ΔΙΚΤΥΟ 4: Αναπαραστάσεις και σχέσεις αλληλεπίδρασης

Κείμενο 1: Βιβλίο σελ.111-112: Εξηγώντας τον 20ο αιώνα στον εγγονό μου Γκουεντάλ
Κείμενο 2: Άγγελος Χανιώτης, Θεατρικότητα και δημόσιος βίος στον ελληνιστικό κόσμο

Πρόλογος

Ἑωρακώς πάντα τά ἐκεῖ πράγματα

Τραγῳδίαν ὂντα καί σκηνογραφίαν
(Πλούταρχος, Άρατος 15)

Είναι κοινός τόπος ότι η εισβολή της τηλεόρασης στο δημόσιο βίο έχει επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό και
τον πολιτικό λόγο και τα πολιτικά κριτήρια. Η τηλεοπτική συσκευή έχει μετατραπεί στον κατεξοχήν χώρο
ανταλλαγής πολιτικών επιχειρημάτων και εκφοράς πολιτικού λόγου. Αναπόφευκτα η πολιτική συμπεριφο-
ρά προσαρμόζεται στις προϋποθέσεις και τα πλεονεκτήματα του τηλεοπτικού χώρου, που υποσυνείδητα
ταυτίζεται με την προσφορά ψυχαγωγίας και θεάματος.
Μπορεί ο πολιτικός να μπαίνει στο σπίτι του κάθε πολίτη, αλλά η αμεσότητα επικοινωνίας είναι μόνο
ψευδαίσθηση· η επικοινωνία είναι μονόδρομη κι ο πολίτης θεατής. Η συμπεριφορά στη βουλή (αλλά και
στο δικαστήριο) επηρεάζεται από το γεγονός ότι οι «πρωταγωνιστές» γνωρίζουν ότι τους παρακολουθούν
ή θα τους παρακολουθήσουν «θεατές», και μάλιστα κάτω από τις ίδιες συνθήκες που ισχύουν και για άλλα
θεάματα - με την τηλεόραση στη γωνία του καφενείου, στη σαλοτραπεζαρία, στο καθιστικό και την κρε-
βατοκάμαρα. Άλλες είναι οι σκηνοθετικές προδιαγραφές μιας προεκλογικής συγκέντρωσης που θα μετα-
δοθεί τηλεοπτικά, όπως μάθαμε από το 1981 και μετά, κι άλλες μιας προεκλογικής ομιλίας που φέρνει
απευθείας αντιμέτωπο τον υποψήφιο με τον ψηφοφόρο. Ο τρόπος που σκηνοθετούνται συνεδριάσεις της
βουλής, δίκες και κηδείες είναι το αποτέλεσμα της επιρροής αυτού του μέσου επικοινωνίας. Αρκεί να συ-
γκρίνει κανείς την πρώτη τηλεοπτική μετάδοση δίκης -της δίκης των συνταγματαρχών το 1975- με τις δί-
κες από το 1990 και εξής, για να διαπιστώσει την αύξηση των στοιχείων δραματουργίας και υποκριτικής,
ιδίως σε μια εκδήλωση που προσφέρεται ως θέαμα, αφού, εκτός από την αγωνία για την έκβαση, έχει και
τα βασικά δραματικά στοιχεία που ταύτισε ο Αριστοτέλης στην τραγωδία: περιπέτειαν, έλεον και φόβον.
Υπό την επίδραση τηλεοπτικών πρακτικών η πολιτική κραυγή και ο διάλογος μεταξύ κουφών δεν πε-
ριορίζονται πλέον στο «παραθυράκι» του καναλιού, αλλά έχουν καταλάβει τη θέση τους και στη συνεδρί-
αση της βουλής ή της κοινοβουλευτικής ομάδας. Ο αγορητής γνωρίζει ότι αυτό που θα φτάσει στον πολί-
τη δεν είναι το πολύπλοκο λογικό επιχείρημα αλλά η επιγραμματική φράση, το ειρωνικό σχόλιο, η «κορό-
να», μια εντυπωσιακή χειρονομία ή έκφραση του προσώπου, μια εικόνα λίγων δευτερολέπτων απομονω-
μένη από τα συμφραζόμενά της και μεγεθυμένη, που μπορεί να εκπεμφθεί ξανά και ξανά. Αυτές είναι οι
εικόνες που τροφοδοτούν με υλικό το σύγχρονο σατιρικό πνεύμα, όπως λόγου χάριν την εκπομπή Ελλη-
νοφρένεια του τηλεοπτικού σταθμού ΣΚΑΪ. Έχει κανείς την εντύπωση ότι ο «θεατής» του κοινοβουλευτι-
κού διαλόγου είναι τόσο απογοητευμένος, όταν η τηλεοπτική αναμετάδοση δεν του προσφέρει αυτό το
στοιχείο ψυχαγωγίας, όσο και ο θεατής ποδοσφαιρικού αγώνα που τελειώνει χωρίς γκολ.
Τέτοια φαινόμενα δεν είναι νέα. Στην επικοινωνία η αλληλεπίδραση μέσου και περιεχομένου επικοινωνί-
ας είναι πάγιο δεδομένο, αν και η ποσότητα και η ποιότητα διαφέρουν. Ο πολιτικός λόγος, που σήμερα
επηρεάζεται από τις συμβάσεις και τις δυνατότητες του τηλεοπτικού χώρου, άλλοτε δεχόταν επιδράσεις
από το κατηχητικό ύφος και τη ρητορεία του ιερατικού κηρύγματος, άλλοτε από τη στομφώδη απαγγελία
του θεατρικού μονολόγου, άλλοτε από τον κοφτό και ηχηρό λόγο του στρατιωτικού διοικητή. Εκείνο που
έχει σημασία είναι οι αποδέκτες του πολιτικού λόγου να έχουν συνείδηση αυτής της αλληλεπίδρασης,
ώστε να μπορούν να διακρίνουν ανάμεσα σε ουσία και παράσταση. Ο χώρος που επέλεξε αυτό το μικρό
βιβλίο είναι ο ελληνιστικός κόσμος, από τη Σικελία έως το βασίλειο των Σελευκιδών στη Συρία κι από τις
ελληνικές αποικίες της Μαύρης Θάλασσας έως την πτολεμαϊκή Αλεξάνδρεια · ο χρόνος είναι η ελληνιστική
εποχή, περίπου από το θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου (323 π.Χ.) έως το θάνατο της Κλεοπάτρας (30
π.Χ.). Με επιλεγμένα παραδείγματα από φιλολογικές πηγές, επιγραφές και σε πολύ μικρότερο βαθμό από
αρχαιολογικά δεδομένα επιχειρώ να καταδείξω όχι μόνο την ύπαρξη στοιχείων σκηνοθεσίας, δραματουρ-
γίας και υποκριτικής σε διάφορες εκφάνσεις του δημόσιου βίου -αυτά μέχρι κάποιο βαθμό δεν λείπουν
από τις περισσότερες κοινωνίες και επικοινωνίες-, αλλά και την επίδραση που άσκησαν οι θεατρικές παρα-



στάσεις στη διάδοσή τους…
Θεατρικότητα: απόπειρα οριαμού
[…] Το βράδυ των βουλευτικών εκλογών της 16ης Σεπτεμβρίου 2007 λήφθηκαν εκατοντάδες φωτο-
γραφίες του νικητή. Μια από εκείνες που επιλέχτηκαν από πληθώρα μέσων μαζικής ενημέρωσης (και φι-
λοξενήθηκε για κάποιο διάστημα και στην ιστοσελίδα της
Νέας Δημοκρατίας) έχει αρκετό ενδιαφέρον (εικ. I). Εικο-
νίζει το νικητή ως άνδρα που γνωρίζει τον αυτοέλεγχο
και επιτρέπει στον εαυτό του μόνο ένα μετρημένο χαμό-
γελο για να εκφράσει τη χαρά του μετά από μια δύσκολη
και ίσως αναπάντεχη νίκη· ως άνδρα που εμπνέει αφοσί-
ωση - αυτό εκφράζει το βλέμμα της γυναίκας του, που
βρίσκεται σε σαφώς χαμηλότερο επίπεδο· ως πολιτικό
αφοσιωμένο περισσότερο στον (αόρατο) λαό του, στον
οποίο στρέφεται η ματιά του, παρά στην ιδιωτική του
ζωή· ως μαχητή που γνωρίζει να κερδίζει ό,τι επιθυμεί,
αν κρίνουμε από τον τροπο με τον οποίο κρατά τη μέση
της συζύγου του. Μια νοητή διαγώνιος χωρίζει τη φωτο-
γραφία στα δύο, οδηγώντας το βλέμμα μας από τα μάτια
της Νατάσας στο κεφάλι του πρωθυπουργού και από κει
στην πάνω δεξιά γωνία και στο τελικό μήνυμα της εικό-
νας: νίκη και επιτυχία που προκύπτει
από μετριοπάθεια, ομόνοια και
αφοσίωση.
Μια ανάλογη νοητή διαγώνιος στο
χάλκινο άγαλμα ελληνιστικού μο-
νάρχη (εικ. 2) -η απόδοσή του στο
Σελευκίδη Δημήτριο Α' είναι αβέ-
βαιη- κατευθύνει τη ματιά μας στο
άκρο του δόρατος, δημιουργώντας μιαν αντίθεση ανάμεσα στην άνετη στάση του
βασιλιά και την ενδεχόμενη, αν οι περιστάσεις το επιβάλουν, βίαιη εκδήλωση της
δύναμής του. Η φωτογραφία του νικητή Καραμανλή μάς προκαλεί το αίσθημα της
γαλήνης και της ηρεμίας, σε σαφή, αντίθεση με τη βουερή και παθιασμένη προε-
κλογική εκστρατεία. Η λάμπα, που σαν ήλιος λάμπει πίσω από τα δύο πρόσωπα,
συντελεί στην αποτελεσματικότητα της εικόνας. Φυσικά η φωτογραφία αυτή δεν
είναι «στημένη»· αλλά αν ο Κώστας Καραμανλής και οι υπεύθυνοι δημοσίων σχέ-
σεων είχαν θελήσει να «στήσουν» μια φωτογραφία για να περάσουν αυτά τα μηνύ-
ματα, μάλλον σε κάποια τέτοια εικόνα θα κατέληγαν.

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
Κείμενο 3: ΕΚΕΙΝΟΣ ΠΟΥ ΔΕΝ ΕΠΡΕΠΕ, του Κώστα Βραχνού
Ανάμεσα στους αποδέκτες των ηλεκτρονικών μηνυμάτων ήταν κι εκείνος, εκείνος που δεν έπρεπε. Σε μια πα-
λαιότερη εκδήλωση είχε σημειώσει κι εκείνος που δεν έπρεπε την ηλεκτρονική του διεύθυνση στο χαρτί που
διένειμε η κοπέλα στην πόρτα της αίθουσας συναυλιών. Από τα newsle er που λάμβανε τακτικά ενημερώθη-
κε για το ρεσιτάλ της. Έργα για φλάουτο των Μπαχ, Τέλεμαν, Χάιντν και Μότσαρτ.
Στο μεταξύ, επειδή το πρόγραμμα έβγαινε κάθε τρεις μήνες, είχε πολύ χρόνο στη διάθεσή του να ψάξει και
να παραγγείλει σε κάποιο από τα οπλοπωλεία του κέντρου την καραμπίνα που είχε δει στο ίντερνετ και έκτο-
τε ζαχάρωνε.
Δευτέρα απόγευμα, κι εκείνος που δεν έπρεπε πήγε και κατσικώθηκε από νωρίς μπροστά στην είσοδο του
Νάκα. Το πρόγραμμα έγραφε 21:00, όμως, εκείνος που δεν έπρεπε ήταν εκεί από τις 18:15. Μπαχ, Τέλεμαν,
Χάιντν και Μότσαρτ.

tt

 Περίμενε, κάπνιζε και κοίταγε το ρολόι του. Ίσιωνε πότε πότε με απότομες κινήσεις το λιπαρό μαλλί του,
που έμοιαζε με περουκίνι. Κάποια στιγμή, η υπάλληλος κάθισε στο ταμείο. Κι εκείνος που δεν έπρεπε έτρεξε.
Ύστερα μπήκε πρώτος στην αίθουσα και έπιασε θέση μπροστά μπροστά στη μέση.
Καθ’ όλη τη διάρκεια της συναυλίας έδειχνε τελείως απασχολημένος με κάτι, δάγκωνε το πλαϊνό έσω άνω
χείλος και κούναγε νευρικά το δεξί του πόδι. Αρχικά, το έκανε ακουμπώντας στο διπλανό κάθισμα, ώσπου μια
ημίχοντρη κυρία με φουλάρι τον κοίταξε ενοχλημένη, και δεν ξανακούμπησε. Εκείνος που δεν έπρεπε, όμως,
συνέχισε να είναι αλλού. Ζήτημα αν άκουσε νότα. Μπαχ, Τέλεμαν, Χάιντν και Μότσαρτ. Παρά ταύτα, έμεινε
τελευταίος και περίμενε τη φλαουτίστα (Μαρία τη λένε) έξω, στην Ιπποκράτους.
Καμιά ώρα μετά, εκείνη βγήκε κρατώντας στην αγκαλιά της έναν σκασμό ανθοδέσμες, και με ένα γλυκό
μειδίαμα κόπωσης ζωγραφισμένο στο κόκκινο πρόσωπό της κατευθύνθηκε προς το πάρκινγκ. Eκείνος που δεν
έπρεπε την παρακολούθαγε από απέναντι. Κάποια στιγμή, εκείνη άνοιξε την πίσω πόρτα και ξάπλωσε τα
λουλούδια, σαν μωρό που αποκοιμήθηκε. Εκείνος που δεν έπρεπε κοίταγε. Εκείνη έριξε μια φοβισμένη ματιά
τριγύρω στην ερημιά και μπήκε βιαστικά στο αυτοκίνητό της. Εκείνος που δεν έπρεπε πέταξε το τσιγάρο και
πήγε κι εκείνος κατά το δικό του. Ανοιξε το πορτ μπαγκάζ να δει αν το όπλο είναι στη θέση του. ΟΚ.
Χοντρός, χαμογελαστός και νηφάλιος, σαν τον Βούδα, έβαλε μπρος, έβαλε και το σιντί με τον Κιάμο, και
στο δευτερόλεπτο η ψυχή του κατακλύσθηκε από φασιανούς, μπεκάτσες, μπεκατσίνια, πέρδικες και τσίχλες
που σηκώνονται με θορυβώδες φτερούγισμα από θάμνους και πουρνάρια.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
1ο θέμα: ΠΕΡΙΛΗΨΗ (15 ΜΟΝΑΔΕΣ)
Είδη περίληψης
1. Συνοπτική νοηματική απόδοση μέρους του κειμένου
Π.χ. Να αποδώσετε περιληπτικά σε 70 λέξεις τη δράση του Μαχάτμα Γκάντι όσον αφορά την
αναζήτηση της δικαιοσύνης στο Κείμενο 1.

2ο θέμα: ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ (40 ΜΟΝΑΔΕΣ)

Σε όλες τις ερωτήσεις κατανόησης οι απαντήσεις των μαθητών πρέπει να στηρίζονται σε κειμε-
νικούς δείκτες (αναφορές) και επιδιώκεται, όσο το δυνατόν περισσότερο, να συσχετίζουν τις γλωσ-
σικές επιλογές με την εκάστοτε επικοινωνιακή περίσταση και το νόημα του κείμενου.

1. Ερωτήσεις για τον εντοπισμό και την αξιολόγηση της νοηματικής σύνδεσης ανάμεσα σε ιδέες,
επιχειρήματα και πληροφορίες του κειμένου με εικόνες, τίτλο ή υπότιτλο
Με ποιον τρόπο πιστεύεις ότι το μότο του προλόγου στο Κείμενο 2 λειτουργεί ως προς το πε-
ριεχόμενο που ακολουθεί;

2. Ερωτήσεις για τα λεξικογραμματικά χαρακτηριστικά των κειμένων και εξήγηση της λειτουργί-
ας τους
Ποιες γλωσσικές επιλογές στο Kείμενο 1 αποδεικνύουν ότι το κείμενο είναι αφήγηση; Να δώσεις
τρία παραδείγματα και να εξηγήσεις τη λειτουργία τους ως προς το κειμενικό είδος.

3. Ερωτήσεις για τους τρόπους σύνδεσης και οργάνωσης των πληροφοριών του κειμένου με
βάση την επικοινωνιακή περίσταση (π.χ. παραγραφοποίηση, συνοχή, αλληλουχία, ασύνδετο σχή-
μα κ.ά.)
Να επιλέξετε ποιος από τους επόμενους είναι ο κυρίαρχος τρόπος με τον οποίον οργανώνεται το
Κείμενο 2
α. Αιτιολογική ανάλυση με καταγραφή επιχειρημάτων
β. Αφήγηση με χρήση σύγκρισης-αντίθεσης
γ. Επιχειρηματολογία με χρήση σύγκρισης-αφήγησης

 Να αιτιολογήσετε πώς συμβάλλει ο τρόπος στην αποτελεσματικότητα ή όχι έκφρασης των από-
ψεων του.

3ο θέμα: ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ (15 ΜΟΝΑΔΕΣ)

Ποιο ε ναι το ερ τημα που, κατ τη γν μη σας, θ τει το κε μενο; Ποια ε ναι η απ ντηση του
κειμ νου; Ποια ε ναι η δικ σας απ ντηση;

4ο θέμα: ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ (30 ΜΟΝΑΔΕΣ)

Κειμενικό είδος: Επιχειρηματολογικό κείμενο, Κειμενικός Τύπος: Αποδεικτικό δοκίμιο, Πομπός: Τελειόφοι-
τος μαθητής Λυκείου, Αποδέκτης: Μηνιαίο περιοδικό λόγου και γνώμης, Όριο λέξεων: 300-350,
Θέμα/θέση: Διαβάζοντας τα κείμενα αναφοράς καλείσαι να τοποθετηθείς στο εξής ερώτημα:
πιστεύεις ότι η θεατρικότητα ενός πολιτικού προσώπου, όπως τεκμαίρεται από τον ηλεκτρονικό
τύπο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, υποσκάπτει/διαστρεβλώνει/ενισχύει/παραμερίζει ή δεν
αγγίζει το αίσθημα δικαίου που οφείλει να εκπέμπει ένα δημόσιο πρόσωπο της πολιτικής; Να
τοποθετηθείς, αναπτύσσοντας τρία επιχειρήματα.

έ
ί

ώ
ί
ή
ά
ά

ώ

έ
ί
ί
ά