Đặc tả hình thức - Đặc tả hàm

Trường Đại học Công Nghệ Thông Tin, ĐHQG-HCM
Khoa Công Nghệ Phần Mềm
Chương 5: Đặc tả hàm
PGS.TS. Vũ Thanh Nguyên
4/5/2019 PGS.TS. Vũ Thanh Nguyên 1

CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
Nội dung
 Tổng quan về hàm

 Đặc tả hàm không tường minh
 Đặc tả hàm tường minh
 Đặc tả đệ quy và sử dụng hàm phụ
 Một số cấu trúc điều khiển
4/5/2019 CuuDuongThanCong.com
PGS.TS. Vũ Thanh Nguyên https://fb.com/tailieudientucntt
2
Tổng Quan Về Hàm
 Hàm là một khái niệm trừu tượng toán học: là ánh xạ giữa hai
tập giá trị.
 function_name: domain → range, ở đó
function_name: tên của hàm

domain: miền xác định của tập giá trị mà ở đó hàm có thể
ứng dụng
range: phạm vi xác định của tập giá trị mà ở đó hàm chứa
đựng kết quả của ứng dụng hàm.
giữa domain và range cách nhau bằng →
 Nếu miền xác định có từ 2 giá trị trở lên, cần dùng dấu
gcd: N1xN1 → N1
3
 Định nghĩa hàm.

Hàm có thể được định nghĩa nhờ vào các phép toán và hằng số
 Ví dụ:
Hàm định nghĩa trực tiếp (tường minh) của bình phương
square: Z → N
square(i) ≜ i*i
Hàm xác định giá trị tuyệt đối
abs: Z → N
abs(i) ≜ if i<0 then –i else i
4
 Hàm chia hết

divides: N1 N → B
divides(i,j) ≜ j mod i = 0
Sử dụng toán tử dạng infix i divides j
Hàm xác định số chẵn

is-even: N → B
is-even(i) ≜ 2 divides i
Hàm xác định số lẻ
is-odd: N → B
is-odd(i) ≜ ¬is-even(i)
5
 Hàm ước số chung của 2 số

is-common-divisor: N N N1 → B
is-common-divisor(i,j,d) ≜ d divides i d divides j
Hàm xác định giá trị nhỏ hơn 3

less-than-three: N → B
less-than-three(i) ≜ i<3
6
 Hàm xác định số nguyên tố

is-prime: N → B
is-prime(i) ≜ i 1 d N1 d divides i d=1 d=i
hoặc có thể định nghĩa
is-prime(i) ≜ i 1 d {2,…,i-1} ¬(d divides i)
7
Các phép tổng quát trên ngôn ngữ VDM
8
Đặc tả hàm
 Ví dụ:
 Hàm luỹ thừa có thể được xác định bằng phương pháp
tường minh bằng hàm exponent_x như sau:

exponent_x: Z N→Z
exponent_x(x,n) ≜
if n=0
then 1
else x exponent_x(x,n-1)
9
Đặc tả hàm
 Ví dụ:
 Hàm luỹ thừa củng có thể được xác định bằng phương
pháp không tường minh như sau:

EXPONENT(x:Z, n:N)y:Z
pre true
post y=xn
10
Đặc tả hàm không tường minh
 Đặc tả hàm không tường minh (implicit definition):

 Đặc tả hàm không tường minh mô tả cái được tính toán
thay vì định nghĩa trực tiếp vấn đề, chúng ta không phải chỉ
ra kết quả được tính toán như thế nào.
 Có nhiều nguyên nhân để chúng ta phải đặc tả không tường
minh. Có lẽ nguyên nhân rõ ràng nhất là đặc tả thưởng

ngắn gọn hơn so với định nghĩa cụ thể.
 Đặc tả không tường minh thường có ý nghĩa chính xác với
bài toán mong muốn hơn so với đặc tả tường minh (hay cài
đặt).
11

 Vấn đề ý nghĩa nhất là có một đặc tả bao trùm từ cài ngắn
gọn nhất đến cái được đem mô tả để cài đặt.

 Toàn bộ miền này trở nên rõ ràng hơn khi đối tượng dữ liệu
được áp dụng trong đặc tả.

 Một trong những thuận lợi của tìm kiếm một đặc tả là nó có
thể mô tả đầy đủ miền giá trị bao trùm cho cài đặt.
 Đặc tả không tường minh là cách lưu trữ lại yêu cầu chức
năng mà không cần bận tâm đến phương thức cụ thể của
tính toán. Tính chất khác của đặc tả là nó có thể mô tả các
thuộc tính của kết quả cần thiết sao cho người dùng dễ hiểu
nhất.
12

 Đặc tả không tường minh phải thỏa toàn bộ các tính chất
mà người dùng mong muốn trả về kết quả đúng nhất từ đặc
tả.
13

 Phát biểu trạng thái hệ thống trước và sau khi thực hiện
hàm
 Không cần nêu ra các bước để thực hiện xử lý trong hàm
tên_hàm (thamsố1: Kiểu1, thamsố2: Kiểu2…) kq: Kiểukq

pre Vị từ pre-condition
post Vị từ post-condition
14
 Định nghĩa tên hàm, tên và kiểu của các tham số đầu vào, tên
và kiểu của kết quả trả về (tham số đầu ra)
 Vị từ Pre-condition và Post-condition là biểu thức điều kiện
logic, có thể có giá trị là true hoặc false.
 Biểu thức điều kiện có thể chứa một hoặc nhiều vị từ. Các
từ được liên kết bởi các phép liên kết logic, lượng từ và có
thể chứa đựng hàm, tham số, hằng số và biến
 Xác định Vị từ Pre-condition để phát biểu điều kiện về giá trị
của các tham số đầu vào
 Xác định Vị từ Post-condition để phát biểu mối quan hệ giữa
các tham số đầu vào với kết quả trả về của hàm
15
 Các phép liên kết logic của vị từ Pre-condition và Post-

condition
 - và
 - hoặc
 - nếu và chỉ nếu (if and only if)
 - kéo theo
 - với mọi
 - tồn tại
 ¬ - nó không phải là trường hợp
16
 Theo cấu trúc chuẩn của đặc tả hàm không tường minh:
 Mỗi hàm có tối đa 1 kết quả trả về
 Các tham số đầu vào đều là dạng read-only (tham trị)
 Vấn đề: Làm cách nào đặc tả hàm cần trả về nhiều nội dung
thông tin?
 Giải pháp: Định nghĩa kiểu cấu trúc để chứa tất cả các thành phần
thông tin sẽ trả về (Chương 6)
 Giải pháp khác???
17
 Hàm được gọi là không tường minh vì vị từ post-condition

không có sự giải thích cách thực hiện thuật toán không thể
tự động tính được giá trị đầu ra từ vị từ post-condition đối với
các giá trị đầu vào được cho.
18
 Các ưu điểm của đặc tả hàm không tường minh

 Sự miêu tả trực tiếp các tính chất mà người sử dụng quan
tâm
 Mô tả một tập các kết quả có thể bởi vị từ post-condition
 Giá trị tường minh (giá trị true hoặc false) của vị từ pre-
condition
 Ít xem xét tới đặc tả thuật toán
 Dự kiến cho tên của kết quả
19
 Ví dụ:
max_of_set (s: ℕ-set) r: ℕ
pre s {}
post (r s) ( n s n r)
 Ví dụ:
abs (z: ℤ) r: ℕ
pre true
post ((r = z) (z 0))
((r = -z) (z < 0))
20
 Ví dụ: hàm tính ước số chung lớn nhất bằng phương pháp
không tường minh sử dụng lượng từ như sau:
 gcd (i:N1, j:N1) r:N1
pre true
post is-common-divisor (i,j,r)
¬ s N1 is-common-divisor (i,j,s) s>r
21
 Ví dụ: tính căn bật hai của một số nguyên

int_sqr (x: ℕ) z:ℕ
pre x≥1
post (z2 ≤ x) (x < (z+1)2)
 Ví dụ: hàm trả lại số dư của số nguyên y chia cho số nguyên x

mod (x,y:N)m:ℕ
pre (x > 0) (y > 0)
post d Z (y=d x+m) (0≤m) (m<x)
22
 Ví dụ: Hàm trả về vị trí xuất hiện đầu tiên của chuỗi pt trong
chuỗi cx, hoặc trả về 0 nếu chuỗi pt không xuất hiện trong cx ?
 Thảo luận:?
23
 Ví dụ: Hàm kiểm tra s có là chuỗi con của t hay không?

Phiên bản 1:
issubstr (s: String, t: String) r: B
pre
post ( (r = true) ( p, f String t = p ⃕ s ⃕ f ) )
( (r = false) ( p, f String t = p ⃕ s ⃕ f ) )
Phiên bản 1’:

issubstr (s: String, t: String) r: B
pre true
post r = ( p, f String t = p ⃕ s ⃕ f )
24
 Ví dụ: Hàm kiểm tra chuỗi p có phải là prefix của chuỗi s

trong chuỗi t hay không?
is-prefix (p: String, s: String, t: String) r: B
pre
post r = ( f String t = p ⃕ s ⃕ f )
 Ví dụ: Hàm kiểm tra chuỗi p có phải là prefix ngắn nhất của
chuỗi s trong chuỗi t hay không?
is-shortest-prefix (p: String, s: String, t: String) r: B
pre
post is-prefix (p, s, t)
q String ( is-prefix (q, s, t) len q len p)
25
 Ví dụ: Hàm trả về vị trí xuất hiện đầu tiên của chuỗi pt trong
chuỗi cx, hoặc trả về 0 nếu chuỗi pt không xuất hiện trong cx
location (pt: String, cx: String) r: ℕ
pre pt [] cx []
post ( p String is-shortes-prefix(p, pt, cx) r = (1 + len p))
(r = 0)
26
Đặc tả hàm tường minh
 Đặc tả hàm tường minh (explicit definition)

 Đặc tả có sử dụng các cấu trúc điều khiển
 Thể hiện cách cài đặt hàm
 Lưu ý:
 Trong đặc tả không tường minh, mọi giá trị thỏa Vị từ Post-
condition đều có thể được chấp nhận là kết quả phù hợp
của hàm.
 Trong đặc tả tường minh xác định một giá trị cụ thể phù
hợp với yêu cầu của hàm
27
 function_name : input_type → output_type

function_name (input_parameter) ≜ expression
hay
 tên-hàm : Tập-nguồn1 Tập-nguồn2 … Tập-đích
tên-hàm (tham-số1, tham-số2, …) ≜ đặc-tả-dạng-giải-thuật
Ở đó chứa đựng tham số, hằng số, hàm, vị từ, hàm xác
định bởi người sử dụng
28
 Lưu ý:
 Trong đặc tả dạng tường minh không đặt tên cho biến kết
quả trả về.

 Giá trị của kết quả trả về là giá trị được xác định thông qua
đặc tả dạng giải thuật

 Các tham số đầu vào (ở dòng 2 của đặc tả) có kiểu tương
ứng với các tập nguồn ở dòng 1

 Ví dụ:
add : ℝ ℝ ℝ
add (x, y) ≜ x y
29
Mối Quan Hệ Giữa Hàm Tường Minh
Và Không Tường Minh
30
Cấu trúc điều khiển if-then-else
 Cú pháp:
if Biểu-thức-điều-kiện
then giá-trị1
else giá-trị2
 Cấu trúc if-then-else có thể lồng nhau
31
 Ví dụ: hàm tính giai thừa bằng phương pháp tường minh
factorial : N → N
factorial(n) ≜
if n ≥ 1
then n factorial(n-1)
else 1
32
 Ví dụ:
Đặc tả dạng không tường minh Đặc tả dạng tường minh
abs (z: ℤ) r: ℕ abs : ℤ ℕ
pre abs (z) ≜
post ((r = z) (z 0)) if (z<0) then –z else
((r = -z) (z < 0)) z
max (a: ℤ, b: ℤ) r: ℤ max : ℤ ℤ ℤ
pre max (a, b) ≜
post ((r = a) (a b)) if (a b) then a else
((r = b) (a < b)) b
33
Cấu trúc cases
 Cú pháp:
cases index:
( value1, value2 result1,
value3, value4, value5 result2,
…
valuen resultm
)
 Cấu trúc case được sử dụng khi chúng ta cấn xét nhiều trường
hợp mà viết đặc tả ngắn gọn hơn thay vì sử dụng cấu trúc if-
then-else.
34
Cấu trúc cases
 Ví dụ: Hàm tính số ngày của 1 tháng trong năm không nhuận
số-ngày-trong-tháng: ℕ ℕ
số-ngày-trong-tháng (th) ≜
cases th:
( 1, 3, 5, 7, 8, 10, 12 31,
4, 6, 9, 11 30,
2 28
)
35
Sử dụng hàm phụ
 Ví dụ: Hàm tính số ngày của 1 tháng trong năm bất kỳ

số-ngày-trong-tháng: ℕ ℕ ℕ
số-ngày-trong-tháng (th, nm) ≜
cases th:
( 1, 3, 5, 7, 8, 10, 12 31,
4, 6, 9, 11 30,
2 if là-năm-nhuận(nm)
then 29
else 28
)
36
 Ví dụ: Đặc tả hàm dùng chuyển đổi từ nhiệt độ F (Farenheit)

sang C (Celsius):
norm-temp : (Farenheit Celsius) Celsius
norm-temp (t) ≜ cases t of
mk-Farenheit(v) mk-Celsius ((v-32)*5/9),
mk- Celsius(v) t
end
37
 Ví dụ: Hàm tính USCLN của 2 số nguyên dương

uscln (x : ℕ1, y : ℕ1) r : ℕ1
pre
post là-usc (r, x, y) n ℕ1 ( là-usc (n, x, y) n r)
là-usc ( z: ℕ1, x : ℕ1, y : ℕ1) r : B

pre
post r = ( chia-hết (x, z) chia-hết (y, z) )
chia-hết (x : ℕ1, y : ℕ1) r : B

pre
post r = k ℕ1 x = y*k
38
 Ví dụ: Hàm tính USCLN của 2 số nguyên dương

uscln (x : ℕ1, y : ℕ1) r : ℕ1
pre
post là-usc (r, x, y) n ℕ1 ( là-usc (n, x, y) n r)
là-usc : ℕ1 ℕ1 ℕ1 B
là-usc (z, x, y) ≜
chia-hết (x, z) chia-hết (y, z)
chia-hết : ℕ1 ℕ1 B
chia-hết ( x, y) ≜
k ℕ1 x = y * k
39
Đặc tả đệ quy
 Đối với đặc tả hàm tường minh thì kỹ thuật đặc tả đệ quy cũng
được áp dụng. Đối với kỹ thuật này chúng ta cần xác định
được điều kiện dừng cho hàm cục bộ. Kỹ thuật này cũng được
áp dụng đối với đặc tả hàm không tường minh.
40
 Ví dụ: Đặc tả hàm tính độ dài mảng

Đặc tả dạng không tường minh Đặc tả dạng tường minh
len (s: T*) r: ℕ len: T * ℕ
pre len (s) ≜
post ((r = 0) (s =[])) if s = []
((r = 1+len( tl s)) (s then 0
[])) else 1 + len (tl s)
41
 Ví dụ: Đặc tả hàm trả về giá trị của phần tử lớn nhất trong
mảng
maxnum (s: ℤ *) r: ℤ
pre s []
post ( r elems s ) ( x elems s x r )
maxnum (s: ℤ *) r: ℤ
pre s []
post ( ( r = hd s) (len s = 1) )
( ( r = hd s) ( r maxnum (tl s)) )
( ( r > hd s) ( r = maxnum (tl s)) )
42
mảng
maxnum : ℤ* ℤ
maxnum (s) ≜
if len s = 1
then hd s
else
if hd s maxnum (tl s)
then hd s
else maxnum (tl s)
43
Khai báo biến tạm bằng let-in
 Trong quá trình đặc tả các hàm cục bộ, chúng ta có thể sử
dụng giá trị của một biểu thức lặp đi lặp lại nhiều lần. Trong
đặc tả hàm đa số các ngôn ngữ đều hỗ trợ ký pháp let in để đặc
tả một biến tạm và biến này được xem như là một định danh
để thay thế giá trị của biểu thức được sử dụng trong hàm cục
bộ.
44
 Cú pháp 1:
let định danh (identifier) = Biểu-thức1 in Biểu-thức2
 Ý nghĩa:
 Xác định giá trị của Biểu-thức1 và gán vào “biến tạm” đinh
danh
 Thay thế những vị trí xuất hiện của định danh trong Biểu-
thức2 bằng giá trị của biến tạm định danh

 Ví dụ:
 Cho biểu thức
cos (sin(x) – 1) / (sin(x) – 1)

Ta có thể đặt biến tạm y và viết lại như sau:
let y = sin(x) – 1 in cos (y) / y
45
Ký pháp let-in
 Ví dụ: Đặc tả hàm tính giá trị tuyệt đối của tích 2 số nguyên
như sau:
absprod : ℤ × ℤ
absprod (i,j) ≜
let k = i*j in
if k<0 then –k else k
46
Ký pháp let-in
 Ví dụ: Đặc tả hàm dùng để tính năm nhuận:

inv-Datec : Datec B
inv-Datec (dt) ≜
is-leapyr(year(dt)) day(dt) ≤ 365
Đặc tả hàm dùng let:
inv-Datec : Datec B
inv-Datec (dt) ≜
let mk-Datec(d,y) = dt in is-leapyr(y)) d ≤ 365
47
Ký pháp let-in
 Ví dụ: Đặc tả hàm dùng chuyển đổi từ nhiệt độ F (Farenheit)

sang C (Celsius):
norm-temp : (Farenheit Celsius) Celsius
norm-temp (t) ≜
if t Farenheit
then let mk-Farenheit(v) = t
in mk-Celsius ((v-32)*5/9)
else t
48
Ký pháp let-in
mảng
maxnum : ℤ* ℤ
maxnum (s) ≜
if len s = 1
then hd s
else
let max-in-tail = maxnum (tl s) in
if hd s max-in-tail
then hd s
else max-in-tail
49
 Cú pháp 2a:
let định danh Biểu-thức-tập-hợp in Biểu-thức
 Cú pháp 2b:
let định danh Biểu-thức-tập-hợp s.t. Điều-kiện in Biểu-thức
 Ý nghĩa:
 Biến tạm định danh nhận giá trị của MỘT phần tử (thỏa Điều-
kiện) trong Biểu-thức-tập-hợp

 Thay thế những vị trí xuất hiện của định danh trong Biểu-thức
bằng giá trị của biến tạm định danh
50
 Ví dụ: Đặc tả hàm tính tổng các phần tử trong 1 tập hợp
sumset : ℝ-set ℝ
sumset (s) ≜
if s = {}
then 0
else
let x s in
x + sum-set ( s – {x} )
51

Đặc tả hình thức - Đặc tả hàm

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Đặc tả hình thức - Đặc tả hàm

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Trường Đại học Công Nghệ Thông Tin, ĐHQG-HCM

Khoa Công Nghệ Phần Mềm

Chương 5: Đặc tả hàm

PGS.TS. Vũ Thanh Nguyên

4/5/2019 PGS.TS. Vũ Thanh Nguyên 1

 Tổng quan về hàm

function_name: tên của hàm

 Định nghĩa hàm.

 Hàm chia hết

Hàm xác định số chẵn

 Hàm ước số chung của 2 số

Hàm xác định giá trị nhỏ hơn 3

 Hàm xác định số nguyên tố

tường minh bằng hàm exponent_x như sau:

pháp không tường minh như sau:

 Đặc tả hàm không tường minh (implicit definition):

minh. Có lẽ nguyên nhân rõ ràng nhất là đặc tả thưởng

 Đặc tả hàm không tường minh (implicit definition):

gọn nhất đến cái được đem mô tả để cài đặt.

được áp dụng trong đặc tả.

 Đặc tả hàm không tường minh (implicit definition):

 Đặc tả hàm không tường minh (implicit definition):

tên_hàm (thamsố1: Kiểu1, thamsố2: Kiểu2…) kq: Kiểukq

 Các phép liên kết logic của vị từ Pre-condition và Post-

 Các tham số đầu vào đều là dạng read-only (tham trị)

 Hàm được gọi là không tường minh vì vị từ post-condition

 Các ưu điểm của đặc tả hàm không tường minh

 Dự kiến cho tên của kết quả

 Ví dụ: tính căn bật hai của một số nguyên

 Ví dụ: hàm trả lại số dư của số nguyên y chia cho số nguyên x

 Ví dụ: Hàm kiểm tra s có là chuỗi con của t hay không?

Phiên bản 1’:

 Ví dụ: Hàm kiểm tra chuỗi p có phải là prefix của chuỗi s

 Đặc tả hàm tường minh (explicit definition)

 Thể hiện cách cài đặt hàm

hợp với yêu cầu của hàm

 function_name : input_type → output_type

quả trả về.

đặc tả dạng giải thuật

ứng với các tập nguồn ở dòng 1

 Ví dụ: Hàm tính số ngày của 1 tháng trong năm bất kỳ

 Ví dụ: Đặc tả hàm dùng chuyển đổi từ nhiệt độ F (Farenheit)

 Ví dụ: Hàm tính USCLN của 2 số nguyên dương

là-usc ( z: ℕ1, x : ℕ1, y : ℕ1) r : B

chia-hết (x : ℕ1, y : ℕ1) r : B

 Ví dụ: Hàm tính USCLN của 2 số nguyên dương

 Ví dụ: Đặc tả hàm tính độ dài mảng

thức2 bằng giá trị của biến tạm định danh

cos (sin(x) – 1) / (sin(x) – 1)

 Ví dụ: Đặc tả hàm dùng để tính năm nhuận:

 Ví dụ: Đặc tả hàm dùng chuyển đổi từ nhiệt độ F (Farenheit)

kiện) trong Biểu-thức-tập-hợp

bằng giá trị của biến tạm định danh

You might also like