ΠΕΤΡΑΤΟΥ ΑΝΔΡΟΝΙΚΗ

ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΗΜΑ
“Δεκαετία του 1980 ή πως είναι να μην ανήκεις πουθενά.”

Αυτό που κυρίως θυμάμαι από το 1981 -αν και ήμουν έφηβη -και τις
εκλογές εκείνες είναι η αίσθηση μιας ελευθερίας και αλλαγής .Θυμάμαι
τον τότε πρωθυπουργό Γεώργιο Ράλλη να προβάλλει έναν ευγενή
πολιτικό λόγο που όμως δεν μπορούσε πλέον να σταθεί.Η συγκυρία δεν
τον ευννόησε .Αυτή η λέξη ,"Αλλαγή" ,που χρησιμοποιήθηκε τόσο πολύ
από τον Α.Παπανδρέου ,σε σημείο κορεσμού, έδινε περιεχόμενο σε όλο
εκείνο το συναίσθημα και την ανάγκη απελευθέρωσης και
εκσυγχρονισμού που τόσο χρειαζόταν η κοινωνία και η χώρα. Η λέξη
“αλλαγή" μπήκε σχεδόν παντού στον δημόσιο βίο και κυριάρχησε σε
κάθε τι που υπήρχε η αίσθηση ότι έπρεπε να αντικατασταθεί. Η ανάγκη
εκδημοκρατισμού της κοινωνίας έφερε στο προσκήνιο νέες λέξεις-ειδικά
τα πρώτα χρόνια του ΠΑΣΟΚ- όπως "ρεμπέτικο τραγούδι",”εθνική
αντίσταση","λαική συμμετοχή” και “εθνική συμφιλίωση" που μας ήταν
άγνωστες μέχρι τότε.Σε όλη την διάρκεια της δεκαετίας του ογδόντα
πραγματοποιείται μια κοινωνική χειραφέτηση που εκφράζεται μέσα από
την νομοθετική ,οικονομική και πολιτική ιδεολογία .Αναδύεται
σταδιακά μια μεσαία ,οικονομικά ισχυρή αστική τάξη και μια νέα
ιδεολογία που χαρακτηρίζεται από την εκπλήρωση του ιδιωτικού
οράματος και του ατομικού ευδαιμονισμού.
Η μετάβαση αυτή γίνεται σταδιακά και με διάφορους τρόπους και
ένας από αυτούς είναι και η κρατική τηλεόραση.Η τότε ΕΡΤ και ΥΕΝΕΔ
αποκτούν νέες διοικήσεις και πρόσωπα που προέρχονται είτε απευθείας
από το ΠΑΣΟΚ (Γιάννης Μόρτζος) είτε από τον ευρύτερο αριστερό
προοδευτικό χώρο(Γιώργος Ρωμαίος ,Βασίλης Βασιλικός,Νίκος
Αλεξίου).Οι άνθρωποι αυτοί τοποθετούνται στις διοικήσεις της τότε
κρατικής τηλεόρασης προκειμένου να αλλάξουν το ύφος και το
περιεχόμενο της και να προβάλλουν το πρόσωπο της "αλλαγής". Τους
δίνεται ως πιλότος ιδεών για την θεματική των σήριαλ το τρίπτυχο
“Σοσιαλισμός,επαρχία ,γυναίκα"1.Έτσι ξεκινάει το σήριαλ
“Λαυριωτικά"που αποτελεί ένα σοκ για το τηλεοπτικό κοινό της
εποχής ,εξαιτίας της υπόθεσης ,της γλώσσας αλλά και της εικόνας.Το
σήριαλ πραγματεύεται την μεγάλη απεργία των εργατών στα
ανθρακωρυχεία του Λαυρίου το 1896,οι οποίοι εργάζονταν κάτω από
άθλιες συνθήκες και με κίνδυνο της ζωής τους.Αυτό το τηλεοπτικό
σήριαλ είναι το πρώτο πολιτικό της ελληνικής τηλεόρασης ,με
1
Β. Βαμβακάς και Π. Παναγιωτόπουλος, Π. (επιμ.), Η Ελλάδα στη Δεκαετία του ́80. Κοινωνικό, Πολιτικό και Πολιτισμικό
Λεξικό, Θεσσαλονίκη, Επίκεντρο 2014,σελ.540
 ριζοσπαστικές αριστερές αναφορές και είχε ανατεθεί εν λευκώ στον
σκηνοθέτη Γ.Μιχαηλίδη.2αλλά μάλλον δεν ήταν ακόμη έτοιμο το
τηλεοπτικό κοινό για να το παρακολουθήσει.
Θα ακολουθήσουν και άλλα σήριαλ που καμία σχέση έχουν με το
τηλεοπτικό μας παρελθόν της δεκαετίας του 1970.Από τον “Μεθοριακό
Σταθμό" και το ''Λούνα Παρκ” ή ακόμη και τις πολύ αξιόλογες
τηλεοπτικές μεταφορές του Ξενόπουλου τύπου "Αναδυομένης”(ΥΕΝΕΔ
1978-1979) που είχαν προηγηθεί ,που όμως δεν έχουν καμία σχέση με
την ελληνική κοινωνία και τον μετασχηματισμό της αλλά προσπαθούν
να εκφράσουν την διαφορετικότητα και το κομμάτι της κοινωνίας που
δεν έχει λόγο και φωνή μέχρι τώρα.Το σήριαλ "Κάθοδος" του
Γ.Μιχαηλίδη επίσης ,επικεντρώνεται στην αυτοκαταστροφική ζωή ενός
περιθωριακού ,χρήστη ναρκωτικών στα Εξάρχεια.Το σήριαλ κόβεται
απότομα και ο Γ.Μιχαηλίδης μπαίνει στο "ψυγείο" για μια δεκαετία
περίπου.Η ελληνική κοινωνία δεν ήταν ακόμη έτοιμη να δει στον
καθρέπτη και αυτό το πρόσωπό της που είχε μεγάλη παρέκκλιση από τα
στερεότυπα της εποχής. Το "Γιάννης και Μαρία" (Π.Γλυκοφρίδης
ΕΡΤ,1982)μιλά για ένα χειραφετημένο κορίτσι και ένα νέου τύπου
σχέσης που ξεκινάει με τον έρωτα και όχι με το συνοικέσιο .Πάνω στην
γυναίκεια υπόσταση βασίζεται είναι και το σήριαλ “Η κυρία
Ντορεμί"που αποτελεί τηλεοπτική μεταφορά του βιβλίου της Λιλίκας
Νάκου και προβλήθηκε το 1983 στην ΕΡΤ σε σκηνοθεσία
Ν.Κουτελιδάκη. Τα περισσότερα σήριαλ έχουν αναφορές στο ιστορικό
και κοινωνικό μας υποσυνείδητο και δεν μιλούν την σύγχρονη γλώσσα
της νέας γενιάς που μεγαλώνει την δεκαετία του 1980 και μοιάζει να μην
ταιριάζει πουθενά. Είναι μια περίοδος μετάλλαξης και μετασχηματισμού
και αυτό θα φανεί στο τέλος της δεκαετίας με την έναρξη της ιδιωτικής
τηλεόρασης. Είναι γεγονός ότι οι "Τρεις Χάριτες" για παράδειγμα είναι
το πρώτο σήριαλ με ρεαλιστικούς διαλόγους ,χιούμορ και εκφραστικά
μέσα μιας γενιάς που δεν είχε αποτυπωθεί στην τηλεόραση μέχρι τότε.Η
μεγάλη επιτυχία της σειράς έγκειται νομίζω ότι οι χαρακτήρες μιλούσαν
όπως ακριβώς και οι νέοι της εποχής ,εκείνοι που έβλεπαν τις ταινίες
στην Κινηματογραφική Λεσχη ,ενοικίαζαν τις βιντεοκασέτες του
αμερικανικού ή και γαλλικού σινεμά και διάβαζαν περιοδικά όπως το
ΚΛΙΚ ή το Τέταρτο αργότερα .
Η αμηχανία της δημόσιας τηλεόρασης τα πρώτα χρόνια της
"αλλαγής" φαίνεται και με την προβολή μικροαστικών τηλεοπτικών
σειρών ,όπως το ''Μην μου γυρνάς την πλάτη" , το"Τρεις και ο
Κούκος","Η αλεπού και ο μπούφος","Τα λιονταράκια" όπου γίνεται
προσπάθεια να προβληθεί το χιούμορ και η ελαφρότητα μιας νέας
συνθήκης: του ατομικισμού, της προσωπικής ελευθερίας και του
ανερχόμενου πλουτισμού ή νεοπλουτισμού. Ταυτόχρονα με την
ελευθερία του λόγου και τον εκδημοκρατισμό της κοινωνίας καθώς και
την ελευθεροτυπία προάγεται και ένας άκρατος λαικισμός ,δημαγωγία
και πρωθυπουργοκεντρισμός .Ο Α.Παπανδρέου κυριαρχεί σαν εικόνα

2
Δες αρχείο της ΕΡΤ , https://archive.ert.gr/52655/
 και λόγος στα δυο δημόσια κανάλια και η δημόσια τηλεόραση είναι το
κύριο όχημα μέσω των ενημερωτικών εκπομπών και τηλεοπτικών
ειδήσεων, της κυρίαρχης ιδεολογίας. Οι πολιτικές συγκεντρώσεις
σκηνοθετούνται για να φαίνονται ως "λαοθάλασσες" και μπαίνει και
μουσική επένδυση (κυρίως Θεοδωράκη) για να ενισχυθεί ο παλμός ,το
πάθος και η δυναμική. Δεν θα ξεχάσω ποτέ που βρέθηκα σε μια
συγκέντρωση του ΠΑΣΟΚ στο Ολυμπιακό Στάδιο και άκουσα τον
Α.Παπανδρέου να μιλά. Τι απογοήτευση! Ήταν ένας κενός πολιτικός
λόγος, γεμάτος συνθήματα και κραυγές.
Μέσα σε αυτό το συνονθύλευμα από ιδεολογίες ,παλιές και
νέες,μουσικές -παραδοσιακές και προχωρημένες-ταινίες ,ελληνικές και
του νέου ελληνικού κινηματογράφου, ξένων παραγωγών ,αμερικανικών
ή ευρωπαικών δημιουργείται μια μοναδική κοινωνική δυναμική που
είναι πολύπλευρη και αντιφατική. Αυτό το κοινωνικό ,αντιφατικό
προφίλ μιας Ελλάδας που “δεν ξέρει που πατάει και που πηγαίνει"3
φαίνεται ακόμη και στους ριζοσπαστικούς στίχους του Τζίμη Πανούση
που ειρωνικά και σκληρά σατιρίζει την νέα πραγματικότητα του νεαρού
κονφορμιστή Κνίτη ή της μικροαστικής ηθικής ,που καταπιάνεται και με
την διαφυλική ταυτότητα σε στίχους που δεν έχουν μόνο ακραίες
πολιτικές προεκτάσεις αλλά και “εβληματική, πυκνή και βαθιά
ψυχαναλυτική κατεύθυνση"4
Ο οικονομικός και πολιτικός φιλελευθερισμός της δεκαετίας του
ογδόντα που κορυφώνεται το 1988-1989 με τα πολιτικά σκάνδαλα και
την οικουμενική κυβέρνηση του Τζανή Τζανετάκη ,οδηγεί στην
ισχυροποίηση της λεγόμενης μεσαίας ,αστικής τάξης και δημιουργεί
πρότυπα και συμπεριφορές. Ένας άκρατος καταναλωτισμός εισβάλλει
στην ελληνική κοινωνία με διάφορους τρόπους .Ένας από αυτούς είναι
και η διαφήμιση .Η δημόσια τηλεόραση έχοντας το μονοπώλιο στην
τηλεοπτική διαφήμιση έχει και τον κυρίαρχο ρόλο. Νέες συμπεριφορές
και συνήθειες δημιουργούνται. Οι νέοι αγοράζουν αυτοκίνητα και σπίτια
με δάνειο ,πηγαίνουν διακοπές και ψωνίζουν τα ρούχα τους από
συγκεκριμένες εταιρείες -φίρμες. Η τηλεόραση απευθύνεται και σε
αυτούς ή τουλάχιστον προσπαθεί με την δική τους γλώσσα.Οι
διαφημίσεις αλλάζουν σχεδόν εντελώς . Αποκτούν περισσότερο χιούμορ,
αρτιότερο και πιο δημιουργικό κείμενο και πιο σύγχρονη μουσική και
απευθύνονται σε ένα νέο καταναλωτικό κοινό που έχει υψηλότερο
μορφωτικό και οικονομικό επίπεδο. Τα στερεότυπα φυσικά δεν λείπουν
αλλά προς το τέλος της δεκαετίας αρχίζουν να αμφισβητούνται. Οι
γυναίκες παρουσιάζονται περισσότερο μέσα σε ένα εργασιακό
περιβάλλον, οι άντρες να φροντίζουν και αυτοί τα παιδιά τους και η
οικογενειακή ευτυχία ταυτίζεται με ένα συγκεκριμένο lifestyle και με
την οικονομική ευδαιμονία της εποχής.Την δεκαετία αυτή ανθεί και το
είδος της σαπουνόπερας καθώς προβάλλει ακριβώς το μοντέλο της
3
“ Τσάμικος” ,Σαββόπουλος,Τραπεζάκια έξω,1983
4
Β. Βαμβακάς και Π. Παναγιωτόπουλος, Π. (επιμ.), Η Ελλάδα στη Δεκαετία του ́80. Κοινωνικό, Πολιτικό και
Πολιτισμικό Λεξικό, Θεσσαλονίκη, Επίκεντρο 2014,σελ.422.
 πλούσιας ζωής που ταλανίζεται από πάθη,έρωτες και
ζήλιες.Απευθύνεται κυρίως στο γυναικείο κοινό που δεν εργάζεται σε
ένα μεγάλο ποσοστό και σε ηλικίες μεγαλύτερες που έχουν περισσότερο
ελεύθερο χρόνο. Η σειρά "Τόλμη και Γοητεία" αρχίζει να προβάλλεται
στην Ελλάδα το1988 .Αντίστοιχα υπήρξαν και ελληνικές σειρές με
ανάλογη θεματολογία ,όπως η Λάμψη που όμως ήρθαν με μια μικρή
καθυστέρηση στην ελληνική τηλεόραση(1991). Το σοκ που θα
προκαλέσει το ατύχημα στο Τσέρνομπιλ τον Απρίλιο του 1986 θα
αποδυναμώσει εντελώς την αριστερή κουλτούρα και δυναμική και μαζί
με την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης θα ενισχύσει έως και
επιβάλλει τον καταναλωτισμό και καπιταλισμό στην Ευρώπη τις
επόμενες δεκαετίες.Η εικόνα θα αλλάξει ριζικά και η αριστερή ιδεολογία
θα μείνει αμήχανη και μετέωρη με μια μηχανική αποτύπωση σχεδόν σε
οικεία της έντυπα και εφημερίδες.
Η δεκαετία του ογδόντα υπήρξε μια δεκαετία έκφρασης σε όλα τα
επίπεδα. Αυτό φάνηκε στην τηλεόραση και στα δυο κρατικά τότε
κανάλια αλλά και στην μετάδοση του MTV(Music Television) που
άρχισε να μεταδίδεται στην Ελλάδα μέσω της ΕΡΤ τον Αύγουστο του
1987.Έτσι η δεκαετία του ογδόντα έδωσε την ευκαιρία μέσω και της
τηλεόρασης και όχι μόνο του ραδιοφώνου ή των μουσικών δίσκων ή
ακόμη και των παράνομων πειρατικών ραδιοσταθμών,να εξελιχθεί σε
μια δεκαετία έκφρασης και εξερεύνησης νέων μουσικών ειδών και
τάσεων. Οι εικόνες που είδαμε μέσα από την τηλεόραση άλλαξαν την
αισθητική μας για πάντα. Και δεν εννοώ μόνο τα βιντεοκλίπ που
άνθησαν εκείνη την περίοδο αλλά και την επόμενη δεκαετία
εγκαινιάζοντας ένα καινούργιο είδος τέχνης αλλά την γενικότερη
αισθητική που εκφράστηκε χωρίς ταμπού και προκαταλήψεις και πολλές
φορές χωρίς στερεότυπα και ιδεολογίες. Είδαμε για παράδειγμα την
Μαντόνα να αλλάζει το χρώμα των μαλλιών της,να απελευθερώνεται
στυλιστικά,να παραλαμβάνει βραβεία ντυμένη με νυφικό ή ακόμη να
υποδύεται την Παναγία .Και δεν ήταν μόνο εκείνη. Είδαμε τον Michael
Jackon,τον Prince ,τους Van Halen τους DMC και τους AC/DC να
εκφράζονται διαφορετικά. Εμφανίζονται ακόμη και τα πρώτα heavy
metal συγκροτήματα όπως οι Metallica (1986),η Motorhead(1980),Iron
Maiden (1982) κ.ά.Η “αλλαγή"ήταν καθολική και στην μουσική.Αυτός ο
μουσικός πλουραλισμός αποτυπώνεται και στις συναυλίες που ήταν
μνημειώδεις ακόμη και για την Ελλάδα.5 Eίναι γεγονός ότι είχε βοηθήσει
αρκετά και η τηλεόραση ώστε να γνωρίσουμε τα μουσικά ρεύματα και
τους καλλιτέχνες που τα εκπροσωπούσαν.Αν η αρχή της δεκαετίας
χαρακτηριζόταν κυρίως από την μουσική ντίσκο και τους καλλιτέχνες
αυτού του είδους,το τέλος της δεκαετίας έφερε νέα μουσικά σχήματα και
μια ευρύτητα στα μουσικά ακούσματα.
Η “αλλαγή" στην δημοσιογραφία υπήρξε καθοριστική. Η
ελευθεροτυπία άνθησε πρώτη φορά από την μεταπολίτευση και οι

5
Όπως η συναυλία της Διεθνούς Αμνηστίας στο Ολυμπιακό Στάδιο το 1988 με Peter Gabriel, Bruce Springsteen, Sting, Tracy
Chapman,
 εφημερίδες είχαν χωριστεί σε κυβερνητικό ή μη κυβερνητικό τύπο αλλά
υπήρχε η αίσθηση της ελευθερίας της γνώμης και μια προσπάθεια να
αποτυπωθεί το κοινωνικό και πολιτικό "γίγνεσθαι".Η τηλεόραση
ακολουθεί αυτήν την αλλαγή.Η εκπομπή “Ρεπόρτερς",το 1981στην
ΥΕΝΕΔ , προσπαθεί να δημιουργήσει ένα νέο τηλεοπτικό μαγκαζίνο
"ελεύθερου ρεπορτάζ" σε διάφορα θέματα ,όχι κυρίως κομματικά αλλά
ευρύτερα κοινωνικά ή πολιτικά. Ανοίγονται θέματα και φάκελοι που
κανείς δεν είχε προσεγγίσει μέχρι τότε: Φυλακές ανηλίκων, παιδική
εργασία,το Κυπριακό ,η Χούντα ,το παλαιστινιακό.Ακόμη επίκαιρα
θέματα της επικαιρότητας ,όπως η Αγία Αθανασία του Αιγάλεο ή η
περίπτωση του Νίκου Κοεμτζή .Τα θέματα αυτά προβάλλονται από μια
άλλη οπτική και ιδεολογία αν και με έναν άκρατο αρκετές φορές
λαικισμό.6Την ίδια περίοδο οι πολιτικές εκπομπές πολιτικού διαλόγου
αρχίζουν να μεταβάλλονται σε ένα είδος ψυχαγωγίας στην κρατική
τηλεόραση, αρχίζουν να γίνονται show ,talk shows. Η δυναμική
αντιπαράθεση των καλεσμένων διαφορετικών κομμάτων και ιδεολογιών
μετατρέπει τα τηλεοπτικά στούντιο σε αρένα συζητήσεων και
αντιπαραθέσεων σε υψηλούς τόνους αρκετά συχνά που λειτουργούν ως
ψυχαγωγία για το τηλεοπτικό κοινό. Αυτό το νέο μοντέλο που κυρίως
είναι η αντιπαράθεση της δεξιάς (παλιάς)και της νέας (πασόκ)
ιδεολογίας λειτουργεί για τα πρώτα έτη της δεκαετίας δεδομένου ότι
αποτελεί κάτι εντελώς καινούργιο στην πολιτική ζωή και προέρχεται
από τα πολιτικά και κοινωνικά debates της δυτικής κουλτούρας .
Την δεκαετία του 1980 δημιουργήθηκε μια νέα
πραγματικότητα.Κάποιοι έγιναν αριστεροί στις πανεπιστημιακές
κοινότητες και ακολουθούσαν τα φεστιβάλ της ΚΝΕ.Εντάχθηκαν εκεί
ως συνέχεια της κοινωνικής αλλαγής που είχε ξεκινήσει η γενιά του
'60.Οι ίδιοι αυτοί νέοι ακολούθησαν έναν διαφορετικό τρόπο ζωής
,καθαρά δυτικό ,όταν διακρίθηκαν και αποκαταστάθηκαν
επαγγελματικά.΄Αλλοι νέοι δέχτηκαν τις αλλαγές αυτές ως
διαννοούμενοι και σκεπτικιστές και αμφισβητώντας το σύνολο της
πολιτικής ζωής ,αφού εντάχθηκαν σε πολιτικές νεολαίες που τους
απογοήτευσαν.Ακόμη υπήρχαν και εκείνοι που πάτησαν στα στερεότυπα
της προηγούμενης γενιάς και επιδερμικά υιοθέτησαν τις αλλαγές στο
ντύσιμο ή στην μουσική.Το σίγουρο είναι πάντως ότι η δεκαετία του
1980 επηρέασε καθοριστικά το σύνολο της ελληνικής κοινωνίας.

6
Β. Βαμβακάς και Π. Παναγιωτόπουλος Π. (επιμ.), Η Ελλάδα στη Δεκαετία του ́80. Κοινωνικό, Πολιτικό και Πολιτισμικό Λεξικό,
Θεσσαλονίκη, Επίκεντρο 2014,σελ.509-510.