკვლევას. თეორია ფართო გაგებით,
არის სინამდვილის ამა თუ იმ სფეროს შესახებ განზოგადოებული ცოდნის სისტემა,
რომელიც აღწერს, ახსნის და წინასწარმეტყველებს მის შემადგენელ ელემენტთა
გარკვეული ჯგუფის ფუნქციონირებას. თეორია განსხვავდება პრაქტიკისაგან. თეორია
წარმოიშობა შემეცნებითი მოღვაწეობისა და პრაქტიკის შედეგების განზოგადებით და
ხელს უწყობს ბუნებისა და საზოგადოებრივი ცხოვრების გარდაქმნას.
მასწავლებლისთვის თეორიული აზროვნება ნიშნავს პედაგოგიკის თეორიის
ცოდნას და პედაგოგიურ პრაქტიკაში მის გამოყენებას, პედაგოგიური პროცესების,
სისტემების, კომპონენტების ფუნქციონალურ კონსტრუირებას პედაგოგიური მიზნებისა
და ამოცანების შესაბამისად.
პროდუქტიული აზროვნება არის ახლის აღმოჩენა, მივიწყებულის გახსენება ან
კიდევ რაიმე ახალი დეტალის მიმატება და ახალ სიტუაციასთან შესაბამისობაში
მოყვანა. Aმიტომ, პროდუქტიული აზროვნების განვითარება გონებრივი აღზრდის ერთ-
ერთი მნიშვნელოვანი ამოცანაა, რისთვისაც მასწავლებელი იყენებს შემეცნებით და
პრაქტიკულ პროცესებს. იგი ეყრდნობა თეორიულ აზროვნებას. რეპროდუქტიული
აზროვნება კი, ემსახურება უკვე ცნობილის, აღმოჩენილის შესწავლა-ათვისებას.
3. გონებრივი აღზრდის მესამე ამოცანას წარმოადგენს ინტელექტუალური ანუ
სასწავლო-შემეცნებითი უნრ-ჩვევების განვითარება, სწავლის სწავლა, წერა, კითხვა,
ანგარიში, წაკითხულის გადმოცემა, ამოცანების ამოხსნა, თეორემის დამტკიცება,
წინადადების გარჩევა, წიგნზე მუშაობა, ციტატების მორგება, დამხმარე
სახელმძღვანელოების, ლექსიკონების, ენციკლოპედიის გამოყენება, დაგეგმვა,
რეცენზირება, რეფერატის, მოხსენების მომზადება და ა. შ. ის ინტელექტუალური
უნარებია, რომელთა გარეშე წარმოუდგენელია სწავლა და სწავლება.
4. მეცნიერული მსოფლმხედველობის ფორმირება გონებრივი აღზრდის
ურთულესი ამოცანაა. იგი სწავლების საგანმანათლებლო, აღმზრდელობითი და
განმავითარებელ ფუნქციაში შედის. მეცნიერული მსოფლმხედველობა გულისხმობს
მეცნიერულ შეხედულებათა მწყობრ სისტემას. მას საფუძვლად უდევს მეცნიერული
ცოდნა ცოდნის სხვადასხვა დარგებიდან, ცხოვრების სხვადასხვა სფეროებიდან.
შესაბამისად არჩევენ მსოფლმხედველობის სახეობებს. მაგალითად: ფილოსოფიური,
პოლიტიკური, რელიგიური, ეთიკური, ესთეტიკური მსოფლმხედველობა და სხვა.
მსოფლმხედველობა განსაზღვრავს ადამიანის შეგნებას, ქცევასა და მოქმედებას,
პოზიციას, დამოკიდებულებას, შეფასებას და ა. შ. Mmსოფლმხედველობის ძირითადი
შინაარსია ყოფიერებასა და ცნობიერებას შორის მიმართებების, განვითარების
ობიექტური კანონების, კანონზომიერების, პრინციპების, სამყაროში არსებული
ლოგიკური და დიალექტიკური კავშირების, განპირებულობებისა და
დამოკიდებულებების გაცნობიერება.

გონებრივი აღზრდა მჭიდრო კავშირშია აღზრდის სხვა კოპონენტებთან.

გონებრივი აღზრდა პიროვნების ჰარმონიეულად განვითარების, მისი ზნეობრივი,
სულიერი, ესთეტიკური და ფიზიკური ჩამოყალიბების საყრდენ საფუძველს
წარმოადგენს.
რამდენადაც შეგნება არეგულირებს ადამიანის ქცევასა და მოქმედებას, პოზიციასა
და დამოკიდებულებას და, საერთოდ გარემომცველ სინამდვილესთან ურთიერთობას,
ამდენად აღზრდის უპირველესი ამოცანაა ადამიანის შეგნების ამაღლება, მისი
მრავალფეროვანი ცოდნა-გამოცდილებით გამდიდრება, რაც გონებრივი აღზრდის
მთავარ ფუნქციას წარმოადგენს. აქვე იკვეთება სწავლებისა და აღზრდის განუყოფლობა,
ორგანული კავშირი, ამიტომ გონებრივი აღზრდის ორგანული კავშირი აღზრდის სხვა
კომპონენტებთან ობიექტური კანონზომიერებაა. სწორედ ამ კავშირის საფუძველზე
უნდა წარიმართოს მთელი სასწავლო-აღმზრდელობითი პროცესი. ეს კი
დამოკიდებულია მასწავლებლის პროფესიონალიზმზე, მის პედაგოგიურ ხელოვნებაზე.
Gგონებრივ აღზრდასთან არის დაკავშირებული ზნეობრივი აღზრდა. ზნეობრივი
შეგნების განვითარების მთავარი პირობაა ზნეობის შინაარსის, ზნეობრივი
კატეგორიების შესახებ ჭეშმარიტი ინფორმაციების ათვისება, კრძოდ, მოცემულ
საზოგადოებაში დადგენილი ქცევისა და მოქმედების ნორმებისა და წესების სწავლების
გზით დაუფლება. გონებრივი და ზნეობრივი ამოცანების თანხვედრის საერთო
საფუძველშივე იწყება ზნეობრივი აღზრდის მიზნის შესაბამისი ეთიკური ცოდნის
შინაარსის კონკრეტიზაცია და თეორიულად და პრაქტიკულად ათვისება.
 გონებრივ აღზრდასთან არის აგრეთვე დაკავშირებული სულიერების აღზრდა.
სულიერება მხოლოდ და მხოლოდ ღვთისგან მიიღება. ამისთვის საჭიროა სათანადო
ცოდნა, ხოლო ღვთის შესახებ უტყუარი, ჭეშმარიტი ცოდნის მიღება შესაძლებელია
ბიბლიის შესწავლის გზით. ამიტომ მოგვიწოდებს ღვთის ძე, იესო ქრისტე: ,,ესაა
საუკუნო სიცოცხლე ეცნობოდეთ ერთადერთ ჭეშმარიტ ღმერთს და მას, ვინც მან
გამოგზავნა - იესო ქრისტეს” (იოანე 17:3).
გონებრივ აღზრდასთან მჭიდრო კავშირშია ესთეტიკური აღზრდაც. მის პირველ
ამოცანას წარმოადგენს ესთეტიკისა და ესთეტიკურის რაობის შესახებ თეორიული
ინფორმაციის მიღება, სილამაზისა და მშვენიერების, ამაღლებულის, ჰარმონიის,
წესრიგის, პროპორციის, სიმეტრიის, თანხმობის, წონასწორობის, რიტმის, რითმის და ა.
შ . აღქმის, გაგების ტკბობის, და, საერთოდ, ესთეტიკის კანონებით, ესთეტიკური
იდეალებით ცხოვრების მოთხოვნილების, ესთეტიკური კულტურის გამომუშავება
მოსწავლეებში.
რაც შეეხება გონებრივი აღზრდის კავშირს ფიზიკურ აღზრდასთან, მიუხედავად
იმისა, რომ ბიოლოგიური დეტერმინანტის შექმნაში სუბიექტი ვერ იღებს
მონაწილეობას, რადგან ის მემკვიდრეობით ეძლევა მას, მაინც საღ აზროვნებაზე,
ბიოლოგიურ-ფიზიკური აგებულების, მიმართებების ფუნქციების ცოდნაზეა
დამოკიდებული მისი ფიზიკური სიჯანსაღე, ჯანმრთელობა, შრომისუნარიანობა,
ამტანიანობა, სიცოცხლის ხანგრძლივობა. სწორედ ამ ცოდნისა და შესაბამისი
სანიტარულ-ჰიგიენური ნორმების დაცვის აუცილებლობის შეგნება ემყარება გონებრივ
აღზრდას. რაც უფრო მეტ სწორ ონფორმაციებს ფლობს ადამიანი, მით უფრო მაღალია
მისი აზროვნების, გონიერების დონე. მდიდარი, განსწავლული გონება კი
უზრუნვლყოფს ბედნიერ, მშვიდობიან და ლამაზ ცხოვრებას.
გონებრივი აღზრდის პროცესი მიმდინარეობს პედაგოგიური პროცესების ყველა
სისტემაში: საკლასო-საგაკვეთილო, კლასაგარეშე, სკოლის გარეშე სასწავლო-
სააღმზრდელო დაწესებულებებსა თუ ოჯახში. ამ მიმართულებით მაინც გადამწყვეტი
სიტყვა საკლასო-საგაკვეთილო სისტემას ეკუთვნის. გაკვეთილი, როგორც სასწავლო-
აღმზრდელობითი პროცესის ძირითადი ორგანიზაციული ფორმა, წარმოადგენს
მეცნიერებათა საფუძვლების დაუფლების, თეორიული ცოდნა-გამოცდილების მიღების,
სწავლების საგანმანათლელო ფუნქციის განხორციელების საუკეთესო ადგილს. სწორედ
გაკვეთილზე ეუფლებიან მოსწავლეები საბუნებისმეტყველო, ჰუმანიტარულ-
საზოგადოებრივ, პოლიტექნიკურ და სხვა ცოდნას. სწავლების პროცესში მოსწავლეები
ეცნობიან სააზროვნო ოპერაციებს და გონებას იმდიდრებენ სწორი და სასარგებლო
ინფორმაციებით სამყაროს განვითარების ობიექტურ კანონებსა და კანონზომიერებათა
შესახებ.
გონებრივი აღზრდის მნიშვნელოვან შესაძლებლობებს შეიცავს კლასგარეშე
პედაგოგიური პროცესი. აქ ხდება გაკვეთილზე მიღებული ცოდნა-გამოცდილების
გაღრმავება-განმტკიცება მოსწავლეთა ნიჭისა და სურვილის შესაბამისად. მაგალითად,
საგნობრივ წრეში მოცემული საგნის სხვადასხვა ასპექტში, სხვადასხვა კუთხით დანახვა,
პრინციპულის, არსებითის წინა პლანზე წამოწევა და ჩაღრმავება, ინდივიდუალურად
დამუშავება, პრეზენტაციები, დისკუსიები, ოლიმპიადები, ტურნირები და სხვა
გონებრივი აღზრდის საუკეთესო საშუალებებია.
Gგონებრივი აღზრდის თვალსაზრისით პედაგოგიურ მეცნიერებას უდიდეს
დახმარებას უწევს საოჯახო აღზრდა და მის წიაღში ჩამოყალიბებული ხალხური
პედაგოგიკა, ხალხური ტრადიციები.

ხალხური პედაგოგიკის მიხედვით ,fdidbc ujyt,hbdb fqphlbc cojhfl

ofhvfhsdfc elbltcb vybidytkj,f tybzt,f& vbcb fqphlf^ rb^ itb.kt,f bsmdfc
lf,flt,blfydt bo’t,f lf gfnfhfj,bcfc vbqt,ekb isf,tzlbkt,t,b flfvbfyc
sfy vb/’dt,f&
ujyt,hbdb fqphlbc [fk[ehb nhflb]bt,b jhb sdfkcfphbcbs ufyb[bkt,f% 1&
ujyt,hbdb ihjvf lf vbcb vybidytkj,f^ 2& ]jlybc fhcbcf lf uflf]tvbc
cfiefkt,t,b (დ. ლორთქიფანიძე – lblfmnbrf ud& 17)&
ujyt,hbdb fqphlf^ xdtyb sdfkcfphbcbs^ cfiefkt,ff ]jlybc fhcbc
ufut,bcf lf vjpfhlbcfsdbc vbcb uflf]tvbc^ ujyt,hbdb ihjvbcf lf vbcb
vybidytkj,bc ufut,bcfsdbc& fmtlfy ufvjvlbyfht^ ujyt,hbdb fqphlbc
vbpfybf vjpfhlbc vjvpflt,f ujyt,hbdb ihjvbcfsdbc&

ujyt,hbdb ihjvbcfsdbc vjpfhlbc vjvpflt,bc vbpybc vbcfqotdfl

fqphlfv cfvb vsfdfhb fvj]fyf eylf uflfo’dbnjc% 1& ujyt,hbdb fqphlbc
gbhdtk lf fhct,bs fvj]fyfl udtcf[t,f ]jlybcflvb gfnbdbc]tvbc ituyt,bc
fqphlf vjpfhlib* 2& vjpfhlbcfsdbc ,eyt,bs sfylf’jkbkb byntktmnefkehb
eyfht,bc (fqmvf^ vt[cbtht,f^ ‘ehflqt,f^ ofhvjcf[df^ fphjdyt,f^ vtn’dtkt,f^
vjmvtlt,f^ yt,bc’jaf) ufydbsfht,f* 3) abmhbc xdtdt,bc xfvj’fkb,t,f&
 [fk[ehb gtlfujubehb nhflb]bt,b vlblfhbf ajkrkjhekb lf tsyjuhfabekb
vfcfkt,bs^ hjvkt,ib] [fcufcvbs brbs[t,f [fk[bc pheydf vjpfhlb sfj,bc
ujyt,hbdb fqphlbc vbpybc vbqotdbcf lf fvj]fyt,bc uflfo’dtnbcfsdbc&

,fdidbc ujyt,hbdb fqphlbc [fk[ehb nhflb]bt,b sfdbct,eh ufydbsfht,fc

gjekj,c sfyfvtlhjdt ghjatcbjyfkb gjtnt,bc itvjmvtlt,fib& sfyfvtlhjdt
gjtnt,b] mvybfy @tybc ufcfnt[t,c#^ ufvj]fyt,c^ hjvkt,b] sfdbc flubkc
brfdt,c cfcrjkj cf[tkv.qdfytkjt,ib& fvbc cfertstcj ybveifl udtcf[t,f
ljlj vf[fhf.bcf lf vfyfyf vfbcehf.bc vbth itlutybkb @lfvfnt,bsb vfcfkf
cffy,yj gthbjlbcfsdbc# (s,bkbcb 1997o)& gbhdtkb rkfcbc vjcofdktt,sfy
cfveifjl vfcofdkt,tksfsdbc ufyresdybkb tc cf[tkv.qdfytkj fut,ekbf
[fk[ehb lf sfyfvtlhjdt cf,fdidj vothfksf itvjmvtlt,blfy ithxtek
ybveit,pt& ‘jdtkb fcj,uthbc itcofdkfc sfy f[kfdc fylfpt,b^ tybc
ufcfnt[t,bc^ ufvj]fyt,bc^ ht,ect,bc^ lblfmnbrehfl lf[dtobkb
cfdfhwbijt,b&

ujyt,hbdb fqphlbc itcf[t, gtnht evbrfidbkb sfdbc [tkyfothib (evbrfidbkb

g& gbhflb ajylb^ ud& 8-9) fv,j,c% @fh] ths cfcofdkj vfcfkfc fh ite.kbf
bctsb ptufdktyf vjf[lbyjc ,fdidpt^ hjujh] cf[fk[j yfofhvjt,sfufy
fvjrhtabk vfcfkfc# lf fcf,est,c rblt] fv fphc% @it[tlts^ ,fdidb [fk[ehb
fhfrbcf lf ktmcbc ofrbs[dbcfc @vskfl cb]j][ktl uflfm]tekf#^ hflufy
ofrbs[ekb cjatkib ufujybkbf lf @]f][kfl tcvbc#^ trbs[t,b lf c[fgf-c[egbs
@]j][kfl gfce[c uf.ktds#& cfabmht,tkbf [fk[ehb tybc cbcflfdt]&
evbrfidbkbc fphbs^ [fk[bc fphbc ufut,f rfhub gbhj,ff& fmtlfy bhrdtdf^
hjv [fk[eh fphc bc lbl hjkc fybzt,c ujyt,hbd fqphlfib& itvltu ufyfuh.j,c%
@fvfcsfy ,fdidb fctsb yfofhvjt,bs thsvfytssfy lffrfdibht,c fpht,c^
txdtdf bvfc^ hfcf] [fk[bc tybc cekb vjbs[jdc#& cojhtl sfdbc
cf[tkv.qdfytkjib @mfhsekb fy,fyb# itnfybkb ajkrkjhekb yfofhvjt,t,bs -
fylfpt,bs lf pqfght,bs abmhj,lf g& evbrfidbkb ujyt,hbdb fqphlbc
vbpfylfcf[ekj,bc ufy[jh]btkt,fc&
b& ujut,fidbkvf [fk[eh vfcfkt,c cfgfnbj flubkb lfesvj sfdbc
cf[tkv.qdfytkjt,ib& bub ,fdidbc ][jdht,bc gbhdtkb okt,blfyf] vjbs[jdc
[fk[ehb ajkrkjhekb yfofhvjt,t,bc cfcofdkj vbpybs ufvj’tyt,fc& @ltlt,vf
cfvb_js[b okbc fcfrblfy eylf vbfojljy ,fdidt,c vfhnbdb [fk[ehb ktmct,b
lf pqfght,b# (ujut,fidbkb b& s[pekt,t,b^ n& 1& 1955& ud& 239)& fmdt thsudfh
gthcgtmnbek lfhbut,fcf] fodlbc bc vij,kt,c _ [fk[ehb ktmct,bcf lf
pqfght,bc itsdbct,f @xdbk idbkt,c# _ fh ufezbhlt,fs^ se ltlt,b
ujybdhekfl e[tkv.qdfytkt,ty vfsj (bmdt)&
[fk[ehb fylfpt,b elbltc lf[vfht,fc eotdlf lf eotdc gtlfujubrfc
rth.jl ujyt,hbd fqphlfib& [fk[ehb fylfpt,bc itcofdkbs itcf.kt,tkb [lt,f
,fdidt,vf thsvfytsc itflfhjy cfuyt,b lf vjdktyt,b lf fvbs vfsb
vcufdct,f_ufyc[dfdt,f lfflubyjy^ hf] [tkc iteo’j,c rth.jc lf pjuflc
ijhbc fhct,ekb rfdibhbc ufut,fc&
 თემა 6
(სილაბუსში თემა 8)

ზნეობრივი აღზრდია პედაგოგიური საშუალებები

aRzrdis saerTo sistemaSi zneobriv aRzrdas erT-erTi mTavari adgili uWi-

ravs. igi pirovnebis formirebis ZiriTadi Semadgeneli nawilia da apirobebs mis
sazogadoebriv Rirebulebas.
i.a.komenski antikuri xanis didi moazrovnis platonis sityvebis moSveliebiT
dasZenda: `adamiani aris yvelaze ufro Tvinieri, RvTaebrivi arseba, Tu igi moSina-
urebulia WeSmariti aRzrdiT; da Tu mas aRzrda ar miuRia, an yalbi aRzrda miiRo,
maSin is aris yvelaze ufro veluri im cxovelTa Soris, romlebsac dedamiwa
warmoSobs~.
adamianis am ,,moSinaurebaSi” mTavari roli zneobriv aRzrdas eniWeba.
zneobriv aRzrdas didi yuradReba eqceoda yvela drosa da epoqaSi.
pirveli zneobrivi kanoni, romelic RmerTma misca Tavis xatad da msgavsad
Seqmnil adamianebs adamsa da evas, es iyo akrZaluli xis xelSeuxlebloba
edemis baRSi. RmerTma adamianTa am pirvel wyvils Tavis gamgeblobaSi gadasca
mTeli samyaro, uTxra maT: “inayofiereT da imravleT, aavseT dedamiwa,
daeufleT mas, epatroneT caSi frinvels, zRvaSi Tevzs, yovel cxovels, rac
ki dedamiwaze dadis” (dabadebis 1:28) da gaafrTxila is (adami –g. x.), rom am
usasrulo samyaroSi mxolod erTi xis nayofi ar eWamaT: ,,yvela xis nayofi
geWmeva am baRSi, mxolod keTilisa da borotis Secnobis xis nayofi ar SeWamo,
radgan rogorc ki SeWam mokvdebi”-o (dabadebis 217,18).
nacvlad imisa, rom RvTis qmnilebebs, adamsa da evas madlierebiT mieRoT
yovelive da damorCilebodnen RvTis am samarTlian zneobriv kanons, urCoba
gamoavlines da dedamiwaze codva da codvis sazRauri sikvdili daamkvidres,
romelic memkvidreobiT gadaeca mTel maT STamomavlobas.
exla gavarkvioT ra aris zneoba, anu morali? ra igulisxmeba zneobriv aRzda-
Si?
antikuri da Semdgomi xanis udidesi filosofosebi: demokrite,
qsenofonte, sokrate, platoni, aristotele, romaeli oratorebi: seneka,
ciceroni, pedagogikis klasikosebi: m. f. kvintiliane, ian amos komenski, jon
loki, Jan-Jak ruso, a. distervegi, k. d, uSinski, i. gogebaSvili da sxvebi
 gadamwyvet mniSvnelobas aniWebdnen zneobriv aRzrdas pirovnebis formirebis
saqmeSi.
demokritem pirvelma gamoyo eTika, rogorc codnis calkeuli dargi. mas
zneobrivi srulyofis safuZvlad srulyofili ganaTleba miaCnda.
sokrates ki _ zneobrivi aRzrdis daniSnulebad sikeTisa da borotebis
arsSi garkveva. misi azriT, bavSvi unda ,,darwmundes sikeTis mSvenierebaSi da
borotebis simaxinjeSi.” qsenofontem Tavis pedagogiur romanSi ,,kiropedia” anu
,,kiris aRzrda” zneobriv aRzrdas miuCina centraluri adgili.
Tu platoni zneobriobad idealur sikeTisken swrafvas Tvlida, aristotele _
masSi amqveyniur bednierebas xedavda. es kargad Cans mis ukvdav ,,eTikaSi’.
saxelmwifos simtkicis safuZvlad kanonebi miaCnda.
zneoba adamianis sulieri kulturis nawilia. sulieri kulturis cnebaSi, Cve-
ulebriv, gulisxmoben mecnierebas, xelovnebas, religias, zneobas, samarTals, po-
litikas da sxv. marqsistul filosofiur literaturaSi maT ,,sazogadoebrivi cno-
bierebis formebs” uwodeben.
,,zneoba” warmosdgeba sityvidan ,,zne”. zneobis laTinuri sinonimi ,,morali” ki
warmosdgeba sityvidan ,,mos”, rac aseve ,,znes” niSnavs. igive iTqmis zneobis berZnul
sinonimze ,,eTikaze”, rac istoriulad aRniSnavda ,,cxovrebis wess”, ,,kanons”, ,,nor-
mas”, ,,Cvevas”, ,,adaTs” da a.S.
zneoba gviCvenebs adamianis damokidebulebas sxva adamianisadmi, koleqtivisad-
mi, sazogadoebisadmi. es damokidebuleba SeiZleba iyos dadebiTic da uaryofiTic.
roca adamiani TanaugrZnobs da exmareba sxva adamians, vambobT, rom mas ,,kargi
zneoba aqvs” an, mokled, ,,zneobriviao”, xolo roca igi sxva adamians aviwroebs,
jabnis, abuCad igdebs, maSin vambobT, rom mas ,,cudi zneoba aqvs” an ,,uzneoa”. e.i.
kargi qcevac zneobis sferos miekuTvneba da cudic. erTs ,,zneobrivi” hqvia, meores
_ ,,uzneo”. kargi da cudi qcevebi aRiniSneba agreTve sikeTisa da borotebis cnebe-
biT. adamiani, romelic sCadis sikeTes, iwodeba keTilad, Sesabamisad gvaqvs ,,bo-
rotebisa~ da ,,borotis” cnebebi.
sikeTe aris admianis Sinagani, sulieri moTxovnileba keTili saqmis keTebisa,
rac adamianebisadmi zrunvaSi, TanagrZnobasa da daxmarebaSi gamoixateba.
zneoba, anu morali aris sazogadoebis istoriuli ganviTarebis manZilze Ca-
moyalibebuli qcevis normebis, wesebisa da principebis erToblioba, romlebic
awesrigeben, aregulireben adamianTa urTierTdamokidebulebas sazogadoebaSi. Ees
wesebi da normebi sazogadoebaSi Camoyalibda uxsovari droidan, jer kidev maSin,
roca ar arsebobda arc religia da arc saxelmwifo, radgan sazogadoebas zneobis
gareSe arseboba ar SeuZlia. es zneobrivi normebi da wesebi swavlebisa da aRzrdis
procesSi unda iqnes SeZenili. isini maSin gaxdebian adamianisa da sazogadoebis
momwesrigebeli, roca pirovnebis rwmenad, qcevis motivad iqcevian”.
droTa ganmavlobaSi moralis cneba gaRrmavda da gafarTovda. dRes igi gamo-
xatsavs ara marto adamianTa urTierTdamokidebulebas, aramed adamianis bunebisad-
mi damokidebulebasac. Tanamedrove pirobebSi, roca ekologiuri problema sasi-
cocxlo mniSvnelobad iqca, moralis, zneobis aseTi gageba savsebiT gamarTlebu-
lia. marTlac, bunebisadmi, Cveni florisa da faunisadmi udieri damokidebuleba
adamianis uzneobis erT-erTi gamovlinebaa. amitom aseTi adamiani uzneod unda iqnes
miCneuli.
zneoba gadaecema Taobidan Taobas da sazogadoebis istoriuli ganviTarebis
kvalobaze ixveweba da ufro srulyofili xdeba. ,,...qveynierebaze, _ werda
i. gogebaSvili, _ ar ikargeba ara marto nivTiereba, aramed zneobrivi energiac...
da amdidreben qveyanas zneobrivi TanxiT, romelic bevrad ukeTesia qonebrivs Tan-
xazed”.
TiToeuli adamiani, iTvisebs ra sazogadoebis zneobas, iwyebs Tavisi qcevis
regulirebas da sxvisi qcevis Sefasebas.
moraluri, anu zneobrivi normebi istoriuli xasiaTisaa. es imas niSnavs, rom
isini erTi formaciidan meoreze gadasvlisas icvlebian. ar arsebobs mudmivi, ma-
radiuli moraluri normebi, romlebic misaRebi iqneba nebismier sazogadoebriv
formaciaSi mcxovrebi adamianebisaTvis. is, rac moraluria erT formaciaSi, meore
formaciaSi SeiZleba amoralurad iqces. magaliTad, pirvelyofili Temuri wyobi-
lobis dros adamianebi Tanaswori uflebebiT sargeblobdnen, Temis qoneba yvelas
sakuTreba iyo, ar iyvnen mdidrebi da Raribebi, mCagvrelebi da Cagrulebi, radgan
sazogadoeba ar iyo dayofili klasebad. monaTmflobeluri wyobilebis dros ki
sazogadoeba daiyo klasebad. gabatonebul klasebs warmoadgendnen monaTmflobe-
lebi, romelTa xelSi iyo sazogadoebis mTeli qoneba, xolo Cagrul klass _
monebi. mona, ise rogorc yvela nivTi, monaTmflobelis sakuTrebas warmoadgenda,
romelsac SeeZlo misi gayidva, gasaCuqreba da moklac ki. yovelive es moralur
normad iyo miCneuli.

zneoba da samarTali. zneobrivi normebi mWidrodaa dakavSirebuli samarTleb-

riv normebTan, radgan orives amocana erTi da igivea _ adamianTa urTierTobis
mowesrigeba, daregulireba sazogadoebaSi. amaSi gamoixateba maTi msgavseba, magram
maT Soris aris gansxvavebac. kerZod, es gansxvaveba mdgomareobs imaSi, rom samar-
Tlebrivi normebis darRvevisaTvis adamiani kanoniT isjeba, zneobrivi normebis
Seusruleblobis SemTxvevaSi ki mxolod sazogadoebis gakicxvas imsaxurebs.
zneobrivi normebi erTgvari dauwereli kanonia, romelsac adamianebi nebayof-
lobiT asruleben. Aamas maTi zneobrivi Segneba karnaxobs. rac ufro amaRldeba
adamianTa Segnebis done da ganmtkicdeba maTi Sinagani sanqcia _ sindisi, miT ufro
naklebi iqneba samarTlisa da kanonis gamoyenebis saWiroeba. komunistebi gvarwmu-
nebdnen, rom komunizmis dros sazogadoebis wevrTa Soris urTierToba mTlianad
zneobas daekisreboda da samarTali, milicia, prokuratura da cixeebi ar iqneboda,
wvrilman ,,eqcesebs” ki sazogadoeba ,,mouvlida”, magram amis damtkiceba maT ver
SeZles.

zneobrivi aRzrdis amocanebi

zneobrivma aRzrdam unda gadawyvitos, ZiriTadad, sami amocana: zneobrivi

Segnebisa da rwmenis aRzrda, zneobrivi grZnobebis aRzrda da zneobrivi qcevis
Cvevebis Camoyalibeba.
1. zneobrivi Segnebisa da rwmenis aRzrda. rogorc zemoT davinaxeT, imisaTvis,
rom adamianebi zneobrivad iqceodnen, saWiroa maTi zneobrivi Segnebis amaRleba,
e.i. imis codna, Tu ra aris zneoba da ras moiTxovs igi adamianisagan. rusi revo-
lucioner-demokrati n.a.dobroliubovi werda: ,,danaSaulobaTa da uzneo qcevaTa
umetesi nawili xdeba uvicobis, sagnebze saRi Sexedulebebis uqonlobis gamo...
adamianTa didi nawili danaSauls sCadis imitom, rom araferze, kacma rom Tqvas,
ara aqvs garkveuli warmodgena da meryeobs sikeTesa da borotebas Soris”.
amrigad, adamians zneobrivi normebis dacva rom movTxovoT, man unda icodes,
rogoria es normebi da ras moiTxoven isini pirovnebisagan. amisaTvis ki saWiroa
adamianebSi zneobrivi Segnebis amaRleba, rac gulisxmobs sazogadoebaSi miRebuli
da trdiciad qceuli zneobrivi normebis codnas, anu imis codnas, Tu ra aris
morali da ras avalebs igi pirovnebas, magram zogadsaganmanaTleblo skolebSi
sagani ,,eTika” _ mecniereba moralis Sesaxeb, ar iswavleba. amitom saWiroa moswav-
leebTan specialuri muSaoba. saamisod unda gamoviyenoT saubrebi, leqcia-moxsene-
bebi, diskusiebi, mowinave adamianebTan Sexvedrebi da sxva. skolis, soflis, qala-
qis cxovrebidan aRebuli konkretuli magaliTebis moSveliebiT moswavleebi unda
gavarkvioT sikeTesa da borotebaSi, iseT cnebebSi, rogoricaa: yuradReba, gulis-
xmiereba, TanagrZnoba, movaleoba, pasuxismgebloba, patiosneba, simamace da a.S. mag-
ram, rogorc aRmzrdelobiTi muSaobis gamocdileba gviCvenebs, es araa sakmarisi,
radgan zneobrivi normebis codna yovelTvis ar iZleva imis garantias, rom igi
aucileblad iqneba praqtikaSi gamoyenebuli. ,,codna maSin aris codna, _ werda l.
tolstoi, _ roca igi mopovebulia gonebis daZabviT da ara mexsierebis wyalobiT”.
amrigad, dazepirebuli codna ar aris namdvili codna. magaliTad, moswavlem Za-
lian kargad icis, rom gakveTilze laparaki ar SeiZleba, magram mainc CurCulebs
da maswavlebels ar usmens; icis, ufrosebs unda daujeros, magram ar ujerebs;
icis, moxucebuls adgili unda dauTmos avtobusSi, magram ar uTmobs da a.S. ase
xdeba imitom, rom codna mas ar Sesisxlxorcebia, misi moqmedebis saxelmZRvanelod
ar qceula, radgan igi mas Segnebulad ar SeuTvisebia. codna aqtiur moqmedebaSi
gadadis mxolod maSin, roca igi Segnebulad SeTvisebuli, Rrmad gaazrebuli da
rwmenad qceulia, rwmena ki Segnebis umaRlesi safexuria. codnisa da rwmenis gai-
giveba ar SeiZleba. maT Soris didi gansxvavebaa. yoveli rwmena codnaa, magram
yoveli codna rwmena ar aris. codna rwmenis safuZvelia, romelic pirovnebis moq-
medebiT, praqtikiT sabuTdeba. ,,rwmena da codna mxolod maSin SeiZleba CaiTvalos
WeSmaritad, _ werda n. dobroliubovi, _ roca man SeaRwia adamianSi, Seerwya mis
grZnobasa da nebisyofas, arsebobs masSi Seugneblad, roca igi sruliad ar fiq-
robs masze”.
rwmena adamians xdis iniciativians, Semoqmeds, Seupovars brZolaSi yovelive
imis dasaZlevad, rac xels uSlis mas miznis miRwevaSi.
rwmenisadmi erTgulebis saukeTeso magaliTi gviCvena QqeTevan dedofalma. Sah-
abass cda ar dauklia Tavis rjulze misi moqcevisaTvis. Tu igi gamahmadiandeboda,
Sahi mas colad SeirTavda da oqro-vercxliT aavsebda, uaris SemTxvevaSi ki tan-
jva-wamebaSi amoxdeboda suli. Mmiuxedavad amisa, sarwmunoebis Secvlas qeTevanma
sikvdili amjobina, riTac Tavisi rwmenisadmi SesaSuri erTguleba, simtkice da
Tavdadeba gviCvena. M
moswavleTa codnis rwmenad gadaqceva mxolod Segnebuli, gaazrebuli da kar-
gad gacnobierebuli swavlebiT xdeba, roca swavleba da aRzrda organizebulad
da mizanmimarTulad warimarTeba. garda amisa, codnis sistematiurad gamoyeneba
Sroma-saqmianobaSi, swavlebis mWidro kavSiri cxovrebasTan, praqtikasTan codnis
rwmenad gadaqcevis saukeTeso saSualebaa. winaaRmdeg SemTxvevaSi yovelgvari cod-
na Cakvdeba, gafermkTaldeba da uSedego, formaluri gaxdeba.
namdvili rwmena gamoixateba mxolod imaSi, rom ara marto gesmodes da icode,
aramed ibrZode cxovrebaSi misi gatarebisaTvis, ukan ar daixio siZneleTa winaSe.
TiToeulma adamianma obieqturad unda Seafasos sazogadoebrivi viTareba da moiq-
ces ise, rogorc amas sakuTari sindisi ukarnaxebs.
am mimarTulebiT moswavleebTan muSaobisas mxedvelobidan ar unda gamogvrCes
agreTve is faqti, rom sakmarisi ar aris moswavle TviTon iyos wesieri, Sromis-
moyvare. amasTan erTad, igi unda iyos yovelgvari uyairaTobis, daudevrobisa da
borotebis winaaRmdeg mebrZoli. zneobrivi aRzrdis amocana marto borotebis wi-
naaRmdeg imunitetis SemuSaveba ki ar aris, aramed mis winaaRmdeg aqtiuri brZolis
Tvisebebis aRzrdacaa. Ees kargad esmoda vasil suxomlin-skis. Yyvelaze did man-
kierebad adamianSi mas gulgriloba miaCnda. ,,saca gulgrilobaa, iq ar aris nam-
dvili pirovneba,” _ dasZenda igi da maswavleblebs mouwodebda aRezardaT Tavian-
Ti moswavleebi usamarTlobis winaaRmdeg mebrZol adamianebad. ,,Cems sayvarel mos-
wavleebad mimaCnia ara gamgoni da usityvoni, romlebic mzad arian yvelafers da-
eTanxmon da yvelaferi Seasrulon, _ werda igi, _ aramed Jinianebi, nebisyofianebi,
mousvenrebi, zogjer oinbazebi da celqebi, magram borotebisa da usamarTlobis
winaaRmdeg meamboxeni, romlebic mzad arian, Tavi gaswiron, magram daicvan, maTi
pirovnebisagan ganuyofeli principebi”.A
adamiani, romelic arafers aSavebs, magram arc sasikeTo saqmes akeTebs da misi
saqmianoba mxolod da mxolod sakuTar Tavze zrunviT amoiwureba, zneobriv pi-
rovnebad ar CaiTvleba.Gjer kidev Wabuki akaki wereTeli werda, rom adamiani, ro-
melic mxolod Tavisi TavisTvis zrunavs, bevrad ar ganirCeva pirutyvisagan. misi
kacuri kacoba im dRidan iwyeba, roca igi sxvaTa Wirisa da lxinis moziare xdeba.
es azri kargad gamoxata ilia WavWavaZem moTxrobaSi ,,kacia-adamiani?!”
luarsabi evedreba RmerTs, Svili gauCinos: ,,wirva-locvas me ar vakldebi, kaci me
ar mamiklavs da kacisaTvis me ar mamiparavs, _ razed varisxeb RmerTsa?” _ kiTxu-
lobs igi. Ddidi ilia ki RmerTis piriT pasuxobs: ,,marTali xar, Cemo luarsab, Sen
kaci ar mogiklavs, kacisTvis ar mogiparavs, erTis sityviT _ rac ar unda geqna,
ar giqnia, _ esec kargia: uararaobas eg sjobia. Mmagram exla es unda gkiTxo: rac
unda geqna, is ki giqnia?” Sen mxolod sakuTar kuWze zrunavdi. es iyo Seni mTavari
sazrunavi da sadardebelio, mianiSna Tavisi pasuxiT ilia WavWavaZem luarsabs.
amrigad, adamiani, romelic borotebas ar sCadis, magram arc ebrZvis mas, zne-
obriv pirovnebad ar CaiTvleba, radgan namdvili zneobrioba mxolod moqmedebaSi,
borotebis winaaRmdeg brZolasa da sikeTis damkvidrebaSia. amitomac arigebda v.
suxomlinski Tavis vaJiSvils: ,,adamiani rwmenis gareSe Cvari araraobaa. raki dar-
wmunebuli xar, rom Sens Tvalwin boroteba xdeba, _ dae, Seni guli yvirodes amaze.
ibrZole borotebis winaaRmdeg, ibrZole WeSmaritebis gamarjvebisaTvis”.
 zogjer adamians SeiZleba hqondes rwmena, magram am rwmenis Sesabamisad ar
moqmedebdes. Ees xdeba maSin, roca mas ar hyofnis nebisyofa, ar Seswevs unari –
moiqces misTvis cnobili zneobrivi normebis Sesabamisad. Aamitom, zneobrivi Seg-
nebisa da rwmenis SemuSavebasTan erTad, saWiroa moswavleebSi nebisyofisa da xa-
siaTis aRzrda, rwmenis simtkicis gamomuSaveba.
adamianis moraluri saxisa da rwmenis Sefasebisas, upirveles yovlisa, unda
gairkves, saiT aris igi mimarTuli _ borotebisa Tu sikeTis damkvidrebisaken. Tu
pirovnebis rwmena sazianoa sazogadoebisaTvis, maSin TviT pirovnebac uzneo gamo-
dis, radgan mas Segnebulad moaqvs ziani sazogadoebisaTvis. Nnacistebic moqmedeb-
dnen rwmeniT, magram am rwmenam kacobrioba lamis katastrofis winaSe daayena.
aRzrda procesia, moZraobaa, magram moZraoba yovelTvis progresuli ar aris.
erT SemTxvevSi igi aRmavali gziT midis, sxva SemTxvevaSi ki _ daRmavaliT. xSirad
erTi da igive qceva sxvadasxva fsiqologiuri bunebisaa, damokidebulia imaze, Tu
ra motiviT sruldeba igi. Aamitom saWiroa, pirvel yovlisa, gairkves pirovnebis
qcevis motivi, misi aqtivobis mizezi. Mmagram amis garkveva Zalzed Znelia, radgan
aravis aweria Sublze misi qcevis mizezi. amitom iZulebuli varT davkmayofildeT
moqmedebis SedegiT.
mudam unda gvaxsovdes, rom sicocxle aqtiurobaa. mozards, romelSic sicoc-
xle didi ZaliT Cqefs, ar SeuZlia umoZraod darCes da cxovrebis garkveul gzas
ar daadges. Mmagram is gzebi, romelTac igi TavisTavad, damoukideblad irCevs da
mihyveba, yovelTvis mwvervalisaken ar midis, yovelTvis maRali sazogadoebrivi
mniSvnelobis araa. Aamitom aRmzrdelma mozardi im gziT unda waiyvanos, romelic
masSi maRalzneobrivi Tvisebebis gamomuSavebas uzrunvelyofs.
2.zneobrivi grZnobebis AaRzrda. rogorc zemoT aRiniSna, zneobrivi aRzrdis
erT-erTi amocanaa aseve zneobrivi grZnobebis aRzrda, rac ,,mozardi Taobis gulSi
kidev ufro saWiro da Zvirfasia, vidre gonebis gamdidreba sxvadasxva codniT”
(i.gogebaSvili). zneobrivi grZnoba sxvisi sikeTis, keTili saqcielis Cadenis Sina-
gani moTxovnilebaa. igi mJRavndeba moqmedebasa da SefasebaSi. zneobrivi pirovneba
ara marto moqmedebs qveynad sikeTis damkvidrebisaTvis, aramed kidevac Seafasebs
am moqmedebas. ,,zneobrivi grZnobis am funqcias sindisi ewodeba~.
rwmenisa da grZnobis Sefasebisas pirveloba rwmenas ekuTnis, magram es yovel-
Tvis ase ar aris. xSirad gZnobasa da rwmena-gonebas Soris Widilia. am WidilSi
xan erTi imarjvebs da xan meore.
 aseTive Widilia TviT grZnobebs Sorisac, radgan Zveli grZnobebi didxans
ganagrZoben arsebobisaTvis brZolas, imis Semdegac ki, roca pirovnebam Seicno
maTi uvargisoba.
mozardebs sakmaod ganviTarebuli aqvT es grZnobebi, magram isini sxvadasxvag-
varad gamoxataven maT. skolamdeli da umcrosi saskolo asakis bavSvebi TavianT
grZnobebs gamoxataven gulubryvilod, daufaravad. saSualo da ufrosi saskolo
asakis mozardebi ki grZnobaTa gamovlinebaSi ufro TavSekavebulebi arian da xSi-
rad faraven maT. Aamave dros, asakiT ufrosni grZnobaTa gamovlenis meti intensi-
vobiT xasiaTdebian. isini ufro Zlier ganicdian aRiarebas an Seuracxyofas, vidre
umcrosklaselebi. Aam faqts angariSi unda gauwios yovelma aRmzrdelma.
martivi grZnobebi bavSvs uCndeba, uwinares yovlisa, axlobeli adamianebis,
gansakuTrebiT ki, dedis mimarT. Aamis ZiriTadi mizezi biologiuri moTxovnilebe-
bis dakmayofilebaSi mdgomareobs. roca bavSvi grZnobs dedis mzrunvel damokide-
bulebas misdami, cdilobs mis mimarT madlierebis grZnobis gamoxatvas. SemdegSi,
zneobrivi aRzrdis sworad warmarTvis SemTxvevaSi, es martivi grZnobebi safuZ-
vlad edeba iseT maRal grZnobebs rogoricaa: humanizmi, keTilSobileba, amxanago-
ba, megobroba da sxv. Mmagram, pirovnebisaTvis zneobrivi grZnobebis marto codna
rodia sakmarisi. amasTan erTad, mas unda SeeZlos, saWiroebis SemTxvevaSi, am grZno-
bebis emociurad gamoxatva, sityvis saqmed qceva.
k. d. uSinskis azriT, ,,Cven SeiZleba Zalian gviyvardes adamiani, romelTanac
vcxovrobT, magram ar ganvicdideT am siyvaruls manam, sanam esa Tu is ubedureba
ar gvaCvenebs Cveni damokidebulebis mTel siRrmes. Aadamianma SeiZleba mTeli cxov-
rebis manZilze ar icodes, rogor Zlier uyvars samSoblo, vidre misgan xangrZlivi
ganSorebis SemTxveva ar gamoavlens masSi am siyvarulis mTel Zalas”.
zneobrivi grZnobebi SeiZleba iyos dadebiTi an uaryofiTi. erTi da igive
grZnoba erT SemTxvevaSi dadebiTia, meore SemTxvevaSi ki uaryofiTi. magaliTad,
sixaruli dadebiTi zneobrivi grZnobaa, roca igi gamowveulia sakuTari Tu axlo-
beli adamianis warmatebiT, magram Tu igi gamowveulia viRacis warumateblobiT,
maSin aseTi grZnoba uzneo da dasagmobia. TviT siyvarulic ki, romelic daukiTxa-
vad modis da midis uzneobad iTvleba, Tu igi arsebobs asakiT Seuferebel an
dasojaxebel da daojaxebul adamianebs Soris. yovelive es mxedvelobaSi unda
miiRos maswavlebelma bavSvebSi zneobrivi grZnobebis gamomuSavebis dros. Ees exeba
gansakuTrebiT dawyebiTi klasebis maswavleblebs, radgan grZnobaTa Camoyalibeba
ZiriTad umcros saskolo asakSi xdeba.
 zneobriv grZnobaTa Camoyalibebis saqmeSi did rols asrulebs aseve socia-
luri garemo, romelSic uxdeba bavSvs cxovreba. maT Soris upirvelesia ojaxi,
sadac izrdeba da drois umetes nawils atarebs bavSvi. aq eyreba safuZveli bavSvis
iseT zneobriv grZnobebs, rogoricaa: yuradReba, gulisxmiereba, TanagrZnoba, Tava-
zianoba, Tavmdabloba, sibraluli, sircxvili, amxanagoba, megobroba, Sromisa Tu
adamianebis siyvaruli da sxva, rasac ganapirobebs ojaxSi Seqmnili moralur-fsi-
qologiuri klimati. Tu mSoblebi arian erTmaneTisa da sxvebis mimarT yuradRebi-
ani da gulisxmierebi, Svilebic aseTive iqnebian, da Tu ojaxSi adgili aqvs Wori-
kanobas, ambis mitan-motanas, cxadia, bavSvebSic es Tvisebebi ganviTardeba, radgan
bavSvis aRzrdaSi gadamwyveti roli eniWeba mSoblebis pirad magaliTs, maTi Ta-
nacxovrebis wess. mSoblebi yovelnairad unda cdilobdnen bavSvebSi dadebiTi zne-
obrivi grZnobebis gamomuSavebas, magram, samwuxarod, dRevandeli mZime ekonomikuri
viTarebis pirobebSi, roca ojaxis winaSe Tavs iCens aTasgvari problema, isini
saamisod ver iclian.
analogiuri mdgomareobaa skolaSic _ maswavlebelTa Sromis dabali anazRau-
reba, cudi sayofacxovrebo pirobebi, gadatvirTuli programebi da sxva qmnis da-
Zabul viTarebas, moswavleebisaTvis ki aucilebelia gonebrivi Sromisagan gantvir-
Tva, garToba-dasveneba. saamisod skolebSi dReisaTvis TiTqmis araferi keTdeba.
moswavleebSi zneobrivi Gnormebis Camoyalibebis ZiriTadi gzaa sagakveTilo
procesi. marTalia, saSualo skolis yvela disciplinas ar gaaCnia erTnairi aR-
mzrdelobiTi muxti, magram iseTi sagani, romelsac sruliad ar hqondes zneobrivi
mniSvneloba, ar arsebobs.Aam saqmeSi dawyebiT klasebSi warmatebiT gamoiyeneba de-
daenis, xolo maRal klasebSi literaturis gakveTilebi. i.gogebaSvilis saxel-
mZRvaneloebSi yuradRebaa gamaxvilebuli yvela keTil grZnobaze. amasTan, didi
pedagogi ar iviwyebs adamianebSi uzneobis gamovlinebebsac da gmobs maTSi jer
kidev SemorCenil iseT mankier Tvisebebs, rogoricaa: egoizmi, sixarbe, sizarmace,
usaqmuroba, sicrue, upasuxismgebloba, unebisyofoba da sxva.
yvela keTili grZnoba, romelsac safuZveli eyreba ojaxsa da dawyebiT kla-
sebSi, unda gaRrmavdes da ganviTardes maRal klasebSi. saamisod warmatebiT unda
iqnas gamoyenebuli rogorc sagakveTilo, ise klasgareSe da skolisgareSe aR-
mzrdelobiTi muSaoba, rac moiTxovs skolis yvela muSakis erTian, SeTanxmebul
moqmedebas.
3. zneobrivi qcevis Cvevebis Camoyalibeba. pirovnebis zneobrivi qcevisaTvis
marto zneobrivi Segneba da grZnobebi araa sakmarisi. amaTTan erTad, saWiroa Seg-
nebisa da qcevis, Teoriisa da praqtikis erTianoba. aRzrda nayofieria maSin, roca
codna gadaiqceva rwmenad, zneobriv grZnobad, praqtikuli saqmianobis wamaqezebel
motivad da qcevaSi codnis gamosaxatavad.
zneobrivi qcevis sistematuri Sesrulebis Sedegad moswavleebs uyalibdebaT
zneobrivi Cvevebi, rac droTa ganmavlobaSi Cveulebad eqcevaT, Cveuleba ki, ro-
gorc ityvian, rjulze umtkicesia. igi adamians Sinagan moTxovnilebad aqvs gadaq-
ceuli.
zneobrivi qceva Sesabamisi Segnebisa da grZnobis praqtikuli gamovlinebaa,
romelic gviCvenebs pirovnebis moralur saxes. Cveva SeiZleba iyos dadebiTic da
uaryofiTic, yoveli maswavleblis valia moswavleebSi dadebiTi Cvevebis ganviTa-
reba da uaryofiTis aRmofxvra. magram CveulebaSi gadazrdili Cvevebis aRmofxvra
arc ise advilia, radgan mas Rrmad aqvs gadgmuli fesvebi adamianSi.
Cveuleba aris avtomatizebuli, gaucnobierebeli moqmedeba. igi gansazRvravs
pirovnebis mimarTulebas, misi aqtivobis xarisxs. pirovnebis zneobriv srulyofas-
Tan maSin gvaqvs saqme, roca igi asrulebs sazogadoebrivad Rirebul saqmes miTi-
Tebis, davalebis gareSe, sakuTari sindisiT. aseTi adamiani zneobrivad iqceva ma-
Sinac ki, roca mas aravin uTvalTvalebs, amasTan, darwmunebulia, rom mis zneobriv
saqciels veravin gaigebs, verc am saqcielis Cadenis momentSi da verc Semdgom.
aseTi sibrtyiT aqvs ganxiluli es sakiTxi iakob gogebaSvils: ,,maswavlebli-
saTvis kontroli ras miqvian, kontroli sakuTari sindisi unda iyos”, _ werda igi.

zneobrivi zneobrivi zneobrivi

Segneba grZnoba qceva
1 2 3
 ზნეობრივი გრძნობა

ზნეობრივი შეგნება

ზნეობრივი
ქცევა

A
zneobrivi aRzrdis mizania pirovnebaSi piradi da sazogadoebrivi
interesebis harmoniuli Serwyma.
zneobrivi aRzrdis procesi sam dones gaivlis: 1) egoisturi done-
pirovnebaSi piradi interesebi sazogadoebriv interesebze maRla dgas da
pirovneba xelmZRvanelobs principiT: minda, msurs. 2) gmiruli done –
pirovnebaSi sazogadoebrivi interesebi pirad interesebze maRla dgas.
pirovneba xelmZRvanelobs principiT: saWiroa, aucilebelia, 3) normaluri
done-pirovnebaSi harmoniulad aris Serwymuli piradi da sazogado interesebi.
sazogadoebrivi interesebi ar ugulvebelyofs pirovnebis pirad interesebs.
aRzrdam orientacia mesame-normalur doneze unda aiRos, radgan yvela
aRsazrdelisagan gmirebis Camoyalibeba aRzrdiT SeuZlebelia. gmiroba
pirovnebis Tandayolili Tvisebaa.
sagakveTilo procesSi, zneobrivi Rirebulebebis formirebis mizniT
mSobliuri literaturis, saqarTvelos istoriis, geografiis da sxva
gakveTilebze SieZleba gamoviyenoT specialuri kiTxva-davalebebi, romelTac
problemuri, SemoqmedebiTi da SefasebiTi xasiaTi eqnebaT.
kiTxva-davalebebis meSveobiT SeiZleba Semdegi aRmzrdelobiTi efeqtebi
aRvZraT: 1) moviyvanoT moZraobaSi moswavlis emociuri samyaro, gamoviwvioT
masSi sxvadasxva grZnoba - wyena, sixaruli, sevda, aRSfoTeba da sxva. 2)
CamovuyaliboT aRsazrdels swori zneobrivi Sefasebebi, msjelba. 3)
mravalxmriv ganvixiloT zneobrivi Rirebulebebi da mivceT Sesabamisi
Sefaseba. 4) xeli SevuwyoT adekvaturi TviTSefasebis formirebas.
AMOUAAkiTxvebi SesaZloa davajgufoT zneobrivi codnis, zneobrivi grZnobebisa
da zneobrivi qcevis aspeqtebis mixedviT.
Ppirveli - kiTxvebi, romlebic Seexeba TemaSi dasaxelebul pirTa
RirebulebaTa gancobierebas;
Mmeore - kiTxvebi, romelTa meSveobiT SeiZleba arCevanis gakeTeba.
Mmesame - kiTxvebi, romlebic mimarTulia qcevaTa gamovlenaze da moqmedebisken
mowodebaze.
moviyvanoT gakveTilis nimuSi saqarTvelos istoriaSi Temaze ,,qarTveli
xalxis brZola yizilbaSebis winaaRmded me-17 saukuneSi”.
aRniSnuli masala saSualebas iZleva moswavleebma Rrmad gaacnobieron
iseTi zneobrivi Rirebulebebi, rogoricaa: patriotizmi, pasuxismgebloba,
mimtevebloba, erTguleba, movaleoba.
1. zneobrivi codnis aspeqti - iTvaliswinebs rogorc masalaSi mocemul
pirTa, ise moswavleebis Rirebulebebis gacnobierebas.
kiTxvebi: 1) vin iyvnen marabdis brZolis monawileni? 2) ratom damarcxdnen
qarTvelebi marabdaSi? 3) riTi dagainteresaT g. saakaZis pirovnebam? 4) misi
xasiaTis ra Tvisebebia TqvenTvis misaRebi da ratom? 5) rogori jari unda
hyavdes saxelmwifos, rom omi moigos? 6) rogoria dRes saqarTvelos jari? 7)
rogor pirovnebebs CaricxavdiT Tqven samxedro armiaSi da ratom?
2. zneobrivi grZnobis aspeqti – daeTmoba Tavisufali arCevanis gakeTebas.
kiTxvebi: 1) vis adgilze yofna iqneboda TqvenTvis yvelaze Zneli am
istoriul epoqaSi? 2) ra grZnobebi gagiCndaT qarTveli gmirebis mimarT? 3)
gaswiravdiT Tu ara sakuTari Svilis sicocxles samSoblosaTvis? 4) Tqveni
azriT, rogori politika unda gaetarebina Teimuraz mefes, raTa Sida
dapirispirebebi qveyanaSi ar yofiliyo?
3. zneobrivi qcevis aspeqti – daeTmoba mowodebas zneobrivi
gadawyvetilebis Sesabamisad moqmedebisaken.
kiTxvebi: 1) eris winamZRoli rom iyo rogor warmarTavdi saxelmwifo
politikas? 2) rogor moiqceodi Sah abasis tyveobaSi rom moxvedriliyavi
qeTevan dedoflis msgavsad? 3) ra azris xarT dasjaze? 4) Tqvenze rom iyos
damokidebuli sikvdiliT dasjis SemoReba\gauqmebis sakiTxi, rogor
gadawyvetilebas miiRebdiT? (skolaSi aRmzrdelobiTi muSaobis aqtualuri
problemebi. gv. 140)
 yovelive aRniSnulis gaTvaliswinebiT mniSvnelovania davaskvnaT, rom
mTavaria ara mxolod zneobrivi grZnibebis aRzrda, aramed misaReb qcevasTan
daaxloeba.

Aadamianis qcevis erT-erTi sazogadoebrivad umniSvnelovanesi motivia

movaleoba. igi arsebiTad gansxvavdeba sxva motivebisagan da adamianurobis
erT-erT specifikas ganapirobebs. Mmovaleoba mxoloddamxolod
TviTcnobierebis mqone subieqts – pirovnebas SeiZleba axasiaTebdes. Ee.i.
movaleoba, rogorc qcevis motivi, pirovnebis ganviTarebis maRal doneze
yalibdeba.
movaleobis Segneba mxolod socialur safuZvlebzea aRmocenebuli,
socialuri moTxovnilebebiTaa ganpirobebuli. amasTan igi Tavadac
ganapirobebs socialur urTierTobebs. Uuamisod sazogadoebrivi
urTierTobani warmoudgenelia.
sazogadoeba ar arsebobs TanamSromlobis gareSe rogor mcire an did
socialur jgufTanac ar unda gvqondes saqme. TanamSromlobis aucileblobis
Segneba umcrosi asakidanve uyalibdeba adamians, ukve maSin, rodesac igi pirvel
koleqtiur, jgufur TamaSSi Caebmeba. TanamSromlobis aucileblobis Segneba
warmoSobs urTierTdaxmarebis Sinagan miswrafebas, sxvaTa mimarT
pasuxismgeblobas, radgan TanamSromloba ar Sedgeba, Tu sakuTari survilebi
da interesebi sxvaTa survilebsa da interesebs ar SeuTanxmda.
Aadamianis adamianuroba swored sxvebze Segnebuli zrunviT gamoixateba.
rodesac adamiani grZobs pasuxismgeblobas sxvisi nebis winaSe, sazogadoebis
winaSe, swored es aris movaleoba. Mmovaleobis grZnoba aqcevs adamians
socialur arsebad, sazogadoebriv subieqtad.
sabolood SeiZleba davaskvnaT, rom movaleoba aris sxvisi nebis,
sazogadoebis moTxovnis, tradiciisa an idealisadmi sakuTari nebis
daqvemdebarebis aucileblobis Segneba.
rogorc zemoT aRiniSna, zneobrivi aRzrdis mTavari kera skolaa. am saqmeSi
gadamwyvet rols asrulebs pedagogi. igi unda iTvaliswinebdes aRsazrdelTa asa-
kobriv, sqesobriv da individualur Taviseburebebs da moxerxebulad iyenebdes
aRzrdis nacad meTodebs. winaaRmdeg SemTxvevaSi dasaxuli miznis miRweva SeuZle-
beli

patriotizmisa da internacionalizmis
cneba
 sityva `patriotizmi~ warmosdgeba berZnuli sityvisagan patris, rac samSoblos,
mamuls niSnavs. patrioti ki im adamians ewodeba, visac TavdaviwyebiT uyvars Tavisi
samSoblo, misi warsuli, awmyo da momavali, vinc aqtiur monawileobas iRebs misi
keTildReobisa da damoukidevblobisaTvis brZolaSi, misi sulieri da materialu-
ri kulturis ganviTarebaSi, vinc ufrTxildeba saxalxo dovlaTs, sazogadoebriv
sakuTrebas da uangarod emsaxureba erisa da qveynis saqmes.
patriotizmi uwmindesi da ukeTilSobilesi grZnobaa, romelsac, SeiZleba iT-
qvas, veraviTari sxva grZnoba ver Seedreba. iakob gogebaSvili werda: `ara gvgonia
visTvisme ucnobi iyos is azri, rom mamulis siyvaruli, mxurvale erovnuli grZno-
ba, aris upirvelesi Tanxa qveynis bednierebisaTvis... amitomac iTxovs igi sazoga-
doebisagan da calke pirisagan iseTsave erTguls zrunvas da movlas, rogorc
kargis Svilis aRzrda ded-mamisagan~.
am sakiTxze analogiuri Sexedulebisaa i.gogebaSvilis Tanamedrove mwerali
da sazogado moRvawe aleqsandre yifSiZe (froneli). 1914 wels igi werda: `siyva-
ruls, nametnavad samSoblosas, zrda da loliavoba unda... xelSeuwyoblad ise
Caqreba, rogorc wyaldasxmuli cecxli~.
Cveni didi winaprebis es mosazreba saocrad Tanamedrovea da exmaureba Cvens
dRevandel problemebs, radgan, rogorc gasuli saukunis dasawyisSi, ise dResac,
arian iseTi vai-qarTvelebi, romlebic moiTxoven samSoblosa da erovnebis gauqme-
bas da msoflios saerTo ojaxSi gaerTianebas.
patriotizms sayovelTao, sazogadoebrivi xasiaTi aqvs, magram mas TiToeuli
xalxis cxovrebis pirobebisa da ganviTarebis istoriuli gzis Sesabamisad speci-
fikuri, erovnuli niSnebic gaaCnia. da es arcaa gasakviri, radgan SeuZlebelia
moinaxos msoflioSi Tundac ori iseTi eri, romelsac zustad erTnairi gza gaev-
los. amave dros, patriotizms aqvs msgavsi, yvela xalxisaTvis saerTo, zogadsaka-
cobrio niSnebi. uwinares yovlisa, esaa siyvaruli da Tavdadeba samSoblosaTvis.
magram patriotizmSi marto mamulis, im adgilis siyvaruli rodi igulisxmeba,
sadac Cven davibadeT, fexi avidgiT da vcxovrobT, aramed, farTo gagebiT, patrio-
tizmi, samSoblosTan erTad, mSobeli xalxis, misi zne-Cveulebebis, adaT-wesebis,
tradiciebis siyvarulsac gulisxmobs.
`samSoblo gana marto lamazi mTebia?! _ ara! samSoblo, upirveles yovlisa, is
aris, vinc es mTa da bari, miwa da wyali sisxliT da ofliT, brZoliT da SromiT
saukuneTa ufskrulidan ze amoswia, wviTa da dagviT mecxramete saukunis mijnamde
moitana, Semdeg, mTel saukunes xalxTa sapyrobileebSi myofma ar dakarga ena da
Cveva... gamohglija Cveni qveyana siRatakes, SimSils, umecrebas... e.i. saqarTvelo,
Cveni samSoblo, upirvelesad yovlisa, Cveni xalxia _ keTilsindisieri, mSromeli
adamianebi, romelnic yvela Tavis adgilze, yvela Tavisi SesaZleblobis mixedviT,
agurs agurze alageben, sve-sveze gaaqvT, sityvas sityvaze abamen da aSeneben Cvens
sazogado Senobas~(ვახტანგ ბოჭორიშვილი).
ai, am kuTxiTa da gagebiT unda vaswavloT Cvens mozard Taobas samSoblos
siyvaruli.
WeSmariti patriotisaTvis ucxoa kosmopolitizmi, samSoblosadmi, erovnuli
TviTmyofadobisa da kulturisadmi gulgrili damokidebuleba. masSi maRal done-
ze dgas erovnuli siamayis grZnoba. misTvis ucxoa aseve kuTxurobis, nacionaliz-
misa da Sovinizmis calkeuli gamovlinebani.
patriotizmis erT-erTi ZiriTadi damaxasiaTebeli niSania misi xalxuri, inter-
nacionaluri xasiaTi. `Zlieri siyvaruli samSoblosi, _ werda i. gogebaSvili, _
hbadavs Zliers siyvaruls kacobriobisas~. aqedan gamomdinare, skola mowodebulia
aRzardos ara viwro, nacionaluri interesebiT Semofargluli axalgazrdoba, ara-
med iseTi momavali Taoba, romelsac, Tavis samSoblosa da xalxTan erTad, eyvareba
msoflios yvela xalxi, vinaidan ar SeiZleba iyo WeSmariti patrioti, Tu ar giy-
vars, pativs ar scem da ar afaseb sxva erovnebis adamians.
internacionalizmis Taviseburi gageba mogvca Cvenma sasiqadulo mweralma no-
dar dumbaZem:
`xandaxan unda dagaviwydes, rom es kaci qurTia, somexia, azerbaijanelia, ebra-
elia, rusia, afxazia, osi Tu mesopotamieli, werda igi... mTavaria, Sinaganad gax-
sovdes, rom Sen ki xar qarTveli, magram is meore kaci Zmaa Seni, aranakleb
amayobs sakuTari erovnebiT da advili SesaZlebelia Senze meti Rirsebac hqondes.
ase mesmis me internacionalizmi~.
`saqarTvelos respublikaSi, _ naTqvamia `ganaTlebis reformis saxelmwifo
programaSi~, _ qarTvelebTan erTad saqarTvelos WeSmarit moqalaqeebad unda iz-
rdebodnen aq mcxovrebi sxva erovnebis axalgazrdebic~.
isini pativs unda scemdnen qarTveli xalxis enas, mis kulturasa da istorias.
ganaTlebis, skolis erovnuloba am mimarTulebiT muSaobasac gulisxmobs.

patriotizmisa da internacionalizmis aRzrdis

gzebi da saSualebani
 patriotizmisa da internacionalizmis aRzrdas, iseve rogorc zogadad aR-
zrdas, safuZveli eyreba ojaxSi. igi saTaves iRebs dedis kalTidan da dakavSire-
bulia im kuTxis, im mxaris siyvarulTan, sadac daibada da Tavisi siyrmis wlebi
gaatara adamianma. Semdgom es grZnoba kidev ufro izrdeba da Zlierdeba. rogorc
patara nakaduli SeiZleba wyaluxv mdinared iqces, ise adamianSi dedis tkbil
nanasTan erTad Sesisxlxorcebuli es grZnoba SeiZleba gadaiqces patriotizmis
WeSmarit grZnobad, Tu saamisod droze izruneben mSoblebi.
magram, miuxedavad amisa, moswavleTa patriotul-internacionalur aRzrdaSi,
rogorc gamocdilebam gviCvena, wamyvan rols mainc skola asrulebs. mozard Tao-
baSi samSoblosadmi Tavdadebis, mSobeli xalxisadmi erTgulebis, mTeli mxofli-
os xalxebisadmi mxardaWerisa da WeSmariti solidarobis grZnobis gamomuSaveba
zogadsaganmanaTleblo skolis erT-erTi ZiriTadi amocanaa. am amocanis gadawyveta
dakavSirebulia pirovnebis formirebis mTlian procesTan. misi ganxorcieleba Se-
uZlebelia adamianSi humanizmis, Sromismoyvareobis, koleqtivizmis, Segnebuli dis-
ciplinis, nebisyofisa da xasiaTis simtkicis, gambedaobisa da siamayis grZnobis
aRzrdis gareSe. am saqmeSi ki gadamwyveti roli saswavlo process, sagakveTilo
muSaobas eniWeba. skolaSi ar iswavleba TiTqmis arc erTi sagani, romelsac ar
SeeZlos moswavleTa patriotul-internacionaluri aRzrda, magram am mxriv yvela-
ze did rols mainc sazogadoebrivi mecnierebebi (istoria, ena, literatura da
sxva) asruleben.
saqarTvelos istoriis gakveTilebze moswavleebi ecnobian Cveni qveynis gmi-
rul warsuls, imas, Tu rogori TavdadebiT, sakuTari sicocxlis fasad icavdnen
Cveni winaprebi saukuneebis manZilze TavianT miwa-wyals ucxoeli urdoebisagan.
`ar SeiZleba moiZebnos msoflioSi iseTi meore mxare, _ wers akademikosi n. berZe-
niSvili, _ romelsac amdeni Semoseva, dapyroba, dataceba ganecados, ramdenic sa-
qarTvelom Tavisi istoriis manZilze ganicada~. miuxedavad amisa, igi feniqsisebu-
rad yovelTvis axerxebda fexze wamodgomas da mtrisTvis sakadrisi pasuxis gace-
mas. giorgi saakaZe da erekle meore, beri Tevdore da dimitri Tavdadebuli, cotne
dadiani da qeTevan wamebuli, samasi aragveli da cxra Zma xerxeuliZe Tu samSob-
losaTvis Tavdadebuli sxva moRvaweni is adamianebi arian, romelTa magaliTebze
izrdebodnen da kvlavac aRizrdebian momavali Taobebi.
patriotizmis sidiade, misi Zala da Zliereba yvelaze metad gamovlinda did
samamulo omSi. samSoblos siyvarulis sakurTxevelze mitanilma msxverplma, mi-
lionobiT Wabukisa da qaliSvilis gmirobam uzrunvelyves faSist okupantebze ga-
marjveba.
 didi samamulo omis istoriaSi oqros asoebiT aris Cawerili SoTa gamcemli-
Zis, zoia ruxaZis, aleqsandre wurwumias, WiWiko bendelianis, israfil jinWaraZis,
meliton qanTarias da sxvaTa didebis SaravandediT mosili saxelebi. maTi cxov-
rebis brwyinvale magaliTebis ubralo xsenebac ki aRafrTovanebs Cvens moswavle
axalgazrdobas samSoblos siyvarulis WeSmariti grZnobiT.
roca mozardebs Cveni samSoblos istoriis Sesaxeb vesaubrebiT, maTi yuradRe-
ba unda mivapyroT imazec, rom, Znelbedobis miuxedavad, qarTvelma xalxma warsuli
didebis imdeni xelTuqmneli Zegli, cixesimagre, taZari Tu sxva Seqmna, rom saqar-
Tvelo muzeums daamsgavsa. es uZvelesi kulturuli faseulobani amSveneben ara
marto Cvens, aramed kacobriobis materialur da sulier saganZurs. amis naTeli
magaliTia cnobili ingliseli mwerlis jeims oldrijis sityvebi: `didebulia,
didebuli Tqveni varZia. me bevri qveyana minaxavs, magram amisTana saocrebas ar
Sevxvedrivar. neta ra xelma gamokveTa es gamoqvabuli, ra funjma moxata es fres-
kebi~.
analogiuri magaliTebis moyvana mravlad SeiZleba. maTi gacnoba mozardebs
STaagonebs samSoblos usazRvro siyvaruls da misTvis Tavdadebis Rrma grZnobas.
moswavleTa patriotul aRzrdaSi did rols asrulebs aseve mSobliuri ena.
qarTuli ena ki, i. gogebaSvilis sityvebiT rom vTqvaT, `iseTive mravalferovani
da mdidaria, rogoric aris Cveni eris istoria da warsuli cxovreba~.
dedaenis rolisa da mniSvnelobis sakiTxSi i.gogebaSvili mTlianad iziarebs
didi rusi pedagogis k. d. uSinskis Sexedulebebs, romelic werda: `enaSi saxierdeba
mTeli xalxi da mTeli misi samSoblo, masSi... aisaxeba samSoblos ca, misi haeri,
fizikuri movlenebi, misi hava, misi velebi, mTebi da xeobebi... magram xalxis enis
naTel da gamWirvale siRrmeSi airekleba ara marto buneba samSoblo qveynisa,
aramed xalxis sulieri cxovrebis mTeli istoriac~.
mSobliur enasTan erTad, moswavleebi ecnobian enis istoriasac da kanonieri
siamayis grZnobiT ivsebian imis gamo, rom msoflioSi arsebul 14 damwerlobaTa
Soris erT-erTi uZvelesi da originaluria qarTuli damwerloba, romelzec jer
kidev mexuTe saukunemde iqmneboda da kvlavac iqmneba ara erTi da ori msoflio
mniSvnelobis nawarmoebi.
ar arsebobs sityva, romelic qarTulad ar gamoiTqvas. amasTan, qarTuli enis
upiratesoba isicaa, rom am enaze dawerili satyva advilad wasakiTxia, ise ikiTxeba,
rogorc iwereba. Aamitomac ambobs ilia WavWavaZe: `Cvens enas iseTi gansakuTrebuli
Tviseba aqvs, romelsac bevri sxva warmatebuli enebi Senatrian~.
 ucxo enebis swavlebis procesSi moswavleebi ecnobian am enaze molaparake
xalxTa yofa-cxovrebas, maT zne-Cveulebebs, rac xels uwyobs mozardebSi sxva
erovnebis xalxebisadmi siyvarulisa da maTdami samarTlian saqmeSi mxardaWeris
WeSmariti grZnobis ganviTarebas.
mSobliuri literaturis gakveTilebze moswavleebi safuZvlianad swavloben
saqveynod cnobili qarTveli mwerlebis SoTa rusTavelis, d. guramiSvilis, n. ba-
raTaSvilis, i. WavWavaZis, a. wereTlis, vaJa-fSavelas, g. tabiZisa da sxvaTa brwyin-
vale nawarmoebebs, romlebic aRZraven maTSi erovnuli siamayisa da mSobliuri
qveynis usazRvro siyvarulis grZnobebs. aqve igeben isini, rom `rogorc ufali,
samSobloc erTia qveyanazeda~ da mas, iseve rogorc sakuTar dedas, movla-patro-
noba da gafrTxileba sWirdeba, rom `samSoblo... ar gaicvlebis sxvazeda~.
moswavleTa internacionalizmis suliskveTebiT aRzrdis saqmeSi didi mniSvne-
loba aqvs dasaxelebuli da sxva mwerlebis nawarmoebTa Seswavlas. marto SoTa
rusTavelis `vefxistyaosani~ rad Rirs! geniosma poetma xelTuqmneli Zegli daud-
ga xalxTa Soris urTierTgagebas, Zmobasa da megobrobas. didma mgosanma naTlad
gviCvena sxvadasxva erovnebis adamianTa Soris megobrobisa da siyvarulis is cxo-
velmyofeli, mZleTamZle Zala, romelic amsxvrevs da anadgurebs yovelgvar zRu-
desa da winaaRmdegobas.
literaturis gakveTilebze ufrosklaselebs SeiZleba vawerinoT Txzulebebi
Temebze: `rad miyvars Cemi samSoblo~, `riT iwyeba samSoblo~ da sxv. am Temaze
muSaobisas moswavleebma unda gamoxaton TavianTi damokidebuleba samSoblosadmi.
maswavlebelma yvela Rone unda ixmaros, raTa bavSvisaTvis Zvirfasi gaxados
yovelive is, rac cecxliTa da maxviliT, wviT, ofliTa da dagviTaa mopovebuli
mama-papaTa mier. yoveli mozardi, Wabuki Tu qaliSvili kargad unda Caufiqrdes
Tavis saqciels, unda gaerkves imaSi, Tu `visi gorisaa~, rogori saxelovani warsu-
lis memkvidrea igi. maTTvis zneobriv idealad unda iqcnen is adamianebi, romlebmac
TavianTi bedniereba samSoblos keTildReobisaTvis brZolaSi poves.
moswavleTa patriotul aRzrdaSi aranaklebi roli eniWeba geografiis swav-
lebas. am sagnis gakveTilebze bavSvebi ecnobian TavianTi soflis, raionis, qalaqis,
olqis, mxarisa da mTeli respublikis ulamazes adgilebs: mis mineralur wylebs,
wyaluxv mdinareebs, mquxare CanCqerebs, mudmivi TovliT dafarul mTebs, yvavile-
biT moqargul vel-mindvrebs, wiaRiseul simdidreebs, warmtac kurortebsa da gi-
gantur hidroeleqtrosadgurebs, sarwyav arxebsa da qarsacav zolebs.
 biologiisa da zoologiis gakveTilebze moswavleebi ecnobian saqarTvelos
mcenareTa da cxovelTa samyaros, mis mdidar florasa da faunas, rac aRZravs
maTSi erovnuli siamayisa da samSoblos siyvarulis uwmindes grZnobas.
moswavleTa patriotul-internacionalur aRzrdaSi, sagakveTilo procesTan
erTad, warmatebiT SeiZleba iqnas gamoyenebuli klasgareSe da skolisgareSe muSa-
oba, kerZod, am muSaobis iseTi formebi, rogoricaa: saubrebi, leqcia-moxsenebebi,
Jurnal-gazeTebis xmamaRali kiTxva, disputebi, konferenciebi, dila-saRamoebi, wig-
nebisa da speqtaklebis ganxilva, turistuli laSqrobebi, eqskursiebi, Sexvedrebi
mowinave adamianebTan da sxva.
saubrebi da leqcia-moxsenebebi SeiZleba Catardes Semdeg Temebze: `samSoblo,
dedis ZuZui, ar gaicvlebis sxvazeda~, `maT asaxeles samSoblo~, `rad gviyvars
Cveni samSoblo~, `aravin da araferi araa daviwyebuli~, `rac daviwyebiT ar ibin-
deba~, `vin moyvaresa ar eZebs, igi Tavisa mteria~, `megobrobam ar icis sazRvrebi~
da a.S.
bavSvebs unda vesaubroT mSobliuri soflis, raionis, qalaqis, respublikisa
Tu mxaris umSvenieresi bunebis, wyaluxvi mdinareebisa da Tvaluwvdeneli zRvebis,
qalaqebisa da kurortebis, bunebrivi simdidreebisa da, rac mTavaria, Cveni erisa
da misi gmiruli warsulis Sesaxeb. yovelive es gamoiwvevs mozardebSi Tavisi kuT-
xisa da xalxis siyvaruls, Caunergavs maT erovnuli siamayis grZnobas.
moswavleebSi patriotizmisa da erovnuli grZnobebis aRzrdis erT-erTi sau-
keTeso saSualebaa aseve samxareTmcodneo laSqrobebisa da eqskursiebis mowyoba
_ samrewvelo qalaqebis, metalurgiuli, manqanaTsaSeni, safeiqro, qimiuri da sxva
fabrika-qarxnebis, didi eleqtrosadgurebis, sarwyavi arxebis, auzebis daTvalie-
reba, kabinet-laboratoriebisaTvis eqsponatebis Segroveba da naxulis irgvliv
msjeloba. yovelive es saSualebas iZleva Rrmad gavacnoT moswavleebs Cveni qveynis
buneba da eTnografia, meurneoba, kultura da
moswavleTa patriotul-internacionalur aRzrdaSi yvelaze metad mainc mos-
wavleTa sazogadoebrivad sasargeblo SromaSi aqtiuri monawileoba asrulebs,
rogoricaa: mSobliuri skolis keTilmowyoba, ezos, quCis, qalaqis, soflis gamwva-
neba-galamazeba, bunebis dacvis RonisZiebebSi monawileoba, gamoCenil adamianTa
saflavebis movla-patronoba, istoriuli Zeglebis dacva da sxva. yovelive am gziT
unda davarwmunoT moswavleebi, rom patriotisaTvis marto rwmena da grZnobebi
araa sakmarisi, aramed saWiroa maTi Sesabamisi moqmedeba, sityvis saqmed qceva. ar
SeiZleba, magaliTad, amayobde Seni mSobliuri qveynis lamazi mTa-veliT, sityviT
qadagebde samSoblos siyvaruls da arafers akeTebde misi saxelis gandidebisaT-
vis. namdvili patrioti mxolod is aris, vinc yamirs texs, folads adnobs, nergebs
axarebs, xnavs da Tesavs, qmnis materialur da sulier dovlaTs.
moswavleebi unda davarwmunoT imaSi, rom maTi upirvelesi movaleobaa kargad
swavla, rom gmiroba marto brZolis velze ki ar iWedeba, aramed mSvidobian Se-
moqmedebiT SromaSic. moswavlisaTvis ki kargi swavlac gmirobaa, Tu igi Semdgom
Tavis codnas samSoblos sakeTildReod gamoiyenebs.
zemoT dasaxelebuli da sxva analogiuri RonisZiebebiT mozardebs naTlad
unda davanaxoT xalxTa Soris megobrobis udidesi sasicocxlo mniSvneloba da
sikeTe, SevayvaroT Cveni xalxi, misi sabrZolo da SromiTi tradiciebi, rac esoden
sWirdeba dRevandel daSlil da daqucmacebul saqarTvelos. mxolod am gziT Sev-
ZlebT Cveni diadi samSoblos saimedo farisa da maxvilis gamoWedvas, iseTi moma-
vali Taobis aRzrdas, romelsac `...mTlad dakargulad miaCnia yoveli wami, rome-
lic ar mouxmarnia mamulis zrunvisaTvis, visac edagvis guli mamulis tanjviTa,
uxaris misi lxeniTa, vinc bednieria mis bednierebiT, ubeduria misi ubedurebiT,
da vinc mzad aris RimiliT Seswiros mas Tavisi sicocxle~ (i. gogebaSvili)
 თემა 7
(სილაბუსში თემა 10)

ფიზიკური აღზრდის პედაგოგიური საშუალებები

1. ფიზიკური აღზრდის როლი პიროვნების ფორმირებაში;

2. ფიზიკური აღზრდის სისტემის ძირითადი კომპონენტები:
3. ფიზიკური აღზრდის პედაგოგიური საშუალებები;
კაცობრიობის ისტორიაში დასაბამიდან დღემდე აღზრდის უმაღლეს იდეალად
სხეულისა და სულის ჰარმონიული სრულყოფა ითვლება. ბიბლიური დებულება “ჯანსაღი
სული ჯანსაღ სხეულში” დღესაც ინარჩუნებს თავის აქტუალობას.
ღვთითნაბადი ადამიანის სხეულის სილამაზე და მშვენიერება მუდამ წარმოადგენდა
ხელოვანთა მუზის წყაროს, რასაც მოწმობს ხელოვნების ის შედევრები _ ზოგადკაცობრიულ _
განზოგადოებული მხატვრული რეალობა ადამიანის სხეულის რეალური სილამაზისა.
როგორიცაა: ლაოქარესის ქანდაკება ,,აპოლონ ბელვედერელი,” პრაქსიტელის ,,აფროდიტე”,
მიქელანჯელოს 4..20 მეტრიანი მარმალილოს ქანდაკება ,,დავითი,” ბოტიჩელის ნახატი
,,ვენერას დაბადება”, ტიციანის ,,ვენერა ურბინოელი, ,,ჯორჯონეს ,,ვენერა”, რუბენსის ,,ვენერა
და ადონისი” და ა. შ.
პედაგოგიკის კლასიკოსები განსაკუთრებულ ყურადღებას უთმობდნენ ფიზიკურ
აღზრდას.
ჟან-ჟაკ რუსო აღზრდის უპირველეს ამოცანად თვლიდა ფიზიკურ აღზრდას, ბავშვის
ფიზიკურ სიჯანსაღეს, სხეულის ჰარმონიულ განვითარებას, სიძნელის გადალახვის უნარს.
განსაკუთრებულ უპირატესობას ფიზიკური აღზრდის სპარტანულ მეთოდს ანიჭებდა. მისი
აზრით, ბავშვმა იმთავითვე უნდა განიცადოს ცხოვრების სიმწარე, რომ დიდობისას
წინააღმდეგობები ადვილად დაძლიოს. ,,არც საბავშვო _ წერს რუსო _ ქუდი, არც ბორბლებიანი
კალათი, არც ეტლი, არც მაშველი ღვედები. მე არათუ ვეცდები დავიცვა ემილი დაცემისაგან,
არამედ, პირიქით, ძალიან უკმაყოფილო ვიქნები, თუ მას არასოდეს ეტკინება რამე, თუ ისე
გაიზრდება, რომ არ ეცოდინება რა არის ტკივილი და ტანჯვა” (“ემილი ანუ აღზრდის შესახებ”).
 ფიზიკური აღზრდის პესტალოცისეული კონცეფცია გულისხმობს ბავშვის ფიზიკური
თვისებების ერთდროულად, ჰარმონიულად განვითარებისათვის აუცილებელი პირობების
გათვალისწინებას. ფუნქციონალური მოძრაობებიდან გამომდინარე, ბავშვის აქტივობას,
მოუსვენრობასა (კარგი გაგებით) და სიცელქეს განვითარების მემკვიდრეობით მიღებული
ტენდენციების ბუნებრივ გამოვლინებად თვლის და მოითხოვს თამაში მისი ფიზიკური
განვითარებისთვის მიზანმიმართულად იქნეს გამოყენებული, რადგან ,,იგი სხვა არ არის რა,
თუ არა გამოღვიძება ახლად ჩამოყალიბებული ცხოველისა, რომელსაც უნდა გახდეს
ადამიანი”.
ილია ჭავჭავაძის აზრით, ,, .... კაცს ტანი და აგებულებაც აქვს, რომელიც წურთვნითა და
ვარჯიშით უნდა გაღონიერდეს, გაჯანიანდეს, გამაგრდეს, რადგანაც ჯანმრთელობა უდიდესი
მადლია, რომელსაც კი ღმერთი მიანიჭებს ხოლმე თავისთა რჩეულთა” (ი. ჭავჭავაძე, რჩ.
ნაწერები, ტ. 4. გვ. 228).
იაკობ გოგებაშვილი პიროვნების ჰარმონიულ განვითარებაში ერთ-ერთ მნიშვნელოვან
კომპონენტად ფიზიკურ აღზრდას მიიჩნევდა. გოგებაშვილი ფიზიკურ ვარჯიშებს, სპორტულ
თამაშებს ფიზიკური გაჯანსაღებისა და გაკეთილშობილების საუკეთესო საშუალებად
თვლიდა. ,,ამის შედეგად _ წერს დიდი იაკობი _ აშკარად შემცირდა ბავშვთა საიდუმლო
ბიწიერებანი . . . შემცირდა აგრეთვე დაავადებათა რიცხვი, ბავშვები უფრო ჯანმრთელად
გამოიყურებოდნენ; ძლიერ ამაღლდა მოსწავლეთა წარმატება” (ი. გოგებაშვილი, თხზ., ტ. 3,
1954, გვ. 39-40).
პლუტარქე აღნიშნავს, რომ ციცერონს კუჭის პრობლემა ჰქონდა თურმე და ამის გამო
ძალიან გამხდარი და ძალაგამოცლილი ყოფილა, მაგრამ ფიზიკური ვარჯიშის საშუალებით
ისე გაიკაჟა ჯანმრთელობა, რომ როცა სიტყვით გამოდიოდა, ხმის სიძლიერის გამო კედლები
ზანზარებდაო.
ღვთის უნიკალური ქმნილების, ადამიანის ბიოლოგიური აგებულების სტრუქტურაში
ჩვენ ვერაფერს შევცვლით. Fფიზიკურ აღზრდას ისღა შეუძლია მხოლოდ, რომ ორგანიზმის
ზრდასა და თანდაყოლილი ფუნქციონალური მოძრაობების სწორად განვითარებას, ჯანსაღი
ცხოვრების წესის ფორმირებას, ჯანმრთელობას, შრომისა და თავდაცვის უნარიანობას,
ხალისიან და აქტიურ ცხოვრების წესის ჩამოყალიბებას შეუწყოს ხელი.
 ფიზიკური აღზრდის უპირველესი ამოცანაა აღსაზრდელის სპეციალური ცოდნით
შეიარაღება ადამიანის ბიოლოგიური და ფიზიკური დეტერმინანტის, სხეულის ნაწილების
ფუნქციონალური მოძრაობებისა და სხვა ფიზიკური თვისებების: ძალა, სისწრაფე, სიჩქარე,
სიმარჯვე, წონასწორობა, გამძლეობა, მოქნილობა და სხვა უნარების გამოვლინება-
განვითარების, ფიზიკური კულტურის პიროვნული და საზოგადოებრივი მნიშვნელობის,
ასევე ფიზიკური განვითარების პრინციპების, მეთოდებისა და ფორმების შესახებ. მოკლედ,
ყოველივე იმის გაცნობიერებას, რაც ფიზიკური განათლებისა და შეგნების ცნებებში
მოიაზრება და რასაც ინფორმაციული ხასიათი გააჩნია.

ფიზიკური აღზრდის პრაქტიკული მხარე გულისხმობს ფიზიკური კულტურით

დაკავებას, ფიზიკურ ვარჯიშებში სისტემატიურ მონაწილეობას. ფიზიკურ აღზრდა
დიალექტიკურ კავშირშია აღზრდის სხვა კომპონენტებთან. როგორიცაა: გონებრივი,
სულიერი, ზნეობრივი, შრომითი, ესთეტიკური და ჰიგიენური აღზრდა. F
ფიზკულტურულ მეცადინეობებზე მონაწილეობა ამაღლებს ორგანიზმის
ფუნქციონალურ შესაძლებლობებს, გონებრივ და ფიზიკური შრომის უნარებს, ზნეობრივ და
ესთესტიკურ კულტურას, სულიერობას, სპეციფიკურ ინტელექტუალურ თვისებებს _
აზროვნებას, საზრიანობას, დაკვირვებულობას, განსჯის უნარიანობას; განამტკიცებს
ნებისყოფას.

ფიზკულტურული მეცადინეობები, ვარჯიშები მოითხოვს ურთიერთობების

კულტურას, ქცევისა და მოქმედების ნორმებსა და წესებს, რაც აიძულებს მოსწავლეს
ზნეობრივი შეგნებისა და ზნეობრივი მოქმედების უნარ-ჩვევების დაუფლების
აუცილებლობაში. ფიზიკური აღზრდის პროცესში წარმოიშვება სხვადსხვა სიტუაციები, მათ
შორის კონფლიქტურიც, რომელიც ცვლის მოსწავლის დამოკიდებულებას
საზოგადოებისადმი, ადამიანებისა და თვით საკუთარი თავისადმი. აჩვევს დადგენილი და
ნებაყოფლობით მიღებული წესებისა და ნორმებისადმი პირადი ინტერესების კოლექტივისა
და სპორტის ინტერესებისადმი დაქვემდებარებას, თვითფლობას, დისციპლინას, პატიოსნებას,
საზოგადოებრივი საკუთრებისადმი გაფრთხილებას, სწავლის, შრომისა და დასვენების
რეჟიმს. მისი მოქმედების პროგრამად იქცევა თავისი ფიზიკური შესაძლებლობების ნაყოფიერ
შრომაში და საზოგადოებრივად სასარგებლო საქმეში გამოყენება; სიკეთისკენ სწრაფვა და
ბოროტების სიძულვილი; მუდმივი მზაობა ეროვნული და სპორტული ღირსების დასაცავად;
იყოს ინტერნაციონალიზმის _ ხალხთა მეგობრობის და მშვიდობის იდეების თავდადებული
დამცველი; თავისი ფიზკულტურული ცოდნა-გამოცდილების სხვისთვის გამზიარებელი;
მეტოქეებთან ლმობიერი; თავის წარმატებაში სხვისი წვლილის დამფასებელი; ზნეობრივი და
სამართლებრივი კანონების პატივმცემელი; თავისი მოვალეობების პირნათლად
შემსრულებელი. ფიზიკურ აღზრდას და სპოტულ მიღწევებს მაშინ აქვს საზოგადოებრივი
ღირებულება, როცა ის დადებით გავლენას ახდენს აღსაზრდელებში კეთილშობილური
თვისებების განვითარებასა და სულერობის ამაღლებაზე.

ფიზიკურ და შრომით აღზრდას საერთო აქვთ ის, რომ ორივე საჭიროებს ერთნაირ
ფიზიკურ მოძრაობებს. განსხვავბა მხოლოდ შედეგებშია. ფიზკულტურული მოძრაობების
შედეგია მომავალი თაობის შრომისა და თავდაცვისათვის მომზადება, შრომის შედეგი კი,
სულიერი და მატერიალური ღირებულებათა შექმნაა. სამოძრაო აპარატის განვითარება
უზრუნვლყოფს შრომითი საქმიანობის სისწრაფესა და სიზუსტეს, ტემპს, რიტმს, მოძრაობის
ამპლიტუდას, მაქსიმალურ ძალისხმევას, გამძლეობასა და მოქნილობას, ყველა იმ თვისებებს,
რაც აუცილებელია შრომითი საქმიანობისათვის. ფიზკულტურული და სპორტული
მეცადინეობის პროცესში მოსწავლეებს უვითარდებათ შრომისმოყვარეობა და შრომითი უნარ-
ჩვევები. სპორტული მიღწევები დიდ ძალისხმევასთან, მუხლჩაუხრელ შრომასთან არის
დაკავშირებული, მაგრამ ,,რაც უფრო მძიმეა გზა, მით უფრო დიდია სიხარული მიხი
დასასრულისა, გამარჯვებისა” (ა. ციბაძე, სპორტი და ხალხთა მეგობრობა. თბ. 1973, გვ. 20).

ფიზიკური აღზრდის პროცესი, სპორტული მიღწევები და გამარჯვებები

დაკავშირებულია ესთეტიკურ გრძნობებთან, სასიამოვნო ემოციებთან, რაც ესთეტიკურ
აღზრდასთან მისი კავშირით აიხსნება. სხეულის სწორი, მოხდენილი, პროპორციული
აღნაგობა, ჰარმონიული შესატყვისობა, მსუბუქი მოძრაობა, პლასტიკური გამომსახველობა და
მომხიბლავობა იწვევს ესთეტიკურ გრძნობებს, დადებით ემოციებს, სიამოვნებას, და, რაც
მთავარია, სიხარულსა და კმაყოფილებას გვგვრის იმის განცდა, რომ ფიზიკური კულტურა
ხელს უწყობს ჯანმრთელობას, ფიზიკური სრულყოფილების იდეალის მიღწევას.

ფიზკულტურის მშვენიერება განისაზღვრება ფორმისა და შინაარსის ჰარმონიული

ერთიანობით, მისი თეორიული და პრაქტიკული ღირებულებებით. თუ ჯეროვანი ყურადღება
ექცევა მოსწავლე ახალგაზრდობის ფიზიკურ აღზრდას ფიზკულტურული და სპორტული
მეცადინეობის პროცესში, მრავალმხვრივ ჰარმონიულად განვითარებული პიროვნების
ფორმირების პოტენციალი განუსაზღვრელია. როგორც სპეციალისტები მიუთითებენ,
ფიზიკური აღზრდა მიმართულია ორგანიზმის მორფოლოგიურ-ანატომიური და
ფუნქციონალური სრულყოფის, ავადმყოფობის პრევენციისა და ჯანმრთელობის დაცვის
იმუნიტეტის ამაღლებისაკენ.Aადამიანის სენსორულ-მოძრაობითი უნარების განვითარება
განპირობებულია ყველა ფიზიკური თვისებების _ ძალა, სისწრაფე, სიჩქარე, მოქნილობა,
ამტანიანობა, გამძლეობა, სრული და ჰარმონიული განვითარებით. ამ მოთხოვნების
შესასრულებლად საჭიროა სპეციალური ცოდნა-გამოცდილება და უნარ-ჩვევები.
სასიცოცხლო მნიშვნელობის მოძრაობათა პოტენციური უნარების (სიარული, სირბილი,
ხტომა, ცურვა, ტყორცნა, თხილამურებით სრიალი, ჭიდაობა) განვითარებას უზრუნველყოფს
შესაბამის მოძრაობებში გამუდმებული ვარჯიში. ეს ფუნქციონალური მოძრაობები
ერთიმეორეს ავსებენ და იძენენ ისეთ ჩვევებს, რაც აუცილებელია ყოველდღიურ შრომით
საქმიანობაში და მით უმეტეს სპორტულ აქტივობაში.

ფიზიკური აღზრდა ასევე ემსახურება ფიზკულტურისადმი ინტერესისა და

მოთხოვნილების გამომუშავბას. ჯანმრთელი ცხოვრების წესი გულისხმობს პიროვნების
მუდმივ შინაგან მზაობას ფიზიკური თვითგანვითარებისათვის. ბავშვი ბუნებით მოძრავი და
აქტიურია, და ამაში ვლინდება მისი ფიზიკური განვითარების ტენდენცია, როგორც
თანდაყოლილი უნარი, რომელიც აუცილებლად უნდა იქნეს გათვალისწინებული
პედაგოგიურ პროცესში, რაც იმას ნიშნავს, რომ სკოლამ და ოჯახმა უნდა უზრუნველყოს მისი
განვითარებისათვის შესაბამისი მიზანმიმართული პედაგოგიური პირობები, რაც თავის მხრივ
ხელს შეუწყობს მოსწავლეთა გონებრივ, ზნეობრივ და ესთეტიკურ აღზრდას, ფსიქიკური
ძალების განმტკიცებას.

როგორც ცნობილია, ფიზიკური აღზრდის სისტემა მოიცავს შემდეგ კომპონენტებს:

ფიზიკური ვარჯიში, ბუნებრივი და ჰიგიენური ფაქტორები.

ფიზიკურ ვარჯიშში შედის გიმნასტიკა ანუ ტანვარჯიში, თამაშები, ტურიზმი, სპორტი.

Fფიზიკური ვარჯიშები დადებით გავლენას ახდენენ კუნთების, ტანის ძვლოვანი საყრდენი
აპარატის, სუნთქვისა და სისხლის მიმოქცევის სისტემის და მთლიანად ორგანიზმის
განვითარებაზე, ნივთიერებათა ცვლის მდგომარეობის გაუმჯობესობაზე, ასევე ფსიქიკის,
ინტელექტის, გრძნობებისა და ნებისყოფის სრულყოფაზე.

გიმნასტიკას ხანგრძლივი ისტორია აქვს. მას, ჯერ კიდევ ანტიკურ ხანაში,

მნიშვნელოვანი ადგილი ეჭირა სასწავლო გეგმაში. გიმნასტიკის სპეციალური სკოლებიც კი
არსებობდა. ფიზიკური ვარჯიშის ამ სახეობას გააჩნია ორგანიზმის მთლიანი და ცალკეული
ნაწილების ჰარმონიული განვითარების უდიდესი პოტენციალი. მისი პრაქტიკული
ღირებულება მისი გამოყენების ხელოვნებაშია. გიმნასტიკის დამახასიათებელი ნიშნებია
მოძრაობის გრაციოზულობა, მოხდენილობა, ადეკვატურობა, რაც ესთეტიკურ გრძნობებსა და
სასაიამოვნო ემოციებს იწვევს, ხვეწავს და ამაღლებს გემოვნებას, ამდიდრებს შინაგან
კულტურას.

თამაში სკოლამდელ ასაკში ძირითადი და სასკოლო ასაკში ნაწილობრივი

აქტივობის სახეა. თამაში ფიზიკური, ფსიქიკური და ინტელექტუალურ უნარების
გამოვლინებისა და განვითარების ლამაზი, ბუნებრივი და მნიშვნლოვანი საშუალებაა.
Pპედაგოგიურად ორგანიზებულ, მემკვიდრეობით მიღებული ბუნებრივ საწყისებზე
დაფუძნებულ დიდაქტიკურ თამაშებს დიდი წვლილი შეაქვს ბავშვის ჰარმონიული
განვითარების საქმეში. სისხარტე, მოქნილობა, მიხვედრილობა, ინიციატივიანობა,
კოლექტივიზმი, მოწესრიგებულობა და ა. შ. ის თვისებებია, რომელთა ელემენტებს
თამაშის პროცესში ეყრება საფუძველი.
Aამ თვალსაზრისით მეცნიერულ პედაგოგიკას უდიდეს დახმარებას უწევს
ხალხური პედაგოგიკა, რომლის მიხედვითაც განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება
,fdidbc abpbrehb fqphlbc [fk[eh nhflb]bt,c, კერძოდ ხალხურ თამაშობებს.
საქართველოში გავრცელებულ [fk[eh sfvfij,t,ib ,tdhb bctsb tktvtynbf itvjyf[ekb^ hf]
ქართველთა .bhbsfl cfvtehytj cfmvbfyj,fc^ vbofsvjmvtlt,fcf lf vtcfmjyktj,fc erfdibhlt,f lf fvpflt,c
vjpfhlc fv cathjib ghfmnbrekb cfmvbfyj,bcfsdbc& ,fdidb rfhu vtehytl hjv xfvj’fkb,t,ekb’j^ itcf,fvbcb
otcbs eylf ufodhsybkb’j& v]bht fcfrbc ,fdidt,b t[vfht,bfy eahjct,c vbobc lfveifdt,fib^ vjcfdkbc
fqt,fib^ vo’tvcfdty cfmjytkc& fhct,j,c ufyc[dfdt,f df;t,bcf lf ujujyt,bc fqphlfib^ hf]^ itcf,fvbcfl^
sfvfij,t,ib] fbcf[f& df;t,b sfvfij,ty ][tyj,fyfc^ yflbhj,fc^ jvj,fyfc^ ujujyt,ib rb bctsb sfvfij,t,bf lfvf[fcb-
fst,tkb^ hjvkt,b] fcf[fdty ltlbc ‘jafcf lf ihjvfc% fhsfdty .fac^ mcjdty^ ev]hjc lf-.vt,c edkbfy& fvltyfl
,fdidbc ][jdht,f gfnfhfj,blfydt ihjvbc otct,bc fsdbct,bs bo’t,f& hjujh] cgt]bfkeh kbnthfnehfibf
itybiyekb^ @vrf]hb b’j [fk[ehb abpbrehb fqphlbc crjkf# (Покровский Е. А. Физическое
воспитание детей у разных народов преимущественно Россий. М. 1884. Cт. 364)&
abpbrehb fqphlbc [fk[ehb nhflb]bt,b vybidytkjdfybf bvltyfl^ hjv bub v]bht fcfrblfy dfhfelj,c
vjpfhlbcfsdbc thslhjekfl abpbrehb^ ujyt,hbdb lf ihjvbsb fqphlbc xdtdt,bc ufvjveifdt,fc^ hjvtkb]
sfj,t,ib uh.tklt,f nhflb]bbs^ vfufkbsbc .fkbsf lf jwf[bcflvb gfnhbjnekb lfvjrblt,ekt,bs&
ფიზიკური აღზრდის წიაღში მოიაზრებენ აგრეთვე ტურიზმს. ტურისტულ
ღონისძიებებში მონაწილეობით მოსწავლე გადის ფიზიკურ წრთობას, ახდენს დროსა და
სივრცეში სწორად ორიენტირებას, უყალიბდება რთულ პირობებში გადაადგილების,
გამძლეობის უნარ-ჩვევები, იძენს მეგობრობის, კოლექტივიზმისა და
ურთიერთთანამშრომლობის გამოცდილებას, ეცნობა ერის კულტურულ ძეგლებს,
მატერიალურ და სულიერ ღირსშესანიშნაობებს, ბუნებას, გეოგრაფიულ მდებარეობას და ა. შ.

უდავოა, რომ საზოგადოებრივ ცხოვრებაში სპორტს ძალიან დიდი ადგილი უკავია.

სპორტი ხასიათდება ფიზიკური ვარჯიშის სხვადასხვა სახეობებში მაქსიმალური შედეგის
მიღწევისაკენ სწრაფვით. ამ მიღწევების დასადგენად და გამარჯვებულის გამოსავლენად
იმართება სხვადასხვა დონის შეჯიბრებები. შეჯიბრების აქტი თავის მხრივ დაკავშირებულია
სპორტსმენის მაღალი მოვალეობისა და პასუხისმგებლობის შეგნებასა და გრძნობასთან.
სასკოლო პირობებში მოსწავლე თავდაუზოგავად ემზადება მისთვის სასურველ სპორტულ
ღონისძიებაში მონაწილეობის მისაღებად, ემორჩილება მწვრთნელის მოთხოვნებს,
მეცადინეობის რეჟიმს, იძენს ორგანიზებულობისა და კონსტრუქციული აზროვნების,
მაქსიმალური ძალისხმევის უნარ-ჩვევებს, რაც თანაბრად საჭიროა ფიზიკური და გონებრივი
შრომისათვის.
სპორტს ხალხთა შორის კულტურული ურთიერთობისა და მშვიდობის საქმეშიც
გარკვეული წილი უდევს.
ფიზიკური აღზრდის ბუნებრივი ფაქტორების როლი და მნიშვნელობა
განუსაზღვრელია არა მარტო ფიზიკური განვითარების საქმეში, არამედ მას სასიცოცხლო
ფუნქცია აკისრია. ბუნებრივ ფაქტორებს მიეკუთვნება მზე, ჰაერი, წყალი, დედამიწის მწვანე
საფარი ანუ ფლორა. ეს ფაქტორები ბუნებრივად მოქმედებენ ადამიანის ჯანმრთელობაზე,
მაგრამ ფიზიკური აღზრდის მიზნისა და ამოცანების შესაბამისად მიზანმიმართულად ეწყობა
მზის სხივების, წყლის აბაზანების, ცურვის, სუფთა ჰაერზე გასეირნების გეგმაზომიერი
ღონისძიებები.
ფიზიკური აღზრდის მნიშვნელოვან საშუალებად ითვლება ასევე ჰიგიენური
ფაქტორებიც. მასში იგულისხმება ყოველივე ის, რაც ემსახურება ფიზკულტურული
მეცადინეობის, სასწავლო შრომის ოპტიმალური რეჟიმის, დასვენების, კვების, ძილისა და სხვა
ამდაგვარ მოქმედებათა ჰიგიენურ უზრუნველყოფას. კეთილმყოფელი გარემოს შექმნა
მექანიკურად არ ხდება. ის მოითხოვს პედაგოგიური შრომის მეცნიერულ ორგანიზაციას,
დადგენილ სანიტარულ-ჰიგიენური ნორმების პუნქტუალურ დაცვას. ეს ეხება საჭირო
ნაგებობის რეკონსტრუქციას, სკოლის შენობის, სპორტული მოედნებისა და ოთახების,
რეკრეაციული და დამხმარე სათავსოების კეთილმოწყობას; ფიზიკური ვარჯიშებისთვის
აუცილებელი აღჭურვილობის, დანადგრების, ინვენტარების, სპორტული ტანსაცმლის და სხვა
საშუალებების ზომის, წონის, მოხერხებულობის, მოსწავლეთა სქესობრივ, ასაკობრივ და
ინდივიდუალურ თავისებურებებთან შესაბამისობაში მოყვანას. ადამიანის სიცოცხლისა და
ქმედითუნარიანობაში სპეციალისტები განსაკუთრებულ მნიშვნელობას ანიჭებენ აქტივობის
სახეობათა რიტმულ მონაცვლეობას, დახარჯული ენერგიის აღდგენა-განახლებას.
მაგალითად, საკლასო-საგაკვეთილო, კლასგარეშე და თავისუფალი დროის განაწილება-
გამოყენების ნორმატივების სანიტარულ-ჰიგიენურ ნორმებთან შესატყვისობა აუცილებელი
პირობაა პიროვნების ჰარმონიული და სრულფასოვანი განვითარებისა და აღზრდისათვის,
მაგრამ აქ აუცილებლად გათვალისწინებული უნდა იქნეს დღის რეჟიმის დიფერენცირება
მოსწავლეთა ასაკობრივი და ინდივიდუალური თავისებურებების პრინციპის საფუძველზე,
რადგან ფიზიკური აღზრდა, როგორც პედაგოგიური პროცესი, მოითხოვს პედაგოგიური
პრინციპების გამოყენებას.
რამდენადაც სასწავლო მეცადინეობა იჭერს მოსწავლეთა სკოლაში ყოფნის ძირითად
დროს, იგი უმნიშვნელოვანეს როლს ასრულებს ფიზიკური აღზრდის ამოცანათა
განხორციელებაში. Aამ თვალსაზრისით დიდი მნიშვნელობა აქვს სანიტარულ-ჰიგიენურ
ღონისძიებებს, დღის რეჟიმს. Uუწინარეს ყოვლისა საკლასო ოთახების დასუფთავება უნდა
მოხდეს დღეში ორჯერ - გაკვეთილებამდე და დიდი დასვენების შემდეგ, სველი ტილოთი
ყოველდღე უნდა გაიწმინდოს სასკოლო ავეჯი, ფანჯრის რაფები, მოირწყას ოთახის
მცენარეები. საჭიროა სერიოზული ყურადღება მიექცეს კლასების განათებას, მერხებისა და
საკლასო დაფის განლაგებას. სინათლე მოსწავლის მერხს უნდა ეცემოდეს მარცხენა მხრიდან.
ხეები უნდა დაირგოს ფანჯრიდან 3-4 მეტრის დაშორებით, რათა არ დაბნელდეს კლასები.
საკლასო ოთახებში, კაბინეტებსა და დერეფნებში უნდა აღწევდეს სუფთა Hჰაერი. ზამთარში
ოთახები დროულად უნდა განიავდეს, სასურველია შესვენების პერიოდში მოსწავლეები
გავიყვანოთ სუფთა ჰაერზე, ჩავატაროთ მსუბუქი ფიზიკური ვარჯიშები და მოძრავი
თამაშობანი.
Dდიდი მნიშველობა აქვს მერხთან მოსწავლეთა წორად დასმას, რათა არ გაიფუჭონ
მხედველობა და არ გაიმრუდონ ხერხემალი. Aამ მიზნით აუცილებელია პრაქტიკაში
დავნერგოთ წესი, რომლის მიხედვით მოსწავლე 2-3 – ჯერ იცვლის ადგილს წლის
განმავლობაში მარჯვნიდან მარცხნივ და პირიქით, რათა შევცვალოთ მათი მდგომარეობა
დაფისადმი. Uუნდა მოვერიდოთ აგრათვე მოსწავლეთა გონებრივ გადაღლას, ამისათვის შუა
გაკვეთილზე ცხადდება ფიზკულტურული პაუზა.

განვიხილოთ სკოლაში ფიზიკური აღზრდის ორგანიზაციული ფორმები.

მოსწავლეთა ფიზიკური აღზრდის მეცნიერულად და პრაქტიკულად მიღებული და
აპრობირებული ორგანიზაციული ფორმებია, სტაბილურ განრიგს დაქვემდებარებული,
ერთიდაიმავე ასაკისა და თანაბარი შესაძლებლობების მქონე მოსწავლეთა უცვლელ
კონტიგენტთან მეცადინეობა, ფიზკულტურულ-გამაჯანსაღებელი ღონისძიებები,
კლასგარეშე და სკოლისგარეშე ფიზკულტურული მუშაობა.
აღნიშნული მეცადინეობების ორგანიზაციულ ფორმათა შორის ძირითადი და
სავალდებულო ფორმაა სპორტის გაკვეთილი. მისი დანიშნულებაა მოსწავლეთა მიერ
სასწავლო პროგრამით გათვალისწინებული ფიზიკური განათლების, შეგნებისა და უნარ-
ჩვევების მინიმუმის დაუფლება. ფიზკულტურის გაკვეთილი ეფუძნება ზოგადპედაგოგიკურ
პრინციპებს, მაგრამ გააჩნია სპეციფიკური მახასიათებლებიც განსხვავეული მიზნისა და
ამოცანების მიხედვით. ფიზკულტურის გაკვეთილის სტრუქტურული აგებულება თითქმის
იგივეა, როგორც სხვა საგანთა გაკვეთილებისა. Fფიზკულტურის გაკვეთილიც შედგება სამი
ნაწილისაგან: მოსამზადებელი, ძირითადი და დასკვნითი. M მოსამზადებელ ნაწილში
შედის ორგანიზაციული საკითხების მოგვარება, საგაკვეთილო განწყობილების შექმნა,
გაკვეთილის მიზნისა და ამოცანების გაცნობა.
 ძირითად ნაწილში ადგილი აქვს ძირითადი ვარჯიშების შესრულებას, ვარჯიშის
სრულყოფას, ვარჯიშის განმავითარებელი ფუნქციების განხორციელებას. ეს შეიძლება იყოს
ძალის, სისწრაფის, გამძლეობის, მოქნილობისა და ა. შ. განვითარება.
მოსწავლეთა ფიზიკური დატვირთვა ხდება თანდათანობით, თანმიმდევრულად
მარტივიდან რთულისაკენ გადასვლით და ის თავის პიკს აღწევს გაკვეთილის მეორე
ნახევარში – შინაარსის რეალიზების ფაზაში. შემდეგ გაკვეთილი გადადის დასკვნით ნაწილში
და იწყება ორგანიზმის ფუნქციური დატვირთვის თანდათანობითი შემცირება და
გაკვეთილის ბოლოს უბრუნდება საწყის მდგომარეობას.
ფიზკულტურის გაკვეთილზე იყენებენ მცადინეობის შემდეგ ფორმებს: გუნდური,
სექციური, ფრონტალური, ჯგუფური და ინდივიდუალური.
სპორტის გაკვეთილს მიმართულების მიხედვით ყოფენ შემდეგ ტიპებად: ზოგადი
ფიზიკური მომზადების, სპორტულ-საწვრთნელი და ფიზიკური მომზადების პროფესიონალ-
გამოყენებითი ტიპის გაკვეთილი.
ზოგადი ფიზიკური მომზადების ტიპის გაკვეთილი ტარდება ნებისმიერი ასაკის
ადამიანებთან _ სკოლამდელებთან საბავშვო ბაღში, სკოლაში, უმაღლეს სასწავლებელში,
მოზრდილთა ფიზიკური მომზადების ჯგუფებში და მას გამაჯანსაღებელი, განმავითარებელი
და აღმზრდელობითი ფუნქცია აკისრია.
სპორტულ-საწვრთნელი ტიპის გაკვეთილი ტარდება სპორტის არჩეულ სახეობაში და
ემსახურება მის სრულყოფილად ათვისებას, შეჯიბრებისათვის მომზადებას და
გამარჯვებისათვის ბრძოლას.
პროფესიონალ-გამოყენებითი ტიპის გაკვეთილი ტარდება ჭაბუკებთან და
მოზრდილებთან. ამ ტიპის გაკვეთილებისთვის ნიშანდობლივია გამოყენებითი მოძრაობითი
მოქმედებების სწავლება და პროფესიონალური შრომითი საქმიანობისთვის საჭირო
მოძრაობების ადეკვატური უნარ- ჩვევების გამომუშავება.
სასწავლო საქმიანობისა და შინაარსის მიხედვით გამოყოფენ აგრეთვე გაკვეთილთა
შემდგ სახეებს: ახალი მასალის ათვისების, განმტკიცების, საკონტროლო და შერეული ტიპის
გაკვეთილებს.
პირველი სახის გაკვეთილი ახალი ვარჯიშის შესწავლასა და მის კორექციას ეთმობა
მთლიანად, ხოლო სრულყოფისა და განმტკიცების გაკვეთილი ეთმობა მაღალი რანგის
სპორტსმენებთან მეცადინეობას, მაქსიმალური დონის მიღწევას. საკონტროლო ტიპის
გაკვეთილი, ჩვეულებრივ, ეთმობა სპორტულ შეჯიბრებას, ან შეჯიბრებისათვის მზადებას,
სადაც ხდება წარმატებისა და ნაკლოვანების, მიღწეულისა და მისაღწევის დადგენა და
სათანადო კორექციული ზომების გატარება. ფიზკულტურის გაკვეთილი ტარდება სხვადასხვა
ადგილებში: სკოლის სპორტულ დარბაზში, ღია ცის ქვეშ, სპორტულ მოედანზე, ბუნებაში და
ა. შ.
ყველა მიმართულებისა და ტიპის გაკვითილისათვის მასწავლებელი საგანგებოდ
ემზადება, ადგენს სილაბუსს, ანუ გეგმა-კონსპექტს, წიანასწარ განსაზღვრავს
გაკვეთილისათვის აუცილებელ აღჭურვილობას, სასწავლო, ტექნიკურ, დიდაქტიკურ
მასალებს და ფსიქიკურად, ინტელექტუალურად, მორალურად, ემოციურად მომზადებული,
შემოქმედებითად ატარებს გაკვეთილს მოსწავლეებთან ერთად.
ფიზიკური აღზრდის გაკვთილები მჭირო კავშირშია კლასგარშე და სკოლისგარეშე
ფიზკულტურულ მეცადინეობებთან, რაც ხელს უწყობს ფიზიკური კულტურისა და სპორტის
დანერგვას მასებში ჯანმრთელობისა და აქტიური დასვენების მიზნით.
კლასგარეშე პედაგოგიურ სისტემაში ჩამოყალიბებულია ფიზკულტურის წრეები და
სპორტული სექციები. ეწყობა თამაშები, შეჯიბრებები, ექსკურსიები და ტურისტული
ლაშქრობები, სპოტიული დღესასწაულები და სპარტაკიადები, რომელშიც მონაწილეობენ
მასწავლებლები, მოსწავლეები და მოხალისე მშობლები. კლასგარეშე ფიზკულტურული
მუშაობა ეფუძნება ნებაყოფლობითობის პედაგოგიურ პრინციპს. აქ ერთიანდებიან
მოსწავლეები ინტერესის, მიდრეკილებების, ფიზიკური და ფსიქიკური შესაძლებლობების
მიხედვით არჩევანისა და ინიციატივის თავისუფლებით. სწორედ, აქ ეძლევათ მოსწავლეებს
მთელი თავიანთი სპორტული შესაძლებლობების მაქსიმალური გამოვლინების საშუალება.
სკოლაში წარმატებული მოსწავლეები სპორტული დაოსტატების მიზნით გადადიან
სკოლისგარეშე სპორტულ დაწესებულებებში: ბავშვთა და მოზარდთა სპორტულ სკოლებში,
სპორტის სასახლეებში, ბავშვთა ტურისტულ სადგურებში, კულტურისა და დასვენების
პარკებში, სპოტულ ბაზებში, არაფორმალურ სპოტულ საზოგადოებებში, ქალაქის ფარგლებსა
და მის გარეთ სპორტულ ბანაკებში არჩეული სახეობების მიხედვით. შრომისმოყვარე და
ბეჯითი სპორტსმენები აღწევენ მნიშვნელოვან წარმატებებს, ეუფლებიან მსოფლიო ჩემპიონის
ტიტულს და მთელ მსოფლიოში სახელს უხვეჭენ მშობლიურ ხალხსა და ქვეყანას.
 ფიზიკური აღზრდა სკოლაში მიმდინარეობს სკოლის ხელმძღვანელების, მთელი
პედაგოგიური კოლექტივის, ოჯახის, საზოგადოებისა და რაც მთავარია, სახელმწიფოს,
სპორტის უწყებებისა და დეპარტამენტების უშუალო თუ შუალობითი მხარდაჭერით.
ფიზიკური აღზრდის საწყის ელემენტებს საფუძველი ეყრება ოჯახში. ადრეულ ასაკში,
ბავშვის ფიზიკურ განვითარებას დიდ ყურადღებას აქცევენ მშობლები. Aადევნებენ
თვალყურს ბავშვის ფიზიკურ ზრდას, ფეხის ადგმას, სიარულის მანერას, წონას,
ჯანმრთელობას, ფუნქციონალურ მოძრაობას, Mმაგრამ ხშირ შემთხვევაში, როგორც კი ბავშვი
სკოლაში შევა, მშობლიური ზრუნვის პრიორიტეტად იქცევა ბავშვის მატერიალური
უზრუნველყოფა და გონებრივი უნარების განვითარებაზე თვალყურის დევნება, რაც
დაუშვებელია. ამიტომ სკოლამ უნდა იზრუნოს იმისათვის, რომ ოჯახი ღირსეულ მოკავშირედ
გაიხადოს. დაარწმუნოს მშობლები იმაში, რომ ბავშვის ფიზიკური აღზრდა, მათი საერთო
საქმეა და ორივე მხარემ თავიანთი შესაძლებლობების ფარგლებში ყველაფერი უნდა გააკეთოს
მისი მრავალმხრივი განვითარებისა და სრულფასოვან პიროვნებად ფორმირებისათვის.
Mმასწავლებელმა ხელი უნდა შეუწყოს მშობელთა პედაგოგიზაციას, რათა სწორი
წარმოდგენა შეექმნათ ფიზიკური აღზრდის ძირითდ და პრინციპულ საკითხებზე.
ფიზიკური აღზრდის წარმატებაში მნიშვნელოვანი ადგილი უკავია ისეთ პედაგოგიურ
მეთოდებს, რომელიც მოსწავლებს დაარწმუნებს და აღძრავს აქტივობისაკენ საკუთარი
ფიზიკური სრულყოფისა და სოციალიზაციისათვის. ამ მხვრივ, კარგ შედეგებს იძლევა
დარწმუნებისა და თვალსაჩინო დადებითი მაგალითის მეთოდები. საუკეთესო
მასწავლებელია გამოჩენილი ადამიანების, ცნობილი სპორტსმენების ცხოვრება.
ამრიგად, თუ გვინდა ჯანსაღი, ხალისიანი, სწავლის, შრომისა და თავდაცვის უნარიანი,
ზნეკეთილი და გემოვნებიანი თაობის მომზადება, მათი აღზრდისათვის ერთიანი
ძალისხმევით უნდა იზრუნოს სკოლამ, ოჯახმა, სახელმწიფომ და საზოგადოებამ..