OIKOΓΕΝΕΙΑ

Προλογικά
Οικογένεια είναι μία ομάδα ανθρώπων που συνδέονται με δεσμούς αίματος και ζουν κάτω από
την ίδια στέγη. Είναι μια μορφή συμβίωσης σταθερού χαρακτήρα. Εκείνο που επιβάλλει τη
μόνιμη σύνδεση και συγκατοίκηση είναι κυρίως η τεκνογονία και η ανάγκη συντήρησης και
ανατροφής των τέκνων.

Ποιες είναι οι λειτουργίες που επιτελεί η οικογένεια

 Η οικογένεια αποτελεί το πρώτο περιβάλλον, κοινωνικό σχήμα με το οποίο έρχεται σε
επαφή ο άνθρωπος. Συμβάλλει στην βιολογική διαιώνιση και αναπαραγωγή του
ανθρώπινου είδους, παρέχει ασφάλεια και προστασία στα μέλη της ενώ
καλύπτει  τις υλικές ανάγκες μέσω της  οικονομικής εξασφάλισης των μελών της,
ικανοποιούνται δηλαδή οι πρωταρχικές ανάγκες του ανθρώπου όπως η τροφή, η
παροχή στέγης, η ένδυση-υπόδηση, η εκπαίδευση. Αυτή η λειτουργία έχει ως
αποτέλεσμα τη διαμόρφωση υγιούς κλίματος διαβίωσης, την ασφάλεια και τη
σταθερότητα. Ταυτόχρονα, προσφέρει συναισθηματική κάλυψη και ασφάλεια, ψυχική
ανατροφοδότηση, καλλιέργεια  θετικών συναισθημάτων όπως αγάπη και στοργή.
 Στα πλαίσια της οικογένειας συντελείται η κατάκτηση της μητρικής γλώσσας, η
απόκτηση γνώσεων, ηθικών αξιών, η διατήρηση ηθών κι εθίμων.
Μεταλαμπαδεύονται  παραδόσεις, θρησκευτικές αξίες και διαμορφώνεται η  εθνική
ταυτότητα των νέων. Κάθε νέο μέλος της οικογένειας οδηγείται σταδιακά στην
αυτογνωσία και στη διαμόρφωση της προσωπικότητάς του. Αν λάβουμε υπόψη μας
ότι η ανάπτυξη της προσωπικότητας σημαίνει επιτυχή συνδυασμό ανάπτυξης σωματικών
δυνάμεων και ηθικοπνευματικών, νοητικών και συναισθηματικών στοιχείων, τότε η
οικογένεια είναι εκείνη που θα δώσει τα πρώτα ερεθίσματα για την ανάπτυξη αυτών των
στοιχείων.
 Η οικογένεια ως πρωταρχική μορφή κοινωνικού συνόλου,  συμβάλλει στην ομαλή
κοινωνικοποίηση των νέων μελών και στην ένταξη τους  στην κοινωνία. Ο πρώτος
φορέας κοινωνικοποίησης είναι η οικογένεια. Μέσα στους κόλπους της διαμορφώνεται η
πνευματική ανάπτυξη, η λογική και η κρίση του ανθρώπου. Η οικογένεια του μεταδίδει
επίσης την ιδεολογία της, την κοσμοθεωρία της: Μαθαίνει στον άνθρωπο κανόνες
συμπεριφοράς, αφού ενσαρκώνει κοινωνικά πρότυπα και αξίες. Μέσα στην οικογένεια
το παιδί αξιολογεί και αξιολογείται, κρίνει τις δυνάμεις του και μαθαίνει να αγωνίζεται
για την επίτευξη των στόχων του.

Τα προβλήματα της σύγχρονης οικογένειας

 Η τεχνολογική ανάπτυξη και ο καταμερισμός της εργασίας συντέλεσαν, ώστε η
οικογένεια να χάσει τον παραδοσιακό της χαρακτήρα. Διαφοροποιήθηκαν οι ρόλοι των
μελών της οικογένειας, αφού αποτελεί πλέον γεγονός η χειραφέτηση της γυναίκας, η
οικονομική ανεξαρτησία της, η εμπλοκή της στην παραγωγική διαδικασία.  Η είσοδος
της γυναίκας στην αγορά εργασίας  και το μοίρασμα των ευθυνών επέφερε σύγχυση
ρόλων και σχέσεων ανάμεσα στα μέλη και επιπτώσεις στη λειτουργία  του
οικογενειακού συστήματος. Χαρακτηριστικά στοιχεία της σημερινής οικογένειας είναι
το απρόσωπο συναισθηματικό κλίμα στο σπίτι  λόγω της απουσίας της μητέρας, η
έλλειψη τελετουργικών και ιδιαίτερων γεγονότων εντός της οικίας που να δημιουργούν
έντονες μνήμες και θετικά συναισθήματα  προσμονής, η αποξένωση από συγγενείς, το
 χαλαρό συναισθηματικό δέσιμο της οικογένειας και η έλλειψη ζεστασιάς, θαλπωρής και
φροντίδας.
 Οι αγχωτικοί ρυθμοί ζωής, οι απαιτητικές εργασίες που απορροφούν όλο τον διαθέσιμο
χρόνο των γονιών, η έλλειψη ελεύθερου χρόνου, ο ελάχιστος χρόνος που απομένει για
την οικογενειακή εστία, η έλλειψη της φυσικής παρουσίας των γονιών απ’ το σπίτι, η
ελλιπής διαπαιδαγώγηση των νέων δημιουργούν ψυχολογικά κενά και ευθύνονται για
την παραβατικότητα νέων.
 Ο καταναλωτισμός οδήγησε στην απόκτηση όλο και περισσότερων αγαθών και οι
υλικές ανάγκες υποσκέλισαν τις συναισθηματικές. Γιατί ο υλικός ευδαιμονισμός απαιτεί
περισσότερο χρόνο εργασίας που καταλήγει σε σωματική και ψυχική κόπωση και
περιορίζει την κάλυψη των συναισθηματικών αναγκών της οικογένειας. Τα οικονομικά
προβλήματα αποτελούν απόρροια του καταναλωτισμού. Η αδυναμία ανταπόκρισης στις
διαρκώς αυξανόμενες υλικές ανάγκες καταλήγει σε αναπόφευκτες συγκρούσεις.
 Η απομάκρυνση απ’ τη φύση, η ζωή στις απρόσωπες μεγαλουπόλεις, σε ψυχρές κι
απρόσωπες πολυκατοικίες οδηγούν σε μεγάλα συναισθηματικά αδιέξοδα, σε
συγκρουσιακές καταστάσεις, σε αίσθημα μοναξιάς τα οποία μεταφέρονται εντός της
οικογένειας.
   Οι οικογενειακοί δεσμοί διαβρώνονται λόγω της πολύχρονης εξάρτησης των νέων
από τους γονείς λόγω ανεργίας, λόγω σπουδών κλπ. Ταυτόχρονα αυτή η εξάρτηση, δεν
οδηγεί στην ωριμότητα και την ανεξαρτησία . Επιπλέον απομακρύνει τους νέους από την
προοπτική δημιουργία της δικής τους οικογένειας.
 Το χάσμα των γενεών προκαλεί συγκρούσεις στην οικογένεια αφού οι νέοι, με τη
συνεχή ενημέρωση και γνώση, αμφισβητούν τις παραδοσιακές δομές και την αυθεντία
των γονιών τους. Το «χάσμα των γενεών» εκφράζεται κυρίως στο ιδεολογικό επίπεδο
και αυξάνει τους κλυδωνισμούς μέσα στους κόλπους της οικογένειας.

Συνέπειες του φαινομένου της κρίσης της οικογένειας

Σε ατομικό επίπεδο:
1. Τραυματικές εμπειρίες (ασταθής πνευματική και ψυχολογική συγκρότηση).
2. Αδυναμία κοινωνικοποίησης.
3. Αδυναμία προσφοράς και δημιουργικής δράσης.
4. Αποξένωση – αντικοινωνική συμπεριφορά (ατομικισμός – αδιαφορία για τα «κοινά»).
5. Δημιουργία περιθωριακών ατόμων.
Σε κοινωνικό επίπεδο:
1. Η οικογένεια μεταβάλλεται σε νοσογόνο κύτταρο της κοινωνίας.
2. Επικρατεί κοινωνική ανισότητα. Εμφανίζονται φαινόμενα κοινωνικής παθογένειας (βία,
εγκληματικότητα, ναρκωτικά) και γενικά αποκλίνουσα συμπεριφορά.
3. Αποξένωση κοινωνικών σχέσεων – ενίσχυση ανταγωνιστικών σχέσεων, συγκρούσεις.
4. Αμφισβήτηση αξιών, κρίση θεσμών, επικράτηση ρευστότητας μέσα στην κοινωνία.
5. Υπογεννητικότητα. Τα ζευγάρια δεν μπορούν να αναλάβουν τις ευθύνες της ανατροφής ενός
παιδιού, λόγω των οικονομικών δυσκολιών της σύγχρονης κοινωνικής πραγματικότητας.

Μέτρα προστασίας της οικογένειας

 Απαραίτητος είναι ο οικογενειακός προγραμματισμός. Τα νέα ζευγάρια είναι αναγκαίο
να έχουν πλήρη επίγνωση και πληροφόρηση για τα πιθανά προβλήματα που θα
αντιμετωπίσουν κατά τη δημιουργία οικογένειας.
  Η μητέρα είναι απαραίτητο να υποστηρίζεται, προκειμένου να είναι ικανή να
ανταποκρίνεται στους πολλαπλούς ρόλους της ως εργαζόμενη, σύζυγος, μητέρα. Εκτός
από τη συμβολή του συζύγου, είναι αναγκαία και η παροχή βοήθειας από την πολιτεία
μέσω της δημιουργίας βρεφονηπιακών σταθμών και ολοήμερων σχολείων, μέσω της
χρηματικής στήριξης σε μονογονεϊκές οικογένειες και νέες μητέρες.
 Η παροχή κατάλληλης παιδείας στα μελλοντικά ζευγάρια, ώστε να αποκτήσουν αξίες και
εφόδια προκειμένου να επιτύχουν μία αρμονική συμβίωση. Τα εφόδια αυτά είναι: η
ικανότητα συμμετοχής σε ένα δημιουργικό διάλογο, ο αλληλοσεβασμός, η ανάληψη
ευθυνών, η ελεύθερη βούληση. Με τη βοήθεια της παιδείας είναι δυνατόν ν’
αντιμετωπιστούν μέσω του διαλόγου,τα φαινόμενα εκείνα που αποδυναμώνουν τους
δεσμούς των μελών της οικογένειας, όπως το καταναλωτικό πνεύμα, ο ατομικισμός, το
αντικοινωνικό πνεύμα.
 Αναγκαία είναι η επαγγελματική και οικονομική αποκατάσταση των νέων, οι οποίοι
χωρίς το άγχος της επιβίωσης, θα μπορέσουν να δημιουργήσουν ένα ευχάριστο
οικογενειακό κλίμα , απαραίτητο για την ανατροφή ευτυχισμένων παιδιών.
 Με τον εκσυγχρονισμό του οικογενειακού δικαίου θα δημιουργηθεί το κατάλληλο
νομικό πλαίσιο, το οποίο θα στηρίζει όλες τις μορφές οικογένειας και κυρίως τις πιο
ευπαθείς όπως τις μονογονεϊκές .
 Απαραίτητες προϋποθέσεις είναι η πληροφόρηση και η ενημέρωση των γονιών για
θέματα που αφορούν τη σωστή διαπαιδαγώγηση των παιδιών, η καταπολέμηση του
αυταρχισμού και η καλλιέργεια ενός κλίματος δημοκρατικής οικογενειακής ζωής.
 
Επιλογικά
Η κρίση της οικογένειας σήμερα είναι μια αλλαγή που συμβαδίζει με την κοινωνική αλλαγή. Η
οικογένεια ως θεσμός θα επιζήσει, δεν πρόκειται να κλονιστεί. Θα αλλάξει μορφή και θα
ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της σύγχρονης ζωής, όμως σίγουρα θα επιβιώσει σαν θεσμός.
Και αυτό γιατί είναι αναντικατάστατη στον τομέα της αγωγής, στη συναισθηματική κάλυψη
και την ηθική επένδυση των παιδιών. Άνθρωπος μεγαλωμένος σ’ ένα υγιές οικογενειακό
περιβάλλον, σημαίνει άνθρωπος δίχως ανασφάλειες, επιθετικότητες, συμπλέγματα και
απωθημένα. Εγγύηση για αυριανές υγιείς κοινωνίες.
 KΡΙΤΗΡΙΟ
ΚΕΙΜΕΝΟ Ι
Εισαγωγικό σημείωμα
Η Χριστίνα Νόβα – Καλτσούνη είναι πανεπιστημιακός με αντικείμενο την κοινωνιολογία της οικογένειας και
της Παιδικής – Εφηβικής Ηλικίας.
Η οικογένεια στο νέο περιβάλλον
Σήμερα ζούμε σε μία εποχή όπου οι αλλαγές είναι ραγδαίες σε όλους τους θεσμούς και σε όλα
τα επίπεδα της ζωής μας. Ο γάμος και η οικογένεια δεν εξαιρούνται από αυτές τις αλλαγές. Και
ενώ η οικογένεια άλλαζε, για να προσαρμοστεί στο νέο περιβάλλον, πολλοί ερμήνευσαν αυτή
την προσαρμογή ως καταστροφή της. Στην ουσία όμως ο γάμος και η οικογένεια απέκτησαν
άλλο περιεχόμενο και άλλη αποστολή.
Στην προβιομηχανική κοινωνία βασική αποστολή του γάμου ήταν να εξασφαλίσει τη
συνέχεια της οικογενειακής μονάδας (βιολογική αναπαραγωγή, κληρονομικά θέματα) και την
παράδοση. Οι προσωπικές σχέσεις και η ευτυχία του ζευγαριού δεν ήταν η βασική
προτεραιότητα. Μικρή σημασία είχε αν κάποιος ήταν ικανοποιημένος από τη διαπροσωπική
σχέση με το σύντροφό του. Η κατάσταση αυτή άλλαξε με την μετάβαση από την παραδοσιακή
εκτεταμένη οικογένεια στην αστική οικογένεια – πυρήνα της βιομηχανικής κοινωνίας.
Αποστολή του γάμου ήταν τώρα, πρωτίστως, η δημιουργία μιας ευτυχισμένης σχέσης. Η
κατάκτηση της ευτυχίας αποτέλεσε το θεμέλιο του γάμου και της οικογένειας. Χάρη στο νέο
τρόπο παραγωγής και την ευμάρεια που αυτός έφερε, η οικογένεια μπόρεσε να βελτιώσει τις
συνθήκες διαβίωσης και είχε το περιθώριο να ασχοληθεί με θέματα ψυχολογικής φύσης, όπως
είναι οι διαπροσωπικές σχέσεις και ειδικότερα η επικοινωνία μεταξύ των μελών της. Ο
άνθρωπος άρχισε να δίνει σημασία σε θέματα, όπως συναισθηματική κάλυψη, κατανόηση,
προσωπική εξέλιξη, αγάπη.
Επίσης σημαντικές ήταν οι αλλαγές στις σχέσεις των φύλων και στους ρόλους που αυτές
προσδιόριζαν. Ο σύζυγος ασκούσε την εξουσία στην οικογένεια και ήταν ο κύριος εκπρόσωπός
της προς τα έξω, προς το δημόσιο χώρο, καθώς και ο βασικός τροφοδότης της, ενώ η γυναίκα
περιοριζόταν σε έναν ρόλο συμπληρωματικό αναλαμβάνοντας τη φροντίδα της οικογένειας, με
αποτέλεσμα οι συγκρούσεις αναφορικά με τα καθήκοντα του καθενός να ελαχιστοποιούνται.
Ένα άλλο στοιχείο που πρέπει να λάβει κανείς υπόψη του είναι ότι στις παραδοσιακές
κοινωνίες το άτομο είχε πολύ λίγα περιθώρια ατομικιστικών συμπεριφορών στην οικογένεια.
Τα παιδιά έπρεπε να αποδεχθούν τους ρόλους που τους ανέθεταν οι μεγάλοι και να
ανταποκριθούν στις απαιτήσεις αυτών των ρόλων. Η ελευθερία έκφρασης και επιλογής, η
προσωπική εξέλιξη κι ευτυχία έπρεπε παλαιότερα να θυσιαστούν στο βωμό της συνοχής και
της συνέχειας της οικογένειας. Το θέλω και το πρέπει ήταν ταυτισμένα. Αντίθετα στην αστική
οικογένεια η προσωπική ελευθερία, η ευελιξία, η αυτονομία, η αυτοδιάθεση και η
αμφισβήτηση κάθε αυθεντίας και όχι η άκριτη υποταγή σε αυτήν είναι το πλαίσιο μέσα στο
οποίο λειτουργεί το παιδί και ο άνθρωπος γενικότερα. […]
Η οικογένεια βρίσκεται στο κατώφλι μιας νέας εποχής. Τι θα είναι όμως αυτή η νέα
εποχή; Η οικογένεια με τη μορφή που τη γνωρίσαμε στο παρελθόν κατέρρευσε. Αυτό που θα
πάρει τη σκυτάλη από την οικογένεια θα είναι πάλι η οικογένεια, αλλά με διαφορετική μορφή.
Θα είναι μία σύμπραξη μεταξύ ατόμων, όπως άλλωστε ήταν πάντα. Και θα θριαμβεύσει σε
μεγάλο βαθμό, επειδή αντιπροσωπεύει ένα είδος καταφυγίου στο ψυχρό και απρόσωπο
περιβάλλον της πλούσιας αλλά αβέβαιης και απογυμνωμένης από τις παραδόσεις της κοινωνίας
μας, της στιγματισμένης από κάθε είδους κινδύνους. Η αγάπη θα γίνει πιο σημαντική από ποτέ
αλλά εξίσου ανέφικτη. Χριστίνα Νόβα –Καλτσούνη, Οικογένεια και οικογενειακές σχέσεις
ΚΕΙΜΕΝΟ ΙΙ
Σχέσεις γονέων-εφήβων
Μελετώντας κανείς τις σχέσεις των εφήβων και των γονέων μέσα από το πρίσμα της
επικράτησης ενός γενικότερου πνεύματος ελευθερίας αντιλαμβάνεται ότι ο διάλογος αποτελεί
ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά της ομαλής λειτουργίας της οικογένειας. Όταν οι γονείς
συζητούν με τους εφήβους για όλα σχεδόν τα θέματα που τους απασχολούν και όταν οι τυχόν
διαφοροποιήσεις ή και εντάσεις στις σχέσεις μεταξύ των μελών της οικογένειας επιλύονται με
τον εποικοδομητικό διάλογο, τότε οι έφηβοι δομούν με μεγαλύτερη ευκολία και με
αυτοπεποίθηση την ταυτότητά τους.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η διερεύνηση του ρόλου της μητέρας στην ανάπτυξη της
προσωπικότητας του παιδιού. Η μητέρα αποτελεί για το παιδί, ιδίως στην εφηβική του ηλικία,
το κύριο πρόσωπο αναφοράς, τη δεσπόζουσα1μορφή με την οποία ο έφηβος αναπτύσσει
έντονη αμφίδρομη2 σχέση, σχέση αλληλεπίδρασης και αλληλοσυμπλήρωσης. Η σχέση του
παιδιού με τη μητέρα είναι περισσότερο συνδεδεμένη με τη φυσική και ψυχική υγεία του
παιδιού για λόγους μερικώς βιολογικούς, αλλά κυρίως κοινωνικούς, καθώς η μητέρα είναι
βασικός φορέας κοινωνικοποίησης.
Αντίθετα, ο ρόλος του πατέρα είναι κοινωνικά περιορισμένος. Ασφαλώς, η διαφορετική, και
συνήθως μικρότερη χρονικά, εμπλοκή του πατέρα με το παιδί δεν σημαίνει ότι ο ρόλος του
είναι λιγότερο σημαντικός. Ο πατέρας κατέχει σημαντική θέση στην εξελικτική πορεία του
παιδιού. Η συνεισφορά του είναι πολύτιμη για τη διαμόρφωση της προσωπικότητας και της
κοινωνικοποίησης του παιδιού. Επιπλέον, ο ρόλος του πατέρα αναδεικνύεται ιδιαίτερα
καθοριστικός κατά την περίοδο της εφηβείας, τόσο για την έφηβη κόρη, στο υποσυνείδητο της
οποίας καταγράφεται ως πρότυπο που θα καθορίσει τις μελλοντικές επιλογές ως προς τον
σύντροφό της, όσο και για τον γιο, ως ανδρικό πρότυπο προς μίμηση.
Φυσικά, όταν και οι δυο γονείς είναι παρόντες, διαθέτουν σχεδόν ίσο χρόνο να συζητήσουν,
να ελέγξουν και να εκθέσουν τις απόψεις τους σε θέματα κυρίως επαγγελματικού
προσανατολισμού. Ωστόσο, οι μητέρες είναι πιο πρόθυμες να επεκταθούν και να συζητήσουν
με τους εφήβους και πιο προσωπικά τους θέματα, όπως η επιλογή φίλων ή η διασκέδασή τους.
Οι έφηβοι, όμως, φαίνεται να δηλώνουν πως η άποψη του πατέρα είναι πιο καθοριστική σε
άλλους τομείς, όπως οι θρησκευτικές και πολιτικές πεποιθήσεις. Οι περισσότερες
διαφοροποιήσεις αφορούν στην παρατήρηση μιας αυξημένης αυστηρότητας κυρίως του πατέρα
προς τις κόρες στον τομέα της διασκέδασης και της επιλογής φίλων.
Βέβαια στις μέρες μας, o θεσμός της οικογένειας με τη μορφή που τον γνωρίζαμε στο
παρελθόν έχει διαφοροποιηθεί. Δυστυχώς, ο χρόνος ενασχόλησης των γονέων με τους εφήβους
είναι σαφέστατα μειωμένος σε σχέση με το παρελθόν και συνεχίζει να μειώνεται διαρκώς,
λόγω του φόρτου εργασίας των γονέων και του πλήθους των λοιπών ενασχολήσεων. Αλλά και
οι ίδιοι οι έφηβοι με τη σειρά τους, εκτός από το εξαντλητικό σχολικό ωράριο, είναι
υποχρεωμένοι να ανταποκριθούν και σε ένα πλήθος ρόλων και ασχολιών, γεγονός που
ελαττώνει τον ελεύθερο χρόνο για ενδοοικογενειακές διαπροσωπικές σχέσεις.
Το επίπεδο και η ποιότητα της επικοινωνίας μεταξύ των γονέων επηρεάζουν άμεσα τη
συναισθηματική και κοινωνική έκφραση των εφήβων. Η εκτίμηση και ο σεβασμός μεταξύ των
γονέων έχουν σημαντικό αντίκτυπο και στον τρόπο έκφρασης της εκτίμησης και του σεβασμού
των εφήβων, τόσο προς τους γονείς τους, όσο και προς τους άλλους συγγενείς και το ευρύτερο
κοινωνικό περιβάλλον. Ειδικότερα, έχει παρατηρηθεί ότι η θετική συμπεριφορά του πατέρα
προς τη μητέρα προσφέρει ιδιαίτερη ικανοποίηση στους εφήβους. Επομένως, αναδεικνύεται
ιδιαίτερα σημαντικός ο ρόλος των γονέων στη δόμηση μιας υγιούς και δημιουργικής σχέσης με
τον επαναστατημένο και σαστισμένο έφηβο των ημερών μας.
1δεσπόζουσα: κυρίαρχη 2 αμφίδρομη: αμφίπλευρη, από δύο πλευρές
ΚΕΙΜΕΝΟ ΙΙΙ
Μαρούλα Κλιάφα, Η ιστορία ενός νεαρού gamer (παίκτη)
Η Μαρούλα Κλιάφα είναι συγγραφέας μυθιστορημάτων για εφήβους και, παράλληλα, ασχολείται με τη μελέτη
της τοπικής ιστορίας, της συλλογής λαϊκών παραμυθιών, παραδοσιακών παιχνιδιών και παλαιών φωτογρα-
φιών. Το κείμενο που ακολουθεί είναι απόσπασμα από το μυθιστόρημά της Η ιστορία ενός gamer (2018).
Η αλήθεια είναι πως οι περισσότεροι συμμαθητές μου με είχανε του κλώτσου και του
μπάτσου. Για αυτούς ήμουνα το παιδί – φάντασμα […].
Συνεσταλμένος όπως ήμουνα, άφησα την ιστορία αυτή να σέρνεται χωρίς να πω τίποτα
στους δικούς μου. Άλλωστε ο πατέρας μου, ανώτατο στέλεχος σε μια πολυεθνική εταιρεία,
πνίγεται πάντα στη δουλειά. Καμιά φορά η μαμά – είναι μεταφράστρια και εργάζεται στο σπίτι
– διαμαρτύρεται.
«Αλέξανδρε, έχεις παλαβά ωράρια. Θα πάθεις υπερκόπωση».
Αφοπλιστική η απάντηση του μπαμπά: «Αν νομίζεις, αγαπητή μου, πως τα χρήματα
πέφτουν από τον ουρανό, είσαι γελασμένη. Βαθύς αναστεναγμός της μαμάς. Ακολουθεί
δυσοίωνη σιωπή. Τα σύννεφα πυκνώνουν. Όπου να ‘ναι θα ξεσπάσει καταιγίδα. Βρίσκω την
ευκαιρία και το σκάω. Από μακριά ακούω τις φωνές τους. Καβγαδίζουν. Κάθομαι στο πιάνο
και αρχίζω να παίζω ένα πρελούντιο (μουσικό κομμάτι) του Σοπέν. Απόλυτος συνδυασμός
ρομαντισμού και ρεαλισμού.
Αν κάποιος μου ζητούσε να σκιαγραφήσω τους γονείς μου, δεν θα είχα και πολλά
πράγματα να πω. Εντάξει, ο πατέρας μου είναι εργασιομανής και τελειομανής μέχρις αηδίας. Ο
ιδανικός τύπος γιάπη1. Η μαμά, σε αντίθεση με τον μπαμπά που είναι λιγομίλητος, είναι τύπος
αλέγρος2. Πιάνει φιλίες εύκολα, θυμώνει και ξεθυμώνει στη στιγμή και στη δουλειά της είναι
καλή και συνεπέστατη.
Η αλήθεια είναι πως τον μπαμπά τον βλέπουμε ελάχιστα. Ακόμη και τις Κυριακές, που
θα μπορούσαμε να αποδράσουμε οικογενειακώς, κάτι απρόοπτο θα του συμβεί. Πότε ένας
καλός πελάτης, που περαστικός από την Αθήνα επιθυμεί να τον συναντήσει, πότε το μεγάλο
αφεντικό τον έχει καλέσει στο εξοχικό του για γεύμα εργασίας, πότε ένα απρόσμενο ταξίδι στο
εξωτερικό ή την επαρχία. Συχνά ο μπαμπάς μου δίνει την εντύπωση πως δεν έχει την ευθύνη
μόνο της εταιρείας στην οποία εργάζεται αλλά και την ευθύνη όλου του κόσμου. Μου θυμίζει
τον Άτλαντα που κρατάει στις πλάτες του την υδρόγειο σφαίρα. Ένα παραπάτημα του μπαμπά
μου και ο κόσμος θα πάει στο φούντο, η γη ολάκερη θα διαλυθεί.
Θυμάμαι πως, όταν ακόμα ήμουνα μικρός, τον θερμοπαρακαλούσα να παίξει
ποδόσφαιρο μαζί μου. Δεν είχε ποτέ ελεύθερο χρόνο. Άσε που το έβρισκε και χαζό να κλωτσάς
μια μπάλα.
«Θα σου συνιστούσα να ασχοληθείς με πιο πνευματικά πράγματα» μου έλεγε.
«Με τι πράγματα;» ρωτούσα.
«Να, λύσε αυτό το σταυρόλεξο».
Είχε την απαίτηση ένα παιδάκι οκτώ χρονών να λύνει σταυρόλεξα. Και το υπάκουο
παιδάκι τα έλυνε. Ή τουλάχιστον προσπαθούσε.
Βέβαια, για να μην τον αδικώ, δεν τσιγκουνευόταν καθόλου στις παροχές. Μου αγόραζε
ωραία ρούχα, ντουζίνες από παιδικά βιβλία και ένα σωρό παιχνίδια. Όχι κύβους και λέγκο.
Αυτά ήταν για τα σαχλόπαιδα. Εγώ για τον πατέρα μου ήμουνα χαρισματικό παιδί. Πριν ακόμα
πάω στο νηπιαγωγείο διάβαζα φόρα τα πάντα. Ό,τι έπεφτε στα χέρια μου. Από κόμικς ως
εφημερίδες. Μόλις τελείωσα το νηπιαγωγείο για επιβράβευση, ο πατέρας μου μου χάρισε έναν
φορητό υπολογιστή. Ήμουνα το μοναδικό παιδί στην πρώτη δημοτικού που είχα λάπτοπ και
κινητό τηλέφωνο. Στα 10 μου χρόνια διάβαζα άρθρα από το ίντερνετ.
Καμιά φορά σκέφτομαι μήπως τα δώρα αυτά, μαζί με τις καλές επιδόσεις μου στα μαθήματα
και τον κλειστό μου χαρακτήρα, με έκαναν αντιπαθητικό στους συμμαθητές μου. […]
1γιάπη=επαγγελματίας που επιδιώκει την επαγγελματική καταξίωση και οικονομική επιτυχία 2αλέγρος=κεφάτος
ΘΕΜΑ 1ο
Α. Να αποδώσετε περιληπτικά σε ένα κείμενο 60-70 λέξεων τις αλλαγές που έχουν επέλθει,
σύμφωνα με το ΚΕΙΜΕΝΟ Ι στο θεσμό της οικογένειας. Μον. 15

ΘΕΜΑ 2ο
Β1. Ι Με βάση το περιεχόμενο του ΚΕΙΜΕΝΟΥ Ι να αντιστοιχίσετε τα στοιχεία της Στήλης
Α με τα στοιχεία της Στήλης Β.
Στήλη Α Στήλη Β
Α. Παραδοσιακή οικογένεια 1. Αλλαγές στις σχέσεις των φύλων και τους
Β. Αστική οικογένεια οικογενειακούς ρόλους.
2. Το «θέλω» ταυτίζεται με το «πρέπει».
3. Η οικογένεια ως αυτοσκοπός στόχος η
οικογενειακή συνέχεια.
4. Η οικογένεια ως μέσον για την ευτυχία των
μελών.
5. Η ατομική ελευθερία υπερέχει των
συμβατικών οικογενειακών κανόνων.
6. Διακριτοί ρόλοι για τον άνδρα και τη
γυναίκα.
Μον. 5
Β1. ΙΙ Βασιζόμενοι στο ΚΕΙΜΕΝΟ ΙΙ να χαρακτηρίσετε τις προτάσεις που ακολουθούν
γράφοντας δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε πρόταση, τη λέξη Σωστό, αν η πρόταση
συμφωνεί με το νόημα του κειμένου , ή τη λέξη Λάθος, αν δεν συμφωνεί.

1. Ο διάλογος δεν αποτελεί ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά της ομαλής λειτουργίας της
οικογένειας.
2. Ο ρόλος της μητέρας δεν είναι κυρίαρχος στην ανάπτυξη της προσωπικότητας του εφήβου.
3. Ο θεσμός της οικογένειας με τη μορφή που τον γνωρίζαμε στο παρελθόν έχει
διαφοροποιηθεί.
4. Συγκριτικά με το παρελθόν ο χρόνος που αφιερώνουν οι σημερινοί γονείς στα παιδιά τους
δεν έχει μειωθεί.
5. Η εκτίμηση και ο σεβασμός μεταξύ των γονέων επηρεάζει καθοριστικά και τον σεβασμό που
εκδηλώνουν οι έφηβοι προς τους γονείς. Μον. 5

Β1. ΙΙΙ
Τι ακριβώς υποστηρίζει η συγγραφέας στο ΚΕΙΜΕΝΟ Ι; Να σημειώσετε τη σωστή απάντηση
(2 μονάδες) και να την αιτιολογήσετε (3 μονάδες).
α. Ο οικογενειακός θεσμός οδεύει στο αναπόφευκτο ιστορικό του τέλος, εξαιτίας των ραγδαίων
αλλαγών σε όλα τα επίπεδα της ζωής μας.
β. Η οικογένεια θα επιβιώσει στο μέλλον με τη σημερινή της μορφή, επειδή αποτελεί ένα
καταφύγιο για την άνθρωπο.
γ. Ο οικογενειακός θεσμός θα επιβιώσει, αλλά με διαφορετική μορφή. Μον. 5
Β2. Να διακρίνετε τρεις εκφραστικές αλλαγές μεταξύ του αποσπάσματος του ΚΕΙΜΕΝΟ Ι
(Στήλη Α) και της διασκευής του (Στήλη Β). Τι αλλάζει ως προς το ύφος και το επικοινωνιακό
αποτέλεσμα; Ποιο από τα δύο αποσπάσματα είναι καταλληλότερο σε ένα κείμενο
επιστημονικό και γιατί;

Στήλη Α - Απόσπασμα κειμένου Ι Στήλη Β - Διασκευή

 Η ελευθερία έκφρασης και επιλογής, η Παλαιότερα έπρεπε να θυσιάσουμε
προσωπική εξέλιξη και ευτυχία έπρεπε την προσωπική ελευθερία και ευτυχία
παλαιότερα να θυσιαστούν στον βωμό μας, για να διατηρήσουμε την
της συνοχής και της συνέχειας της οικογένειά μας ενωμένη.
οικογένειας.
Μον. 15
Β3. Να επισημάνετε τρεις λέξεις του ΚΕΙΜΕΝΟΥ ΙΙ που χρησιμοποιούνται μεταφορικά/
συνυποδηλωτικά και να αιτιολογήσετε τη χρήση τους. Μον. 10

ΘΕΜΑ 3ο
Να διατυπώσετε τις σκέψεις σας για τις προσδοκίες και τη γενικότερη στάση του πατέρα
απέναντι στον έφηβο γιο του (ΚΕΙΜΕΝΟ ΙΙΙ). Αν είσαστε στη θέση του συγκεκριμένου ήρωα,
που αντιμετώπιζε δυσκολίες στη σχολική και κοινωνική του ζωή, ποια στάση θα αναμένατε
από τους γονείς σας; (100-200 λέξεις) Μον. 15

ΘΕΜΑ 4ο
Συμμετέχετε σε μια εκδήλωση του συλλόγου γονέων του σχολείου σας με θέμα «Οικογένεια».
Στο πλαίσιο της εκδήλωσης αυτής, αναλαμβάνετε να παρουσιάσετε μία εισήγηση (300-400
λέξεις) στην οποία θα εκφράσετε τις απόψεις σας για τη σημασία του οικογενειακού
περιβάλλοντος στη ζωή του ανθρώπου και θα προτείνετε τρόπους με τους οποίους μπορεί να
ενισχυθεί ο θεσμός της οικογένειας.
Μον. 30

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
ΘΕΜΑ 1ο
Α.
Σύμφωνα με τη συγγραφέα, στην προβιομηχανική κοινωνία ο γάμος στόχευε στη συνέχεια της
οικογένειας και της παράδοσης, ενώ στην αστική οικογένεια προτάσσεται η συναισθηματική
κάλυψη και η ευτυχία των μελών της. Επιπλέον, στην παραδοσιακή οικογένεια οι ρόλοι των
φύλων ήταν διακριτοί, οι συγκρούσεις ελάχιστες και οι επιθυμίες των νεότερων μελών έπρεπε
να ταυτίζονται με τα «πρέπει» των μεγάλων. Αντίθετα, στην αστική οικογένεια επικρατούν η
ελευθερία και ο σεβασμός των επιθυμιών κάθε μέλους.

ΘΕΜΑ 2ο
Β1. Ι Α: 2,3,6 Β: 1,4,5
Β1. ΙΙ
1. Λάθος (1η παραγρ.)
2. Λάθος (2η παραγρ.)
3. Σωστό (5η παραγρ.)
4. Λάθος (5η παραγρ.)
5. Σωστό (6η παραγρ.)
Β1. ΙΙΙ
Η σωστή επιλογή είναι η γ. Η Χριστίνα Νόβα – Καλτσούνη υποστηρίζει ότι ο οικογενειακός
θεσμός δεν οδεύει στο ιστορικό του τέλος, αλλά θα επιβιώσει, γιατί αποτελεί ένα καταφύγιο
για τον άνθρωπο. Θα λάβει, ωστόσο, διαφορετική μορφή, ακολουθώντας τα δεδομένα και τις
ανάγκες της νέας εποχής. «Αυτό που θα πάρει τη σκυτάλη από την οικογένεια θα είναι πάλι η
οικογένεια, αλλά με διαφορετική μορφή».

Β2.
 Αλλαγή στο πρόσωπο το γ΄ ενικό (έπρεπε) αντικαθίσταται από α΄ πληθυντικό
(θυσιάσουμε).
 Αλλαγή στη σύνταξη η παθητική (θυσιαστούν) γίνεται ενεργητική(θυσιάσουμε).
 Αλλαγή στο λεξιλόγιο το επίσημο/επιστημονικό (βωμό της συνοχής) γίνεται απλό και
καθημερινό (για να διατηρήσουμε την οικογένειά μας ενωμένη).
Πιο κατάλληλο για επιστημονικό κείμενο είναι το Απόσπασμα 1, γιατί χρησιμοποιείται τρίτο
ρηματικό πρόσωπο (αντικειμενικότητα) , το λεξιλόγιο είναι πιο επίσημο και η σύνταξη είναι
πιο σύνθετη, όπως ταιριάζει σε ένα επιστημονικό κείμενο.

Β3.
- «ομαλής λειτουργίας» → ομαλή: (κυρ.) επίπεδη, ίσια
- «εποικοδομητικός διάλογος» → < εποικοδόμηση: (κυρ.) η περαιτέρω οικοδόμηση -πάνω σε
υπάρχουσα βάση- < εποικοδόμημα = τμήμα κτηρίου πάνω από τα θεμέλια
- «φορέας κοινωνικοποίησης» → < φέρω = μεταφέρω
Η μεταφορική χρήση του λόγου προσδίδει αμεσότητα, ζωντάνια και παραστατικότητα στο
κείμενο και προσεγγίζει συναισθηματικά το δέκτη.

ΘΕΜΑ 3ο
Ο πατέρας αντιμετωπίζει το γιο του ως χαρισματικό παιδί και έχει μεγάλες προσδοκίες από
αυτόν, ενώ την ίδια στιγμή απουσιάζει από τη ζωή του. Το γεγονός αυτό φαίνεται να
λειτουργεί αρχικά ως κίνητρο που ενθαρρύνει το ενδιαφέρον και τις επιδόσεις του παιδιού. Τον
αφήνει ωστόσο εκτεθειμένο όταν αδυνατεί να ανταπεξέλθει στις υπερβολικές για την ηλικία
του απαιτήσεις, και τον εμποδίζει να εξομολογηθεί στον πατέρα του τα προβλήματα που τον
απασχολούν, γιατί ίσως διαψευστεί η εικόνα που θέλει να έχει ο πατέρας για εκείνον.
Επιπλέον, οι υψηλές προσδοκίες λειτουργούν αρνητικά στις κοινωνικές του σχέσεις, εφόσον
διαμορφώνει ενδιαφέροντα και συμπεριφορές που δεν εναρμονίζονται με την ηλικία του, ή τον
καθιστούν αντικείμενο φθόνου από τους συνομηλίκους του.
Προσωπικά, στη θέση του νεαρού θα περίμενα από του γονείς περισσότερη διάθεση
κατανόησης και στήριξης στις δυσκολίες που θα αντιμετώπιζα. Θα ήθελα, δηλαδή, να μπορώ
να μιλήσω για τα προβλήματά μου, χωρίς να βλέπω στα μάτια τους την αίσθηση ότι τους
απογοητεύω, αλλά την ενθάρρυνση και την αγάπη. Αν και κανείς νέος δεν θα αρνούνταν τις
υψηλές παροχές, νομίζω ότι θα προτιμούσα την ειλικρινή συζήτηση, τη συναισθηματική
στήριξη και το διάλογο με τους γονείς μου.