1

‫د پيسو سياستونه‬
‫محمد داود نيازی‬

‫‪ ۱۳۹۳‬لمريز کال‬

‫‪2‬‬
‫د اسالميت او افغانيت ستر داعي پوهنوال محمد اسمعيل يون ته!‬
‫م‪.‬د‪ .‬نيازی‬

‫‪3‬‬
 ‫د کتاب ځانګړنې ‪:‬‬

‫د کتاب نوم‪ :‬د پيسو سياستونه‬

‫ليــــــکوال ‪:‬پوهندوی سيد مسعود‬
‫ژباړن ‪ :‬محمد داود نيازی‬
‫برېښليک‪dawood1919@gmail.com:‬‬
‫اړيکه‪0093778878349:‬‬
‫پښتۍ ډيزان‪ :‬فياض حميد‬
‫چاپشمېر‪:‬‬
‫چاپ ځل‪ :‬لومړى‬
‫چاپ نېټه‪۱۳۹۳ :‬‬

‫‪4‬‬
 ‫فهرست‬
‫لومړی ټکی ‪8 ...........................................................................................‬‬

‫پېژندنه ‪11 ...............................................................................................‬‬

‫‪:1‬د پيسو د ارزښت ساتل ‪12 ......................................................................:‬‬

‫د تادياتو بيالنس ‪14 ..................................................................................‬‬

‫د پيسو ريفورم ‪16 .....................................................................................‬‬

‫د مطلوبو قيمتونو سطحه ‪18 ..................................................................... :‬‬

‫د قيمتونو د جګوالي پيسيز (پولي ) سببونه ‪25 ................................................‬‬

‫د قيمتونو د لوړوالي توکيز سببونه ‪27 ...........................................................‬‬

‫دجوړښت له کبله د قيمتونو لوړوالي ‪28 .........................................................‬‬

‫د قيمت د لوړوالي رواني سببونه ‪28 ..............................................................‬‬

‫د قيمت دلوړوالي د مخنيوي الرې ګودرې ‪29 ..................................................‬‬

‫د پيسو بازار ته د سياستوال ورتګ ‪31 ...........................................................‬‬

‫د پيسو له وسايلو ښه ګټه پورته کونه ‪35 .........................................................‬‬

‫د پيسو د سياست لپاره اړين اصطالحات ‪38 ...................................................‬‬

‫د برېښنايي پيسو په توګه د تبادلې د وسايلو ډولونه ‪47 .................................... :‬‬

‫دويم څپرکی ‪49 ........................................................................................‬‬

‫‪5‬‬
‫د پيسو د سياست په وړاندې پوښتنې‪49 .........................................................‬‬

‫درېيم څپرکی ‪57 .......................................................................................‬‬

‫د پيسو په مديريت کې د پيسو قوانين ‪57 .......................................................‬‬

‫لومړی قانون ‪ :‬د ډېرښت قانون ‪57 .................................................................‬‬

‫دويم قانون ‪ :‬د تبادلې قانون ‪58 ....................................................................‬‬

‫درېيم قانون ‪:‬د پانګې قانون ‪60 ....................................................................‬‬

‫څلورم قانون ‪ :‬د وخت د تنظيم قانون ‪62 .........................................................‬‬

‫پنځم قانون ‪ :‬سپما ‪65 ................................................................................‬‬

‫شپږم قانون ‪ :‬مال ساتنه ‪66 .........................................................................‬‬

‫اووم قانون پارکينسون ‪68 ......................................................................... :‬‬

‫اتم قانون ‪:‬د درېو قانون ‪70 ..........................................................................‬‬

‫نهم قانون ‪ :‬د پانګونې قانون ‪72 ...................................................................‬‬

‫لسم قانون ‪ :‬مرکبه ګټه ‪75 ...........................................................................‬‬

‫يوولسم قانون ‪ :‬د توکو راټولول ‪78 ................................................................‬‬

‫دوولسم قانون ‪ :‬مقناطيسي قانون ‪79 .............................................................‬‬

‫ديارلسم قانون ‪ :‬تېزوالي قانون ‪82 ................................................................‬‬

‫څلورم څپرکی ‪83 ......................................................................................‬‬

‫‪6‬‬
‫د پيسو د سياست وسايل ‪83 ........................................................................‬‬

‫د ازاد بازار يا د مارکېټ سياست ‪84 ............................................................‬‬

‫د زېرمو سياست ‪89 ...................................................................................‬‬

‫اسعاري سياست ‪93 ...................................................................................‬‬

‫د تنزيل او بيا تنزيل سياست ‪96 ...................................................................‬‬

‫د ارزښت لرونکو سندونو د رهني (ګروي )سياست ‪100 ......................................‬‬

‫سامويلسن له نظره د پيسو د سياست وسايل ‪101 .............................................‬‬

‫پنځم څپرکی ‪106 ......................................................................................‬‬

‫د پيسو د سياستونو دايره ‪106 .....................................................................‬‬

‫اخري خبره ‪114 .........................................................................................‬‬

‫‪7‬‬
 ‫د تحريک يادښت‬
‫فرهنګي څانګه د افغانستان ملي تحريک له اساسي څانګو څخه يوه ده‪.‬‬
‫د دې څانګې دنده داده چې هېوادوالـو تـه فرهنګـي خـدمات وړانـدې او‬
‫ګټور فرهنګي کارونـه ترسـره کـړي‪ .‬د تـاريخيي ملـيي کلتـوري ورځـو او‬
‫تاريخي او ملي شخصيتونو نمانځل ددې څانګې نورې دندې دي‪.‬‬
‫د هېواد د ليکوالو د علميي دينيي روزنيزو او معلوماتي اثارو چاپ هم‬
‫ددې څانګې له اساسي دندو څخه ګڼـل کېـږي‪ .‬لـه هغـې ورځـې راهيسـې‬
‫چــې تحريــک خپــل عملــي فعاليتونــه پيــل کــړي ديي نــو دې څــانګې هــم‬
‫ورسره سم خپل فعاليتونه چټک کړي دي‪ .‬تاريخي ورځـې يـې نمـانځليي‬
‫تـــاريخي واټونـــو تـــه يـــې لـــوحې جـــوړې کـــړي‪ .‬علمـــي ســـيمينارونه او‬
‫ورکشاپونه يې جوړ کړي دي‪.‬‬
‫د تحريک دې څانګې د تحريک د عمومي هدفونو په رڼا کې وپتېيله چـې‬
‫په يوځايي ډول (شل عنوانه) کتابونه چاپ کړي‪ .‬په دې اثـارو کـې اکهـره‬
‫ديني او علمي اثار شامل دي چې درنو هېوادوالو ته يې وړاندې کوي‪.‬‬
‫دا اثر (د پيسو سياسـتونه) چـې ستاسـو پـه الې کـې دیي ښـا لي (محمـد داود‬
‫نيازي) ژباړلی او د همد و شلو عنوانو اثارو له جملې څخه دی‪ .‬هيله ده درانـه‬
‫لوستونکي ترې ښـه ګټـه پورتـه کـړي‪ .‬تحريـک خپلـو هېوادوالـو تـه ډاډ ورکـوي‬
‫چې په راتلونکي کې به هم خپلو دې ډول هڅو ته دوام ورکړي‪.‬‬
‫د هېواد د فرهنګ د بډاينې په هيله‬
‫په درناوي‬
‫د افغانستان ملي تحريک‬
‫فرهنګي څانګه‬

‫‪8‬‬
 ‫لومړی ټکی‬
‫دا ليکنــه چــې تاســو اوې ورســره بلــدېږئ او ستاســو د فکرونــو وخــت نيــونکې‬
‫دهيپه څو برخو وليکل شوه او نوي فکرونه يې رامنځتـه کړليپـه ډېـرو مـواردو‬
‫کې مې په خوښه کې نوښت را لو تر دې چې په ډېـرې خوښـۍ سـره مـې ادامـه‬
‫ورکړه ـاو خپــل انداونــه مــې پــه خپــل نفــس زورور کړل‪.‬داليکنــه مــې پــه پنځــو‬
‫څپرکيو کې بشپړه کړې چې څپرکـي د برخـو پـه وېشـلو سـره پخپلـه بېـل شـوي‬
‫‪.‬لـــومړی څپرکـــی د تعريـــخ څخـــه پيـــل دتجزيـــې د طريقـــې لـــه الرې د پيســـو‬
‫ټرمنالوژۍي د پيسو پېژندنه او د پيسـو زېږېدنـه بيـان شـوې ده‪ .‬وروسـته مـې د‬
‫پيســـو د پيســـيز تحليـــل لپـــاره ګـــام کېښـــود پـــه لـــومړي ځـــل مـــې د پيســـوپه‬
‫سياستونو کې د سواټ او پيست له ميتودونو په ګټه وره توګه کار واخيسـت ‪.‬‬
‫په دې اثر کې هڅه شوې چې د يو سياستوال د کار د پيل تـدابير تويـيش شـي‬
‫تــر څــو سياســتوال پــوه شــي چــې لــه کــوم ځايــه پيــل وکــړي ‪ .‬نــو لــه دې کبلــه د‬
‫سياستوال لپاره شپږ پوښتنې طرحه شوي ‪.‬د پاليسو دايره د لـومړي ځـل لپـاره‬
‫زده کوونکو او محصـلينو تـه وړانـدې شـوې او دوه ډولـه الرې مـو ښـودلي چـې‬
‫دواړه له نويو او دود الرو څخه ګڼل کيږي ‪.‬دا اثر پـه ځـان کـې لـومړي او اخـري‬
‫کــې څېړلــي د کتــاب پــه ســر کــې يــې‬ ‫ټکـي لــري او هرڅــه مــو چــې پــه دې بحـ‬
‫مطالعـه کـړئ ‪.‬هيلـه لـرم ټـول همـدا دي چـې تاسـو تـه يـې لـيکم زمـا دا نـاچيزه‬
‫هڅه ومنئ‪.‬‬
‫زه له ټولو سره مينه لرم خو له خپلواکۍ سره ډېره ‪.‬‬
‫پوهندوی سيد مسعود‬

‫‪9‬‬
 ‫د ژباړن خبرې‬

‫د پيسو سياستونو تر عنوان الندې اثر د ښا لي استاد پوهندوی سید مسـعود دی‪.‬‬
‫په دې کتاب کې د پیسو اړوند ډير مهم مسايل څيړل شوي دي ‪ .‬انسان د خپل ژوند‬
‫په لومړی مرحله کې ډيرې اړتياوې نه لرلې يژوند يې تر ډيره بريده په ځان بسيا وو‬
‫خو کله چې د انسان ذهن پرمختګ وکـړو ورسـره يـې اړتيـاوې هـم ډيـرې شـوېيد‬
‫خپلو اړتياوو د پوره کولو لپـاره د توکـو تبـادلې تـه اړ شـو چـې د انسـان بـيال بيلـې‬
‫اړتياوې يې پوره کولې په لومړي سر کې انسان د توکـو تبـادلې لپـاره لـه بـيال بيلـو‬
‫وسايلو کار واخيستل شو چې خپلې ستونزې یې لرلې ‪ .‬خو کلـه چـې انسـان پـه دې‬
‫وتواندو چې د توکو د تبادل ې لپاره يو معيار پيدا کړي نو د انسان اقتصادي ژونـد‬
‫وسره ډير پرمختګ وکړو يانسان یې د پرمختګ پولو ته ورساوو ينـړۍ د یـو کلـي‬
‫بنه وړه کړه د انسان اقتصادي ژوند يې ډير اسان کړو چې دا معيار د پيسو په نامه‬
‫ياديږي ‪ .‬په دې کتاب کې د پيسو ډيـرو مهمـو مسـايلو تـه اشـاره شـوی او د پيسـو‬
‫مسايل يې په ډيره ښه بڼه روښانه کړي ‪.‬ما هم د کتاب او د پيسو د پورتني ارزښت‬
‫په پام کې نيولو سره و وښتل څو د ښا لي استاد پوهندوی سـيد مسـعود دا اثـر‬
‫پښتو ژبې ته وژباړم يله ښا لي استاد پوهندوی سيد مسعود څخه ډيـره مننـه کـوم‬
‫چې په يوه ټيلفون يې ماته د کتا ب د ژپاړې اجازه راکړهي اهلل تعالی ورتـه ډيـر عمـر‬
‫وکړي کور يې ودان ‪.‬پـه پـای د ننګرهـار پوهنتـون اسـتاد ښـا لي عبـدالرحمان درد‬
‫څخه هم نړۍ مننه کوم چې د کتاب د پښتو ژبې په سمون کې له ماسره مرسته کړې‪.‬‬
‫همدرانګه له ټولو لوستونکو څخه هيله کوم که په دې ژباړه کـې لـه مـا څخـه کومـه‬
‫تيروتنه شوي هیله ده بښنه راته وکړي ‪.‬د اباد ي خوشاله او لوی افغانستان په هيله ‪.‬‬

‫محمد داود نیازی‬

‫‪10‬‬
 ‫لومړی څپرکی‬

‫لومړۍ برخه‬

‫پېژندنه‬
‫د پيسو سياستونه له يو شمېر هغه تدابيرو او اقداماتو څخه عبـارت دي چـې‬
‫د ځانګړو اقتصـادي موخـو(د پيسـو د ارزښـت ثبـاتيد مطلوبـه قيمـت کچـهيد‬
‫ټوليز توليد او ټوليزو پيسو ترمنځ تعادليد ټوليزې عريـې او ټـوليزې تقايـا‬
‫تر منځ د مطلوبې فضا رامنځته کوليله پيسيزو وسـايلو ښـه ګټـه پورتـه کـول)‬
‫د السته راوړلو لپاره تر سره کېږي ‪ .‬په پورتنۍ پېژندنه کې الندې ټکو ته اشـاره‬
‫شوې ده ‪:‬‬

‫‪ ‬د پيسو د ارزښت ثبات‬

‫‪ ‬د مطلوبه قيمت کچه‬
‫‪ ‬د ټوليز توليد او ټوليزو پيسو ترمنځ تعادل رامنځته کول‬
‫‪ ‬د ټوليزې عريـې او ټـوليزې تقايـا تـر مـنځ د مطلـوبې فضـا رامنځتـه‬
‫کول‬
‫‪ ‬له پيسيزو وسايلو ښه ګټه پورته کول‬

‫‪11‬‬
‫د پيسو سياست د يوې وسـيلې پـه توګـه د هېـواد د چارواکواويـا موسسـاتو پـه‬
‫واک کــې وي چــې د دولــت لــه خــوا د قــانون پــر اســاې د دنــدې پــه توګــه ترســره‬
‫کيږي ‪.‬‬

‫د پيسو سياست د نـورو علومـو پـه څېـر د ځـانګړو موخـو د ترالسـه کولـو لپـاره‬
‫طرحه کېږي‪ .‬د پيسو سياست د يوې ځواکمنې ستراتيژۍ په جوړولو کې مـو‬
‫ته الر ښونه هم کوالی شي‪.‬د پيسو د سياست موخې پـه النـدې ډول طبقـه بنـدي‬
‫کوو‪:‬‬

‫‪ ‬د استخدام د سطحې لوړوالی او برقرار ساتل‬

‫‪ ‬او د مهاله اقتصادي پرمختګ‬
‫‪ ‬د پيسو د پېر قدرت ساتل‬
‫‪ ‬له نړيوالې سوداګرۍ سره مرسته او د تادياتو د بېالنس مهبتوالی‬

‫په تعريخ کې ليدل کېږي چې پورتني ټکي د پيسـو د سياسـت لـوری ټـاکي او‬
‫بهتره ده چې دا ټکي تعريخ کړو ‪.‬د پيسو د سياست مهم ټکـي پـه النـدې ډول‬
‫تر څېړنې الندې نيسو‪:‬‬

‫‪:1‬د پيسو د ارزښت ساتل ‪:‬‬

‫د پيسو د ارزښت ساتل يوه نسـبي پديـده دهيمـو نشـو کـوالی چـې پـه‬
‫ټوليز ډول يې وڅېړو نوله همدې کبله واړم له پوښتنو يې پيل کړم ‪:‬‬

‫‪12‬‬
‫څنګه کوالی شـو چـې د پيسـو ارزښـت رامنځتـه کـړو؟ د پيسـو ارزښـت کـوالی‬
‫شو له دوو الرو وڅېړو ‪:‬‬

‫‪ .1‬د پيسو کورنی ارزښت‬

‫‪ .2‬د پيسو بهرنی ارزښت‬

‫د پيسو ارزښت نه شو کوالی چې د پيسو د حرکـاتو د جګـوالي او ټيـټ والـي د‬

‫پيســو د مقــدار پــه تغيــر ســره ارزيـابي کــړواو پــه دې اړه اســتدالل وکــړو‪.‬مګــر د‬
‫پيسو ارزښت يوازې د توکو داندازې د تغير د پيسو د حجم د تغير پـه وړانـدې‬
‫وڅېړو‪.‬او يا يې ترارزونې الندې ونيسو‪.‬‬

‫تاسو پـوهېږئ چـې د عريـه شـويو پيسـو او عريـه شـويو توکـو تـرمنځ اړيکـه‬
‫معکوســاً متناســبه ده دا پــه دې مانــا چــې کــه د پيســو پــه ټــوليز مقــدار کــې‬
‫زيــاتوالی راشــي او تــوکي ثابــت وي د پيســو ارزښــت نزولــي الر نيســي د توکــو‬
‫قيمتونه لوړېږي ‪ .‬د مويوع د روښانتيا لپاره الندې جدول ته ځير شئ ‪:‬‬

‫د پيســـــــو پــــــــه د توکـــو پـــه مقـــدار پــه قيمتونــو پـــــــــــــــــه‬ ‫شمېره‬

‫ارزښـــــت‬ ‫کې تغير‬ ‫مقدار کې تغير کې تغير‬
‫کې تغير‬

‫کمښت‬ ‫لوړ‬ ‫ثابت‬ ‫لوړ‬ ‫‪1‬‬

‫‪13‬‬
 ‫لوړ‬ ‫ټيټ‬ ‫ثابت‬ ‫کمښت‬ ‫‪2‬‬

‫ثابت‬ ‫ثابت‬ ‫لوړ‬ ‫لوړ‬ ‫‪3‬‬

‫د پيسو بهرنی ارزښت د کورني ارزښت انعکاې دی چې د تادياتو په‬

‫بيالنس کې منعکس کېږي ‪.‬‬

‫د تادياتو بيالنس‬
‫د يو هېواد ټولې اقتصادي راکړې ورکړې د نړۍ له نورو هېوادونـو سـره چـې‬
‫په يو ټاکلي وخت (يـو کاـل ) کـې يـې ترسـره کـوي دتاديـاتو د بـيالنس پـه نامـه‬
‫ياديږي‪.‬د پيسو سياستي يوازې د پيسو په حرکـت پـورې نـه شـو تړلیـد دې تـر‬
‫څنــګ د هې ـواد اقتصــادي او ټــولنيز حــالتهم بايــد وڅې ـړل شــي همدرانګــه د‬
‫هې ـواد سياســي او نظــامي حالــت چــې د پيســو د ارزښــت پــه ټــاکلو کــې فرعــي‬
‫وســيلې دي بايــد پــه نظــر کــې ونيــول شــي ‪.‬پــورتنۍجملې مــو تــه راښـي چــې د‬
‫توکو او پيسو دمقدار تغير د پيسو دارزښـت پـه ټـاکلو کـې مرکـزي رول لـري‪.‬‬
‫همدرانګه يو شمېر نور عناصر هـم شـته چـې د پيسـو د ارزښـت پـه ټـاکلو کـې‬
‫نقــل لــري ‪.‬خــو کومــه تيــوري چــې مــو تــر مطــالعې النــدې نيســو پــه هغــې کــې‬
‫يوازې د پيسوټوليز مقـدار او دتوکـو ټـوليز مقـدار تغيـر د پيسـو د ارزښـت پـه‬
‫ټاکلو کې يو د بل پر وړاندې دو ‪.‬ليکن زما په نظر په ډېرو مواردو کې چـې د‬
‫توکو ټوليز مقدار او د پيسو په ټوليز مقدار کې تغير نه وي را لی بيـا هـم د‬

‫‪14‬‬
‫پيســو پــه ارزښــت کــې تغيــر راځــي چــې يــو شــمېر نــور عوامــل لکــه ‪ :‬سياســي‬
‫ياقتصادي يټولنيز او نظامي حالت هم د پيسو په ارزښت کې تغير راولي‪.‬‬

‫پورتني عوامل د اقتصاد په علم کې د اخباري قيمتونـو پـه نامـه يـادېږي او پـه‬
‫پرمختيــايي هېوادونــو کــې ډې ـر تــر ســترګو کې ـږي ‪.‬زه پــه دې بــاور يــم چــې پــه‬
‫پرمختيايي هېوادونو کې سياسي تغير او ټـولنيزې سـتونزې دومـره ډېـرې وي‬
‫چې په يـوې دايمـي پديـدې بـدلېږي او حتـ د قـانون بڼـه اختيـاروي چـې د ـه‬
‫تغيــر پــه ډې ـره جــدي توګــه د پيســو پــه ارزښــت ا ې ـزه لــري ‪ .‬ډې ـری وخــت د ــه‬
‫ا ې ـزې د توکــو د ټــوليز مقــدار او د پيســو د ټ ـوليز مقــدار لــه تغيــر څخــه هــم‬
‫ډېرې وي‪.‬‬

‫د پيسو بهرنۍ ارزښت هم له د ـو عواملـو څخـه ا ېـزمن کېـږي د نـړۍ پـه هـر‬
‫کــون کېــانقالبي حرکــات او د يــو هېــواد تېــري کــوونکي حــاالت د پيســو پــه‬
‫ارزښت مستقيمآ ا ېزه لري ‪.‬همدارنګه په يوه ځانګړي اقتصادي حوزه کې د‬
‫هېوادونــو دښــمنانه سياســتونه هــم ډې ـره ا ې ـره لــري چــې پــه دې برخــه کــې د‬
‫وړ دي ‪ .‬دا سياســت د نــورو‬ ‫ګاونــډيو د بېوزلــه کولــو سياســتونه ډې ـر د بح ـ‬
‫وســايلو پــه نســبت د پيســو پــه وســيله ډېـره تکيــه لــري ‪.‬د هېوادونــو د پيســو د‬
‫ارزښت دله منځـه وړلـو مـوخې تـه د رسـېدو لپـاره د دهليـز پـه بڼـه کـاريږي ‪ .‬د‬
‫پيسو د سياست په جوړولو کې بايد پورتني عوامل په نظر کـې ونيـول شـي خـو‬
‫کهپــورتني عوامــل پــه نظــر کــې ونــه نيــول شــي نــو د پيســو سياســت بــه کومــه‬
‫ځانګړې ا ېزه ونلـري ‪ .‬ټـول حکومتونـه د پيسـو د ارزښـت د سـاتلو او کمښـت‬

‫‪15‬‬
‫څخه د مخنيوي لپاره په يوې ګټورې وسيلې پورې تړلي چـې د پيسـو ريفـورم‬
‫ورته وايي‪.‬‬

‫د پيسو ريفورم‬
‫د پيســو ريفــورم تــه د پيســو اصــالحات هــم وايــي او لومړۍموخــه يــې ‪ :‬لــه يــو‬
‫سلسله اقداماتو او تدابيرو څخه چې د حکومت او يا د حکومت له لـورې يـوې‬
‫باصالحيته ادارې ته د پيسو په تيزۍ سره راسـتنېدل د پيسـو مطلـوب حالـت‬
‫ته او يا هغه حالـت تـه چـې د پيسـو سياسـتوال يـې ـواړي عبـارت دی‪ .‬ځینـې‬
‫وخــت د پيســو ريفــورم پــه پراخــه توګــه کــارول کيــږي او د پيســو پــه معيــاري‬
‫تغيراتو کې هم داخل وي د ساري په توګه د پيسو په نظام کې تعـديل راوسـتل‬
‫او نور ‪.‬خو په ټوليز ډول د پيسو ريفورم د پيسـو د پړسـوب د لـه منځـه وړلـو‬
‫او يا د پيسو د پړسـوب د مخنيـوي لپـاره ترسـره کيـږي ‪ .‬سياسـت جـوړونکي د‬
‫پيســو ريفــورم د پيســو د نــورو اقتصــادي موخــو د تــر الســه کولــو لپــاره د يــوې‬
‫وسيلې په توګه کاروي ‪.‬اوې ويلی شو چې د پيسو ريفورم هغه تدابير دي چـې‬
‫د پيسو سياست جوړونکو تهـد پيسـو د مطلـوب حالـت د رامنځتـه کېـدولپاره‬
‫الر خالصوي ‪.‬‬

‫پــه يــاد ولــرئي تاســو کــوالی شـ چې د پيســو ريفــورم لــه بېالبېلــو تــدابيرو پيــل‬
‫کړئ ‪.‬د ه تدابير کوم دي ؟مهرباني وکـړئ النـدې کرښـې مـه لول لـه ځانـه سـره‬
‫فکر وکړئله ځانه پوښتنه وکړئچې کوم تدابير بايد د پيسو د ريفـورم پـه وخـت‬
‫کې ونيول شي ‪ .‬په کا ذ يي وليکـئ ي د ـه طريقـه لـه تاسـو سـره مرسـته کـوي‬

‫‪16‬‬
‫څو په راتلونکې کې په خپلواکه توګه تدابير وړانـدې يـا ونيسـئ ‪ .‬زه يقـين لـرم‬
‫چې تاسو بـه دا کـار همـدا اوې پيـل کـړی وي پـه تعجـس سـره بـه وګـورئ چـې‬
‫هيڅ يو کار ناممکن نه دی ‪.‬‬

‫هغه تدابير چې د پپسو سياست جوړونکي یې د پيسو د ريفورم پـه وخـت کـې‬
‫اجرا کوي په الندې ډول دي ‪:‬‬

‫‪ ‬د پيسو خاوندان ( دود پيسې ي روان او وخت لرونکي امانـت حسـابونه )پـه‬
‫دې مکلخ کړي چېخپلې شتمنۍ په لږ شمېر د پيسـو پـه واحـدونو( دمهاـل‬
‫په ډول د لسو پر وړاندې يو) تبديلې کړي ‪.‬‬
‫‪ ‬د پيسو سياستوال د قانون له مخې پيسه لرونکي په دې مجبـوروي څـو د‬
‫دولت څخه دپور ناتبديل اسناد واخلي‪ .‬چـې اجـازه يـې لـه دولـت سـره وي‬
‫که دولت اجازه ورکړي کوالی شـي چـې اسـناد پـه نغـده پيسـو تبـديل کـړي‬
‫چــې پــه اقتصــاد کــې د نغــدوالي د کمښــت ســبس ګرځــي ‪.‬لــه دويــم نړيواــل‬
‫جنــګ وروســته يــو شــمېر هېوادونــو لکــه چکوســلواکيايبلژيک او هالنــډ لــه‬
‫دې الرې کار واخيست ‪.‬‬
‫‪ ‬درېيمه طريقه د پيسو په شتمنۍ د پرمختللې ماليې ويع کول دي او يـا‬
‫بايد په بانک کې د پيسو د بيالنس يوه برخه حذف شي ‪.‬چې له دې طريقـې‬
‫څخه په يوګوسالويا او لويديز المان کې کار اخيستل شوی ‪.‬‬

‫‪17‬‬
 ‫د مطلوبو قيمتونو سطحه ‪:‬‬
‫په دې ځای کې واړم چـې د قيمتونـو دتعـادل د کلمـې پرځـای د مطلوبـه‬
‫قيمتکلمــه وکــاروم او بــاور پــرې هــم لــرم ‪ .‬تعــادلي قيمتونــه پــه اقتصــادي‬
‫تيــوري ګــانو کــې پــه زړې ټرمنــالوژۍ بــدل شــوي چــې نــه ــواړم بحــ‬
‫پرېوکړم او وخت يايع کړم زمو په وخت کـې د مطلوبېـدو پـه تيـورۍ ډېـر‬
‫تاکيــد کېـدو چــې دا اصــل د پيســو د سياســتوالو لپــاره ډېـر منطقــي اصــل‬
‫وو‪.‬په اوسني وخت کې اقتصاد پوهان ټول مويوعات د اقتصاد لـه اړخـه‬
‫څېـړي او هغــه خلــک لېـوني ګڼــي چــې پـه تعــادلي قيمــت فکـر کــوي انســان‬
‫پــوهېږي چــې دوی پــه لويــه اشــتباه کــې ډوب دي خــو بېرتــه معقوليــت تــه‬
‫راګرځېـــ ـدل يـــــې د مطلوبيـــــت قبلـــــول دي‪.‬فکـــــر کـــــوم چـــــې مطلـــــوب‬
‫ځــــای نيــــوالیي اعظمــــي او‬ ‫اســــتخداميمطلوب قيمــــت د زړې اصــــطال‬
‫اصـغري قيمتونــه دوه اصــطالحګانې دي چــې پــه دې برخــه کــې ډېـر کــارول‬
‫کېـږي د ــه دوه اصــطالحګانې پــه خپــل ذات کــې ښــې او بــدې نــه دي ‪ .‬پــه‬
‫ډېـرو مــواردو کــې د د ــو دوو طريقــو کــارول پــه سياســت کــې پــه ځــانګړې‬
‫توګه د پيسو په سياست کې ډېرې مهمې ديي دپيسو هغه حرکات چـې د‬
‫سياســتوالو لــه خــوا مطلــوب ويي پــه نښــه کــوي ي سياســتوالو تــه هــر هغــه‬
‫قيمت چې په اسانۍ سره وکوالی شي د پيسو موخه تر السه کړي مطلـوب‬
‫قيمــت دی ‪.‬هغــه قيمتونــه چــې لــوړ وي د مصــرف کــوونکي لپــاره د ډېــر‬
‫نفرت وړ وي خو د پيسـو د يـو سياسـتوال لپـاره پـه يـو وخـت کـې يـوازې‬
‫مطلوب قيمت وي ي خـو هغـه قيمـت چـې ټيـټ وي او مصـرف کوونکـو تـه‬

‫‪18‬‬
‫ښه وي د پيسو د سياستوال لپاره کېدای شي چې په يـو ټـاکلي وخـت کـې‬
‫بــدترين قيمــت وي ‪ .‬زمــو پــه وخــت کــې اقتصــاد پوهــانو د‪ ‬فريــد مــن ‪‬لــه‬
‫کړنو ګټه پورته کوله چـې د قيمـت پـه لوړېـدو سـره يـې هـيڅ ډول ا ېـزه نـه‬
‫درلوده او د هغه برعکس هم ‪.‬‬

‫داسې ولې دي؟او د پيسو سياستوال په دې اړه څه کـوالی شـي؟ اقتصـادي‬

‫معقوليت د پيسو د سياستوال اصـلي کړنـه ده او د ـه معقوليـت د حـاالتو‬
‫او شرايطو په نظر کې نيولو سره رامنځته کېږي ‪ .‬پوهېږو چې لوړ قيمتونـه‬
‫بـه مولــد اقتصــاد او توليــدونکو تــه او ټيــټ قيمتونــه بــه دمســتهليکونو د‬
‫الندې وي ‪.‬سياسـتوال کـوالی شـي چـې د سـمتي قيمتونـو لـه طريقـو‬ ‫بح‬
‫څخه کار واخلي يو قيمت او يا هم دواړه ترکيس کړي ‪.‬چـې د ـه ويـعیت‬
‫پــه اقتصــادي حــاالتو پــورې اړه لــري چــې مــو يــې لرو‪.‬لــوړ قيمتونــه مولــده‬
‫قيمتونه دي چې په حقيقت کې د مولد د هڅـونې لپـاره ترسـره کېـږي ولـې‬
‫د ه قيمت مستهلک ته د منلو وړ نه وياويا د دې ډول قيمتونو هڅونـه پـه‬
‫ټولنه کې ستونزې راپيدا کوي خو ددې برعکس ټيټ قيمتونه توليـدونکي‬
‫نا رايه کوي او د پرمختګ مخه نيول کېږييخو ولې د مستهليکو لپـاره‬
‫د پاملرنې وړ وي‪.‬د ه قيمتونه کـه ااهراًپـه ټولنـه کـې د عـدالت ټینګښـت‬
‫ښيي په لنډ وخت کې په ټولنه کې د پرمختـګ ښـکاروندی وي خـو د او د‬
‫مهال لپاره يې پايله برعکس وي چې ډېـرې بېلګـې يـې پـه افغانسـتان کـې‬
‫لرو‪.‬پــه دې برخــه کــې مهربــاني وکــړئ د خپــل ژونــد څخــه عملــي بېلګــې‬
‫راوړئ او هغه له خپلو ملګروسـره شـريکې کړئبـاور لـرم چـې ښـې پـايلې بـه‬

‫‪19‬‬
‫لـــري ‪.‬پـــه يـــاد ولـــرئ چـــې د پيســـو سياســـتوالو لپـــاره مســـتهلک هـــم يـــوه‬
‫اقتصادي وسيله ده چې د پيسو دکړنالرو په ټاکلو کې لـوی نقـل لـري لـه‬
‫دې اړخه د پيسو د سياسـت جـوړونکي يـوازې پـه مسـتهلکینو اتکـا نشـي‬
‫کوالیيبلکې د پيسـو سياسـتوال بايـد ټولنـه پـه طبقـو ووېشـي او پـه کامـل‬
‫باور دا بايد تهبيت کړي چې دکـومې طبقـې پاليسـي تطبيـک کـړي ‪.‬زه فکـر‬
‫کوم چې دا يـو اصـل دی او دا بايـد پـ ه جـدي توګـه پـه نظـر کـې ونيـول شـي‬
‫‪.‬کوالی شو چې خلک له بېالبېلو الرو طبقه بندي کړو ‪:‬‬

‫‪ )1‬د عايد‬
‫‪ )2‬ټولنيز موقخ‬
‫‪ )3‬ثابتې شتمنۍ‬
‫‪ )4‬سپما کوونکي‬
‫‪ )5‬ن ـور عايــد لرونکــې طبقــه بنــدي کــول او د هغــوی پ ـر وړانــدې يــو‬
‫معقول سياست جوړول او يا داسې طبقـه بنـدي چـې دهغـوی لپـاره‬
‫معقوله وي ‪ .‬دسکې دويم مخ د مستهلک او مولد دیچـې د پيسـو‬
‫د سياســت جوړونکيبايدورتــه پاملرنــه وکــړي‪.‬د مســتهلک پــه څې ـر‬
‫کوالی شو چې پانګوال او مولدين هم په طبقو ووېشو‪:‬‬
‫‪ .a‬لوی پانګوال‬
‫‪ .b‬منځني پانګوال‬
‫‪ .c‬کوچني پانګوال‬

‫او يا د توليد له نظره ‪:‬‬

‫‪20‬‬
 ‫لوی توليدونکي‬ ‫‪.I‬‬
‫منځني توليدونکي‬ ‫‪.II‬‬
‫کوچني توليدونکي‬ ‫‪.III‬‬

‫د توليد د ډول له نظره ‪:‬‬

‫درنو صنايعو توليدونکي‬ ‫‪.i‬‬

‫د منځني صنايعو توليدنکی‬ ‫‪.ii‬‬
‫د سپکو صنايعو توليدنکي‬ ‫‪.iii‬‬

‫د سکتور له نظره ‪:‬‬

‫‪ .a‬صنعتي توليدونکي‬
‫‪ .b‬کرنيز توليدونکي‬
‫‪ .c‬خدماتي توليدونکياو نور تقسيم بندي کـړو او د پرېکـړو پـر وخـت‬
‫اسانتياوې رامنځته کړو ‪.‬‬

‫دا تقسيم بندي د پيسو سياست جوړونکي ته دا موقع ورکوي چې د پيسـو‬

‫د پاليسيو جوړولو پر وخت خپل حرکات ښه تنظيم کـړي او دا تهبيـت کـړي‬
‫چې د وګړو کومه کټګوري د سياستونو په وسـيله چـې د قـانون بڼـه نيسـي‬
‫حمايه کړي اوکومه کټګوري له دې چوکاټ څخـه لـرې کـړي ‪.‬پـه خپـل سـر‬
‫جوړ شوي قيمتونه بازارونه دي او بازارونه هم د پيسـو سياسـت جوړونکـو‬
‫تـــه د پـــاملرنې وړ دي اوې کـــوالی شـــو چـــې ووايـــود بـــازارونو ډولونـــه د‬

‫‪21‬‬
‫قيمتونـــو کړنـــې پـــه ټولنـــه کـــې منعکســـوي ‪.‬او د بـــازار تنظـــيم د پيســـو‬
‫دسياستوالو يوه دنده ده‪.‬‬

‫اوې له ځانه پوښتنهوکړئ چې څو ډوله بازار پېژنئ؟‬

‫همدا اوې قلم را واخلئ او د بازارونو لست تر تيس کړئ ستونزمن کـار نـه‬
‫دی کوالی شئ چـې ترسـره يـې کـړئ او يـا پـه همـدې اړه فکـر وکـړئ اوې‬
‫ترتيس شوی ليست يا فکر مو يو لـه بـل سـره شـريک کـړئ حتمـا ښـه پايلـه‬
‫لــري ‪.‬پــوهېږم چــې لــه ماســره همنظــره ياســت چــې نهــه ډولــه بازارونــه مــو‬
‫ليکلي او د ه بازارنـه لـه دوو اقتصـادي اصـطال ګانو(عريـه او تقايـا)‬
‫څخه جوړ شوي دي‪.‬الندې جدول ته ځير شي‪:‬‬

‫عريه‬ ‫مونو پول‬ ‫اوليګوپول‬ ‫پوليپول‬

‫تقايا‬

‫مونو پول‬ ‫د تقايــــــا د تقايــــــــا محــــــــدود دوه اړخيــــزه کامــــل‬

‫انحصار‬ ‫کامــــــــــــل انحصار‬
‫انحصار‬
‫اوليګوپول دوه اړخيـــــزه محـــــدود د عريــــې محــــدود اوليګو پول‬
‫انحصار‬ ‫انحصار‬ ‫عريه‬

‫‪22‬‬
 ‫د عريــــــې کامــــــل پوليپول‬ ‫بشـــــــــــپړه د عريې اوليګو پول‬
‫انحصار‬ ‫سيالۍ‬

‫زه باور لرم چې سياستوال نشـي کـوالی يـوه نسـخه ټولـو بـازارونو تـه تيـاره‬
‫کړي مو اوې هم دا ناکامه نسخه امتحانوو او ښه وينو چـې لـه ناکـامۍ‬
‫سره مخ دي او هغه هم ددې لپـاره چـې هـر بـازار د خپـل ځـان لپـاره ځانتـه‬
‫سياسـت او کړنــې تــه اړتيــا لــري چــې دهغــې مطــابک بايــد تــدابير ونيســو‪.‬په‬
‫يادولرئ چې د بازارونو په اړه تعصس د اقتصـاد لـه نظـره ښـه کـار نـه دی‬
‫ځکه ځيني بازارونه د هېواد لپاره ګټور خو د بل هېواد لپاره ګټور نه ويد‬
‫ســاري پــه توګــه انحصــار پــه خپــل ذات کــې بــده پېښــه نــه ده ولــې د د ــې‬
‫پېښــې حرکــات ښــه او بــد دي انحصــار د ځينــو هېوادون ـو پــه اقتصــاد کــې‬
‫حياتي رول لري او کېدای شي چې د بل هېواد په اقتصاد کې ډېره پراخـه‬
‫ونډه ولري خو په دواړو وختونو کې انحصار دی‪.‬‬

‫الخ ‪ -‬د پيسو سياستونه او په قيمت يې ا يزې‬

‫لکه څرنګه مو چې وويل د پيسو سياستوال د پرېکـړو پـه پايلـه کـې کـوالی‬
‫شي په قيمتونو لویه ا ېزه واچوي چـې دا د پيسـو د سياسـتوال يـوه دنـده‬
‫هم ده ‪.‬د پيسو سياسـت جوړونکيکـوالی شـي چـې د قيمتونـو نوسـانات تـر‬
‫خپل کنټرول النـدې راولـي او لـه هغـوی سـره اقتصـادي لوبـه ترسـره کـړي ‪.‬‬
‫چې د ه نوسانات په عمده ډول د پيسو د سياسـت جوړونکـو لخـوا طرحـه‬

‫‪23‬‬
‫کيږي له دې کبله د قيمتونـو نوسـانات د پيسـو دسياسـتونو يـو مهـه برخـه‬
‫ده چـــې د قيمتونـــو د سياســـت پـــه چوکـــاټ کـــې ځـــای لـــري ‪.‬د قيمتونـــو‬
‫نوســـانات پـــه اـــاهره د قيمتونـــو ټيـــټ والـــی او جګـــوالی دی يپـــه ډېـ ـرو‬
‫اقتصادي څېړنو کې نوسانات همدا د قيمتونو جګـوالی او ټيـټ والـی دی‬
‫د ډېـرو اقتصــاد پوهــانو پــه تيــوري ګــانو کــې د قيمتونــو دوه يـا درې ســلنه‬
‫جګـــوالي تـــه اجـــازه ورکـــول کيږيخـــو ولـــې د شـــلمۍ پېـ ـړۍ پـــه اخـــر او د‬
‫يوويشـ ـتمې پېـ ـړۍ پـــه ســـر کـــې اقتصـــاد پوهانپـــه دې نظـــر نـــه دي ي دې‬
‫اقتصاد پوهانو يوه مشهورهتيورييپرمختګ پـه رکـود کـې رامنځتـه کـړه‬
‫او وايــي چــې د قيمتونــو جګــوالی یــوازې دانــه چــې اقتصــاد لــه رکــود ســره‬
‫مخامخ کړیي بلکې د اقتصادي پرمختګ زمينـه هـم برابـروي ‪.‬فريـد مـن‬
‫‪‬او د هغه پيروان د د ې تيـوري مخکښـان دي ‪.‬دې پوهـانو خپـل نظريـات‬
‫داسې وړاندې کړي‪:‬د قيمتونو د جګـوالي پـر وخـت پانګواـل د ډېـرې ګټـې‬
‫دالسته راوړلو په موخه ډېره پانګونـه کـوي چـې ورسـره توليـد ډېرېـږي او د‬
‫توليد ډېرښت د استخدام سطحه لوړوي د استخدام د سطحې پـه لـوړوالي‬
‫سره خلک عايد ترالسـه کـوي کلـه چـې د خلکـو عايـد ډېـر شـي تقايـا هـم‬
‫ډېرې ـږي پــه ځــانګړې توګــه ګټــوره تقايــا چــې د ــه ام ـر پــه خپلــه پانګونــه‬
‫ډېروي اوپه ټوليز ډول اقتصـادي پرمختـګ رامنځتـه کېـږي‪ .‬پـه يـاد ولـرئ‬
‫چې په دې کې يوازې مطلوب قيمت په نظر کې نيول کېـږي کـه قيمتونـه‬
‫ډې ـر لــوړ الړ شــي بيــا يــې پايلــه منفــي وي‪.‬ددې نظری ـې مخــالفين وايــي ‪:‬د‬
‫قيمتونو د جګوالي سره د توليد د عواملو قيمت هم لـوړېږي چـې پانګواـل‬

‫‪24‬‬
‫مجبور دي څو د خپلې ګټې يـوه برخـه د قيمتونـو پـه لـوړوالي ورکـړي چـې‬
‫ورسره د توليـداتو قيمتونـه هـم لـوړېږييد هېـواد پـه ملـي اقتصـاد ډېـرې‬
‫ا يزې لري دا ا يزې ډېر وخت منفـي وي او ټـولنيزې سـتونزې هـم راپيـدا‬
‫کوي‪.‬د قيمتونـو نامطلوبـه لـوړوالی او ټيټـوالی پـه حکومـت او ټـول هېـواد‬
‫ډېرې بدې ا ېزې واردوي نو لـه دې کبلـه د قيمتونـو د نامطلوبـه جګـوالي‬
‫او ټيټـــوالي مخـــه بايـــد ونيـــول شـــي ‪.‬د قيمتونـــو د نوســـاناتو ا ېـــزې د‬
‫هېوادونـــو د اقتصـــادي پرمختـــګ لـــه کبلـــه متفـــاوتې وي‪.‬دا ا ېـ ـزې پـــه‬
‫پرمختيــايي هېوادونــو کــې ډېـرې وي ځکــه پــه دې هېوادونــو کــې د پــانګې‬
‫کمښت او د قيمتونو لوړوالی د هېوادونو اقتصاد زيانمنوي ‪.‬‬

‫نور هـم‬ ‫ب ‪ -‬د قيمتونو د جګوالي سببونه ‪ :‬واړم په دې ځای کې دا بح‬

‫او د کړم او دا مويوع په پراخه توګه وڅېړم هغه سببونه چې د قيمتونـو د‬
‫جګوالي سبس ګرځي په لنډ ډول تر څېړنې الندې نيسو ځکه چـې پـه نـورو‬
‫اقتصادی بحهونو کې څېړل شوي‪:‬‬

‫د قيمتونو د جګوالي پيسيز (پولي ) سببونه‬

‫د بودجې د کسر سياست ‪:‬کله چې حکومت په دې هڅه کې شـي چـې د‬ ‫‪.1‬‬
‫بودجې کسر د پيسو د نشر له الرې يا د نورو الرو چې د پيسـو مقـدار بيـدون د‬
‫توکو د تغير څخه ډېر کړي د پيسو د مقدار په تناسـس سـره پـه تقايـا کـې ډېـر‬
‫والی راځي او دقيمتونو سير لوړوي‪.‬‬

‫‪25‬‬
‫د دولت د لګښتونو په جوړښت کې تغيـر ‪ :‬کـه د دولـت جوړښـت او د‬ ‫‪.2‬‬
‫لګښتونو جوړښت منفي لور تـه الړ شـي او د ـه لګښـتونه د توليـداتو او توکـو‬
‫پر توليـد ونـه لګـول شـيي بلکـې يـوازې پـه اسـتهالکي او پـه عـادی لګښـتونو‬
‫ولګول شي نو په دې صورت کې قيمتونه لوړېږي ‪.‬‬
‫په دولتي برخه کې د استخدام لوړوالی ‪ :‬دولت په ځانګړو وختونو کې‬ ‫‪.3‬‬
‫د خپــــل ټـــــولنيز سياســـــت مطـــــابک د بېکـــــارۍد لـــــه منځـــــه وړلــــواو د بـــــې‬
‫ثبـــاتۍدمخنيوي لپـــاره پـــه ټولنـــه کـــې د اســـتخدام ســـطحه لوړويينـــو پـــه دې‬
‫صورت کې پټه بېکاري او دمصنوعي عايد په وجـه پـه بـازار کـې تقايـا تغيـر‬
‫خوري چې د ه تقايا د قيمت د لوړوالي سبس ګرځي‪.‬‬
‫د سپماشــویو پيســو کــارول د قيمتونــو د جګــوالي لــه کبلــه ‪ :‬پــه هغــه‬ ‫‪.4‬‬
‫حالــت کــې چــې ســپما کــوونکي د خپلــو لګښــتونو د پــوره کولــو لپــاره چــې د‬
‫قيمت دلوړوالي له امله رامنځتـه شـوي لـه خپلـو سـپما شـوو پيسـو څخـه ګټـه‬
‫پورته کړيي تقايا ډېرېږي او قيمتونه نور هم لوړېږي‪.‬‬
‫د يــو بــد روانــي حالــت جــوړول چــې ســپما کــوونکي پيســې پــه اســعارو‬ ‫‪.5‬‬
‫تبادله کړي‪ :‬رواني حالت هم کوالی شي د تقايا په زيـاتوالي کـې رول ولوبـوي‬
‫چــې د ــه رول پــه ځــانګړو حــالتونو کــې وي پــه دې روانــي حالــت کــې تقايــا‬
‫کوونکي د تقايا د لوړوالي لپاره هڅه کوي او د ه هڅې په بازار کـې تقايـا‬
‫ته تغير ورکوي او د قيمتونو د لوړوالي سبس ګرځي‪.‬‬
‫د پيسو په وسيله د ثابتو شتمنيو رانيول ‪:‬کله چې پيسه لرونکي خلـک‬ ‫‪.6‬‬
‫د پيسو د ارزښـت د کمښـت لـه وېـرې پيسـې د ثـابتو شـتمنيو د رانيولـو لپـاره‬

‫‪26‬‬
‫کاروي نو په دې وسيله ثابتو شتمنيو ته تقايا لوړېږي او قيمتونه هم لـوړېږي‬
‫‪.‬‬

‫د قيمتونو د لوړوالي توکيز سببونه‬

‫د توکــو د توليــد کمښــت ‪ :‬د توکــو د توليــد کمښــت د توکــو پــه ټــوليزه‬ ‫‪.1‬‬
‫عريه او ټوليزه تقايا کې تغيـر رامنځتـه کـوي او د ـه تغيـر د تقايـا لـور تـه‬
‫ځي چې د ه تقايا په خپله قيمتونه لوړوي ‪.‬‬
‫د توکـــو د تمـــام شـــوي قيمـــت لـــوړوالی او د لېـ ـږد رالېـ ـږ د لګښـــتونو‬ ‫‪.2‬‬
‫لوړوالی ‪ :‬د لېـږد رالېـږد دلګښـتونو د لـوړوالي لـه کبلـه قيمتونـه لـوړېږي چـې‬
‫د ه لګښتونه د عصري وسايلو نه کـاروليد ښـو مواصـالتي الرو نـه شـتون لـه‬
‫کبله رامنځته کېږي چې ورسره د توکو قيمتونه هم لوړېږي‪.‬‬
‫پــه ټرانس ـپورټ او انتقــاالتو کــې موانــع او ســتونزې ‪ :‬د توکــو دلې ـږد او‬ ‫‪.3‬‬
‫انتقاالتو سـتونزې د توکـو قيمتونـه لـوړوي سـتونزې د قوانينـو ګونـګ تـوبيد‬
‫ژبـــاړې پــه وســـيله مغلقيـــدلياو لـــه نـــورو هېوادونـــو د قوانينـــو راخيســـتليبد‬
‫امنييپــه يــر رســمي ډول لــه ترانســپورټي شــبکو څخــه د پيســو اخيســتل او‬
‫بعضې وخت د جغرافيايي موقعت له کبله راپيدا کېږي‪.‬‬
‫احتکار د پانګوالويسوداګرو او مولدينو معلومات نـه شـتون د ټـولنې‬ ‫‪.4‬‬
‫په اړه ‪ :‬په دې اړه ډېر څه نه وايم ځکه په دې اړه ټول پوهېږي پـه ځـانګړې توګـه‬
‫هغــه څــوک چــې دا عمــل ترســره کــوي ځکــه دا عمــل د نــړۍ پــه ټولــو اديــانو کــې‬
‫ناروا عمل ګڼل شوی چې له دې سره هم قميتونه لوړيږي ‪.‬‬

‫‪27‬‬
 ‫دجوړښت له کبله د قيمتونو لوړوالي‬
‫د پرمختګ او د توليـد د عوامـل تـرمنځ نامسـاوات ‪ :‬پـه دې ځـای کـې‬ ‫‪.1‬‬
‫نامساوات څخه موخه د توليد د عواملو په داخل کې د توليد د عواملو تـرمنځ‬
‫او بل اړخه يې د توليد دعواملو او د پرمختګ تـرمنځ بـې تناسـبيده چـې د ـه‬
‫بــې تناســبي د قيمتونــو د لــوړوالی ســبس ګرځــي ‪.‬دا پــه دې مانــا چــې پــه ډې ـرو‬
‫هېوادونو کې د موخـو د ترالسـه کولـو لپـاره د توليـد عوامـل پـه کـافي انـدازه‬
‫شتون نـه لـري ورسـره قيمتونـه ا ېـزمن کېـږي چـې پـه ډېـرو مـورادو کـې ليـدل‬
‫کېږي ـد پــانګې تناســس لــه نــورو عواملــو ســره بــې تناســبي ښ ـيي چــې دوه ډولــه‬
‫ا ېزې په قيمتونو لري ‪.‬‬
‫د خپل سري سيستم او ښه بانکي سيستم نه شتون‬ ‫‪.2‬‬
‫پـــه ازاد بـــازار کـــې د ســـود د بيـــې لـــوړوالی پـــه ځـــانګړې توګـــه پـــه‬ ‫‪.3‬‬
‫پرمختيايي هېوادونو کې‪.‬‬

‫د قيمت د لوړوالي رواني سببونه‬

‫د ټول اقتصاد په اړه د بدو نظرونـو رامنځتـه کېـدل او د مرکزيـت د لـه‬ ‫‪.1‬‬
‫السه ورکولو وېره‪.‬‬
‫د ځينو ذهنونو شتون چې د ورځپاڼو پروپاګند قبلوي دا ډول قيمتونـو‬ ‫‪.2‬‬
‫ته په اقتصاد کې اخباري قيمتونه وايي چې د ناورين په وخـت کـې د قيمتونـو‬
‫د لوړ والي د لوی عامل په توګه ګڼل کېږي‪.‬‬

‫‪28‬‬
 ‫د قيمت دلوړوالي د مخنيوي الرې ګودرې‬
‫د پيسو د سياست الرې ګودرې ‪:‬‬ ‫‪‬‬
‫د پور دولتي اسنادو نشرول‬ ‫‪.1‬‬
‫له الزمو سپماوو څخه ګټه پورته کونه‬ ‫‪.2‬‬
‫له کريدټي سياستونو څخه د سوداګرو لپاره ګټه پورته کونه‬ ‫‪.3‬‬
‫د توکو دسياست الرې ګودرې‪:‬‬ ‫‪‬‬
‫د توليــدي موسيســاتو تقويــه چې ـډېر تــوکي عريــه کــوي پــه ځــانګړی‬ ‫‪.1‬‬
‫توګه د دولتي توليدي موسيساتو‪.‬‬
‫د دولت د کارکونکو تقويه د لويې مصرفي ګتکوري په توګه د هغـوی‬ ‫‪.2‬‬
‫لپاره د توکو اسانتياوې برابرول ‪.‬‬
‫کوچنۍ او کنټرولي الرې ګودرې ‪:‬‬ ‫‪‬‬
‫د احتکار د مخنيوي لپاره الزم اجرات کول‬ ‫‪.1‬‬
‫د قوانينو او طرزالعملونو جوړول د سوداګرو د ګټې په منظور په هغـه‬ ‫‪.2‬‬
‫صورت کې چې د قيمتونو لوړ والی ملي اقتصاد تهديدوي‪.‬‬
‫د يــوې ســتراتيژي جــوړول چــې وکــوالی شــي پــه ځــانګړو وختونــو کــې‬ ‫‪.3‬‬
‫ځانګړي کارونه ترسره کړي ‪.‬‬

‫د ‪ -‬د قيمتونـــو د تغيـــر او دمهالـــه مـــوخې ‪ :‬پـــدې اړه ـــواړم د مويـــوع د‬

‫روښانولو لپـاره د نوبـل جـايزې ګټـونکي ‪‬سـامولين ‪‬د مشـهور کتـاب د نـړۍ‬
‫اقتصاد څخـه يـوه خبـره نقـل کـړم ‪:‬اخـري مطلـوب هغـه دی چـې زمـو د ټـولنې‬
‫اقتصـــاد تـــل کامـــل اســـتخدام او د پراختيـــا پـــه حاـــل کـــې وي نوســـانات او‬

‫‪29‬‬
‫سوداګريز دوران وټاکل شي په اصطال ( د ډالـرو لېـونۍ ګـډا ) دا پـه دې مانـا‬
‫چې د قيمتونو شديد نوسانات په روښانه او يعيخ حالت کـې کنټـرول کـړي‬
‫ولې د قيمتونو د لوړوالي او د مهاله سير په اړه دا نظريې وړاندې شوې دي‪:‬‬

‫د قيمتونــو د تهبيــت نظريــه ‪ :‬ددې نظريــې پـر اســاې د قيمتونــو مــودل‬ ‫‪.a‬‬
‫بايــد د او د مهاــل لپــاره ثابــت وســاتل شــي د نفوســو پــه ډېرښــتي د پــانګې‬
‫دډېروالي او فني پرمختګ له کبله ټوليز لګښـتونه لـوړېږي د پيسـو مزدونـه‬
‫او حقيقي مزدونه لوړېږي او کار پرمختګ کوي ‪.‬‬
‫د تل ډېرښـت نظريـه او د قيمتونـو ټيټـوالی ‪ :‬ددې ډول سياسـتونو مـخ‬ ‫‪.b‬‬
‫تــه وړل کامــل اســتخدام رامنځتــه کــوي او پــه ټــوليز توليــد ډېرېـږي ‪ .‬د ټــولنې‬
‫ټــوليز ډالــري لګښــتونه او د کــار د مناســس ګټورتــوب ډېرښــت او د اقتصــادي‬
‫کړنو پراختيا نسـبت قيمتونـو تـه تيـز وي ‪.‬پـه دې شـرايطو کـې پيسـيز (پـولي )‬
‫مزدونه په مسلسل ډول لوړېږي ولې حقيقي مزدونـه ډېـر کمرنګـه ويينـو ځکـه‬
‫د ژوند لګښتونه جريان لري‪.‬‬
‫د تــل تنزيــل نظريــه او د قيمتونــو ټيټــوالی ‪:‬ددې سياســت پــه کــارولو‬ ‫‪.c‬‬
‫سره پیسـيز(پولي ) مزدونـه او هغـه عوايـد چـې لـه شـتمنيو السـته راځـي تقریبـا‬
‫ثابت وي‪ .‬هغه ډېرښت چې د فني روش لـه پرمختـګ څخـه السـته را لـی وي د‬
‫قيمتونو د تنزيل له الرې د مصرفونکو عايد ګڼـل کېـږي پيسـيز(پولي) مزدونـه‬
‫ثابـــت پـــاتې کېـ ـږي ولـ ـې حقيقـــي مزدونـــه ډېرېـ ـږي‪.‬د قيمتونـــو تنزيـــل بايـــد د‬
‫اقتصــادي کړنــو او کســبونو د کمښــت ســبس ونــه ګرځــي د دې لپــاره بايــد د‬

‫‪30‬‬
‫قيمتونـو تنزيــل لــه دې وړانـدې چــې د اقتصــادي موسيسـاتو د خــرڅالو قيمــت‬
‫ټيټ کړي بايد د هغې موسيسې د توليد لګښتونه ټيت شي ‪.‬‬
‫د حل درې واړه الرې چې وکوالی شي بېکاري خپلې ټيټې کچـې تـه ټيټـه کـړي‬
‫او په دې حد کې باقي پاتې شـي د منلـو وړ دي‪ .‬پـه يـوه اقتصـادي حـوزه کـې د‬
‫دريوو الرو چې هره يوه قبوله کړي تفاوت نه لري پـه دې شـرچ چـې د قيمتونـو‬
‫په اړهوړاندوينه شوې وي او اقتصادي دستګاه بايد ځان ورسره تطبيک کړي‪.‬‬

‫د پيسو بازار ته د سياستوال ورتګ‬

‫يو سياستوال څنګه کوالی شي چې د پيسو بازار ته داخل شي بايد لـه کومـو‬
‫الرو ګودرو کار واخلي او له هغه بازار څخه څنګه ځان لرې کـړي کـوم چـې ده‬
‫دتائيد وړ نه وي‪.‬سياستوال بايد الندې کارونه ترسره کړي‪.‬‬

‫کوالی شي چې د بازار لـه تحليـل څخـه ګټـه واخلـي او پـه د ـه تحليـل‬ ‫‪-‬‬
‫کې له الندې ميتودنو څخه کار واخلي ‪:‬‬
‫سـواټ ‪ :S.W.O.T‬سـواټ لـه څلـورو انګليسـي کلمـو څخـه جـوړ شـوی‬ ‫‪.1‬‬
‫چې د تحليل لپاره اساسي مويـوعات بيانوي‪.‬پـه يـاد ولـرئ چـې د ـه ميتـود‬
‫په ټولو تحليلونو کې تر ټولو ګټور ميتود دی‪.‬‬
‫ځواکمنتيا ‪Strengths‬‬ ‫کمزوري ‪Weakness‬‬
‫موقې(فرصتونه) ‪Opportunities‬‬ ‫ګواښونه ‪Threats‬‬

‫‪31‬‬
‫دلتــــه سياســــتوال بايــــد پــــه دې پــــوه شــــي تېـــرو طريقــــو کومــــه ځواکمنتيــــا‬
‫لرلــهيکمزوري يــې څــه وه چــې کــار پــرې وشــي اوتــر څنــګ يــې کــومې مــوقې‬
‫اوفرصتونه لرل له موقو د کومو عواملو پـر اسـاې ګټـه نـه ده پورتـه شـوېاو لـه‬
‫کومو موقو يې نهايي ګټه پورته شوې کـوم شـی زمـو سياسـت ګواښـوي او تـر‬
‫کومه ځايه يې زمو سياست تهديد کړی‪.‬د ساري پـه نظـر کـې نيولـو سـره ديـو‬
‫هېواد اقتصادي حالت تحليل کړئاو دهغـه پـر اسـاې خپـل سياسـت جـوړ کـړئ‬
‫اوې ښه الرښود لرئ او د پيست له ميتود څخه کار واخلئ ‪.‬‬
‫پيست ‪ :P.E.S.T‬په دې ميتود کې د پيسو سياسـتوال سياسـي حالـت‬ ‫‪-‬‬
‫تر څېړنې الندې نيسي او هغه په دې هڅه کې وي تر څو پـه دې وپـوهېږي چـې‬
‫سياسي اوياع دپخوانيو سياستونو په تطبيـک او عـدم تطبيـک څـومر ه ا ېـزه‬
‫لرله او هغه بايد ځانته رامعلومه کړي ‪.‬‬
‫اقتصادي ويعه هم د پيسو سياستوالو تـه اړينـه ده او هغـوی بايـد پـه دې پـوه‬
‫شي چې په څه ډول اقتصادي حالـت کـې قـرار لـري کـوم ډول اقتصـادي حالـت‬
‫په اقتصاد حاکم دیاو په دې حالت کې بايد کوم تدابير ونيسي ‪.‬‬
‫ټولنه چې په خپلـه د سياسـت منشـا ده او د پيسـو دسياسـتوالو لپـاره ځـانګړی‬
‫اهميــت لرييټولنــه چــې سياســتوال پــه کــې ژونــد کــوي کــوالی شــي دسياســت د‬
‫تطبيک په برخه کې ښه انګيزه او يا بده انګيـزه رامنځتـه کـړي پـه ډېـرو مـواردو‬
‫کې نوې پرېکړې د نوي سياست په بڼه بې ګټې وياو بايد انتظار وکړي تر څـو‬
‫شرايط ښه شي چې ډېری سياستوال په دې پوهېږي ‪ .‬د شرايطو پـه نظـر کـې نـه‬
‫نيــول ک ـه سياســت هــر څــومره معقــول وي لــه ناکــامۍ ســره مخامخيږيلــه تې ـرو‬

‫‪32‬‬
‫سياستونو څخه عبـرت واخل ـاو يـوازې اصـالحات وکـاروئ چـې دا پـه حقيقـت‬
‫کې واقعيت ته ځان سپارل دي او له تېزوالي معقوله تېښته ده ‪.‬‬
‫له ټکنالوژۍ څخه ګټه پورته کولهم د يو سياستوال لپاره اړينه دهاو هغه بايـد‬
‫په دې پوه شي چې له ټکنالوژۍ څخـه ګټـه تـر کـومې کچـې ده د دې معلومـاتو‬
‫په وسيله برېښنايي وسايل د پيسـو پـه روشـونو کـې ټـاکي بـې لـه دې لـه ډېـرو‬
‫برېښنايي وسايلو څخه ګټـه پورتـه کونـه د پيسـو د سياسـت د يـوې وسـيلې پـه‬
‫توګه چې د تطبيـک شـرايط يـې شـتون ونلـري پـه اقتصـاد کـې پـه نـا ببـره توګـه‬
‫ثقافتي خال رامنځته کوي‪ .‬هغه بايد پـه دې پـوه شـي څـو سـلنه اقتصـاد کـوالی‬
‫شي له پرمختللې ټکنالوژۍ ګټه واخلي او بايد کوم ډول ټکنـالوژي وييځکـه‬
‫پـــه ځينـــي هېوادونـــو کـــې دويـــم الې ټکنـــالوژي ګټـــوره وي نســـبت اول الې‬
‫ته‪.‬هندوستان په دې برخه کې ډېرې تجربې وازمولې او ښـې پـايلې یـې تـر السـه‬
‫کړې ‪.‬د لومړي وزير راجيو ګاندي د اندراګاندي زوی په وخـت کـې هندوسـتان‬
‫خپـل اقتصـاد کمپيـوټرايز کـړو اولــومړي وزيـر يـې دويـم الې کامپيوټرونـه لــه‬
‫المـان هېـواد څخــه واخيسـتل چــې د هندوسـتان دولــت پـه لومړيــو کـې لــه دې‬
‫طرحې سره مخالفت درلود او تاکيد يـې کـاوو چـې لـومړۍ درجـه کمپيوټرونـه‬
‫بايد له جاپان او يا بل هېواد څخه واخيستل شي د هندوسـتان د لـومړي وزيـر‬
‫دليل دا و چې دا کمپيوټرونه د هېواد د شرايطو مطابک دي او مـو کـوالی شـو‬
‫چې ښه ګټه ترې واخلو او کهکله یې جوړېدو ته اړتيا پیداشـوهي نـو کـوالی شـو‬
‫چې په هندوستان کې یې بېرته جوړکړويخوډېری وخت ددې کمپوټرونـو تـرمیم‬
‫دنوي کمپوټرونو داخستلو هومره لګښت درلـود‪ .‬هنـد لـه لـږ وخـت وروسـته پـه‬

‫‪33‬‬
‫دې وتوانېده چې خپل لومړی کمپيوټر بازار ته عريـه کـړي او د هنـد اقتصـاد‬
‫کمپيوټرايز کړي ‪.‬‬

‫‪$‬‬ ‫‪F‬‬ ‫’‪F‬‬

‫‪E‬‬
‫ټولیز لګښتونه‬

‫‪C+I+G‬‬
‫‪I‬‬
‫‪C‬‬

‫بیکاری‬

‫‪NNP‬‬

‫‪34‬‬
‫څرنګه چې په شکل کې ګورئ له ټکنالوژۍ ګټه پورتـه کونـه يـو مسـله ده او د‬
‫بــدو اثراتــو د مخنيــوي پــه خــاطر چــې پــه نظــر کــې نيــول کې ـږي جــدي کــار تــه‬
‫پرې وشي لـه لـوړ‬ ‫اړتيالري‪.‬مهمه مسله ده بايد په نظر کې ونيول شي او بح‬
‫تخنيــک څخــه ګټــه پورتــه کــول کېـدی شــي چــې ډې ـره مهبتــه وي ولــې پــه ډې ـرو‬
‫مــواردو کــې د بېکــارۍ ســبس ګرځــي ‪ .‬دا مســله پــه پرمختيـايي هېوادونــو کــې‬
‫ډېره مهمه ده‪ .‬په دې ځـای کـې ليـدل کېـږي هغـه تغيـرات چـې پـه تخنيـک کـې‬
‫راوســتلی شــي او پــه نــورو عواملــو کــې تغيــرات رانــه وســتل شــي د بېکــارۍد‬
‫رامنځته کېدو سبس ګرځي او که نورو عواملـو تـه مهبـت بـدلون ورکـړو ګـراف‬
‫بل شکل وره کوي‪.‬‬

‫د پيسو له وسايلو ښه ګټه پورته کونه‬

‫پيسې د پيسو د سياست مهمه وسيله دهيپيسې کېدی شـي چـې هـم موخـه او‬
‫موخې ته د رسيدو وسيله وي‪.‬د پيسو دا دوه ګونې ځانګړتياوې د پيسـو اړتيـا‬
‫د پيسو د سياسـت پـه برخـه کـې ښـيي ‪.‬پـوهېږئ چـې ټـول د پيسـو سياسـتونه د‬
‫پيسو د مطلوب ارزښـت او لـه دې الرې نـورې مـوخې لکـه اقتصـادي او ټـولنيز‬
‫پـه پيسـو وکـړم د‬ ‫پرمختګ رامنځته کول دي ‪.‬د دې لپاره چې يو کوچنی بح‬
‫پيسو له ډولونو يې رانيسـم ‪.‬دا جـادويي وسـيله چـې پـه اوسـني وخـت کـې پـرې‬
‫ټول توکي اندازه کېږي‪.‬بېال بېل تعريفونه لري ‪:‬‬

‫‪35‬‬
‫زه مينه لرم چې ووايم ‪ :‬هر هغه څه چې د پيسو دنده ترسره کړي پيسـې‬
‫دي‪ .‬ــواړم پيســې د دنــدو پــر اســاې وپېــژنم او لــه همــدې الرې ټــوليز‬
‫تعريــخ تــه ورســم‪.‬فرانســوا پيــرو‪ ‬پيســې د تبــادلې او د ارزښــت د‬
‫ساتلو د وسيلې په توګه راپېژني او يو له مشهورو تعريفونو څخه ګڼـل‬
‫کېږي چې د پيسو په اړه شـوی دی‪.‬د امريکـا مرکـزي بانـک د پيسـو پـه‬
‫اړه وايـــــــــي ‪:‬پيســـــــــې عبـــــــــارت دي لـــــــــه بانکنوټويســـــــــکو يروان‬
‫حسابونويمسافري چکونو او دسپماله حسابونو څخه ‪.‬‬
‫د پيســو ډولونــه ‪:‬د پيســو د ډولونــو پــه اړه د نــورو علومــو پــه څېــر د‬
‫پوهانو ترمنځ اختالف شتون لـري خـو د پوهـانو دنظريـاتو د اختالفـاتو‬
‫ســره ســره بيــاهم مــو د پيســو ډولونــه تــر څېړنــې النــدې نيســويد ښــه‬
‫پوهولو لپاره اړينه ګڼم چې د پيسو د رامنځته کېـدو پـه اړه معلومـات‬
‫ترالسه کړو که څه هم دا مويوع به تاسـو تـه تکـراري وي خـو بيـاتکرار‬
‫يې ښه ګڼم ‪.‬‬
‫د پيســو رامنځتــه کې ـدل ‪ :‬پوهــان پــه دې بــاور دي يکلــه چــې بشــر دوو‬
‫عناصــروته الې رســی پيــدا کــړو د انســان پــه ژونــد کــې بشــپړ بــدلون‬
‫رامنځتـه شــو ‪ .‬چــې د ــه دوه عناصــر يـو پيســې او بــل اســپرين ټابليــت‬
‫دي‪ .‬انســـان يـــې دومـــره پيـــاوړی کـــړو چـــې نـــور موجـــودات د انســـان‬
‫دلګښت يوه برخه وګرځېده ‪.‬تبادله چې د انسـان د ژونـد دوام پـرې والړ‬
‫دیاو مو نشو کوالی پرتـه لـه تبـادلې خپـل پرمختيـايي کارونـه تنظـيم‬
‫کړو‪.‬انسان د ژوند له لومړۍ ورځې څخه د خپلـو اړتيـاوو د پـوره کولـو‬

‫‪36‬‬
‫لپاره قدم پورتـه کـړی دی ‪.‬چـې د ـه اړتيـاوې د ډېـر لـږ وخـت لپـاره پـه‬
‫چپ او ګونګحالت کې ترسره شوېي وروسته توکي رامنځته شـول او د‬
‫توکو په منځ کې ځينې د تبادلې په توګه وکارول شولچې ددې بـاوجود‬
‫نشم کولی هغوی ته پيسې ووايم خو بيا هـم د پيسـو دنـده يـې تـر ډېـره‬
‫وخته ترسره کولهاو د تبادلې الريې مخته يوړه ‪.‬‬
‫ځيني پوهان پيسې د تبادلې په توګه په اتلمسه زېږديزه پېـړۍ کـې چـې‬
‫کله فلزي پيسي رامنځته شوې پېژني او ويېکوالی شول چې په اتلسمه‬
‫زېږديــزه پې ـړۍ کــې پــه ټولــه نــړۍ حکومــت وکــړي ‪.‬د پيســو درامنځتــه‬
‫کېدو د ځای په اړه د پوهانو ترمنځ د نظر اختالف شتون لري يو شـمېر‬
‫پوهان د نورو علومو په څېر د پيسو د راپيدا کېدو ځای يونان ګڼـي او‬
‫دکار د اسانۍ لپاره نور ځايونه خيـالي ګڼـي يولـې تـر اوسـه پـه دې اړه‬
‫کوم ليکلی ثبوت نشته خو تاريخ شاهد دی چې چينايان لومړني خلـک‬
‫ول چې له سند څخه یې د اوسـنيو پيسـو پـه توګـه کـار اخيسـتیي چـين‬
‫لومړنی هېواد و چې په کال ‪۱۴۵۵‬زېږديز کـې یېپيسـې نشـر کـړې لـه‬
‫هغې ‪ ۲۰۰‬کال وروسـته پـه اروپـا کـې سـند د بـانکنوټ پـه شـکل نشـر‬
‫شو د بانکوټ سند دنشـر لپـاره ښـه بهانـه دا وه چـې د سـرو او سـپينو‬
‫زرو ډېرښت له کبلـه د دوی پـه ارزښـت کـې کمـوالی راځـي او قيمتونـه‬
‫لوړېږي‪.‬له دې معلومېږي چې چينايانو د پيسو د پړسـوب اصـطال لـه‬
‫اروپايانو پخوا پېژندله او دهغه د مخنيـوي لپـاره یـې دا کارونـه ترسـره‬
‫کــړي ول ولــې لويــديز نشــرات د ــه مويــوع پــه لويــديز پســې تــړي او‬

‫‪37‬‬
‫پـه لـومړي ځـل پـه هسـپانيا کـې کـارول شـوې او‬ ‫وايي چې دا اصطال‬
‫دليــل راوړي چــې د اســتهکالم بانــک ‪۱۶۳۰‬زېږديــز انګلســتان بانــک‬
‫‪1694‬زېږديــز چــې وروســته بيــا د فرانســې ســلطانتي بانــک او نــورو‬
‫بـــانکونو پيســـې نشـــر کـــړې ‪.‬بابليـــانو هـــم د شـــپږم ســـاالر ‪‬اســـوري‬
‫هــامورابي ‪‬پــه وخــت کــې پــدې اړه پــه کاــل ‪1400‬ق ‪.‬م کارونــه ترســره‬
‫کـــړي دي ‪.‬زمـــو پـــه هېـــواد کـــې هـــم لـــه ډېـــرو پخـــوا زمـــانو څخـــه‬
‫تمدن(ښــاريتوب) شــتون درلــود او د پيســو نښــې د اريايــانو لــه وخــت‬
‫څخــه تــر ســترګو کېـږي او هغــه ســکې شــتون لــري چــې اريايــانو بـه پــه‬
‫تبادلو کې ترې ګټه پورته کوله او د لوړ کلتور څخه برخورداره وې ‪.‬‬
‫بيـــا هـــم د پيســـو تـــر ډولونـــو وړانـــدې ـــواړم د پيســـو ځينـــې مهمـــې‬
‫ټرمينالوژۍ چې د پيسو يو سياستوال بايد پرې پوه شي ذکر کوم زمـا‬
‫موخه هغه نه دي چې پوهېږي بلکې هغه دي چې اړتياورته لري ‪:‬‬

‫د پيسو د سياست لپاره اړين اصطالحات‬

‫‪ ‬د پيسو ورکړل شوی نظام ‪ :‬په دې ډول نظام کې حکومت د پيسـومقدار پـه‬
‫دورانکې د دې لپاره تنظيموي څوځیني موخې (د قيمت اسـتقرار ) ترالسـه‬
‫کړي‪.‬دې ډول نظام ته ‪Fait Standard‬نظام هم وايي ‪.‬‬

‫‪38‬‬
‫‪ ‬د پيســو زېرمــې ‪ :‬د هغــو ســره زري ـزو ســکو مقــدار چــې دولــت يــا بانــک د‬
‫تضــمين پــه توګــه د اعتبــاري پيســو پــر وړانــدې چــې پــه دوران کــې دي ي‬
‫ساتلې وي ‪.‬‬
‫‪ ‬د پيســو واحــد ‪ :‬يــو ځــانګړی مقــدار جــنس چــې د پيســو د معيــار پــه توګــه‬
‫ټاکل کېږي او نوم ورته تعينيږي ‪.‬‬
‫‪ ‬د پور تبديلول په پيسو ‪ :‬د بانکي سيستم په وسـيله د پيسـو د ډېرښـت پـه‬
‫موخه د پور دولتي اسنادو اخيستل ‪.‬کله چـې دا اسـناد د بـانکونو لـه خـوا‬
‫واخيستل شي هغه پيسـې چـې د دې پـه مقابـل کـې ورکـول کېـږي د پيسـو‬
‫حجم په دوران کې ډېروي ‪.‬‬
‫‪ ‬د پيسو معيار ‪ :‬هغه معيار چې دهغې پـر اسـاې پيسـې نشـرېږي او د هغـه‬
‫لپاره د پيسو مقدار تعينيږي ‪ .‬په الندې ډول دي ‪:‬‬
‫‪ ‬دوه فلزه معيار ‪ :‬هغه معيار چې په هغه کې دوه متناسس فلـزه دتبـادلې د‬
‫معيار په توګه ټاکل کېږي او خپل منځ کې هيڅ ارزښتي اړيکه نلري ‪.‬‬
‫‪ ‬د سرو او سپينو دوه فلزه معيار ‪ :‬هغه معيار چې په هغه کې دواړه فلـزه پـه‬
‫تبادله کې داخل وي او دواړه ارزښتي اړيکه ولري ‪.‬‬
‫‪ ‬د سرو سکه يي معيار ‪:‬هغه معيار چې بانکنوټ پـه کـې د سـرو پـه سـکو د‬
‫تبادلې وړ وي ‪.‬چې په دې معيار کې د بانکونو د سرو زېرمې کمېږي‪.‬‬
‫‪ ‬د سرو اسعاري معيار ‪ :‬دا معيار په نړۍ کې تـر ټولـو مشـهورمعيار دی دا‬
‫معيار د بريتن وډز په نامه هم مشهور دی او د کال ‪ 1973-1945‬پـورې‬
‫د نړۍ لومړی د پيسو معيار و چې پر تبادلې حاکم و دا معيـار د امريکـا د‬

‫‪39‬‬
‫ژمنې پر اساې رامنځته شوی و او پـه دې کـې امريکـا ژمنـه کـړې وه چـې د‬
‫يـو ونـس سـرو پـه مقابـل کـې بــه‪33‬ډالـره ورکـوي چـې بیاپـه ټولـه نـړۍ کــې‬
‫خلکو د سرو پر ځای ډالر ساتل ‪.‬‬
‫‪ ‬د سرو معيار ‪ :‬دا معيار تر ټولو پر ځـای معيـار دی چـې د ډېـر او د وخـت‬
‫لپاره يې په نړۍ کې د معيار په توګه دنـده ترسـره کـړې ده اوې هـم د نـړۍ‬
‫ډېرو پوهانو او هېوادونو د پيسو عريـه د سـرو پـه معيـار پيسـې تـړي ‪ .‬پـه‬
‫اوســني وخــت کــې ســرو معيــار تــه ګرځېــدل د اقتصــاد د علــم لــه ګرمــو‬
‫مسايلو څخه شمېرل کېږي چې انګلستان يـې تـر ټولـو ډېـر طرفـدار دی ‪.‬د‬
‫دې نظام مهم اصـل دا دی چـې سـره د اصـلي معيـار پـه توګـه او دهغـې پـر‬
‫اساې نورې پيسې کارول کېږي ‪ .‬ددې تيوري طرفدار په دې عقيـده دي‬
‫چې د سرو معيار د پيسو د عريې د کنټرول لپاره ښه ځواک دی ‪.‬‬
‫‪ ‬کا ــذي اصــال شــوی معيــار ‪:‬پــه نــړۍ کــې تــر ټولــو دود معيــار دی پـدې‬
‫معيـار کــې پيسـې پــه خپلـه پــه خپـل ذات کــې د تبـادلې وړ دي او زمــو پــه‬
‫هېواد کې هم همدا معيار چلېږي ‪.‬‬
‫‪ ‬د پيسو نظام ‪ :‬يوه ټوليزه اصطال ده چې د هغه پـه مفهـوم کـې سياسـتونه‬
‫او معامالت داخل دي د يو هېواد پيسې تر خپلې ا ېزې الندې راولي ‪.‬‬
‫‪ ‬د پســو واک‪ :‬د هــر هېــواد دا حــک دی تــر څــو خپــل اقتصــاد مصـ ون کــړي د‬
‫پيســو د پړســوبيبېکارۍيد تاديــاتو د بــېالنس نامســاوات يد يــو شــمېر‬
‫نړيوالو موسساتو په شتون کې په ځانګړې توګه دنړيوال وجهي صندوق لـه‬
‫ژمنې سره سم پوره کړي ‪.‬‬

‫‪40‬‬
‫‪ ‬بــاور ‪ :Credit‬د يــو مبلــه هــر ډول ورکــړه يــا د ورکــړې ژمنــه ده چــې د‬
‫ټکټانې(سود) د ورکولو سره د ورکـړل شـوي مبلـه د بېرتـه ورکـړې حـک يد‬
‫نـــورو تضـــمين شـــويو او نـــا تضـــمين شـــويو لګښـــتونويد پـــور هـــر ډول‬
‫تمديـــديهر ډول صــــادر شـــوي تضــــمين او د پـــور د بهالرونکوســــندونو د‬
‫پيردولــو او يــا د مبلــه د ورکــړې د ژمنــې دنــورو ډولونــو پــه عــوض چــې پــه‬
‫مستقيمه توګه يا د ټکټانې د تخفيفي پيرودنې ديوې بې واسـطې ورکـول‬
‫شوی وي ‪ .‬د افغانستان د بانکوالۍ قانون‬
‫‪ ‬د پور ارزښت لرونکي اسناد ‪ :‬د معاملې وړ د پور سنديد هغه معادل سـند‬
‫او د معــاملې وړ ســند دی چــې د ګــډون يــا د تبــادلې د ژمنــې لــه الرې د‬
‫معــاملې د پــور د بــل ارزښــت لرونکــي ســند د حصــول حــک ورکــړي د پــور‬
‫ارزښــت لرونکــي ســندونه د دفتــر پــه ثبــت شــويو ســند کــې شــامل دی ‪ .‬د‬
‫افغانستان د بانکوالۍ قانون‬
‫‪ ‬سپارنه ‪:‬د يـو مبلـه پيسـو تحويلـول دي چـې د بانـک د دفترونـود جـاري يـا‬
‫سپما په يو حساب کې شاملېږي ‪.‬د ه تحويلي د يو تـړون پـر بنسـټ چـې د‬
‫ســپارونکي يــا د هغــه د اســتازي او بانــک تــرمنځ يبــل حســاب تــه د بېرتــه‬
‫ورکــړې يلېږدونــې پــه هکلــه لــه ټکټــانې يــا لــه هغــې پرتــه يــا جــائزي ســره‬
‫سمدســتي او معيــادي وښــتنې پــه وســيله صــورت مــومي ‪.‬د افغانســتان‬
‫بانک د بانکوالۍ قانون ‪.‬‬

‫تـه داخـل شـو او‬ ‫اوې د دې وخت رارسـېدلی چـې د پيسـو د ډولونـو بحـ‬
‫هر يو تر څېړنې الندې ونيسـو ‪.‬د اقتصـاد د علـم پوهـان پيسـې پـه بېالبېلـو‬

‫‪41‬‬
‫ډولونو وېشي چې په دې مورد کې هم يو له بل سره اختالف لري پيسـې پـه‬
‫خپله خوښه چې ورته ښه ښکاره شوې تقسيم بنـدي کـړې دي ‪.‬پوهـانو د ـه‬
‫وېل په دوه کتګوريو تقسـيم بنـدي کـړی دینومـوړي پوهـان پيسـې پـه دوه‬
‫برخو وېشي چې له فزيکـي او ليکلـو پيسـوڅخه عبـارت دي چـې اوسـمهال‬
‫دا په يو ښـکلي خياـل بـدلې شـوياو د پيسـو نـور ډولونـه هـم پـه همـدې کـې‬
‫راځي ‪.‬‬

‫زه اوې پيســې پــه څلــورو برخــو وېشــم چــې د پيســو بهتــرين وې ـل دی او‬
‫د ه وېل په الندې ډول دی ‪:‬‬

‫‪ ‬سکې‬
‫‪ ‬بانکنوټ‬
‫‪ ‬ليکلې پيسې‬
‫‪ ‬برېښنايي پيسې‬

‫د پيسو دا ډول وېل د تبادلې عمل ته پراختيا ورکـوي لـه بلـې خـوا د پيسـو د‬
‫تحليل پـه وخـت کـې اسـانتيا رامنځتـه کـوي د پيسـو وېـل د پېچلـي کېـدو پـه‬
‫موخه نهي بلکې د کـار د اسـانتيا پـه موخـه ترسـره کېـږي چـې سياسـتوال يـې‬
‫بايد په نظر کې ونيسي ‪.‬د پيسو څلور پورتنيو ډولونو په ځـانګړو وختونـو کـې‬
‫د تبــادلې دوســيلې پــه توګــه دنــده ترســره کــړې ده‪.‬کــوالی شــو چــې ســکې او‬
‫بانکنوټ د فزيکي پيسو په توګـه تـر مطـالعې النـدې ونيسـو ولـې د دې دواړو‬
‫جدا کول د تحليل لپاره يو بل امتياز ورکول دي ‪.‬‬

‫‪42‬‬
‫سکې‪ :‬سکې د تبادلې د وسيلې په توګه د ډېر وخت لپاره دنـده ترسـره‬ ‫‪)1‬‬
‫کړيده او د اتلمسې زېږديزې پېـړۍ پـه جريـان کـې یـې حاکميـت درلـود ‪.‬فلـزي‬
‫ســکې چــې لــه بېالبېلــو فلزاتــو جــوړې وې پــه بېالبېلــو ســيمو کــې د تبــادلې‬
‫وســيلې پــه توګــه دنــده ترســره کــوي او د ســيمې د خلکــو ســتونزې لــه منځــه‬
‫وړيچې دا فلزاتکله سپين زرکله اوسپنه او کله نـور فلـزات ول چـې پـه همـا و‬
‫سيمو کې مقتدر والو دپيسو په توګـه د خلکـو لـه خـوا منـل شـوي وو او تبادلـه‬
‫پرې ترسـره کېـده‪.‬خـو کلـه چـې سـره او سـپين زر د تبـادلې د وسـيلې پـه توګـه‬
‫رامنځته شول نو تبادلهيې په ډېـر لـوړ حـد کـې کـړه او ورسـره د انسـان د ژونـد‬
‫سطحه هم لوړه شـوه ‪.‬د د ـو دوو فلزاتـو د هغـو ځـانګړو خصوصـياتو لـه کبلـه‬
‫چې په خپل ځان کې یې لرل وکـوالی شـول چـې ډېـر وخـت پـه دې برخـه کـې تېـر‬
‫کړي ‪ .‬چې د ه خصوصيات په الندې ډول دي ‪:‬‬
‫‪ ‬دواړه فلزات ناياب او کم يابه‬
‫‪ ‬دواړو د لېږد اسانتيا لرله‬
‫‪ ‬دواړه په کوچينو برخو د وېشلو قابليـت لـري پرتـه لـه دې چـې وزن يـې‬
‫کم شي ‪.‬‬
‫‪ ‬دواړه د زنګ د نه نيولو قابليت لرلو‬
‫‪ ‬دواړه پرته له تبادلې د زيوارتو په توګه هم کاريدل ‪.‬‬
‫‪ ‬دواړه ذاتي ارزښت هم لري‬

‫فلزي پيسو په اقتصاد ځانګړې ا ېـزه لرلـه چـې پـه النـدې ډول يـې تـر مطـالعې‬
‫الندې نيسو‪:‬‬

‫‪43‬‬
‫په لومړي ځل توليد له لګښت څخه د دې وسيلې پـه واسـطه بېـل شـو‬ ‫‪-‬‬
‫دا په دې مانا چې خرڅونکو خپل توکي د پيسو په بدل کـې خرڅـوالو پـه مقابـل‬
‫کې يې پيسې السته راوړلې او د اخيستلو عمليه يې ډېر وخت وروسته تر سـره‬
‫کوله چې په حقيقت کې توليد له لګښت څخه په همدې طريقې بېل شو‪.‬‬
‫‪ -‬دې وسيلې د زېرمه کولو حد پورته يوړ او ډاډمن يې کړو‪.‬‬
‫د تبادلې رامنځته کېدل پرته له توليد څخه ‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫انسان د تاريخ په او دو کې څـو ځلېـد فلـزي پيسـو څخـه د معيـار پـه توګـه‬
‫کار اخيستی چې له د و معيارونه څخه په لنډه توګه يادونه کوو ‪:‬‬

‫‪ -‬د سرو او سپينو زرو دوه فلزه معيار‬

‫‪ -‬د پيسو دوه فلزه معيار د سرو او سپينو زرو په نسبت‬
‫‪ -‬د پيسو يو فلزه معيار‬
‫‪ -‬په بعضې مورادو کې د پيسو مخـتلط معيـار هـم پـه همـدې وېـل کـې‬
‫راځي‪.‬‬
‫‪ )2‬بانکنوټ ‪ :‬بانکنوټونه په لومړيو کېد کا ذي پيسو په شـکل رامنځتـه‬
‫شول چې په پخوازمانو کې د يونان خلکـو د پـور د سـند پـه بڼـه کـاروو‬
‫او د رسپتا پـه نامـه يـې يـادوو ‪ .‬وروسـته بيـا تـرې کا ـذي نـوټ جـوړ‬
‫شوپه حقيقـت کـې ويلـی شـو چـې بـانکنوټ د همـا و پخوانيـو اسـنادو‬
‫پرمختللی شکل دی ي کا ذي پيسېد لومړي ځل لپاره په ختـيځ کـې‬
‫په اجباري ډول د تبادلې د وسيلې پـه توګـه رامنځتـه شـوې او چينايـان‬
‫لومړني خلـک ول چـې کا ـذي پيسـې يـې رامنځتـه کـړې پـه هغـه وخـت‬

‫‪44‬‬
‫کې چې په نړۍ کې بانک شـتون نـه درلـود چينايـانو د خپلـو سـتونزو د‬
‫رفع کولـو لپـاره کا ـذي پيسـې د تبـادلې د وسـيلې پـه توګـه رامنځتـه‬
‫کړې تاريخي شواهد ښيي چې په کال ‪806‬زېږديز کې د ‪‬فـوبيالی قـا‬
‫ان ‪‬په وخت کې کا ذي پيسې د نورو فلزاتو تر څنګ رامنځته شوېپه‬
‫هغه وخت کې چين دې پـايلې تـه رسـېدلې و چـې سـره او سـپين زر نـه‬
‫شــي کــوالی د تبــادلې اړتيــا پــوره کــړي او د پيســو دوســيلې د کمښــت‬
‫احســاې کې ـدو نــو هغــوی دا الزمــه وګڼلــه چــې د فلــزي پيســو پــر ځــای‬
‫کا ذي پيسې نشر کړي چې لګښـت هـم پـرې کـم راځـي‪ .‬ددې پيسـو د‬
‫اعتبار تضمين امپراتور وکړو دې پيسو ګردش او اجبـاري قبـولي لرلـه‬
‫‪.‬د چين لوی سيا ‪‬مارکوپولو‪ ‬چـې نظريـات يـې زمـو پـه هېـواد کـې‬
‫هم ډېر د قدر وړ دي په دې اړه وايي ((هېچا د دې جرئت نه لرلو تر څـو‬
‫خپل ژوند په خطر کې واچـوي او د پيسـو د نـه اخيسـتلو هـوډ وکـړي ))‬
‫له دې جملې داسې څرګندېږي چې پـه هغـه وخـت کـې د پيسـو منـل يـو‬
‫اجباري امر و که چا نه منلو دا په دې مانـا چـې د مـره لـه ګـواښ سـره‬
‫به مخ و ‪.‬ځکه چې دا د امپراتور امر و‪.‬‬
‫دا مس له دلويديزو پوهـانو د ادعـا د ردېـدو ښـکاروندوی ده زمـا پـه‬
‫باور په يونان کې چې کوم اسناد په تبادله کې کاريـدل د پـور دسـند پـه‬
‫توګه خلکـو تـه د منلـو وړ وي نـه د تبـادلې دوسـيلې پـه توګـه‪.‬د لـومړي‬
‫ځـــل(‪1656‬ز) لپـــاره بـــانکنوت پـــه ســـويدن کـــې رامنځتـــه شـــول او د‬
‫سويدن مشهور پوه ‪‬پالم شتروخ ‪‬دا ابتکار وکړو ‪.‬په اسـياييهېوادونو‬

‫‪45‬‬
‫کې دا کړنه په نولسمه زېږديزه پېړۍ کـې ترسـره شـوهخو دلـومړي ځـل‬
‫لپاره کا ذي پيسې پـه چـين کـې نشـر شـولې او پرخلکـو منـل يـې هـم‬
‫اجبـاري ول‪.‬زمـو پــه هېـوادکې دا کړنـه پـه کاـل ‪1919‬زېږديــز کـې تــر‬
‫ســره شــوه او پــه دې وخــت کــې د پيس ـو مخــتلط نظــام چــې کا ــذي او‬
‫فلــزي پيســې وې هــم رامنځتــه شــو دکا ــذي پيســو رامنځتــه کېـدل پــه‬
‫هغه وخت کې يوه لوی نوښت وچې د هېوادونو په اقتصـاد کـې يـې يـو‬
‫حرکت رامنځته کـړو‪ .‬ددې وسـيلې د رامنځتـه کېـدو او پراختيـا سـبس‬
‫په الندې ډول دی ‪:‬‬
‫‪ ‬د سرو زرو د زېرمو د کمښت مخنيـوی او ور ځ تـر بلـې د د ـه‬
‫فلز لوړوالی‬
‫‪ ‬د لګښتونو لوړ والی او په دې وسيله نغـدو پيسـو تـه د اړتيـا‬
‫ډېروالي د ټولنې د اړتيا مطابک ‪.‬‬

‫پورتنې سيستمونو کې کا ذي اصال شوی سیستم تـر ټولـو ښـه سيسـتم دی‬
‫چې په دې سيستم کې پيسې په خپل ذات کـې دتبـادلې وړ دي‪.‬افغـانۍ پيسـې‬
‫هم په همدې چوکاټ کې مطالعه کېږي ‪.‬‬

‫‪ )3‬برېښنايي پيسې ‪:‬‬

‫‪ -‬د برېښــنايي پيســو نســبي ګټــې ‪ :‬برېښــنايي پيســې النــدې نســبي‬
‫ګټې لري ‪:‬‬
‫‪ ‬نسبت نورو پيسو ته ډېرې په امن کې وي‬

‫‪46‬‬
‫سرعت يـې ډېريلـه نـورو پيسـو سـره د مقايسـې وړ نـه‬ ‫‪‬‬
‫دی‬
‫‪ ‬په اسانه کارول او ښه ګټه پورته کونه‬
‫‪ ‬له نورو پيسو څخه یې لګښتونه په څو ځلې کم دي‬
‫‪ ‬د انساني اشتباهاتو کمښت‬
‫د وخت مطابک ښه مديريت او معقوليت‬ ‫‪‬‬
‫‪ -‬برېښنايي معامالت ‪ :‬لويه پوښـتنه دا ده چـې برېښـنايي معـامالت‬
‫کوم دي ؟ دا معامالت ځانته ځانګړی تعريخ لري ‪:‬‬

‫د پيســو هــر ډول برېښــنايي لې ـږد بېلــه پخوانيــو طريقــو څخــه (چکيپــه‬
‫نغــده ډول او نــور کا ــذي الرو تــه مشــابې )د يــوې برېښــنايي الرېپــه‬
‫وســيله د ســاري پــه ډول د تيلفونيکمپيوټرييمقناطيســي نوارونــو پــه‬
‫وسيله په دې منظور چې يوې مالي موسسـې تـه اجـازه ورکـړي تـر څـو‬
‫يو حساب کريډت او يا ډبيت کړي ‪.‬‬

‫د برېښنايي پيسو په توګه د تبادلې د وسايلو ډولونه ‪:‬‬

‫‪ ‬د پــور کارتونــه ‪ :‬د پورونــو کارتونــه د اعتبــاري کــارتونو پــه څې ـر دي چــې‬
‫مشتري کوالی شي توکي پرې واخلي او تاديه د خپلې بانکي حسـاب څخـه‬
‫د برېښنايي پيسو په وسيله ترسره کړي ‪.‬‬
‫‪ ‬د ارزښـــت د زېرمـــه کولـــو کارتونـــه ‪ :‬دا کارتونـــه د ورکـــړې او اعتبـــاري‬
‫کارتونو په څېـر دي ولـې تـوپير يـې پـه دې کـې دی چـې د ارزښـت د زېرمـه‬

‫‪47‬‬
‫کولــو کارتونــه د ثابــت مقــدار مبلــه اســم لرونکــی دی‪ .‬د ارزښــت د زېرمــه‬
‫کولــو عــادي کارتونــه د ډالــرو لــه مخکــې څخــه دځــانکړي شــوي مبلغونــو‬
‫اخيستل دي چېمصرف کوونکي یې په راتلونکې کې په لګښت رسوي تـر‬
‫ټولو ښه کارت يـې سـمارټ کـارت دی چـې يـو چيـپ لـري او کـوالی شـو د‬
‫اړتيا پر وخـت لـه خپـل بـانکي حسـاب څخـه مصـرف وکـړو سـمارت کـارټ‬
‫کــوالی شــي چــې ای ټــي ايــم ماشــينونو يشخصــي کمپيوټرونــو او ځــانګړو‬
‫تيلفونو په وسيله معامالت ترسره کړي ‪.‬‬
‫‪ ‬نغــدې برېښــنايي پيســې ‪ :‬نغــدې برېښــنايي پيســې د برېښــنايي پيســو يــو‬
‫ډول دی چې د انترنيټ په وسيله توکي او چوپړتياوې پـرې اخيسـتل کېـږي‬
‫يو مشتري کوالی شـي چـي پـه يـو بانـک کـې حسـاب پرانيـزي لـه انټرنيـت‬
‫سـره وصـل وي برېښـنايي پيسـو تـه الې رسـی پيـدا کـړي او خپـل شخصــي‬
‫کمپيوټر(‪ )PC‬ته ولېږدوي ‪.‬‬
‫‪ ‬برېښــنايي چکونــه ‪:‬دا چکونــه د انټرنيــت ګټــه پورتــه کوونکــو تــه اجـــازه‬
‫ورکوي چې خپل صورت حساب تـه بـې لـه دې چـې کا ـذي چـک ولېـږدوي‬
‫ورکړه تر سره کـړي د چـک ګټـه پورتـه کـوونکي چـک پـه خپـل کمپيـوټر کـې‬
‫ليکي او بل چا ته يې لېږي چې په خپل وار بانک ته لېږل کېږي کـه چېرتـه‬
‫بانک په دې پـوه شـي چـې چـک سـم دی نـو بانـک د چـک پيـدا کـوونکي تـه د‬
‫حساب لرونکي له حساب څخه ورکړه کوي ‪.‬‬

‫‪48‬‬
 ‫دويم څپرکی‬

‫د پيسو د سياست په وړاندې پوښتنې‬

‫د پيسو سياستوال بايد لومړی د خپلې دندې د اجرا لپاره د پيسو طرحه جـوړه‬
‫کــړي اويــا د پيســو پــه اړه يــو ځــانګړی سياســت رامنځتــه کــړي خــو پــه لــومړۍ‬
‫مرحله کې بايد اساسي پوښتنو ته ځواب ووايي ‪.‬د اقتصاد پـه علـم کـې دا ډول‬
‫پوښتنې د يوې موخې لپاره د ښه بنسټ د ايښـودلو پـه خـاطر ترسـره کېـږي ‪.‬دا‬
‫پوښتنې په الندې ډول ترسره کيږي خو په ياد ولـرئ چـې د هـرې پوښـتنې لپـاره‬
‫ځواب پيدا کول کله سم يا هم کله نا سم وي ‪.‬تاسو کوالی شـئ دې پوښـتنو تـه‬
‫شپږيزې‪ 5w IH‬نوم ورکړئ‪ .‬پوښتنو ته پاملرنه وکړئ ‪:‬‬

‫څه ‪What‬؟‬ ‫‪.I‬‬

‫ولې ‪why‬؟‬ ‫‪.II‬‬
‫څنګه ‪How‬؟‬ ‫‪.III‬‬
‫چا ‪Who‬؟‬ ‫‪.IV‬‬
‫کله ‪When‬؟‬ ‫‪.V‬‬
‫چېرته ‪where‬؟‬ ‫‪.VI‬‬

‫دا پوښتنې او د دې لپاره ځوابونه کـوالی شـي چـې ديـوې طرحـې يـا يـو قـانون‬
‫وکـړم ‪.‬پـه دې هـم ښـه‬ ‫لپاره ښه الره جوړه کړي ‪.‬پرېږدئ چـې پـه دې اړه لـږ بحـ‬
‫پوهېږم چې دهر يومورد په اړه د خپلې موخې پر اساې دا پوښتنې پيل کړم ‪.‬‬

‫‪49‬‬
‫‪ -1‬څـه ‪what‬؟ ‪:‬لـه دې پوښــتنې څخـه موخـه دا ده چــې ستاسـو موخـه څــه ده ؟‬
‫چې په حقيقت کـې دا برخـه ډېـره اسـانه او يـا هـم ډېـره سـتونزمنه ده ‪.‬تاسـو‬
‫بايد خپله کاري مويوع پيدا کړئ او کار پرې پيل کړئتاسـو پـوهېږئ چـې‬
‫په دې برخه کې تاسو يا ستاسو کـاري واحـد پـه ورځـو يمياشـتو او يـا هـم‬
‫څو کاله کـار وکـړئ څـو هغـه مويـوع چـې درکـړل شـوې پيـدا يـې کـړئ لـه‬
‫مسـ له پيــدا کـړئ او وکـوالی شــئ چـې ستاســو‬ ‫هغـې وروسـته چــې د بحـ‬
‫سياست تقويه کړي يا يې اصال کړي او يا تېر سياست ته تغير ورکـړيي‬
‫لوړې هڅې دپيسو د سياستوال وښتنه ده ‪.‬‬
‫په ياد ولرئ چې تاسو له دوه ډوله وخت سره مخامخيږئ ‪:‬‬
‫‪ ‬په بېړني او چټکه توګه‬
‫‪ ‬په دوامداره او څېړنيز ډول‬

‫په لومړي موارد کـې د سياسـتوال لپـاره د هغـه عمـل پـه مقابـل کـې چـې والړ‬
‫دی د هغه د رفع کولو لپاره ډېر وخت نه لري او کـار بايـد پـه چټـک ډول ترسـره‬
‫کړي او رامنځته شوې مس له له مينځه يوسي په دې مورد کې د څـه! پوښـتنه‬
‫همدا منځته را لې مس له ده چې وخت رامخته کـړې ولـې د دويمـې پوښـتنې‬
‫څــه بايــد پيــدا کــړو ‪.‬پــه حقيقــت کــې دا يــوه مخکن ـۍ مس ـ له ده چــې دپيســو‬
‫سياســتوال يــې بايــد تعقيــس کـــړي ‪.‬پــه دې وخــت کــې د پيســو سياســـتوال د‬
‫څېړنوبڼــه ــوره کــوي د پيســو ټــول ويــعيت تــر مطــالعې النــدې نيســي چــې د‬
‫پرمختګ ياصال او يا د تعديل لپاره د اړتيا مطابک کار ترسره کـړي ‪.‬پـه دې‬
‫کې سياستوال څه ته ادامـه ورکـوي او څـه! دي چـې د پيسـو ويـعيت تـه اړيـن‬

‫‪50‬‬
‫دي‪.‬پــه ي ـاد ولــرئ چــې څــه ! پــه راتلــونکې پــورې اړه لــري او تحليــل د اوســنيو‬
‫قوانين ـو پراســاې چــې د پيســو پــه ويــعيت حــاکم دي او پرمختــګ بايــد پــه‬
‫راتلونکي کې رامنځته شي ‪.‬‬

‫‪ -2‬ولې ‪Why‬؟ ‪ :‬د ه پوښتنه د وخت په لحاظ په تېـر ياوې او راتلـونکي‬

‫پـــورې اړه لـــرييد پيســـو سياســـتوالو د ولـــې کلمـــه کـــارولې ځکـــه‬
‫سياستوال بايد خپل حرکت تحليل او تنظيم کـړي ‪ .‬هغـه تېـر وخـت پـه‬
‫تحليل کې نيسي هغـه پـه دې الر کـې ټـولې خـال ګـانې او نيمګړتيـاوې‬
‫چـــې ويـــعيت د نـــاورين پـــه لـــور بيـــايي او يـــا ممانعـــت کـــوي ښـــې‬
‫روښانوي تر څـو موخـه ال ښـه شـي ټـول لـوی سـببونه تـر مطـالعې النـدې‬
‫نيســـي هـــر يـــو پـــه جـــال توګـــه څيـــړي او لـــه ا ېـ ـزو ســـره يـــې روښـــانه‬
‫وي‪.‬اوسنی وخت هم يو رکن جوړوي چې بايـد د پيسـو سياسـتوال هغـه‬
‫په نظر کې ونيسي ‪.‬مو په کوم حالـت کـې يـو ؟پـه اوسـني وخـت کـې د‬
‫تېر او جاري سياسـت ا ېـزې څـه دي ؟کـوم خنډونـه د اوسـني سياسـت‬
‫پــه وجــه رامنځتــه شــوي چــې زمــو د مــوخې د الســته راوړولــو څخــه‬
‫مخنيوی کوي ؟ او باالخره په اقتصاد او د پيسو پـه حالـت يـې ا ېـزې‬
‫څه دی ؟ زمو کمزوري ټکي کـوم دي ؟ او لـه کومـو فرصـتونو مـو ښـه‬
‫ګټــه نــه ده پورتــه کــړې پــه يــوه جملــه کــې مــو کــوالی شــو د ســواټ او‬
‫پيسټ له ميتودنو څخه ګټه پورته کړو ‪.‬‬

‫‪51‬‬
‫‪ -3‬څنګه ‪How‬؟‪ :‬څنګه او څه ډول کـوالی شـو لـه سـتونزو را ووځـو او يـا‬
‫نوی سياست رامنځته کړو پـه دې اړه سياسـتوال کـوالی شـي لـه النـدې‬
‫ميتودنو کار واخلي ‪:‬‬
‫‪ o‬لــه تېــرو اشــتباهاتو څخــه ځــان خالصــول او دپيســوله اوســني‬
‫سياست څخه د دې ډول کړنو لرې کول ‪.‬‬
‫‪ o‬د نوو سياستونو جوړول د دې پر بنسټ ‪:‬‬
‫‪ ‬د تېرو الرو سمول او د اشتباهاتو د تکرار مخنيوی ‪.‬‬
‫‪ ‬د پيسو د نوي سياسـت جـوړول او د زوړ سياسـت لـرې‬
‫کول ‪.‬‬

‫پـــورتني دواړه ميتودونــــه پـــه وخــــت پـــورې تــــړاو لـــري او د پيســــو حالتونــــه‬
‫روښانويچې په کوم وخت کې له کوم ميتود څخه کـار واخلـي پـه ډېـرو مـواردو‬
‫کې د يو ميتود شتون ښه دی لکه د پيسو ريفورم د تيوري په لحاظ تر ټولـو‬
‫ښــه ميتــود دی چـــې د پيسوســتونزې لـــه منځــه يوســي ي ولـــې داســې حالـــت‬
‫پېښېږي چـې نشـو کـوالی لـه دې ميتـود څخـه ښـه ګټـه پورتـه کـړو پـه دې ډول‬
‫حالت کې د پيسو سياست وال په دې مجبورېږي څـو يـوازې د کمـزورو ټکـو د‬
‫اصال لپاره اقدام وکړي چې حالت په نسبي ډول ښه کړي ولې دا پـه دې مانـا‬
‫نــه ده چــې اصــل لــه يــاده وباســي ‪ .‬هغــه ميتــود چــې د يــوې مسـ لې لپــاره جــوړ‬
‫شوی وي وکارول شي ډېر ګټور وي او کوالی شوو د شرايطو په مساعد والـي‬
‫سره يې وکاروو‪.‬‬

‫‪52‬‬
‫په دې حالت کې د پيسو د سياست وسايل او لـه هغـوی ګټـه پورتـه کونـه ډېـره‬
‫مهمه ده چې سياستوال بايـد پـه دې برخـه کـې ډېـر دقيـک کـار وکـړي او خپـل‬
‫حرکات ښه تنظيم کړي ‪.‬‬

‫د پيسو د سياست د يوې وسيلې پر ځای د بلې وسيلې کـارول ګټـه نـه کـويي‬
‫بلکې حالت د ناورين پر لور بيايي او حالت سرطاني کوي‪ .‬ټولنـه د بـې ثبـاتۍ‬
‫پــه لــور ځــي او سياســي بــې ثبــاتي رامنځتــه کې ـږي ‪.‬نــو لــه دې کبلــه د پيســو د‬
‫د پيسـو د وسـايلو‬ ‫وسايلو څخه ښه ګټه پورته کونه ډېره مهمه ده چـې دا بحـ‬
‫په برخه کې مطالعه کوو ‪.‬‬

‫‪ )4‬څوک ‪Who‬؟د څوک څخه موخه دلته د کـار دوخـت پيـل او پـای دی زه‬
‫باور لرم چې دپيسو سياست د پـروژې او پروسـې څخـه جـوړ دی او پـه‬
‫اصل کې پـه يـوازې توګـه د پروسـې او يـادې پـروژې څخـه نـه دی جـوړ‬
‫دپيسو سياستونه په مسلسل او دوامداره توګه نيول کيږي چـې دپيـل‬
‫او پای ټکي لري چې په دې برخه کې د پروژې ځانګړتياوې اختيـاروي‬
‫ولې توپير يې پـه دې کـې دی چـې د دې پـای د بـل پيـل دی او هېڅکـه‬
‫پرې (قطع) کېـږي نـه ‪.‬د تطبيـک وخـت پـه دې پروسـه کـې ډېـر مهـم ګڼـل‬
‫کېږي او سياستوال بايد دا وخت ډېر دقيـک پـه نظـر کـې ونيسـي وخـت‬
‫د پيسو پـه سياسـت کـې ډېـر مهـم دی او يـوازې وخـت کـوالی شـي چـې‬
‫خبرې وکړيي سياسـتوال بايـد پـه دې پـوه شـي چـې پـه کـوم وخـت کـې‬
‫کوم ميتود او کوم سياسـت تطبيـک کـړي ‪.‬سياسـي ياقتصـادي يټـولنيز‬
‫او نظامي حالت د يو سياست د وخت د ټاکلو لپـاره ډېـر ګټـور وي ‪.‬پـه‬

‫‪53‬‬
‫پوره ډاډ سره وايـم چـې پـه ښـو اقتصـادي حالتونوياقتصـادي رکـود او‬
‫ناورين وخت کې توپير لري‪.‬يا د جنګ په حالت کې چې ټولنيز نـاورين‬
‫هم وي نظر عادي حالت ته توپير لري‪.‬په ډېرو پرمختيـاييهېوادونو کـې‬
‫د پيسو سياستونه په څو کالو کې تطبيقېږي بې لـه دې چـې تـوپير پـه‬
‫کې راشي ‪.‬‬
‫د پيسو سياسـتونه چـې د نړيوالـو هېوادونـو يـا د پيسـو سـيمه ييـزو او‬
‫نړيوالو موسساتو له خوا جوړ شوي وي د پيسو د سياستونو د تطبيـک‬
‫د وخت په ټاکلو کې هم رول لري ‪.‬سياسـتوال پـر دې مکلـخ دي تـر څـو‬
‫د هغه هېوادونو اقتصادي ويعې وڅېړي چـې پـه هېـواد ا ېـزه لـري ‪.‬‬
‫ليدل شوي چې د پيسو سياسـتونه يـو لـه هغـو وسـايلو څخـه دي چـې‬
‫کوالی شي د نوروهېوادونو په وړاندې و کارول شـي‪.‬په ځـانګړي توګـه‬
‫د ګاونــډيو د بــې وزلــه کولــو سياســت ‪ .‬چــې د دې حالــت د مخنيــوي‬
‫يوازینۍ الر ښه سياست جوړول دي ‪.‬‬
‫‪ )5‬کله ‪When‬؟ کلهي هغه څـوک چـې د هغـوی لپـاره سياسـت جـوړ شـوی‬
‫دی او يا هغه وي چـې د ځـانګړو حـالتو لـه کبلـه نـه حمايـه کېږيحـاالت‬
‫هــم پــه دې برخــه کــې ډېـر مهــم دي چــې بايــد پــه نظرکــې ونيــول شــي د‬
‫پيسو سياستوال پوهېږي چې څوک د پيسو د سياسـت موخـه وګرځـوي‬
‫خو په ټوليز ډول د پيسـو د سياسـتوال موخـه د ټولـو افـرادو لـه حقوقـو‬
‫حمايه او د ژونـد دښـو شـرايطو برابـرول دي ‪.‬ولـې مـوخې تـه د رسـېدو‬
‫لپــاره د انســاني خواخو ۍپــه ځــانګړيو کټګوري ـو کــې ډې ـر اړينــه ده‪.‬‬

‫‪54‬‬
‫سياستوال کوالی شي چې د سياست د وسايلو په مرسته ا ېزې پـه دې‬
‫برخــه کــې راولــي ‪ .‬پــه يــاد ولــرئ چــې پــه دې برخــه کــې ډېرښــت او نــه‬
‫ډېرښت مطر نه دیيبلکې موخې ته رسېدل د سياسـتوال لپـاره مهـم‬
‫دي ‪.‬په ډېرو وختونو کې داسې څرګندېږي چې يو سياست په اـاهره د‬
‫ډېــری خلکـــو ګټـــې معلـــومې کـــړي ‪ .‬ولـــې لـــه ډېــر وخـــت وروســـته دا‬
‫معلـــومېږي چـــې سياســـت عامـــه ګټـــې خونـــدي کـــړي دي ‪ .‬د پيســـو د‬
‫ارزښــت ټيټــوالی کــوالی شــي چــې صــادرات ډېــراو يــا بــرعکس مولــد‬
‫حمايـــه کـــړي پـــه دې حالـــت کـــې د پيســـو سياســـت د توليـــدونکو او‬
‫صادرونکي په چوپړ کې وي پـه دې برخـه کـې اساسـي موخـه د توليـد‬
‫ډېرښـــت او د بـــازار مونـــدنې داســـانتياوو برابـــرول دي خـــو بـــرعکس‬
‫کــورنۍ مســتهلک پــه خپــل حاــل دی کېــدی شــي چــې د قيمتمونــو د‬
‫لــوړوالي لــه کبلــه مــواد کــم الســته راوړي چــې د يــو شــمېر خلکــو د‬
‫ناخوښۍ سبس وګرځي دلته نو د پيسو سياستوال بايد يو بـل حرکـت‬
‫سازماندهي کـړي تـر څـو لـه دې سـتونزې ځـان خـالچ کـړي چـې ده پـه‬
‫خپله جوړه کړې دی ‪.‬سياستوال کوالی شـي چـې د کريـدټي سيسـتم پـه‬
‫منظمـوالي سـره د ده پـه خوښـه سـکتور حمايـه کـړي کريـډټي پاليســي‬
‫کــوالی شــي چــې د ځینوممانعــت وکــړي او ځینــي وهڅــوي او ځــانګړې‬
‫ګتګــوري خلــک تــر خپلــې ا يــزې النــدې راولــي ‪ .‬د پيســو د وســايلو پــه‬
‫وکړو ‪.‬‬ ‫برخه کې په دې مويوع بح‬

‫‪55‬‬
‫‪ )6‬چېرته ‪when‬؟د پيسو په سياست کـې چېرتـه څخـه موخـه يد تطبيـک او‬
‫ا ېزې ځای دی په ټوليز ډول کـوالی شـو چـې کـورنی سياسـت او هغـه‬
‫سياســت چــې د بهرنيــو پيســو دسياســتونو پ ـر وړانــدې جــوړ وو پــه دوه‬
‫برخــو ووېشــو ‪ .‬دد ــه سياســتونو د تطبيــک ځــای کېـدی شــي کورنیيــا‬
‫بهرنی وي چې د ځانګړو موخـو لپـاره حرکـت ورکـول کېـږي د حرکـت‬
‫په لحاظ کېـ دی شـي چـې دا سياسـتونه حملـه کـوونکي يـا دفـاعي وي‬
‫کــورني سياســتونه دواړه برخــې لــري خــو بهرنــی سياســت يــوازې حملــه‬
‫کوونکی وي چې د نورو هېوادونو د اقتصاد کمزوری کوليفلجـول او‬
‫يا هم پـه هغـو هېوادونـو کـې د ځـانګړو واحـدونو تقويـه کـول دي د ـه‬
‫سياســتونه د پيســو د سياســتونو د وســايلو پــه مرســته ترســره کېـږي او‬
‫بريـاليتوب او ناکــامي يــې پــه سياسـتوالو پــورې اړه لــري چــې ترکومــه‬
‫ځايـــه مقابـــل لـــوری د دې سياســـتونو پـــه اړه معلومـــات لـــري ‪ (.‬پـــه‬
‫افغانستان کې کوالی شو چې ډېر داسې سياستونه ولرو يپاکسـتانيان‬
‫هم په همدې هکله د افغانستان په اړه ځانګړي سياستونه لري ‪.‬‬

‫‪56‬‬
 ‫درېيم څپرکی‬

‫د پيسو په مديريت کې د پيسو قوانين‬

‫د پيسو مديريت د پيسـو د پاليسـو يـو لـه اساسـي برخـو څخـه شـمېرل‬
‫کېــ ـږي ي دلتــــه زه نــــه ــ ـواړم چــــې مــــديریت پــــه تخنيکــ ـي لحــــاظ‬
‫وڅېړميبلکې واړم يوازې د پيسو د قوانينو يادونه وکړم چې د پيسـو‬
‫د مديريت مهمه برخه جوړويي داسې وګڼم چې د پيسو يو سياسـتوال‬
‫پــرې پــوه شــي پــه دې قوانينــو پوهېــدل او پــه هغــې واکمنېــدل د يــو‬
‫سياستوال لپاره اړين دي تر څو له جز څخه کل ته الړ شي‪ .‬هغه تجربـې‬
‫چې د افرادو په خوا کې څرخي پـه ټـوليز ډوليـې وکـاروي ‪.‬داقـوانين پـه‬
‫الندې ډول کټګوري کوالی شو‪ .‬زه د امريکايي لـوی ليکواـل ‪‬برايـان ‪‬‬
‫دنظرياتو په رڼا کې خپل نظريات داسې وړاندې کوم ‪:‬‬

‫لومړی قانون ‪ :‬د ډېرښت قانون‬

‫مو له نعمتونو څخه په ډکه نړۍ کې ژوند کوو چـې پـه کـافي انـدازه د‬
‫ـواړي او دې تـه مايـل‬ ‫هغو ټولو لپـاره چـې پـه واقعـي ډول پيسـې‬
‫وي چې د حاکمو قوانينو د پيروۍ له کبلـه پيسـې السـته راوړي شـتون‬
‫لري‪.‬‬

‫‪57‬‬
‫د ډېرښت د قانون لـومړۍ پايلـه ‪ :‬هېوادونـه ددې لپـاره بډايـه کېـږي چـې د‬ ‫‪.I‬‬
‫بډايتوب پرېکړه وکړي‪ .‬هېوادونه په دې خاطر بډايه کېږي چې په دې بـاور‬
‫وي چــې هغــوی د بــډايتوب ځــواک لرييځکــه چــې هغــوی پــه دې مويــوع‬
‫کــامالً عقيــده لــري او د هغــې مطــابک عمــل کوييتــل داســې کارونــه ترســره‬
‫کــوي چــې بــاور پــه عمــل تبديلوي‪.‬تاســو تــل خپلــو کــارو تــه پــه کتــو ســره‬
‫وپوهيږئچې ستاسو عقيده په اصل کې څه ده له دې پرته بله الر نه لرئ ‪.‬‬
‫د ډېرښـــت د قـــانون دويمـــه پايلـــه ‪ :‬هېوادونـــه ځکـــه لـــه بـــې وزلـــۍ ســـره‬ ‫‪.II‬‬
‫مخامخېږي چې د بډايتوب پرېکړه يې نه ده کړې ‪.‬‬
‫څنګه کوالی شو چې د ډېرښت له قانون څخه ګټه پورته کړو ؟‬ ‫‪.III‬‬
‫‪ ‬فرض کړئ چې تر اوسه مو کومه تجربه د پيسـو پـه اړه لرلـه ځـانګړی درې‬
‫مــو تــرې يــاد کــړیياو دا تجربــه لــه تاســو ســره مرســته کــوي تــر څــو مــالي‬
‫خپلواکي تر السه کړی ‪.‬د دې پر بنسټ موکوم مهم درسونه زده کړي ؟‬
‫‪ ‬تاســو پــه صــداقت تجزيــه او تحليــل وکــړئ چــې تــر ټولــو لــوی خنــډ او لــوی‬
‫محدودوونکی باور چې ستاسو د مالي بريالتوب مخنيوی کـوي کـوم دی‬
‫‪ .‬اوې هوډ وکړئ او داسې عمل ترسره کړئ چې تاسو ته هېڅ خنډ نـه لـری‬
‫‪.‬‬

‫دويم قانون ‪ :‬د تبادلې قانون‬

‫پيســـې هغـــه چاپېرياـــل دی چـــې خلـــک پـــه کـــې کارونـــه د توکـــو پـــه توليـــد او‬
‫چوپړتياوې له توکو او نورو چوپړتياوو سره تبادله کوي‪.‬‬

‫‪58‬‬
‫‪ ‬د تبــادلې د قــانون لــومړۍ پايلــه ‪ :‬د پيســېي د ارزښــت معيــار دی چــې‬
‫خلک توکي او چوپړتياوې پرې ساتي ‪.‬‬
‫‪ ‬د تبــادلې د قــانون دويمــه پايلــه ‪ :‬ستاســو کــار د نــورو پــه نظــر د توليــد‬
‫عامل يا لګښت دی ‪.‬‬
‫‪ ‬د تبادلې د قانون درېيمه پايله ‪ :‬هغه پيسې چې د عايد په توګـه لرئلـه‬
‫ارزښت سره مساوي ديچې نور ستاسو مرستې او ونډې ته قايل دي ‪.‬‬
‫‪ ‬د تبادلې د قانون څلورمه پايله ‪ :‬پيسې سبس دي نه ا ېزه‬
‫‪ ‬د تبادلې د قانون پينځمه پايله ‪ :‬د پيسو د مقدار د ډېرښت لپاره بايـد‬
‫د خپل کار ارزښت چې لرې ډېـر کـړئ پـه دې مانـا چـې خپـل کـار ډېـر‬
‫کړئ ‪.‬‬

‫څنګه کوالی شو له دې قانون څخه ښه ګټه واخلو ؟‬

‫خپــل ســوداګريز او کــاري حالــت ښــه مطالعــه کــړئ او پــه دقيــک ډول يېښــه‬ ‫‪-‬‬
‫تشخيص کړئچې کوم کار بايد ترسره کړئچې تاسو سره مرسـته وکـړي څـو‬
‫ستاســـو د محصـــوالتو قيمـــت او چوپړتيـــاوو د ارزښـــت د ډېرښـــت ســـبس‬
‫وګرځي ‪.‬‬
‫هــره ورځ لــه ځانــه پوښــتنه وکــړئ چــې زه ولــې معــاش اخلــم ؟ د ځوابونــو‬ ‫‪-‬‬
‫فهرست په خپلـه جـوړ کړئـاو د ـه فهرسـت لـه خپلـو ملګـرو او مسـوولينو‬
‫سره شريک کړئ له هغوی و واړئ څو پـه دې هکلـه نظـر درکـړي او تاسـو‬
‫ته ووايي چې تاسو کوم کارونـه ترسـره کـړي تـر څـو احسـاې کـړئ چـې لـه‬
‫هېواد سره مو ډېره مينه کړيده ‪.‬‬

‫‪59‬‬
 ‫درېيم قانون ‪:‬د پانګې قانون‬
‫تــر ټولــو ارزښــناکه شتمنۍستاســو فزيک ـي او روحــي پانګــه ده يــانې ستاســو‬
‫ځواک د عوايد په ترالسه کولو کې ‪:‬‬

‫‪ -1‬د پــانګې د قــانون لــومړۍ پايلــه ‪:‬تــر ټولــو ارزښــتناکه پانګــه ستاســو وخــت‬
‫دی‪.‬وخت ستاسو په ټولو هغو توکو کې شـامل دی چـې تاسـو يـې خرڅوئـاو‬
‫په ټوليز ډول مو څومره وخت يايع کړی او له څومره وخته مـو ګټـه پورتـه‬
‫کړېيستاســود عايــد د ډېرښــت پـه برخــه کــې ګټــور ثابــت شــوی ‪.‬د وخــت د‬
‫يــعيخ مــديريت لــه کبلــه د امريکــا پــه صــنعت کــې ناکــامي او د ګټــې د‬
‫کمښت سبس دی ‪.‬په هره څانګه کې ستونزمن کـار مـديريت او خرڅـول دي‬
‫‪.‬د ساري په ډول پس لـه څـو کـالو مطـالعې پـه کاـل ‪1928‬زېږديـږ کـې دې‬
‫پايلې ته ورسېدل چېخرڅونکي يوازې شل سلنه وخت په خرڅالو تېروي يـا‬
‫په بـل عبـارت متوسـط خرڅـونکي هـر ورځ يـوازې يـو نـيم سـاعت خـرڅالو‬
‫ترســره کــوي او پــاتې نــور وخــت پــه خصوصــي خبرويکتــاب يــا ورځپــاڼو‬
‫ويلوي تيلفون کولـويبيرون تللـو او نـور يـرې يـروري کـارونو ترسـره کـوي‬
‫‪.‬يانې خپل وخت بې ځایه تېروي ‪.‬مديران هم له دوی ښـه نـه دي د مطـالعې‬
‫په پايله کـې پنځـه نـوي سـلنه مـديران د خپـل کـاري وخـت د ورځـې پنځـه‬
‫سلنه داسې کارونه ترسره کوي چې منطقي دليل ورتـه نـه لـري او نـور ټـول‬
‫وخت په بې ارزښته کارونو تېروي ‪.‬‬
‫د پــانګې د قــانون دويمــه پايلــه ‪:‬وخــت او پيســې کې ـدی شــي چــې پــه‬ ‫‪-2‬‬
‫لګښت ورسي او يا پانګونه پرې وشي پيسـې او وخـت تـر يـو حـده د تبـادلې‬

‫‪60‬‬
‫وړ دي ‪.‬کله چې په لګښت ورسېږي بيا په هـيڅ صـورت بېرتـه نـه راګرځـي‬
‫او په خپلو لګښتونو کې ډوبيـږي ‪ .‬لـه بلـه اړخـه کـوالی شـي چـې پـر هغـوی‬
‫پانګونه وکړيد هغوی ګټه السته راوړي او همدا حالت ادامه پيـدا کـړي ‪.‬کـه‬
‫دپيسو او وخت پـه اړه ښـه معلومـات ترالسـه کـړي او ښـه ځـای کـې پانګونـه‬
‫وکړيي نو کوالی شي چې ارزښت يې ډېر کړي ‪.‬د موتوراال د شرکت د خـونې‬
‫مشر دې پايلې ته رسېدلی چې دده د شرکت په هر کارکوونکي کـه يـو ډالـر‬
‫لګښت وکړي دېرش ډالره ګټه تر السه کوي کوالی شـو چـې ووايـو چـې د ـه‬
‫مبله د پانګونې ښه السته راوړنه ده چې د ه شـرکت کړيـده ‪ .‬نـور شـرکتونه‬
‫هم دې ورته دعوه کوي او وايي چې مو هم همدومره ګټه ترالسه کوو‪.‬‬
‫‪ -3‬د پانګې د قانون درېيمه پايلـه ‪:‬ستاسـو د پـانګې او وخـت د ښـې پـانګونې‬
‫په سبس ستاسو د خلکو عوايد ډېرېږي‪.‬د ستراتيژۍد پکـار اچولـو موخـه د‬
‫عدالت بېرته رامنځته کول دي ‪ .‬دا کار په ټوليزو کړنـو او تنظـيم پـورې اړه‬
‫لرييخو په هغه صورت کې نه چې هېواد وکوالی شي د بېرتـه ورکـړې حـد‬
‫د پانګونې له حده لوړ تر السه کړي ‪ .‬په ژوند کې ستاسو شخصي عـدالت‬
‫ستاسو د خلکو روحي او رواني پانګه ده ‪.‬ستاسو دنده ده چـې لـه انسـاني‬
‫پـــانګې ښـــه ګټـــه پورتـ ـه کـــړی او د خلکـــو د بېرتـــه ورکـــړې انـــرژي ډېـــره‬
‫کړئ‪.‬څرنګـه چـې د توليـد ماشـين ستاسـو پانګـه ده همدارنګـه انسـان هـم‬
‫روحــي او فزيکــي پانګــه ده پــه دې شــرچ چــې ښــه ګټــه تــرې پورتــه شــي او‬
‫وکوالی شي چې ډېر توکي توليد کړي ‪.‬دا ميتود بايد د خلکو لـه نظـره وي‬
‫او يو سياستوال يې بايد خپل ټول عمر وکاروي ‪.‬‬

‫‪61‬‬
 ‫څنګه کوالی شو چې له دې قانون څخه ګټه پورته کړو ؟‬ ‫‪-4‬‬
‫د پيســو د سياســتوال مســووليتونه پــه فهرســت کــې وليکــئي د ــه لســت‬ ‫‪-‬‬
‫وڅېړئد مخکيـوالي او د کـار ارزښـت د خپـل هېـواد لـه نظـره درجـه بنـدي‬
‫کړئ‪.‬‬
‫د هغو موخـو فهرسـت ترتيبـول چـې د پيسـو سياسـتوال يـې هـر ورځ ترسـره‬ ‫‪-‬‬
‫کوي او مسوولينو ته وسپارل شي او هغوی ته وويل شي هغه موخې چـې د‬
‫ارزښت په لحاظ مهمې دي درجه بندي کړي او وروسته دپرېکړې له مخـې‬
‫په ارزښتناکو موخو لومړی کار وکړي ‪.‬‬

‫څلورم قانون ‪ :‬د وخت د تنظيم قانون‬

‫په ټولنه کې بريالي خلک هغه دي چـې د خپلـو ورځنيـو هوډونـو پـه وسـيله او د‬
‫مهال په نظر کې نيسي ‪.‬هغـه تجربـه چـې د ‪‬ډاکتـر ادوارد‪ ‬د هـارورډ پوهنتـون‬
‫اسـتاد پــه کاــل ‪1960-1950‬کــې ترســره کړېلــه ډېــرې مطــالعې وروســته هغــه‬
‫عوامل چـې د يـو انسـان د مـالي بريـاليتوب لپـاره ګټـور دي يـو عامـل شـتون‬
‫لري چې په نورو برالسی دی او هغه عبارت دی د وخت له تنظيم څخـه ‪.‬د پيسـو‬
‫سياستوال بايد نظر نورو خلکو ته د وخت تنظيم ډېر پـه نظـر کـې ونيسـي هغـه‬
‫داسې تصميمونه ونيسې چې ډېر او د وخت ته اړتيا لري او حتا پـه خپـل ژونـد‬
‫کې پايله نه ويني ‪.‬هغه خلک چې ليد لوری ډېر ولريمخکـې لـه دې چـې بريـالي‬
‫شي د بريـاليتوب لګښـت د او د مهاـل لپـاره ورکـوي ‪.‬نـو لـه دې کبلـه د پيسـو‬
‫سياستوال راتلونکو پينځهيلس يپينځه لس او حتا دشلو کالو فکر کـوي ‪.‬ولـې‬

‫‪62‬‬
‫عادي افراد يا هغه افراد چې مسووليتونه يې کوچني وي د لرليـد خاونـدان نـه‬
‫وي ‪.‬خــو پــه لن ـډ مهــالو او منځمهــالو خوشــاليو عقيــده لــري او داســې کړنــې‬
‫ترسره کوي چې د او د مهال لپاره منفي ا ېزې لري‪ .‬پـه يـاد ولرئکلـه چـې ورځ‬
‫د او د مهاله پـايلو دالسـته راوړلـو پـه موخـه پيـل کړئستاسـو ژونـد د زينـې پـه‬
‫څې ـر پــه مــالي او ټــولنيز لحــاظ پورتــه ځــي‪.‬اوې چــې تاســو د پيســو د سياســت‬
‫جوړونکي ياست او په ډېر نژدې راتلونکېکې به دې څوکۍته ورسېږئ اويا لـه‬
‫ښو لوبو سره مينه لـرئ ولـې ښـه خبـره ده چـې خپلـې هيلـې لـه ځـان سـره تنظـيم‬
‫کــړئ ستاســو د تصــميم نيولــو کيفيــت لــوړېږي او ښــې عملــي پــايلې بــه الســته‬
‫راوړئ ‪.‬‬

‫لومړۍ پايله ‪ :‬هغه خوښي چې ژر له منځه ځـي د خپـل کـار بنسـټ مـه جوړوئـد‬
‫هغــوی وروســته اچــول ستاســو بريــاليتوب دی ‪.‬د پيســو د سياســت جــوړونکي‬
‫کوچني حرکات بايد تاکتيکی وي ولې ټولې هيلـې بايـد پـه اخرنيـو موخـو کـې‬
‫ولټوي ‪.‬د پيسـو سياسـتوال د خپـل ځـان منـل يځـان کنټرولـول يد ژر راتلونکـو‬
‫خوښيو ته الې پښې وهل فداکاري تر سـره کـول تـر څـو د او د مهاـل لپـاره ډېـر‬
‫عوايد ولري ‪.‬او له هغو خوښيو څخه تېر شي چې لنډ مهاله وي يانې د يـو کـار‬
‫لپاره او د مهال پالن وټاکيډېرې لـویې هيلـې پـه کـې ترالسـه کـړي چـې ستاسـو‬
‫خپل وخت تنظيم کړي‪.‬‬

‫دويمــه پايلــه ‪:‬د خپــل ځــان څخــه ســاتنهد يــو شــخص او د مهالهبريــاليتوب‬
‫ډاډمنوي دځان څارنه ډېر وخت وړاندې د‪ ‬البرت هوبـار ‪ ‬لخـوا داسـې تعريـخ‬
‫واړئ چې ترسره يـې کـړئ خـو اړينـه‬ ‫شوې ‪ :‬په هغه څه قادرېدل چې تاسو يې‬

‫‪63‬‬
‫نه ده چـې دا کـار مـو خـوښ وي او کـه نـه بايـد هغـه ترسـره کـړئ ‪.‬هـوبرت‪ ‬يـو‬
‫ســوداګر و يــوولس کالــه يــې پــه دې اړه څېړنــه وکــړه هغــه پــه زرګونــو بريــالي‬
‫انسانان مطالعه کړل او په اخر کـې دې پـايلې تـه ورسـېدچې بريـالي خلـک هغـه‬
‫دي چــې داســې کارونــه ترســره کــوي چــې ناکــام خلــک يــې نــه خوښــوي او هغــه‬
‫کارونه کوم دي چې ناکام خلک نه واړي ترسره يې کړي ‪:‬‬

‫له خوبه ژر راپاڅېدليډېر سخت کار ترسره کول او تر ناوخته کار کول‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ولــې بريــالي خلــک دا کارونــه هــر وخــت ترســره کــوي ســبس څــه دی ؟ ځکــه‬ ‫‪-‬‬
‫بريالي خلک د مطلوبو پايلو وښتونکي وي او ناکـام خلـک ډېرپـه روشـونو‬
‫پسې ګرځي ناکـام خلـک ډېـر پـه هغـو کـارونو پسـې ګرځـي چـې ډېـر فشـار‬
‫ونه لري ‪.‬‬
‫بريــالي خلــک پــه هغــه کــارونو پســې وي چــې دوی مــوخې تــه رســوي ‪ .‬ستاســو‬
‫مخکــې ورکــړه د لګښــتونو او د موخــو د تــر الســه کولــو تــر وختــه د لګښــتونو‬
‫ورکړه ستاسو د موخې د ترالسه کولو نښه ده ‪.‬‬

‫درېيمه پايله ‪ :‬ايهار (قرباني يتاوان ګالنه)په لنډ وخت کې هغـو ورکـړو تـه ويـل‬
‫کېږي چې د ډېر وخت لپاره امنيت او اسانتيا رامنځته کوي ‪ .‬په دې ځـای کـې‬
‫د ايهار او فداکارۍ اصطالحا ت ډېر مهم دي د پيسو سياست جوړونکی د يـو‬
‫اسانه کار چې د وسوسې په بڼه وي مقاومت کوي همداسې سياستوال ځان پـه‬
‫دې مکلــخ ګڼــي تــر څــو ســخت او الزم کارونــه ترســره کــړي د پيســو سياســت‬
‫جـوړونکي د ښـې راتلونکېـدجوړلو لپـاره کـارتر سـره کـوي هغـوی خپـل وخــت‬
‫بېځايـه نـه تېـروي چــې پـه حقيقـت کـې د پيســو د سياسـت جـوړونکي ښـه ليــد‬

‫‪64‬‬
‫لوری ښيي ‪.‬هغه داسې هوډ کوي چې د هېواد راتلـونکې بهتـره وي اود خلکـو‬
‫د ژوند سطحه لوړه شي ‪.‬‬

‫څلورمه پايله ‪ :‬څنګه کوالی شو دا قانون عملي کړو ؟‬

‫الخ ‪ -‬د پيسو سياستوال د او د مهال لپاره دپيسـو پهټولـو حـوزواو اقتصـاد‬
‫کې ځانګړې پرېکـړې او تدابيرونيسـي او د پيسـو د سياسـت پـه چوکـاټ کـې‬
‫يې عملي کوي او فکـر کـوي چـې پنځـه کالـه وروسـته بـه چېرتـه يـو او قـدم بـه‬
‫څنګه اخلو او همداوې بايد څه ډول قدم واخلو ‪.‬‬

‫ب‪ -‬سياستوال واړي پوه شي چې په کال کې بايد څومره مقدار عوايد شتون‬
‫ولري چې اوسني عوايد ډېراو نور عوايد په راتلونکي کې وساتي ‪.‬‬

‫پنځم قانون ‪ :‬سپما‬

‫په يـو هېـواد کـې مـالي خپلـواکي هغـه وخـت رامنځـه کېـږی چـې د عوايـدولس‬
‫سلنه سپما کړي ‪.‬يو ډېر مهم کار چې د پيسو سياستوال يې بايـد هېـواد لپـاره‬
‫وکړي د هېواد عوايدو يوه برخه سپما کړي ‪.‬بشري ټولنه هغـه وخـت پايـداره او‬
‫خوشـــبخته کېـ ـږي چـــې هلتـــه د ســـپما دود لـــوړ وي ‪ .‬اوســـنۍ کړنـــې دي چـــې‬
‫راتلونکی امنيت او امکانات تضمينوي ‪.‬‬

‫لومړی پايله ‪:‬لومړی ځان ته حقوق ورکړه همدا نن پيل وکړه او لس سـلنه عايـد‬
‫سپما کړه او هغـه تـه الې مـه ور وړهچـې دا کـار د شـتمنۍ د او د مهالـه جمـع‬

‫‪65‬‬
‫کېـدو پــه مانــا دهـاو لــه هغــه څخــه هــيڅ ګټــه مــه اخلــه چــې د راتلــونکي پــه اړه‬
‫ډاډمن شې ‪.‬دې ټکي ته پام وکړئخفه کوونکی دیولې حقيقـت لـري د سـاري پـه‬
‫توګه که تاسو د يوې ناوړې ورځې لپاره سپما وکړئيډاډمن اوسئ چې ډېر ژر‬
‫به دا ورځ پيل شي که تاسو په قصدي ډول پيسې دکومې ورځې لپاره مو چـې‬
‫ټولې کړې هغه ورځ به ډېر ژر راشي او هغې ته به اړتيـا پيـدا کـړئ او هغـه ورځ‬
‫به له ټـاکلي وخـت څخـه مختـه راشـي د دې لپـاره چـې تاسـو پـه دقـت پروګـرام‬
‫جــوړ کــړی دی دقــت د سياســتوالو د دنــدې اصــل دی او نشــو کــوالی لــه هغــه‬
‫ســترګې پټــې کــړو او يــا پــرې ملنــډې ووهــو ‪.‬يــوه بلــه ډېــره مهــم نقطــه داده چــې‬
‫لومړی خپل ځان ته حقـوق ورکـوئ تـر ټولـو مهـه خبـره دا ده چـې تاسـو لـومړی‬
‫خپل ځان مجبوروئ چې په نوي سـلنه خپـل ژونـد مـخ تـه يوسـ او د هېوادوالـو‬
‫ژوند تنظيم کړئاو ډېر ژر به په دې روش عـادت شـئ‪ .‬کلـه چـې تاسـو لـس سـلنه‬
‫سپما او په نوي سلنه خپل ژوند مخ تـه وړئ‪.‬ډېـرو هېوادونـو لـه لسـو پيـل کـړی‬
‫چې بيا وروسته پينځلس يشلو ته لوړ شوي ‪ .‬په پايله کـې د هغـوی مـالي ژونـد‬
‫ډېر تغير کړی ډاډمن اوسئ چې ستاسو ژوند به هم ډېـر ژر تغيـر وکـړي ناوختـه‬
‫شوی نه دی همداوې پيل وکړئ ‪ .‬د پيسو سياسـتوال د پيسـو پـه سياسـت کـې‬
‫د سپما پاليسو په عملي کولو سره د پانګونې هسته جوړ وي ‪.‬‬

‫شپږم قانون ‪ :‬مال ساتنه‬

‫مهمــه نــه ده چــې څــومره عايــد لــرې مهمــه دا ده چــې څــومره ســپما کــوېچې دا‬
‫عامل ستاسـو راتلـونکی ډاډمنـوي ‪.‬ډېـر هېوادونـه د ژونـد پـه دوران کـې ډېـرې‬

‫‪66‬‬
‫پيسې السته راوړي ‪.‬بعضې وخت د پرمختګ په دوران کې لـه حـده ډېـر تېـری‬
‫کوي اوله توقع څخه پرته ډېرې پيسې السته راوړي ‪.‬له بده مر ه هغـوی د اوبـو‬
‫پر سر ځي او هغوی په دې باور وي چې بريـاليتوب يـې د مهـارت او قـدرت لـه‬
‫کبله دی او له هغې يې ښه ګټه پورته کړې خو په ډېرو مواردو کـې يـې سـبس د‬
‫اقتصاد پرمختګ او يـا د بلـې ځـانګړې څـانګې پرمختـګ وي خـو فکـر کـوي‬
‫چې په اوسني وخت کې ډېـر عايـد لـري تـر ډېـره وختـه بـه همداسـې وي پـس لـه‬
‫دې چې څومره عايد ترالسه کوي پـه لګښـت يـې رسـوي او پـه دې فکـر کـې وي‬
‫چې تل به عايد لـري ستاسـ و ښـه کـار هغـه دی چـې څـومره پيسـې ګټـې او يـوه‬
‫برخـه يـې لـه ځانـه ســره سـاتی بريـالي هېوادونـه لـه ځانــه سـره يـو مقـدار پيســې‬
‫ساتي د پرمختګ په وخت کې خلکو ته په ټيټ سـود پـور ورکـوي او کلـه چـې‬
‫کاري او اقتصادي ويـعه خرابـه وي بايـد سـپما ولـري چـې دا کارونـه د خلـي‬
‫هېوادونهډېر تر سره کوي ‪.‬‬

‫څنګه کوالی شو له دې قانون څخه اوې ګټه پورته کړو ؟‬

‫الخ ‪ :‬د خپـل د هېـواد د واقعـي شـتمنۍ ارزښـت حسـاب کـړئ ‪ .‬د ټولـو توکـو‬
‫فهرست برابر کړئله دې وروسته ټول حسابونه د سـپمايروان او بـاوري کارتونـه‬
‫مو جمع کړئ او پورونه ترې لرې کړئ تر څو واقعي شتمنۍ مو معلومه شي ‪.‬‬

‫ب ‪ :‬ځانګړې شتمنۍ مو په هغه کلونوکې چې کـار مـو کـړی او دا شـتمنۍ مـو‬

‫السته راوړې ووېش حاصل يې ستاسو کلنې عايد دی ‪.‬ايا له دې مبلغه رايـي‬
‫ياست ؟ که نه همدانن پيل وکـړئ او خپلـه موخـه ترالسـه کړئـدا امـر پـه حقيقـت‬

‫‪67‬‬
‫کــې د زېرمــو د سياســت د طرحــې پــه ځــانګړې توګــه د اســعاري زېرمــو بنســټ‬
‫جوړوي پـه اصـل کـې داحرکـت دې تـه متـوجې دی چـې لـه شـتمنۍ ګټـه پورتـه‬
‫کولــو تــه لومړيتــوب ورکــوي نــه پــه اجــاره ورکــول ‪ .‬کــوالی شــو پــه دې اړه د‬
‫افغانستان مهال د نمومې په ډول راوړو ‪.‬‬

‫اووم قانون پارکينسون ‪:‬‬

‫لګښتونه تل د ډېرښت په حاـل کـې دي تـر څـو عوايـدو تـه ورسـېږي ‪.‬مصـارف‬
‫صعودي مسير لري تر څو عوايد په يوه ځانګړي ټکي کې راګير کړياو دا کړنـه‬
‫مسلســله وي تــردې چــې دلګښــت ټکــی عايــد تــه ورس ـېږي‪ .‬نــن دا پــه ي ـو نــه‬
‫ماتېــدونکي قـــانون تبـــديل شـــویي هېڅـــوک يـــې ســـيالي نـــه شـــي کـــوالی ‪.‬د‬
‫پارکينسون د شـتمنۍ د راټولولـو لـه مشـهورو قوانينـو څخـه شـمېرل کېـږي دا‬
‫قانون د يو انګليسي ليکوال ‪‬نورثکوت پارکينسون‪ ‬له خوا ويـع شـوی او دا‬
‫قانون روښانوي چې خلک ولې ريبېـږي ‪.‬خـو مهمـه نـه ده چـې څـومره لـري خـو‬
‫هغوی تل هڅه کوي چې څومره عايد لري ټول پـه لګښـت ورسـوي او حتـا ډېـر‬
‫لګښت ترسره کوي اولګښـتونه يـې د عايـد مخنيـوي هـم کـوي د ډېـرو خلکـو‬
‫اوسني عوايدڅو برابره ډېر دي له هغه څخه چـې د دې د کسـس پـه لـومړۍ ورځ‬
‫يې ترالسه کوو ‪.‬خو اوې د پيسو يو واحد ته اړتيا لري چې تر څـو اوسـنی ژونـد‬
‫پرې مخ ته يوسي نو ځکه اړينه نه ده چې څومره عايد لريي بلکـې مهمـه دا ده‬
‫چې د دوی ژوند هيڅ وخت بشپړ نه شو ‪.‬‬

‫‪68‬‬
‫لـــومړۍ پايلـــه ‪ :‬مـــالي خپلـــواکي د دې قـــانون پـــه وســـيله ترالســـه کېـــږي ‪.‬د‬
‫پارکينسون د قانون په اړه پوهان وايي چې دا قـانون عايـد لرونکـي تـه د دام او‬
‫تلې په مانـا دی ‪.‬داقـانون ويـونکی د دې امـر دی چـې پارکينسـون د پورونـو د‬
‫ورکړې دايره يمـالي سـتونزې حتـا پـه لويـو مقـدارونو يمحروميتونـه پـه لـوړه‬
‫کچه نااميدي ده‪ .‬خوشبختي هغه وخت راځي چې په خپل ځان کې قوت پيـدا‬
‫کړئتر څو د لوړو لګښتونو په مقابل کې مقاومت وکړئهمدلته ده چې د پيسـو‬
‫راټولول پيلېږي‪.‬‬

‫دويمه پايلـه ‪ :‬کـه تاسـو پرېـږدئ چـې لګښـت مـو لـه عايـد څخـه کـم پرمختـګ‬
‫وکړي او باقي پيسې سپما او پانګونه وکړئينو په ژوند کې به مالي خپلـواکي‬
‫تر السه کړئ‪.‬‬

‫څنګه کوالی شو له دې قانون څخه ګټه پورته کړو ؟‬

‫الخ – فرض کړئ چې ستاسـو مـالي ژونـد د يـو شـرکت پـه څېـر خـراب دی چـې‬
‫تاسويې نيولي ياست يو مالي بنسټ فورا جـوړ کـړی ټـول يـر اړيـن لګښـتونه‬
‫لرې کړئد ځان لپاره ځانګړې بودجه وټاک چې د هرې مياشتې لپـاره دا بودجـه‬
‫اړينه ده او هوډ وکړئ چې خپل لګښتونه په موقت ډول محدوده کړئ‪.‬په دقيـک‬
‫ډول ټول لګښتونه وڅېړئاو په اړه يې پوښتنه وکړئ او داسې فکـر وکـړئ چـې‬
‫د بل چا لګښتونه تحليل او وڅېړئيد لګښتونو کمښت مـو ډېـر کـړئ چـې تـر‬
‫راتلونکو درېو مياشتو دا کمښت لس سلنه شي ‪.‬‬

‫‪69‬‬
‫ب‪ -‬هوډ وکړئ چې د خپلو عوايدو پنځوې سلنه په پانګونې او سپما وتـړئ او‬
‫دا ياد کـړئ چـې پـه نـورو خپـل ژونـد مـخ تـه يوسـ دا کـار سـبس کېـږي چـې پـه‬
‫پنځوې سلنه مو چـې څنګـه خوښـه وي ژونـد ترسـره کـړی او دا کـار تـل ترسـره‬
‫کړئ ‪.‬‬

‫اتم قانون ‪:‬د درېو قانون‬

‫ستاسو مالي خپلواکي په درېو ستنو والړه ده ‪:‬سپمايبيمه او پانګونه‬

‫د مـالي سياســتوالو يــو مهــم مســووليت دا دی تـر څــو د هېــواد لپــاره يــو قــوي‬
‫مــالي ســنګر رامنځتــه کــړي او لــه دې ســنګر څخــه د مــالي نــاامنيو د مخينــوي‬
‫لپاره ګټه پورته کړييدې موخې ته د رسـېدو لپـاره هغـه تـه پکـار دي تـر څـو د‬
‫درېواړو برخو تر منځ يو ټاکلی نسبت رامنځته کړي ‪.‬‬

‫لومړۍ پايله ‪:‬د ير منتظره وخت په مقابل کې بايد سـپما دوو څخـه تـر شـپږو‬
‫مياشتو پورې د لګښت قابليت ولـري ‪.‬زمـو بايـد لـومړی موخـه همـدا وي کـه‬
‫پــه ش ـپږو مياشــتو کــې لــه بــدحالت ســره مــخ شــويبايد پــه شــپږو مياشــتو کــې‬
‫وکوالی شو يو کار ترسره کړو او په دې وخت کې بايد سپما تنظيم کړو ‪.‬چې دا‬
‫کارستاسو روحيه تقويه کوي د نفس پر وړاندې مو ډاډمنوي ‪ .‬په دې برخه کـې‬
‫د زېرمو جوړول په لومړيتوب کې قرار لري او د پيسو سياسـتوال بايـد پـه دې‬
‫اړه صرف نظر نشي ‪.‬مالي سپما د پيسـو سياسـتوالو تـه دا امکـان ورکـوي څـو‬

‫‪70‬‬
‫هغه کار ترسره نه کړي چې دی ورته ميالن نه لري او خپل سياست په ښه توګـه‬
‫عملي کړي ‪ ( .‬په دې هکله د چين هېوادبېلګه راوړالی شو ) ‪.‬‬

‫دويمــه پايلــه ‪:‬د پيســو سياســتوال بايــد پــه دې ډاډ مــن وي چــې د ســتونزې پــه‬
‫وخت کې له سـپما ګټـه پورتـه کړيـاو پـه حقيقـت کـې هېـواد يـې بيمـه کـړی وي‬
‫(کوالی شو په دې اړه د امريکا ددولت حرکت د ليمن برادرز بانـک او څـو نـورو‬
‫امريکايي شرکتونو مهال ورکړو) ‪.‬‬

‫درېيمــه پايلــه ‪ :‬د شــتمنۍ د ټولولــو اخرنــۍ موخــه دا چــې عايــد د پــانګونې‬
‫اخري ټکي ته ورسېږي ‪.‬ساده او ګټوره مالي ستراتيژي دا ده چې په ټول ژونـد‬
‫کې پيسې سپما او پانګونـه پـرې وکړېـدا ډول سـتراتيژې ښـې او ډېـرې ګټـورې‬
‫دي ‪.‬‬

‫څنګه کوالی شو له دې قانون څخه ګټه پورته کړو ؟‬

‫الخ –د پيسو سياسـتوال بايـد پـه دې فکـر وکـړي چـې کـه عايـد پـرې شـيي نـو‬
‫سپما بايد وکوالی شي د کار د جريان لګښتونه پوره کړيينو له دې کبله بايـد‬
‫همدا اوې سپما پيل کړئچې دا کـار د پيسـو پـه سياسـت کـې لومړيتـوب او‬
‫ځانګړی ځای لري ‪.‬‬

‫ب – هېواد بايد د پيسو د سياستونو پـه وسـيله د شـرکت پـه څېـر بيمـه شـي او‬
‫دا کار بايد د دريو د قانون پـه وسـيله تـر سـره شـي‪.‬يانې سـپما وکړييپانګونـه‬

‫‪71‬‬
‫وکــړي او بيمــه شــي ‪.‬فکــر کــوم چــې دا يــو ســاده فورمــول دی تــر څــو د اعتمــاد‬
‫عنصر ته ورسېږو‪.‬‬

‫ج – که د پيسو سياست جوړونکي تـر اوسـه دې تـه نـه وي متـوجې همـدا اوې‬
‫بايد متوجې شي فکر کوم ناوخته شوی نـه دی کـوالی شـي د نـورو پـه څيـر لـه‬
‫دې فورمول څخه ګټه واخلي او مو هم کوالی شو دا فورمول په خپـل شخصـي‬
‫ژوند کې تطبيک کړو ‪.‬‬

‫نهم قانون ‪ :‬د پانګونې قانون‬

‫د پـــانګونې قانونيخپـــل ځانتـــه فورمـــول لـــري ‪ .‬لکـــه څرنګـــه چـــې د پيســـو‬
‫سياستوال تل د پيسو په سپما پسې وي د پـانګونې پـه اړه هـم بايـد ډېـر دقـت‬
‫وکړي دا موخه کوالی شي د پيسو د سياست دوسايلو په طریقه ترالسه شـي ‪.‬پـه‬
‫او دمهال ـه پــانګونې کــې تېزوالــی د اقتصــادي نظريــاتو اســتازيتوب کــوي ‪.‬د‬
‫پيسو سياست جوړونکي د کريډيټي سياستونو په جوړولـو سـره کـوالی شـي د‬
‫پانګونې ښې مـوکې رامنځتـه کـړي ‪.‬دا يـو قبـول شـوی اقتصـادي فورمـول دی‬
‫چې وړاندې له پانګونې بايـد ټـول جزيـات مطالعـه شـي او ټـول اطالعـات بايـد‬
‫دقيک تر السه شيسياستوال کوالی شيپه هغـه صـورت کـې چـې د قيـک ارقـام او‬
‫اطالعات شتون ونلري له پـانګونې ډډه وکړيـاو د پيسـو د وسـايلو څخـه چـې د‬
‫سپما د سرچينو په توګه کار اخيستل کېږي مخنيوی وکړي‪.‬‬

‫لومړۍ پايله ‪ :‬د پيسو په اړه اسانه کار د پيسو له السه ورکول دي‪.‬‬

‫‪72‬‬
‫پــه نننــۍ نــړۍ کــې چــې ســيالۍ پــه کــې شــتون لــري د پيســو تــر الســه کــول ډېــر‬
‫ستونزمن کار دی او دپيسو له السه ورکول تر ټولـو اسـانه کـار دی ‪ .‬جاپانيـان‬
‫په دې اړه مشهوره خبره لري ‪ :‬د پيسو السته راوړل د ميخ په وسـيله د يـو ځـای‬
‫راويستل ديي خو له السه ورکول يې د ريګ پـر سـر د اوبـو اچـول دي ‪.‬د پيسـو‬
‫سياستوال بايد په دې پوه شي چې کـه پيسـې لـه السـه ورکـوي پـه لـومړي قـدم‬
‫کې بايد په دې کې ګډون ونکړي او دا اصـل ډېـر مهـم دی او دا بايـد لـه ځانـه‬
‫سره وليکي او له هغه ښه ګټه پورته کړي ‪.‬تل يـې بايدپـه يـاد ولـري او ښـه يـې‬
‫ياد کړي او دا ساده ټکی کـوالی شـي لويـه ا ېـزه ولـري او دهېـواد د پيسـو پـه‬
‫اړه داسې فکر وکړي چې د ده د ژوند يوه برخه ده ‪.‬د پيسو سياستوال بايـد پـه‬
‫مياشــتياوونۍاو یــا کاــل کــې هڅــه وکــړي څــو د ســپما او پــانګونې لپــاره يــو‬
‫مقدار پيسې السته راوړي ‪ .‬هغه وخت ير قابل د تعويض دی او د ژونـد څخـه‬
‫هغــه ګــران وخــت د تــل لپــاره لــه الســه ورکړي‪.‬کــه وکــوالی شــي چــې د پيســو د‬
‫لګښت مخنيوی وکړي د دې پر ځای چـې هغـه لـه السـه ورکـړي‪.‬کـوالی شـي پـه‬
‫دې کار ډاډمـن شـي چـې مـالي امنيـت يـې ترالسـه کـړی مهربـاني وکـړئ د ښـو‬
‫سياستونو په وسيله پيسې له السه مه ورکوئ ‪.‬‬

‫يو شمير خلک فکر کوي چې کوالی شي له هـر ډول اړتيـاوو څخـه ووځـيي خـو‬
‫د ه فکر د دوی د ناقص عقل يوه برخه ده او په هغې بايد تکيه ونکړي ‪.‬‬

‫د پيسو سياستوال بايد پـه دې بـاوري وي چـې نـاپوهي او پيسـې ژر يـو لـه بـل‬
‫څخه بېلېږي‪ .‬کـوالی شـو چـې پـه دې اړه ډېـرې بېلګـې راوړو چـې لسـګونو وار‬
‫زمو هېواد له دې سره مخ شوی‪.‬‬

‫‪73‬‬
‫دويمه پايله ‪ :‬پيسې په مسلکي ډول په پانګونه کې وکـاروئڅو لـه خپلـو پيسـو‬
‫بريالۍ کارنامه ولرو ‪.‬‬

‫ستاسو موخه بايـد د پيسـو لګښـت پانګونـه لـه افرادويموسيسـاتو او دولتونـو‬

‫سره وي چې د پيسو په اړه بريالۍ کارنامې لري چې ستاسو ګواښ تـر يـو حـده‬
‫کموي ـد معقولــو تــدابيرو پــه وســيله پيســې لــه الســه مــه ورکــوئ کــه چېرتــه دا‬
‫احساې مو پيدا کړو دې قاعدې ته رجوع وکړئ او هوډ وکړئ څه چې لرئ ښـه‬
‫ســاتنه تــرې وکــړئ ‪.‬پــه پانګونــه کــې بايــد عــاطفي برخــورد ونــه شــي عــاطفي‬
‫پانګونه يوازې په خيريه موسيسو کې ترسره کېږي‪.‬همدارنګه پانګونه بايـد پـه‬
‫سياسـي سـاختار کــې ونشـي او د پيسـو ســرچينې بايـد پـه هغــو پـروژو کـې ونــه‬
‫لګول شي چې په سياسي سـاختار کـې دخیلـې وي‪.‬پانګونـه يـوازې يـوه قاعـده‬
‫پېژني‪:‬ســم حرکــت د پــانګونې پــه برخــه کــې او ډېــره ګټــه الســته راوړل ‪.‬پــه دې‬
‫قاعده کې تور او سپين يو دی او هر يو چې ډېـره ګټـه راوړي هما ـه بهتـر دی‬
‫هېــ ره بايــد نکـــړو چــې پــه دې ګټـــه کــې معنــوي ګټـــه هــم داخلــه ده ‪.‬د پيســـو‬
‫سياستوال بايد دې ټکې ته هم پاملرنه وکړي ‪.‬‬

‫څنګه کوالی شو له دې قاعدې ګټه واخلو ؟‬

‫الخ –د پيسو سياستوال بايد په دې مويوع فکر وکړيچې هېواد يې تـر اوسـه‬
‫د مالیې او پيسـو پـه اړه کـومې تېروتنـې کړيـدي‪.‬داتېروتنې کـومې دي؟او کـوم‬
‫ګډ ټکي لري او له هغو مو څه زده کړي؟‬

‫‪74‬‬
‫په ياد ولرئ کلـه چـې يـوه مسـله دقيقـه مطالعـه کړئـاو لـه هغـې درسـت تحليـل‬
‫وکړئ په يقين سره تاسو سـتونزه درک کـړې ښـه تشـخيص ستاسـو د راتلـونکي‬
‫برياليتوب نښه ده‪.‬چې دامس له د پيسو د سياستوالو تـر ټولوروښـانهکار دی‬
‫‪.‬‬

‫ب –يوازې په هغو کارونو چې پوهېږئ او باور پرې لرئ پانګونـه پـه کـې وکـړئ‬
‫‪.‬د پانګونې وړانديزيوازې له هغو خلکو ومنئ چـې پـه مـالي لحـاظ بريـالي وي‬
‫(افراديموسيســاتيدولتونه)‪ .‬ښــه خبــره ده چــې د افــرادو دې خبــرې تــه پاملرنــه‬
‫وشي ‪:‬ښه خبره ده چې خپلې پيسـې لـه ځـان سـره وسـاتئيتر څـو چـې نـامطمين‬
‫خلکـو تــه يــې ور نکړئـاو دهغــې لــه السـه ورکولــو احتماــل ولـرئ او پــه ټولـه کــې‬
‫خپلې پيسې السته رانه وړئ‪.‬پيسې له ډاډمنو خلکو سره وسـاتئ ‪.‬پـه دې کـې د‬
‫اطمينان قاعده مطر ده او د سياستوالو اصلي کار دی ‪.‬‬

‫لسم قانون ‪ :‬مرکبه ګټه‬

‫د پيسو دقيقه پانګونه د مرکبې ګټې د قانون څخهپه استفادېسـره يـوه بلـه الر‬
‫د شتمن کېدو وي‪.‬هغه څوک چې په بانکي سـود بـاور لرييمرکـس سـود د بشـر‬
‫په تاريخ کې لويه پديده ګڼي ‪.‬البرت انيشـټين ‪‬مرکـس سـود د ټـولنې تـر ټولـو‬
‫لوی ځـواک ګڼـي‪.‬د مرکـس سـود قاعـدې سـاده ولېپـه تعجبـاور ډول ميـدان تـه‬
‫داخلې ـږي او پــه هغــه صــورت کــې چــې ‪ :‬پــه دې کــې ‪72‬لــه ميتــود څخــه کــار‬
‫اخيستل کېږي او څومره وخت نيسي چـې پيسـې د سـود پـه هـر نـرخ دوه برابـره‬
‫شي ‪.‬ډېر ساده ‪72‬عدد د سود په نرخ وېشو‪.‬د سـاري پـه ډول کـه لـه پـانګې مـو‬

‫‪75‬‬
‫اته سلنه سود اخلئ‪72‬عدد په اتو ووېش نهه السته راځي د نهه عدد ښـيي چـې‬
‫په اته سلنه سودسره ستاسو پانګه په نهو کالو کې دوه برابـره کېږي‪.‬پـه دې کـې‬
‫سياستوال کوالی شي چې معين کړي چې په کـوم کـې دهېـواد ګټـه ده پانګونـه‬
‫او که په مرکس سود کې د پيسو ورکول او يا دواړه په يو مناسس تناسس ‪.‬‬

‫لـومړۍ پايلـه ‪:‬د مرکـس سـود کليـد يد پـانګې بېلـول او هغـې تـه الې نـه وروړل‬
‫کله مو چې راټولول پيل کړل او پرې مو ښـودل چـې وده وکـړي بايـد هـيڅ وخـت‬
‫ورته الې ور نه وړئاو په هيڅ سـبس هغـه پـه لګښـت ونـه رسـوئاو کـه دا کـار مـو‬
‫وکړو د مرکس سود ځواک له السه ورکوئکه څه هم نن ډېر لږ مقـدار پـه لګښـت‬
‫رسوي ولې هغه څه چې له السه ورکوي وروسته په لوی مبله بدلېږي ‪.‬‬

‫د مويوع د روښانتيا لپاره الندې مهال ته پاملرنه وکړئ ‪:‬‬

‫يــو شــخص چــې منځنیعايــد لــري لــه ‪21‬کلن ـۍ څخــه تــر ‪65‬کلنــو پــورې یــې د‬
‫مياشتې ‪100‬ډالره پانګونـه کـړې ‪.‬د مرکـس سـود لـه نـرخ څخـه يـې ګټـه پورتـه‬
‫کــــړې پــــه لــــس ســــلنهي اوې مهاــــل پــــه کــــور ناســــت دی يــــا تقاعــــد شــــوی‬
‫‪1118000‬ډالره لري ‪.‬په عربيهېوادونو کـې دولتونـه لـه دې ميتـود څخـه ډېـر‬
‫ګټه تر السه کوي په دېهېوادونو کـې د پيسـو سياسـتوال چـې د هېوادونـو ملـي‬
‫اقتصــاد نشــي کــوالی دا پيســې جــذب کــړي او بلــې خــوا لــه فرصـتي لګښــتونو‬
‫وتښتي په نړيوالو بانکونو کې په مرکس سود ورکوي ‪.‬‬

‫څنګه کوالی شو له دې قانون څخه اوسمهال ګټه پورته کړو ؟‬

‫‪76‬‬
‫الــخ – همــدا اوې د پــانګونې مياشــتنی مــنظم حســاب پرانيزئ ـاو خپــل ځــان‬
‫مقيد کړئتر څـو تـر راتلونکـو پنځـو يلسـو او يـا شـلو کالوپـه مـوده کېيـو ثابـت‬
‫مقــدار پيســې پــه پانګونــه کــې وکــاروئ او يــا کــولی شــئ چــې يــو ښــه شــرکت‬
‫وټاک او خپله پانګه ورته ورکړئچې څو کاله په کې کار وکـړئ‪.‬پس لـه څـو کالـه‬
‫وروسته به تاسو ووينئ چې ستاسو په پيسو کې څومره ډېرښت رامنځته شـوی‬
‫دی‪.‬‬

‫ب –تل هغه الر تعقيس کړئچې پيسې په ازاد ډول په پانګونه کې وکـاروئيتر‬
‫څو د مرکـس سـود پـه انـدازه وده وکړيهـوډ وکـړئ مـالي خپلـواکي د او د مهاـل‬
‫لپاره تر السه کړئ لنډ مهاله خوشالي له السه ورکړئ ‪.‬بې تجربې سياسـتوال پـه‬
‫ژر راتلونکو برياليتوب پيسې تړي ‪.‬د پيسو سياسـتوال د دې ډول سياسـتوالو‬
‫له ډلې نه شمېرل کېږي‪.‬د پيسو په لوبه کې ژر تېرېـدونکي حرکـات د پيسـو پـه‬
‫ميدان کـې کېـدی شـي چـې تـاکتيکي وي او موخـه هما ـه او د مهالـه چـې پـه‬
‫ستراتيژۍ کې وي د پيسو سياسـتوالو تـه د قـانون بڼـه لـري ‪.‬ولـې پـه يـاد ولـرئ‬
‫په هغه صـورت کـې چـې تاسـو کـوالی شـ د مرکـس سـود لـه قاعـدې ګټـه پورتـه‬
‫کړئ چې په مخ کې مو خنډ شـتون ونلريـاو دويـم د پيسـو کـارول پـه توليـد او‬
‫نورو برخو کې امکان ونلرياو يا هم ګټه له نورو الرو نسبت دې قاعدې ته کمـه‬
‫وي ‪ .‬واړم تاسو ته يې په ياد راولم د پيسو قاعده شتون لري ‪ :‬کله چـې پيسـې‬
‫راټولوئ له اقتصادي واحدونو سره يـې کېږدئچـې تاسـو پـرې ډاډمـن ياسـتخو‬
‫کله مو چې پيسې راټولې کړې هغو خلکو ته يې ورکړئ چې لـه تاسـو ښـه کـار‬
‫کوي چې دا يو اصل دی ‪ .‬چې دا اصل بايـد د پيسـو سياسـتوال جـدي پـه نظـر‬

‫‪77‬‬
‫کې ونيسي ددې اصل په وسيله د پيسو سياستوال دا ټاکيچې څنګـه د پيسـو‬
‫له سرچينو ګټه واخلـي ‪.‬چـې دا کـار د پيسـو سياسـتوال تـه الره اسـانوي پـه دې‬
‫ځای کې د پيسو سياستوال بايد چې څنګه له دې اصولو ګټه پورته کړي ‪.‬‬

‫يوولسم قانون ‪ :‬د توکو راټولول‬

‫هر لوی مالي برياليتوبيډېرو وړو کوښښونو پورې تـړوا لـري چـې بايـد ترسـره‬
‫شــييکېدی شــي چــې دا کوښښــونه ډېــر کــوچني وي او بعضــې خلــک هغــه ونــه‬
‫ويني او يـا ورتـه قايـل نـه وي‪.‬د مـالي خپلـواکۍ د ترالسـه کولـو لپـاره کوچنیـو‬
‫کوښښــونو تــه اړتيــا ده شــتمنۍ د راټولــو لپــاره بايــد مــالي نظــم او کــار پســې‬
‫وګرځي‪.‬پــه پيــل کــې ستاســو کــار کــوچنی تغيــر خــوري ولــې د او د مهاــل لپــاره‬
‫ښې پايلې لري ‪.‬‬

‫لومړۍ پايله ‪ :‬کله چې سپماوې راټولې شي او داسـې حرکتونـه پيـل شـي چـې‬
‫تاسو د مـالي موخـو پـه لـور رهبـري کـړي‪.‬پـه دې قاعـده کـې د حرکـت انـدازه د‬
‫برياليتوب لوی راز دی دا په دې مانا چې د کـار پيـل ډېـره انـرژي ـواړيي خـو‬
‫کله چې کار پيل شي بيا دومره انرژي نه واړي ‪.‬د پيسو سياسـتوال بايـد پـرې‬
‫نه دي چې دا پروسه ودرېږيي ځکه بيا پيلول يـې ډېـر سـتونزمن او سـخت وي‬
‫‪.‬دلتــه کــه د شــتمنۍ د ســرعت انــدازې تــه د شــتمنۍ د درجــې نــوم ورکــړم ډېــر‬
‫اهميت لري ‪ .‬د دې سرعت معيار يوازې سياستوال او د هغوی ټيم ټـاکلی شـي‬
‫‪.‬‬

‫‪78‬‬
‫دويمه پايله ‪ :‬متر په متـر کـار کـول ډېـر سـخت ويـولې ايـن پـه ايـن کـار کـول‬
‫اسانه وي ‪.‬‬

‫څنګه کوالی شو له دې قانون څخه ګټه واخلو ؟‬

‫الخ ‪-‬او د مهاله مالي موخه ځانګړې کړئيهـوډ وکـړئ او يـو قـدم مخکـې الړ‬
‫شئ دخپلو موخو په لور لومړی قدم اخيستل ډېر سخت وي د خپل ځـان سـاتنه‬
‫وکړئپه پخوانيو قدمونو وانه وړئ‪.‬‬

‫ب –کوالی شئ چې داقانون په نورو برخو کې هم تطبيک کړئدمهال په ډول هڅه‬

‫وکړئ چې هره ورځ له انټرنيت څخـه يـوه پاڼـه ولـولئ او د مـالي مسـايلو پـه اړه‬
‫نوي معلومات تر السه کړئ او يا نور کارونه ترسره کړی‪.‬‬

‫دوولسم قانون ‪ :‬مقناطيسي قانون‬

‫هر څومره چې پيسې ډېرې سپما يا راټـولې کړئپـه ژونـد کـې مـو ډېـرې پيسـې‬
‫جذبېږي‪.‬‬

‫مقناطيسي قانون ‪5000‬زره کاله وړاندې ليکـل شـوی دا قـانون ډېـر وخـت پـه‬
‫ژوند کې پـه بريـاليتوب او ناکـامۍاو ځـانګړې توګـه پـه مـالي حـوزه کـې بحـ‬
‫کوي ‪ .‬پيسې هغه ځای ته ځي چې مينه او احترام ولري هر څـومره چـې د پيسـو‬
‫په اړه ښه او مهبت احساې پيدا کړي همدومره يې د پيدا کېدو موقـع پـه الې‬
‫درځي ‪.‬‬

‫‪79‬‬
‫لومړۍ پايله ‪:‬کوالی شو د پيسو په ښـو کـارولو سـره ډېـر امکانـات ترالسـه کـړو‬
‫امکانات د اوسپنې په څېر چې د مقناطيس له خوا جـذبېږي همداسـې پيسـېي‬
‫پيسې جذبوي ‪.‬له دې کلمو څنګه پايله تر السه کوالی شـو ؟ فکـر کـوم چـې يـوه‬
‫دنــده د پيســو د سياســتوال دا ده چــې د زېرمــه شــويو پيســو لپــاره د کــار ځــای‬
‫پيدا کړيياقتصادي قوانين حاکموي هغه پيسې چـې زېرمـه ويـاو هغـه پـه کـار‬
‫ونه لوېږيينو د هېواد لپـاره لـوړ لګښـتونه لـري ‪.‬پـه دې اړه ـواړم تاسـو تهيـو‬
‫ښه مهال وړاندې کړم ‪:‬راکفلر ‪ ‬يو امريکايي مليـاردر دی پـه لـومړي سـر کـې‬
‫هغه د دفتر يو کارمند و او ‪3.75‬ډالره معـاش يـې لرلـوچې نـيم يـې کليسـا تـه‬
‫ورکولو پنځوې سڼته يې سپمولو دا لوی مبله نه و ولې يو ښه پيل وي خـو کلـه‬
‫چې پنځوې کلن شو د نړۍ شتمن انسان و ‪.‬‬

‫دويمه پايله ‪ :‬پيسېيپيسې راوړي ‪.‬‬

‫کله چې خپل ځان له لګښتونه څخ ه منع کوئـاو ځـان پـه خپلـه سـات هر څـه چـې‬
‫الســته راوړئ تمــرين يــې کــړئ او يــو مبلــه ســپما کــړئ خپــل ځــان او نــورو تــه‬
‫وښایاست چې پیسو ته ارزښت ورکوی‪.‬يو وخت يو شخص له بانک څخـه د پـور‬
‫وښتنه وکړه بانک ده ته د پور ورکولو په وخت وويل چې د يو ډالر پـر وړانـدې‬
‫د پينځو ډالرو توکي راوړه دا شخص ډېر متعجس شو ‪.‬وروسته پوه شو چـې دا‬
‫نسبت معمول دی بانکونه له هغه چا چې باوريزه سـابقه ونلـري وښـتنه کـوي‬
‫‪.‬خو کله چې په بانک کې سابقه پيدا کړي نو بيا د يو ډالر پر وړاندې يـو يـا دوه‬
‫ډالره توکي اخلي ‪.‬‬

‫‪80‬‬
‫که تاسو يو ريس هېواد لرئـاو د کـارونود مختـه وړلـو لپـاره سـرچينو تـه اړتيـا‬
‫لرئنـو اړ ياسـت څــو سـرچينې الســته راوړئ او ددې لپـاره بهــانې جـوړې کړئخــو‬
‫کله چـې شـتمن شـوئ نـو بيـا دا عمـل نـه ترسـره کېـږي ‪.‬کـوالی شـو چـې د چـين‬
‫هېواد مهال ورکړو ‪.‬‬

‫د پيسو سياستوال بايد خپل ډېر وختدمالي سرچينو چـې کـم قيمـت ولـري ښـه‬
‫وڅېړي او د او د مهاـل لپـاره يـې وکـاروي ي د سياسـت النـدې د سـرچينو پيـدا‬
‫کــول (پــه هــر قيمــت) او لــه هغــې ګټــه پورتــه کــول پــه همــدې سياســت کــې ملــي‬
‫فکردی ‪.‬مليـونران پـه هـره مياشـت کـې شـلو څخـه تـر دېرشـو سـاعتو فکـر او د‬
‫مالي حاالتو په اړه مطالعه کـوي ‪ .‬خپـل حسـابونه پـه دقيـک ډول پروګرامـوي او‬
‫تنظيموي يې هغوی مخکې له پانګونې او يا لګښت څخه دقيقه څېړنه تر سـره‬
‫کوي په پايله کې د هغوی مالي هوډونه له عـادي افـرادو ډېـر ښـه وييچـې ډېـر‬
‫ژر او اجباري پرېکړه کوي ‪.‬‬

‫څنګه کوالی شو له دې قانون څخه ګټه واخلو ؟‬

‫الخ‪ -‬فرض کړئچې له دې وړاندې مو يوه لويـه مـالي بريـا ترالسـه کـړې ده ‪.‬لـه‬
‫پيسويپانګونې او لګښتونو سره مـو داسـې عمـل وکړئچـې پـه شخصـي لحـاظ‬
‫شتمن ياست پـه پايلـه کـې د ښـه هوښـيار مـالي فکـر لـه کبلـه مـو ډېـرې پيسـې‬
‫ترالسه کړيدي ‪.‬‬

‫ب –هــره ورځ هــره اوونــۍ او هــره مياشــت خپــل مــالي حالــت وڅېړئ ـاو دخپلــې‬
‫شتمنۍ لپاره د ښې پانګونې لپاره ښه پرېکړه وکړئ هر څـومره چـې ډېـر وخـت‬

‫‪81‬‬
‫او فکر د مالي مسايلو لپاره ورکړئډېره ښه پرېکـړه کـوئ او ډېـر عوايـد السـته‬
‫راوړئ ‪.‬‬

‫ديارلسم قانون ‪ :‬تېزوالي قانون‬

‫هــر څــومره چــې د مــالي خپلــواکۍ پــه لــور حرکــت وکــړئ م ـالي خپلــواکي هــم‬
‫ستاسو په لور له تاسو تېز حرکت کويمعموال د خپـل مـالي حالـت د تغيـر لپـاره‬
‫ډېــر و خــت تــه اړتيــا ده چــې تغيــر پــه کــې راشــي او خپــل پخــوانی حرکــت پــه‬
‫سختۍسره ترک کړئيد مره په څېر ډېـر سـخت ويـاو هـېڅ وخـت نـاممکن نـه‬
‫ګڼل کېږي چې عادت ډېر ژر پرېږدئ او کوالی شو ډېر مهالونه راوړو‪.‬‬

‫لومړۍ پايله ‪ :‬هيڅ شی د برياليتوب په څېر بريالی نه دی ‪.‬‬

‫دويمه پايله ‪ :‬ستاسو اتيا سلنه برياليتوب شل سلنه وخـت دی چـې پـه فکـر مـو‬
‫کارولی دی‪.‬‬

‫دا قــانون راښــيي چــې د سياســتوال لپــاره د پيسودمســايلو پــه اړه فکــر کــول د‬
‫سياستوال له اصلي دندو څخه شـمېرل کېـږي‪.‬سياسـتوال بايـد د نـورو مشـورو‬
‫ته منتظر پاتې نه شـي‪.‬هغه کـوالی شـي ښـې منطقـي د حـل الرې پيـدا کـړي د‬
‫سياستوال لپاره ير ممکن عمل په سياست کې د ملي کفر په مانا دی‪.‬‬

‫څنګه کوالی شو له دې قانون څخه ګټه واخلو ؟‬

‫‪82‬‬
‫الخ –دا اصل د کا ذ پر مخ ځانته ثابت کړئپـه دېـرش ورځـو کـې يـوه افغـانۍ‬
‫دوه برابره کړئ‪.‬په لومړۍ ورځ شايد يوه افغانۍ ولرئيدويمه ورځ دوه افغـانۍ‬
‫يدرېيمه ورځ څلور افغانۍ يبله ورځ اته يهمداسـې شـپاړېيبيا دوه ديـرش او‬
‫نور ‪.‬دېرشـمه ورځ تاسـو شـايد څـو مليونـه افغـانۍ ولرئ‪.‬پـه نهـه ويشـتمه ورځ‬
‫شايد تاسو د دېرشمې ورځي نيم مبله ولرئهيڅ وخت تېروتنه ونکړئپانګـه ډېـر‬
‫ژر له پانګونې ونه باس او پرېږدې چې خپل ډېرښت وکړي ‪.‬‬

‫ب –هغه برخې وپېژنئ او په نښه يې کړئچې ډېر وخت او انرژي مو پرې لګـولي‬
‫وييبې له دې چې د پام وړ پايله تـر السـه کـړئ ‪ .‬د هـر يـوه پـه اړه ښـه مطالعـه‬
‫وکړئشايددسقوچ په څوکه والړ ياست‪.‬‬

‫د دې قاعــدې پـر اســاې د پيســو سياســتوال خپــل کــاري پروګــرام پيلــويي خــو‬
‫تېرې تېروتنې ترې لرې کوييفکر کوم دهغه لپاره به داکافي ويڅـو کړنـې بـې‬
‫له تېروتنې ترسره کړي او دا قاعده په همدې امر متکي ده‪.‬په دې قاعده کـې د‬
‫نــه تطبيــک ســببونه او وخــت پــه وخــت پــه تې ـرو سياســتونو فکــر کــوي او د هغــه‬
‫دلرې کولو لپاره هلې ځلې کوي ‪.‬‬

‫څلورم څپرکی‬

‫د پيسو د سياست وسايل‬

‫‪83‬‬
 ‫وکړم ‪:‬‬ ‫کې واړم د الندې مسايلو په اړه بح‬ ‫په دې بح‬

‫‪ -1‬د ازاد بازار سياست يا د مارکېټ سياست‬

‫‪ -2‬د زېرمو سياست‬
‫‪ -3‬اسعاري سياست‬
‫‪ -4‬د تنزيل او بيا تنزيل سياست‬
‫‪ -5‬د ارزښتناکو اسنادو د رهني(ګروۍ) سياست‬

‫لومړی برخه‬

‫د ازاد بازار يا د مارکېټ سياست‬

‫د ازاد بازار سياست د پيسو د سياست په چوکاټ کـې ډېـر ګټـور سياسـت‬
‫دی چې د دولت له لوري د مرکزي بانـک پـه وسـيله پـه دوامـداره نـهي بلکـې‬
‫پـه ځـانګړو وختونـواو مسلسـله توګـه تـر سـره کيـږي پـه ډېـرو وختونـو کـې‬
‫داسياست لنډ مهال وي چې دبانک د او دمهالو سياستونو په چوکـاټ کـې‬
‫وکـړم د دې مسـ لې پـه‬ ‫ترسره کېږي‪.‬له دې وړاندې چې په دې مس له بح‬
‫کـــوم ځکــه د يـــوې مويــوع څخــه ښـــه تعريــخ د مويـــوع‬ ‫تعريــخ بحــ‬
‫ځانګړتياوې بيانوي‪.‬زه فکر کوم چې که دې مويوع تـه تعريـخ وکـړوي نـو‬
‫دارنګه به وي‪:‬د ازاد بـازار سياسـت عبـارت لـه يـو شـمېرټوليزو تـدابيرو او‬
‫اقــداماتو څخــه چــې پــه معقول ـو الرو د پيســو د نظــم د ســاتلو پــه موخــه د‬
‫مرکزي بانک د مخامخ او نامخامخ ډول د دپـاڼو د خـرڅالو او يـا د پـاڼويد‬

‫‪84‬‬
‫پور دولتي او خزانې اسنادو دوباره اخيستل څو مطلـوب حالـت رامنځتـه‬
‫شي دې ډول سياست ته د ازاد بازار سياست وايي‪.‬‬

‫الخ – د دې سياست موخـه ‪ :‬مرکـزي بانـک دا سياسـت هغـه وخـت کـاروي‬

‫څــو پيســې لــه نــامطلوب حالــت څخــه وژ ــوري او بېرتــه د سياســتوال پــه‬
‫خوښه حالت رامنځته کړي او يا اوسـنی حالـت چـې د سياسـتوال لـه لـوري‬
‫مطلوب وي وساتي‪.‬‬

‫ب –د سياست د ترسره کولو وسايل ‪:‬‬

‫‪ ‬د پور دولتي پاڼې‬

‫‪ ‬د خزانې دولتي پاڼې‬

‫د سياست د کړنو ډول ‪ :‬په دې ډول سياست کې د مرکزي بانک کړنه لنډ مهالـه‬
‫وييپه داسې حال کې چې دا کړنې د پيسـو د سياسـت پـه چوکـاټ طبقـه بنـدي‬
‫او ځــانګړی ځــای لري‪.‬کــوالی شــو چــې ووايــو د ازاد بــازار عمليــات د مرکــزي‬
‫بانک له خوا تکتيکي دي چې د نهايي موخې د ترالسه کولو لپاره ترسره کېـږي‬
‫چې په بانکي او دپيسو په ستراتيژۍ کېځای لري‪.‬کله چې دولت پـه بـازار کـې‬
‫مالي ناامني احساې کړي په دې صورت کې دولت د مرکزي بانک پـه وسـيله‬
‫واړي چې د بازار ويعې ته بدلون ورکړيي دا کار په بازار کې د پيسو حجـم‬
‫ته چې په دوران کې دی تغير ورکوي او دا تغير د ارزښت لرونکـو سـندونو پـه‬
‫عريې او تقايا تر سره کوي ‪.‬‬

‫‪85‬‬
 ‫دا حرکات څنګه تنظيمېږي ؟‬

‫د پيسو سياست جوړونکي دا حرکات په دوه برخو وېشي ؟‬

‫د پيسو پراختيايي سياستونه ‪ :‬کلـه چـې دولـت احسـاې کـړي چـې پـه‬ ‫‪.i‬‬
‫بازار کې د پيسو مقدار لـږ دی او بـدې اقتصـادي ا ېـزې لـري ‪.‬پـه دې‬
‫وخت کې دولت هڅه کوي څو په بازار کې د پيسو مقدار ډېر کړي ‪.‬‬
‫دولــت څنګــه کــوالی شــي چــې دا کــار ترســره کــړي او کــومې مــوخې‬
‫تعقيس کړي ؟‬
‫الخ –د بازار د اړتيا مطابک د پيسو په مقدار کې زياتوالی‬
‫ب – د پيس ـو د ا ې ـزو ډېرښــت او پــه يــر پيســيزو(پولي) ځــايونو کــې‬
‫ا ېزه اچول‬

‫الخ – د بازار د اړتيا مطابک د پيسو په مقـدار کـې زيـاتوالی‪ :‬دولـت د مرکـزي‬
‫بانک په وسيله د پراختيايي سياست په کار اچولو سـره ارزښـتناک اسـناد پېـري‬
‫چې په بازار کې په متناسبه اندازه د پيسو په حجم کې زياتوالی راشي ‪ .‬لـه دې‬
‫کړنې څخه په اوې او تېره سليزه کـې ډېـر هېوادونـه کـار اخلـيي بلکـې دا يـوه‬
‫معموله کړنه ګڼل کېږي‪.‬د دې کړنې عملي کول الندې شرايط لري ‪:‬‬

‫د يو ښه بانکي سيستم شتون‬ ‫‪-‬‬

‫د ارزښت لرونکو اسنادو د اخيستلو او خرڅولو دودول‬ ‫‪-‬‬
‫په دولت او بانکي سيستم د باور د اصل شتون‬ ‫‪-‬‬

‫‪86‬‬
‫کـووي نـو همـدا عمـل تـر ټولـو بهتـرين عمـل‬ ‫که يوازې د پيسو په ډېرښت بح‬
‫دی د پيسـو سياسـتوال پـه دې برخــه کـې يـوه بلـه موخــه هـم تعقيبـوي چـې هغــه‬
‫ددې عمل ا ېزې دي ‪.‬‬

‫ب – د پيسو دډېرښت ا ېزې او په يرپيسيزو(پولي) برخو کې ا ېزه‬

‫د پيسو د ا ېزو ډېرښت د پراختيايي سياسـت ډېـره مهمـه برخـه ګڼـل کېـږي او‬
‫مهبتې ا ېـزې پـه اقتصـاد واردوي د پيسـو د حجـم د ډېرښـت لـه کبلـه کميتـي‬
‫ا ېزې د دې سياست څرګنـدېږي او د ارزښـت لرونکـو سـندونو خاونـدان د دې‬
‫سندونو د خرڅالو له الرې پيسې السته راوړيييايې په لګښـت رسـوي او يـايې‬
‫په بانکونو کې په جاري حسابونو کې جمع کوي چـې د ـه حسـابات پـه خپلـه د‬
‫باور او کريډت سرچينه ده‪.‬د کريدټ د ډېريدو په صورت کـې پـانګونې تـه الره‬
‫هــوارېږي‪ .‬د پــانګونې پــه ډېرښــت ســره توليــد ډېرېــږي او ديــو بــل اقتصــادي‬
‫حرکت سبس ګرځي ‪.‬چې په ير پيسيزو(پولي) ځايونو کې هم پېښېږي‪:‬‬

‫د پانګونې ډېرښت‬ ‫‪-‬‬

‫د توليداتو ډېرښت‬ ‫‪-‬‬
‫د استخدام د سطحې لوړوالی‬ ‫‪-‬‬
‫د اســمي عوايـــدو ډېرښـــت پـــه لومړيــو کـــې او بيـــا وروســـته د‬ ‫‪-‬‬
‫حقيقي عوايدو ډېرښت‬
‫د پيسو محدود سياستونه ‪ :‬په دې برخه کې د پورتنۍ مويوع عکـس‬ ‫‪.ii‬‬
‫تر مطالعې الندې نيسو ‪.‬‬

‫‪87‬‬
‫د دې سياست تګالره ‪ :‬په دې ميتـود کـې دولـت د مرکـزي بانـک پـه وسـيله‬
‫ارزښـــت لرونکـــي ســـندونه پلـــوري او د پيســـو ايـــافي مقـــدار د پيســـو د‬
‫سياستوال په خوښه له بازار څخه راټولوي‪.‬‬

‫کلــه چــې مرکــز بانــک ارزښــت لرونکــي ســندونه بــازار تــه وړانــدې کړيينــو‬
‫اقتصــادي واحدونــه يــې د رانيولــو لپــاره اقــدام کــوي او هغــه پې ـري‪ .‬ددې‬
‫عمل د ترسره کولو لپاره اقتصادي واحدونه له بانکونو خپلـې سـپماوې او‬
‫معامالت خالصوي له بانک څخه د پيسو په وتلـو سـره د هغـوی کريـديټي‬
‫ځــواک کمېـږي او د پيســو د پړســوب يدخصوصــيات خپلــوي ‪.‬کــوالی شــو‬
‫چې پورتني ټکي په الندې ډول ووايو ‪:‬‬

‫‪ ‬ارزښــت لرونکــي ســندونه د دولــت لــه خــوا بازارتــه د خــرڅالو پــه موخــه‬
‫وړاندې کېږي‪.‬‬
‫‪ ‬اقتصــادي واحدونــه د ســندونو د اخيســتلو لپــاره لــه بــانکونو خپلــې‬
‫پيسې راوباسي‪.‬‬
‫‪ ‬کله چې اقتصادي واحدونـه لـه بانـک څخـه پيسـې راوباسـي د هغـوی د‬
‫پور يا کريدت دورکولو ځواک کمېږي‪.‬‬
‫‪ ‬دولت د ارزښت لرونکو سندونو د خرڅالو له الرې السته را لـې پيسـې‬
‫راټولوي‪.‬‬
‫‪ ‬د متناســبو پيســو د مقــدار عريــه او د پيســو د مقــدار کمښــت ددې‬
‫سياست په وسيله ترسره کېږي ‪.‬‬

‫‪88‬‬
‫‪ ‬د تقايا د کمښـت لـه کبلـه د پيسـو د مقـدار پـه نسـبت کـه چېـرې نـور‬
‫عوامل ثابت پاتې شيي قيمتونه نزولي الر نيسي ‪.‬‬

‫دويمه برخه‬

‫د زېرمو سياست‬
‫موخه ‪:‬د استقرار او مطلوب حالت رامنځه کول ‪.‬‬

‫په اوسني وخت کې د زېرمو رامنځته کول او ګټـه تـرې پورتـه کـول د پيسـو‬
‫د سياست يو له مهمو وسايلو څخه ګڼل کېږي‪.‬په ځانګړې توګه پـه اوسـنۍ‬
‫پېړۍکــې چــې د يــو هېــواد شــتون او ن ـه شــتون پــه همــدې مويــوع پــورې‬
‫تړلــی دی‪.‬د نــړۍ پــه ټولــو قوانينــو کــې پــه دې مس ـ له تاکيــد د قــانون لــه‬
‫ښــکاره مــوادو څخــه شــمېرل کې ـږي ‪.‬ددې مطلــس د شــتون اساســي ســبس د‬
‫افرادو د حقوقو څخه ننګه ده چې د يو دولت د جوړېـدو سـبس ګرځـي چـې‬
‫په دې مورد کې د سپماوو څخه د ننګې په ډول ترسره کېږي ‪.‬‬

‫‪ -1‬کومې زېرمې د پيسو د سياست د وسـيلې پـه توګـه کـارول کېـږي ؟ پـه‬
‫دې برخه کې مو له دوه ډوله زېرمو ګټه اخلو ‪:‬‬
‫‪ ‬قانوني زېرمې‬
‫‪ ‬اختياري زېرمې‬

‫‪89‬‬
‫‪ -2‬له دې زېرمو د ګټې اخيستنې موخه ‪ :‬په اقتصـادکېد ا ېـزو رامنځتـه‬
‫کــول ي د پيســو پــه مقــدار کــې ګټــور تغيــر راوســتل او پــه اخــر کــې د‬
‫قيمتونو او اقتصادي حالتو کنټرول ‪.‬‬
‫‪ -3‬د دې وسيلې د عملي کېدو الر ‪:‬‬
‫الخ – قانوني زېرمې‪:‬قانوني زېرمې بانکونه د قانون پر اساې پـه دې‬
‫مکلخ کړي تر څو د افرادو د حقوقو د ننګې پـه موخـه د خپلـې پـانګې‬
‫يو مقدار له بانکونو او يا هغو موسيساتوسره چې قانون روښـانه کـړي‬
‫وساتي‪ .‬د دې زېرمـو مقـدار مرکـزي بانـک د هېـواد اقتصـادي ودې او‬
‫پرمختک په نظـر کـې نيولـو سـره ټـاکي ځینـي وختونـه مرکـزي بانـک او‬
‫اقتصــادي واحدونــه چــې ددې زېرمــو پــه شــتون قــانون مکلــخ کــړيي‬
‫ترمنځ ستونزې هم رامنځته کېږي ‪ .‬بانکونـه پـه دې اړه تـل داسـې فکـر‬
‫کــوي کــه دبــانکونو قــانوني زېرمــې کمــې ويپــه هما ــه انــدازه بانــک‬
‫ځــواکمن وي چــې لــه فرصــتي لګښــتونو څخــه ځــان خــالچ کــړي او د‬
‫بانک ګټه چې د بانک د جوړېـدو اساسـي موخـه ده تـر السـه کړيينـو لـه‬
‫دې کبله هغوی هڅه کوي تر څو د د ـو زېرمـو مقـدار کـم کـړي‪.‬کـوالی‬
‫شو چې د امريکا او بانکونو تـرمنځ اخـتالف د قـانوني زېرمـو لـه کبلـه‬
‫مطالعه کړو‪.‬‬
‫‪ ‬د حرکت پيغامونه ‪ :‬بانک د مرکزي بانک د صالحيت په وسـيله‬
‫په بازار کې د پيسو مقدار ته تغير ورکوي او د قانون لـه حکـم‬

‫‪90‬‬
‫سره سم يې د بانکونو لـه خزانـو څخـه یېـدمرکزي بانـک خزانـې‬
‫ته لېږدوي‪.‬کوالی شو دلته دوه ډوله حرکته وګورو‪:‬‬
‫‪ ‬په هغه صورت کې چې دولت پوه شي چـې پـه بـازار کـې کـافي پيسـې‬
‫شتون لري د قانوني زيرمو مقدار لوړ ټاکي ‪.‬‬
‫‪ ‬په هغه صورت کې چې دولت پوه شي چې په بازار کې ډېـرو پيسـو تـه‬
‫اړتيا دهيدولت له دې زېرموګټـه پورتـه کـوي او بـازار تـه يـې وړانـدې‬
‫کوييخــو دا عمــل هغــه وخــت ترســره کېږييتــر څــو چــې د مســوولو‬
‫مقاماتو اجازه شتون ولري پـه ډېـرو هېوادونـو کـې د دې حـد ټاکـل پـه‬
‫ولسي جرګې پورې اړه لري خو په ځینـو هېوادونـو کـې دا حـک مرکـزي‬
‫بانـک لــري ‪.‬ســوداګريز بانکونــه وايــي د دې ډول زېرمــو رامنځتــه کــول‬
‫لګښتونه لوړوي او بانکونه له زيان سره مخامخوييچې پـه دې برخـه‬
‫کې مرکزي بانک ته په قناعت ورکولو سره دا عمل ترسره کړي ‪.‬‬

‫ب – اختيــاري زېرمــې‪:‬د اختيــاري زېرمــو بنســټ نغــدوالی جــوړوي دا پــه‬

‫دې مانا چې بانک کوالی شي چـې پـه ټولـو حـالتونو کـې خپـل نقـدوالی وسـاتي‬
‫او د مشــتري پــه وړانــدې چمتــو وي ‪.‬مشــتري تــه د وښــتنې پـر وخــت د پيســو‬
‫ورکړه د بانک ينغدوالی او بانکي سيسـتم جـوړوي چـې دا کـار د بانـک لـه خـوا‬
‫ډېر جدي تعقبيږي ‪.‬بانکونه په دې اړه د ډېرو پيسو سـاتلو لپـاره لېوالـه نـه دي‬
‫او تل هڅه کوي څو خپلې پيسې په کاروبار ولګوي او ډېره ګټه تر السه کـړي‪.‬‬
‫په ځینو وختونو کې بانکونه د ډېرې ګټې د السته راوړلو لپاره د خلکو امانـت‬
‫له ګواښه ډک ځای کې کاروي او ډېر خطر لري کېدی شي چې امانات هـم ډېـر‬

‫‪91‬‬
‫زيــامن شــي ‪.‬دولــت د دې کــار د مخنيــوي یــا کنټــرول لپــاره لــه دې زېرمــو ګټــه‬
‫پورته کوي او د ګواښ درجه کموي ‪.‬‬

‫‪ -1‬څنګه ترسره کېږي ؟‬

‫الخ –دولت که فکر وکړي چې په بازار کې کـافي انـدازه پيسـې شـتون نـه‬
‫لـري ‪.‬پـه دې برخـه کـې دولـت يـا مرکـزي بانـک هڅـه کـوي تـر څـو اختيــاري‬
‫زېرمــې کمــې او پيســې پــه بــازار کــې دود کــړي ‪.‬پــه دې صــورت کــې دولــت‬
‫بانکونــه هڅــوي او بــانکونو تــه اجــازه ورکــوي څــو بــازار تــه ډېــرې پيســې‬
‫وړاندې کړي او داجباري پيسو څخه يې لرې وساتي ‪.‬‬

‫د پيسو د حرکت پيغامونه ‪ :‬په دې حالت کې بانکونه هڅول کېږي تـر څـو‬
‫د کريــډټ ډېــرې اســانتياوې برابــرې کــړي او پــانګوالو تــه د پورونــو ښــه‬
‫شرايط برابر کړي ي دا حالت د دې وړ وي چې پـه هېـواد کـې پانګونـه ډېـره‬
‫شي يتوليد ورسره ډېرېږي او ورسره د استخدام سطحه هم لـوړېږي ورسـره‬
‫تقايا لوړېږي او د قيمتونو نامناسس نزولي سير اصال کـړي او قيمتونـه‬
‫مطلوب حالت ته وګرځوي ‪.‬‬

‫ب –که دولت او مرکزي بانک پـه دې عقيـده وي چـې پـه بـازارکې پـه کـافي‬
‫انــدازه پيســې شــتون لــري او د اوســني حالــت ســاتل د اقتصــاد لپــاره ډېــر‬
‫ګټور ديپه دې وخت کې په اختياري زېرمو کنټرول ډېر جدي ترسره کېـږي‬
‫او هررنګه عمل چې دا حالت تهديدوي مخنيوی یې کوي ‪.‬‬

‫‪92‬‬
‫ج –کله چې دولت او مرکزي بانک په دې پوه شي چې په بازار کې پيسې لـه‬
‫اړتيا ډېرې شتون لري او بايد ايافي پيسې له بازار څخه وويستل شـي او‬
‫عادي حالت ته راوګرځييپه دې وخت کې دولت هڅـه کـوي څوپـه بـانکونو‬
‫کــې د پيســو ډېــر مقــدار د اختيــاري زېرمــو پــه نامــه د بانــک پــه الرښــوونه‬
‫وســاتي چــې پــه دې وخــت کــې کريــدټي پاليســې تغيــر کــوي او د کريــدتونو‬
‫اجرا نزولي الر نيسي يپـانګونې کمېـږي بانکونـه پـه مخـامخ پـانګونو کـې‬
‫ډېر په احتياچ عمل ترسره کوي ‪.‬‬

‫دريمه برخه‬

‫اسعاري سياست‬
‫موخه ‪ :‬د پيسو د بهرني ارزښت او استقرارساتل‬

‫دا سياســت د پيســو د بهرنــي ارزښــت د ســاتلو پــه موخــه تــر ســره کې ـږي او‬
‫کــوالی شــوچې داســې یــې تعريــخ کــړو ‪ :‬هغــه ټــوليز تــدابير چــې د پيســو د‬
‫مطلــوب بهرنــي ارزښــت د ســاتلو لپــاره پــه يــو ټــاکلي وخــت کــې تــر ســره‬
‫کېـږييد اســعاري سياسـت پــه نامـه يــادېږي ‪ .‬لـه تعريــخ څخـه څرګنــدېږي‬
‫چې د هېواد د پيسو يـو واحـد د بهرنيـو پيسـو يـا توکـو پـر وړانـدې څـومره‬
‫کېږي‪.‬‬

‫‪93‬‬
‫د يو هېـواد د پيسـو بهرنـی ارزښـت د هېـوادد تاديـاتو د بـېالنس پـه حالـت‬
‫پورې اړه لري د تادياتو بېالنس پوهان داسې تعريفوي ‪ :‬د يو هېـواد ټـولې‬
‫اقتصادي راکړې ورکړې د نړۍ له نورو هېوادونو سره چـې پـه يـو ټـاکلي‬
‫وخت (يو کال ) کې يې ترسره کوي دتاديـاتو د بـيالنس پـه نامـه يـاديږي‪.‬د‬
‫هېـــواد د تاديـــاتو د بــېالنس کســـر او مـــازاد د هېـــواد د پيســـو پـــر بهرنـــي‬
‫ارزښت ا ېزه لري ‪.‬‬

‫‪ -1‬د کړنو الر‬

‫الــخ –د تاديــاتو د ب ـېالنس د کســر پــه وخــت ‪ :‬پــه دې وخــت کــې د پيســو‬
‫بهرنــۍ ارزښــت کــم وي خــو کــه دا کــار دوام پيــدا کــړي نــو ډېــر بــد حالــت‬
‫اختيار وي او مخنيوی يې هم ډېر سخت وي ‪.‬‬

‫‪ o‬د کورنيو پيسود ارزښت کمښت د بهرنيو پيسـو پـر وړانـدې (اسـعار ) ‪ :‬پـه‬
‫دې وخــت کــې اســـعاروته تقايــا ډېرېــږي دا پـــه دې مانــاچې د تاديـــاتو د‬
‫ب ـېالنس د کســر د مخنيــوي پــه موخــه اســعارو تــه تقايــا دکورنيــو پيســو‬
‫ارزښت د اسعارو پر وړاندې کموي برعکس د اسعارو ارزښـت لوړېږيينـو‬
‫دلتــــه د مرکــــزي بانــــک يــــوه ښــــکاره او مهمــــه دنــــده دا ده چــــې داســــې‬
‫تدابيرونيسييتر څو د کورنيو پيسـو ارزښـت وسـاتي او يـا مطلـوب حالـت‬
‫منځته راوړي‪.‬‬
‫د اسعارو ارزښت ( لوړېدل او ټيټېدل ) په دوه عواملو پورې اړه لري‪:‬‬
‫کورنۍ تقايا‬

‫‪94‬‬
 ‫د اسعارو د ورود امکانات‬

‫ب –د تادياتو د بېالنس د مازاد په وخت ‪ :‬په دې وخـت کـې اسـعارو تـه تقايـا‬
‫کمېږييخــو کلــه چــې دا کمښــت ډېــروي د مرکــزي بانــک لپــاره ډېــره مهمـه او د‬
‫وړ وييځکه په ځینو وختونو کې د دې باوجود چـې د تاديـاتو د بـېالنس‬ ‫بح‬
‫مازاد هم وي د پوهانو په وينا مطلوب حالـت نـه وي او دهغـوی دا وښـتنه وي‬
‫تر څو ددې حالت مخنيوی وکړي او که په خفيـخ حالـت ترسـره شـي د بانـک لـه‬
‫نظره د تشويل وړنه وي او حتا په تقويت کې ترې کار اخيستل کيږي‪.‬‬

‫‪ -1‬د عمل الر ‪:‬‬

‫الخ – اسعارو ته تقايا کمېږي‬

‫ب –اسعارو تـه د تقايـا کمښـت پـه دې مانـا دیي چـې د هغـوی د ارزښـت‬
‫کمښت دی‬

‫ج –په دې حالت کې بې النس مهبـت حالـت لـري پـه دې مانـا چـې د اسـعارو‬
‫ورود نسبت خروج ته ډېر وي ‪.‬‬

‫څلورمه برخه‬

‫‪95‬‬
 ‫د تنزيل او بيا تنزيل سياست‬
‫کوالی شو چې تنزيل ته بېالبېل تعريفونه وړاندې کړو ‪:‬‬

‫تنزيــل هغــه مبلــه دی چــې د پــور يــا بــرات د ژر ورکــړې پــه نســبت اخيســتل‬
‫کېږي ‪.‬هغه مبله چې د يو وجهي سوداګريز سـند لـه حجـت او دې تـه ورتـه‬
‫اســناد څخــه د ټــاکلې نېټــې وړانــدې پــه نغــده بــدل کــړي اخيســتل کې ـږي‬
‫‪.‬دبازار او وجهي قيمت تر منځ توپير په هغه صورت کې چې وجهـي قيمـت‬
‫يــې لــوړ وي ‪.‬د تنزيــل لــه سياســت څخــه موخــه عبــارت لــه هغــو تــدابيرو او‬
‫اقداماتو چې سوداګريز بانکونه د پيسو د معامالتو د ښه تنظيم پـه موخـه‬
‫د بيا تنزيل پـه نـر خ کـې الزم تغيـرات اوسـکونتواردوي ‪.‬ولـې بيـا تنزيـل د‬
‫مرکزي بانکونو له خوا د پيسو د سراسري نظم د سـاتلو او د تنزيـل پـه نـرخ‬
‫کې بيا تغيـر د دې پـه موخـه چـې د پيسـو د ډېروالـي او يـا کمـوالي موخـه‬
‫نيول کېږي‪ .‬هر ډول تنزيل ته دوه شرطونه اړين دي ‪:‬‬

‫‪ )1‬تنزيــل بايــد لــه يــو ســوداګريزې کړنـې څخــه وي ځکــه کــه دا کړنــې‬
‫سوداګريزې نه ويي نو کېدی شي چـې سـوداګر بـل سـوداګر تـه يـو‬
‫سند د ارزښت لرونکي سند په نامـه ورکـړي بـې لـه دې چـې د هغـه‬
‫پر وړاندې توکي تبادله شـي د دې ډول سـند تنزيـل پـه وخـت کـې د‬
‫بانک له خوا دا عمل په دې مانا چې پيسې بازارته داخلـې شـوېدي‬
‫بې له دې د توکو په مقدار کې تغير راشي چې دا پـه خپلـه د پيسـو‬
‫پړسوب ته لمن وهل دي‪.‬‬

‫‪96‬‬
‫‪ )2‬د تنزيل عمل بايد ډېر او د نه وي ځکه تنزيل د لنډمهالو سـرچينو‬
‫څخه تمويلېږي او لنډ مهال اعتبارات معموالً نوي ورځې وي ‪.‬‬

‫د دې سياست موخه ‪ :‬د پيسو د پراختيايي او محدود سياستونو عملي کـول د‬

‫مرکــزي بانــک لــه اړخــه څــو د پيســو حالــت تــر کنټــرول النــدې راولــي د پيســود‬
‫مســوولينو د وړانــدوينې پ ـر اســاې ‪ .‬د ا ډول سياســتونه پــه النــدې ډول عملــي‬
‫کېږي ‪:‬‬

‫تنزيل ‪:‬‬ ‫‪.I‬‬

‫الخ –سوداګريز بانکونـه د پيسـو د دود پـه موخـه دې تـه حايـرېږي چـې د‬
‫ښه نرخ د کمښت عمل تر سره کړي ‪.‬‬

‫ب –موسيسات او حقوقي اشخاچ يخپل ارزښت لرونکي اسـناد بـانکونو‬

‫ته وړي او هغه له بانکونو سره په يو ټاکلي نرخ په نغده بدلوي‪.‬‬

‫ج –دا کړنه څنګه ترسره کېږي ‪:‬‬

‫‪ ‬بانکونه په دې مکلـخ دي څـو ډېـرې پيسـې د پيسـو پـه دوران کـې‬

‫شاملې کړي‪.‬‬
‫‪ ‬سوداګريز بانکونه د تنزيل له الرې ډېرې پيسې السته راوړي ‪.‬‬
‫‪ ‬اسناد چې ددې عمل الندې اجرا شوي پـه سـوداګريزو بـانکونو کـې‬
‫د قابل حصول اسنادو په ټاکلي وخت کې او يا بيا تنزيل لپـاره پـه‬
‫بانک کې پاتې کېږي‪.‬‬

‫‪97‬‬
‫‪ ‬د کمښت په وجـه پيسـې بـازار تـه عريـه کېـږي او پـه بـازار کـې د‬
‫پيسو مقدار ډېرېږي ‪.‬‬
‫بيا تنزيل ‪:‬‬ ‫‪.II‬‬
‫‪ ‬د پيسـو پـه بــازار کـې د پيسـو د مقــدار پـه ډېـرو الــي سـره پانګونــه‬
‫ډېرېږي ‪.‬‬
‫‪ ‬د پـــانګونې ډېرښـــت توليـــد لـــوړوي يـــا ســـير يـــې صـــعودي بڼـــه‬
‫اختياروي‬
‫‪ ‬د توليد د مقدار ډېروالیيپانګوال ډېر خلک استخداموي ‪.‬‬
‫‪ ‬دا امر په خپله تقايا کوونکو ته اسمي عايد جوړوي‪.‬‬

‫په دې سياست کې مرکزي بانک په دې لټه کې وييڅو پـه دې وسـيله خپـل‬

‫پراختيــايي او محــدود سياســت تــر ســره کــړي مرکــزي بانــک ــواړي دواړه‬
‫سياستونه پراختيايي او محدودي د تنزيل څخه ګټه پورته کړيي‪.‬چـې دلتـه‬
‫دواړه تر څېړنې الندې نيسو‪:‬‬

‫الخ –د بيا تنزيل پراختيايي سياست ‪:‬د بانک سياستوال دا درک کـړي چـې‬
‫د پيسو مقدار په دوران کې ټاکل شوې موخې نشي تـر السـه کـولی او بايـد‬
‫پــه بــازار کــې د پيســو مقــدار ډېــر شــي د پيســو سياســتوال د بيــا تنزيــل د‬
‫سياســت څخــه پــه ګټــې اخســتنېد ارزښــتناکو اســناد پــه نغــدو د تبديلې ـدو‬
‫زمينه برابروييپه دې صورت کې بانک د بيا تنزيل نـر خ کمـوي پـه همـدې‬
‫ترتيس هغه بانکونه چې ارزښت لرونکي سندونه لري هغـوی هڅـوي تـر څـو‬
‫خپلې پاڼې په مرکزي بانک کې په مناسس نرخ چـې ګټـه لرونکـي وي تنزيـل‬

‫‪98‬‬
‫کــړي ‪.‬بانکونــه د ارزښــت لرونکــي اســنادو څخــه ډېــره ګټــه الســته راوړي د‬
‫پانګونې او کريډټ زمينه بانک ته برابرېږي ‪.‬‬

‫د دې سياست تر سره کول ‪:‬‬

‫‪ ‬دا سياستونه بانکونه د ارزښتناکو اسنادو له ساتلو لرې ساتي‬

‫‪ ‬سوداګريزو بانکونو ته د کريدټ او پانګونې زمينې برابرېږي‪.‬‬
‫‪ ‬سوداګريز بانکونه هڅول کېږي چې د تنزيل په عمليه کې اخالقـي ګـام‬
‫پورته کړي‬
‫‪ ‬د پيسو بازار د سياستوالو د موخو مطابک په حرکت کې وي‬
‫‪ ‬د پيسو د عريې خال تر يو حده بهبود پيدا کوي‬
‫‪ ‬اقتصاد د مستهلک لـه ګوتـو باسـي او داسـې اقتصـاد رامنځتـه کـوي‬
‫چې د مستهلک او مولد دواړو په کې ګټه وي ‪.‬‬

‫ب –د بيا تنزيل محدود سياستونه ‪ :‬د دې سياست په مرسته مرکزي بانـک‬

‫واړي د پيسو په بازار کې د ډېرو پيسو له وردود څخه مخنیـوی وکـړي د‬
‫دې موخې د ترالسه کولو لپاره مرکزي بانـک د تنزيـل نـرخ لـوړوي ي دا کـار‬
‫ددې سبس کېږي چې بانکونه خپل ارزښـت لرونکـي سـندونه لـه ځانـه سـره‬
‫وساتي تر څو پاڼې په لوړ نرخ چې کمه ګټه هغـوی ترالسـه کـوي تبـادلې تـه‬
‫کېني ‪.‬د دې سياست په وسيله مرکزي بانک کوالی شـي پـه اسـانۍ د پيسـو‬
‫بې موقع ډېرښت په بازار کې وويني ‪.‬‬

‫د دې سياست پايلې ‪:‬‬

‫‪99‬‬
‫‪ -‬د ا عمـل د ډېـرو پيسـو مخنيـوی کــوي څـو بـازار تـه داخلـې نــه‬
‫شي ‪.‬‬
‫په بازار کـې د اخيسـتو قـدرت کمـوي او يـا يـې د تېـر پـه څېـر‬ ‫‪-‬‬
‫ساتي‬
‫د کريډټ د پراخه اجرا مخه نيسي‬ ‫‪-‬‬
‫پانګونې په خپل حال پاتې کېږي يا نزولي سير نيسي‬ ‫‪-‬‬
‫په سوداګريزو بانکونو کې د تنزيل نرخ د لوړوالي هڅې کوي‬ ‫‪-‬‬
‫د پيسو د پړسوب د يد سياستونه تقويه کوي‬ ‫‪-‬‬
‫د پيسو د کورني ارزښت د لوړيدو الر تعقبوي‬ ‫‪-‬‬

‫پنځمه برخه‬

‫د ارزښت لرونکو سندونو د رهني (ګروي )سياست‬

‫د تضــمين او يــا ارزښــت لرونکــي ســندونه پــه رهن(ګــرو) ايښــودلو سياســت د‬
‫نورو سياستونو تـر څنـګ د هغـو سياسـتونو لـه ډلـې څخـه دی چـې د پيسـو د‬
‫جريان د کنټـرول پـه موخـه د پيسـو د سياسـتوالو لـه خـوا نيـول کېـږي ‪.‬دا ډول‬
‫سياست په الندې ډول عملي کېږي ‪:‬‬

‫معامالتي بانکونه د نغدو پيسو او د پيسو د امکانـاتو د السـته راوړلـو لپـاره‬

‫خپــل ارزښــت لرونکــي ســندونه لــه مرکــزي بانــک ســره پــه رهــن (ګــرو) دي ‪.‬او‬

‫‪10‬‬
‫‪0‬‬
‫مرکزي بانک د پراختيايي او محدود سياست په وسيله د خپل بانـک ميتـود د‬
‫دې حرکت پر وړاندې تنظيموي ‪.‬په هغه صورت کـې چـې مرکـزي بانـک پـه دې‬
‫پوه شي چې په بازار کې د پيسو مقدار په کمېدو دی‪ .‬بانکونـه هڅـوي تـر څـو‬
‫ارزښت لرونکي سـندونونه پـه نغـده تبـديل کـړي ‪.‬دتضـمين يـا د پـاڼو پـه رهـن‬
‫(ګرو) ايښودل او هغه الرې چې دا سياسـت جـوړوي يکلـه کلـه بانکونـه دتوکـو‬
‫او قيمتي کاليو په وسيله له مرکـزي بانـک څخـه نغـدې پيسـې السـته راوړي‪.‬د‬
‫ارزښت لرونکو سندونو د تضمين د نرخ ربعه د بيا تنزيـل پـه نظـر پـه عمـومي‬
‫ډول لوړه ټاکل کېږي ‪.‬‬

‫دويمه برخه‬

‫سامويلسن له نظره د پيسو د سياست وسايل‬

‫‪‬سامويلسن ‪‬مشـهور اقتصـاد پـوه د پيسـو د سياسـت وسـايل پـه درې برخـو‬
‫ويشلي دي ‪:‬‬

‫د ازاد بازار عمليات‬ ‫‪-1‬‬

‫د تنزيل سياست‬ ‫‪-2‬‬
‫د بانکونو د قانوني زېرمو په مقرارتو کې تغير‬ ‫‪-3‬‬

‫‪10‬‬
‫‪1‬‬
‫وکـړو د ـه عـالم د پيسـو دسياسـت د‬ ‫د پورتني وسايلو په اړه مو کافي بحـ‬
‫نورو وسايلو پـه اړه نظريـات ورکـړي ديـد هغـه پـه نظـر د پيسـو د سياسـت کـم‬
‫اهميته وسايل چې د پيسـو سياسـتوالو لـه خـوا تـر الې النـدې نيـول کيـږي پـه‬
‫الندې ډول دي ‪:‬‬

‫‪ o‬اخالقي تذکر‬
‫‪ o‬د اعتباراتو کنټرول د خپرېدو له الرې ټاکل‬
‫‪ o‬د استقرار حد ټاکل‬
‫‪ o‬د قسطي قراردادونو کنټرول‬
‫‪ o‬د رهني قراردادونو کنټرول‬

‫واړم په دې برخه کې پورتني مطالس په لنډه توګه تشريش کړم ‪:‬‬

‫اخالقــي ښــونه ‪ :‬پــه دې صــورت کــې مرکــزي بانــک چــې الزم وګڼــي د‬ ‫‪-1‬‬
‫ســـوداګريزو بـــانکونو مـــديرانو تـــه اخالقـــي تـــذکر کـــوي‪ .‬مرکـــزي بانـــک د‬
‫ســوداګريزو بــانکونو مشــران بانــک تــه را ــواړي او اخالقــي درې ورکــوي او‬
‫هغــوی ټــولنيز او اخالقــي مســووليتونو تــه متوجــه کــوي او ځینــې وخـــت د‬
‫اعتباراتو د محدودولو په موخه هغوی تهديدوي ‪.‬په ډېرو مواردو کې د هغـه‬
‫بــانکونو کړنــې چــې مرکــزي بانــک تــه د بــاور وړ نــه وي هغــه تــه د نظــارت ټــيم‬
‫ټاکي ‪.‬ډېر اقتصاد پوهان وېره لري چې دا تهديدونه نـه شـي کـوالی د احتـرام‬
‫په نظر کې نيولو يو له بل سره ګټورې سيالۍ وکړي ‪.‬‬

‫‪10‬‬
‫‪2‬‬
‫د اعتباراتو کنټرول دخپرېدو لـه الرې ‪ :‬مـو کـولی شـو چـې اعتبـارات‬ ‫‪-2‬‬
‫له دوه الرو تر کنټرول الندې راولو ‪:‬‬
‫د کميــت لــه نظــره ‪ :‬پــه دې برخــه کــې کنټــرول او څارنــه د ټــول ملــي‬ ‫‪‬‬
‫ده او د اعتبــاراتو ټــول حجــم د پيســو د سياســتوالوله‬ ‫اقتصــاد لــه نظــره مطــر‬
‫خوا مطالعـه او ارزيـابي کېـږي او د هغـې پـه وسـيله د بـانکونو د زېرمـو حجـم‬
‫ټاکل کېږي ‪.‬‬
‫د کيفيت له نظره ‪ :‬د اعتباراتو کيفي کنټرول د خپرېدو لـه نظـره ټاکـل‬ ‫‪‬‬
‫کېږي هغه ټول هېوادونه چـې د پرمختـګ ښـه الر يـې پيـدا کړېـاو هغـه پالنونـه‬
‫چې جوړ کـړي او پـه ګټـور شـکل يـې اقتصـادي څرخونـو تـه حرکـت ورکـړی د‬
‫خپرېدو په وسيله د اعتباراتو کنترول ډېر اهميت لري ‪.‬په حقيقت کـې دولتونـه‬
‫هڅه کوي تـر څـو اعتباراتوتـه پـه هغـې لـور حرکـت ورکـړي چـې دولـت لـه خـوا‬
‫مخکې ټاکل شوې موخې تر السه کـړي او دا کـار هغـه وخـت شـونی دی چـې د‬
‫ســـکتورنو لومړيتـــوب يـــا ســـيمه ييـــز او هغـــه لومړيتوبونـــه چـــې حکومـــت او‬
‫پــانګوالو ټــاکلي وي او د اعتبــاراتو ډېرښــت د هېــواد د پيســو د سياســت يــو‬
‫برخه وي ‪ .‬هغه هېوادونه لکه انګلسـتان چـې څـو محـدود لـوی بانکونـه لـري د‬
‫ماليې وزير کوالی شي د بانک مشران احضار کړي او هغـوی تـه ووايـي ‪ :‬هيلـه‬
‫منديم چې پاملرنـه وکړئحکومـت دې تـه مايـل دی چـې تاسـو ډېرپورونـه برابـر‬
‫کــــړئيددې لپــــاره چــــې صــــادراتي صــــنايع تــــه ډېــــرې اســــانتياوې برابــــرې‬
‫کړئهمدارنګه د اړتيا وړ توکو ورود ‪.‬همداسې تر اختـر وړانـدې پورونـه لـس پـه‬
‫سلو کې کم کړي ‪.‬‬

‫‪10‬‬
‫‪3‬‬
‫د پورونو حد ټاکل ‪ :‬دا وسيله په دې پـورې اړه لـري چـې مرکـزي بانـک‬ ‫‪-3‬‬
‫څومره صالحيت لري او د پيسو سياستوال څـومره خـالچ الې لـري تـر څـو د‬
‫پيســو سياســت د ښــو وســايلو پــه توګــه وکــاروي دا وســيله چــې د پــور د ټــاکلو‬
‫وســيله دهيد مرکــزي بانــک د صــالحيت لرلــو لــه کبلــه د پيســو سياســتوالوته دا‬
‫اجازه ورکوي څود پيسو د عريې مقدار او يا د اعتبار حد ټاکل او د پيسـو د‬
‫جريـــان لپـــاره د پـــور دتنظـــيم اقـــدام وکـــړي ‪ .‬هغـــه هېوادونـــوچې د بـــازار لـــه‬
‫اقتصــادي نظــام څخــه پيــروي کــوي د دې کــار اجــازه نلــري ‪.‬ولــې د نــاورين پــه‬
‫حالت کې دولت پـه ښـې طريقـې سـره مداخلـه کـوي ‪ .‬پـه دې وخـت کـې د بـازار‬
‫نظام يقانون ډېر اهميت نلـري پـه امريکـا کـې مرکـزي بانـک داحـک لـري چـې دا‬
‫حــد وټاکيييــانې هــر څــوک کــوالی شــي چــې د ونــډو د اخيســتلو لپــاره پــه کــوم‬
‫نسبت پور واخلي‪:‬د مهال پـه ډول پـه متمـادي کلونـو کـې يـو شـخص د ونـډې د‬
‫اخيستلو لپاره کولی شي چې اويا سلنه په خپل الې کـې ولـري او بـاقي کـولی‬
‫شي له بانک څخه پور واخلي ‪.‬‬
‫‪ -4‬د قســـطي قراردادنـــو کنټـــرول ‪ :‬دا وســـيله دا مويـــوع روښـــانوي چـــې پـــه‬
‫مرکــزي بانــک کــې د پيســو سياســتوال دا صــالحيت لــري چــې د اقســاطي‬
‫معامالتو حدود وټاکي د ساري په ډول د امريکـا او کوريـا پـه جنـګ کـې‬
‫د امريکا مرکزي بانک دا وټاکل که څوک يو موټر او يو کور اخلـي شـخص‬
‫بايــد يــو مقــدار نغــدې ورکــړي او کــه نــور تــوکي اخلــي بايــد خپــل لــومړی‬
‫اعتبـار تصـفيه کـړي ‪ .‬دې مقــررې د ډبليـو نـوم واخيســت چـې وروسـته پــه‬
‫نورو اروپايي او اسياييهېوادونو کې تطبيک شو‪.‬‬

‫‪10‬‬
‫‪4‬‬
‫‪ -5‬د رهنــي قــرار دادونــو کنټــرول ‪ :‬پــه دې مــورد کــې دولــت مرکــزي بانــک تــه‬
‫صالحيت ورکـوي تـر څـو د قـرار دادونـو شـرايط وټـاکي او هغـه مبلـه چـې‬
‫نغد ورکول کېږي او هغه چې پور ورکـول کېـږي اسـتهالک يـې بايـد معلـوم‬
‫شي ‪.‬دا مقـرره پـه لـومړي ځـل پـه امريکـا کـې رامنځتـه شـو او د ايکـس پـه‬
‫نامه يادېږي ‪ .‬دا مقرره داسې عملي کېدهيکه مرکـزي بانـک د نغـده مقـدار‬
‫په قرار دا د کې وخت ډېر کړي او د رهنـې معـاملې وخـت کـم کـړي د کـور‬
‫جوړونې کړنې کمېږي او که عکس يې عمل وکړي هڅول کېـږي ‪.‬مهربـاني‬
‫وکړئ په دې اړهد امريکـا اخـري نـاورين مطالعـه کـړئ چـې کـوالی شـو دا‬
‫مقرره ښه توييش کړي ؟‬

‫‪10‬‬
‫‪5‬‬
 ‫پنځم څپرکی‬

‫د پيسو د سياستونو دايره‬

‫الخ –د پيسو سياستونه د سياست د نورو برخو په څېر په خپل ځای ځـانګړي‬
‫شرايط لري چې د عملي کېدو لپاره بايد برابر شي د پاليسیو دايره هم يو لـه‬
‫هغـــو مويـــوعاتو څخـــه ده چـــې سياســـتونو تـــه د حرکـــت پـــه ورکولـــو کـــې پـــه‬
‫ځـانګړې توګـه د پيسـو سياسـت تـه ډېـره اړينـه ده چـې دا دايـره النـدې عناصــر‬
‫لري ‪:‬‬

‫‪ -1‬د پالن ستراتيژي‬

‫‪ -2‬د پاليسۍ موخه‬
‫‪ -3‬د پاليسۍ تطبيک‬
‫‪ -4‬ستونزې او ډولونه يې‬
‫‪ -5‬د حل الرې‬
‫‪ -6‬کنټرول ينظارت او ارزيابي‬

‫کوالی شو داسې په تصویر کې وښایو ‪:‬‬

‫‪10‬‬
‫‪6‬‬
‫لکه څنګه مو چې په تېره برخه کې ذکـر کـړل مـو هـيڅ وخـت نـه شـوکوالی‬
‫چې له پاليسۍ خبرې وکړو څـو چـې سـتراتيژي نـه وي ځکـه پـه ټولـو برخـو‬
‫کې يا په ټولو پاليسیو کې د سياست دايـره ډېـره مهمـه ده ‪ .‬زمـا تـل همـدا‬
‫دعوه وه که له سياسته خبـرې کووينـو بايـد پـالن سـتراتيژي ولـرو کـه نـه د‬
‫سياست خبرې کول مانا نلري ‪ .‬يـو شـمېر تصـميمونه دي چـې د مسـوولينو‬
‫له خوا نيول کېږي ‪ .‬د دې په څنګ کې کنټروليارزيـابي او مانیټورنـګ د‬
‫پاليسیو مهه برخه جوړوي د ډېرو پاليسیو ناکامي هم نه مانیټورنګ کې‬
‫دهچې نه تر سره کيږی په دې برخه کې چې ډېره مهمه نقطه ده دا تکـراروم‬
‫پاليسي بايد عناصر ولـري کـه نـه پاليسـې خپـل ماهيـت لـه السـه ورکـوي‬
‫اوپه يو سلسله تصاميمو تبديلېږي د دې عناصـرو مهمـه برخـه پروګرامونـه‬
‫او سـتراتيژي جــوړوي او پاليســي بايـد دا عناصــر ولــري او کـه دا ونــه لــري‬

‫‪10‬‬
‫‪7‬‬
‫پاليسې نه شمېرل کېږي‪.‬مخکې له دې چې له پاليسيو خبرې وکړ ولـومړی‬
‫بايد پروګرامونه په کار واچوو ‪.‬‬

‫ب – شپږ پي يا سکس پي ‪ :‬د نړۍ په ځينـو معتبـرو اسـنادو کـې د پاليسـو‬

‫دايره شپږ ګڼي چې هغه په مخفخ ډول ‪ Six Ps‬يادوي ‪:‬‬

‫‪Problems‬‬ ‫ستونزې‬
‫‪People / palces‬‬ ‫خلک او سيمې‬
‫‪process‬‬ ‫پروسه‬
‫‪Price Tag‬‬ ‫لګښت‬
‫‪paper‬‬ ‫اسناد‬
‫‪Programs / performance‬‬ ‫پروګرام او تګالر‬

‫‪10‬‬
‫‪8‬‬
‫د ا شکل مې په لومړي ځل رسـم کـړو شـايد سـتونزې ولـري خـو فکـر کـوم‬
‫چې سم دی او کوالی شو کار پرې وکړو ‪ .‬په دې شکل کې تاسو ووينئ چـې‬
‫شــپږ ميتــود څنګــه ســتونزې پيلــوي او څنګــه کــوالی شــو پروګــرام مــخ تــه‬
‫يوسواو پـه دې جريـان کـې مسـايل وڅېـړوي د پيسـو سياسـتوال بايـد دا پـه‬
‫نظر کې ونيسي‪ .‬شپږ پي کيدای شي چـې د پيسـو دسياسـتوالو لپـاره ډېـر‬
‫ګټور وي ي چې په الندې ډول يې تر څېړنې الندې نيسو ‪:‬‬

‫‪10‬‬
‫‪9‬‬
‫پـــر ســـتونزو دی ځکـــه د هـــر‬ ‫‪ -1‬ســـتونزې ‪ :‬د دې ميتـــود لـــومړی بحـ ـ‬
‫سياســت الر د ســتونزې حــل دی پ ـه دې برخــه کــې د سياســتوال مهمــه‬
‫دنده د ستونزې تشخيص دی يا ستونزو ته دستونزو دلومړيتوب حک‬
‫ورکــول دي ځکــه د ســتونزې تشــخيص د پيســود سياســتوال د پيــل‬
‫ټکی دی ‪.‬‬
‫‪ -2‬خلک او سيمه ‪ :‬سياستوال چې په دې پوه شـو چـې کومـه سـتونزه بايـد‬
‫لومړی حل شـي بيـا پرې کـړه کـوي چـې کومـه کټګـوري خلـک او کـومې‬
‫سـيمې تـر خپــل سياسـت النـدې راولــي او پـه کـوم ډول تطبيــک شـي پــه‬
‫کوم ځای او يا د کومو خلکو ترمنځ واقع ده چـې بايـد حـل شـي ځکـه‬
‫که يو سياست د يوې سيمې او خلکو لپاره ترسره کېږي ‪.‬‬
‫‪ -3‬پروسس ‪ :‬په سياسـتوالۍ کـې د پروسـې برخـه ډېـره اړينـه ده او پـه دې‬
‫اړه سياســتوال ډېــرې هڅــې کــوي او د سياســتونو د حرکــت الر پــه دې‬
‫برخه کې تر څېړنې الندې نيسي او کوم وخت یې چې ورته ټاکلیي ښـه‬
‫ي ـې څــاري کلــه چــې د سياســت پــه تطبيــک کــې ســتونزه پېښ ـېږي د ــه‬
‫ســـتونزې د وخــت لـــه کبلـــه وي چـــې لـــه مخکـــې ټاکـــل شـــوېوي‪ .‬ټـــول‬
‫سياسـتونه پــه ځــانګړې توګـه د پيســو سياســتونه ځـانګړي وختونــه پــه‬
‫نښه کوي او په هما ه وخت کې سياست تطبيقوي بې لـه دې سياسـت‬
‫نه عملي کېږي‪ .‬منفي پايلې هم لريي پـه دې برخـه کـې بايـد وختډېرپـه‬
‫پــام کــې ونيــول شي‪.‬سياســتوال بايــد د خپــل سياســت د وخــت لپــاره‬
‫اقتصادي او سياسي حاالت په نظر کې ونيسي چې د پيسـو کړنـې پـه‬

‫‪11‬‬
‫‪0‬‬
‫کې ترسره کېږي او داسـې وخـت وټـاکي چـې د وخـت لـه وښـتنې سـره‬
‫سم تطبيک شي او د وخت سره ښه مقابله وکړي ‪.‬‬
‫‪ -4‬لګښتونه ‪ :‬لګښتونه په دې برخـه کـې ډېـر مهـم دي شـايد پـه دې برخـه‬
‫کې ډېرو لګښتونو تـه اړتيـا وي او د دې سـبس شـي چـې سياسـتونه پـه‬
‫خپل ځای ښه تطبيک نه شي داسې ويل شوي چې د تمويـل سـرچينې او‬
‫لګښتونه د يو سياست په برياليتوب او ناکامۍ کې اړينه ونډه لري ‪.‬‬
‫‪ -5‬اسناد ‪ :‬له اسنادو څخه موخه ټول هغه اسناد ديي چې د سياست لپـاره‬
‫کارول شوي وي او سياست پرې والړ وييډېر مهم بلل کېـږي‪.‬لـه يـرې‬
‫باوريزو اسنادو څخه د سياسـت پـه بريـاليتوب کـې ګټـه نـه شـو پورتـه‬
‫کوالی نو ځکه په سياست کې اسناد ډېر مهم دي ‪.‬‬
‫‪ -6‬د پروګرام اجرا ‪ :‬په ټولو سياسـتونو کـې پـه ځـانګړې توګـه د پيسـو پـه‬
‫سياست کې وخت چـې سياسـت بایـد پـه کـې اجـرا شـي ډېـر مهـم ګڼـل‬
‫کېږي‪.‬د يو سياست اجرا کول پـه دې مانـا چـې د سياسـت پنځـه سـلنه‬
‫کــار مــو اجــرا کــړی دی دا پــه دې مانــا چــې د يــو ښــه سياســت پــه اړه‬
‫دپوهې نه شـتون سياسـت لـه ناکـامۍ سـره مخـامخويينو لـه دې کبلـه‬
‫سياستوال بايد الندې ټکي په نظر کې ونيسي ‪:‬‬
‫د طرحـــه شـــويو سياســـتونو د تطبيـــک لپـــاره د ښـــو او ګټـــورو‬ ‫‪-‬‬
‫ميتودونو څخه کار اخيسـتل او دسياسـت د اجـرا لپـاره د ښـه‬
‫وخت ټاکل ‪.‬‬
‫د تطبيک سيمه ټاکل‬ ‫‪-‬‬

‫‪11‬‬
‫‪1‬‬
 ‫‪ -‬د تطبيقونکي د ټاکلو برخه‬
‫د طرحه شوي سياست پر وړاندې حساسيتونه‬ ‫‪-‬‬

‫د شپږ پي ماهيت ‪ :‬شپږ پي په حقيقت کې د يو سياست ښه وسيله ده چې د يـو‬

‫سياست ټول جزيات ښه بيان کـړي دا ميتـود د تحليـل او پرمختـګ لپـاره ښـه‬
‫زمينـــه برابـــروي‪ .‬د دې ميتـــود پـــه پايلـــه کـــې د پيســـو پاليســـي او د پاليســیو‬
‫دجزياتو په اړه تويـيش ښـه ورکـول کېـږي ‪ .‬د شـپږ پـي لـه ميتـود څخـه د ټولـو‬
‫برخـــو پـــه تحليـــل لکـــه ‪ :‬د پيســـو ملـــي سياستونهيســـيمه ييـــزي حـــوزه يـــي او‬
‫نړيوالوتحلیلونـــو کـــې ګټـــه پورتـــه کـــړو همدارنګـــه د ســـکتوري او عمليـــاتي‬
‫سياســتونو پــه جوړولــو کــې د دې ميتــود څخــه کــار واخلــوي ســره لــه دې چــې د‬
‫پيســو پــه سياســت جــوړونې کــې لــه دې میتــود څخــه کــار اخيســتل کېږي ـد دې‬
‫ترڅنګ په ټولنيزو ي سياسي او اقتصادي برخو کې هم لويه ا ېزه لـري او د‬
‫دې ميتــود پــه وســيله کــولی شــو چــې د ټــولنې ځــانګړې برخــه تــر خپلــې ا ېـزې‬
‫الندې راولو‪ .‬شپږ پي کېدی شي چې له الندې ستونزو سره مخ شي‪:‬‬

‫کېدي شي چې پاليسي په سمه توګـه نـه وي فصـل بنـدي شـويڅو پـه سـمه‬ ‫‪-‬‬
‫توګه تر تحليل الندې ونيول شي ‪.‬‬
‫له هغو خلکو سره چې د پاليسیو سره اړيکه لري او په پاليسیو ا ېـزه لـري‬ ‫‪-‬‬
‫سال نه وي شوي‪.‬‬
‫شــايد هغــه اســناد چــې پــه پاليســیو کــې کــارول شــوي ګونــګ وي چــې د‬ ‫‪-‬‬
‫پاليسیو په تطبيک کې ستونزې راپيدا کوي ‪.‬‬

‫‪11‬‬
‫‪2‬‬
‫کېدی شي چې په سرچينو کې ستونزه شـتون ولـري چـې دا سـرچينې يـر‬ ‫‪-‬‬
‫واقعي او يا واقعي وي خو محدود وي ‪.‬‬

‫پـه پايلــه کــې داسـې ويــالی شــو چـې د دې ميتــود پــه وسـيله کــوالی شــو د يــوې‬
‫پاليسۍ ټولې برخې تر تحليل او ارزيابۍ الندې ونيسو ‪ .‬معلومـه خبـره ده چـې‬
‫په کوچنيو پاليسو کې تغير دلويو سياستونو له نظره کم ګواښ لري ‪.‬‬

‫اخرنۍ پوښتنه ‪:‬‬

‫ايا ټول مسايل چې په دې اثر کې مطالعه شـول د پيسـو د سياسـتونو لـه نظـره‬
‫بس ول ؟‬

‫ايا کوالی شو چې د پيسو د سياستونو په اړه نوي مسايل مطر کړو ؟‬

‫که چېرته همداسې وي نو مهرباني وکړئ وليکئ له خپلو ملګرو او هغه خلکـو‬
‫چې د پيسو لـه مسـايلو سـره سـروکار لـري شـريک کـړئ‪.‬زه بـاور لـرم چـې تاسـو‬
‫کوالی شئ دا کار وکړئ کېدی شي چې په دې اړه نوې مس له وي ‪.‬‬

‫‪11‬‬
‫‪3‬‬
 ‫اخري خبره‬
‫د يو رب په ملګرتيا د دې ليکنـې پـه اخـر کـې يـم او ددې کتـاب وروسـتيټکي‬
‫ليکم‪.‬ددرسونو په پيل کې يوويملګرو ته زېری لرم چې يو بل کتاب چـې شـايد‬
‫لــه اشــتباهاتو خــالي نــه وي ولــې کې ـدی شــي چــې يــوه الر ښــوونه وي ي بيــا هــم‬
‫واړم په خپلو پخوانيو خبرو تکيه وکړم پرېږدئ چـې پـه دې هڅـه کـې شـم چـې‬
‫خپلو شاګردانو او مينوالو ته مواد برابر کـړم شـايد دا مـواد لـه اشـتباهاتو ډک‬
‫وي ولې په هيڅ صورت بيهوده نه دي او د هغو خلکو لپاره چـې ليکـل کـوي د‬
‫هغوی لپاره هڅونه وي ولې د ليکلو جرائت نلري او يا وخت نـه پرېـږدي چـې د‬
‫نورو په ملګرتيا دا کار ترسره کړي ‪.‬‬

‫دې اثـر چـې پــه ژونـد کــې یـې راتــه ډېـرې ســتونزې راپيـدا کــړې وې ومـې ليکــه‬
‫شايد لومړی اثر وي چې رواني کشمکل کې مې وليکهي دا اثر د خپلـو تجربـو‬
‫او نورو ګټورو کتابونو څخه ولیکميپه هڅه کې شوم چـې د خپلـو تجربـو څخـه‬
‫کار واخلم هغه خلک چـې ورتـه اړتيـا لـري ورتـه ور وړانـدې یـې کـړم ‪.‬پـه دقيـک‬
‫ډول نه پوهېږم چې څومره مې موخه ترالسه کړې ولې باور لرم چې تـر خپـل وې‬
‫مــې هڅــه کړې ـده ‪ .‬هيلــه لــرم هغــه خلــک چــې ډېــره وړتيــا لــري څــو د دې اثــر د‬
‫مويوعاتو تکميل وکړي او دملي بشپړتيا لپاره يـو لـه بـل سـره ملتيـا وکـړي‪.‬‬
‫لوی رب پوهېږي چې رښتيا کوييرښتيا وايي او په رښتيا عمل کوي ‪.‬‬

‫پوهندوی سيد مسعود‬

‫‪11‬‬
‫‪4‬‬
 ‫اخيستنې‬

‫‪ -1‬پل سامو ئلسن ي اقتصاد ي تهران ي‪1350‬‬

‫‪ -2‬ډاکتر ويم کو سترې ياقتصاد و سياست های پولی يکابل ي‪1385‬‬
‫‪ -3‬سید مسعود ي بانکدراييکابلي‪1386‬‬
‫‪ -4‬سید مسعود ي پول وکريډتيکابل ي ‪1386‬‬
‫‪ -5‬راهبرد مالييتهران‬
‫‪Clark By : Hardeek,Frenail,Boeezwinkle,J,International -6‬‬
‫‪Confefrence(15th 2004,Bankok,Thailand‬‬
‫‪ -7‬لکچر نوټ پوهاند حقايقي ي کابليساليان متمادي‬
‫‪ -8‬ورکشـــــاپ پالیســـــی ( ګـــــروپ ادم ســـــمت )ي اداره امـــــور ریاســـــت‬
‫جمهورييکابل ي ‪1384‬‬
‫‪ -9‬کميسیون مستقل حقوق بشر ي مانول حقوق بشر ي کابلي‪1383‬‬
‫وزارت عدلیهيقانون بانکداري افغانستان ي کابل ي‪1383‬‬ ‫‪-10‬‬
‫وثی عارفيقاموې اقتصاد ي کابل ي‪1352‬‬ ‫‪-11‬‬
‫برایان تريس ي قانون های پوليتهران ي‪1386‬‬ ‫‪-12‬‬

‫‪11‬‬
‫‪5‬‬
11
6
11
7