NEOEΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ

Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΘΕΩΡΙΑ
ΜΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

1
 ΘΕΜΑ 1ο
ΤΟ ΠΕΡΙΛΗΠΤΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ
Για τη «συνοπτική νοηματική απόδοση» (θέμα 1ο ) επισημαίνονται τα εξής:
α. Ζητείται από τους/τις μαθητές/-ήτριες να αποδώσουν περιληπτικά μέρος του κειμένου ή να
παρουσιάσουν συνοπτικά συγκεκριμένες απόψεις του/της συγγραφέα.
β. Τα ερωτήματα που τίθενται στο πρώτο θέμα καλούν τους μαθητές και τις μαθήτριες να
εντοπίσουν τις σχετικές πληροφορίες στο κείμενο να τις παρουσιάσουν συνοπτικά.
Ενδεικτικές εκφωνήσεις:
1. Να παρουσιάσετε συνοπτικά, σε 60 - 80 λέξεις, το περιεχόμενο των τριών πρώτων
παραγράφων του κειμένου.
2. Να παρουσιάσετε συνοπτικά τις απόψεις του συγγραφέα του δεύτερου κειμένου σχετικά
π.χ. με την ευθύνη της Πολιτείας για την έξαρση του φαινομένου της βίας. (60-80 λέξεις)
3. Να παρουσιάσετε συνοπτικά, σε 50-60 λέξεις, π.χ. τις αντιλήψεις και πρακτικές που
είναι αναγκαίο να ληφθούν υπόψη για την οικονομική ανάπτυξη προς όφελος ολόκληρης
της ανθρωπότητας, σύμφωνα με τη συγγραφέα του κειμένου.

Για την περίπτωση 1 (Να παρουσιάσετε συνοπτικά, σε 60 - 80 λέξεις, το περιεχόμενο των

τριών πρώτων παραγράφων του κειμένου.) πρέπει να ληφθούν υπόψη τα εξής:

Περίληψη ενός κειμένου λέγεται η ανεύρεση των κύριων σημείων - ιδεών του και η
διατύπωσή τους κατά τέτοιον τρόπο που να αποτελούν ενιαίο και οργανωμένο σύνολο.
Περιεχόμενο: Βασικό στοιχείο της περίληψης είναι ότι περιέχει τα κύρια στοιχεία και τις ιδέες
του κειμένου μόνο και δεν είναι σχολιασμός. Δεν επιδιώκουμε δηλαδή να εξηγήσουμε και να
αναλύσουμε ή να κρίνουμε τα γραφόμενα του συγγραφέα.
Έκταση: Ορίζεται από την εκφώνηση η ποσότητα της περίληψης σε λέξεις: 60-70.
Παραγραφοποίηση: H περίληψη γράφεται ως μια ενιαία παράγραφος.

Τα Βήματα της Περίληψης

Βήμα 1°
Διαβάζουμε το κείμενο προσεκτικά.
Βήμα 2°
Εργαζόμαστε κατά παράγραφο και σημειώνουμε τα κύρια σημεία.
Βήμα 3°
Στη συνέχεια συνοψίζουμε το κείμενο με δικά μας λόγια. Η περίληψη ξεκινά με τη σαφέστατη
δήλωση του νοηματικού κέντρου στη θεματική πρόταση (η προβληματική του κειμένου
επικεντρώνεται+ κεντρική ιδέα του κειμένου) ή κατευθείαν.
Βήμα 4°
Ακολουθεί η σύγκριση της περίληψης με το αρχικό κείμενο και η επιβεβαίωση ότι δεν έχει
αφαιρεθεί καμία κεντρική ή σημαντική ιδέα.

Γενικές Οδηγίες
1. Κατά την αναπαραγωγή του αρχικού κείμενου δίνουμε ιδιαίτερη βαρύτητα στο νόημα και
όχι στο ύφος του συγγραφέα το οποίο δεν είναι ανάγκη να μιμηθούμε. Αν π.χ. το κείμενο είναι
σατυρικό δε θα γράψουμε περίληψη με σατυρικό ύφος.
2
2. Αποφεύγουμε να σχολιάσουμε θετικά ή αρνητικά τους ισχυρισμούς, τις απόψεις και τα επι-
χειρήματα του συγγραφέα.
3. Αποφεύγουμε τόσο την υπερβολική γενίκευση όσο και την υπερβολική αφαίρεση. Δεν περι-
λαμβάνουμε στην περίληψή μας πληροφορίες που δε σχετίζονται άμεσα με το κύριο θέμα, ούτε
λεπτομέρειες, παραδείγματα, συγκρίσεις, αναλογίες και διευκρινίσεις που δεν είναι σημαντικές.
4. Αποφεύγουμε όσο είναι δυνατόν τη χρήση λέξεων ή φράσεων του κειμένου. Αν χρειαστεί να
κάνουμε κάτι τέτοιο τις τοποθετούμε σε εισαγωγικά.
5. Αποφεύγουμε την ανάπτυξη ενός μέρους του κειμένου σε βάρος των υπόλοιπων σημείων
του κειμένου.
6. Χρησιμοποιούμε πάντα το γ΄ενικό ή πληθυντικό πρόσωπο.

Για τις περιπτώσεις 2 και 3 διαβάζουμε καλά την εκφώνηση και προσέχουμε να
αναφέρουμε όλα τα στοιχεία που μας ζητούνται (π.χ. Να παρουσιάσετε συνοπτικά, σε 50-60
λέξεις, π.χ. τις αντιλήψεις και πρακτικές που είναι αναγκαίο να ληφθούν υπόψη για την
οικονομική ανάπτυξη προς όφελος ολόκληρης της ανθρωπότητας, σύμφωνα με τη συγγραφέα
του κειμένου.

3
Πρέπει να αναφέρουμε όλες τις αντιλήψεις και πρακτικές που είναι αναγκαίο……
ΘΕΜΑ 2ο
Η θεωρία που ακολουθεί αφορά στο θέμα 2 ο το οποίο περιλαμβάνει ερωτήματα (Β1, Β2, Β3)
και σχετίζονται με τα μη λογοτεχνικά κείμενα (ΚΕΙΜΕΝΟ Ι, ΚΕΙΜΕΝΟ ΙΙ).

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Το θέμα 3ο αφορά στο λογοτεχνικό κείμενο (ΚΕΙΜΕΝΟ ΙΙΙ)

Το θέμα 4ο αφορά στην παραγωγή λόγου (η γνωστή έκθεση).

ΔΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ

Θεματική περίοδος
Η θεματική περίοδος αποτελεί για το συγγραφέα οδηγό για την ανάπτυξη της ιδέας και
καθορίζει το υλικό που θα περιλάβει στο γραπτό του. Βοηθά την παρακολούθηση του γραπτού
προϊδεάζοντας τον αναγνώστη.

Λεπτομέρειες
Οι λεπτομέρειες (σχόλια, νοήματα, πληροφορίες) αναπτύσσουν, επεξηγούν και διασαφηνίζουν
το θέμα, όπως αυτό αναφέρεται στην κατευθυντήρια ιδέα της θεματικής περιόδου.

Κατακλείδα
Η κατακλείδα περιλαμβάνει μια συγκεφαλαίωση του περιεχομένου της παραγράφου, ένα συ-
μπέρασμα που προκύπτει αβίαστα από όσα αναπτύχθηκαν σ' αυτή.
 ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΩΝ ΠΑΡΑΓΡΑΦΩΝ

1. Παράγραφος με παραδείγματα

Ο συγγραφέας καταφεύγει σ' αυτό τον τύπο παραγράφου γιατί θέλει να τεκμηριώσει μια θέση,
παραθέτοντας ως αποδεικτικά στοιχεία παραδείγματα. Η παράγραφος διαρθρώνεται ως εξής:

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ Διατύπωση του θέματος - της θέσης

ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ Παράθεση παραδειγμάτων ή
παραδείγματος αντλημένων από την
ιστορία, την εμπειρία, την
καθημερινότητα ή την φαντασία
ΚΑΤΑΚΛΕΙΔΑ Συγκεφαλαίωση - συμπέρασμα

Παράδειγμα

Θεματική
περίοδος Αγνοούν οι γονείς ότι τα παιδιά τους στην περίοδο αυτή, επιθυμώντας να
αποκτήσουν την αυτονομία τους και να επιβεβαιώσουν την ανεξαρτησία τους, ενεργούν συχνά
αντίθετα προς τις πατρικές επιθυμίες και ορέξεις. Και η αντίδραση αυτή είναι τόσο
μεγαλύτερη, όσο πιο έντονη είναι η επιμονή των γονέων στη συμμόρφωση των παιδιών
τους προς το πατρικό μοντέλο τρόπου ζωής.

Λεπτομέρειες Αν π.χ. αρέσουν στους γονείς τα κοντά μαλλιά και μιλούν με ειρωνεία για
τους «μακρυμάλληδες», εξωθούν με τον τρόπο τους αυτό περισσότερο τον έφηβο γιο τους να
γίνει «μακρυμάλλης» παρά να προτιμήσει τα κοντά μαλλιά. Αν αρέσει στους γονείς η κλασική
μουσική ή τα παλιά τραγούδια, ενώ η μοντέρνα μουσική αντιμετωπίζεται με περιφρόνηση,
οι προτιμήσεις των παιδιών θα στραφούν μάλλον προς τη μοντέρνα έξαλλη μουσική. Αν
υπερτονίζεται στην οικογένεια η αξία της σεμνής ενδυμασίας και αποδίδεται μεγάλη σημασία
στην εξωτερική εμφάνιση, οι πιθανότητες να προτιμήσει ο έφηβος το έξαλλο ντύσιμο είναι
πάρα πολλές. Αν οι γονείς προτιμούν ιδιαίτερα την καλή συμπεριφορά και αποδίδουν μεγάλη
σημασία στο τυπικό «savoir-vivre», το παιδί, επιδιώκοντας να απαλλαγεί από την πατρική
κηδεμονία, μπορεί να κάνει ακριβώς το αντίθετο.

Κατακλείδα Πάμπολλα είναι τα παραδείγματα, τα οποία θα μπορούσε κανείς να αναφέρει

σχετικά με αυτή την τάση των εφήβων να δρουν αντίθετα προς τις επιθυμίες των γονέων τους
με πρόδηλη συχνά την πρόθεση να τους ερεθίσουν.
2. Παράγραφος με σύγκριση και αντίθεση

Ο συγγραφέας καταφεύγει σ' αυτό τον τύπο παραγράφου γιατί επιθυμεί να καταδείξει τις
ομοιότητες ή τις διαφορές μεταξύ δύο συγκρινόμενων στοιχείων. Η παράγραφος διαρθρώνεται
ως εξής:
ΘΕΜΑΤΙΚΗ Παρουσίαση των συγκρινόμενων μελών
ΠΕΡΙΟΔΟΣ Λέξεις / εκφράσεις δηλωτικές της ομοιότητας ή της διαφοράς
ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ α. Ανά σημείο παρουσίαση των γνωρισμάτων των συγκρινό-
μενων μελών, δημιουργία αντιθετικών ζευγών.
β. Ολοκληρωμένη παρουσίαση των γνωρισμάτων πρώτα του
ενός μέλους και ακολούθως του άλλου. Χωρισμός του κύ-
ριου μέρους της παραγράφου σε δύο μέρη.
ΚΑΤΑΚΛΕΙΔΑ Συνόψιση - συμπέρασμα ή διαπίστωση κοινού στοιχείου
Παράδειγμα
Θεματική α) Ανάλογα με τον τρόπο λειτουργίας τους, τα ΜΜΕ άλλοτε προσφέρουν πληροφό-
περίοδος ρηση και άλλοτε γίνονται φορείς παραπληροφόρησης.

Λεπτομέρειες Όταν επιδιώκεται η πληροφόρηση, τα ενημερωτικά κείμενα -προφορικά ή γρα-

πτά- χρησιμοποιούν κυρίως ουσιαστικά και ρήματα για να προβάλουν τα γεγονότα της
επικαιρότητας, ενώ, όταν επιδιώκεται η παραπληροφόρηση, τα κείμενα βρίθουν επιθέτων και
κάθε λογής προσδιορισμών που δίνουν την πρώτη θέση στα σχόλια. Στην πρώτη περίπτωση τα
γεγονότα προβάλλονται ανάλογα με τη σπουδαιότητά τους, ενώ στη δεύτερη προσωπικές
υποθέσεις παρουσιάζονται ως ειδήσεις γενικού ενδιαφέροντος. Στην πληροφόρηση τα στοιχεία
που παρατίθενται είναι διασταυρωμένα, επιβεβαιωμένα και τα σχόλια σαφή, ρητά. Αντίθετα,
στην παραπληροφόρηση τα μεταδιδόμενα στοιχεία είναι ανεπιβεβαίωτα, αποτελούν φήμες, ενώ
τα σχόλια διαπλέκονται αξεχώριστα με τις ειδήσεις. Η πληροφόρηση, τέλος, απευθύνεται
στη λογική των δεκτών, τους ενημερώνει έγκυρα και συμβάλλει στη, διαφώτισή τους, ενώ η
παραπληροφόρηση απευθύνεται στο συναίσθημα, αποπροσανατολίζει και χειραγωγεί το δέκτη.

Κατακλείδα Από τα παραπάνω είναι φανερό πως πληροφόρηση και παραπληροφόρηση χρησι-
μοποιούν διαφορετικά μέσα και υπηρετούν διαφορετικούς στόχους.

Θεματική β) Ανάλογα με τον τρόπο λειτουργίας τους, τα ΜΜΕ άλλοτε προσφέρουν πληροφό-
περίοδος ρηση και άλλοτε γίνονται φορείς παραπληροφόρησης.
Λεπτομέρειες Όταν επιδιώκεται η πληροφόρηση, τα ενημερωτικά κείμενα -προφορικά ή γρα-
πτά χρησιμοποιούν κυρίως ουσιαστικά και ρήματα για να προβάλουν τα γεγονότα της
επικαιρότητας ανάλογα με τη σπουδαιότητά τους για τη ζωή της κοινωνίας. Τα στοιχεία που
παρατίθενται σ' αυτά είναι διασταυρωμένα, επιβεβαιωμένα και τα δημοσιογραφικά σχόλια
σαφή, ρητά. Η πληροφόρηση απευθύνεται στη λογική των δεκτών, τους ενημερώνει έγκυρα,
αξιόπιστα και συμβάλλει στη διαφώτιση τους σε σχέση με τα τεκταινόμενα της επικαιρότητας.
Αντίθετα, όταν στόχος είναι η παραπληροφόρηση, τα ενημερωτικά κείμενα από τη μια βρίθουν
επιθέτουν και κάθε λογής προσδιορισμών κι από την άλλη προβάλλουν προσωπικές υποθέσεις
ως ειδήσεις γενικού ενδιαφέροντος. Τα στοιχεία που παραθέτουν είναι συνήθως χαλκευμένες ή
ανεπιβεβαίωτες ειδήσεις και τα σχόλια διαπλέκονται μ' αυτές. Η παραπληροφόρηση, με άλλα
λόγια, απευθύνεται στο συναίσθημα, αποπροσανατολίζει και χειραγωγεί το δέκτη.
Κατακλείδα Από τα παραπάνω είναι φανερό πως πληροφόρηση και παραπληροφόρηση
χρησιμοποιούν διαφορετικά μέσα και υπηρετούν διαφορετικούς στόχους
.3. Παράγραφος με αιτιολόγηση

Ο συγγραφέας καταφεύγει σ' αυτό τον τύπο παραγράφου γιατί επιθυμεί να αναπτύξει ένα
συλλογισμό με τον οποίο αιτιολογεί μια θέση που έχει πάρει, μια αξιολογική κρίση που έχει
διατυπώσει. Η παράγραφος διαρθρώνεται ως εξής:
ΘΕΜΑΤΙΚΉ Θέμα - θέση/αξιολογική κρίση που εγείρει αβίαστα το
ΠΕΡΙΟΔΟΣ ερώτημα γιατί
ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ Ανάπτυξη συλλογισμού- επιχειρημάτων
Χρήση αιτιολογικών συνδέσμων- εκφράσεων για την κατά-
δειξη της νοηματικής σχέσης.
ΚΑΤΑΚΛΕΙΔΑ Συμπέρασμα

Παράδειγμα

Θεματική Πέρασε κιόλας ένας μήνας από τότε που ο πιανίστας Maurizio Pollini
περίοδος προσπάθησε να διαβάσει την πολυσυζητημένη δήλωση για το Βιετνάμ, πριν
αρχίσει τη συναυλία στην αίθουσα της «Εταιρείας του Κουαρτέτου» και η διαμάχη δεν
τελείωσε ακόμη. Και είναι σωστό που αποφάσισε να εκθέσει στο κοινό τους λόγους μιας ανη-
συχίας.

Λεπτομέρειες Ήταν ανησυχία που, κι αυτό είναι σημαντικό, δεν αφορούσε μόνο τη συνείδηση
του Pollini ως «homo politicus» αλλά και τη συνείδηση του Pollini ως καλλιτέχνη. Επίτηδες ο
Pollini έσπασε την τελετουργία της συναυλίας, γιατί αυτή η τελετουργία της τον υποχρέωνε να
θεωρήσει το ρόλο του σαν κάτι ξεκομμένο απ' οτιδήποτε υπήρχε πριν και μετά. Λες και οι
μεγάλοι συνθέτες των οποίων τα έργα εκτελούσε δεν γράψανε τη μουσική τους αντιδρώντας σε
ιστορικές περιστάσεις, σε συγκεκριμένα γεγονότα, σε πάθη της εποχής τους.

Κατακλείδα Επομένως, ακόμη και .με την ιδιότητα του καλλιτέχνη, είχε την υποχρέωση να
θυμίσει στο κοινό του ότι η συναυλία δεν είναι νεκρική πομπή.
4. Παράγραφος με ορισμό

Είναι η παράγραφος που δίνει το βασικό περιεχόμενο/νόημα, την ουσία μιας έννοιας, ενός ό-
ρου ή φαινομένου. Διαρθρώνεται ως εξής:

ΘΕΜΑΤΙΚΉ • Οριστέα έννοια (έννοια που πρέπει να οριστεί)

ΠΕΡΙΟΔΟΣ • Γένος (ευρύτερη έννοια στην οποία εντάσσεται η
οριστέα)
• Ειδοποιός διαφορά (χαρακτηριστικό γνώρισμα)
ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙ- Ανάλυση της ειδοποιού διαφοράς ή των ειδοποιών
ΕΣ διαφορών
ΚΑΤΑΚΛΕΙΔΑ Συμπέρασμα

Παράδειγμα

Θεματική Ιδεολογία είναι το σύνολο των αντιλήψεων που πρεσβεύει ένα άτομο γύρω από
περίοδος κάποιο θέμα σημαντικό της κοινωνικής ζωής (εκπαίδευση, οικονομική οργάνωση,
δικαιοσύνη κτλ.).

Λεπτομέρειες Επειδή όμως η έννοια της κοινωνίας (προέλευση, δομή, σκοποί, λειτουργία,
θεσμοί) αγκαλιάζει στο πλάτος της όλες τις άλλες (η εκπαίδευση π.χ. ενσαρκώνει σκοπούς της
κοινωνίας και αποτελεί μία λειτουργία της), η κοινωνική ιδεολογία του ατόμου (δηλ. το σύνολο
των απόψεων του για τους σκοπούς και τη λειτουργία της κοινωνίας) έφτασε να υποκατα-
στήσει μόνη της όλες τις επιμέρους μορφές ιδεολογίας ώστε, όταν λέμε «ιδεολογία» χωρίς
άλλο περιοριστικό στοιχείο του λόγου, εννοούμε τις κοινωνικές αντιλήψεις του ατόμου.

Κατακλείδα Προς αυτή την κατεύθυνση (απορρόφησης των υπαλλήλων εννοιών) δούλεψε και
η επιστήμη της Κοινωνιολογίας που γεννήθηκε και ανδρώθηκε μέσα στους τελευταίους αιώνες.
5. Παράγραφος με ορισμό και διαίρεση
Με αυτό τον τύπο παραγράφου ο συγγραφέας δίνει μια πληρέστερη εικόνα της έννοιας που
αναλύει, αφού μαζί με τον ορισμό διακρίνει και τις μορφές, τα είδη της. Η παράγραφος
διαρθρώνεται ως εξής:
ΘΕΜΑΤΙΚΗ Ορισμός της διαιρετέας έννοιας
ΠΕΡΙΟΔΟΣ
ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙ- Διαιρετική βάση (κριτήριο-α διακρίσεων). Πηλίκο της
ΕΣ διαίρεσης (έννοιες που προκύπτουν ως επιμέρους μορφές της
διαιρετέας)- ανάλυσή του
ΚΑΤΑΚΛΕΙΔΑ Συμπέρασμα

Παράδειγμα
Τέχνη είναι η ενέργεια αλλά και η ικανότητα του ανθρώπου να δημιουργεί έργα που αποκαλύ-
πτουν το ωραίο και μέσω αυτού συγκινούν, εξευγενίζουν τα συναισθήματά μας, ενώ παράλ-
ληλα επιτελούν και σκοπούς κοινωνικούς. Οι τέχνες, ανάλογα με το σκοπό που υπηρετούν
διακρίνονται σε αισθητικές και πρακτικές. Οι πρώτες συνιστούν την καλλιτεχνική δημιουργία,
γι' αυτό ονομάζονται και καλές τέχνες, ενώ οι δεύτερες περιλαμβάνουν οτιδήποτε βοηθάει τον
άνθρωπο στην καθημερινή του πρακτική και ζωή.
Στην παράγραφο αυτή διακρίνουμε:
Την οριστέα και διαιρετέα έννοια: τέχνη - τέχνες,
Το γένος της: ενέργεια - ικανότητα του ανθρώπου.
Την ειδοποιό διαφορά της: δημιουργεί έργα που ... σκοπούς κοινωνικούς.
Τη διαιρετική βάση: ανάλογα με το σκοπό που υπηρετούν.
Το πηλίκο της διαίρεσης: αισθητικές, πρακτικές.
6. Παράγραφος με αναλογία
Ο συγγραφέας καταφεύγει σ' αυτό τον τύπο παραγράφου γιατί το περιγραφόμενο αντικείμενο ή
το προς ανάλυση θέμα είναι σύνθετο, πολύπλοκο ή ειδικό, άγνωστο και συνεπώς δυσνόητο για
το δέκτη. Γι' αυτό χρησιμοποιεί ένα ανάλογο παράδειγμα που ως περισσότερο οικείο βοηθά,
μέσω της αναλογίας-ομοιότητας, στην κατανόηση του πρώτου. Η παράγραφος διαρθρώνεται
ως εξής:
ΘΕΜΑΤΙΚΗ Αναφορά του περιγραφόμενου αντικειμένου και του
ΠΕΡΙΟΔΟΣ αναλογούντος στοιχείου. Λέξη- έκφραση δηλωτική της
αναλογίας
ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙ-  Χαρακτηριστικά- ιδιότητες του αναλογούντος στοιχείου
ΕΣ  Χαρακτηριστικά- ιδιότητες του περιγραφόμενου
αντικειμένου
 Χρήση παρόμοιων λέξεων- φράσεων κατά την
περιγραφή των δύο για την κατάδειξη της ομοιότητας
και σε λεκτικό επίπεδο
ΚΑΤΑΚΛΕΙΔΑ Επαναδιατύπωση- επαναβεβαίωση της ομοιότητας

Παράδειγμα
Κατακλείδα
Θεματική Η περίοδος των γηρατειών είναι για τον άνθρωπο ό,τι και η χειμερινή
περίοδος περίοδος για τη φύση.

Λεπτομέρειες Στη διάρκεια του χειμώνα η γη, έχοντας αποδώσει τα γεννήματα της,
αναπαύεται, καθώς ο καιρός γίνεται βαρύς, με σύννεφα που κρύβουν
τον ήλιο, χιόνια που σκεπάζουν τις βουνοκορφές, καταιγίδες και ανέ-
μους που «δέρνουν» τη φύση. Με τον ίδιο τρόπο κι ο γερασμένος άν-
θρωπος αποσύρεται σε μια περίοδο ανάπαυσης, αφού εργάστηκε σ'
όλη του τη ζωή και πρόσφερε με τον αγώνα του. Τώρα η διάθεση του
είναι βαριά, καθώς τα χρόνια που σωρεύτηκαν έχουν διώξει τη φρε-
σκάδα της νιότης, έχουν ασπρίσει την κορυφή του κεφαλιού, ενώ συ-
νοδεύονται και από ασθένειες που ταλαιπωρούν τον οργανισμό.

Όπως, λοιπόν, ο χειμώνας σημαίνει το κλείσιμο του φυσικού κύκλου,

έτσι και τα γηρατειά σηματοδοτούν το κλείσιμο του ανθρώπινου βίου.
7. Παράγραφος με αίτια και αποτέλεσμα

Η παράγραφος αυτή περιλαμβάνει στοιχεία που συνδέονται με σχέση αιτίου-αιτιατού. Η

παράγραφος διαρθρώνεται ως εξής:

ΘΕΜΑΤΙΚΗ Φαινόμενο προς αιτιολόγηση - αιτιατό

ΠΕΡΙΟΔΟΣ
ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙ- Ανάλυση του αιτίου ή των αιτίων
ΕΣ Παρουσίαση των επιμέρους συνθηκών- παραγόντων που
προκαλούν το φαινόμενο
ΚΑΤΑΚΛΕΙΔΑ Συμπέρασμα - επαναδιατύπωση της αιτιολογικής σχέσης

Παράδειγμα

Θεματική Είναι γεγονός ότι ο Έλληνας δε διαβάζει. Δεν αγαπά το βιβλίο και τη μελέτη.
περίοδος Γιατί όμως;

Λεπτομέρειες Κληρονομικά βάρη και φυλετικός χαρακτήρας; Μα τότε θα έπρεπε μάλλον το

αντίθετο να συμβαίνει! Η εθνική κληρονομιά του Έλληνα είναι βαθιά πνευματική. Τότε;Πρέπει
να παραδεχτούμε πως ο άνθρωπος δε γεννιέται αγκαλιά με το βιβλίο, του μαθαίνουν να το
αγαπάει. Είναι θέμα γενικότερης παιδείας, που ξεκινάει βέβαια από την εκπαίδευση, από τα
σχολεία όλων των βαθμίδων. Και εκεί φαίνεται πως υστερούμε. Γιατί εμείς από τα σχολεία
βγάζουμε ανθρώπους που ακούν για βιβλίο, ακούν για μελέτη και το «βάζουν στα πόδια»!
Κακογραμμένα βιβλία και μέθοδοι σκουριασμένες απωθούν τους νέους από το βιβλίο και την
ευπρόσδεκτη και γόνιμη γνώση. Εκπαίδευση που βασίζεται στη μηχανική πρόσληψη γνώσεων,
στην ψυχρή χρησιμοθηρία, στη «διά παντός μέσου» βαθμοθηρία, στη στείρα αποστήθιση, δη-
μιουργεί στη συνέχεια απέχθεια για το βιβλίο, το σχολείο, τη μάθηση. Το «πρόβλημα του
μαθήματος της έκθεσης» δεν είναι άσχετο με όλη αυτή την κακή εκπαίδευση. Κακές επιδόσεις
στην έκθεση δε σημαίνουν τίποτε άλλο από κακές σχέσεις με το βιβλίο γενικά.

Κατακλείδα
Συνήθως βρίσκουμε τους τρόπους αυτούς συνδυασμένους στις παραγράφους ενός κειμένου και
τότε μιλάμε για συνδυασμό μεθόδων. Η ΠΕΙΘΩ

ΤΡΟΠΟΙ ΠΕΙΘΟΥΣ ΜΕΣΑ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥΣ

Α. ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΗ ΛΟΓΙΚΗ α. ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ
Θεωρητικοί συλλογισμοί, αποτελούμενοι από
Παροχή ερεθισμάτων στη διάνοια/ σκέψη του λογικές προτάσεις (προκείμενες) που
δέκτη, ώστε να λειτουργήσει λογικά και να παραθέ- τονται κλιμακωτά και καταλήγουν σ'
αποδεχθεί τις θέσεις του πομπού ένα συμπέρασμα.

β. ΤΕΚΜΗΡΙΑ
Συγκεκριμένα, πραγματικά στοιχεία που
χρησιμεύουν ως αποδείξεις (παραδείγματα από
τη σύγχρονη ή την ιστορική, την ατομική ή τη
συλλογική εμπειρία, αριθμητικά ή στατιστικά
δεδομένα, γεγονότα της πραγματικότητας,
αποδεδειγμένες αλήθειες, επιστημονικά πορί-
σματα, γνωματεύσεις, αυθεντίες κ.λπ.)

Β. ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΟ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑ α. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ (των εξωτερικών ή εσωτε-

ρικών χαρακτηριστικών ατόμων, συνθηκών
Επηρεασμός της ψυχής, κινητοποίηση των περιβάλλοντος, καταστάσεων κ.λπ.)
συναισθημάτων, διέγερση των διαθέσεων του β. ΑΦΗΓΗΣΗ (γεγονότων, εμπειριών, συμ-
δέκτη, ώστε να καταστεί ευνοϊκά διακείμενος βάντων κ.λπ.)
απέναντι στον πομπό και στα λεγόμενά του γ. ΣΥΓΚΙΝΗΣΙΑΚΗ ΓΛΩΣΣΑ (αφθονία
σχημάτων λόγου-παρομοιώσεων, μεταφορών,
προσωποποιήσεων κ.λπ.-, επιθέτων, προσδιο-
ρισμών, χρήση του α' και β' προσώπου,
λέξεων με ιδεολογική ή συναισθηματική
φόρτιση, μεγαλοστομία, ρητορικά ερωτή-
ματα.)
Γ. ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΟ ΗΘΟΣ ΤΟΥ α.Ομιλία ή γραφή σε α΄ενικό πρόσωπο
ΠΟΜΠΟΥ β.Χρήση λέξεων δηλωτικών ηθικών αρετών
Απόπειρα -απόχτησης της εμπιστοσύνης του γ.Αναφορά σε πεπραγμένα, ατομικές επιλο-
δέκτη μέσω της προβολής της ακεραιότητας, λογές, αποφάσεις, στάσεις, επιτυχίες, αποδει-
της εντιμότητας, του ήθους του πομπού κτικές του ήθους τον πομπού

Δ. ΕΠΙΘΕΣΗ ΣΤΟ ΗΘΟΣ ΤΟΥ α. Χρήση του γ' ρηματικού προσώπου

ΑΝΤΙΠΑΛΟΥ β. Χρήση λέξεων δηλωτικών ελαττωμάτων
Επιδίωξη αμαύρωσης του ήθους του αντιπά- γ. Αναφορά σε πεπραγμένα, ατομικές επι-
λου μέσω μιας προσωπικής επίθεσης εναντίον λογές, αποφάσεις, στάσεις, αποτυχίες, απο-
του . δεικτικές του ηθικού ελλείματος που διακρίνει
Έμμεση ανάδειξη του ήθους του πομπού ως τον αντίπαλο
ακέραιου και των λεγομένων του ως αξιόπι-
στων

Ε. ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΗΝ ΑΥΘΕΝΤΙΑ α. Αυτούσια παράθεση των απόψεων της

αυθεντίας:
Παράθεση των απόψεων/γνωματεύσεων μιας - δήλωση του ονόματος του ειδικού
αυθεντίας, ενός ειδικού επιστήμονα, μελετητή, - χρήση εισαγωγικών
στοχαστή, καταξιωμένου επαγγελματία, πνευματι- β. Νοηματική απόδοση των απόψεων της
κού ανθρώπου αυθεντίας:
Ενδυνάμωση της ισχύος των θέσεων του πομπού, — δήλωση του ονόματος του ειδικού
χάρη στην αναλογία τους με εκείνες της — απουσία εισαγωγικών
αυθεντίας

Παραδείγματα
Α. α) Στη συντριπτική τους πλειονότητα, οι φοιτητές του εξωτερικού επιστρέφουν στη χώρα
μας μετά την αποπεράτωση των σπουδών τους, με εξαίρεση ίσως τους πολύ καλούς που
μένουν οριστικά ή για μεγάλα διαστήματα έξω. Όλοι αυτοί προστίθενται στον αριθμό των
πτυχιούχων των ελληνικών τριτοβάθμιων ιδρυμάτων που αναζητούν -μάταια αρκετές φορές-
εργασία. Έτσι διογκώνεται η αναντιστοιχία μεταξύ προσφοράς και ζήτησης πτυχιούχων και
ενισχύονται τα φαινόμενα του κορεσμού επαγγελματικών κλάδων και της ανεργίας.
Ανάπτυξη επιχειρήματος
> Στη συντριπτική τους πλειονότητα ... εργασία. —> Προκείμενες
> Έτσι διογκώνεται ... της ανεργίας. —> Συμπέρασμα

β) Σημαντικό είναι το ποσοστό αποφοίτων Λυκείου που στρέφονται, μετά την αποτυχία
εισαγωγής τους στα ελληνικά Ανώτερα και Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα, προς τα ιδρύματα
του εξωτερικού. Ορισμένοι μάλιστα προσανατολίζονται από την αρχή προς αυτά. Σύμφωνα με τα
στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος οι Έλληνες φοιτητές στο εξωτερικό που έπαιρναν από την
Ελλάδα συνάλλαγμα για σπουδές ήταν το 1985 28.754, το 1990 32.068 και το 1992 29.291.

>Σημαντικό είναι ... εξωτερικού. —> Θέση προς απόδειξη

>Σύμφωνα με ... το 1992 29.291. —> Τεκμήρια

Β. α) Ο πόλεμος άρχισε να χάνει ένα μέρος απ' την ομορφιά του από τότε που ο άνθρωπος
μπόρεσε να αντικαταστήσει τα αγχέμαχα με τα εκηβόλα όπλα. Ήδη κατά την πρώτη παγκόσμια
σύρραξη οι πολεμιστές που αδρανούσαν μέσα στα χαρακώματα της Ανατολικής Γαλλίας, μέσα στη
λάσπη, αυτοί οι τυφλοπόντικοι, οι τρωγλοδύτες, νοσταλγούσαν ένα θάνατο, που θα είχε κάποια
ευγενικότερη όψη και θρηνούσαν την απώλεια του προσωπικού ηρωισμού. Το άτομο το έχει
αντικαταστήσει η μάζα, αυτός ο φοβερός πολτός.
> Ο πόλεμος ... εκηβόλα όπλα. —> Θέση
> Ήδη ... ηρωισμού. —>Περιγραφή των άθλιων συνθηκών που επικρατούσαν στα χαρακώμα
τα.
—> Μεταφορική γλώσσα (τυφλοπόντικες, τρωγλοδύτες).
Ο πομπός επιχειρεί να πείσει για τη θέση του επικαλούμενος το συναίσθημα του δέκτη.

β) Εμείς τι κάνουμε; Τι μπορούμε να προσθέσουμε ή να αφαιρέσουμε από τη σκληρή αυτή

πραγματικότητα του νέου βιομηχανικού κράτους; Μήπως μέσα από την απάτη αυτή, σε
βάρος μας και σε βάρος των καταναλωτών, συμβάλλουμε στη συντήρηση και την επιδείνωση
του καταπιεστικού μηχανισμού; Έχουμε ευκαιρίες για κάτι παρόμοιο; Αν δεν μπορούμε να
συμβάλουμε στην κάθαρση, ας σταματήσουμε το βρόμισμα. Αν συνεχιστεί αυτή η ψυχική
εξαθλίωση, δε θα μείνει περιθώριο ούτε γι' αυτό που σήμερα βαφτίζουμε «αναγκαίο κακό».
Μας μάθανε να μεταφράζουμε το στοχασμό σε χρήμα, την εφεύρεση σε χρήμα, την ευτυχία σε
χρήμα, τη δυστυχία του γείτονα σε δική μας καλοπέραση. Αποδειχτήκαμε ολότελα ανίκανοι
να δούμε την τραγωδία που κρύβεται πίσω απ' το προϊόν, αδιαφορούμε για την τύχη του
ανθρώπινου ιδρώτα. Χάσαμε κάθε εκτίμηση για τον εαυτό μας και κάθε επαφή με τις
ανθρώπινες αξίες. Φρακάρουμε συνειδητά την ενότητα και αρμονία του ανθρώπου και της
φύσης.
> Θέση του πομπού (όπως συνάγεται από τα γραφόμενά του): Ο άνθρωπος
ευθύνεται για τη «σκληρή αυτή πραγματικότητα του νέου βιομηχανικού
κράτους».
> Παρουσίαση της με συγκινησιακή γλώσσα:
• ρητορικά ερωτήματα
• α' πρόσωπο,
• σχήματα λόγου (συντήρηση ... μηχανισμού, κάθαρση, βρόμισμα, ψυχική
εξαθλίωση, βαφτίζουμε, τύχη τον ανθρώπινου ιδρώτα),
• προοσδιορισμοί (σκληρή, καταπιεστικού, ανίκανοι),
• λέξεις με συναισθηματική, ιδεολογική φόρτιση (βιομηχανικού, κάθαρση,
τραγωδία, ανθρώπινου ιδρώτα, ανθρώπινες αξίες).
Επίκληση στο συναίσθημα.

Γ. Μήπως έβλαψα πολλούς πολίτες έχοντας αποκτήσει πολιτική δύναμη την εποχή, των 30
τυράννων; Όμως μαζί με τους δικούς σας, τους δημοκρατικούς, έφυγα εξόριστος στη
Χαλκίδα και ενώ είχα τη δυνατότητα να ζω χωρίς φόβο ως πολίτης μαζί με εκείνους,
προτίμησα φεύγοντας να αντιμετωπίσω τους κινδύνους μαζί σας.
> Χρήση του α' προσώπου.
> Αναφορά σε παρελθούσα επιλογή (πεπραγμένο).
> Επίκληση στο (δημοκρατικό) ήθος του πομπού.

Δ. Και βέβαια όποιος μισεί αυτούς που οι άλλοι ευσπλαχνίζονται, από ποια κακία νομίζετε ότι
ένας τέτοιος άνθρωπος θα μπορούσε να απέχει; Γιατί δε με συκοφαντεί για χρήματα ούτε
 θέλει να με εκδικηθεί ως εχθρό του. Εξαιτίας της κακίας του ούτε εχθρό ούτε φίλο μου
τον είχα ποτέ ως τώρα. Είναι πλέον φανερό, κύριοι βουλευτές, ότι με φθονεί, γιατί, αν
και έχω πέσει σε τέτοια συμφορά, είμαι καλύτερος πολίτης απ' αυτόν. Γιατί πάνω απ'
όλα νομίζω ότι πρέπει, κύριοι βουλευτές, να θεραπεύει κανείς τα ελαττώματα του
σώματος με τις αρετές της ψυχής. Γιατί, αν όμοια με το σώμα, που έχει τη συμφορά, θα
έχω και το πνεύμα μου και έτσι ζήσω την υπόλοιπη ζωή μου, σε τι θα διαφέρω απ' αυτόν;
(Λυσίας, Λόγος υπέρ του Αδυνάτου, 2-3)
> Χρήση του α' και γ΄ προσώπου (συγκριτική παρουσίαση του ήθους του πομπού
και εκείνου του αντιπάλου).
> Χρήση λέξεων — φράσεων δηλωτικών ελαττωμάτων (κακία, με φθονεί).

Ε. Ο Πιέρ Πάολο Παζολίνι είπε ότι η τηλεόραση έχει τεράστια ευθύνη στο μούδιασμα των
πνευματικών και ηθικών ικανοτήτων των σύγχρονων ανθρώπων, επειδή είναι όργανο
εξουσίας και καθαυτό εξουσία η ίδια. Επειδή δεν είναι μόνο ένας χώρος μέσα από τον
οποίο περνούν τα μηνύματα, μα και ένα κέντρο επεξεργασίας των μηνυμάτων αυτών.
> Δήλωση του ονόματος της αυθεντίας - του ειδικού.
> Απόδοση των απόψεών του χωρίς τη χρήση εισαγωγικών.
 ΕΙΔΗ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΩΝ

Πολλές φορές πρέπει να εκφράσουμε και να στηρίξουμε τις δικές μας απόψεις και να πείσουμε
για την ορθότητα τους. Θα πρέπει το αποδεικτικό υλικό να κατατάσσεται μεθοδικά και
οργανωμένα. Ο κυριότερος τρόπος για να πείσουμε είναι να επικαλεστούμε τη λογική των
ακροατών μας. Αυτό πραγματοποιείται κυρίως με τη χρήση επιχειρημάτων.
Επικαλούμενος τη λογική του δέκτη ο πομπός επιστρατεύει επιχειρήματα, δηλαδή λογικές
προτάσεις (προκείμενες) που συνήθως διευθετούνται κλιμακωτά για την ανάδειξη μιας θέσης,
η οποία τελικά γίνεται αβίαστα δεκτή (συμπέρασμα). Η διαδικασία, η μέθοδος με την οποία ο
ομιλητής διαρθρώνει κάθε επιχείρημα ονομάζεται συλλογισμός.
Υπάρχουν διάφορα είδη συλλογισμών, τα οποία καταγράφονται στο ακόλουθο σχήμα.

ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΔΙΑΚΡΙΣΗΣ ΕΙΔΟΣ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΥ

α. ΛΟΓΙΚΗ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ -ΣΥΛΛΟΓΙΣΤΙΚΗ
ΠΟΡΕΙΑ ΤΟΥ ΠΟΜΠΟΥ
α. Πορεία από το το γενικό στο ειδικό παραγωγικός συλλογισμός
Μετάβαση από μια γενική θέση/κρίση σε μια
μερικότερη
β. Πορεία από το ειδικό στο γενικό επαγωγικός συλλογισμός
Μετάβαση από μια συγκεκριμένη/ειδική
θέση/κρίση σε μια γενικότερη
γ. Πορεία από το ειδικό στο ειδικό αναλογικός συλλογισμός
Μετάβαση από μια ειδική θέση/κρίση σε μια
εξίσου μερική
β. ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΡΟΚΕΙΜΕΝΩΝ
α. Το συμπέρασμα προκύπτει έμμεσος συλλογισμός
από δύο ή περισσότερες
προτάσεις / κρίσεις
β. Το συμπέρασμα προκύπτει άμεσος συλλογισμός
από μία μόνο πρόταση-κρίση
γ. ΕΙΔΟΣ ΠΡΟΚΕΙΜΕΝΩΝ
α. Αξιοποίηση κατηγορικών/ ρητών προτάσεων κατηγορικός συλλογισμός
β. Χρήση μιας υποθετικής πρότασης ως υποθετικός συλλογισμός
προκείμενης
γ. Χρήση μιας τουλάχιστο διαζευκτικής διαζευκτικός συλλογισμός
πρότασης
Μπορούμε επίσης να επικαλεστούμε τη λογική του δέκτη και με τεκμήρια, δηλαδή με αναφορά
σε στατιστικά στοιχεία, σε αλήθειες, σε αυθεντίες. Επίσης συχνά πείθουμε επικαλούμενοι το
συναίσθημα του δέκτη, δηλαδή κάνουμε χρήση του α' και β' ρηματικού προσώπου, της
περιγραφής κάποιων καταστάσεων ή της αφήγησης αυτών, με τη χρήση ακόμα εκφραστικών
μέσων και της συνυποδηλωτικής χρήσης της γλώσσας.
Σπανιότερα κάποιος πείθει κάνοντας επίκληση στο ήθος του πομπού ή κάνοντας επίθεση στο
ήθος του αντιπάλου.
Παραδείγματα

Α. α) Από τη στιγμή που οι γενετικά μεταλλαγμένοι οργανισμοί (ΓΜΟ) απελευθερώνονται στο

περιβάλλον, οι κίνδυνοι είναι ιδιαίτερα ανησυχητικοί. Οι ΓΜΟ δεν έχουν φυσικό
βιότοπο, αφού δεν εξελίσσονται στη φύση, αλλά σχεδιάζονται στο εργαστήριο. Κανείς
δεν μπορεί να προβλέψει πως θα συμπεριφερθούν στο ανοιχτό περιβάλλον. Από τη στιγμή
που θα απελευθερωθούν είναι αδύνατον να ανακληθούν.
Λανθάνει ο συλλογισμός:
Οι ΓΜΟ είναι άκρως επικίνδυνοι (γενική κρίση).
Οι ΓΜΟ δεν έχουν φυσικό βιότοπο και κατ' επέκταση προβλέψιμη συμπεριφορά (ειδική
κρίση).
Οι ΓΜΟ όταν απελευθερωθούν, είναι αδύνατον να ανακληθούν (ειδική κρίση).

β) Η εικόνα συχνά καλύπτει την παραπληροφόρηση. Από τη στιγμή που παρουσιάζονται τα

γεγονότα προκύπτει το συμπέρασμα ότι είναι αληθινά. Η αλήθεια όμως έγκειται στον
παραγωγό. Έτσι η εικόνα αντικαθιστά την ίδια την πραγματικότητα. Ας θυμηθούμε τις
σκηνές οικολογικής καταστροφής που προβάλλονταν κατά τη διάρκεια του πολέμου στον.
Περσικό Κόλπο. Λίγο αργότερα η εφημερίδα «ΕΙ Ρais» αποκάλυψε ότι οι σκηνές ήταν
ασύνδετες με τον πόλεμο. Ας διδασκόμαστε λοιπόν για τα τρωτά του ηλεκτρονικού
τύπου και ας δείχνουμε μεγαλύτερη εμπιστοσύνη στον τύπο, γιατί όπως έλεγαν οι Λατίνοι
μόνο «τα γραπτά μένουν» (scripta manent). Λανθάνει ο συλλογισμός:

Η εικόνα συχνά παραπληροφορεί.

Η εικόνα αντικαθιστά την πραγματικότητα, καθώς την προβάλλει κατασκευασμένη από
τον εκάστοτε παραγωγό.
Άρα: Ας δείχνουμε μεγαλύτερη εμπιστοσύνη στον τύπο.

γ) Οι χώρες με μεγάλα ποσοστά αναλφαβητισμού δεν αναπτύσσονται οικονομικά. Οι

περισσότερες αφρικανικές χώρες έχουν μεγάλα ποσοστά αναλφαβητισμού. Αυτές οι
χώρες δεν αναπτύσσονται οικονομικά.

Β. α) Η δικαστική πλάνη είναι μια πιθανότητα που ενυπάρχει σε κάθε δικαστική απόφαση.
Η θανατική ποινή είναι απόφαση του δικαστή.
Άρα: Η επιβολή της θανατικής ποινής είναι ίσως απόρροια δικαστικής πλάνης.

β) Αν κάποιος παραβαίνει τη νομοθεσία τμωρείται. Ο Χ παραβίασε

το νόμο, αφού συνελήφθη να κλέβει. Άρα: Ο Χ θα τιμωρηθεί.

γ) Οι επιστημονικές ανακαλύψεις οδηγούν την ανθρωπότητα ή σε πρόοδο ή σε

ολοσχερή καταστροφή.
Ή επιστημονική αυτή ανακάλυψη συμβάλλει στη μείωση του ενεργειακού προβλήματος.
Άρα: Η επιστημονική αυτή ανακάλυψη σηματοδοτεί ευοίωνες εξελίξεις και οδηγεί σε
πρόοδο.

19
ΑΞΙΟΛΟΓΉΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΩΝ - ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΩΝ
Ανεξάρτητα από το είδος τους, οι συλλογισμοί, καθώς και κάθε επιχείρημα του πομπού,
είναι απαραίτητο να αξιολογούνται από το δέκτη, ώστε να γίνονται αποδε κτοί μόνο όταν είναι
βάσιμοι και να απορρίπτονται, να ανασκευάζονται όταν είναι αβάσιμοι, σαθροί. Η αξιολόγηση
είναι απαραίτητη προϋπόθεση της έντιμης επικοινωνίας μεταξύ πομπού και δέκτη και γίνεται
ολοκληρωμένα, όταν ελέγχονται τα ακόλουθα στοιχεία:

ΕΓΚΥΡΟΤΗΤΑ → Λογική μορφή του επιχειρήματος. Λογική ακολουθία μεταξύ

προκειμένων και συμπεράσματος
ΑΛΗΘΕΙΑ → Συμφωνία/ αντιστοιχία με την πραγματικότητα. Επιβεβαίωση
του περιεχομένου του επιχειρήματος από την εμπειρία της ζωής
ΟΡΘΟΤΗΤΑ → Αποδοχή του επιχειρήματος από το δέκτη ως λογικού
(έγκυρου) και αξιόπιστου (αληθούς)

Παραδείγματα

• Ο χρυσός είναι μέταλλο.

Η σιωπή είναι χρυσός.
Άρα: Η σιωπή είναι μέταλλο.
Το επιχείρημα είναι έγκυρο, αλλά όχι αληθές. Άρα δεν είναι ορθό.
• Η πνευματική εργασία αμείβεται γενναιότερα από τη χειρωνακτική.
Η Ελένη εργάζεται χειρωνακτικά.
Άρα: Η Ελένη δεν επιθυμεί τα χρήματα.
Το επιχείρημα είναι άκυρο και μη αληθές. Άρα δεν είναι ορθό.
• Η ελευθερία του σύγχρονου ανθρώπου έχει άμεση σχέση με τη δυνατότητά του
να καταναλώνει.
Η διαφήμιση πολλαπλασιάζει τόσο τις ανάγκες του, ώστε η κάλυψή τους είναι
συχνά αδύνατη.
Άρα: Η διαφήμιση οδηγεί τον άνθρωπο σε μια νέα μορφή δουλείας.
Το επιχείρημα είναι έγκυρο και αληθές. Άρα είναι ορθό.

20
 ΠΑΡΑΛΟΓΙΚΟΙ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΙ - ΣΟΦΙΣΜΑΤΑ

Τα συλλογιστικά σχήματα που αντιβαίνουν στον ορθό λόγο, αν και παρουσιάζουν εξωτερικές
ομοιότητες με τα έγκυρα επιχειρήματα, λέγονται παραλογισμοί και οφείλονται είτε σε λογικό
σφάλμα είτε σε πρόθεση εξαπάτησης. Η λογική παγίδα του πομπού προς το δέκτη λέγεται
και σόφισμα.

Παράδειγμα
Υπάρχει όποιος σκέφτεται.
Αυτός δε σκέφτεται.
Άρα: Αυτός δεν υπάρχει.
Είναι παραλογικός συλλογισμός.

Mορφές πειθούς
21
Η πειθώ στον πολιτικό λόγο
Η γλώσσα της πολιτικής εξουσίας
Η γλώσσα της εξουσίας μπορεί να είναι γλώσσα λογική ή συγκινησιακή. Όταν
απευθύνεται στη λογική του δέκτη, χρησιμοποιεί λογικά επιχειρήματα. Παρέχονται
τεκμήρια, αναλύονται τα αίτια που οδήγησαν τον πολιτικό ηγέτη σε συγκεκριμένες
αποφάσεις και συνάγονται λογικά συμπεράσματα που επιβεβαιώνουν την ορθότητα της
επιλογής. Αντίθετα, όταν ο πολιτικός έχει ως στόχο την προπαγάνδα, παρατηρείται
ένας λόγος συνθηματολογικός με θεωρητικολογίες, αοριστολογίες και ρητορείες.
Λεκτικός πληθωρισμός και πολιτικός λόγος
Ο λόγος της πολιτικής χαρακτηρίζεται από πλεονασμούς, κατάχρηση συνωνύμων,
διατύπωση δεοντολογική και βεβαιωτική, συναισθηματική φόρτιση και μεγαλοστομία.
Παγιδεύει με το μέγεθος και το βάρος των αξιών που προβάλλει. Χρησιμοποιεί λέξεις
με μεγάλη συναισθηματική φόρτιση, λέξεις-αξίες, λέξεις-παγίδες (έθνος, σοσιαλισμός,
λαός, παράδοση). Αυτές αρκεί να προφερθούν, και το μήνυμα παύει να χρειάζεται λογική
συνοχή, τεκμήρια και αιτιολόγηση. Ακόμη και όταν αυτό είναι κενό νοήματος, όταν
υπάρχουν στοιχεία παραλογισμού ή ταυτολογίας, ο δέκτης δεν το απορρίπτει, αντίθετα το
δέχεται ως πηγή πληροφόρησης.

Η πειθώ στον επιστημονικό λόγο

Ο επιστημονικός λόγος είναι λόγος περιγραφικός, ερμηνευτικός, αποδεικτικός. Τον

χρησιμοποιεί Ό επιστήμονας στην προσπάθεια του να περιγράψει, να ερμηνεύσει και να πείσει.
Ο επιστημονικός λόγος οφείλει να είναι απρόσωπος (χωρίς υποκειμενικά στοιχεία) και
αντικειμενικός. Στην επιστήμη η γλώσσα έχει λογική και όχι συγκινησιακή λειτουργία.
Ο συγγραφέας έχει σαφή θέση την οποία αναδεικνύει με λογική διάρθρωση των
επιχειρημάτων και με επίκληση στη λογική και στην αυθεντία, με τεκμήρια, που τον
βοηθούν να καταλήξει σε ένα λογικό συμπέρασμα. Συχνή, τέλος, αλλά και απαραίτητη
είναι η χρήση ειδικού λεξιλογίου.

ΔΟΚΙΜΙΟ
ΤΑ ΕΙΔΗ ΤΟΥ ΔΟΚΙΜΙΟΥ
22
 ΑΠΟΔΕΙΚΤΙΚΟ ΔΟΚΙΜΙΟ
Περιεχόμενο Παρατηρήσεις, διαπιστώσεις,
επισημάνσεις,
προβληματισμοί, διερεύνηση
μέσα από την προσωπική-
υποκειμενική σκοπιά του
συγγραφέα
—>Λογικό περιεχόμενο -
αξιόπιστη, ρεαλιστική
απεικόνιση της
πραγματικότητας
Συγγραφέας Κυρίαρχη η επιστημονική
ιδιότητα, ο γνωστικός
οπλισμός
Τρόποι πειθούς Κυρίαρχη η επίκληση στη
λογική
Γλώσσα • Δηλωτική —κυριολεκτική
• Αφηρημένες λέξεις —
ειδικοί όροι
• Λόγιες λεκτικές επιλογές
ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΔΟΚΙΜΙΟ ή
ΣΤΟΧΑΣΤΙΚΟ
Παρατηρήσεις,προβληματισμοί,
ιδέες αλλά και εμπειρίες, υπο-
κειμενικές αισθήσεις,οράματα,
προσωπικές συλλήψεις και συ-
ναισθήματα του συγγραφέα
—> Βιωματικό περιεχόμενο
πλασματική απεικόνιση της
πραγματικότητας
Κυρίαρχη η ιδιότητα του λο-
γοτέχνη, η ευαισθησία, η φα-
ντασία, η υποκειμενικότητα
Κυρίαρχη η επίκληση στο
συναίσθημα
• Συνυποδηλωτική μεταφο-
ρική
• Προφορικότητα στην
έκφραση (χρήση
καθημερινών λέξεων -
εκφράσεων)
• Σχήματα λόγου
• Λέξεις — εκφράσεις με
• συγκινησιακή φόρτιση
• Λογοτεχνικότητα –
καλαίσθητη διατύπωση

Ύφος Σοβαρό, επίσημο, αυστηρό Άμεσο, οικείο, προσωπικό

Δομή • Αυστηρή, λογική οργάνω- • Ελεύθερη πραγμάτευση

ση και διευθέτηση των ιδεών του θέματος
• Τριμερής δομή (πρόλογος, • Περιήγηση στο χώρο των
κύριο θέμα, επίλογος) ιδεών
• Συνειρμικές μεταβάσεις- συνδέ-
σεις
Σκοπός • Διερεύνηση του θέματος • Συναισθηματική συμμετοχή
• Υπεράσπιση ή ανασκευή μιας του δέκτη • Αφύπνιση της
θέσης φαντασίας, της ευαισθησίας
• Πληροφόρηση • • Ανάπτυξη προβληματισμού
Πειθώ • Τέρψη (ευχαρίστηση)

23
Παρατήρηση: Είναι απαραίτητο να σημειωθεί πως ο παραπάνω διαχωρισμός δεν
είναι απόλυτος. Αυτό σημαίνει ότι τα χαρακτηριστικά του αποδεικτικού δοκιμίου εντοπίζονται
και στο λογοτεχνικό και αντίστροφα. Εκείνο, επομένως, που τελικά καθορίζει το είδος είναι η
συχνότητα στην οποία απαντά το κάθε στοιχείο, ο βαθμός στον οποίο τα μεν ή τα δε
διαμορφώνουν τον ιδιαίτερο χαρακτήρα, το «χρώμα» του κειμένου. Για το λόγο αυτό τα
δοκιμιακά κείμενα μπορεί να παρουσιάζουν ποικίλες διαβαθμίσεις, ξεκινώντας από καθαρά
αποδεικτικά και καταλήγοντας σε λογοτεχνικά.
Παραδείγματα
α) Για να εξηγήσουν το παράξενο αυτό φαινόμενο μερικοί αισθητικοί —πώς δηλαδή μπορεί
κανείς να διασκεδάζει με τις δυστυχίες, τις συμφορές και τις φρίκες που παρουσιάζουν σχεδόν
πάντα το έπος, το μυθιστόρημα και, κατά κανόνα, η τραγωδία-, έφτασαν να πουν πως ο θεατής ή
ο αναγνώστης, την ώρα που βλέπει ή διαβάζει, αισθάνεται κάποια ασφάλεια και κάποια
υπεροχή απέναντι των τραγικών ηρώων, μακαρίζει τον εαυτό του που δεν πάσχει όσα δεινά
πάσχουν οι δύσμοιροι εκείνοι, κι απ’ αυτό προέρχεται η ευχαρίστηση κι η διασκέδασή του.
Η εξήγηση βρίσκεται αλλού - βρίσκεται σ' αυτή την ίδια την Τέχνη, στη φύση της, στην
ουσία της ή, αν θέλετε, στο μυστήριο της. Γιατί κι η Τέχνη, όπως τόσα άλλα σ' αυτό τον
κόσμο, είναι ένα μυστήριο. Συλλογισθείτε μόνο τούτο: Ένα πράγμα, που αν το βλέπαμε
στη ζωή, στην πραγματικότητα, δε θα μας έκανε παρά αποστροφή, βδελυγμία, φρίκη —
ντροπή κάποτε—, όταν 'μας το παρουσιάζει ένας ζωγράφος, ένας γλύπτης, ένας ποιητής, ένας
μυθιστοριογράφος, μας φαίνεται όχι μόνο ανεκτό, αλλά και τερπνό κι ωραίο. Δεν είναι
αυτό ένα μυστήριο, κάτι σαν μετουσίωση, κάτι σαν χημική ένωση, που από δύο σώματα
παράγει ένα τρίτο ολωσδιόλου διαφορετικό; Αισθανόμαστε βέβαια και λύπη, και φρίκη,
όταν το πράγμα που μας παρουσιάζει ο τεχνίτης είναι λυπηρό ή φρικτό, αλλά η λύπη
μας, η φρίκη μας, είναι πολύ διαφορετική από .εκείνη που θα είχαμε, αν βλέπαμε το ίδιο
λυπηρό ή φρικτό πράγμα στην πραγματικότητα. Φαντασθείτε άξαφνα τι θα παθαίναμε, αν
βλέπαμε τεράστια φίδια, θεριά, να περισφίγγουν και να πνίγουν ανθρώπους, αλλά το
σύμπλεγμα του Λαοκόοντα μας ευχαριστεί, μας διασκεδάζει.
Γρ. Ξενόπουλος, Ο ρόλος της τέχνης

Το παραπάνω κείμενο αποτελεί αποδεικτικό δοκίμιο, καθώς εντοπίζουμε σ' αυτό:

> Την παρουσίαση ιδεών για την ιδιαίτερη φύση της αισθητικής απόλαυσης, της
διασκέδασης που συνιστά η αναστροφή με την τέχνη.
> Την ανάπτυξη λογικών συλλογισμών και τη χρήση τεκμηρίων (το παράδειγμα
του γλυπτού του Λαοκόοντα).
> Γλώσσα λογική με λογιότερες λεκτικές επιλογές (μακαρίζει, συλλογισθείτε, βδελυγμία,
μετουσίωση).
> Τη χρήση συνεκτικών μορίων — εκφράσεων (Για να εξηγήσουν, δηλαδή, γιατί).
> Τη χρήση ειδικού λεξιλογίου (αισθητικοί, μυθιστόρημα, τραγωδία, θεατής, μυθιστοριογρά-
ος).
> Λογική οργάνωση των νοημάτων (θέση προς ανασκευή —> α' παράγραφος, θέση
προς υποστήριξη —> α' περίοδος της β' παραγράφου, αιτιολόγηση της —> Γιατί...).
Στο δοκίμιο αυτό απαντούν και χαρακτηριστικά του λογοτεχνικού δοκιμίου (γλώσσα αισθητικά
επεξεργασμένη και συγκινησιακά φορτισμένη), γεγονός που αποδεικνύει πόσο ρευστά είναι

24
τα όρια μεταξύ των δύο ειδών.
β) «Καθένας όπως νιώθει», συνηθίζουν, να λένε. Κι εγώ ένιωθα πολίτης τ' ουρανού. ν
Ένα σκαλοπάτι πιο πάνω απ' την αντίληψη ότι η Ποίηση είναι μια απλή εξομολό γηση,
έβλεπα ν' αλλάζει ο ορίζοντας και ολόκληρο το τοπίο, ακριβώς όπως από \ την
κορυφή ενός νησιού στα δικά μας τα μέρη όπου, άξαφνα, οι γνώριμες προεξο χές της
στεριάς αλλάζουνε σχήμα, σου αποκαλύπτονται ανυποψίαστοι όρμοι και κάβοι,
μακρινές ράχες άλλων νησιών, ένας καινούριος, πιο πλατύς και πιο πλούσιος στην
ποικιλομορφία του κόσμος. Κι η κρησάρα της συνείδησης ν' απορρίπτει και να κρατάει,
να κρατάει και ν' απορρίπτει, όσο που μια μέρα να νιώσεις τον εαυτό σου καθαρό και
διάφανο, τέτοιον που όλες οι μυστικές σου ροπές τον θέλανε, και που όλες οι συνθήκες
γύρω σου συνωμοτούσαν να τον παραλλάξουν. Τόσο δύσκολο, μα τόσο δύσκολο, ν'
αφήσεις την εποχή σου να σε. σφραγίσει, χωρίς να σε παραχαράξει.
Ο. Ελύτης, Ανοιχτά Χαρτιά

Το παραπάνω κείμενο αποτελεί λογοτεχνικό δοκίμιο, καθώς εντοπίζουμε σ' αυτό τα

ακόλουθα χαρακτηριστικά:
> Έκφραση της αυτοσυναίσθησης του ποιητή, παρουσίαση του προσωπικού τρό-
που με τον οποίο συλλαμβάνει τον ποιητικό του ρόλο.
> Γλώσσα συνυποδηλωτική (πολίτης του ουρανού, κρησάρα της συνείδησης).
> Προφορικότητα στην έκφραση («Καθένας όπως νιώθει», να νιώσεις τον εαυτό
σου... —> β' ενικό πρόσωπο).
> Χρήση συμβόλων (κορυφή νησιού —> περίοπτη θέση της ποίησης).
> Σννειρμική — διαισθητική ανάπτυξη της σκέψης (Ένα σκαλοπάτι ... έβλεπα
ν' αλλάζει ο ορίζοντας).
> Σκοπός: αφύπνιση της φαντασίας και της ευαισθησίας, συναισθηματική
συμμετοχή, τέρψη του δέκτη.

25
 ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ - ΕΠΙΣΤΟΛΗ

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΕΠΙΣΤΟΛΗ
Εξωτερικά χαρακτηριστικά Χρονική ή και τοπική Χαιρετισμός -
ένδειξη στην αρχή Προσφώνηση/αποφώνηση
Περιεχόμενο • Αφήγηση σημαντικών ή Ποικίλα θέματα:
ασήμαντων γεγονότων • γεγονότα της προσωπικής
της προσωπικής ζωής, ζωής
ατομικών πράξεων • ζητήματα σχετιζόμενα με τα
•Παρουσίαση γενικότερων ατομικά ενδιαφέροντα
ζητημάτων της κοινωνικής
ζωής που υπέπεσαν στην
αντίληψη ή προσέλκυσαν την
προσοχή του γράφοντα
•Έκθεση στοχασμών, κρί-
σεων, διαλογισμών αφορ-
μώμενων από τα παραπάνω
• Εστίαση στην πορεία ενός
ανθρώπου, μιας συνείδησης,
ανάμεσα στα πρόσωπα και
στα πράγματα του καιρού της

Γλώσσα Χρήση τον α' ρηματικού • Καθημερινή, απλή

πρόσωπου
Ύφος Προσωπικό, εξομολογητικό,
ειλικρινές, αυθόρμητο,
διάθεση εκμυστήρευσης
Σκοπός Αυτοεπικοινωνία-εσωτερι--
κός διάλογος
Καταγραφή, διατήρηση
γεγονότων στη μνήμη
• Χρήση του α' και β'
ρηματικού προσώπου
Άμεσο, οικείο, ελεύθερο,
αυθόρμητο
Επικοινωνία με τον παραλή-
πτη
• ενημέρωσή του για τα
γεγονότα της προσωπικής
ζωής
• εκμυστήρευση
στοχασμών/επιθυμιών

26
Παραδείγματα
28 Φλεβάρη 1943
Χτες βράδυ μια είδηση ακατανόητη μας ήρθε. Μια είδηση ασύλληπτη. Ο Γερο-Παλαμάς
πέθανε. Είχαμε ξεχάσει πως ήταν θνητός. Τρέξαμε αμέσως στην οδό Περιάνδρου. Εκεί
βρήκαμε, τον Άγγελο · Σικελιανό αναστατωμένο κι αυτόν. Δεν ακούονταν άχνα. Άφωνοι όλοι
κοιτάζαμε το γεροντάκι να κοιμάται και περιμέναμε ώρες ορθοί κοντά του. Τι περιμέναμε;...
Ίσως τη γνώριμη λάμψη των ματιών του κάτω από τα πυκνά χαμηλωμένα φρύδια του... Μα
τίποτα πια...
Πώς η είδηση μαθεύτηκε και βούηξε όλη η Αθήνα; Πώς το νεκροταφείο σήμερα ήταν
μαύρο από τον κόσμο; Όλη η Ελλάδα ήταν εκεί. Οι Ιταλοί φρουροί είχαν μαζευτεί στις
γωνιές τους και κοίταζαν θαυμάζοντας φοβισμένοι. Το σιωπηλό' αυτό πλήθος είχε ένα
μεγαλείο, που έκανε τους ξένους προσεκτικούς. Μετείχε στο θάνατο. Στριμωχτήκαμε με
κόπο μέσα στην εκκλησιά. Χιλιάδες είχαν μείνει απ' έξω. Ο Μακαριώτατος χοροσάτησε
και αποχαιρέτησε το νεκρό. Έπειτα μια φωνή τράνταξε τη σκεπή και τα τοιχώματα, η
φωνή του Σικελιανού: «Σ' αυτό το φέρετρο ακουμπά η Ελλάδα»... «Ηχήστε σάλπιγγες...».
Ιωάννα Τσάτσου, Φύλλα Κατοχής
Το παραπάνω κείμενο είναι ημερολόγιο, όπως αποδεικνύουν τα παρακάτω χαρακτηριστικά:.
> Ύπαρξη χρονικής ένδειξης.
> Αφήγηση ενός σημαντικού γεγονότος της πνευματικής ζωής (θάνατος του Πα-
λαμά), που αποτελεί συγχρόνως και ατομικό βίωμα.
> Χρήση του α' πληθυντικού προσώπου — προσωπικό ύφος.
> Επιθυμία φύλαξης αυτού του σημαντικού γεγονότος στην προσωπική και ίσως
στη συλλογική μνήμη.

5 Δεκ. 1941, Παρασκευή

Τίμο,
Αυτά τα δύο «Α» ακούστηκαν σήμερα στο φτωχικό μου, καθώς κατά τις 1.45', γυρίζοντας από
την Πρεσβεία και ανοίγοντας την πόρτα είδαμε η Μαρώ και εγώ πάνω στο πάτωμα, όπως τα
νούφαρα στο νερό, τα δυο σου γράμματα . Χάρηκα Τίμο πολύ για δύο πράγματα: Το πρώτο
είναι πως δε χάθηκε το γαλλικό χειρόγραφο, όπως φοβόμουνα. Συλλογιζόμουνα, ξέρεις, πάλι
ταχυδρομεία και αργοπορίες. Πράγματα που τα βαριέμαι φριχτά. Γιατί έχω ένα μεγάλο
ελάττωμα, σαν συγγραφέας, εννοώ. Άμα τελειώσω κάτι και το δώσω στον τυπογράφο,
αδιαφορώ ολότελα: είναι σαν ενήλικο παιδί. «Ας κάνει κι αυτό το δρόμο του», λέω μοναχός
μου…Οπωσδήποτε το άρθρο που είδες ήταν μια πράξη φιλίας και ενός κεφιού που μου ήρθε
ένα βράδυ… Σήμερα, Τιμο, είναι πολύ αν μπορέσει ο καθένας, με ένα έργο μικρό ή μεγάλο, να
πει σε δυο τρεις ανθρώπους: εδώ είμαι. Τα άλλα, είναι ζήτημα αν θα τα γνωρίσει πια η γενιά
μας... Γεια σου
Γιώργος
Το παραπάνω κείμενο αποτελεί καθαρή επιστολή, όπως αποκαλύπτουν τα εξής
χαρακτηριστικά:
> Ύπαρξη εξωτερικών ενδείξεων (ημερομηνία, προσφώνηση).
> Αναφορά στη διαδικασία ανταλλαγής επιστολών.
> Χρήση του α' και β' προσώπου —> άμεση, η πρόθεση της επικοινωνίας.
> Συνειρμική ανάπτυξη των ιδεών, ελεύθερη μετάβαση από το ένα θέμα στο άλλο.
27
 ΑΡΘΡΟ – ΕΠΙΦΥΛΛΙΔΑ

Το δοκίμιο μπορεί να συγκριθεί και με δημοσιογραφικά κείμενα όπως το άρθρο και η

επιφυλλίδα. Η μεταξύ τους σύγκριση αναδεικνύει τα κοινά τους στοιχεία, που επιτρέπουν το
συσχετισμό τους, αλλά και τις διαφορές τους, που καθιστούν δυνατή τη διάκριση τους.

ΕΠΙΦΥΛΛΙΔΑ ΑΡΘΡΟ
Περιεχόμενο •Αφόρμηση από γε- Θέμα: γεγονός της
γονός της επικαιρότη- επικαιρότητας
τας Παρουσίασή του με:
•Αναγωγή σε παρα- • αντικειμενικά- πλη-
τηρήσεις, σκέψεις δια- ροφοριακά στοιχεία
χρονικού χαρακτήρα που το γνωστοποι-
αναφορικά με θέματα ούν
επιστημονικά, • υποκειμενικά σχό-
εγκυκλοπαιδικά λια- αξιολογήσεις που
το ερμηνεύουν
Γλώσσα • Δηλωτική, αναφορική Δηλωτική, αναφορική
Ειδικό λεξιλόγιο με κάποια στοιχεία
• Λόγιες εκφράσεις προφορικότητας.
Διάνθιση με λογοτεχνι-
κές εκφράσεις, ανάλογα
με το θέμα
Ύφος
Επίσημο, σοβαρό, Αντικειμενικό,
αντικειμενικό σοβαρό

Σκοπός Μόρφωση, καλλιέρ-

γεια, ανάπτυξη προ- • Πληροφόρηση -
βληματισμού ενημέρωση του δέκτη
πάνω σε τρέχουσες
εξελίξεις
• Καθοδήγησή του
προς τη διαμόρφωση
γνώμης, άποψης για την
επικαιρότητα

Παρατήρηση: Γίνεται φανερό από την παραπάνω σύγκριση πως η επιφυλλίδα

αποτελεί δημοσιογραφικό κείμενο που κινείται στο διάμεσο, μεταξύ / δοκιμίου και άρθρου.
Ορισμένα από τα χαρακτηριστικά της τη φέρνουν πιο κοντά στο πρώτο και άλλα
πλησιέστερα προς το δεύτερο.

28
Παραδείγματα
α) Καλοκαίρι του 1995, πάνω στον Σκίνακα, την κορυφή του Ψηλορείτη που έχει υψόμετρο
1.760 μέτρα. Τόπος γυμνός και της πέτρας. Καθώς η Ελλάδα, η επίσημη Ελλάδα, πέρα μακριά
διαπληκτίζεται περί το μηδέν και αυτοαναλώνεται, ενώ τα θαύματα δεν έρχονται και οι
πυρκαγιές σιμώνουν από παντού, σε τούτη την κορυφή του Ψηλορείτη η άλλη Ελλάδα έστησε
ένα δείγμα λαμπρό και δύσκολο: το αστεροσκοπείο του Σκίνακα, αποτέλεσμα της συνεργασίας του
Πανεπιστημίου Κρήτης, του ΙΤΕ και ενός Ινστιτούτου του Μοναχού. Με την ψηφιακή του
κάμερα που μπορεί να ανιχνεύει την ύπαρξη και ενός μόνο φωτονίου, απρόσιτα στην όρασή μας
κομμάτια του Σύμπαντος είναι υποψήφια για ψηφιακή φωτογράφηση. Η ανάλυση και η
επεξεργασία των δεδομένων θα γίνεται σε απευθείας σύνδεση με το υπολογιστικό κέντρο του
Πανεπιστημίου, κοντά στην Κνωσό. Είναι το σύγχρονο μονοπάτι που συνδέει τα «θεϊκά» με τα
εγκόσμια. Είναι αυτή η άλλη Ελλάδα που εκδηλώνεται ή αγωνιά, ενώ πέρα μακριά η χώρα άδει τα
ίδια πάντα τραγούδια, τα χωρίς περιεχόμενο ή μέλλον.
:
Γ. Γραμματικάτης, Κοσμογραφήματα

Το παραπάνω κείμενο ανήκει στο δημοσιογραφικό είδος του άρθρου, όπως συνάγεται από τα
χαρακτηριστικά του:
> Παρουσίαση γεγονότος της επικαιρότητας (έναρξη της λειτουργίας του αστεροσκοπείου
του Σκίνακα — δυνατότητες του) με αντικειμενικές πληροφορίες (το αστεροσκοπείο ...
Κνωσό).

> Σχολιασμός του γεγονότος (η άλλη Ελλάδα έστησε ένα δείγμα λαμπρό και
δύσκολο, Είναι το σύγχρονο μονοπάτι ... ή μέλλον).

> Γλώσσα δηλωτική — ειδικό λεξιλόγιο (ψηφιακή του κάμερα, φωτονίου, ανάλυση,
επεξεργασία των δεδομένων).
> Τριτοπρόσωπη διατύπωση —> αντικειμενικότητα (ακόμη και η κριτική που ασκείται
φαίνεται βασισμένη σε πραγματικά στοιχεία, επομένως ηχεί αντικειμενική).

> Ενημέρωση του αναγνωστικού κοινού για μια επίκαιρη εξέλιξη (πρόταξη χρονικού
στοιχείου).

β) Ελληνικό καλοκαίρι. Τώρα, καθώς ο Ιούλιος διαπερνά τις νύχτες με τη ζέστη και τους
καημούς του, ένας αστερισμός διακρίνεται εύκολα στον ουρανό. Ο Αστερισμός του Σκορπιού.
Τις πρώτες νυχτερινές ώρες απαντάται χαμηλά στον ορίζοντα, προς το νότο. Το σχήμα του
θυμίζει πράγματι ένα σκορπιό, με την ουρά του να γυρίζει απειλητικά.
Ο αστερισμός περιλαμβάνει κοντά στις δύο εκατοντάδες αστέρια, ορατά με γυμνό μάτι,
από τα οποία όμως μόνον δεκατρία έχουν λαμπρότητα μεγάλη· και είναι εκείνα που του
προσδίδουν το χαρακτηριστικό σχήμα. Στην περιοχή υπάρχουν ακόμα νεφελώματα κάθε είδους,
άλλα φωτεινά και άλλα αμυδρά, μεταβλητοί αστέρες και όμορφα σφαιρικά σμήνη.
Στην καρδιά του Σκορπιού βρίσκεται ο Αντάρης. Ένας τεράστιος αστέρας, κοκκινωπός στη
λάμψη. Έχει τριακόσιες φορές τη διάμετρο του Ήλιου και είναι κάπου δύο χιλιάδες φορές
29
λαμπρότερός του. Από μας απέχει στα πεντακόσια έτη φωτός. Το κοκκινωπό δηλαδή φως,
ξεκίνησε από τον Αντάρη όταν η Βυζαντινή Αυτοκρατορία απερχόταν από το ιστορικό
προσκήνιο. Κυριολεκτικά και αστρονομικά ο Αντάρης είναι ένας ερυθρός γίγαντας. Αστέρας,
δηλαδή, στο τελευταίο στάδιο της εξελίξεώς του, στο τέλος μιας ζωής πολυτάραχης.

Γ. Γραμματικάκης, Κοσμογραφήματα

Το παραπάνω κείμενο είναι επιφυλλίδα, όπως συνάγεται από τα χαρακτηριστικά του:

> Σύνδεση με την επικαιρότητα μέσω της χρονικής ένδειξης που προτάσσεται.

> Επιστημονικό θέμα - έκθεση γνωστικού υλικού, επιστημονικών ανακαλύψεων.

> Γλώσσα αναφορική — ειδικό λεξιλόγιο (ορίζοντα, αστερισμός, νεφελώματα, διάμε-

τρος). Διάνθιση με λογοτεχνικές εκφράσεις (με την ουρά του να γυρίζει απειλητικά, όμορφα,
σφαιρικά σμήνη, κοκκινωπός στη λάμψη, στο τέλος μιας πολυτάραχης ζωής).

> Μόρφωση του αναγνώστη.

γ) Σιγά σιγά μες στο κατακαλόκαιρο, το φως αφανίζει την Ελλάδα. Χωνεύει τα νησιά,
εξουδετερώνει τις θάλασσες, αχρηστεύει τους ουρανούς. Μήτε που βλέπεις πια βουνά, μήτε
δέντρα, μήτε πολιτείες, μήτε χώμα και νερό. Άφαντα όλα.
Πιωμένο φως- μονάχα μια μαύρη σκιά- ο άνθρωπος. Η αντίσταση σ ένα τέτοιο φως: να ποιο
είναι το βαθύτερο νόημα της ελληνικής αρχιτεκτονικής.
Μέσα στη διαφάνεια, πιο διάφανος ακόμη, πιο λευκός, ο Παρθενώνας δικαιώνει μυστηριακά
την ύπαρξή του την ώρα που το μεσημέρι το αττικό φτάνει στη μεγαλύτερή του ένταση κι όπου
μονάχα νεράιδες τριγυρνάν μες στο θαμπωτικό διάστημα.
Οδ. Ελύτης

Το παραπάνω κείμενο είναι ένα λογοτεχνικό δοκίμιο, όπως φανερώνουν τα χαρα -

κτηριστικά του:

> Αισθητικό θέμα

> Υποκειμενική προσέγγισή του
> Λογοτεχνική γλώσσα
> Προσωπικό ύφος
> Καλλιέργεια, τέρψη του αναγνώστη

ΕΛΕΓΧΟΣ ΚΕΙΜΕΝΟΥ
30
Ως προς τη διάρθρωση, την αρχιτεκτονική του κειμένου ελέγχουμε:

 Τη συνεκτικότητα, που είναι η φυσική σχέση ανάμεσα στις προτάσεις ή στα μέρη
ενός κειμένου από την άποψη του περιεχομένου. Επιτυγχάνεται με λέξεις-φράσεις
δηλωτικές της κύριας έννοιας του κειμένου. Στην περίπτωση αυτή βρίσκουμε σε κάθε
παράγραφο του κειμένου λέξεις ή φράσεις που σχετίζονται με το θέμα του κειμένου.

 Τη συνοχή, που είναι η μορφική σύνδεση των προτάσεων μεταξύ τους, των περιό-
δων, των παραγράφων η συνένωση-συγκόλληση-σύνδεση των νοημάτων με τη χρησι-
μοποίηση ειδικών μεταβατικών λέξεων ή φράσεων. Υπάρχουν αρκετές κατηγορίες
τέτοιων διαρθρωτικών λέξεων, με τις οποίες επιτυγχάνουμε ποικίλες νοηματικές
σχέσεις, όπως γίνεται φανερό στον ακόλουθο πίνακα:

ΣΥΝΟΧΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ
Ή συνοχή είναι η μορφική σύνδεση μεταξύ των φράσεων, των περιόδων, των παραγράφων
ενός κειμένου. Οι τρόποι που πραγματοποιείται η συνοχή είναι οι ακόλουθοι:
>Με διαρθρωτικές λέξεις, πολλών κατηγοριών, με τις οποίες επιτυγχάνουμε πολλές νοηματικές
σχέσεις.

ΔΙΑΡΘΡΩΤΙΚΕΣ ΛΕΞΕΙΣ ΝΟΗΜΑΤΙΚΗ ΣΧΕΣΗ

αλλά, όμως, ωστόσο, από την άλλη
πλευρά, απεναντίας...
αρχικά, στην αρχή, προηγουμένως, στη
συνέχεια, παλαιότερα, στο παρελθόν,
σήμερα, στον αιώνα μας...
αν, εκτός αν, σε περίπτωση που
με άλλα λόγια, δηλαδή, για παράδειγμα,
για να γίνω σαφέστερος...
είναι αξιοσημείωτο, θα ήθελα να
τονίσω, προπάντων, πράγματι,
κατεξοχήν...
συγκεφαλαιώνοντας, επιλογικά,
συμπερασματικά, συνοψίζοντας, άρα,
λοιπόν, επομένως, κατά συνέπεια,
έτσι...
συμπληρωματικά, επιπρόσθετα, ακόμη,
επίσης, παράλληλα, επιπλέον...
πρώτον / κατ' αρχάς, δεύτερον... τέλος
Αντίθεση-εναντίωση μεταξύ νοημάτων-
παραγράφων
Χρονική σειρά/ακολουθία νοημάτων
Όρος-προϋπόθεση
Επεξήγηση, διασάφηση ενός νοήματος
από άλλο
Έμφαση, επιτονισμός ενός νοήματος
από άλλο
Συμπέρασμα
Προσθήκη-πρόσθεση νοήματος σε άλλο
Παράταξη ομοειδών νοημάτων
Αρίθμηση στοιχείων

>Με επανάληψη λέξης ή φράσης της προηγουμένης παραγράφου ή ενότητας.

>Με αντικατάσταση μιας λέξης με αντωνυμία. Γίνεται συχνά χρήση της επαναληπτικής αντω-
νυμίας αυτός, -ή, -ό και σπανιότερα των «εκείνος», «άλλος», «ο οποίος».

Η γλώσσα του κειμένου- μορφοσυντακτικά φαινόμενα

31
Α. Ενεργητική ή παθητική φωνή
Η ενεργητική φωνή - σύνταξη δίνει έμφαση στο πρόσωπο - υποκείμενο που ενεργεί, ενώ η
παθητική φωνή - σύνταξη, δίνει έμφαση στην ενέργεια- φαινόμενο - κατάσταση που παρου-
σιάζεται.

Β. Ρηματικό πρόσωπο / χρόνος / έγκλιση

Τα ρηματικά πρόσωπα δεν επιλέγονται τυχαία, αντίθετα προσδιορίζουν τις προθέσεις του
γράφοντος.
Με την επιλογή των ρηματικών προσώπων ο συγγραφέας επιχειρεί να εκφράσει:
α' ενικό πρόσωπο: προσωπική - εξομολογητική διάθεση, βιωματικότητα, υποκειμενισμό,
προσωπικές θέσεις και αντιλήψεις.
β' ενικό πρόσωπο: εκφράζει συναισθηματισμό και προσδίδει αμεσότητα και οικειότητα.
γ' ενικό πρόσωπο: απρόσωπη- αντικειμενική προσέγγιση, γενική αποδοχή, εκφράζει
αντικειμενικότητα και θέσεις καθολικά αποδεκτές
α' πληθυντικό πρόσωπο: συλλογικότητα- αλληλεγγύη, εκφράζει απόψεις ευρύτερα αποδεκτές
από ένα σύνολο ατόμων. Προσδίδει ζωντάνια και αμεσότητα τόσο στην περιγραφή όσο και
στην αφήγηση.
β' πληθυντικό πρόσωπο: προσπάθεια προσέγγισης- εξοικείωσης, εκφράζει συναισθηματισμό
και προσδίδει αμεσότητα και οικειότητα.
γ' πληθυντικό πρόσωπο: γενική αποδοχή- αναμφισβήτητη αξία (η απροσωπία συνιστά
πολυπροσωπία, η οποία προσφέρει ανάλογη ισχύ), εκφράζει αντικειμενικότητα και θέσεις
καθολικά αποδεκτές.

Με την επιλογή των χρόνων ο συγγραφέας επιχειρεί να προσδώσει στο κείμενο:

— παρελθοντικοί χρόνοι: ιστορική βεβαιότητα
— παροντικοί χρόνοι: ζωντάνια - αμεσότητα - παραστατικότητα
— μελλοντικοί χρόνοι: αισιοδοξία - απαισιοδοξία για τα μελλούμενα

Με την επιλογή της έγκλισης ο συγγραφέας επιχειρεί να προσδώσει στο κείμενο:

Οριστική
Η οριστική φανερώνει το πραγματικό και το βέβαιο (απλή οριστική). Ή το δυνατό και λέγεται
δυνητική οριστική ή το πιθανό και λέγεται πιθανολογική οριστική.
Απλή οριστική: Το νερό της θάλασσας δεν πίνεται.
Δυνητική οριστική: Θα έδινα τα πάντα, για να πετύχω (= θα μπορούσα να δώσω).
Πιθανολογική οριστική: Δε θέλει να ακολουθήσει∙ θα κουράστηκε.
Η οριστική μπορεί να δηλώσει επίσης παράκληση: Δεν έρχεσαι αύριο μαζί μου στη δουλειά;

Επιπλέον χρήσεις:
1. Η οριστική του ενεστώτα χρησιμοποιείται πολλές φορές αντί για προστακτική σε
εκδηλώσεις επιθυμίας που γίνονται με λεπτότητα.
Αν τύχει και αργήσω, με περιμένεις λίγο (= περίμενέ με).
2. Το να με οριστική παρατατικού χρησιμοποιείται συχνά αντί για προστακτική, για να δηλωθεί
παράκληση.
Να πήγαινες μια στιγμή να δεις τι κάνει το παιδί (= πήγαινε, σε παρακαλώ).
32
3. Οριστική παρατατικού, με το θα μπροστά της, χρησιμοποιείται συχνά αντί για οριστική
ενεστώτα σε εκφράσεις που γίνονται με λεπτότητα.
Θα σε συμβούλευα να δεις το έργο αυτό (αντί: σε συμβουλεύω).

Υποτακτική
Η υποτακτική φανερώνει κυρίως το ενδεχόμενο και το επιθυμητό. Αυτή είναι κυρίως η
σημασία της. Μέσα στο λόγο όμως παίρνει και άλλες σημασίες συγγενικές. Έτσι φανερώνει:
προτροπή, παραχώρηση, ευχή, το δυνατό, απορία, το πιθανό, προσταγή ή απαγόρευση.
Ενδεχόμενο: Αν βρω λίγο χρόνο, θα ζωγραφίσω.
Επιθυμητό: Ας γίνω πρώτα καλά, και βλέπουμε ύστερα.
Παραχώρηση: Ας έρθει κι αυτός, αφού το θέλει.
Απορία: Να το πω; Να μην το πω;
Προσταγή: Μη μου ξαναμιλήσεις.

Η υποτακτική συνοδεύεται από τα μόρια να, ας καθώς και από τους συνδέσμους: αν, εάν, σαν,
όταν, πριν, πριν να, μόλις, προτού, άμα, να, για να, μη, μήπως.

Προστακτική
Η προστακτική φανερώνει την επιθυμία ως προσταγή. Ανάλογα όμως με το πρόσωπο προς το
οποίο απευθύνεται εκείνος που μιλά, η προσταγή μπορεί να γίνει: προτροπή, απαγόρευση,
παράκληση, ευχή, έντονη ενέργεια.
Ανοίξτε τα παράθυρα.
Έντονη ενέργεια: Λέγε λέγε, πέτυχες το σκοπό σου.
Ευχή: Σύρε, παιδί μου, στο καλό.
Παράκληση: Λυπήσου με, Θεέ μου, στο δρόμο που πήρα.

Γ. Μακροπερίοδος λόγος ή μικροπερίοδος λόγος

—Μακροπερίοδος λόγος: διατύπωση συνθετών και πολύπλοκων σκέψεων.
Ύφος σύνθετο - σοβαρό - πειστικό - επιβλητικό - στομφώδες
—Μικροπερίοδος λόγος: διατύπωση απλών - λιτών νοημάτων.
Ύφος απλό - σαφές - κατανοητό
Δ. Αναφορική ή ποιητική λειτουργία της γλώσσας
Η αναφορική λειτουργία της γλώσσας: κυριολεκτική, λογική προσέγγιση ιδεών και απόψεων
σε αποδεικτικά κείμενα, με επιστημονικό ή και δοκιμιακό χαρακτήρα.
Η ποιητική λειτουργία της γλώσσας: μεταφορική, συγκινησιακή προσέγγιση προσώπων,
φαινομένων, ιδεών, καταστάσεων σε κείμενα με κατεξοχήν λογοτεχνικό χαρακτήρα
Ωστόσο, σε κείμενα με αναφορική λειτουργία της γλώσσας παρατηρούνται και στοιχεία
ποιητικής λειτουργίας και αντίστροφα.

ΕΓΚΛΙΣΕΙΣ ΚΑΙ ΤΡΟΠΙΚΟΤΗΤΕΣ

Οι εγκλίσεις αποτελούν γραμματική έκφραση της τροπικότητας, της στάσης δηλαδή του
33
ομιλητή απέναντι στο περιεχόμενο των λόγων του. Οι τροπικότητες είναι δύο ειδών: η
επιστημική και η δεοντική.
 Η επιστημική τροπικότητα: έχει σχέση με τον βαθμό βεβαιότητας που εκφράζει ο
ομιλητής με αυτά που λέει. Κινείται δηλαδή σ’ όλο το φάσμα των σχετικών με τη
βεβαιότητα σημασιών από την απλή υπόθεση ως και τη δεδηλωμένη βεβαιότητα.
Ενδεικτικά:
Υπόθεση (να + υποτακτική, αν / εάν / άμα έτσι και / ας + οριστική): Να μάθει τι
κάνουμε τις Κυριακές, θα έλθει τρέχοντας. – Ας είχα χρήματα και θα ταξίδευα σ’ όλον
τον κόσμο.
Δυνατότητα (μπορεί / ίσως + υποτακτική, θα + οριστική): Αύριο, μπορεί να έχουμε
βροχερό καιρό. – Ίσως έλθει στην ώρα του.
Πιθανότητα (πρέπει + υποτακτική, θα + οριστική κ.α.): Πρέπει να έχει κάποιο
φαρμακείο ανοικτό εδώ κοντά – Θα ήταν δύσκολη υπόθεση.
Βεβαιότητα (απλή οριστική): Πέρασα στις Πανελλήνιες

 Η δεοντική τροπικότητα: έχει σχέση με τον βαθμό αναγκαιότητας που εκφράζει ο

ομιλητής για την πραγματοποίηση αυτών που λέει. Κινείται δηλαδή σ’ όλο το φάσμα
των σχετικών με την αναγκαιότητα σημασιών από την απλή επιθυμία ως τη ρητά
δηλωμένη υποχρέωση. Ενδεικτικά:
Επιθυμία (θέλω + υποτακτική): θέλω να τα πούμε σύντομα
Ευχή (απλή υποτακτική, - ας / να / μακάρι / που + υποτακτική): Να κάτσεις ήσυχα,
έστω και για λίγο. Ας κόψει επιτέλους το κάπνισμα.
Πρόθεση (στοχεύω / λέω … + υποτακτική): Λέω να πάμε εκδρομή αύριο.
Υποχρέωση (προστακτική – πρέπει / είναι ανάγκη … + υποτακτική): Έλα, γρήγορα. –
Πρέπει να έλθεις οπωσδήποτε.

Η τροπικότητα εκφράζεται και με ποικίλους άλλους τρόπους, όπως με επιρρήματα (λ.χ.

βέβαια, ίσως, μάλλον, πιθανόν), με τροπικά ρήματα και απρόσωπες τροπικές εκφράσεις
(λ.χ. πρέπει, μπορεί, είναι κρίμα), με συνδυασμούς μορίων (να, ας, έτσι και) ή με το ποιόν
ενεργείας των ρημάτων που εκφράζουν την υποκειμενική αντίληψη ή την «άποψη» την
οποία έχει ο ομιλητής για τη χρονική στιγμή της ρηματικής ενέργειας. Αν δηλαδή αυτή
είναι κάτι που τώρα εξελίσσεται ή επαναλαμβάνεται σε τακτά διαστήματα κτλ.

Ε. Σημεία της στίξης

Τα σημεία στίξης και η χρήση τους στον επικοινωνιακό λόγο

34
Η τελεία: Σημειώνουμε τελεία στο τέλος μιας πρότασης ή μιας σειράς προτάσεων, όπου, κατά
την κρίση αυτού που γράφει, συμπληρώνεται το νόημα που θέλει να διατυπώσει.
Το κόμμα Το κόμμα είναι το πιο συχνό σημείο της στίξης. Χρησιμεύει για να δείξει σταμάτημα
του λόγου ανάμεσα σε λέξεις ή προτάσεις.
Με το κόμμα χωρίζονται εκτός των άλλων:
1. Όμοιοι όροι της πρότασης (υποκείμενα, αντικείμενα, κατηγορούμενα, επιθετικοί ή
επιρρηματικοί προσδιορισμοί), όταν παρατίθενται ασύνδετοι. π.χ. Το μέρος που γεννήθηκα και
έζησα μικρός είχε παράξενες θάλασσες, νησάκια ξωτικά και ερημονήσια, αλυκές, σκυλόψαρα, χελώνες, ψάρια
και θαλασσινά κάθε λογής, φουρτούνες, ρέματα, αγριόχηνες, πελεκάνους, αγριόπαπιες κι άλλα θαλασσινά
πουλιά.
Παρατήρηση: Παρατηρείς στο παραπάνω απόσπασμα ότι δεν χωρίζονται με κόμμα οι όμοιοι
όροι που ενώνονται με συμπλεκτικό σύνδεσμο (και). Το ίδιο συμβαίνει, όταν ανάμεσα στις
λέξεις υπάρχει διαχωριστικός σύνδεσμος.
2. Μέσα στην περίοδο: Χωρίζονται με κόμμα από τις κύριες οι δευτερεύουσες αιτιολογικές,
τελικές (εκτός αν αρχίζουν με το να), συμπερασματικές, υποθετικές, εναντιωματικές, χρονικές
και όσες αρχίζουν με το χωρίς να (ιδίως όταν προηγούνται ή είναι μεγάλες).
Η διπλή τελεία: όταν ακολουθούν λέξεις ή φράσεις σε ευθύ λόγο.
Σημειώνεται:
1. Εμπρός από φράσεις που αναφέρονται κατά λέξη και κλείνονται σε εισαγωγικά (συνήθως
φράσεις που αναφέρονται σε λόγο ευθύ ή γνωμικά και παροιμίες). Παραδείγματα: α. Τότε ο πατέρας
είπε: «Βλέπετε, παιδιά μου, πόση δύναμη έχει η ένωση. Σαν αυτές τις βέργες κι εσείς, αν είστε ενωμένοι,
μονοιασμένοι, θα είστε ανίκητοι. αν όμως θα είστε χωρισμένοι, εύκολα θα σας κάνουν καλά όσοι θέλουν το
κακό σας». β. Μια παροιμία λέει: «Όποιος δε θέλει να ζυμώσει, πέντε μέρες κοσκινίζει».
2. Σημειώνεται επίσης διπλή τελεία μπρος από μια απαρίθμηση, μια ερμηνεία, ένα επακόλουθο.
π.χ. Το κάρβουνο που καίμε είναι δύο λογιών: το ξυλοκάρβουνο, που γίνεται όταν σιγοκαίγεται
το ξύλο στα καμίνια, και το πετροκάρβουνο, που γίνεται από μεγάλα δέντρα, πλακωμένα στα
βάθη της γης.
Το θαυμαστικό, εκφράζει θαυμασμό, έκπληξη, εντυπωσιασμό, ενθουσιασμό, απαξία κτλ.
Τα αποσιωπητικά, εκτός από συμπλήρωση, εκφράζουν υπονοούμενα, αγωνία, ανησυχία,
απορία, έκπληξη, προβληματισμό. Τα αποσιωπητικά δείχνουν ότι κάτι αποσιωπάται, δηλ. ότι η
φράση δεν ολοκληρώθηκε από συγκίνηση, ντροπή ή από κάποιον άλλο λόγο. Τα αποσιωπητικά
μπορεί να δηλώνουν περιφρόνηση, απειλή ή ότι ο συνομιλητής διακόπτει απότομα τη
συνομιλία.
Το ερωτηματικό, εκτός από απορία και έκπληξη, δισταγμό, εκφράζει αυτονόητη απάντηση.
Τα εισαγωγικά. Μέσα σε εισαγωγικά περικλείονται:
- τα λόγια κάποιου, όπως τα είπε ακριβώς (αυτούσια παράθεση των λόγων κάποιου)
- τίτλος έργου, βιβλίου, ονόματα εφημερίδων, επιγραφές.
- ρητά, παροιμίες.
- φράσεις ή λέξεις, που χρησιμοποιούνται μεταφορικά. (μεταφορά)
- φράσεις ή λέξεις, που χρησιμοποιούνται ειρωνικά (ειρωνεία)
- λόγιες ή λαϊκές λέξεις
- όρος (π.χ. μεσσιανισμός)
- ειδική ορολογία
Η παρένθεση, απομονώνει επιπρόσθετο μέρος του κειμένου.
Η διπλή παύλα, περικλείει μια απαραίτητη παρεμβολή στη συνέχεια του λόγου.
ΣΤ. Λόγιες ή λαϊκές λέξεις, ειδικό λεξιλόγιο, όρους
Το λεξιλόγιο ενός κειμένου είναι συνδεδεμένο με την εποχή, το μορφωτικό επίπεδο του πομπού

35
και του δέκτη, το αντικείμενο, το θέμα που πραγματεύεται το κείμενο. Οι λόγιες λέξεις
αντιστοιχούν στην καθαρεύουσα ή σε κατάλοιπα της αρχαίας ελληνικής, ενώ οι λαϊκές λέξεις
στη δημοτική ή στη λαϊκή γλώσσα, που εμπεριέχει στοιχεία από διαλέκτους / ιδιώματα αλλά
και ιδιωτισμούς.
Το ειδικό λεξιλόγιο και η χρήση ανάλογης ορολογίας συνηθίζεται στον επιστημονικό λόγο
κάθε κατηγορίας (στη νομική, στην ιατρική, στη φυσική, στα μαθηματικά κτλ.), με αποδέκτη
το εξειδικευμένο και κατάλληλα προετοιμασμένο κοινό.

Z. Ρητορικές ερωτήσεις
Οι ρητορικές ερωτήσεις δίνουν έμφαση στο κείμενο. Άρουν τη μονοτονία που θα
επέφερε στο ύφος του κειμένου η δεοντολογική διατύπωση (αποφεύγονται φράσεις:
πρέπει….). Ο συντάκτης προβληματίζει, αφυπνίζει, ευαισθητοποιεί τον αναγνώστη, το
κείμενο κερδίζει σε δραματικότητα (συμμετέχει ο δέκτης, νοερός διάλογος), διεγείρει τα
συναισθήματα και αποκτά υφολογική ποικιλία, βελτιώνεται η συνοχή του κειμένου,
καθώς ο συντάκτης απαντά έμμεσα στην συνέχεια του κειμένου.

Παράταξη ή υπόταξη
Η παράταξη δηλαδή η εξωτερική σύνδεση δύο ή περισσοτέρων προτάσεων (=κύρια + κύρια,
δευτερεύουσα + δευτερεύουσα ομοειδής) συμβάλλει στην ποσοτική προέκταση των νοημάτων.
Η υπόταξη δηλαδή η εσωτερική σύνδεση δύο(=απλή) ή περισσοτέρων(= διαδοχική)
προτάσεων (= κύρια + δευτερεύουσα, δευτερεύουσα + δευτερεύουσα) αντίθετα, συμβάλλει
στην ποιοτική προέκταση των νοημάτων.

Απλή και διαδοχική υπόταξη

Χρησιμοποιούμε την υπόταξη, για να δείξουμε τις λογικές σχέσεις ενός σύνθετου νοήματος.
Απλή υπόταξη: Στην περίπτωση αυτή συνδέουμε πολύ στενά μια πρόταση με κάποια άλλη.
Από τις δύο προτάσεις εκείνη που στηρίζει τη σύνδεση ονομάζεται κύρια πρόταση, ενώ η άλλη
ονομάζεται δευτερεύουσα πρόταση. Με τη διαδοχική υπόταξη η σύνδεση που επιχειρείται
είναι πολυπλοκότερη, καθώς δεν είναι μόνον η κύρια πρόταση που στηρίζει τη σύνδεση, αλλά
και μια δευτερεύουσα πρόταση μπορεί, με τη σειρά της να στηρίξει άλλες δευτερεύουσες
προτάσεις.
Παραδείγματα
1. Στο πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου του, ο συγγραφέας αναλύει τον «Αλαφροΐσκιωτο»,
νεανικό έργο του Σικελιανού, που θεωρείται ως ο πυρήνας του συνόλου της δημιουργίας του.
Η κύρια πρόταση «Στο πρώτο….Σικελιανού» στηρίζει τη δευτερεύουσα «που….δημιουργίας
του» →Απλή Υπόταξη.
2. Στο δεύτερο κεφάλαιο παρουσιάζεται για πρώτη φορά το «Αγιορείτικο ημερολόγιο» του
Σικελιανού, όπου ο ποιητής έχει καταγράψει τις εντυπώσεις του από το Άγιο Όρος, που
επισκέφτηκε με το Νίκο Καζαντζάκη το 1914.
Η κύρια πρόταση «Στο δεύτερο…. Σικελιανού» στηρίζει τη δευτερεύουσα «όπου….Όρος»
(όπου →στο «Αγιορείτικο ημερολόγιο». Η δευτερεύουσα «όπου….το Άγιο Όρος» στηρίζει την
επόμενη δευτερεύουσα «που….1914» (που →το οποίο: Άγιο Όρος). Η πρώτη δευτερεύουσα
πρόταση επιτελεί τη λειτουργία κύριας →Διαδοχική Υπόταξη.
ΕΙΔΗ ΑΝΤΙΘΕΤΙΚΗΣ ΣΥΝΔΕΣΗΣ

36
Παρατακτική αντιθετική σύνδεση Υποτακτική αντιθετική
σύνδεση
↓ ↓

Συνδέει: Συνδέει: διαφορετικές μεταξύ τους

 όμοιους όρους (π.χ. δύο αντικείμενα) προτάσεις
 όμοιες προτάσεις (Κύρια και εναντιωματική)

Επιτυγχάνεται: Επιτυγχάνεται:
 με τους συνδέσμους: μα, αλλά, παρά, με τους συνδέσμους: ενώ, αν και,
όμως, ωστόσο μολονότι

 με τις λέξεις: εντούτοις, μάλιστα,

μολαταύτα, εξάλλου

Αναφορικές προτάσεις
Οι αναφορικές προτάσεις διακρίνονται σε ονοματικές αναφορικές προτάσεις οι οποίες
εισάγονται με αναφορικές αντωνυμίες (ο οποίος-α-ο, όποιος-α-ο, όσος-η-ο, που) και
χρησιμοποιούνται συνήθως ως ονόματα, δηλαδή, ως υποκείμενα, αντικείμενα, ονοματικοί
προσδιορισμοί (επεξήγηση, παράθεση . κτλ.) και σε επιρρηματικές αναφορικές προτάσεις οι
οποίες εισάγονται με αναφορικά επιρρήματα (όπου, όπως) και προσδιορίζουν ένα επίρρημα
(π.χ. εκεί, όπου) ή άλλο επιρρηματικό προσδιορισμό μιας πρότασης.
Μια ονοματική προσδιοριστική μπορεί να ξεχωρίζει από μια ονοματική παραθετική με
βάση τα ακόλουθα:
Οι παραθετικές προτάσεις χωρίζονται από τον ονοματικό όρο στον οποίο αναφέρονται με
κόμμα, ή και με πιο έντονα σημάδια στίξης, όπως παύλες, παρενθέσεις κτλ. Αντίθετα οι
προσδιοριστικές ακολουθούν χωρίς κόμμα με τον ονοματικό όρο που προσδιορίζουν.
οι πληροφορίες που περιέχει η παραθετική πρόταση παρουσιάζονται ως δευτερεύουσες ως προς
το περιεχόμενο του προσδιοριζόμενου όρου. Αντίθετα η προσδιοριστική πρόταση αποτελεί
απαραίτητο συμπλήρωμα του όρου που προσδιορίζει, καθώς αποτελούν μαζί ένα νόημα
αδιαίρετο.

Παραδείγματα

«Μπορεί, επιτρέπεται η υψηλή τέχνη, που είναι τόσο αληθινή, (παραθετική) όσο είναι πιο
απάνου από τοπικούς και χρονικούς προσδιορισμούς, (προσδιοριστική) που αντικρίζει
κατάματα τις άφθαρτες ουσίες, (παραθετική) είναι δυνατό να πολιτεύεται;»

O τίτλος του κειμένου

Σε κάθε κείμενο ο τίτλος συνοψίζει, συγκεφαλαιώνει το περιεχόμενο του κειμένου και, αρκετές
φορές, αποκαλύπτει την οπτική γωνία του γράφοντος σχετικά με το θέμα
37
α) Πώς δημιουργούμε τίτλο
Για τη δημιουργία του τίτλου λαμβάνουμε υπόψη τα παρακάτω:
α) Λειτουργία γλώσσας
Επιλέγουμε τη συγκινησιακή, ποιητική, μεταφορική, συνυποδηλωτική χρήση της
γλώσσας όταν προσδίδουμε υποκειμενισμό στην αντιμετώπιση του θέματος, όταν
θέλουμε να υπάρχει αμεσότητα, όταν μέσω αυτής της λειτουργίας επιθυμούμε να
σχολιάσουμε. Η αναφορική, λογική, κυριολεκτική, δηλωτική χρήση επιλέγεται, όταν
προσεγγίζουμε το θέμα αντικειμενικά, με σαφήνεια και επίσημο ύφος. Συχνά, λόγω,
κυρίως της συγκινησιακής χρήσης του λόγου, ο τίτλος συνοδεύεται από: μεταφορές,
παρομοιώσεις, θαυμαστικά, αποσιωπητικά, ομοιοκαταληξίες, παρηχήσεις,
λογοπαίγνια… που στοχεύουν να προσελκύσουν και να μονοπωλήσουν το ενδιαφέρον
του δέκτη, όπως, ακόμη, και να προσδώσουν στον τίτλο έμφαση.
β) Συντακτικά στοιχεία
Ως προς τη σύνταξη, ο λόγος μπορεί να είναι ελλειπτικός, αφού παραλείπονται όσα
εννοούνται εύκολα.
γ) Ύφος
Ως προς το ύφος, αυτό ποικίλλει, ανάλογα με το περιεχόμενο του κειμένου. Έτσι, άλλοτε
υιοθετούμε τυπικό, σοβαρό, απλό, άλλοτε δραματικό, χιουμοριστικό, ειρωνικό.
δ) Γραμματικά στοιχεία
Ως προς τη γραμματική, από τον τίτλο παραλείπονται συχνά: α) τα ρήματα, β) τα
άρθρα, γ) οι σύνδεσμοι, δ) οι προθέσεις, και ε) λέξεις που εύκολα μπορούν να
εννοηθούν. Αν στον τίτλο υπάρχει ρήμα, αυτό βρίσκεται στην ενεργητική φωνή, σε
χρόνο ενεστώτα ή ιστορικό ενεστώτα ή αόριστο και στο γ’ πρόσωπο.
ε) Χρήση σημείων στίξης
Συχνή είναι και η χρήση διάφορων σημείων στίξης, γιατί και η στίξη αποτελεί σχόλιο.
Έτσι, με τη χρήση π.χ. του ερωτηματικού εκφράζεται απορία, αμφισβήτηση, ειρωνεία…
ενώ με τα εισαγωγικά αποδίδεται διαφορετικό περιεχόμενο στις λέξεις. Έτσι, συχνά, ένας
πομπώδης τίτλος, πρωτότυπος, χιουμοριστικός, δραματικός … αποτελεί πόλο έλξης για
τον δέκτη.
β) Πώς σχολιάζουμε τον τίτλο ενός κειμένου
Όταν μας ζητούν να σχολιάσουμε τον τίτλο ενός κειμένου, προσέχουμε τα ακόλουθα
στοιχεία:
1. Την απουσία ρήματος και λεκτικών στοιχείων, όταν ευκόλως εννοούνται. Ο ονοματικός
λόγος προσδίδει επισημότητα, καθιστά πιο άμεση τη μετάδοση του μηνύματος.
2. Τους χρόνους των ρημάτων και τις εγκλίσεις τους.
 Η οριστική δηλώνει βεβαιότητα και κάτι που θεωρεί ο συγγραφέας πραγματικό.
 Η υποτακτική δηλώνει προσδοκία ή επιθυμία.
3. Τα ρηματικά πρόσωπα που χρησιμοποιούνται: α’ και β’ πρόσωπο για οικειότητα,
αμεσότητα και ζωντάνια, ενώ γ’ πρόσωπο για αντικειμενικότητα
4. Την αναφορική ή ποιητική χρήση της γλώσσας
5. Τη στίξη και τη λειτουργία της στο σχολιασμό του μηνύματος
38
 6. Τις λέξεις που χρησιμοποιούνται (λαϊκές, λόγιες) και τα σχήματα λόγου, τη χρήση
παροιμιών, λογοπαίγνιων
7. Το ύφος (απλό, επίσημο, ειρωνικό, οικείο, γλαφυρό)
8. Τη χρήση ενεργητικής ή παθητικής φωνής
9. Τη σειρά των λεκτικών συνόλων: προτάσσεται όποιο λεκτικό σύνολο (ονοματικό ή
ρηματικό) περιέχει τον όρο στον οποίο θέλει να δώσει έμφαση ο συγγραφέας
Όλες οι παραπάνω παράμετροι εξετάζονται ως προς την επίτευξη του επικοινωνιακού
στόχου του συγγραφέα, την επικοινωνιακή, δηλαδή, λειτουργία που επιτελούν. Συνολικά
ελέγχουμε, αν ο στόχος του συγγραφέα με τη χρήση των παραπάνω μέσων είναι να
συγκινήσει και να επηρεάσει συναισθηματικά τον δέκτη (να προκαλέσει φόβο, ανησυχία,
εύθυμη διάθεση) ή να τον ενημερώσει, να προβληματίσει και να τον πείσει για την
ορθότητα της άποψης που υποστηρίζει.

ΘΕΜΑ 4ο
ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ
ΟΙ ΤΥΠΟΙ ΤΩΝ ΕΚΘΕΣΕΩΝ
39
Α. ΕΚΘΕΣΗ ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΥ ΤΥΠΟΥ, ΔΟΚΙΜΙΟ ΑΠΟΔΕΙΚΤΙΚΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ

Εδώ δεν υπάρχουν ιδιαίτερα επικοινωνιακά δεδομένα για να ληφθούν υπόψη. Γράφεται,
επομένως, σε γ΄ ενικό, γ' πληθυντικό και α' πληθυντικό πρόσωπο.
Στόχος του γράφοντος είναι η πειθώ, άρα επικρατεί η αναφορική (λογική) λειτουργία της
γλώσσας.
Δομή Πρόλογος = εισαγωγή στο θέμα
Κύριο θέμα = θέση, επιχειρηματολογία
Επίλογος = ανακεφαλαίωση, επαναδιατύπωση θέσης, επισήμανση μιας πρότασης.

Β. ΟΜΙΛΙΑ-ΛΟΓΟΣ

Εκφωνείται σε συνέδριο, ημερίδα, εκδήλωση που οργανώνει το σχολείο, ο δήμος, κάποιος

πολιτιστικός φορέας..., στη βουλή κ.λπ.
• Συνήθως ζητείται από το μαθητή να υποδυθεί ρόλους που αρμόζουν στη μαθητική του
ιδιότητα:
π.χ. να εκφωνήσει λόγο ως εκπρόσωπος του μαθητικού συμβουλίου, ως μέλος της Βουλής
των Εφήβων, ως απλός μαθητής, ως άτομο που δραστηριοποιείται σε πολιτιστικό φορέα
της περιοχής του, ως μέλος μαθητικής ομάδας που αναπτύσσει πρωτοβουλία σε κάποιο
κοινωνικό θέμα...
• μπορεί όμως να ζητηθεί από το μαθητή να υποδυθεί ρόλους, άσχετους με την ιδιότητά
του, σχετικούς όμως με την κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα:
π.χ. να εκφωνήσει λόγο ως πολιτικός ηγέτης, ως μέλος μιας ανθρωπιστικής οργάνωσης.

Αυτό το κείμενο αποτελείται από τα εξής στοιχεία:

1.Προσφώνηση του ακροατηρίου→ πρόλογος
2.Κείμενο (περιεχόμενο ομιλίας) → κύριο θέμα
3.Αποφώνηση ακροατηρίου → επίλογος
 Ύφος και πρόσωπο.
Μπορεί να είναι τυπικό με ύφος επίσημο, οπότε χρησιμοποιούμε το γ' ενικό, το γ' πληθυντικό
αλλά και το α' πληθυντικό ή το β' πληθυντικό πρόσωπο, οπότε ο λόγος αποκτά ζωντάνια και
αμεσότητα.
Το ύφος μπορεί να είναι φιλικό ανάλογα με τη σύνθεση του ακροατηρίου, αλλά συχνά τα
επικοινωνιακά δεδομένα δε μας το επιτρέπουν, γιατί αφορούν συνθήκες που απαιτούν
τυπικότητα. Την αυστηρή. Τυπικότητα μπορούμε να αποφύγουμε με τη χρήση του α' και του β'
πληθυντικού.
 Τα δομικά στοιχεία της ομιλίας απεικονίζονται στον ακόλουθο πίνακα:

40
 ΟΜΙΛΙΑ
ΔΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ
ΓΝΩΡΙΣΜΑΤΑ ΜΟΡΦΗΣ
Π Αγαπητοί συμμαθητές ή συνάδελφοι
Α. Χαιρετισμός προς το ακροατήριο ή συμπολίτες
Ρ Κυρίες και κύριοι
Ο
Λ Β. Αναφορά στην αφορμή εκφώνησης της ομιλίας α.Συγκεντρωθήκαμε όλοι εδώ
 Δήλωση της ιδιότητας του ομιλητή σήμερα με αφορμή (λ.χ. τον
Ο  Ανακοίνωση του θέματος της ομιλίας εορτασμό της παγκόσμιας ημέρας
Γ του παιδιού). Αξιοποιώντας την
Ο ευκαιρία που μου δίνεται, θα ήθελα
Σ κι εγώ να διατυπώσω κάποιες
σκέψεις σχετικά με...

β.Ως μέλος της Βουλής των Εφήβων

θα ήθελα να καταθέσω από το βήμα
αυτό κάποιους προβληματισμούς
σχετικά με...

γ. Ξεκινώντας την ομιλία μου, θα

ήθελα να εκφράσω τη θερμή
υποστήριξη, τη δική μου αλλά και
όλων, πιστεύω, των συνομηλίκων
μου, στοθεσμό της Βουλής των
Εφήβων, ένα θεσμό που έδωσε
φωνή στους νέους της μέσης
εκπαίδευσης. Θεωρώ ιδιαίτερα
σημαντική την ευκαιρία που μας
δίνεται να δημοσιοποιήσουμε τις
απόψεις μας πάνω σε ζητήματα
ζωτικά για τη νεολαία και την
κοινωνία ευρύτερα..
Φιλοδοξώντας λοιπόν να φανώ α-
ντάξιος του ρόλου που μου ανατέ-
θηκε, επέλεξα να αφιερώσω την ο-
μιλία μου σ' ένα, κατά την κρίση
μου, ύψιστης σημασίας θέμα, στο....

Κ Γ. Ανάπτυξη της επιχειρηματολογίας: Α. Ως μέλη της σχολικής κοινότητας

41
Υ  Διατύπωση των σκέψεων / διαπιστώσεων/ ή
προτάσεων στο τρίτο πρόσωπο ως ενεργοί πολίτες της σύγχρονης
Ρ  Διάνθιση του κειμένου της ομιλίας με κοινωνίας όλοι έχουμε πείρα των
Ι στοιχεία προφορικάτητας: προβλημάτων / έχουμε αναμετρηθεί
Ο με τα προβλήματα, τις δυσκολίες...
- Αποστροφές στο κοινό
- Επικλήσεις της εμπειρίας του, της γνώσης του, β. Δεν κρίνω σκόπιμο να αναφερθώ
Μ της ευαισθησίας του εκτενώς στις συνέπειες που επιφέ-
Ε - Χρήση του α' και του β' προσώπου ρει... καθώς όλοι σας τις γνωρίζετε
Ρ - Διατύπωση ερωτημάτων από την εμπειρία σας / χάρη στη
μόρφωση σας / μέσα από την επαγ-
Ο γελματική σας ενασχόληση. Θα
Σ σταθώ λοιπόν στα μέτρα που μπο-
ρούν να ληφθούν για την εξάλειψη
των δυσμενών επιπτώσεων που
όλοι υφιστάμεθα.

γ.Νομίζω πως όλοι θα συμφωνήσετε

πως (το πρόβλημα) είναι έντονο/εί-
ναι μια από τις μάστιγες της εποχής
μας. Τις επιπτώσεις του τις έχουμε
υποστεί όλοι μας, άλλος περισσό-
τερο, άλλος λιγότερο. Ποιος από
μας (λ.χ. δεν έχει πιεστεί από τό άγ-
χος να επιλέξει εύστοχα κατεύθυν-
ση σπουδών και περαιτέρω επαγ-
γελματικής ενασχόλησης, σε μια ε-
ποχή όπου το φάσμα της ανεργίας
φαντάζει εξίσου απειλητικό για ό-
λους μας; Ποιος δε γνωρίζει από το
συγγενικό ή το φιλικό του περίγυρο
μορφωμένους και άξιους νέους που
δυσκολεύονται να αποκαταστα-
θούν επαγγελματικά;...)

Ε Τονισμός ενός σημείου (διαπίστωσης,πρότασης...) α. Ολοκληρώνοντας την παρέμβαση

42
Π  Διατύπωση συμπεράσματος μου / την ομιλία μου, θα ήθελα να
 Έκφραση ευχής, ελπίδας σας επιστήσω την προσοχή
Ι  Διατύπωση ευχαριστιών στηνανάγκη λήψης άμεσων
Λ μέτρων... και να σας ευχαριστήσω
Ο για την προσοχή σας και για το
Γ χρόνο που μου διαθέσατε,
Ο β. Κλείνοντας, θα ήθελα να τονίσω
Σ για άλλη μια φορά (λ.χ. την οξύτητα
του προβλήματος / το μέγεθος της
ευθύνης που βαραίνει...) και να εκ-
φράσω την ευχή / την ελπίδα ότι θα
σταθούμε όλοι στο ύψος που η
περίσταση απαιτεί/ότι η πολιτεία
/ η κοινωνία / οι αρμόδιοι φορείς
αλλά και όλοι μας θα επιδείξουμε τη
δέουσα στάση, ώστε η κατάσταση
να βελτιωθεί.
Σας ευχαριστώ

Γ. ΕΠΙΣΤΟΛΗ
43
Η επιστολή είναι κείμενο σύντομο ή αναλυτικό με το οποίο απευθυνόμαστε σε κάποιο
πρόσωπο, φιλικό ή επίσημο, ή ακόμα σε κάποιον οργανισμό, εταιρεία, σύλλογο, θεσμό...

 Το ύφος της επιστολής:

ύφος οικείο, άμεσο, αν απευθυνόμαστε σε φιλικό μας πρόσωπο, με έντονα στοιχεία
προφορικότητας στο λόγο (συνήθως χρήση β' ενικού)
ύφος τυπικό και επίσημο, αν απευθυνόμαστε σε πρόσωπα θεσμικά του δημόσιου βίου, σε
μεγαλύτερους, σε προέδρους συλλόγων, οργανισμών... (συνήθως χρήση β' πληθυντικού)
ύφος καταγγελτικό, αιχμηρό, αν ο σκοπός μας είναι να στηλιτεύσουμε ενέργειες,
συμπεριφορές... (χρήση β' πληθυντικού)
ύφος παρακλητικό, αν στοχεύουμε στην υλοποίηση κάποιου αιτήματος...
Επιτρεπτή είναι και η χρήση γ΄ ενικού και γ' πληθυντικού, προκειμένου να διατυπώσουμε
γνώμες γενικού κύρους, όπως και η χρήση του α' ενικού όταν γράφουμε ως μονάδες ή του
α΄πληθυντικού όταν ο αποστολέας εκφράζει τις απόψεις ή θέσεις μιας ευρύτερης ομάδας.
 Τα βασικά γνωρίσματα της επιστολής απεικονίζονται στον ακόλουθο πίνακα:

ΕΠΙΣΤΟΛΗ
44
 ΔΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ
ΓΝΩΡΙΣΜΑΤΑ ΜΟΡΦΗΣ
Π
Α. Προσφώνηση Ημερομηνία
Ρ (Αξιότιμε/-οι) κύριε/-οι (ιδιότητα
Ο του παραλήπτη: διευθυντά,υπουργέ)
Λ
Ο
Γ
Ο Β. Δήλωση της ταυτότητας / ιδιότητας α. Σας αποστέλλουμε αυτή την επι-
Σ του αποστολέα στολή (λ.χ. για να θέσουμε υπόψη
Ανακοίνωση του σκοπού σύνταξης του σας ένα πρόβλημα που αφορά το
θέματος της επιστολής
σύνολο της μαθητικής κοινότητας/
τη νεολαία / τους ανθρώπους με ει-
δικές ανάγκες..., το πρόβλημα του
επαγγελματικού προσανατολισμού
/ της επαγγελματικής αποκατά-
στασης...). Θεωρούμε πως οι από-
ψεις / οι επισημάνσεις μας, καρπός
της άμεσης επαφής μας με (λ.χ. τη
σχολική πραγματικότητα/τη σύγ-
χρονη αγορά/ την κοινωνία...), θα
είναι διαφωτιστικές και θα σας βο-
ηθήσουν να διαμορφώσετε μια ολο-
κληρωμένη εικόνα για την κατά-
σταση που ισχύει και τις βελτιώ-
σεις που αυτή χρήζει.
β. Σκοπός της επιστολής που σας α-
πευθύνουμε είναι η υποβολή συ-
γκεκριμένων προτάσεων για τη
βελτίωση... / την άμβλυνση του
προβλήματος... Κρίνουμε πως η ε-
μπειρία μας από... / η ιδιότητα μας
ως... μας επιτρέπει να διατυπώσουμε
δίκαια και εύλογα αιτήματα/ να
καταθέσουμε ρεαλιστικές προ-
τάσεις... που θα δρομολογήσουν το
έργο σας προς την κατεύθυνση της
άρσης των προβλημάτων...

Κ Γ. Παρουσίαση της επιχειρηματολογίας α. Έκθεση προβλήματος -

Χρήση κυρίως του α' και του β' πληθυντικού Παρουσίαση συνεπειών
45
Υ προσώπου, λόγω του επικοινωνιακού χαρακτήρα  Αρχικά κρίνουμε σκόπιμο να
του κειμένου αναφερθούμε: στις ελλείψεις
Ρ που παρουσιάζει... λόγω της
Ι άμεσης γνώσης που έχουμε
Ο ως... / στην κοινωνική
διάσταση του προβλήματος..,
καθώς αυτή το καθιστά πρό-
Μ βλημα κοινό, που μας αφορά
Ε όλους ως μέλη της κοινωνίας.
Ρ  Ιδιαίτερης προσοχής χρήζουν,
κατά την κρίση μας, και οι
Ο οικονομικές / πολιτικές προε-
Σ κτάσεις του φαινομένου….
 Θα θέλαμε επίσης να επιση-
μάνουμε / τονίσουμε το βαθ-
μό στον οποίο (το πρόβλημα)
πλήττει / επιδρά δυσμενώς
στο πολιτιστικό πεδίο

β. Διατύπωση προτάσεων
 Ο σύλλογός μας διεκδικεί….
 Εμφορούμενοι από το όραμα
για μια καλύτερη (παιδεία,
κοινωνία)….ζητούμε….
 Αξιώνουμε επίσης από (την
πολιτεία, τους αρμόδιους
φορείς….) να μεριμνήσουν
για….
 Πρότασή μας είναι να….

Ε  Συγκεφαλαίωση- διατύπωση α. Από όλα τα παραπάνω συνάγε-ται

συμπεράσματος / προκύπτει εύλογα το συμπέρα-
Π  Έκφραση εμπιστοσύνης στην πολιτεία, σμα ότι (π.χ. το πρόβλημα είναι
46
Ι στις αρχές οξύτατο και χρήζει άμεσης αντιμε-
 Αποφώνηση τώπισης). Ως ενεργοί, υπεύθυνοι
Λ πολίτες εκφράζουμε την ανησυχία
Ο μας και εναποθέτουμε καλόπιστα τις
Γ ελπίδες μας στην πολιτεία, ως
Ο κατεξοχήν αρμόδια για την εφαρμο-
γή λύσεων. Ελπίζουμε πως οι
Σ επισημάνσεις μας θα σας φανούν
χρήσιμες στην προσπάθεια που
καλείστε να αναλάβετε.
Με εκτίμηση….
β. Θα θέλαμε να κλείσουμε την
επιστολή μας εκφράζοντας την
πεποίθηση ότι τα αιτήματά μας θα
εισακουστούν και η κινητοποίηση
των αρμοδίων αρχών θα είναι
άμεση, προκειμένου η άμβλυνση
του προβλήματος….
Με τιμή….

Δ. ΑΡΘΡΟ

Σε εφημερίδα ή περιοδικό μαθητικό, τοπικό κάποιου συλλόγου... Είναι κείμενο που

47
δημοσιεύεται σε εφημερίδα ή περιοδικό και πραγματεύεται ένα επίκαιρο θέμα γενικού
ενδιαφέροντος. Εκφράζονται, δηλαδή, σ' αυτό απόψεις πάνω σε ποικίλα θέματα που άπτονται
της επικαιρότητας.
Επικρατεί η αναφορική λειτουργία του λόγου, όπως και στο αποδεικτικό δοκίμιο, γιατί
αποβλέπει στην πειθώ.
Συνήθως είναι συντομότερο από το δοκίμιο.
Αφορμάται από ένα επίκαιρο γεγονός, το οποίο σχολιάζει ή ερμηνεύει.
 Το ύφος είναι σοβαρό και επιμελημένο, καθώς σ' αυτό αναλύεται ένα κοινωνικό
πρόβλημα. Μπορεί να είναι όμως και χιουμοριστικό ή δραματικό.

 Τυπική δομή άρθρου

Τίτλος: Ο στόχος του είναι να προσελκύσει το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Γνωρίσματα του
είναι οι ατελείς προτάσεις με συχνή απουσία του ρήματος.
Πρόλογος: Περιέχει το θέμα και συχνά την αφόρμηση, δηλαδή το επίκαιρο γεγονός που στά-
θηκε η αφετηρία του άρθρου.
Κύριο θέμα: Παράθεση επαρκούς αποδεικτικού υλικού προκειμένου να τεκμηριώσουμε τις
απόψεις μας.
Επίλογος: Έμφαση σε κάποιο σημείο ή αναφορά σε προτάσεις για την επίλυση: του προβλή-
ματος κ.ά.

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΠΡΟΛΟΓΩΝ ΜΕ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

1.
Α. Θέμα: Αιτίες ανεργίας
48
Β. Επικοινωνιακό πλαίσιο: Επιστολή στον Υπουργό Απασχόλησης
Γ. Πρόλογος: Περιγραφικός
Αξιότιμε κύριε Υπουργέ,
πήρα το θάρρος να σας αποστείλω αυτήν την επιστολή, εκπροσωπώντας το δεκαπενταμελές
συμβούλιο του σχολείου μου, για να σας μεταφέρω τον προβληματισμό μου σχετικά με ένα
θέμα που απασχολεί εμένα και τους συνομηλίκους μου, το ζήτημα της επαγγελματικής μας
αποκατάστασης. Οι προοπτικές για την εφεύρεση ενός επαγγέλματος είναι δυσοίωνες, καθώς οι
δείκτες ανεργίας τα τελευταία χρόνια παρουσιάζουν ανησυχητική αύξηση. Το πρόβλημα
απαιτεί την εξεύρεση άμεσων λύσεων, αλλά προτού προχωρήσουμε στη διατύπωση προτάσεων
για το πώς μπορεί να αντιμετωπισθεί, οφείλουμε πρώτα να αναζητήσουμε τα αίτια που το
προκαλούν.

2.
Α. θέμα: Αιτίες ανεργίας
Β. Επικοινωνιακό πλαίσιο: Άρθρο σε σχολική εφημερίδα
Γ. Πρόλογος: Περιγραφικός
«Ανεργία: ένας μόνιμος εφιάλτης»
Σκοπός του σημερινού άρθρου, με αφορμή τα σεμινάρια επαγγελματικού
προσανατολισμού που θα διοργανωθούν στο σχολείο μας, είναι να αναδείξει το πρόβλημα της
ανεργίας και να διερευνήσει τα αίτια που το προκαλούν.

3.
Α. Θέμα: Αιτίες ανεργίας
Β. Επικοινωνιακό πλαίσιο: Ομιλία στο δεκαπενταμελές συμβούλιο του σχολείου.
Γ. Πρόλογος: Περιγραφικός
Φίλες και φίλοι,
παίρνω το λόγο, μετά από την παρουσίαση από τον προηγούμενο ομιλητή των στατιστικών
στοιχείων που αφορούν τους δείκτες της ανεργίας στην Ελλάδα, για να καταγράψω τους
λόγους που, κατά τη γνώμη μου, ευθύνονται για την όξυνση του φαινομένου.

4.
Α. θέμα: Αιτίες ανεργίας
Β. Επικοινωνιακό πλαίσιο: Επιστολή σε εφημερίδα
Γ. Πρόλογος: Παραγωγικός
Κύριε Διευθυντά,
σε προηγούμενο φύλλο της εφημερίδας σας έγινε αναλυτική αναφορά σε μια σειρά από
προβλήματα που αντιμετωπίζουμε οι σημερινοί νέοι, όπως είναι οι δυσλειτουργίες στο
εκπαιδευτικό σύστημα, η ρηχότητα στις διαπροσωπικές μας σχέσεις, οι ρατσιστικές
εκδηλώσεις, τα φαινόμενα βίας και εγκληματικότητας. Όμως, το πιο σημαντικό πρόβλημα, που
μας απασχολεί, κατά τη γνώμη μου, είναι αυτό της ανεργίας. Σκοπός της επιστολής μου είναι
να αναλύσω τα αίτια που το προκαλούν, ώστε οι αναγνώστες σας να αποκτήσουν μια σφαιρική
άποψη για τους παράγοντες που δυσχεραίνουν την προσπάθειά μας να εξασφαλίσουμε το
επαγγελματικό μας μέλλον.
5.
Α. θέμα: Αιτίες ανεργίας
Β. Επικοινωνιακό πλαίσιο: Άρθρο σε σχολική εφημερίδα
Γ. Πρόλογος: Παραγωγικός
49
«Ανεργία: ένας μόνιμος εφιάλτης»
Οι σημερινοί νέοι ερχόμαστε αντιμέτωποι με διάφορα προβλήματα, όπως είναι οι
δυσλειτουργίες στο εκπαιδευτικό σύστημα, η ρηχότητα στις διαπροσωπικέ.ς μας σχέσεις, οι
ρατσιστικές εκδηλώσεις, τα φαινόμενα βίας και εγκληματικότητας. Όμως, το πιο σημαντικό
πρόβλημα, που μας απασχολεί, κατά τη γνώμη μου, είναι αυτό της ανεργίας. Το φαινόμενο
αυτό απαιτεί την κινητοποίηση όλων των φορέων για να αντιμετωπισθεί, αλλά προτού
προχωρήσουμε στη διατύπωση προτάσεων για το ποια μέτρα, πρέπει να ληφθούν, καλό είναι
πρώτα να αναζητήσουμε τα αίτια που το προκαλούν.
6.
Α. θέμα: Αιτίες ανεργίας
Β. Επικοινωνιακό πλαίσιο: Ομιλία στη Βουλή των εφήβων
Γ. Πρόλογος: Παραγωγικός
Κυρία Πρόεδρε της Βουλής των Εφήβων, κυρίες και κύριοι Βουλευτές,
ανεβαίνω στο βήμα του Κοινοβουλίου έχοντας ακούσει προσεκτικά τους προηγούμενους
ομιλητές να καταθέτουν τις απόψεις τους για μια σειρά από προβλήματα που απασχολούν τη
γενιά μας: δυσλειτουργίες στο εκπαιδευτικό σύστημα, ρηχότητα στις διαπροσωπικές μας
σχέσεις, ρατσιστικές εκδηλώσεις, φαινόμενα βίας και εγκληματικότητας. 'Ομως το πιο
σημαντικό πρόβλημα που μας απασχολεί, κατά τη γνώμη μου, είναι αυτό της ανεργίας. Το
φαινόμενο αυτό απαιτεί την κινητοποίηση όλων των φορέων για να αντιμετωπισθεί, αλλά
προτού προχωρήσουμε στη διατύπωση προτάσεων για το ποια μέτρα πρέπει να ληφθούν, καλό
είναι πρώτα να αναζητήσουμε τα αίτια που το προκαλούν.
7.
Α. Θέμα: Αιτίες ρατσισμού
Β. Επικοινωνιακό πλαίσιο: Επιστολή σε εφημερίδα
Γ. Πρόλογος: Συγκριτικός
Κύριε Διευθυντά.,
η πατρίδα μας για πολλές δεκαετίες αποτελούσε ένα φιλόξενο τόπο για όλους τους ξένους,
οικονομικούς μετανάστες ή πολιτικούς πρόσφυγες, που αναζητούσαν στην Ελλάδα ένα
καλύτερο αύριο, ασφάλεια και προστασία. Όμως, τα τελευταία χρόνια παρατηρείται, δυστυχώς,
το φαινόμενο να αισθάνονται τα κρούσματα ρατσιστικής βίας απέναντι στους ξένους. Σκοπός
της επιστολής μου είναι να αναλύσω τα αίτια που οδηγούν σε αυτές τις ρατσιστικές
συμπεριφορές, ώστε να γίνει πιο εύκολη η αναζήτηση των τρόπων που θα αμβλύνουν ή, γιατί
όχι, θα εξαλείψουν το φαινόμενο.
8.
Α. θέμα: Αιτίες ρατσισμού
Β. Επικοινωνιακό πλαίσιο: Άρθρο σε σχολική εφημερίδα
Γ. Πρόλογος: Συγκριτικός
«Δεν είμαι ρατσιστής, αυτός είναι μαύρος!»
Η πατρίδα μας για πολλές δεκαετίες αποτελούσε ένα φιλόξενο τόπο για όλους τους ξένους,
οικονομικούς μετανάστες ή πολιτικούς πρόσφυγες, που αναζητούσαν στην Ελλάδα ένα
καλύτερο αύριο, ασφάλεια και προστασία. Όμως, τα τελευταία χρόνια παρατηρείται, δυστυχώς,
το φαινόμενο να αυξάνονται τα κρούσματα ρατσιστικής βίας απέναντι στους ξένους. Σκοπός
του άρθρου είναι να αναλύσει τα αίτια, που οδηγούν σε αυτές τις ρατσιστικές συμπεριφορές,
ώστε να γίνει πιο εύκολη η αναζήτηση των τρόπων που θα αμβλύνουν ή γιατί όχι, θα
εξαλείψουν το φαινόμενο.
9.
Α. Θέμα: Αιτίες ρατσισμού
50
Β. Επικοινωνιακό πλαίσιο: Ομιλία στη Βουλή των Εφήβων
Γ. Πρόλογος: Συγκριτικός
Κυρία Πρόεδρε της Βουλής των Εφήβων, κυρίες και κύριοι Βουλευτές,
η πατρίδα μας για πολλές δεκαετίες αποτελούσε ένα φιλόξενο τόπο για όλους τους ξένους,
οικονομικούς μετανάστες ή πολιτικούς πρόσφυγες, που αναζητούσαν στην Ελλάδα ένα
καλύτερο αύριο, ασφάλεια και προστασία. Όμως, τα τελευταία χρόνια παρατηρείται, δυστυχώς,
το φαινόμενο να αυξάνονται τα κρούσματα ρατσιστικής βίας απέναντι στους ξένους. Σκοπός
της ομιλίας μου είναι να αναλύσω τα αίτια που οδηγούν σε αυτές τις ρατσιστικές
συμπεριφορές, ώστε να γίνει πιο εύκολη η αναζήτηση των τρόπον που θα αμβλύνουν ή, γιατί
όχι, θα εξαλείψουν το φαινόμενο.

Ο Δήμος σας διοργανώνει μια εκδήλωση με θέμα την παράδοση. Ως εκπρόσωπος της
μαθητικής σας κοινότητας αναλάβατε τη σύνταξη ενός κειμένου που θα εκφωνηθεί στην
εκδήλωση. Σ' αυτό να αναφέρετε τις αιτίες για τις οποίες πολλοί νέοι σήμερα έχουν
απομακρυνθεί από την παράδοση και να προτείνετε τρόπους επανασύνδεσής τους με
αυτήν (500-600 λέξεις).
Κυρίες και κύριοι, αγαπητοί συνδημότες,
ως εκπρόσωπος της μαθητικής κοινότητας αισθάνομαι την ανάγκη να επικοινωνήσω μαζί σας
για ένα θέμα που απασχολεί ζωηρά την ελληνική κοινωνία και τους νέους ιδιαίτερα, τους
λόγους που απομακρύνουν εμάς τους νέους από την παράδοση, και να προτείνω τρόπους
λειτουργικής επανασύνδεσής μας με αυτή.
ή, εναλλακτικά,
Κυρίες και κύριοι, αγαπητοί συνδημότες,
αφορμή της ομιλίας μου στάθηκε ο σημερινός διαγωνισμός τραγουδιού της Εurovision, στον
οποίο η Ελλάδα για πολλοστή φορά συμμετέχει με ένα τραγούδι γραμμένο στην αγγλική
γλώσσα και επηρεασμένο από ευρωπαϊκούς ρυθμούς και μελωδίες. Το γεγονός αυτό με
προβλημάτισε και με παρακίνησε να διερευνήσω τις αιτίες που απομακρύνουν εμάς τους νέους
από την παράδοσή μας, και να συμβάλλω στην επανασύνδεσή μας με αυτή.

51