1ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

Δομικά σωματίδια της ύλης

Κάθε σώμα συγκροτείται από απείρως μικρά σωματίδια ( σχεδόν αμελητέα ), που

ονομάζονται δομικά σωματίδια ή δομικές μονάδες της ύλης. Τα σωματίδια αυτά είναι

τα μόρια, τα άτομα και τα ιόντα.

Μόριο είναι το μικρότερο κομμάτι μιας καθορισμένης ουσίας ( ένωσης ή στοιχείου )

που μπορεί να υπάρξει ελεύθερο, διατηρώντας τις ιδιότητες της ύλης από την οποία

προέρχεται.

Άτομο είναι το μικρότερο σωματίδιο ενός στοιχείου, που μπορεί να πάρει μέρος στο

σχηματισμό χημικών ενώσεων.

Ατομικός αριθμός (Ζ) είναι ο αριθμός των πρωτονίων που βρίσκονται στον πυρήνα

του ατόμου ενός στοιχείου. Ο αριθμός αυτός καθορίζει το είδος του ατόμου, αποτελεί

δηλαδή ένα είδος ταυτότητας για αυτό.

Μαζικός αριθμός (Α ) είναι ο αριθμός των πρωτονίων και νετρονίων που βρίσκονται

στον πυρήνα του ατόμου ενός στοιχείου.

Η σχέση που συνδέει τους δύο αριθμούς είναι : Α = Ζ + Ν

Α: μαζικός αριθμός

Ζ: ατομικός αριθμός

Ν: αριθμός νετρονίων
 2ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ- ΔΕΣΜΟΙ

Ένα απλό μοντέλο για το άτομο;

Το ατομικό πρότυπο του Bohr αποτελεί μια μινιατούρα του πλανητικού συστήματος.

Το άτομο αποτελείται από τον πυρήνα, που περιέχει τα θετικά φορτισμένα πρωτόνια

και τα ουδέτερα νετρόνια. Στον πυρήνα είναι πρακτικά συγκεντρωμένη η μάζα του

ατόμου. Γύρω από τον πυρήνα και σε αρκετά μεγάλες αποστάσεις κινούνται σε

καθορισμένες τροχιές ( στιβάδες ) τα ηλεκτρόνια. Τα ηλεκτρόνια όταν δεν είναι σε

διέγερση κατανέμονται σε επτά στιβάδες, τις Κ, L, Μ, Ν, Ο, P και Q.

Κατανομή ηλεκτρονίων σε στιβάδες:

Για τη διάταξη των ηλεκτρονίων σε στιβάδες ( ηλεκτρονιακή δομή ) ακολουθούμε

τους εξής κανόνες:

1) Κάθε στιβάδα δέχεται ένα συγκεκριμένο αριθμό ηλεκτρονίων δηλαδή η Κ έως

2 ηλεκτρόνια, η L έως 8 ηλεκτρόνια, η Μ έως 18 ηλεκτρόνια κτλ.

2) Η τελευταία στιβάδα οποιουδήποτε ατόμου μπορεί να έχει μέχρι 8

ηλεκτρόνια.

3) Η προτελευταία οποιουδήποτε ατόμου μπορεί να έχει μέχρι 18 ηλεκτρόνια,

αλλά όχι λιγότερα από 8 ηλεκτρόνια. Εκτός αν είναι η Κ που έχει το πολύ 2

ηλεκτρόνια.

Περιοδικός Πίνακας

Το 1913 ο Mosley ταξινόμησε τα χημικά στοιχεία στον περιοδικό πίνακα κατά σειρά

αυξανόμενου ατομικού αριθμού (Ζ). Οι ιδιότητες των στοιχείων είναι περιοδικές

συναρτήσεις του ατομικού αριθμού.

Ο Περιοδικός Πίνακας δομείται από 7 οριζόντιες γραμμές ( περίοδοι ) και 18

κατακόρυφες στήλες ( ομάδες ).

Η ομάδα μας δείχνει τον αριθμό των ηλεκτρονίων της εξωτερικής ομάδας.

Ο αριθμός της περιόδου στην οποία ανήκει το στοιχείο, δείχνει τον αριθμό των

στιβάδων στις οποίες έχουν κατανεμηθεί τα ηλεκτρόνιά του.

Τα στοιχεία που ανήκουν στην πρώτη ομάδα ονομάζονται αλκάλια, της δεύτερης

ομάδας αλκαλικές γαίες, της προτελευταίας ομάδας αλογόνα και της τελευταίας

ευγενή αέρια.

Χρησιμότητα του Περιοδικού Πίνακα:

1) Μας βοηθάει στην ανακάλυψη νέων στοιχείων.

2) Μας διευκολύνει στη μελέτη των ιδιοτήτων ( φυσικών και χημικών ) και των

μεθόδων παρασκευής των στοιχείων.

3) Μας δίνει τη δυνατότητα πρόβλεψης της συμπεριφοράς ενός στοιχείου.

Χημικός δεσμός:

Ορισμός: είναι η «κόλλα» που δένει τα άτομα στοιχείων για τη δημιουργία ενός

μορίου χημικής ένωσης ή χημικού στοιχείου.

Παράγοντες που καθορίζουν τη χημική συμπεριφορά των ατόμων:

1) Τα ηλεκτρόνια της εξωτερικής στιβάδας ( ηλεκτρόνια σθένους ).

2) Το μέγεθος του ατόμου ( ατομική ακτίνα ).

Είδη χημικών δεσμών:

1) Ετεροπολικός ( ιοντικός ) δεσμός: αναπτύσσεται ανάμεσα ενός μετάλλου

( δότης ηλεκτρονίων ) και ενός αμέταλλου ( δέκτης ηλεκτρονίων ). Ο δεσμός

αυτός προκύπτει από την έλξη αντίθετων φορτισμένων ιόντων.

 2) Ομοιοπολικός δεσμός: έχουμε όταν δύο γειτονικά άτομα κατέχουν από

κοινού ένα ζευγάρι ηλεκτρονίων. Έχω αμοιβαία συνεισφορά ηλεκτρονίων.

Χαρακτηριστικά ετεροπολικών ενώσεων:

1) Ο ετεροπολικός δεσμός είναι ηλεκτροστατικής φύσης.

2) Στις ετεροπολικές ενώσεις δεν υπάρχουν μόρια. Σχηματίζονται ιοντικοί

κρύσταλλοι.

3) Οι ετεροπολικές ενώσεις έχουν υψηλά σημεία τήξης.

4) Οι ιοντικοί κρύσταλλοι είναι σκληροί και όχι ελατοί και όλκιμοι.

5) Πολλές ετεροπολικές ενώσεις είναι ευδιάλυτες στο νερό.

Χαρακτηριστικά ομοιοπολικών ενώσεων

1) Ο ομοιοπολικός δεσμός είναι ηλεκτρομαγνητικής φύσης.

2) Οι ομοιοπολικές ενώσεις σχηματίζουν μαλακά στερεά με χαμηλά σημεία

τήξεως, ή υγρά με χαμηλά σημεία βρασμού, ή αέρια σώματα.

3) Οι ομοιοπολικές ενώσεις σχηματίζουν μόρια και όχι κρυστάλλους.

Αριθμός οξείδωσης

Παράδειγμα

Να υπολογίσετε τον αριθμό οξείδωσης του S στο Na2SO4

Λύση

1∙ 2 + χ + ( -2 ) ∙ 4 = 0

2 + χ -8 = 0

Χ = 8 -2

Χ=6
 3ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΧΗΜΙΚΕΣ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ

Παραδείγματα αντιδράσεων:

α) αντίδραση της φωτοσύνθεσης όπου δημιουργείται γλυκόζη

β) το κρασί γίνεται ξύδι

γ) το γάλα ξινίζει

δ) η δημιουργία νερού

ε) οι μεταβολικές αντιδράσεις στον άνθρωπο

Ορισμός:

Χημικά φαινόμενα ( αντιδράσεις ) ονομάζονται οι μεταβολές κατά τις οποίες από

ορισμένες αρχικές ουσίες (αντιδρώντα ) δημιουργούνται νέες ουσίες ( προϊόντα ) με

διαφορετικές ιδιότητες.

Συμβολισμός αντιδράσεων:

Κάθε χημική αντίδραση συμβολίζεται με μια χημική εξίσωση στην οποία

διακρίνουμε τα αντιδρώντα και τα προϊόντα.

ΑΝΤΙΔΡΩΝΤΑ → ΠΡΟΪΟΝΤΑ

Δηλαδή κάθε χημική εξίσωση περιλαμβάνει:

α) τα αντιδρώντα και τα προϊόντα

β) τους κατάλληλους συντελεστές, ώστε τα άτομα κάθε στοιχείου να είναι ισάριθμα

στα δύο μέλη της χημικής εξίσωσης.

Χαρακτηριστικά χημικών αντιδράσεων:

α) Πότε πραγματοποιείται μια χημική αντίδραση

Για να πραγματοποιηθεί μια χημική αντίδραση θα πρέπει τα μόρια των αντιδρώντων

να συγκρουστούν κατάλληλα δηλαδή με κατάλληλη ταχύτητα και προσανατολισμό

έτσι ώστε να «σπάσουν» οι αρχικοί δεσμοί ( των αντιδρώντων ) και να

δημιουργηθούν νέοι (των προϊόντων ) . Ένα μικρό ποσοστό αυτών των συγκρούσεων

είναι αποτελεσματικές.

β) Είδη χημικών αντιδράσεων

i) Οξειδοαναγωγικές αντιδράσεις : είναι αυτές στις οποίες μεταβάλλεται ο αριθμός

οξείδωσης ορισμένων στοιχείων που συμμετέχουν.

Τέτοιες αντιδράσεις είναι οι :

αντιδράσεις σύνθεσης

αντιδράσεις αποσύνθεσης

αντιδράσεις απλής αντικατάστασης

ii) Μεταθετικές αντιδράσεις είναι αυτές στις οποίες δεν μεταβάλλεται ο αριθμός

οξείδωσης όλων των στοιχείων που συμμετέχουν.

Τέτοιες αντιδράσεις είναι οι :

αντιδράσεις διπλής αντικατάστασης

αντιδράσεις εξουδετέρωσης

Παραδείγματα

2Nα + FeCl2 → 2NαCl + Fe ( αντίδραση απλής αντικατάστασης )

Η2 + Cl2 → 2HCl ( αντίδραση σύνθεσης )

2H2O → 2H2 + O2 ( αντίδραση αποσύνθεσης )

AgNO3 + NaCl → NaNO3 + AgCl ( αντίδραση διπλής αντικατάστασης )

 4ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟΜΕΤΡΙΑ

Ορισμοί:

α) Ατομική μονάδα μάζας (amu ) ορίζεται ως το 1/12 της μάζας του ατόμου του

άνθρακα 12.

β) Σχετική ατομική μάζα ή ατομικό βάρος ( Αr ) λέγεται ο αριθμός που μας δείχνει

πόσες φορές είναι μεγαλύτερη η μάζα του ατόμου του στοιχείου από το 1/12 της

μάζας του ατόμου του άνθρακα 12.

γ) Σχετική μοριακή μάζα ή μοριακό βάρος ( Μr ) λέγεται ο αριθμός που μας δείχνει

πόσες φορές είναι μεγαλύτερη η μάζα του μορίου του στοιχείου ή της χημικής

ένωσης από το 1/12 της μάζας του ατόμου του άνθρακα 12.

Παράδειγμα

Να υπολογιστεί η σχετική μοριακή μάζα ( Μr ) της χημικής ένωσης ΗΝΟ3

Δίνονται (Αr : Η=1, Ν=14, Ο=16 )

Λύση

Μr = 1+14+16∙3

Μr= 1+14+48

Μr= 63