ZEMİN ARAŞTIRMALARI İÇİN GENEL

KURALLAR-TBDY 2018
Zemin Araştırma Sondajları
 Sondaj kuyuları, zeminlerde burgu, kum veya kil kovası ile darbeli veya dönel(rotary)
sistemlerle, kayada ise kaya yüzeyinden itibaren sürekli karot alınarak ilerlenen dönel
sistemlerle açılacaktır.

 Sondaj Sayıları: Zemin koşullarının değişkenliği, yapının taban alanı ve aktardığı yükler ile
çevresindeki koşullar dikkate alınarak her 300 m2 ’lik taban alanı için en az bir adet olmak
üzere belirlenecektir. Ancak Bina Yükseklik Sınıfı BYS ≤ 3 olan binaların inşa edileceği
alanlarda sondaj sayısı üçten az olmayacaktır. Sondaj sayısı, taban alanı 1000 m2’yi geçen
binalarda birer adet bina köşelerinde ve bir adet ortada olmak üzere en az beş adet olacak
şekilde planlanacaktır.

 Sondaj Yerleri: Topoğrafik ve jeomorfolojik koşullar özel yerlere işaret etmiyorsa, en

az yapı planının köşeleri ve ortasında sondaj yerleri seçilecektir. Geniş alanlarda yapı
tipleri ve yerleri belirli ise, yapı yerleşimine uygun olarak sondaj noktaları seçilecektir.
Yerleşimi belirsiz proje sahalarında, bir karelaj (grid) üzerinden sondaj yerleri
planlanacaktır. Şev duraysızlığı potansiyeli olan eğimli arazilerde, sondaj yerleri
yamaç duraylılık (stabilite) analizine veri sağlayacak hatlar boyunca planlanacak, yapı
alanı dışında da sondaj yerleri seçilecektir.
ZEMİN ARAŞTIRMALARI İÇİN GENEL
KURALLAR-TBDY 2018

SDS = Kısa periyot tasarım spektral ivme katsayısı [boyutsuz]

HN =Bina Toplam Yüksekliği (m)

ZEMİN ARAŞTIRMALARI İÇİN GENEL
KURALLAR-TBDY 2018

48
ZEMİN ARAŞTIRMALARI İÇİN GENEL
KURALLAR-TBDY 2018

= Kısa periyot tasarım spektral

SDS
ivme katsayısı [boyutsuz]

49
 ZEMİN ARAŞTIRMALARI İÇİN GENEL
KURALLAR-TBDY 2018
 Sondaj Derinlikleri: Sondaj derinliği, bina temelleri için temel tabanından başlayarak yapı
genişliğinin en az 1.5 katı veya net temel taban basıncından kaynaklanan zemindeki gerilme
artışının (Δσ) zeminin kendi ağırlığından kaynaklanan efektif gerilmenin σvo‘ % 10’una eşit
olduğu derinlikten Δσ = 0.10σvo‘ daha elverişsizi olacak şekilde seçilecektir.

  0.10vo

(a)Yüksek dayanıma ve rijitliğe sahip bir tabakanın daha sığ derinliklerde rastlanması
durumunda sondaj, bu tabaka içine en az 3 metre girerek tabaka sürekliliğinin belirlenmesi ile
sonlandırılabilir.

(b)Kazıklı temel uygulamasının gerekebileceği durumlarda, sondaj derinliği kazık taşıma gücü ve
oturma hesaplamalarını yapmaya olanak sağlayacak şekilde seçilecektir.
ZEMİN ARAŞTIRMALARI İÇİN GENEL
KURALLAR-TBDY 2018

DDb

Δσ ’v
σ'
v
 ZEMİN ARAŞTIRMALARI İÇİN GENEL
KURALLAR-TBDY 2018
ÖRNEK: 30x50m boyutlarında bir bina için yüzeyden yapılması gereken sondaj derinliğini
bulunuz. (q=200 kPa)

D1  Δσ=0.10vo
2
q=200 kN/m
Df=5 200x30x50
m =0.1x(20x(D1  5)
B=30 (30+D1 )x(50+D1 )
m
 =20 kN/m3 D1 =28m (temel tabanından)
D
D1 =28+5=33m (yüzeyden itibaren)

D2  1.5B=1.5x30=45m
D2 =45m (temel tabanından) Minimum sondaj derinliği
D1 =45+5=50m (yüzeyden itibaren) 50m olarak alınır.
 ZEMİN ARAŞTIRMALARI İÇİN GENEL
KURALLAR-TBDY 2018
 Sondaj Derinlikleri:

(c) Sondajlar, şev duraylılığı çalışmalarında olası kayma yüzeyi derinliklerinin yeterince
altına kadar, derin kazılarda ise kazı tabanından kazı derinliğinin en az yarısı kadar
derinliklere inecektir.

(d) Deprem tasarım sınıfları DTS=1, DTS=1a, DTS=2 ve DTS=2a olan bölgelerde, yeraltı
suyu düzeyi temel tabanından itibaren 10 metre derinlikten daha yukarıda ve gevşek
yerleşimli iri (kaba) daneli zeminlerin yer aldığı sahalarda, sondaj derinliği zemin yüzünden
itibaren en az 20 m olacaktır.
 ZEMİN ARAŞTIRMALARI İÇİN GENEL
KURALLAR-TBDY 2018
Arazi Deneyleri
 Sondaj kuyularında zemin koşulları ile uyumlu ve proje gereksinimlerini karşılayacak
şekilde uygun aralıklarla (örneğin her 1.50 m’de bir adet) arazi deneyleri (SPT, kanatlı
kesici, presiyometre, vb.) yapılacaktır. Zemin profili ve özelliklerinin sürekli ve sağlıklı
olarak tayini için, sondajlarla paralel şekilde planlanmış, Koni Penetrasyon Deneyleri
(CPT ve boşluk suyu basıncı ölçümlü -CPTu) yapılması yararlı olacaktır.

 Örnek Alma: Sondaj kuyularında zemin koşulları ile uyumlu ve proje gereksinimlerini
karşılayacak şekilde uygun aralıklarla örselenmiş ve örselenmemiş zemin/kaya örnekleri
alınacaktır.

Örselenmiş Örnekler: Sondaj kuyularında, her cins zeminden, Standart Penetrasyon Deneyi
(SPT) sırasında örselenmiş örnekler alınacaktır. Yeraltı su düzeyi altında, iri daneli veya
plastik olmayan silt zeminlerde, SPT kaşığından yeterli miktarda örselenmiş örnek elde
edilemiyorsa, ağzına zemin tutucu takılmış (sepet-basket tipi) özel tüpler ile incesi
yıkanmamış örselenmiş örnekler alınacaktır.
 ZEMİN ARAŞTIRMALARI İÇİN GENEL
KURALLAR-TBDY 2018
Örselenmemiş Örnekler: Sondaj kuyularında, kohezyonlu zeminlerden, tanımlanan etki
derinliği (sondaj derinliği) içinde her zemin tabakasının mühendislik özelliklerini
belirlemeye yeterli olacak sayıda örselenmemiş örnek alınacaktır. Örselenmemiş zemin
örnekleri, zeminin kıvamına uygun olarak ve ince cidarlı (alan oranı=et kalınlığı/iç tüp
alanı<10 %) ve iç çapı en az 76 mm olan tüp veya pistonlu tüp kullanılarak alınacaktır.
Ayrıca araştırma çukurları ve hendeklerden, uygun şekilde kesilip alınan bloklardan da
örselenmemiş örnekler hazırlanabilecektir.

 Kaya sondajlarında karotiyer ve vidye tipi, litolojik birimlerin özelliklerine göre seçilecek
ve karotların çapı en az NX (54 mm) veya NQ (47.6 mm) olacaktır.
 Yeraltı Su Düzeyinin Ölçülmesi: Sondaj kuyusu içinde yapılacak ölçümlerle yeraltısu
seviyesi belirlenecektir. Etüt derinliği içinde kohezyonlu ve kohezyonsuz birden fazla
tabaka ve/veya su taşır katman (akifer) seviyenin bulunması durumunda, yeraltı suyu
düzeyinin veya basıncının ölçülmesi için standart piyezometrelerden yararlanılması
uygun olacaktır. Her durumda sondaj kuyusundaki gözlemler ve ölçümler yeraltı suyu
düzeyinin kuyuda dengeye ulaşmasına yetecek kadar uzun bir süre boyunca
yapılacaktır.
 ZEMİN ARAŞTIRMALARI İÇİN GENEL
KURALLAR-TBDY 2018
Laboratuvar Deneyleri
Laboratuvar deneyleri, araştırma alanındaki zemin özelliklerini en çok 2 m aralıklar ile
tanımlamaya yeterli sayı ve derinliklerde, yapı ve zeminin özelliklerine göre projeden
sorumlu inşaat mühendisi tarafından planlanacak ve yetkili laboratuvarlarda yapılacaktır.

Sınıflandırma Deneyleri: Örselenmiş ve örselenmemiş örnekler üzerinde, tabakaların zemin

sınıflandırmasına olanak verecek sayıda kıvam limitleri, doğal su içeriği (korunmuş örnekler
üzerinde), elek, pipet/hidrometre ve özgül ağırlık deneyleri yapılacaktır. Örselenmemiş
örnekler üzerinde doğal su içeriği ve birim hacim ağırlığı tayini deneyleri de yapılacaktır.
Sorunlu zeminlerde (sıvılaşma, şişme, göçme, yumuşama, hassas killer vb.) ilk 15 m’den
alınan tüm örnekler üzerinde sınıflandırma deneyleri (pipet/hidrometre dahil) yapılacaktır.
 ZEMİN ARAŞTIRMALARI İÇİN GENEL
KURALLAR-TBDY 2018
Laboratuvar Deneyleri

Mühendislik Özellikleri Deneyleri: Örselenmemiş örnekler üzerinde, tabakaların

mühendislik özelliklerini belirlemeye yönelik olarak mukavemet (tek eksenli basınç, kesme
kutusu, üç eksenli basınç-UU/CU) deneyleri yapılacak, proje gereksinimlerine uygun olarak
drenajlı ve drenajsız kayma mukavemeti parametreleri belirlenecektir. Ayrıca, oturma
hesaplarına yönelik parametrelerin belirlenmesi için, killi zeminlerden alınmış örselenmemiş
örnekler üzerinde ödometre-konsolidasyon deneyleri yapılacaktır.
 DUMLUPINAR ÜNİVERSİTESİ
MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ
İNŞAAT MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ

DAYANMA YAPILARI

Zemin Araştırmalarında Arazi Deneyleri

Dr. Öğr. Üyesi Evren SEYREK

evren.seyrek@dpu.edu.tr

45
GEOTEKNİK ARAZİ
DENEYLERİ

46
ZEMİN ARAŞTIRMASINDA ARAZİ DENEYLERİ

Derinliğine incelemenin en basit örneği, alttaki zemin

özelliklerini belirlemek için zemine çelik bir çubuğun;

çakılması ( SPT )
veya
itilmesi ( CPT )

ile yapılan deneylerdir. Bu yöntemle daneli zeminlerin

yerleşim sıkılıklarının, kıvamlarının ve dayanımlarının
belirlenebilir.
47
ZEMİN ARAŞTIRMASINDA ARAZİ DENEYLERİ

Standart Penetrasyon Deneyi (SPT)

Ülkemizde ve Dünyada sıkça kullanılan bir deneydir. Deney

prosedürü ASTM D 1586 ve AASHTO T-206 ’da
verilmektedir.

Taneli zeminler için geliştirilmiştir.

Killerde kullanımına dikkat edilmelidir.
Sondaj içerisinde her 1.5 m’de tekrarlanır.
YAS ve Derinlik düzeltmelerine ihtiyaç duyulabilir.
Deney sonunda aynı zamanda örselenmis numune elde edilir.

48
ZEMİN ARAŞTIRMASINDA ARAZİ DENEYLERİ
Standart Penetrasyon Deneyi (SPT)
Ölçüleri standart bir uç üzerine ağırlığı ve düşme yüksekliği
standart olan tokmakla vurularak, ucun zemine standart bir
miktar girmesi için gerekli N sayısının bulunmasına
dayanmaktadır.

 Deneyde, 63.5 kg ağırlığında bir şahmerdan, 76 cm

yükseklikten bir yastık üzerine düşürülür.

 Verilen bu enerji ile ucu yarık numune alıcının (split drive

sampler) zemin içine 15’er cm penetrasyonu için gereken darbe
adedi sayılır.
49
ZEMİN ARAŞTIRMASINDA ARAZİ DENEYLERİ

Standart Penetrasyon Deneyi (SPT)

 Deneye 3 kez 15’er cm’lik toplam 45 cm ilerleme sağlanıncaya kadar

devam edilir.

 ( N1 – N2 – N3 ) Darbe sayıları kayıt edilir.

 SPT-N30 değeri son 30 cm ilerleme için kaydedilen darbe sayısı olarak

belirlenir.

N30 = N2 + N3

50
ZEMİN ARAŞTIRMASINDA ARAZİ DENEYLERİ

Standart Penetrasyon Deneyi (SPT)

 Deney genellikle ilk 1.50 m derinlikte ve sonraki her 1.50 m’de

ve değişen her birimde tekrarlanır.

 SPT deneyine son iki darbe sayısının toplamı SPT-N30=50

oluncaya kadar devam edilir.

 Ülkemizde 50 olarak kullanılan bu refü değeri değişik ülkelerde

100 olarak uygulanmaktadır.

51
ZEMİN ARAŞTIRMASINDA ARAZİ DENEYLERİ

52
53
ZEMİN ARAŞTIRMASINDA ARAZİ DENEYLERİ

Koni Penetrasyon Deneyi (CPT)

Deney prosedürü ASTM D 5778 ’de verilmektedir.

Deneyin esası; standart konik bir ucun itilerek zemine

sokulması ile oluşan çevre sürtünmesi ve uç direncinin
ölçülmesidir.

Bazı modellerinde boşluk suyu basınçları da ölçülerek kayıt

edilmektedir.

54
ZEMİN ARAŞTIRMASINDA ARAZİ DENEYLERİ
Koni Penetrasyon Deneyi (CPT)

 Silindirik çelik bir prob zemine 20 mm/sn hızla itilerek

sokulur.

 Probun zemine itilmesi sırasında üzerindeki algılayıcılarla her

metrede bir öncelikle çevre sürtünmesi ve uç mukavemeti
ölçülür.

 Sonra kaplama borusu sabit tutularak tije baskı yapılır ve uç

mukavemeti ölçülür.

55
ZEMİN ARAŞTIRMASINDA ARAZİ DENEYLERİ
Koni Penetrasyon Deneyi (CPT)

 Ölçüm sonuçlarına göre zemin mukavemeti hakkında bilgi

sahibi olunur.

 Her türlü zeminlerde kullanılmakla birlikte, ince daneli

zeminlerde daha iyi sonuçlar elde edilmektedir.

 Özellikle numune almanın çok zor olduğu yumuşak killer, siltler

ve kumlu zeminlerde uygulanır.

56
ZEMİN ARAŞTIRMASINDA ARAZİ DENEYLERİ

57
ZEMİN ARAŞTIRMASINDA ARAZİ DENEYLERİ

58 58
59
Uç direnci
Boşluk suyu
Çevre basıncı
Kayma
sürtünmesi dalga hızı

Sürtünme Zemin sınıfı

oranı tanımlaması

60
ZEMİN ARAŞTIRMASINDA ARAZİ DENEYLERİ

61
ZEMİN ARAŞTIRMASINDA ARAZİ DENEYLERİ

Vane Deneyi – VST ( Döndürmeli Sonda )

Pressiometre Deneyi (PMT)

Plaka Yükleme Deneyi

62
ZEMİN ARAŞTIRMASINDA ARAZİ DENEYLERİ

Jeofizik Yöntemler

Sismik Yöntem

 Jeoelektrik ( rezistivite ) Yöntem

 Dinamik Yöntem

 Radyoaktif Yöntem

63
 DUMLUPINAR ÜNİVERSİTESİ
MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ
İNŞAAT MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ

TEMEL İNŞAAT DERSİ

131116123-131126123
Bölüm III
Geoteknik Tasarım Parametreleri

Dr. Öğr Üyesi Evren SEYREK

evren.seyrek@dpu.edu.tr

74
GEOTEKNİK TASARIM PARAMETRELERİ

ARAZİ-LABORATUVAR
KORELASYONLARI

75
 SPT deney sonuçlarının düzeltilmesi
SPT deney sonuçları geoteknik mühendisliği alanındaki pek çok tasarım çalışması için sık olarak
kullanılmaktadır. SPT sonuçları üzerinde pek çok faktörün önemli olduğu bilinmektedir (kuyu çapı, tij
uzunluğu, numune alıcı, örtü basıncı, enerji vb.). Bu kısımda en çok kullanılan düzeltmeler
özetlenecektir.

N60= Narazi*CE*CB*CS*CR Tüm zemin tipleri

Narazi ham SPT değeridir. İçin uygulanır!!!

Tablo 1. Kuyu çapı, tij uzunluğu ve numune alıcıya ait düzeltme faktörleri

Ekipman Düzeltme 
Düzeltme Tipi Terim
Faktörü
65‐115 mm 1.00
Kuyu Çapı CB 150 mm 1.05
200 mm 1.15
<3 0.75
3‐4 0.80
Tij Uzunluğu CR 4‐6 0.85
6‐10 0.95
10‐30 1.00
Numune Alıcı Standart Numune Alıcı 1.00
CS
Astarsız Numune Alıcı 1.10‐1.30 76
 SPT deney sonuçlarının düzeltilmesi
SPT deney sonuçları geoteknik mühendisliği alanındaki pek çok tasarım çalışması için sık olarak
kullanılmaktadır. SPT sonuçları üzerinde pek çok faktörün önemli olduğu bilinmektedir (kuyu çapı, tij
uzunluğu, numune alıcı, örtü basıncı, enerji vb.). Bu kısımda en çok kullanılan düzeltmeler
özetlenecektir.

N60= Narazi*CE*CB*CS*CR Tüm zemin tipleri

Narazi ham SPT değeridir. İçin uygulanır!!!

Tablo 2. Ekipmana ait enerji düzeltme faktörleri

Şahmerdan  Şahmerdan Düşümü Düzeltme 

Ülke
Tipi Faktörü
Donut Serbest Düşme 1.30
Japonya
Donut Halat ve Makara 1.12
Emniyet Halat ve Makara 1.00
ABD
Donut Halat ve Makara 0.75
Arjantin Donut Halat ve Makara 0.75
Donut Serbest Düşme 1.00
Çin
Donut Halat ve Makara 0.83

77
 SPT deney sonuçlarının düzeltilmesi
Daneli zeminlerin penetrasyon direnci fazlasıyla çevre basıncına bağlıdır. Aynı kum için sığ derinlikte
yapılan SPT, daha derinde yapılan SPT’den daha düşük SPT-N değerine sahip olacaktır. Bu amaçla N60
değeri CN (derinlik düzeltme faktörü) ile çarpılarak çevre basıncı etkileri karşılanır.

(N1)60= N60*CN İri daneli zeminler için

uygulanır!!!

1
CN   1.70
0.01 vo '

vo’ : İlgili seviyedeki efektif gerilme (kN/m2)

78
KOHEZYONLU ZEMİNLER İÇİN

cu
SPT N60 Kıvam qu (kN/m2)
0-2 Çok yumuşak 0-25
2-4 Yumuşak 25-50
4-8 Orta katı 50-100
8-15 Katı 100-200
15-30 Çok katı 200-400
>30 Sert >400 N60

mv=1/(f2xN60) [m2/MN]
c=f1xN60 [kN/m2]

79
KOHEZYONSUZ ZEMİNLER İÇİN

SPT Relatif Sıkılık Sınıflama

(N1)60 (Dr,%)
<4 0-15 Çok gevşek
4-10 15-35 Gevşek
10-30 35-65 Orta-sıkı
30-50 65-85 Sıkı
>50 85-100 Çok sıkı

 '  20(N 1 )60  20

80
DEFORMASYON MODÜLÜ

Kum (normal konsolide) Es = 500 (N + 15) kN/m2

Killi kum Es = 320 (N + 15) kN/m2
Silt, kumlu silt Es = 300 (N + 6) kN/m2
Çakıllı kum Es =1200 (N + 6) kN/m2

Normal konsolide kil Es = 300*cu

Aşırı konsolide kil Es = 750*cu

81