ევროკავშირის საგარეო პოლიტიკის ძირითადი მიმართულებები

ჩვენი ლექციების მიმადინარე კურსი ეხება ევროკავშირის საგარეო

პოლიტიკის შესწავლას, მისი ძირითადი მიმართულებების და
პოლიტიკის ფორმირების პროცესს, სასწავლო კურსის მიზანია
სტუდენტს შეასწავლოს ევროპის საგარეო პოლიტიკის არქიტექტურა და
ძირითადი მიმართულებები ; საგარეო პოლიტიკის პრინციპები და
პრიორიტეტები; საგარეო პოლიტიკის განმახორციელებელი
ინსტიტუტები; ევროკავშირის საგარეო პოლიტიკის ინსტრუმენტები;
ევროპის სამეზობლო პოლიტიკა; ევროკავშირის საგარეო
ურთიერთობები და საერთაშორისო თანამშრომლობის არეალი;
ევროკავშირის საგარეო და უსაფრხოების პოლიტიკის გლობალური
სტრატეგიული მიმართულებები.

ლექცია 1.

ევროკავშირის საგარეო პოლიტიკის წარმოშობა და ევოლუცია

- ევროკავშირი როგორც საგარეო აქტორი: თეორიულ-

კონცეპტუალური მიდგომები
ევროკავშირის ერთიან პოლიტიკურ სისტემად ჩამოყალიბების პროცესს
თან ახლდა ორგანიზაციის საერთაშორისო მნიშვნელობის ზრდა, რაც
გამოიხატა ევროკავშირის გავლენის ზრდაში მეზობელ თუ სხვა მესამე
ქვეყნებზე. ბოლო ათწლეულების განმავლობაში ევროკავშირმა სხვა
ქვეყნებთან ურთიერთობებში დაამტკიცა რომ მათზე ევროპული
სამართლის ნორმების გავრცელების უნარი შესწევს. ტრადიციულად
ევროკავშირს და მესამე ქვეყნებს შორის მიმდინარე პროცესების
თეორიული ანალიზი საგარეო პოლიტიკის სფეროს მიეკუთვნება,
რომელიც ძირითად აქცენტებს აქტორებს შორის სამთავრობოთაშორისო
ურთიერთობების ანალიზე აკეთებს. წინამდებარე სტატიის მიზანი კი
ევროკავშირს და მესამე ქვეყნებს შორის მინდინარე პროცესებების
განსხვავებული საგარეო მართვის პერსპექტივდან განხილვაა.

ევროკავშირი საერთაშორისო სისტემაში: თეორიული ახსნა და

როლური კონცეფციები გამომდინარე იქიდან, რომ ევროკავშირი
სუვერენული სახელმწიფოების ერთობლიობას წარმოადგენს,
სახელმწიფო ერთგვარი ამოსავალი წერტილია ყოველგვარი
დეფინიციის განსაზღვრისას, თუ ანალიზის დაწყებისას ევროკავშირის
ქმედებებთან მიმართებაში .ის, თუ როგორ იმოქმედებს ევროკავშირი
დამოკიდებულია ლოკალურ, რეგიონულ და საეთაშორისო დონეზე
მიმდინარე მოვლენებზე.
ევროკავშირის, როგორც საერთაშორისო აქტორის
არაერთგვაროვანი ბუნების როლი, სტატუსი და გავლენა, ანალიზის
მნიშვნელოვანი საკითხია. აქტუალურია კითხვა, თუ რა ტიპის
აქტორს წარმოადგენს ევროკავშირი და თვითონ საკუთარ
აქტორობას როგორ წარმოაჩენს. მკვლევართა ნაწილი ევროკავშირს
აღწერს, როგორც „არც სახელმწიფოს, არც არა სახელმწიფო
აქტორს, არც ჩვეულებრივ საერთაშორისო ორგანიზაციას და არც
საერთაშორისო რეჟიმს“ (Ginsberg 1999: 432) ევროკავშირის ქცევას,
როლს, მახასიათებლებს, სტატუსს, სხვადასხვა ანალიზის კატეგორია
განსხვავებულად აფასებს. საინტერესოა როგორ ხსნიან
საერთაშორისო ურთიერთობების სხვადასხვა გავლენიანი თეორიები
ევროკავშირის პოლიტიკას, ქმედებებს, აქტორის ხასიათს და ა.შ
რამდენად სრულყოფილად ერგება მათი ძირითადი თეორიული
დაშვებები ევროკავშირის ტიპის აქტორის მახასიათებლებს.
აღნიშნული თეორიები გვეხმარებიან იმის გაგებაში, თუ რა ტიპის
აქტორია ევროკავშირი
გლობალურ დონეზე, თუკი საერთოდ არის აქტორი. როგორც კარენ
სმიტი აღნიშნავს, „ევროკავშირის შეფასება არსებითად
დამოკიდებულია იმაზე, თუ როგორია საერთაშორისო
სისტემისბუნებისშეფასებისხედვა“.
ამის კვალდაკვალ საერთაშორისო ურთიერთობების თეორიების
ხედვები გვთავაზობენ ახსნას/გაგებას, თუ რა მართავს
საერთაშორისო ურთიერთობებს, ვინ და რა საკითხებზეა
უფლებამოსილი და რატომ?
სამი ძირითადი თეორია ლიბერალიზმი, კონსტრუქტივიზმი და
რეალიზმი გვთავაზობს საკუთარ მიდგომებს და ხედვებს
საერთაშორისო ურთერთობების, სისტემის, ამ შემთხვევაში
ევროკავშირისგაგებისშესახებ.
რეალიზმის ძირითადი ფოკუსი შემდეგია: ევროკავშირი არ არის
სახელმწიფო, თუმცა მას არც ტრადიციული საერთაშორისო
ორგანიზაციის თვისებები აქვს. მას არ გააჩნია შეიარაღება, რომ
საკუთარი თავი დაიცვას/გადაირჩინოს, ევროკავშირის ძალაუფლება
შეზღუდულია: ზოგიერთ სფეროში ფართო, ხოლო ზოგიერთში
მინიმალური გავლენით, ლიმიტირებული როლი ე.წ „მაღალი
პოლიტიკის სფეროში“, „პოლიფონია“ საგარეო ურთიერთობებში,
მარცხი, სწრაფად იმოქმედოს საერთაშორისო კრიზისის დროს,
კურსი მნიშვნელოვნად იცვლება დროსთან ერთად (მაგ ქვანახშირის
და ფოლადის გაერთიანებიდან ლისაბონის სტრატეგიამდე
შედარებისას)

რაც შეეხება ევროკავშირის გაგებას ლიბერალიზმის თეორიის

ჭრილიდან: პოლიტიკური თვალსაზრისით,-ევროკავშირი, როგორც
რეგიონული, „დემოკრატიული მშვიდობის“ხელშემწყობი,
ეკონომიკური თვალსაზრისით, - მზარდი ურთიერთ
დამოკიდებულების ნიშნები. რიგი შეკითხვები/შენიშვნები რამდენად
სრულყოფილად ხსნის ლიბერალიზმი, ან ნეოლიბერალიზმი
საერთაშორისო ურთიერთობების ხასიათს, სისტემას და ამ
შემთხვევაში ევროკავშირის როლს, ბუნებრივია არსებობს.
საინტერესოა თეორიის ხედვა „გადარჩენის“ საკითხთან
დაკავშირებით. არის ისტორია პროგრესული? შეიძლება
დემოკრატიებმა თავი დააღწიონ ანარქიას? სახელმწიფოები
თანამშრომლობენ, თუმცა ისევ საკუთარი ნაციონალური ინტერესების
შესაბამისად!
რაც შეეხება კონსტრუქტივისტულ მიდგომას: მათი ხედვით
გარემოებებს შეუძლიათ სახელმწიფოებრიობის მახასიათებლების
შეცვლა დროთა განმავლობაში. მაგალითად: “ნორმათა ცვლილებამ
ომის წარმოება ნაკლებად მისაღები გახადა. კულტურულმა გარემომ
შესაძლებელია შეცვალოს სახელმწიფოებრიობის მახასიათებელი
მოცემული საერთაშორისო სისტემის შიგნით. მაგალითისთვის
იმპერიული სახელმწიფო იდენტობიდან სავაჭრო სახელმწიფო
იდენტობამდე მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ.” შესაბამისად
ევროკავშირის თანამედროვე „სახე“ კონსტრუქტივისტული ხედვით
ამ ლოგიკაში ჯდება. კონსტრუქტივიზმი მნიშვნელობას ანიჭებს
ნორმების, იდეების, იდენტობების და ინტერესების გავლენას
სახელმწიფო, თუ საერთაშორისო პოლიტიკაში და გარემოებების,
ინტერესების შესაბამისად მათი ცვლილების შესაძლებლობაზე.
კონსტრუქტივისტული ხედვით პოლიტიკურ აქტორთა ინტერესები,
მაგალითად სახელმწიფოთა, თუ ორგანიზაციათა გადაწყვეტილებები
ყოველთვის მატერიალური სარგებლის კალკულაციაზე არ არის
ორიენტირებული. გადაწყვეტილების მიმღებთა მოსაზრებები და
ქმედებები მომდინარეობს სხვა ადამიანებთან/აქტორებთან
ინტერაქციის შედეგად.
კონსტრუქტივისტული მიდგომის აღნიშნულ ასპექტებს
„უპირისპირდება“ ლიბერალური ინტერგოვერნმენტალიზმის
თეორია, რომელიც აქცენტს პირიქით, კერძო ნაციონალური
ინტერესების მნიშვნელობაზე და მათ სექტორალურ ხასიათზე
აკეთებს, შიდა თუ საგარეო პოლიტიკურ დონეზე და მიიჩნევს, რომ
“თანამშრომლობა ამ კუთხით დამოკიდებულია წევრი-
სახელმწიფოების „ნებაზე“ ევროკავშირის ინტეგრაციული
პროცესების მოტივატორები იყვნენ, იქამე, ვიდრე შესაძლებელია
კერძო, ნაციონალური ინტერესების მაქსიმალიზაცია” ლიბერალური
ინტერგოვერნმენტალიზმისათვის ანალიზის მთავარი ამოსავალი
ერი-სახელმწიფო და მისი ინტერესებია, რომლებიც განსაზღვრავენ
ევროკავშირში ინტეგრაციული პროცესების წარმატებას, ან
წარუმატებლობას ე.წ „ორ დონოვანი თამაშის “ პირობებში.
რაც შეეხება ევროკავშირის ძირითად როლურ კონცეფციებს:
ევროკავშირის, როგორც „სამოქალაქო ძალის“ ანალიზის მიხედვით,
ევროკავშირის „რბილი ძალა“ და ლეგიტიმურობა (რეალისტების
პოზიციისგან განსხვავებით) სწორედ ტრადიციული ინსტრუმენტების
შეზღუდვის დამსახურებით წარმოიქმნება. ეკონომიკური და
დიპლომატიური ინსტრუმენტების გამოყენებით ევროკავშირს შესწვს
ძალა შიდა და გარე გამოწვევებს დაუპირისპირდეს. რაც შეეხება
ევროკავშირის, როგორც „ნორმატიული ძალას“, ანალიზის
აღნიშნული ფორმა ფოკუსირდება შესაძლებლობებზე და
ყურადღებას ამახვილებს ღირებულებებზე, პრინციპებზე და
იდენტობაზე, რაც ევროკავშირის სიმბოლოს წარმოადგენს.
ევროკავშირი, როგორც საგარეო პოლიტიკური აქტორი
პროფესორი სტეფან კეოკელერი წიგნში „ევროკავშირის საგარეო
პოლიტიკა“, საუბრობს მრავალსახოვან, მრავალ მეთოდურ,
მრავალდონოვან მიდგომაზე/პროცესებზე, რომლითაც
ევროკავშირის საგარეო პოლიტიკა ხასიათდება.
მრავალმხრივი/მრავალსახოვანი საგარეო პოლიტიკა-თუმცა არა
ყოვლისმომცველი ამგვარად ფასდება ერთის მხრივ ევროკავშირის
საერთო საგარეო და უსაფრთხოების პოლიტიკა და უსაფრთხოებისა
და თავდაცვის პოლიტიკა, ხოლო მეორეს მხრივ ევროკავშირის
საგარეო პოლიტიკური ქმედებები/ზომები და შიდა პოლიტიკის
საგარეო პოლიტიკური განზომილება. ეს არის მრავალდონოვანი
საგარეო პოლიტიკური პროცესი, ამ პროცესში ჩართულ მრავალ
მმართველ დონესთან და პოლიტიკის სფეროსთან
ურთიერთკავშირი/ანარეკლი.
სხვადასხვა დონეზე წარმოდგენილ აქტორებს, პოლიტიკურ საკითხზე
და პოლიტიკურ ჩარჩოზე დამოკიდებულების შესაბამისად,
სხვადასხვა კომპეტენცია, ლეგიტიმურობის ხარისხი,
ვალდებულებები და რესურსები გააჩნიათ.
მნიშვნელოვანია იმის აღნიშვნა, რომ ევროკავშირის საგერეო
პოლიტიკური ბუნება არც ექსკლუზიურია არც ყოვლისმომცველი.
ევროკავშირი აღჭურვილია მნიშვნელოვანი შესაძლებლობებით
საგარეო პოლიტიკის განვითარების თვალსაზრისით, ეს
შესაძლებლობები დაკავშირებულია რიგი პოლიტიკის შორს მიმავალ
მიზნებთან, თუ განზომილებებთან (მაგ: ვაჭრიბის საკითხებთან,
სადაც ევროკავშირს ექსკლუზიური კომპეტენცია გააჩნია და ა.შ)
თუმცა ევროკავშირის წევრი სახელმწიფოები სავარაუდოდ
არასდროს იქნებიან მოსურნე, რომ საკუთარი საგარეო პოლიტიკური
კომპეტენციების სრული ტრანსფერი მოახდინონ ევროკავშირთან,
ისევე, როგორც არასდროს იქნებიან მოსურნენი, რომ მათი
ნაციონალური საგარეო პოლიტიკური კომპეტენციები ჩანაცვლებულ
იქნას საერთო ევროპული საგარეო პოლიტიკით. ევროკავშირის
წევრი სახელმწიფოები ცდილობენ საკუთარი ნაციონალური საგარეო
პოლიტიკის შენარჩუნებას, სადაც ევროკავშირის ჩართულობა
ნაწილობრივ განსაზღვრული, ან ძალიან მინიმალური იქნება.
შედეგად, ევროკავშირის საგარეო პოლიტიკური მიმართულება
მხოლოდ ეროვნულ საგარეო პოლიტიკებს მოიცავს, ევროკავშირთან
გარკვეული ინტერაქციის შედეგად შემუშავებულს.
ზოგადად, საგარეო პოლიტიკა ევროკავშირის ექსკლუზიურ
კომპეტენციებს არ მოიცავს, რამდენადაც წევრ-სახელმწიფოებს
სურთ შეინარჩუნონ კონტროლი აღნიშნულ პოლიტიკაზე, რომელიც
მკაფიოდაა დაკავშირებული ეროვნულ სუვერენიტეტთან.
ევროკავშირის კომპეტენცია და შესაძლებლობები საგარეო
პოლიტიკის განვითარების კუთხით მნიშვნელოვნადაა
დამოკიდებული საგარეო პოლიტიკურ განზომილებაზე/
მიმართულებაზე. ეს ყოველივე განაპირობებს საგარეო პოლიტიკური
ქმედებების მრავალფეროვნებას, რომლის კვალდაკვალაც
ყოვლისმომცველი საგარეო პოლიტიკური ზომები/პრობლემის
გადაჭრის გზები ფორმირდება. (მაგალითისთვის ევროკავშირის
ყოვლისმომცველი საგარეო პოლიტიკა ბალკანეთის მიმართ,
თითქმის გამოუკვეთავ ტერიტორიულ თავდაცვასთან და ცვალებად
უსაფრთხოების გარემოსთან მიმართებაში აღმოსავლეთ აზიისა და
წყნარი ოკეანისპირეთის რეგიონში.)
ევროკავშირის საგარეო პოლიტიკური ინსტრუმენტები:
ევროკავშირის სამეზობლო პოლიტიკა/ ურთიერთობები
აღმოსავლეთ სამეზობლოში
ევროპის სამეზობლო პოლიტიკა ლოგიკური ნაბიჯია ევროკავშირის
გაფართოების შემდეგ ახალი გეოპოლიტიკური გამოწვევების
კვალდაკვალ. 2004 წლის 1 მაისს ევროკავშირმა, მეხუთე
გაფართოების შედეგად, 10 ახალი წევრი ქვეყანა მიიღო თავის
რიგებში, მათ შორის პოსტ-საბჭოთა რესპუბლიკები. ევროკავშირის
საზღვრების შეცვლასთან ერთად, დღის წესრიგში დადგა
უსაფრთხოების სტრატეგიის ახალი ამოცანები და განისაზღვრა
ახალი სტრატეგია ევროკავშირის მეზობლებთან ურთიერთობისთვის.
ევროკავშირის მეზობელ ქვეყნებად ჩაითვალა კავშირთან უშუალო
სახმელეთო თუ საზღვაო საზღვრის მქონე ყველა ქვეყანა ევრაზიის
კონტინენტზე (რუსეთთან ურთიერთობა განსაკუთრებული -
“სტრატეგიული თანამშრომლობის” ფორმატით წარიმართა).
მანამდე, 2003 წელს, ევროკომისიამ, ევროკავშირის "სამეზობლო
ინიციატივასთან" დაკავშირებით, ევროკავშირის საბჭოსა და
ევროპარლამენტისადმი თავისი მიმართვა (Wider Europe –
Neighbourhood: A New Framework for Relations with our Eastern and Southern
Neighbours) გამოაქვეყნა. ევროკომისიის ზემოთხსენებული მიმართვა
აღნიშნავდა, რომ ევროკავშირმა უნდა შექმნას განვითარებისა და
კეთილმეზობლობის ზონა, ე.წ. "მეგობართა სარტყელი",
რომელთანაც მას მჭიდრო ურთიერთობები ექნება. ხოლო 2003
წლის ევროკავშირის უსაფრთხოების სტრატეგიაში ნახსენებია:
“ევროკავშირის ამოცანაა საკუთარი წვლილი შეიტანოს ახალი
მეზობლების სტაბილურ განვითარებაში, ამ ქვეყნებში სახელმწიფო
მმართველობის ინსტიტუტების დახვეწასა და მათ შორის მჭიდრო
პოლიტიკურითუეკონომიკურიურთიერთობებისდამყარებაში“.
ევროპის სამეზობლო პოლიტიკის მიზნებია ევროკავშირსა და მის
მეზობელ ქვეყნებს შორის პოლიტიკური, ეკონომიკური და
კულტურული ურთიერთდაახლოების პროცესის მხარდაჭერა.
აღნიშნული პოლიტიკის საშუალებით ევროკავშირს თავისი
საზღვრების გარშემო დემოკრატიის, სტაბილურობისა და
კეთილდღეობის გავრცელებისთვის უნდა შეეწყოხელი.
ინიციატივამ თავდაპირველად მოიცვა უკრაინა, მოლდოვა და
ხმელთაშუა ზღვის სამხრეთ სანაპიროს ქვეყნები - ალჟირი, ეგვიპტე,
ისრაელი, იორდანია, ლიბანი, ლიბია, მაროკო, სირია, ტუნისი და დე
ფაქტო პალესტინა.
ევროპული სამეზობლო პოლიტიკა საქართველოზე, სომხეთსა და
აზერბაიჯანზე 2004 წლის ივნისიდან საქართველოში მომხდარი
ვარდების რევოლუციის შემდეგ გავრცელდა.
ევროკავშრის სამეზობლო პოლიტიკა ერთის მხრივ ყოვლის
მომცველია, მოიცავს რა თანამშრომლობის ფართო სპექტრს, თუმცა
რიგი ანალიტიკოსებისა, თუ კრიტიკოსების მხრიდან აღნიშნული
ინსტრუმენტი კრიტიკის საგანი არაერთხელ გამხდარა.
არსებობს რიგი მნიშვნელოვანი კითხვის ნიშნები, რომელიც ამ
პოლიტიკის მისამართით ჩნდება. მაგალითისთვის, - სად მთავრდება
ევროკავშირის საზღვრები? რამდენად ლოგიკურია ევროკავშირის
მხრიდან საკუთარი საგარეო პოლიტიკური ინტერესების/სამეზობლო
ინტერესების ასე ფართო არეალზე გაშლა? აღმოსავლეთ
სამეზობლოდან ხმელთაშუა ზღვის სანაპირომდე? რამდენად
წარმატებით მოხდა მეზობელ ქვეყნებში ტრანსფორმაციის პროცესის
ხელშეწყობა, ევროკავშირის სტანდარტებთან თანხვედრით?
(იგლისხმება მაგალითად სამეზობლო პოლიტიკის სამოქმედო
გეგმის პრიორიტეტების განხორციელებასთან დაკავშირებით,
რამდენად ქმედითი იყო ის
ინსტრუმენტები(ფინანსური/სამართლებრივი და ა.შ), რომლებიც
რეფორმებისწარმატებას(?) უზრუნველყოფდა?)
შემდგომი მოვლენებიდან ევროკავშირის სამეზობლო პოლიტიკის
ფარგლებში, ყველაზე ნიშვნელოვანი 2009 წლის აღმოსავლეთ
პარტნიორობის ინიციატივის ფორმირების საკითხია. აღმოსავლეთ
პარტნიორობის ინიციატივა მულტილატერალურთან ერთად
ბილატერალურ თანამშრომლობაზეც აკეთებს აქცენტს მხარეებს
შორის და პერსპექტივების შეთავაზების თვალსაზრისით, გაცილებით
უფრო მეტ კონკრეტიკას გვთავაზობს. აღნიშნული ინიციატივა
წარმოადგენს ერთგვარ ტესტს ევროკავშირ-რუსთის
ურთიერთობებში, ვრცელდება რა პოსტ-საბჭოთა რესპუბლიკებზე,
აღიქმება, როგორც ერთგვარი გამოწვევა რუსეთის ეკონომიკური და
უსაფრთხოების ინტერესების კონტექსტში კავკასიასა და
ამოსავლეთევროპაში.
აღსანიშნავია 2013 წლის 28-29 ნოემბრის ვილნიუსის აღმოსავლეთ
პარტნიორობის სამიტი, რომელიც მნიშვნელოვანი მოვლენა იყო არა
მხოლოდ ევროკავშირისა და მის 6 აღმოსავლეთ მეზობელ
ქვეყანასთან ურთიერთობების გარდატეხის საკითხში, არამედ
ევროკავშირსა და რუსეთს შორის სტრატეგიული თანამშრომლობის
კუთხით, რიგი გამოწვევების ფონზე. მოლოდინმა, რომ უკრაინასთან
გაფორმდებოდა ასოცირების შეთანხმება და მისი ნაწილი ღრმა და
ყოვლისმომცველი თავისუფალი ვაჭრობის შესახებ შეთანხმება,
ხოლო საქართველოსთან და მოლდოვასთან მოხდებოდა
დოკუმენტის პარაფირება, რუსულ-ევროპულ ურთიერთობებში,
რეგიონში ესკალაციის რეალური საფრთხის ფონზე, მნიშვნელოვანი
დაძაბულობა წარმოშვა.
ასოცირების შეთანხმება აღმოსავლეთ პარტნიორობის
ქვეყნებისთვის ევროკავშირთან მნიშვნელოვანი დაახლოებას
ხელშემწყობი უნდა ყოფილიყო. მიუხედავად იმისა, რომ სამომავლო
წევრობის პერსპექტივას არ ითვალისწინებს, აღნიშნული
ინსტრუმენტი გულისხმობს ევროკავშირის რეგულაციებისა და
სტანდარტების ყოვლისმომცველ იმპლემენტაციას ეროვნულ
კანონმდებლობაში. მნიშვნელოვანია ის გარემოება, რომ აღნიშნული
შეთანხმება ხელს შეუწყობს მასში ჩართულ ქვეყნებს რუსულ ორბიტას
საბოლოოდ ჩამოშორდნენ.
მიუხედავად იმისა, რომ აღმოსავლეთ პარტნიორობის ინიციატივა
თავისი არსით წარმოადგენს ინსტრუმენტს, რომელმაც უნდა
უზრუნველყოს მასში ჩართული ქვეყნის დემოკრატიზაციის,
ეკონომიკური მდგრადობის, რეგიონული თანამშრმლობის
განმტკიცების ხელშეწყობა, დღეისათვის რთულია ამ ინიციატივის
მთლიანწარმატებულობაზესაუბარი.
რუსეთის მიერ ჩამოყალიბებული ევრაზიული კავშირი, რომელიც
ბელარუსს და ყაზახეთსაც აერთიანებს და 2015 წლიდან ევრაზიულ
ეკონომიკურ კავშირად ფორმირებას გეგმავს, სამეზობლოში
ევროპული ინტეგრაციის საპირისპიროდ ეკონომიკური
ალტერნატივის შექმნის მცდელობაა. რიგი დასავლელი
ანალიტიკოსის შეფასებით რუსეთის აღნიშნული წამოწყება
შესაძლოა ევროკავშირის, როგორც „ნორმატიული ძალისთვის“
„საერთო სამეზობლოში“ უმნიშვნელოვანესი გამოწვევაიყოს.
აღმოსავლეთ პარტნიორობის ინიციატივაში ჩართული ექვსი
ქვეყნიდან სამმა, სომხეთმა, აზერბაიჯანმა და ბელორუსმა, რუსეთის
მხრიდან პირდაპირი-ან არაპირდაპირი ზეწოლის შედეგად უარი
განაცხადა ევროკავშირთან აღმოსავლეთ პარტნიორობის ფორმატში
ურთიერთობების გაღრმავებაზე. სომხეთის პრეზიდენტმა სერჟ
სარქისიანმა უელსის სამიტამდე რამდენიმე კვირით ადრე უარი
განაცხადა ასოცირების შესახებ შეთანხმების ინიცირების
შესაძლებლობაზე და რუსეთთან ერთად ევრაზიულ კავშირში
სამომავლო თანამშრომლობის სურვილი გამოთქვა. დაახლოებით
მსგავსი სცენარით განვითარდა მოვლენები უკრაინაშიც, სადაც
პრეზიდენტმა ვიქტორ იანუკოვიჩმა ევროკავშირთან ასოცირებიის და
ღრმა და ყოვლისმომცველი ვაჭრობის შესახებ შეთანხმების
გაფორმებაზე უარი განაცხადა. საბოლოო ჯამში უკრაინაში
განვითარებული მოვლენების შემდგომ ქვეყანამ კლვალ ევროპული
კურსი აირჩია და აღმოსავლეთ პარტნიორობის ინიციატივაში
ჩართული სამმა ქვეყანამ, - მოლდოვამ, საქართველომ და უკრაინამ,
მნიშვნელოვანი ზეწოლის მიუხედავად, 2014 წლის ივნისში
აღმოსავლეთ პარტნიორობის ინიციატივის ფარგლებში პირველი
უმნიშვნელოვანესი პოლიტიკური და ეკონომიკური შეთანხმება
გააფორმეს ევროკავშირთან, - ასოცირების შესახებ შეთანხმება და
ასევე მისი ნაწილი, - ღრმა და ყოვლისმომცველი თავისუფალი
ვაჭრობის შესახებ შეთანხმება. შესაბამისად, ვილნიუსის სამიტმა და
შემდგომმა მოვლენებმა აჩვენა, რომ ევროკავშირის აღმოსავლეთ
პარტნიორობის ინიციატივის მხოლოდ ნაწილორივ
წარმატებაზეშეიძლება საუბარი.
აღმოსავლეთ სამეზობლოში ბოლო პერიოდში განვითარებული
მოვლენები. განსაკუთრებით უკრაინაში, მნიშვნელოვანი გამოწვევა
იყო ევროკავშირისათვის.
უკრაინაში განვითარებულმა მოვლენებმა ევროკავშირის სისუსტე,
საგარეო პოლიტიკის ფრაგმენტული და მოუქნელი ხასიათი კიდევ
ერთხელ წარმოაჩინა. ევროკავშირმა
ვერიმოქმედა,როგორცერთიანმა ძალამ. მაგალითისათვის:კრიზისის
პერიოდში წევრი ქვეყნების საგარეო პოლიტიკური ინტერესების
შეთანხმების და უკრაინასთან/ასევე რუსეთთან, დაკავშირებით
საერთო სტრატეგიის შემუშავების ნაცვლად არა ერთიანი, არამედ
პოლონურ-ფრანგულ-გერმანული (შიკორსკისფაბიუსის და
შტაინმაიერის „დიპლომატიური ინტერვენცია“) ნაციონალური
ინიციატივა იქნაფორმულირებული.
რიგი კრიტიკოსების მხრიდან აღმოსავლეთ პარტნიორობის
ინიციატივით შეთავაზებული ეკონომიკური ფორმატების მისამართით
ისმის რიტორიკული შეკითხვები. რატომ უნდა მოახდინოს
აღმოსავლეთ პარტნიორობის ფარგლებში ქვეყანამ ევროკავშირის
ეკონომიკური რეგულაციების, ნორმებისა და სტანდარტების
იმპლემენტაცია ეროვნულ კანონმდებლობაში და ამით
ბიუროკრატიული მექანიზმის ზრდას შეუწყოს ხელი, მაშინ როდესაც
ინიციატივს ფარგლებში თანამშრომლობის წარმატება არ ნიშნავს
ევროკავშირთან სამომავლო წევრობაზე საუბრის დაწყებას?!
აღმოსავლეთ პარტნიორობის სამომავლო პესპექტივებთან
დაკავშირებით აზრები იყოფა.
რიგი ანალიტიკოსებისა მიიჩნევენ, რომ ევროკავშირმა უფრო
ქმედითი, ხელშესახები პერქპექტივა უნდა შესთავაზოს თავის
აღმოსავლელ პარტნიორებს, მაგალითისათვის სამომავლო
წევრობა. ეს ნაბიჯი შესაძლოა სარისკოც იყოს ევროკავშირისათვის,
რადგან მისი ბევრი პარტნიორი, წარსულში დაპირების შემდეგ,
დღემდე შეიძლება წევრობის მომლოდინეთა რიგებშია, თუმცა
სამომავლო წევრობის შეთავაზება მოსახლეობისთვის ახალი
იმპულსების მიმცემი იქნება, ეს იქნება გაცილებით მეტი და
მნიშვნელოვანი ნაბიჯი, ვიდრე ტექნიკური საკითხები და სხვადასხვა
შეთანხმებებისგაფორმება.
საპირისპიროდ, ზოგიერთი ანალიტიკოსი მიიჩნევს, რომ ნაცვლად
აღმოსავლეთ პარტნიორობის ქვეყნებთან ერთობლივი სავაჭრო
გარიგებების გაფორმებისა, ევროკავშირმა
რეგიონშირუსეთთანპარტნიორობისგაღრმავებისკუთხითუნდა
გააორმაგოსძალისხმევა
ევროკავშირის საგარეო ურთიერთობების საფუძვლების
ზოგადი მიმოხილვა

1991 weli da maastrixtis xelSekruleba evrokavSiris ganviTarebis

axali etapi gaxda. maastrixtis xelSekrulebis Sedegad ara marto
Camoyalibda evrokavSiri, aramed romis fuZemdebluri
xelSekrulebis safuZvliani reviziac moxda. sabolood maastrixtis
xelSekrulebam daadgina, rom evrokavSiri unda efuZnebodes sam
sayrdens, saidanac mxolod pirveli sayrdeni (evropis ekonomikuri
gaerTianebebi) iqneboda sazogadoebrivi (anu regulirdeba
supraerovnul doneze) da daregulirdeboda evropul doneze. rac
Seexeba meore (marTlmsajuleba da saSinao saqmeebi) da
mesame (saerTo sagareo da usafrTxoebis politika) sayrdenebs,
gadawyda, rom maTi administrireba erovnul doneebze
momxdariyo, komisiis da evrokavSiris sxva institutebis Carevis
gareSe.

evropis politikuri TanamSromlobis ganviTarebis istoria

evropuli sazogadoebis Seqmnis da Camoyalibebis procesis

dawyebisTanave iyo mcdelobebi daemyarebinaT politikuri erToba.
saerTo sagareo da Tavdacvis politikis SemuSavebis sakiTxi
araerTxel yofila dadebuli samuSao magidaze. yvelaze gabeduli da
win waweuli mcdeloba rom SeeqmnaT saerTo sagareo da
Tavdacvis politika iyo mowodebuli 1950 wels safrangeTis premier
ministris mier. plevenis gegmiT, unda Seqmniliyo integrirebuli
evropuli armia gaerTianebuli sardlobis qveS. es gegma gaxda
(euTk) ECSC-is farglebSi wevri qveynebs Soris molaparakebis da
ganxilvis sagani 1950 wlidan 1952 wlamde romlis Sedegadac
gaformda xelSekruleba, romelmac Camoayaliba evropis
Tavdacvis gaerTianeba (EDC). am gaerTianebis Seqmnis Tanmdevi
efeqti iyo aseve politikuri proeqti, romelic wardgenili iqna 1953
wels da iTvaliswinebda federaciis an konfederaciis Seqmnas.
Tavadcvis gaerTianebis msgavsad unda Seqmniliyo politikuri
gaerTianeba, romelsac eqneboda Zalian farTo uflebebi da
movaleobebi. es gegma ver ganxorcielda, radgan igi uaryo
golistebis umravlesobam safrangeTis erovnul asambleaSi 1954
wlis 30 agvistos. fuSes komiteti: 60-ian wlebSi gaimarTa
molaparakebebi safrangeTSi romelsac safuZvlad daedo fuSes ori
gegma, romelic mouwodebda axlo politikuri
TanamSromlobisaken. am gegmamac kraxi ganicada da 1962
wels molaparakebebi Sewyda. miuxedavad kraxisa evropuli
qveynis mTavrobis warmomadgnelebi eZebdnen gzebs romliTac
moxdeboda ufro mWidro politikuri TanamSromloba da
Catardeboda kvlevebi am sakiTxis irgvliv. 1970 wels luqsemburgis
samitze wardgenil iqna “davinionis moxseneba” (D’Avignon report),
romelic safuZvlad daedo evropis politikur TanamSromlobas
(European Political Cooperation - EPC), romelic SemdgomSi formalurad
iqna Seyvanili saerTo evropul aqtSi 1987 wels. davinionis
moxseneba warmoadgenda wlebis manZilze evrogaerTianebis
qveynebis politikuri TanamSromlobis ZiriTad dokuments. epT-s
mTavari maxasiaTebeli iyo wevr qveynebs Soris konsultaciebi
sagareo saqmeTa ministrebis doneze, romlebic ganixilavdnen
sagareo politikasTan dakavSirebul sakiTxebs da unda
Sexvedrodnen weliwadSi orjer mainc. garda sagareo saqmeTa
ministrebisa yovelma wevrma saxelmwifom daniSna wamyvani
diplomatiuri moxele - politikuri direqtori, romlis
pasuxismgeblobaSi Sedioda politikis sferoSi 15 wevri saxelmwifos
TanamSromloba. sami wlis Semdeg kopenhagenis samitma
gamosca moxseneba epT-s saqmianobis Sesaxeb. am periodSi
gaxSirda Sexvedrebi sagareo saqmeTa ministrebis da politikuri
komitetis doneze da aseve Seiqmna evropeli korespondentebis
jgufi romlebic iyvnen politikuri direqtorebis umcrosi moxeleebi da
monitorings uwevdnen wevr qveynebSi eps saqmianobas da
komunikacias. eps saqmianobas xeli Seuwyo COREU Seqmnam,
romelic aris specialuri teleqsis sistema da akavSirebs wevr
saxelmwifoebs. 1974 wels evropuli sabWos (European Council)
Seqmnam EPC saqmianoba ufro koordinirebuli gaxada, vinaidan
qveynis meTaurebs miecaT ufro gamokveTili roli, romelic
iTvaliswinebda kavSirisTvis saerTo mimarTulebis micemas.
sabWoTa kavSiris mier avRaneTis dapyrobam da iranSi
momxdarma islamurma revoluciam kidev erTxel daanaxa
evropelebs saerTo poziciis arqoniT ganpirobebuli sisuste saerTo
sagareo politikis warmoebis saqmeSi. aman gamoiwvia EPC rolis
gaZlierebis moTxovna londonis moxsenebaSi, romelic moiTxovda
winaswar konsultacias wevr qveynebs da komisias Soris im
sakiTxebze, romlebsac gavlena SeiZleba hqonoda yvela wevr
saxelmwifoze. 1987 wlis saerTo evropulma aqtma instituciuri
safuZveli Cauyara EPC - s arsebobas samdivnosa da evropuli
korespondentebis saxiT, romlebic muSaobdnen prezidentobis
meTvalyureobis qveS. EPC – s kompetenciaSi aseve Sevida yvela
is sagareo sakiTxi, romelic Sedioda wevri qveynebis interesebSi.
mokled rom SevajamoT, EPC iyo forumi, sadac wevr qveynebs
SeeZloT konsultaciebi gaewiaT sagareo saqmeTa sakiTxebze da,
Sesabamisad, daefiqsirebinaT saerTo pozicia, ris Sedegadac
gamoxatavdnen saerTo pozicias saerTaSoriso organizaciebSi. EPC-
s hyavda uamravi kritikosi da mas seriozul wamowyebad aravin
ganixilavda. bevrisTvis is mxolod salaparako forumi iyo, romelsac
aranairi realuri Sedegi ar mohyveboda. saerTo politikuri forumis
ararseboba marTlac kargad gamoCnda iugoslaviis daSlisas,
rodesac bevr evropul saxelmwifos gansxvavebuli sagareo pozicia
hqonda: magaliTad, germania mxars uWerda xorvatiis
damoukideblobas, safrangeTi ki mxars uWerda iugoslaviis
erTianobas da ase Semdeg. cota ufro mogvianebiT, kidev ufro
naTlad gamoCnda evrogaerTianebis ara marto saerTo sagareo
politikis, aramed saerTo samxedro politikis warmoebis
SeuZlebloba. saqveynod nanaxma sircxvilma evropelebi aiZula
daewyoT samuSaoebi saerTo samxedro da sagareo politikis
Camosayalibeblad da gansaxorcieleblad.

maastrixis xelSekruleba da sagareo da usafrTxoebis politika

xelSekrulebaSi calke Tavad aris Sesuli evropis saerTo sagareo da
uSiSroebis politika (Common Foreign and Security Policy - CFSP).
amasTanave, CFSP gaxda evro kavSiris erT-erTi sveti. is muxlebi
romlebic exeba CFSP-s cnobilia rogorc “jei muxlebi” (J articles), da
sul 11 muxlisagan Sedgeba. muxli J 1 Seexeba ssup-s
kompetenciis areals da amocanebs. moicavs TiTqmis yvela im
sakiTxs, rac sagareo politikas Seexeba. magram, cnobilia rom
xelSekrulebaSi CamoTvlili es movaleobaTa nusxa aris an Zalian
bundovani, an gaurkveveli. magaliTad, ssup-s mizania “xeli
Seuwyos saerTaSoriso TanamSromlobas,” an “gaaZlieros wevri
qveynebis uSiSroeba yvela saSualebiT” da a. S. aseve, ssup-s
gansaxorcieleblad xelSekruleba mouwodebs wevr qveynebs
daarson sistemuri TanamSromloba yvela im sagareo politikis
sakiTxebis Sesaxeb, romlebic warmoadgenen sayovelTao
interess. muxli J 2 Seexeba saerTo poziciebs. wevri qveynebi
movaleni arian moaxdinon erTmaneTis informireba da
erTmaneTTan konsultacia ministrTa sabWos SigniT sagareo da
uSiSroebis politikasTan dakavSirebul sakiTxebze, ministrTa sabWo
ki, saWiroebis SemTxvevaSi, gansazRvravs saerTo pozicias. wevri
qveynebi movaleni arian SeuTanxmon TavianTi erovnuli politika
saerTo pozicias da moaxdinon TavianTi qmedebebis koordinireba
saerTaSoriso organizaciebSi. muxli J 3 Seexeba erTobliv
qmedebebs. am muxlis Tanaxmad, ministrTa sabWos evaleba
“erToblivi qmdebebis” saerTo safuZvlebis gansazRvra da aseve
masve evaleba gansazRvros daeqvemdebaros Tu ara romelime
sfero Tu sakiTxi erTobliv qmedebas. ganxorcielebis detalur
gegmas gadawyvets xmaTa kvalificiuri umravlesoba. muxli J 4
Tanaxmad, ssup unda moicavdes evrokavSiris usafrTxoebasTan
dakavSirebul yvela sakiTxs, maT Soris, saerTo Tavdacvis politikis
saboloo CarCoebs, ramac SesaZloa xeli Seuwyos saerTo
Tavdacvis SemuSavebas. gadawyvetilebebi usafrTxoebis
Sesaxeb, romelSic CarTuli iqneba Tavdacvis elementebi, miRebul
iqneba moTxovnisamebr dasavleT evropis kavSiris mier. muxli J 5
Seexeba evrokavSiris saerTo poziciis wardgenas. maastrixis
xelSekrulebis mixedviT es misia akisria sabWos prezidentobas. igi
gamoxatavs kavSiris pozicias saerTaSoriso organizaciebSi da
saerTaSoriso konferenciebze. mimdinare prezidents ssup-s
marTvaSi da ganxorcielebaSi exmareba bolo da momavali
prezidentic e.w. Troika da komisia, Tumca maastrixis
xelSekrulebaSi Zalian bundovnad aris mocemuli komisiis roli ssep
warmoebaSi. aseve parlamenti ruglarulad unda iyos informirebuli
ssup-s ZiriTad aspeqtebze da arCevnebze da misi Sexedulebebi
unda iqnes gaTavisebuli. parlaments aqvs ufleba dasvas kiTxvebi
da misces rekomendaciebi. aseve igi moTxovs kompanias, rom
ukan daubrunos Tanxa, romelic man miiRo konkurenciis
darღvevis dros, aseve SeiZleba jarima anazRaurebul iqnas im
kompaniebisTvis, romlebmac amis gamo wageba naxes. -
kompaniis Serwymis dros darRvevebi: yvela operacia
kompaniebis SewymasTan dakavSirebiT komisiis eqskluziur
kompetenciaSi Sedis. Tu Serwymis dros romelime kompaniam
damala rame detali an daarRvia konkurencia, mas SeiZleba
yovelwliuri gayidvebis aT procentamdec ki daekisros jarimis saxiT.

komisiis sxva funqciebs Soris aRsaniSnavia misi funqcia, rogorc

sagareo warmomadgeneli da momlaparakebeli. amis Sedegad
komisias SeuZlia molaparakebebi gamarTos Semdeg sferoebSi: -
sagareo vaWroba; - finansuri politikis da politikuri daxmarebis
xelSekrulebebSi monawileoba; - gaero, evrosabWo da OECD; -
evrokavSiris wevrebs da arawevrebs Soris Suamavloba; -
evrokavSirSi gawevrianebasTan dakavSirebiT komisias didi roli
eniWeba. igi iZiebs da akeTebs moxsenebas ama Tu im
saxelmwifos mzadyofnis Sesaxeb. ukanaskneli gafarToebis dros
komisia yovel wels amzadebda e.w. moxsenebebs (e.w. progress
report), sadac detalurad iyo aRwerili, Tu rogor asrulebdnen
saxelmwifoebi evrokavSirisaTvis aucilebel kriteriumebs. garda
zemoTxsenebuli funqciebisa mniSvnelovania evrokomisiis roli
sagareo da usafrTxoebis politikis gatarebis dros. komisia mxars
uWers sabWos sagareo da usafrTxoebis politikis gatarebaSi da
Zalian xSirad gvevlineba am politikis upirveles damcvelad
saerTaSoriso arenaze. gansakuTrebiT mniSvnelovania komisiis
saerTaSoriso roli, romelic man moipova didi eqspertizis da
diplomatiis Sedegad. sul bolos SegviZlia aRvniSnoT, rom komisia
aris e.w. esprit communautaire-is (sazogadoebrivi suli) damcveli da
evrointegraciis mTavari mamoZravebeli TvalsazrisiT da ara
realurad dablokvis mizniT. xSirad saxelmwifoebs sWirdebaT dro
ama Tu im detalSi gasarkvevad, amitom urCevniaT adreul
stadiazeve daiblokos komisiis winadadeba, raTa dro moigon da
ukeT gaerkven sakiTxSi; - rogorc wesi komisias urCevnia
gaiTvaliswinos ama Tu im proceduris Sedegad miRebuli
SeniSvnebi da uari ar aTqmevinos komitets. amitom adgili aqvs
xSir winaswar konsultaciebs wevr saxelmwifoebTan da
komitetebTan; - sabWo dainteresebulia komitologiis principis
arsebobiT, radgan amgvarad mas nominalurad SeuZlia komisiaze
kontrolis ganxorcieleba. aqve unda gaviTvaliswinoT, rom sabWo
ar aris dainteresebuli komitologiis komitetebis funqciis kidev ufro
gaZlierebiT, amitom ZiriTad mniSvnelovan gadawyvetilebebs
Tavad iRebs. - sabWo komitologiis komitetebis saSualebiT
axorcielebs Tavis aRmasrulebel funqciebs, rac mis pirvelad
funqcias ar warmoadgens, amitom komisias da sabWos Soris
komitologiis principTan dakavSirebiT xSirad azrTa sxvadasxvaoba
aqvT.

iuridiuli CarCos damcveli evrokomisia marTlmsajulebis

sasamarTlosTan erTad evrokavSiris damfuZnebeli xelSekrulebebis
upirveles damcvels warmoadgens. informaciis miReba
xelSekrulebis ama Tu im muxlis darRvevis Sesaxeb xdeba
Semdegnairad: - transpoziciis uxarisxoba Tavs iCens, miuxedavad
imisa damalavs Tu ara mTavroba amas, radgan mTavroba
valdebulia miawodos informacia kanonis implementaciis Sesaxeb.
komisia yovelTvis xvdeba esa Tu is kanoni realurad xorcieldeba
Tu ara. - TviTSetyobineba (self-notification). qveynebi, rogorc
wesi, komisias winaswar uTanxmeben TavianT regulaciebs da
ama Tu im kanonis implementaciis gzebs, aseve sxvadasxva
standartebis dawesebas. iseT sakiTxzec ki, romelic mudam
saCoTiro sagani iyo — saxelmwifos mier adgilobrivi sawarmoebis
daxmareba — winaswar uTanxmdeba komisias, raTa man miiRos
gadawyvetileba xdeba Tu ara bazris damaxinjeba konkurenciis
moSlis Sedegad. - sxva s u b i eqtebis , saxel m wif o ebis da a s
e Semdeg mier Setanili saCivrebi. germania, magaliTad, xSirad
Civis subsidiebze sxva qveynebis mimarT. aRsaniSnavia, rom
yvelaze xSirad wesebs arRvevs saberZneTi, italia da safrangeTi.
rogorc wesi am qveynebidan daaxloebiT 150 saqme egzavneba
yovelwliurad evropis marTlmsajulebis sasamarTlos.

komisias aqvs SesaZlebloba miiRos zomebi urCi saxelmwifos

mimarT. Tu risi gakeTeba SeuZlia komisias daumorCileblobis
SemTxvevaSi ganisazRvreba oTxi situaciiT. - daumorCilebloba
wevri-saxelmwifos mxridan: maastrixtis xelSekrulebamde
komisias ar hqonda ufleba daewesebina raime sanqcia. Tu
romelime qveyana sasamarTlos gadawyvetilebas ar asrulebs,
komisias SeuZlia daabrunos saqme sasamarTloSi da daasaxelos
jarima, romelic unda gadaixados saxelmwifom. xSirad es jarima
sakmaod soliduria. dazRvevis kanonmdeblobis darRvevis gamo
saberZneTs didi jarimebis gadaxda mouwia. 2000 w. is
dajarimebuli iqna 20.000 evroTi dReSi, 2002 wels ki 242.000
evroTi. - kompaniebis mxridan evrokavSiris samarTalis darRveva:
ramdenime wlis win komisiam xuTi banki daajarima germaniaSi,
romlebmac erTmaneTSi dades aralegaluri SeTanxmeba da
sakmaod didi mogeba naxes evros SemoRebisas. aseve, sul mcire
xnis win 2005 wels evrokomisiam sarCeli Seitana maikrosoft
korporaciis winaaRmdeg, romelsac brali dasdes konkurenciis
wesebis darRvevaSi, radgan maikrosoftma ვინდოუსის operaciul
sistemaSi daamata uindous media pleeri, ramac media pleerebis
gamomSvebi sxvadasxva kompaniebis (maT Soris, real neTuorqs)
gaRizianeba gamoiwvia. – saხelmwifo daxmarebis miRebis dros
kanonis darRveva kompaniebis mxridan: Tu komisiam daadgina,
rom evrokavSiris bazarze konkurencia dairRva, 30 parlamentma
unda moawyos yovelwliuri debatebi ssup saqmianobis da
progresis Sesaxeb. ministrTa sabWo iRebs gadawyvetilebebs
ssup farglebSi evro sabWos mier dawesebuli ZiriTadi
mimarTulebebis mixedviT. sabWo muSaobs konsensusis pirobebSi
garda proceduruli sakiTxebisa da im sakiTxebisa, romlebic
eqvemdebareba mesame muxls (erToblivi qmedebebi). erToblivi
qmedebebis dadgenis da ganxorcielebisas detalebs kenWi eyreba
xmaTa kvalificiuri umravlesobiT. politikur komitets, aseve evaleba
situaciis monitoringi da informaciis miwodeba sabWosaTvis
sakuTari iniciativiT an misi moTxovnis safuZvelZe. maTve
evalebaT miRebuli gadawyvetilebebis implementaciis monitoringi.
(muxli J 8). rac Seexeba dafinansebas, igi an evrogaerTianebis
biujetidan gamoiyofa (biujetidan mxolod mcire nawili finansdeba),
an wevri saxelmwifoebis mier xorcieldeba. aRsaniSnavia, rom
ssup sferoSi gadawyvetilebebi miiReba mTavrobaTaSoris doneze
da masSi monawileobas ar Rebuloben evro gaerTianebis sxva
instituciebi.

amsterdamis xelSekruleba da saerTo sagareo da usafrTxoebis

politika 1996 wels dawyebuli samTavrobaTaSoriso konferenciis
erT-erTi mizani, romelic win uZRoda amsterdamis xelsSekrulebis
Semqnas iyo is, rom gaeZlierebina CFSP da mieca kavSirisTvis
saSualeba ukeT Seesrulebina Tvisi roli saerTaSoriso politikaSi. es
problema Zalian mwvaved dadga iugoslaviis daSlis Semdeg, roca
naTlad gamoCnda erTiani evropuli xmis da politikis ararseboba da
SesaZlebloba imisa, rom politika gamagrebuli yofiliyo Sesabamisi
qmedebebiT. maSasadame, amsterdamis mizani gaxda amoevso
ormoebi SesaZleblobebsa da saSualebebs Soris da daeZlia
winaaRmdegobebi rac arsebobda CFSP-s ambiciur programasa da
im saSualebebs Soris, romelic kavSiris xelT iyo, raTa am
miznebisTvis mieRwia. amsterdamis xelSekrulebaSi Caido
ramdenime mniSvnelovani cvlileba. 1. daemata kidev erTi
sagareo politikis instrumenti - saerTo strategia. anu, sabWos aqvs
ufleba gansazRvros, konsensusiT, saerTo strategia im sferoebSi,
romlebic wevri qveynebis saerTo interess warmoadgenen. sabWo
aris pasuxismgebeli saerTo strategiis implementaciaze saerTo
qmedebebis da erTiani poziciis saSualebiT (romlebic mtkicdeba
kvalificiuri umravlesobiT). igi aseve rekomendacias uwevs evropul
sabWos saerTo strategiis Sesaxeb; 2. gadawyvetilebis miRebis
mxriv saerTo principi mainc erTxmad gadawyvetilebis miReba
darCa, magram SemoiRes e.w. “konstruqciuli TavisSekaveba,”
anu, wevr qveynebs SeuZliaT Tavi Seikavon, raTa sakiTxi
gadaurCes dablokvas. Tuki es qveynebi TavSekavebas
daadastureben formaluri deklaraciiT, maSin maT ar evalebaT
miRebuli gadawyvetilebis gatareba, magram isini valdebuli arian
Seeguon miRebul gadawyvetilebas solidarobis mizniT da ar
Caidinon iseTi qmedebebi, rac konfliqtSi iqneba evrokavSiris am
gadaqyvetilebis safuZvelze ganxorcielebul qmedebebTan.
gadawyvetileba ar miiReba Tuki aseTnairad Tavi Seikava wevri
qveynebis 1/3; 3. amsterdamis meore didi monapovari aris ssup-
s umaRlesi warmomadgenlis postis SemoReba. es posti mianiWes
sabWos generalur mdivans, romelic 1999 wlidan gaxda xavier
solana. generaluri mdivnis movaleobaSi Sedioda sabWos
administraciuli saqmianobis marTva da mimarTulebis micema,
magram axali funqciebis damatebis Semdeg es funqciebi gadaeca
generaluru mdivnis moadgiles. Tavad solanas amjerad evaleba
ssup-s sferoSi sabWosTvis daxmarebis gaweva, kerZod ki ssup-is
mimarTulebebis formulireba, momzadeba da gadawyvetilebebis
implementacia. prezidentobis moTxovniT, solana aseve atarebs
politikur dialogs mesame saxelmwifoebTan da pirebTan. ssup-s
umaRles warmomadgenels logistikur daxmarebas uwevs
amsterdamis xelSekrulebiT Seqmnili politikis dagegmarebis da
adreuli gafrTxilebis danayofi. 4. politikis dagegmarebis da adreuli
gafrTxilebis danayofi Seiqmna im mizniT, rom SesaZlebeli
gamxdariyo kavSiris mier erTiani reagirebis moxdena
saerTaSoriso movlenebze. sakiTxebis erToblivma Seswavlam da
informaciis mopovebam unda ganapirobos kavSiris efeqturi
reaqcia saerTaSoriso movlenebze. es danayofi dakompleqtebulia
specialistebiT wevri qveynebidan, generaluri samdivnodan,
komisiidan da dasavleT evropis kavSiridan. am danayofis
movaleobaSi Sedis: - ssup-s sferoSi arsebuli movlenebis
monitoringi da analizi, ssup-s interesTa sferos Sefaseba da im
sferoebis moxazva, romelzec ssup-is farglebSi momavalSi
yuradRebis gamaxvileba SeiZleba; - drouli Sefaseba da adreuli
gafrTxileba potenciuri politikuri krizisebis da situaciebis Sesaxeb,
romlebac SeiZleba gavlena iqonion ssup-ze; - aseve, sakuTari
inciativiT an sabWos moTxovniT sarekomendaciebis da
moxsenebebis miwodeba sabWosTvis. 5. petersbergis
amocanebi, uSiSroeba da dasavleT evropis kavSiri:. amsterdamis
xelSekrulebiT petersbergis amocanebi Seyvanil iqna ssup-s
kompetenciaSi. es iyo umniSvnelovanesi gadawyvetileba,
vinaidan es niSnavs imas, rom amieridan evro kavSirma Tavis
Tavze aiRo iseTi konfliqtebis mogvareba, romlebic saWiroebs
samSvidobo ope r acie bs, humanitarul daxmarebas da
samaSvelo operacie bs . aseve, me-17 muxlSi naxsenebi iyo rom
dek nel-nela unda Serwymoda kavSirs da rom kavSiri
daekiTxeboda dek-s rogorc aRmasrulebel organos usafrTxoebis
sakiTxebSi. martivad rom vTqvaT, dek gaxdeboda ssup-s
samxedro organo. amgvarad, amsterdamis xelSekrulebis
monapovari iyo, upirveles yovlisa, ssup-s umaRles
warmomadgenlis postis SemoReba. axla ukve SesaZlebeli gaxda
pasuxi gaecaT kisinjeris cota ar iyos cinikur kiTxvaze, Tu vis unda
daureko, roca ginda esaubro evropas? meore monapovari iyo is,
rom SeTanxmdnen zogierTi sakiTxebi xmaTa kvalificiuri
umravlesobiT gadaewyvitaT, Tumca, isic unda iTqvas, rom,
sinamdvileSi, ssup-s sferoSi yvelaferi mainc konsensusiT wydeba.

ევროკავშირის ერთიანი საგარეო და უაფრთხოების ;პოლიტიკა

აქ შევეცდები, ორიოდე სიტყვით ვახსენო ევროკავშირის საგარეო

პოლიტიკის თანდათანობითი ფორმირების პროცესი, რაც დაგვეხმარება
საკითხთან დაკავშირებული კონტექსტის გაგებაში. როგორც კეიკელერი
და დელრო (2014) წერენ თავიანთ ცნობილ წიგნში „ევროპის კავშირის
საგარეო პოლიტიკა“ (Keukeleire and Delreux 2014), ევროკავშირის
საგარეო პოლიტიკა მრავალმხრივი, მრავალმეთოდური და
მრავალდონიანია. გარდა ამისა, ისინი გამოყოფენ მისი საგარეო
პოლიტიკის განვითარების სამ ძირითად ეპიზოდს: პირველი, მეორე
მსოფლიო ომის შემდგომი პერიოდი – ევროპული პროექტის წარმოშობა
და ფორმირება, შემდეგ კი  მომდევნო ათწლეულები; მეორე, გვიანი
1980-იანი და ადრეული 1990-იანი წლები – ცივი ომის დასასრული
და დასავლეთ და აღმოსავლეთ ევროპას შორის დაახლოების ახალი
შესაძლებლობები; და მესამე, ოცდამეერთე საუკუნის დასაწყისი –
გლობალური ძალთა ბალანსის ცვლილება. 1950 წლის 9 მაისს,
შუმანის დეკლარაცია აცხადებდა: “ევროპა ერთბაშად ან ერთი
ცალკეული გეგმით ვერ შეიქმნება. ის აშენდება კონკრეტული
მიღწევებით, რომლებიც თავდაპირველად დე ფაქტო სოლიდარობას
შექმნის” (Hill and Smith 2003: 13). ცნობილი ფუშეს პირველი გეგმა
„ევროპის პოლიტიკური კავშირის შექმნის ჩარჩო-ხელშეკრულების
შესახებ“ (1961წ), რომელსაც მხარს უჭედა შარლ დე გოლი, მიზნად
ისახავდა –  “მიიღოს ერთობლივი საგარეო პოლიტიკა იმ საკითხებში,
რომლებიც წევრ სახელმწიფოთა საერთო ინტერესს წარმოადგენს” (Hill
and Smith 2003: 48). 1983 წელს, მიღებულ იქნა შტუტგარტის
დეკლარაცია ევროპის კავშირის შესახებ, რომლის მიხედვითაც საჭირო
იყო: “ერთობლივი პრინციპების და მიზნების პროგრესული
განვითარება და განსაზღვრა, ასევე საერთო ინტერესების დადგენა,
რათა გაძლიერდეს საგარეო პოლიტიკის სფეროში ერთობლივი
მოქმედების შესაძლებლობები” (Hill and Smith 2003: 131). 1992
წელს, მიღებული იქნა მაასტრიხტის ხელშეკრულება (ძალაში შევიდა
1993 წლის 1 ნოემბერს), რომელმაც ფორმალურად დააფუძნა ევროპის
კავშირი. გარდა ამისა, მან (რომელსაც სხვაგვარად უწოდებენ
ხელშეკრულებასაც ევროპის კავშირის შესახებ) დააფუძნა ერთობლივი
საგარეო და უსაფრთხოების პოლიტიკა. ხელშეკრულების B მუხლში
ვკითხულობთ, რომ კავშირის მიზანია, “განამტკიცოს თავისი
იდენტობა საერთაშორისო სცენაზე, განსაკუთრებით ერთობლივი
საგარეო და უსაფრთხოების პოლიტიკის განხორციელებით, რომლის
ნაწილსაც შეადგენს ერთობლივი თავდაცვის პოლიტიკის საბოლოო
ფორმირება” (EU 1992: 8). მაასტრიხტის სულისკვეთებას იმეორებდა
ამსტერდამის ხელშეკრულებაც (1997წ). ხოლო მოგვიანებით, 2003
წელს, ევროკავშირმა შეიმუშავა ევროპის უსაფრთხოების სტრატეგია,
რომელშიც ნათქვამია: “… ჩვენ უნდა გავზარდოთ აღმოსავლეთში ჩვენს
მეზობლებთან ეკონომიკური და პოლიტიკური თანამშრომლობის
სარგებელი და იმავდროულად, ვებრძოლოთ იქ არსებულ პოლიტიკურ
პრობლემებს. ახლა უფრო ძლიერი და აქტიური ინტერესი უნდა
გამოვიჩინოთ სამხრეთ კავკასიის პრობლემების მიმართ” (CEU 2009:
35) სტრატეგია, ასევე, დასძენდა, რომ “ერთობლივი საგარეო და
უსაფრთხოების პოლიტიკის, და ასევე, ევროპის უსაფრთხოებისა და
თავდაცვის პოლიტიკის აზრი ისაა, რომ უფრო ძლიერი ვართ მაშინ,
როდესაც ერთად ვმოქმედებთ…” (CEU 2009: 41). ამგვარად, შეიქმნა
ევროკავშირის სამი “სვეტი”: ევროპის თანამეგობრობა (EC),
ერთობლივი საგარეო და უსაფრთხოების პოლიტიკა (CFSP) და
მართლმსაჯულება და საშინაო საქმეები. მეორე სვეტის ნაწილს
წარმოადგენს ევროპის უსაფრთხოებისა და თავდაცვის პოლიტიკაც
(ESDP), რომელიც ევროპულმა საბჭომ შეიმუშავა 1999 წელს.
კეიკელერი აგრეთვე საუბრობს ევროკავშირის “სტრუქტურულ საგარეო
პოლიტიკაზე”, რომელიც “ემყარება იმ მრავალგვარ სტრატეგიასა და
პარტნიორობას, რომელიც ევროკავშირს აქვს მსოფლიოს სხვა
რეგიონებთან, და მისი მიზანია, ხელი შეუწყოს გრძელვადიან
სტრუქტურულ ცვლილებებს ამ რეგიონებში” (Keukeleire 2003: 31-
32). პირველი სვეტი მოიცავს “თანამეგობრობის მეთოდს”, რომელსაც
მინისტრთა საბჭო, ევროპის კომისია, ევროპის პარლამენტი და
მართლმსაჯულების ევროპული სასამართლო წარმართავენ. რაც შეეხება
მეორე სვეტს, თავისი მთავრობათაშორისი ბუნებით, დისკუსიები
მინისტრთა საბჭოში, პოლიტიკურ კომიტეტში, CFSP-ის მრავალ
სამუშაო ჯგუფში, და ESDP-ის ფარგლებში შექმნილ ახალ კომიტეტებსა
და ერთეულებში შიდა კონფლიქტების მოგვარებისა და გაზრდილი
ურთიერთგაგების შესაძლებლობას იძლევა. თუმცა, მთავარ პრობლემად
რჩება ის, რომ ევროკავშირის ეკონომიკურ-ფინანსურ და
დიპლომატიურ-პოლიტიკურ ინსტრუმენტებს ზურგს არ უმაგრებს
ევროპის სამხედრო ინსტრუმენტები, რომლებიც არსებითია ზოგიერთ
რეგიონში სტრუქტურული ცვლილებებისა და გრძელვადიანი
სტაბილურობის მისაღწევად. “ვის დავურეკო, როდესაც ევროპასთან
მინდა საუბარი?” შეერთებული შტატების ყოფილი სახელმწიფო
მდივნის, ჰენრი კისინჯერის, ეს რიტორიკული ხუმრობა თუ გამოთქმა
კარგად გამოხატავდა შეერთებული შტატების სკეპტიკურ
დამოკიდებულებას ევროკავშირის ერთობლივი პოლიტიკის
ფორმირების მიმართ, განსაკუთრებით საგარეო პოლიტიკის სფეროში.
2009 წელს, ევროპის კომისიის პრეზიდენტმა, ხოსე მანუელ ბაროზომ
განაცხადა, რომ ე.წ. კისინჯერის საკითხი უკვე მოგვარებული იყო.
რასაკვირველია, ის გულისხმობდა ევროკავშირის საგარეო საქმეთა და
უსაფრთხოების პოლიტიკის უმაღლესი წარმომადგენლის ინსტიტუტის
შექმნას, ლისაბონის ხელშეკრულების შედეგად (ხელი მოეწერა 2007
წელს, ხოლო ძალაში შევიდა 2009 წელს). 2016 წლის ივნისში,
ევროკავშირმა მიიღო მნიშვნელოვანი დოკუმენტი საერთო ხედვა,
ერთობლივი მოქმედება: ძლიერი ევროპა. გლობალური სტრატეგია
ევროპის კავშირის საგარეო და უსაფრთხოების პოლიტიკისათვის,
რომელიც ევროკავშირის საგარეო პოლიტიკის ხელმძღვანელმა,
ფედერიკა მოგერინიმ მოამზადა. წინასიტყვაობაში ვკითხულობთ: “ჩვენ
ვცხოვრობთ ეგზისტენციალური კრიზისის ეპოქაში, როგორც ევროპის
კავშირის შიგნით, ისე მის გარეთ. ჩვენი კავშირი საფრთხის ქვეშაა. 
ევროპული პროექტი, რომელმაც უპრეცედენტო მშვიდობა,
კეთილდღეობა და დემოკრატია მოიტანა, კითხვის ნიშნის ქვეშ დგას.
აღმოსავლეთით, ევროპის უსაფრთხოების წესრიგი დარღვეულია, მაშინ
როცა ტერორიზმი და ძალადობა მოიცავს ჩრდილოეთ აფრიკასა და შუა
აღმოსავლეთს, თვით ევროპასაც კი” (EC 2016: 7). გლობალური
სტრატეგიის პრიორიტეტს წარმოადგენს ევროკავშირის უსაფრთხოება:
“ევროკავშირის გლობალური სტრატეგია იწყება შინ. ჩვენი კავშირი
შესაძლებლობას აძლევს მოქალაქეებს, რომ ისარგებლონ უპრეცედენტო
უსაფრთხოებით, დემოკრატიითა და კეთილდღეობით… ამბიციისა და
სტრატეგიული ავტონომიის შესაფერისი დონე მნიშვნელოვანია
ევროპის შესაძლებლობისათვის, რომ ხელი შეუწყოს მშვიდობასა და
უსაფრთხოებას თავის საზღვრებში და მათ მიღმა. ამიტომაც, ჩვენ
გავაძლიერებთ ჩვენს თავდაცვას, კიბერუსაფრთხოებას, ტერორიზმის
წინააღმდეგ ბრძოლას, ენერგო და სტრატეგიულ კომუნიკაციებს…
ევროკავშირი გაზრდის თავის წვლილს ევროპის კოლექტიურ
უსაფრთხოებაში, მჭიდროდ იმუშავებს თავის პარტნიორებთან, პირველ
რიგში კი ნატო-სთან” (EC 2016: 9). ხოლო საგარეო პოლიტიკის მხრივ,
დოკუმენტში წერია, რომ “… ძლიერი კავშირი აგრეთვე მოითხოვს
ინვესტირებას საგარეო პოლიტიკის ყველა განზომილებაში.
განსაკუთრებით გადაუდებელი საქმეა ინვესტირება უსაფრთხოებასა და
თავდაცვაში” (EC 2016: 10) და, ამასთანავე, “ევროკავშირი
სისტემატურად წაახალისებს თავდაცვით თანამშრომლობას და შექმნის
მყარი ევროპული თავდაცვის ინდუსტრიას, რაც მნიშვნელოვანია
ევროპის გადაწყვეტილებისა და მოქმედების ავტონომიისათვის” (EC
2016: 11). აღნიშნული დოკუმენტი ევროკავშირის საგარეო
საქმიანობის მრავალ სხვა პრიორიტეტს (მაგალითად, ინტეგრირებული
მიდგომა კონფლიქტების მიმართ, რეგიონული თანამშრომლობა და
გლობალური მმართველობა ოცდამეერთე საუკუნეში) მოიცავს,
რომელთა აქ დახასიათებაც ძალიან შორს წაგვიყვანდა. თუმცა,
ზემოთხსენებული მოსაზრებებიდანაც კარგად ჩანს ის მთავარი იდეა,
რომ საჭიროა “ძლიერი ევროპა”, რომელიც კავშირის მოქალაქეთა
ინტერესებშია. დოკუმენტში აგრეთვე ხაზგასმულია ისეთი
მნიშვნელოვანი სამოქმედო პრინციპები, როგორებიცაა ერთობა,
ჩართულობა, პასუხისმგებლობა, პარტნიორობა. ის, თუ რამდენად
შეძლებს ევროპის კავშირი 2016 წლის გლობალურ სტრატეგიაში
მოცემული მიზნებისა და პრინციპების განხორციელებას, მომავლის
საკითხია. თუმცა, იმასაც ვერ უარვყოფთ, რომ ერთობლივი საგარეო და
უსაფრთხოების პოლიტიკის ან თავდაცვისა და უსაფრთხოების
პოლიტიკის გატარებას შეიძლება ხელი შეუშალოს ცალკეული წევრი
სახელმწიფოების “თვითნებურმა” მოქმედებებმა, რაც არაერთხელ
მომხდარა.
მეორე მხრივ, უდავოა, რომ თანამშრომლობას და კოორდინაციას
შეუფასებელი მნიშვნელობა აქვს და მხოლოდ იმედი უნდა ვიქონიოთ,
რომ მართლაც დადგება, ლუქსემბურგის საგარეო საქმეთა მინისტრის
თქმის არ იყოს (1999წ), “ევროპის საათი”. კომპლექსურ,
ურთიერთდამოკიდებულ და კონკურენტულ მსოფლიოში,
ევროკავშირის ფუნდამენტური ამოცანაა, უზრუნველყოს მშვიდობა და
უსაფრთხოება საკუთარ ტერიტორიაზე და კეთილდღეობა შეუქმნას
საკუთარ მოქალაქეებს. ამისათვის, უფრო მტკიცე უნდა იყოს მისი
მხარდაჭერა დემოკრატიული ფასეულობებისა და “წესების მორჩილი”
გლობალური წესრიგისადმი. ევროკავშირის საგარეო საქმიანობა ცხადი
პრინციპებით უნდა წარიმართებოდეს.