ΕΙΡΗΝΗ

«Αν θες ειρήνη, προετοίμασε τη δικαιοσύνη»

Πρόλογος
Η ειρήνη είναι ένα από τα βασικότερα αγαθά και η επικράτησή της συμπεριλαμβάνεται στις
ευχές των ανθρώπων διαχρονικά. Είναι υπέρτατη ηθική αξία, γιατί προστατεύει από τον
όλεθρο το πολυτιμότερο αγαθό που υπάρχει στον κόσμο, τη ζωή. Γι' αυτό η μόνιμη
εγκαθίδρυσή της αποτελεί κορυφαία εκδήλωση ανθρωπισμού, καθώς αναγνωρίζεται
έμπρακτα πως τίποτε δεν είναι σπουδαιότερο από την ανθρώπινη ύπαρξη. Δικαιολογημένα,
λοιπόν, η ειρήνη θεωρήθηκε ευλογία, λατρεύτηκε και υμνήθηκε.
Τα οφέλη της ειρήνης
Η επικράτηση της ειρήνης ωφελεί τους πολίτες και τις κοινωνίες σε κάθε πιθανό επίπεδο,
εφόσον διασφαλίζει τις αναγκαίες συνθήκες για την ατομική και συλλογική πρόοδο και
ευημερία. Ειδικότερα:
 Η ειρήνη διαφυλάττει τη δημοκρατία καθώς επιτρέπει στις πολιτείες να λειτουργούν
κατά τρόπο ομαλό, χωρίς να υπάρχουν οι εντάσεις εκείνες που θέτουν σε κίνδυνο τη
δημοκρατική διακυβέρνηση. Οι πολίτες έχουν τη δυνατότητα να συζητούν τα τυχόν
προβλήματα στο πλαίσιο ενός διαρκούς δημοκρατικού διαλόγου, αποφεύγοντας τη
μισαλλοδοξία και τις εμπάθειες. Τα δικαιώματα των πολιτών γίνονται -ή τουλάχιστον
υπάρχουν οι προϋποθέσεις ώστε να γίνουν- σεβαστά και οι διάφορες πολιτικές
απόψεις βρίσκουν δημοκρατικά την εκπροσώπησή τους.
 Βασικό στοιχείο της ειρηνικής περιόδου είναι η απρόσκοπτη οικονομική δράση
των πολιτών και των κρατών. Η παραγωγική και εμπορική διαδικασία που κρίνονται
απολύτως αναγκαίες τόσο για την οικονομική ανάπτυξη όσο και για την τροφοδοσία
των κρατών μπορούν να πραγματοποιηθούν ανεμπόδιστα, επιτρέποντας έτσι την
παράλληλη συνέχιση όλων των λοιπών οικονομικών δράσεων για τη διασφάλιση της
οικονομικής ευμάρειας.
 Η επικράτηση της ειρήνης προσφέρει τη δυνατότητα προόδου σε όλες τις πτυχές της
πνευματικής και καλλιτεχνικής δράσης, εφόσον οι πολίτες μπορούν να
μορφώνονται, να σπουδάζουν και να ασχολούνται με τις επιστήμες διασφαλίζοντας τη
γενικότερη πολιτισμική εξέλιξη της κοινωνίας. Εφικτή καθίσταται, συνάμα, κι η
διακρατική επικοινωνία και συνεργασία σε ζητήματα πολιτισμικού ενδιαφέροντος
ενισχύοντας αφενός τις δυνατότητες της επιστημονικής έρευνας και επιτρέποντας
αφετέρου τη βαθύτερη γνωριμία μεταξύ των διαφόρων λαών.
 Κάθε πολίτης έχει στο ευνοϊκό πλαίσιο της ειρηνικής διαβίωσης την ευκαιρία να
επιδιώξει την πλήρη προσωπική του ανάπτυξη, καθώς και την ελεύθερη δράση σε
κάθε τομέα της επαγγελματικής και προσωπικής του ζωής. Προκύπτει, έτσι, ένα
θετικό κλίμα που ευνοεί παράλληλα την αρμονική συνύπαρξη των πολιτών σε
κοινωνικό επίπεδο και την αγαστή μεταξύ τους συνεργασία.
 Η ειρήνη ενισχύει το αίσθημα ασφάλειας του πολίτη, που είναι απαραίτητη
προϋπόθεση για τη γαλήνη και την ψυχική ηρεμία του. Θέτει τις προϋποθέσεις για
μόρφωση και πνευματική ανάπτυξη.
 Σε περίοδο ειρήνης καλλιεργούνται και αναπτύσσονται οι τέχνες , οι επιστήμες , τα
γράμματα. Καλλιεργούνται κοινωνικές αρετές, όπως η αλληλεγγύη και ο αλληλοσε-
βασμός. Ξεπερνιούνται οι εθνικές διαφορές κα οι ρατσιστικές προκαταλήψεις, με
συνέπεια την αρμονική συνύπαρξη των λαών, ενώ τα προβλήματα επιλύονται με
διεθνή συνεργασία και διάλογο.
 Ποιοι κίνδυνοι απειλούν την ειρήνη στην εποχή μας
 Στην εποχή μας υπάρχει κρίση ανθρωπισμού. Το πάθος της ευμάρειας, η αδιαφορία
για τον πλησίον, η αποξένωση, ο κυνισμός στις διεθνείς σχέσεις, η κοινωνική
αναλγησία, τα συχνά φαινόμενα βίας και εγκληματικότητας δείχνουν πως η
ανθρώπινη ύπαρξη δε λογαριάζεται πια ως ανυπέρβλητη αξία και σκοπός του κόσμου.
Αυτή η κρίση ανθρωπισμού στρέφεται, κατά συνέπεια, και εναντίον της ειρήνης. Στο
βάθος των αιτίων τα οποία μπορεί να προκαλέσουν μια νέα πολεμική σύρραξη
εντοπίζεται η απανθρωπιά της εποχής μας. Αυτή είναι πραγματική απειλή κατά
της ειρήνης.
 Ο ανελέητος ανταγωνισμός μεταξύ διεθνών οικονομικών οργανισμών για να
προωθήσουν τα συμφέροντά τους και να εξαπλώσουν την οικονομική κυριαρχία τους
σε κάθε γωνιά του πλανήτη μας, για να ιδιοποιηθούν τις φυσικές πλουτοπαραγωγικές
πηγές και να εκμεταλλευτούν τον ορυκτό πλούτο που διαθέτει κάθε χώρα για να
εξασφαλίσουν μεγαλύτερες αγορές είναι μια απειλή για την ειρήνη. Και, εφόσον τα
«ειρηνικά» μέσα σ’ αυτόν τον εξοντωτικό ανταγωνισμό είναι αναποτελεσματικά.,
μπορεί η αναμέτρηση αυτή να μετατραπεί σε εμπόλεμη σύρραξη.
 Στον ανταγωνισμό αυτόν συχνά εμπλέκονται και κράτη των οποίων η πολιτική
συνδέεται άμεσα ή έμμεσα με την προώθηση κυρίαρχων οικονομικών
συμφερόντων. Έτσι, το πρόβλημα αποκτά και πολιτικές διαστάσεις. Τα ισχυρότερα
κράτη, επιδιώκοντας να διευρύνουν τις σφαίρες επιρροής τους, επεμβαίνουν στα
εσωτερικά άλλων κρατών, προκαλούν αποσταθεροποίηση της πολιτικής τους ζωής και
δημιουργούν με την κατάλληλη προπαγάνδα τεχνητές αντιθέσεις και έχθρες ανάμεσα
σε γειτονικά έθνη. Εξαιτίας αυτής της πολιτικής εύκολα μπορεί να ανάψει η φωτιά του
πολέμου, αφού, κατά τον Κλαούζεβιτς, «πόλεμος είναι η συνέχιση της ίδιας πολιτικής
με άλλα μέσα».
 Η αναβίωση σε ορισμένες περιοχές του πλανήτη μας έντονων εθνικιστικών
ανταγωνισμών πυροδοτεί τις βίαιες συγκρούσεις και τον πόλεμο. Οι εύλογες και
θεμιτές διαφορές που υπάρχουν και θα υπάρχουν ανάμεσα στα έθνη θεωρούνται αιτία
πολέμου. Τα μεγαλοϊδεατικά ανεκπλήρωτα εθνικιστικά οράματα στρέφονται κατευ-
θείαν εναντίον της εδαφικής ακεραιότητας και της υπόστασης άλλων εθνικών κρατών
ή εθνικών μειονοτήτων. Για το λόγο αυτόν, οι εθνικιστικές διαμάχες αποτελούν
θανάσιμη απειλή για την ειρήνη με όλες τις γνωστές συνέπειες που αυτό συνεπάγεται
για τα αντιμαχόμενα έθνη.
 Ο θρησκευτικός και ιδεολογικός φανατισμός, που παρατηρείται στις μέρες μας,
εγκυμονεί κινδύνους για την ειρήνη. Ο φανατισμός εξάπτει τα πάθη, προκαλεί μαζική
υστερία και οδηγεί σε ανεξέλεγκτες καταστάσεις. «Παντού όπου συναντήθηκαν
άνθρωποι με συγκρουόμενους μύθους, ιδέες και δόγματα, παρατηρήθηκε ένα
αμφίπλευρο αβυσσαλέο μίσος και μια ακλόνητη πίστη στην κάθε πλευρά ότι οι άλλοι
βρίσκονται σε αναμφισβήτητη πλάνη και θεωρούνται ως εισβολείς, άπιστοι,
ειδωλολάτρες, προδότες της ιδέας. Έτσι ακριβώς, γεννήθηκαν οι ιεροί πόλεμοι».
 Ως τελευταία απειλή κατά της ειρήνης θα μπορούσαμε να αναφέρουμε και τα
τεράστια συμφέροντα των πολεμικών βιομηχανιών, αυτών που ασχολούνται με την
κατασκευή και την εμπορία παλιών και νέων οπλικών συστημάτων. Παρά τα μικρά
βήματα περιορισμού των εξοπλισμών, που έγιναν μετά τη λήξη της -ψυχροπολεμικής
περιόδου, τα οπλοστάσια των κρατών εκσυγχρονίζονται με νέα τελειότατα και γι' αυτό
φονικότατα όπλα. Δαπανώνται γι' αυτά αμύθητα ποσά τα οποία, εάν χρησιμοποι-
ούνταν για ειρηνικούς σκοπούς, θα έλυναν πολλά από τα μεγάλα προβλήματα που
αντιμετωπίζει σήμερα η ανθρωπότητα, όπως η καταστροφή του περιβάλλοντος, η
 λειψυδρία, η πείνα, ο αναλφαβητισμός, η ελλιπής περίθαλψη.
Για να γίνει, όμως, αυτό, χρειάζεται να επικρατήσει μια νέα ηθική και πολιτική αντίληψη
που θα έχει ως σκοπό της την εξυπηρέτηση του ανθρώπου και την προστασία της ζωής.
Γιατί το πρόβλημα της διατήρησης της ειρήνης —κι όχι μόνο αυτό— αρχίζει και τελειώνει,
από το ίδιο ακριβώς σημείο, την ανάγκη να αποκτήσει ο πολιτισμός μας ανθρωπιστικό
περιεχόμενο.
Προτάσεις για τη μόνιμη εγκαθίδρυση της ειρήνης
Η ειρήνη είναι κορυφαία ανθρωπιστική αξία. Χάνει, όμως, την αξία της, αν παραμένει στη
σφαίρα της θεωρίας και δε γίνεται πράξη και βίωμα. Γι' αυτό η ειρήνη είναι, πάνω απ' όλα,
τρόπος ζωής. Η μόνιμη εγκαθίδρυση της ειρήνης ξεκινάει από τη συνειδητοποίηση όλων των
ανθρώπων πως οφείλουν και μπορούν να λύνουν τις διαφορές τους λογικά, με
διαλλακτικότητα, ανεκτικότητα και αμοιβαίες υποχωρήσεις, χωρίς να καταφεύγουν στην
επιθετικότητα, τη βία και τις ένοπλες συγκρούσεις.
 Αυτό, αρχικά, προϋποθέτει την αποβολή της ανταγωνιστικής νοοτροπίας που
επικρατεί στις σχέσεις των σύγχρονων ανθρώπων. Ο ανταγωνισμός είναι
καταλυτικός για τη συνεργασία και την αλληλεγγύη των ανθρώπων. Για το λόγο
αυτόν, απειλεί τη συνοχή των μελών μιας κοινωνίας ή της διεθνούς κοινότητας και
ευνοεί την εκδήλωση αλαζονικής και επιθετικής συμπεριφοράς. Ευνοεί, επίσης, την
επιδίωξη συσχετισμών που επιτρέπουν σε άτομα, ομάδες ή κράτη να επιβάλλουν τη
θέλησή τους στους άλλους και να προωθούν τα συμφέροντά τους. Αν οι άνθρωποι
απαλλαγούν από το σύνδρομο του ανταγωνισμού και αναζητήσουν συγκλίσεις μέσα
σε ένα κλίμα αλληλοκατανόησης και αμοιβαίας εμπιστοσύνης, θα έχουν κάνει ένα
πολύ μεγάλο βήμα για την εδραίωση της ειρήνης. Αυτό, βέβαια, δε σημαίνει ότι θα
εκλείψουν οι διαφωνίες, οι αντιθέσεις και τα ιδιαίτερα συμφέροντα. Σημαίνει απλώς
ότι αυτά θα υποταχθούν στην ανάγκη ειρηνικής διευθέτησής τους.
 Επειδή η ειρήνη εξαρτάται από την ωριμότητα και την αγαθή προαίρεση των
ανθρώπων, ιδιαίτερη συμβολή για τη μόνιμη εγκαθίδρυσή της μπορεί να έχουν και οι
παιδευτικοί παράγοντες, που διαμορφώνουν το πνεύμα και το ήθος των
ανθρώπων. Το σχολείο με τις γνώσεις που προσφέρει για την κοινωνική νομοτέλεια,
με τη μελέτη της ιστορίας οφείλει να καλλιεργήσει στο παιδί την αγάπη και το
σεβασμό για τον άνθρωπο και τον πολιτισμό του· να το διδάξει πως η βία και ο
πόλεμος δεν είναι φαινόμενα αναπότρεπτα και να το εθίσει στη διεκδίκηση των
δικαιωμάτων του με γνώμονα τη λογική και την πειθώ. Πολύτιμη για το σκοπό αυτόν
είναι και η συνεισφορά των πνευματικών ανθρώπων, επειδή η γνώμη τους έχει κύρος,
καθώς και των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης, επειδή επηρεάζουν καθοριστικά τις
προθέσεις των ανθρώπων.
 Ιστορικά έχει διαπιστωθεί πως η βία και ο πόλεμος έχουν άμεση σχέση με
ολοκληρωτικές καταστάσεις, επειδή αυτές εξουδετερώνουν, με τους μηχανισμούς που
διαθέτουν, την πνευματική και ηθική αντίσταση των πολιτών. Έτσι, ανοίγει ο δρόμος
για την προπαγάνδα, το φανατισμό και τη μαζική υστερία που εξυπηρετούν τα
επεκτατικά και φιλοπόλεμα σχέδια της ολιγαρχίας. Επομένως, η εδραίωση της ειρήνης
συνδέεται άμεσα με την ενίσχυση του δημοκρατικού πολιτεύματος και το σεβασμό
προς τους θεσμούς του. Η δημοκρατία, εξάλλου, είναι το πολίτευμα που στηρίζεται
στη νηφάλια κρίση, στην αρμονική συνύπαρξη των ανθρώπων, στην υπεύθυνη
αντιμετώπιση των προβλημάτων και στην ευημερία των πολιτών. Τα στοιχεία αυτά
αποτελούν γνώρισμα του ειρηνικού βίου. Γι' αυτό η δημοκρατία είναι το πολίτευμα
που έχει φιλειρηνικά χαρακτηριστικά. Δεν μπορεί να υπάρξει ουσιαστική δημοκρατία,
αν δεν υπάρχει ειρήνη, αλλά ούτε και ειρήνη χωρίς δημοκρατία.
  Στην εδραίωση της ειρήνης πολύτιμη είναι και η συμβολή του διαλόγου ανάμεσα στα
κράτη που έχουν διαφορές, αρκεί μόνο να είναι ειλικρινής και ισότιμος. Ο διάλογος
προσφέρει τη δυνατότητα ενημέρωσης, άρσης παρεξηγήσεων, πειθούς και αμοιβαίων
υποχωρήσεων. Με την προσφορά του αυτή συμβάλλει αποτελεσματικά στην
εκτόνωση μιας έντασης και στην ειρηνική διευθέτηση των διαφορών.
 Τέλος, για τη διαρκή διατήρηση της ειρήνης, είναι αναγκαία η ανάληψη
ειρηνευτικών πρωτοβουλιών τόσο από τις κυβερνήσεις των κρατών και τους
διεθνείς οργανισμούς, όσο και από τους ίδιους τους πολίτες. Ο Οργανισμός
Ηνωμένων Εθνών, εάν ενισχυθεί το κύρος του, μπορεί και πρέπει να αναλαμβάνει
πρωτοβουλίες για τον ειρηνικό διακανονισμό των διαφορών ανάμεσα στα έθνη και να
επιβάλλει, αν χρειαστεί, τη θέληση της διεθνούς κοινότητας για ειρηνική συμβίωση
των λαών. Με τον έλεγχο και περιορισμό των εξοπλισμών με στόχο, σταδιακά, τον
αφοπλισμό θα απαλλαγεί η ανθρωπότητα από τον εφιάλτη των σύγχρονων
οπλοστασίων. Η ενίσχυση του φιλειρηνικού κινήματος θα αποθαρρύνει τους
πολεμοκάπηλους και θα συντελέσει αποφασιστικά στην παγίωση της ειρήνης. Ίσως
αυτά να φαντάζουν ουτοπία. Αλλά όλα τα μεγάλα οράματα σαν ουτοπία δεν
ξεκίνησαν;
Επίλογος
Η ειρήνη δεν είναι πρακτικά ανεφάρμοστη. Βέβαια, και στην ειρήνη θα υπάρχουν ακόμα
διαμάχες και αλληλοσυγκρουόμενα συμφέροντα, όπως υπάρχουν ανάμεσα στις οικογένειες
και τα έθνη. Η κατάσταση μιας παγκόσμιας ειρήνης ή μιας κοινοτικής ειρήνης δεν απαιτεί ο
κάθε άνθρωπος να αγαπά τον πλησίον του. Απαιτεί μόνο κάθε άνθρωπος να ζει με τον
πλησίον του σε ένα καθεστώς αμοιβαίας ανοχής και να φροντίζει να λύνει τις διαφορές του
με έναν τρόπο δίκαιο και ειρηνικό.
 ΚΡΙΤΗΡΙΟ
ΚΕΙΜΕΝΟ Ι
O Ιωάννης Μανωλεδάκης ήταν Έλληνας νομικός, καθηγητής Ποινικού δικαίου. Eπίμονος και ευρηματικός ερευνητής. Ο
ιδρυτής μιας ολόκληρης σχολής στο ποινικό δίκαιο και o συνεκτικός ιστός, ο εκφραστής του ηθικού κανόνα μέσα στο
ελληνικό πανεπιστήμιο.

     Η αντιπαράθεση των δύο υπερδυνάμεων έληξε, ο κίνδυνος ολοκληρωτικού πυρηνικού

πολέμου φάνηκε τώρα να απομακρύνεται οριστικά. Μερικοί έσπευσαν να υποστηρίξουν πως
με τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης και την αναίμακτη επικράτηση του καπιταλισμού
έληξε και η ιδεολογική αντιπαράθεση των δύο κόσμων και επήλθε το τέλος της Ιστορίας.
Και, ακόμα, πως εφόσον στην παγκόσμια σκηνή παρέμεινε μία μόνο υπερδύναμη, αυτή
μπορεί πια να επιβάλλει τη διεθνή ειρήνη, όπως ακριβώς η αστυνομία έχει ως χρέος να
επιβάλλει την κοινή ειρήνη στο εσωτερικό μιας χώρας. Όμως αυτές οι αισιόδοξες υπέρ της
ειρήνης προβλέψεις αποδείχτηκαν βιαστικές και μάλλον ανεδαφικές.
    Η αντιπαράθεση των δύο (τότε) υπερδυνάμεων μπορεί να έληξε, το χάσμα όμως ανάμεσα
σε καταπιεζόμενους και καταπιεστές, σε πλούσιους και φτωχούς, σε αναπτυγμένους και
υπανάπτυκτους όχι μόνο δεν εξέλιπε, μα διευρύνθηκε. Η ταξική αντιπαράθεση -παρά τη
διεθνή επικράτηση του καπιταλισμού- εντάθηκε και με δεδομένη τη διεθνοποίηση της
οικονομίας επεκτείνεται, πέρα από τα όρια των επιμέρους κρατών, σε παγκόσμιο επίπεδο. Η
Ιστορία όχι μόνο δεν τελείωσε, αλλά εισέρχεται σε δραματική περίοδο. Εξάλλου, με τη λήξη
της αντιπαράθεσης των δύο υπερδυνάμεων ξεπήδησαν εθνότητες, που καλύπτονταν ως τότε
για λόγους ασφαλείας κάτω από την ομπρέλα του ισχυρού, και διεκδίκησαν την ανεξαρτησία
τους. Νέοι τοπικοί πόλεμοι ξέσπασαν ανάμεσά τους, οι εθνικιστικές ιδέες και το απαραίτητο
μίσος που τις συνοδεύει φούντωσαν και, το χειρότερο, προστέθηκε στην αντιπαράθεση και ο
θρησκευτικός φανατισμός με το αντίστοιχο μίσος για τον αλλόθρησκο ή αλλόδοξο. Η
μοναδική υπερδύναμη αποδείχτηκε πως δεν μπορεί να επιβάλει την τάξη, αφού
χρησιμοποίησε τη δύναμή της -πολιτική και στρατιωτική- όχι για την εδραίωση μιας
διεθνούς δικαιοσύνης, αλλά προς την αντίθετη κατεύθυνση, για την ικανοποίηση
αποκλειστικά των δικών της οικονομικών και πολιτικών συμφερόντων, επιλογή η οποία
συντηρεί την αδικία και το μίσος μεταξύ των λαών και διευρύνει το χάσμα ανάμεσα σε
πλούσιους και φτωχούς. Οι κατατρεγμένοι, όταν γίνονται απελπισμένοι, μπορούν να
προκαλέσουν όχι μόνο εμφύλιους πολέμους με την κλασική μορφή της εξέγερσης ή
επανάστασης (η ιδέα του παντοδύναμου στο εσωτερικό του κράτους έχει προ πολλού
αποδειχθεί μύθος), αλλά και τοπικούς πολέμους με συμβατικά μέσα, που τώρα έχουν
περισσότερες πιθανότητες να συμβούν παρά στην εποχή του «ψυχρού πολέμου».
Ο πόλεμος, όχι μόνο δεν τελείωσε για την ανθρωπότητα, αλλά εμφανίζεται με νέες μορφές,
πεισματικά επιμένοντας στην εφιαλτική παρουσία του. Όπως απέδειξε η Ιστορία, ούτε η
πολιτική, ούτε η ειρήνη - ως μεσοδιάστημα πολεμικής προετοιμασίας ή έστω ως παθητική
απλώς κατάσταση «μη πολέμου»- μπορούν να αντιπαρατεθούν στο πολεμικό φαινόμενο.
Γιατί, όσο κι αν φαίνεται περίεργο, η πολιτική, αλλά και η ίδια η ειρήνη δεν αποτελούν το
διαλεκτικά «αντίθετο» του πολέμου, αυτό δηλαδή που συγκρούεται υπαρξιακά μαζί του και
που μπορεί να τον αναιρέσει. Το στοιχείο αυτό, όπως θα έγινε ίσως αντιληπτό από την
ανάλυση που προηγήθηκε, είναι η δικαιοσύνη. Η δικαιοσύνη με το ουσιαστικό, βέβαια, και
όχι με το τυπικό περιεχόμενο που δίνεται συνήθως στον όρο. Η δικαιοσύνη δηλαδή που έχει
ως ουσιαστικό της περιεχόμενο να αποκαταστήσει την ισότητα και κατ' επέκταση τη
φιλότητα μεταξύ των ανθρώπων, καταλύοντας την ανισότητα (δηλαδή την αδικία) που
τροφοδοτεί το μίσος και την ανάμεσά τους εχθρότητα.
Ι. Μανωλεδάκης, περιοδικό Φιλόλογος., τευχ. 106 (διασκευή)
ΚΕΙΜΕΝΟ ΙΙ
Η σύντομη αλληλογραφία μεταξύ Αϊνστάιν και Φρόιντ πραγματοποιήθηκε το καλοκαίρι του 1932 μετά από
πρωτοβουλία της Διαρκούς Επιτροπής Γραμμάτων και Τεχνών της Κοινωνίας των Εθνών για την ανταλλαγή
επιστολών μεταξύ των εκπροσώπων της πνευματικής ζωής της εποχής. Οι επιστολές δημοσιεύτηκαν στο
Παρίσι στις αρχές του 1933 με τίτλο «Η δυσκολία του πολιτισμού».
Πότσδαμ 30 Ιουλίου 1932

Αγαπητέ, κύριε Φρόιντ, η πρόταση που μου έγινε από την Κοινωνία των Εθνών και από το
Διεθνές Ινστιτούτο Μορφωτικής Συνεργασίας του Παρισιού, να καλέσω δηλαδή ένα
πρόσωπο της αρεσκείας μου σε μια ελεύθερη ανταλλαγή απόψεων, με θέμα ένα οποιοδήποτε
πρόβλημα από εμένα διαλεγμένο, μου προσφέρει την καλοδεχούμενη ευκαιρία να
συνομιλήσω μαζί σας, αντιμετωπίζοντας μια ερώτηση η οποία φαίνεται στη σημερινή
κατάσταση του κόσμου η πιο επείγουσα από όλες όσες αντιμετωπίζει ο πολιτισμός. Η
ερώτηση είναι υπάρχει ένας τρόπος για να ελευθερωθούν οι άνθρωποι από το κακό
πεπρωμένο του πολέμου;
Η αποτυχία των προσπαθειών που έγιναν τα τελευταία δέκα χρόνια προς την κατεύθυνση
αυτή μας οδηγεί στο συμπέρασμα, χωρίς ούτε σκιά αμφιβολίας, ότι εδώ ενεργούν ισχυροί
ψυχολογικοί παράγοντες, οι οποίοι παραλύουν τις προσπάθειες. Μερικοί από τους
παράγοντες αυτούς είναι οφθαλμοφανείς. Η δίψα της εξουσίας της κυρίαρχης τάξης
βρίσκεται σε κάθε κράτος σε αντίθεση με τον οποιοδήποτε περιορισμό της εθνικής
κυριαρχίας. Η μεγάλη αυτή επιθυμία για πολιτική εξουσία συμφωνεί με τις φιλοδοξίες
εκείνων που αναζητούν μόνο χρηματικά και οικονομικά οφέλη. Σκέφτομαι κυρίως τη μικρή
αλλά και αποφασιστική εκείνη ομάδα, που με δραστηριότητα σε κάθε κράτος και
αδιαφορώντας για οτιδήποτε, βλέπει στον πόλεμο, δηλαδή στην κατασκευή και την πώληση
των όπλων, μόνο μια ευκαιρία εξυπηρέτησης των προσωπικών συμφερόντων και της
προσωπικής δύναμης. Είναι δυνατόν η μειοψηφία αυτή να υποτάσσει στις επιθυμίες της τη
λαϊκή μάζα, η οποία από τον πόλεμο θα έχει μόνο βάσανα και ζημιές. Μια εύκολη απάντηση
θα ήταν ότι η μειοψηφία εκείνων που κάθε φορά βρίσκονται στην εξουσία έχει στα χέρια της
τα σχολεία και τον Τύπο και επιπλέον τις θρησκευτικές οργανώσεις. Αυτό της επιτρέπει να
οργανώνει και να κατευθύνει τα αισθήματα των μαζών, μετατρέποντάς τα σε όργανα της
πολιτικής της.
Ούτε όμως η απάντηση αυτή δίνει μια ολοκληρωτική λύση και ταυτόχρονα προκαλεί την
επόμενη ερώτηση: πώς είναι δυνατόν η μάζα να εγκαταλείπει τον εαυτό της στα μέσα που
αναφέραμε πιο πάνω, να γίνεται έξαλλη και να οδηγείται στο ολοκαύτωμα; Είναι δυνατόν να
δώσουμε μια απάντηση επειδή ο άνθρωπος έχει μέσα του την τάση για μίσος και για
καταστροφή. Σε ομαλούς καιρούς το πάθος του αυτό μένει κρυμμένο και ξεπροβάλλει μόνο
σε εξαιρετικές περιστάσεις. Είναι όμως αρκετά εύκολο να το ερεθίσουμε και να το
ανεβάσουμε στο ύψος μιας ψυχολογικής ψύχωσης.
Φτάνουμε έτσι στην τελευταία ερώτηση: Είναι δυνατόν να κατευθύνουμε την ψυχολογική
ανάπτυξη των ανθρώπων, έτσι που να γίνουν ικανοί για αντίσταση στην ψύχωση του μίσους
και της καταστροφής;
Ξέρω ότι στα γραπτά σας μπορούμε να βρούμε άμεσες η έμμεσες απαντήσεις σε όλα τα
ερωτηματικά που μας δημιουργεί αυτό το πρόβλημα, το οποίο είναι ταυτόχρονα επείγον και
αναπόφευκτο. Θα ήταν, λοιπόν, πάρα πολύ χρήσιμο για όλους εμάς, αν εσείς
ασχολούσασταν με το πρόβλημα της παγκόσμιας ειρήνης, σύμφωνα με το πνεύμα των
πρόσφατων ανακαλύψεών σας, επειδή κάτι τέτοιο θα μπορούσε να μας δείξει το δρόμο για
καινούριους και αξιόλογους τρόπους ενεργειών. Με πολλή εγκαρδιότητα
Δικός σας
Άλμπερτ Αϊνστάιν
ΚΕΙΜΕΝΟ ΙII
Η ποίηση του Νικηφόρου Βρεττάκου διακρίνεται από μια αισιόδοξη διάθεση και από βαθιά αγάπη για τη
φύση, για τη ζωή, την κοινωνική δικαιοσύνη, την ειρήνη και τον άνθρωπο.

Ειρήνη
Σήμερα η κίνηση όλoυ του κόσμου είναι ένας
φλοίσβος*.
Παραιτήθηκε η θάλασσα να γυρεύει
κι οι ευκάλυπτοι*
δε θέλουνε τίποτα.
Σήμερα,
οι εφημερίδες δεν έγραψαν για τον πόλεμο
τίποτα.
Ο ουρανός, διαυγής*, κυματίζει το χρώμα του
δίχως περίσκεψη*.
Η ψυχή μου, ψηλότερα, φέρεται επί
των υδάτων του σύμπαντος.

φλοίσβος*= ο ήχος κυμάτων που χτυπούν στην ακτή

ευκάλυπτοι*= δέντρο με αρωματικά φύλλα
διαυγής*=καθαρός
περίσκεψη*=προσεκτική και συνετή σκέψη

ΘΕΜΑ 1ο
Α. Το άρθρο του (ΚΕΙΜΕΝΟ I) έχει δημοσιευτεί σε μια εφημερίδα. Να γράψετε ένα κείμενο
60-70 λέξεων, όπου θα παρουσιάζετε με συντομία το απόσπασμα (Η αντιπαράθεση των δύο..
….στην εποχή του «ψυχρού πολέμου».).
Μον. 15
ο
ΘΕΜΑ 2
B1. I. Σε κάθε μία από τις διατυπώσεις που ακολουθούν να δώσετε τον χαρακτηρισμό
“Σωστό” ή “Λάθος” με συγκεκριμένες αναφορές στο ΚΕΙΜΕΝΟ I.
α) Το χάσμα ανάμεσα στους λαούς μετά τη λήξη της αντιπαράθεσης των υπερδυνάμεων
μειώθηκε.
β) Η ταξική αντιπαράθεση επεκτείνεται σε παγκόσμιο επίπεδο.
γ) Ο θρησκευτικός φανατισμός προκαλεί μίσος για τους αλλόθρησκους.
δ) Μετά την εποχή του ψυχρού πολέμου ο κίνδυνος των τοπικών πολέμων περιορίστηκε.
Μον. 4
II. Τι υποστηρίζει ο Αϊνστάιν στην επιστολή του ΚΕΙΜΕΝΟΥ IΙ; Να επιλέξετε τη σωστή
απάντηση (μον. 3) και να την τεκμηριώσετε σε ένα κείμενο 50-60 λέξεων (μον. 8)
α. Ο Αϊνστάιν δεν πιστεύει στη δυνατότητα οριστικής απελευθέρωσης των ανθρώπων από
τον πόλεμο, επειδή «ο άνθρωπος έχει μέσα του την τάση για μίσος και για καταστροφή».
β. Ο Αϊνστάιν πιστεύει στη δυνατότητα οριστικής απελευθέρωσης του ανθρώπου από τον
πόλεμο, με την προϋπόθεση ότι οι άνθρωποι μπορούν «να γίνουν ικανοί για αντίσταση στην
ψύχωση του μίσους και της καταστροφής».
γ. Ο Αϊνστάιν πιστεύει στη δυνατότητα οριστικής απελευθέρωσης των ανθρώπων από τον
πόλεμο, επειδή αυτοί είναι «ικανοί για αντίσταση στην ψύχωση του μίσους και της
καταστροφής».
Μον. 11
B2. Η επίσημη επιστολή, ως ιδιαίτερο είδος κειμένου, διακρίνεται από ορισμένα γνωρίσμα-
τα:
- Χρήση συγκεκριμένων ρηματικών προσώπων
- Δήλωση της αφορμής και του σκοπού της επιστολής
- Πρόσκληση του παραλήπτη για συνέχιση της επικοινωνίας ή ανταπόκριση σε ένα
αίτημα.
Για κάθε γνώρισμα να καταγράψετε ένα σχετικό χωρίο του ΚΕΙΜΕΝΟΥ IΙ. Μον. 15

Β3. Να ερμηνεύσετε τη χρήση στο ΚΕΙΜΕΝΟ I της διπλής παύλας και των εισαγωγικών
στη φράση:
   -ως μεσοδιάστημα πολεμικής προετοιμασίας ή έστω ως παθητική απλώς κατάσταση
      «μη πολέμου»- και της παρένθεσης (δηλαδή την αδικία). Μον. 10
 
ΘΕΜΑ 3ο
Το ποίημα (ΚΕΙΜΕΝΟ ΙΙI) κινείται ανάμεσα σ' ένα κυριολεκτικό κι ένα μεταφορικό
επίπεδο. Τα δύο αυτά επίπεδα αντιστοιχούν στον τίτλο του. Να τα επισημάνετε
αξιοποιώντας τα εκφραστικά μέσα και να διερευνήσετε αν ο ποιητής κατόρθωσε να
αποδώσει έτσι το όραμά του. Να δικαιολογήσετε την απάντηση σε ένα κείμενο 100-200
λέξεων. Μον. 15

ΘΕΜΑ 4ο
Σ’ ένα άρθρο (300-400 λέξεων περίπου) που θα αναρτηθεί στην επίσημη ιστοσελίδα του
σχολείου σας, να αναφερθείτε στα αγαθά που προσφέρει η ειρήνη. Μον. 30
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
ΘΕΜΑ 1ο
Α. Το άρθρο που διάβασα αναφέρεται στο πρόβλημα της διατήρησης της παγκόσμιας
ειρήνης μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης και το τέλος του ψυχρού πολέμου. Η νέα
κατάσταση που δημιουργήθηκε προκάλεσε κοινωνικές εντάσεις, λόγω της κυριαρχίας του
καπιταλισμού, και περιφερειακές συγκρούσεις ανάμεσα σε διαφορετικούς λαούς, λόγω του
εθνικισμού και του θρησκευτικού φανατισμού, που η μοναδική υπερδύναμη στον κόσμο
αδυνατούσε να αποτρέψει γιατί αποσκοπούσε στην εξυπηρέτηση των εθνικών της
συμφερόντων.
ΘΕΜΑ 2ο
B1. I.
Λ Η αντιπαράθεση των δύο (τότε) υπερδυνάμεων μπορεί να έληξε, το χάσμα όμως ανάμεσα σε
καταπιεζόμενους και καταπιεστές, σε πλούσιους και φτωχούς, σε αναπτυγμένους και
υπανάπτυκτους όχι μόνο δεν εξέλιπε, μα διευρύνθηκε.
Σ Η ταξική αντιπαράθεση -παρά τη διεθνή επικράτηση του καπιταλισμού- εντάθηκε και με
δεδομένη τη διεθνοποίηση της οικονομίας επεκτείνεται, πέρα από τα όρια των επιμέρους
κρατών, σε παγκόσμιο επίπεδο.
Σ ο θρησκευτικός φανατισμός με το αντίστοιχο μίσος για τον αλλόθρησκο ή αλλόδοξο.
Λ αλλά και τοπικούς πολέμους με συμβατικά μέσα, που τώρα έχουν περισσότερες πιθανότητες
να συμβούν παρά στην εποχή του «ψυχρού πολέμου».
II. Η σωστή απάντηση είναι η β. ο Αϊνστάιν πιστεύει στη δυνατότητα οριστικής
απελευθέρωσης του ανθρώπου από τον πόλεμο, με την προϋπόθεση ότι οι άνθρωποι μπορούν
να γίνουν ικανοί για αντίσταση στη ψύχωση του μίσους και της καταστροφής.
Ο Αϊνστάιν στην επιστολή του επισημαίνει ότι υπάρχει στον άνθρωπο η τάση για μίσος την
οποία τροφοδοτούν και οδηγούν στο επίπεδο μιας συλλογικής ψύχωσης κάποιοι φορείς της
πολιτικής και θρησκευτικής εξουσίας (Τύπος, Σχολεία, Εκκλησία, κ.α.). Διερωτάται ωστόσο
αν είναι δυνατόν να κατευθύνουμε την ψυχολογική ανάπτυξη των ανθρώπων, έτσι που να
γίνουν ικανοί για αντίσταση στην ψύχωση του μίσους και της καταστροφής. Θεωρεί
επομένως ότι οι άνθρωποι μπορούν να καταστούν ικανοί να αντισταθούν στην ψύχωση του
μίσους με τη συνδρομή των παραπάνω φορέων.
Β2. Χαρακτηριστικά επιστολής
Ρηματικά πρόσωπα: α΄ ενικό και πληθυντικό πρόσωπο, β΄ πληθυντικό:
«να συνομιλήσω μαζί σας…Ξέρω ότι στα γραπτά σας μπορούμε να βρούμε…», «αν εσείς
ασχολούσασταν με το πρόβλημα της παγκόσμιας ειρήνης…».
Η αφορμή και ο σκοπός της επιστολής στον πρόλογο: «η πρόταση που μου έγινε από την
Κοινωνία των Εθνών…να συνομιλήσω μαζί σας, αντιμετωπίζοντας μια ερώτηση η οποία
φαίνεται στη σημερινή κατάσταση του κόσμου η πιο επείγουσα…».
Το κάλεσμα στον παραλήπτη για συνέχιση της επικοινωνίας, ανταπόκριση σε αίτημα:
«θα ήταν, λοιπόν, πάρα πολύ χρήσιμο για όλους εμάς, αν εσείς ασχολούσασταν με το πρό-
βλημα της παγκόσμιας ειρήνης, σύμφωνα με το πνεύμα των πρόσφατων ανακαλύψεών σας».
B3. Η χρήση της διπλής παύλας στη φράση: -ως μεσοδιάστημα πολεμικής προετοιμασίας ή
έστω ως παθητική απλώς κατάσταση «μη πολέμου»- γίνεται γιατί έχουμε παρένθετο λόγο,
που λειτουργεί ως επεξήγηση στη λέξη ειρήνη. Περικλείει μια απαραίτητη παρεμβολή στη
συνέχεια του λόγου.
Τα εισαγωγικά στη φράση «μη πολέμου» δηλώνουν ειδικό όρο, εν προκειμένω όρο της
διπλωματίας, που προσδιορίζει τη συμβατική ειρήνη της εποχής μας.
Η παρένθεση απομονώνει επιπρόσθετο μέρος του κειμένου, περικλείει μια παρεμβολή στη
συνέχεια του λόγου που δεν είναι απαραίτητη.
ΘΕΜΑ 3ο
Το ποίημα ξετυλίγεται με εικόνες από τη φύση και τον ανθρώπινο βίο, οι οποίες εκφράζουν
μεταφορικά την ειρήνη. Αρχίζει με μια γενική διαπίστωση, που εκφράζεται μεταφορικά
(Σήμερα η κίνηση όλoυ του κόσμου είναι ένας φλοίσβος). Όλα τα στοιχεία του σύμπαντος
κινούνται στους γαλήνιους ρυθμούς του φλοίσβου της θάλασσας, η οποία προσωποποιημέ-
νη σταμάτησε τη διαμάχη με τη στεριά πάνω στην οποία έριχνε τα μανιασμένα της κύματα.
Ο φλοίσβος είναι η ειρήνη. Έφυγε η φουρτούνα του πολέμου. Οι ευκάλυπτοι προσωποποιη-
μένοι τώρα δε θέλουν τίποτα, γιατί έπαψαν οι διεκδικήσεις των ανθρώπων με την
επικράτηση της ειρήνης. Οι εφημερίδες δεν έγραψαν για τον πόλεμο τίποτα, δεν
δημοσιεύουν πολεμικές ειδήσεις, αλλά ασχολούνται με θέματα της καθημερινής ειρηνικής
ζωής. Η εικόνα του γαλάζιου και χωρίς σύννεφα ουρανού εκφράζει μεταφορικά την
ανέμελη ειρηνική ζωή των ανθρώπων (δίχως περίσκεψη), χωρίς τις σοβαρές έγνοιες που
δημιουργεί ο πόλεμος. Ο ποιητής κλείνει το ποίημα λυρικά και υπερρεαλιστικά δίνοντας την
εικόνα της ψυχής του, που μεταφέρεται ψηλά, πάνω στα νερά του σύμπαντος. Βρίσκεται σε
ανάταση, νιώθει λυτρωμένος και ανακουφισμένος. Η βιβλική φράση «επί των υδάτων του
σύμπαντος» δίνει μια μυστηριακή διάσταση στο όραμα του ποιητή για την ειρήνη.