TEMELLER

Kaynak: Temel Mühendisliğine Giriş (Prof. Dr. B. Ali

UZUNER
İÇERİK
1. ZEMİN İNCELEMESİ
2. ZEMİNLERİN TAŞIMA GÜCÜ
3. TEKİL TEMEL
4. ŞERİT TEMEL
5. RADYE TEMEL
6. BİLEŞİK TEMELLER
7. KAZIKLI TEMELLER
Yapılara Etkiyen Yükler
Düşey yükler(Öz
Ağırlık, Hareketli Yük,
vs)

Yatay
Yükler(Deprem
Yükleri, Rüzgar
Yükleri, vs.)

Temeller üzerine etkiyen yükleri temel zeminine ileten elemanlardır.

 GİRİŞ
Yük taşıtma amacıyla malzemelerin bir araya
getirilmesiyle yapılar ortaya çıkar. Temeller, bu
yapıların yüklerini altındaki zemin ortamına aktaran
arayüz elemanlarıdır. Genellikle, donatısız veya
donatılı betondan inşa edilirler. Yollar, dolgular ve
barajlar gibi bazı zemin ve kaya yapıları dikkate
değer istisnai durumlardır.
Zeminlerin Taşıma Gücü

A. Sığ (Yüzeysel) Temeller:

 Tekil (münferit) temeller

 Şerit (mütemadi, sürekli) temeller

 Radye temeller (Radye jeneral, plak temel)

B. Derin Temeller
 Kazıklı temeller

 Keson temeller

 Ayak (şaft, kuyu) temeller

SIĞ TEMELLER
Tekil (Münferit) Temel
TEKİL TEMEL

Tek kolonun altındaki A

M, N, T etkilerini daha
geniş alan yapmak için
oluşturulan temel tipine
tekil temel denir.
TEKİL TEMEL
TEKİL TEMEL
TEKİL TEMEL
ŞERİT TEMELLER

Birden fazla kolona veya

perdeye mesnetlik yapan
temel sistemi şerit temel
olarak isimlendirilir.
 ŞERİT TEMELLER
Duvaraltı Şerit Temel
 ŞERİT TEMELLER
Kolonaltı Şerit Temel
ŞERİT TEMELLER
Bir Doğrultuda Uzanan Şerit Temel Sistemi
Bir Doğrultuda Uzanan Şerit Temel Sistemi
İki Doğrultuda Uzanan Şerit Temel Sistemi
İki Doğrultuda Uzanan Şerit Temel Sistemi
İki Doğrultuda Uzanan Şerit Temel Sistemi
Tekil ve Şerit Temel
RADYE TEMEL
Yapının
plandaki tüm
alanını kaplayan
temel sistemi
radye temel
olarak
isimlendirilir.
RADYE TEMEL
RADYE TEMEL
DERİN TEMELLER
Kazıklı Temeller

Yapı yükleri sığ zemin tabakaları tarafından taşınamıyorsa,

zemin iyileştirmesi yapılır veya derin temellerle yapı yükleri
derindeki sağlam tabakalara aktarılır.
ZEMİN İNCELEMESİ
Bir alanın altındaki zeminin derinliğine öğrenilmesi.
Amaç;

 Bir alanın herhangi bir inşaat işi için uygunluğunu

belirlemek,
 İnşaatı güvenli (taşıma gücü, oturma koşulu)
projelendirmek,
 İnşaatı ekonomik projelendirmek.
 Zemin İncelemesi

Uygun Temel Sistemi Seçimi (qemin belirleme)

qemin Çakıl-Kum: 100-600 kN/m2
qemin Kil : 50-400 kN/m2

Yanlış seçim
𝑞𝑒𝑚𝑖𝑛 𝑠𝑒ç𝑖𝑙𝑒𝑛 > 𝑞𝑒𝑚𝑖𝑛 𝑔𝑒𝑟ç𝑒𝑘 Güvensiz durum, göçme olabilir

Ekonomik olmayan durum, temel taban

𝑞𝑒𝑚𝑖𝑛 𝑠𝑒ç𝑖𝑙𝑒𝑛 < 𝑞𝑒𝑚𝑖𝑛 𝑔𝑒𝑟ç𝑒𝑘 alanı gereğinden büyük olur

Tekil temel Şerit Temel Radye Temel Kazıklı Temeller

Taşıma Gücü Yüksek Zemin Taşıma Gücü Düşük Zemin

 Taşıma Gücü Koşulu
Zemine aktarılan basınç (temel taban basıncının en
maksimum değeri) zeminin emin taşıma gücünü (zemin
emniyet gerilmesi) aşmamalıdır.
𝑞𝑚𝑎𝑥 ≤ 𝑞𝑒𝑚𝑖𝑛
 Oturma Koşulu
Temellerin oturmaları, izin verilebilir (müsaade
edilebilir) oturma değerlerini aşmamalıdır. Bu koşulda;
hesaplanan temel oturmalarının, ilgili değerlerle
karşılaştırılması ile uygulanır.
 Zemin İncelemesi:

a) Laboratuvar Çalışmaları

b) Arazi Çalışmaları

 Arazi Gözlemleri ve İncelemeleri

 Sondaj ve İnceleme Çukurları
 Arazi Deneyleri
 Jeofizik Yöntemler
 Zemini oluşturan tabakalar (katmanlar),
 Tabakaların kalınlıkları
 Tabakalardaki zeminlerin özellikleri (doğal birim ağırlıklar, su
içerikleri, porozite veya boşluk oranları, sıkılıkları, kıvam
limitleri, sınıfları (cinsleri), kayma direnci parametreleri
(kohezyon, içsel sürtünme açısı), konsolidasyon özellikleri vb.),
 Varsa yeraltı suyu ile ilgili bilgiler
1)Yüzey incelemeleri
2)İnceleme çukurları veya hendekleri
3)Sondajlar
› El burguları ile sondaj
› Motorlu burgularla sondaj
› Rotary (dönel) sondaj
4)Sondalar(Arazi deneyleri)
› Dinamik sonda
› Statik sonda
5)Jeofizik yöntemler
› Sismik yöntem
› Rezistivite yöntemi
Alan altındaki zemin hakkında ilk bilgiler, alanın
yüzeyden öğrenilmesi ile elde edilir. Bunun için;
 Alan, gezilip dolaşılır;
 Topoğrafik harita (engebeliliği, eğimi vb.)
incelenir,
 Yüzeydeki zemin cinsleri, varsa oluşmuş toprak
incelenir,
 Varsa, yarma veya kazılardan zeminin düşey kesiti (tabakalar,
kalınlıkları, zemin cinsleri vb.) öğrenilmeye çalışılır.
 Kaymalar veya belirtileri, su durumu (su sızıntıları, kaynaklar,
varsa kuyulardaki su düzeyleri vb.), taşkınlar olup olmadığı vb.
hakkında bilgi edinilir.
 Komşu alanlar için, varsa, zemin inceleme rapor veya
raporları elde edilerek incelenir,
 Hava fotoğrafları (geniş alanlar için) incelenir.
 Zemin yüzeyine yakın sığ derinlikleri öğrenmek
 Elle veya makine ile açılır.
 Sondaj
El Aletleri Makinası
Kazıcı

Muayene Çukuru
1-2 m Genişlik
3-5 m Derinlik Sondaj Kuyusu
Kil 50-75-90 mm Çap
6-30 m Derinlik
Geoteknik Mühendisliğinde zemin hakkında 2 yolla bilgi
alınır.
1. Laboratuvar Deneyleri
2. Arazi Deneyleri
1. Laboratuvar Deneyleri
Laboratuvar deneyleri için 2 çeşit örnek alınabilir.
 Örselenmemiş Örnek: Bozulmamış, dağılmamış örnektir.
Zemin doğal durumunu, biçimini, porozite veya boşluk oranını, su
muhtevasını vb. korur. Taşsız çakılsız, çok sert olmayan ince
taneli zeminlerden alınır.
a) Yüzeyden örnek alınması
b) Sondaj kuyusundan numune alma
 Alan Oranı
𝐷𝑑𝚤ş 2 − 𝐷𝑖ç 2
𝐴𝑙𝑎𝑛 𝑂𝑟𝑎𝑛𝚤 = 2 ≤ % 10 0.10 𝑜𝑙𝑚𝑎𝑙𝚤𝑑𝚤𝑟.
𝐷𝑖ç
Tüpün cidar kalınlığı minimum olmalı
Alan oran, bir örnek alıcının bir tür
kalitesini gösterir. Alan oranının,
0,10 dan küçük olması istenir.
Örnek alıcının dış ve iç yüzeyinin
pürüzsüz olsun istenmektedir. Zemin
örneğinin girişi ve çıkarılması
sırasındaki örselenmeleri azaltmak
için, iç yüzey ince bir yağ tabakası
ile yağlanır.
 Alış Oranı
𝐴𝑙𝚤𝑛𝑎𝑛 𝑈𝑧𝑢𝑛𝑙𝑢𝑘
𝐴𝑙𝚤ş 𝑂𝑟𝑎𝑛𝚤 =
𝐺𝑒𝑟ç𝑒𝑘 𝑈𝑧𝑢𝑛𝑙𝑢𝑘

Alış Oranı < 1 ise Sıkışma var

Alış Oranı = 1 ise Sıkışma yok
 Sondaj kuyusundan örnek
alınırken çeşitli
derinliklerden örnek alınır.
Bunun için çeşitli
derinliklerde sondaja ara
verilir. Sondaj ekipmanları
kuyudan çıkarıldıktan
sonra ilgili derinlik için
birbirine eklenen sondaj
çubukları (tij, çubuk
sistem)ucuna takılan örnek
alıcı, kuyu tabanına
indirilir. İterek veya
basarak zemine sokulur.
 Örselenmiş Örnek: Zemin, dağılmış, parçalanmış durumdadır.
Ama, yine de, doğal su muhtevasını koruyabilir. Kumlu, çakıllı
zeminlerden alınan bir miktar zemin ile, kil ve siltlerden alınan
parçalanmış topak veya parçalar, örselenmiş örnektir.
 Sondajlarda varsa yeraltı su
düzeyini belirlemek için basitçe
kuyuya indirilecek ucuna bir cisim
bağlı ip yardımı ile belirlenebilir.
Günümüzde sondaj kuyusundaki
yer altı su düzeyini ölçmek için
elektronik aletler kullanılmaktadır.
Özellikle kohezyonlu zeminlerde,
yer altı su düzeyi ölçmek için 12-
24 saat beklenmelidir. Böylece,
kuyudaki su düzeyi normal
seviyesine inmiş olur.
İnceleme derinliği, yapı yüklerinden,
oturma, taşıma gücü vb. açılardan,
olayların büyük kısmının yer aldığı
derinliktir. Anlamlı derinlik olarak da
adlandırılan bu derinlik altındaki olaylar
ihmal edilebilir kabul edilir. Anlamlı
derinlik, zemine uygulanan basıncın 1/5
veya 1/10 değerine azaldığı derinlik
veya zemine uygulanan basıncın azalan
değerinin, zeminin kendi ağırlığından
oluşan düşey gerilmelerin 1/10’una eşit
olduğu derinlik olarak tanımlanabilir.
Ortalama olarak anlamlı derinlik,
üniform yüklenmiş dikdörtgen bir alanın
tabanından itibaren, kısa kenarın (B) 1,5-
2 katı, şerit yüklerde 3B kadardır.
 Tekil Temel ve radyelerde= Df+(1,5-2)B
 Şerit temellerde= Df+3B
 Kazıklı temellerde =sağlam zemine kadar veya yapının
kısa kenarının 1.5 katı derinliğe kadar
 Barajlarda sağlam kayaya kadar
 Otoyollarda 1-5 metre derinliğe kadar

NOT: İnceleme taşıma gücü ve oturma açılarından yetersiz

tabakada kesilmez.
 İnceleme çukuru ve sondajların yeri ve sayısı, tabakalaşmanın tabaka
kalınlıklarının, zemin cins ve özelliklerinin vb.nin alan altında yatay
doğrultuda değişimlerini yeterli ölçüde verecek şekilde olmalıdır.
İnceleme çukuru ve sondajların yeri ve sayısı, projenin tipi boyutu,
araştırma bütçesi ve beklenen yüklerin yerlerine göre belirlenir.
Sondaj ve inceleme çukurlarının sayısını belirlemek için kesin kurallar
yoktur. Bu işlem incelenecek alanın büyüklüğü, zemin ve kaya
koşulları ile ilgili beklentiler, yapının tipi gibi çok sayıda etkenin
etkisindedir.

 Basit yapılar (100-300 m2): İnşaat sahasının ortasında bir tane

 Büyük yapılar: İnşaat sahasının büyüklüğüne göre 3 veya 5 tane
 Yapı grubu için: 20 -50 m aralıkla oluşturulacak kare ağın köşe
notlarında
 Barajlarda: 10-20 m aralıklarla
 Karayollarında: 100-300 metre aralıklarla
 Örneğin, Çok katlı bir
Alışveriş Merkezi
Projesi

Sondaj
kuyusu
120 m

Yetersiz sondaj kuyusu; zemin profili ve özellikleri

yeterince belirlenemez.
 120 m

Çok fazla ve gereksiz maliyet artıran sondaj planlaması.

 Muayene
Çukuru

120 m

İyi planlama
Zeminde çapı 0.1-0.3 m olabilen bir kuyu veya delik
açarak (3-5 m) zeminin öğrenilmesi

 El burgusu ile sondaj

 Motorlu burgularla sondaj
 Rotary (dönel) sondaj
Sığ derinlikler (3-5 m) için, el alet veya burguları ile sondaj
yapılabilir. Birbirine vidalanarak vb. eklenen içi boş çelik çubukların
(tijler) ucuna takılan özel kova, burgu vb. zemine bastırılarak ve
döndürülerek kullanılır. Alet, zaman zaman yukarı çekilerek, zemin
boşaltılır. Burgu, çubuk boyunca sürekli olabilir veya sadece uç
kısmında yer alabilir.
El burguları, genellikle, çok sert
olmayan, kohezyonlu zeminler için
uygundur. Sert, çakıllı taşlı zeminler
için uygun değildirler. Sondaj
kuyusu, genellikle kaplanmaz. Zaman
zaman sondaja ara verilerek,
örselenmemiş örnek alınır. Sondaj
sırasında, kova veya burgu
yanlarından yükselerek çıkan zemin,
örselenmiş örnek sayılır. Boşaltılan
zeminden, geçilen tabakalar, kalınlıkları
izlenir. Burgunun ilerleme hızından,
sertlik-yumuşaklık, sıkılık-gevşeklik
tahmin edilir.
Bunlar ya elle taşınabilir (portatif), küçük motorlu tipte,
veya kuleli (iskeleli) motorlu tipte olabilirler. Portatif
olanlarda, iki kişinin kollarından tuttuğu, bir küçük
benzinli vb. motorun döndürdüğü,
birbirine eklenebilen sürekli burgulu çubuklar vardır.
Bunlarla, 10-20 m'lik sondaj açılabilir.
• Çıkan Zemin Örselenmiş Örnek
• İlerleme hızından, zeminin sertliği veya sıkılığı tahmin edilir
• 1-2 m’de bir örselenmemiş örnek alınabilir
 Bu yöntemde; ucuna çeşitli kesici uçlar
takılabilen, birbirine vidalanmış, su
borusuna benzer boru (tij) sistemini,
bastırarak döndürülebilen motor
bulunur. Motor ve kule sistemi,
doğrudan yer üzerine yerleştirilebildiği
gibi, hareketli (tekerlekli, paletli, vb.)
bir sistem üzerine de oturabilir.
Bastırılarak döndürülebilen kesici uç
zemini parçalarken, tij sisteminin
içinden basılan su da, zeminle karışarak,
tijlerin dışından yükselerek, çamur
tankına gelir.

• İlerleme hızından, zeminin sertliği veya sıkılığı tahmin edilir.

• Çıkan çamurlu su da, adeta örselenmiş örnek gibidir. Çıkan çamurdan, geçilen
zemin öğrenilir.
 2. Arazi Deneyleri
Arazi Deneyleri Üstünlükleri ve Sınırlamaları
 Doğal koşullarda uygulanır.
 Genelde daha ucuzdur.
 Bulgular tabakayı temsil edebilmektedir.
 Deney sonuçları deney sonrasında kullanılabilir.
 Çevre basıncı ve drenaj koşulları gibi faktörler
kontrol edilemez.
 Yeterli numune alınamadığı durumlarda zemini
tanıma problemi.
 Tasarım için arazi deney sonuçlarının uygun
mühendislik özelliklere dönüştürmek için amprik
bağıntıların kullanılması.
 Standart Penetrasyon Deneyi (SPT)
 Statik (koni) Penetrasyon Deneyi (CPT)
 Dinamik Sonda Deneyi
 Pressiyometre Deneyi
 Plaka yükleme Deneyi
 Vs.
Örselenmemiş numune almak çok
zordur. Bu yüzden arazi deneylerine
başvurulur.
Örneğin,Penetrasyon Deneyleri

Bu durumda, temel
tasarımında çoğunlukla
penetrasyon deneylerinden
yararlanılır.
 Sondaj kuyusu içinde Standart bir numune alıcı, 63.5 kg
ağırlık 76 cm yükseklikten serbest düşürülerek zemine toplam
45 cm çakılır.
 Her 15 cm penetrasyon için gerekli darbe sayıları belirlenir.
 Son 30 cm giriş için gerekli vuruş sayılarının toplamı, SPT-N
darbe sayısı olarak tanımlanır (N).
 Zemin sondajları sırasında genelde her 1.5 m ilerlemede bir
SPT yapılır.
 kaba daneli zeminlerin yerleşim sıkılığı
 ince daneli zeminlerin kıvamı

SPT zeminde dinamik göçmeye neden olur.

64
65
Standart Penetrasyon Deneyi
(SPT)
Zemin
Numunesi

66
 Standart Penetrasyon Deneyi (SPT)
Tokmak (63.5) kg

Yükseklik (76
cm)

Standart ucun (numune alıcı) zemine 30

cm girmesi için gerekli düşüş sayısı
kaydedilir. (SPT N)
69
 Halka Güvenli Otomatik
Tokmak Tokmak Tokmak

a
d

70
 Kohezyonsuz zeminlerin taşıma gücü ve oturması
 Kayma mukavemeti açısı () ve rölatif sıkılık (Dr)
Dr ,  = f (N)
 Serbest basınç (qu) ve drenajsız kayma
mukavemeti (cu), hacimsel sıkışma katsayısı (mv )
qu , cu , mv = f(SPT-N)
 Sıvılaşma potansiyeli
 Kayma dalgası hızı

71
İnce Daneli Zeminler İri Daneli Zeminler
Kıvam N qu (kPa) Sıkılık N  Dr(%)
Çok Yumuşak <2 <25 Çok Gevşek <4 <30 <15
Yumuşak 2–4 25–50 Gevşek 4-10 30–32 15-35
Orta Katı 4–8 50–100 Orta Sıkı 10-30 32–35 35-65
Katı 8–15 100–200 Sıkı 30-50 35–38 65-85
Çok Katı 15–30 200– 00
Çok Sıkı >50 >38 85-100
Sert >30 >400

N : SPT Darbe Sayısı  : Kayma Direnci Açısı

qu : Serbest Basınç Direnci Dr : Rölatif Sıkılık

72
o Efektif jeolojik yük-Derinlik (CN)
o Tokmak düşürme frekansı (CBF)
o YASS
o Çekiç Düşürme Yöntemi-Enerji (CE)
o Tij boyu (CR)
o Sondaj çapı (CB)
o Numune alıcıdaki kılıf (CS)
o Çakma başlığı (CA)
o Çakma başlığındaki blok yastık
(CC)

73
 SPT’ye Etkiyen Faktörler ve Düzeltme
Etkiyen faktörler dikkate alınarak SPT verileri bir düzeltme katsayı ile çarpılarak düzeltilir.

𝟏
 𝑵′ = 𝟏𝟓 + 𝟐 (𝑵 − 𝟏𝟓)

 N60=(CE.CB.CC.CR.CBF.CS.CA)N’

 N1,60=CN. N60=CN. CE.N’

Geoteknik uygulamalarda genelde efektif düşey gerilme CN ve enerji düzeltmesi CE

yapılmakta, diğerlerinin etkisi daha az olduğundan ihmal edilebilmektedir.
N60=Teorik serbest düşme tokmak enerjisinin %60’ına göre düzeltilmiş vuruş sayısı
(N1)60 = Teorik serbest düşme tokmak enerjisinin %60’ına ve efektif jeolojik basıncı 100 kPa alarak
düzeltilmiş vuruş sayısı
N = Arazide ölçülen SPT darbe sayısı
CN= Derinlik düzeltme faktörü
CE= Enerji düzeltme faktörü
CR= Tij boyu düzeltme faktörü
CB= Sondaj kuyusu çapı düzeltme faktörü
CS= Numune alıcı kılıf düzeltme faktörü
CA= Çakma başlığı düzeltme faktörü
CBF= Tokmak düşürülme sıklığı (hızı) düzeltme faktörü
Cc= Tokmak yastığı düzeltme faktörüdür.

74


75
 Zeminin homojen, derinlikle değişmeyen
birim
ağırlık ve su içeriğine sahip olması
durumunda SPT-𝑁 değerleri derinlikle artar.
 Dolayısıyla da deney daha yüksek düşey
ve yatay çevre basınçları altında
gerçekleştirilir.

100
𝐶𝑁 =
𝜎′

’=Düzeltme yapılacak derinlikteki efektif

gerilme

‘= 100 kN/m2 olduğu derinliklerde 𝐶𝑁 = 1.0

76
 Üstünlükleri
 Deney süresi kısadır.
 Uygulama kolaydır.
 En yaygın arazi deneyidir.
 Numune alınabilir.
 Maliyet düşüktür.
 Mühendislik yorum için çok
sayıda korelasyon.
Sınırlayıcı Yanları
 Operatöre bağlıdır.
 Deney sonucu bir çok
değişken etkiler.
 Çakıllı zeminlerde uygulama
zordur. Numune alıcı hasar
görebilir.
 YASS altında kaynamadan
dolayı sonuçlar yanıltıcı olabilir.
78
 Statik sonda deneyi olarak da bilinen CPT, 60° ve 10
cm2 kesit alana sahip konik bir başlığın hidrostatik
basınç ve 10-20 mm/sn sabit bir hızla zemin içine
itilerek uygulanan bir arazi deneyidir.
 Sondaj kuyusu gerektirmez. Yüzeyden uygulanır.
 Özellikle yumuşak kil, yumuşak silt ve ince-orta kum
zeminlerde uygundur. Çakıllı ve sert zeminlerde
uygulanamaz.
fs
1. Uç direnci (qc)
2. Çevre sürtünmesi (fs)qt= qc+ fs Koni

3. Boşluk suyu basıncı (u) qc

ölçülür. Ac=10 cm2
Af=150 cm2 (Sürtünme
ceketi)
79
 10 cm2 Kesit Alanlı

Yüzey
Sürtünmesi (fs)

Koni Uç Direnci
(qc) 80
81
 Uç direnci (qc=Qc/Ac) : Konik uca etkiyen toplam düşey
kuvvetin, en kesit alanına oranı. (gerilme biriminde)

 Sürtünme direnci (fs=Qs/Af) : Sürtünme ceketine etkiyen

toplam kuvvetin, sürtünme yüzeyine oranı. (gerilme
biriminde)
qt= qc+ fs

 Sürtünme Oranı (Rf=fs/qc) : Aynı derinlikte ölçülen sürtünme

direncinin uç direncine oranı. Sürtünme oranı genellikle
kumlarda 1’den küçük, killerde 1’den büyüktür.

 Net uç direnci (qN=qc*-v) : Düzeltilmiş uç direnci değerinden

toplam düşey gerilmenin çıkarılması.

82
 Geoteknik mühendisliğinde arazi
incelemelerinde CPT aşağıdaki amaçlar
için uygulanır:
1. Zemin tabakalaşmasını belirlemek ve
tabakaları tanımlamak.
Tabaka değişimleri ve kalınlıkları, zemin cinsi vb.
2. Tabakaların geoteknik özelliklerini
belirlemek.
Dr, , cu, k vs.
3. Geoteknik tasarım için doğrudan
sonuçlara ulaşmak.
Taşıma gücü, kazık temel, sıvılaşma vs.
83
84
 Üstünlükleri
 Sondaj kuyusu gerekmez.
 Deney süresi kısadır.
 Sürekli ölçüm ve veri kayıt
edilir.
 Tekrarlanabilir.
 Maliyeti daha düşük.
 Operatör etkisi daha az.
 Maliyet düşüktür.
 İnce tabakalar ayırt
edilebilir.
 Mühendislik yorum için çok
sayıda korelasyon
Sınırlayıcı Yanları
 Numune alınamaz.
 Her zeminde uygun değildir.
 İri çakıl, blok içeren
zeminlerde uygulanamaz.
 Sert killerde uygulanamaz.
 Derinlerde düşeyden sapma
olur.
 Uygulanması için daha
kalifiye eleman gerekir.
• Önceden açılmış sondaj
kuyusu
• İstenilen derinliğe ölçen
hücre (prob) indirilir.
• Sondaj kuyusunda,
kaplanmamış belli bir
uzunluk için, iç yanal
(radyal) basıncın
uygulanmasıdır.
• Her tür zemine uygulanabilir.
• Zemin mukavemet ve
oturma özellikleri belirlenir.
 Zaman zaman (1-2 m'de bir) sondaja ara
verilerek, sondaj ekipmanı kuyudan çıkarılır.
Presiyometre sondası, kuyuya indirilir.
 Sonda; alt ve üstte iki koruyucu (sınırlayan)
lastik hücre ile, ortada bir ölçen (ölçüm) lastik
hücreden oluşur.
 Koruyucu hücreler, basınçlı gaz (C02 vb.) ile
şişirilir. Bunlar, ölçen hücreyi, alttan ve üstten
Ölçen Hücre

sınırlayarak, düşey doğrultuda deformasyonu Koruyucu

önlerler. Hücre
 Ölçen hücre, basınçlı su ile şişirilir.
 Gönderilen suyun ve gazın basınçları ölçülür.
 Hücrenin yanlara temasından sonra, hücreye
gönderilen suyun hacminden, yanal (radyal,
yarıçap doğrultusunda) şekil değiştirme (r)
hesaplanır.
 Yan yüzlerde kırılma meydana gelene kadar
yükleme (basınç; uygulaması) yapılır.
• Deney sonunda Basınç- Yanal şekil değiştirme ilişkisi çizilir.
• Bu ilişkide yanların kırılmasına yol açan basınca, limit basınç;
(sınır basınç), Pl denilir.
• Bazı bağıntılarla; P - r ilişkisinin doğrusal kısmından, yanal
yönde presiyometre deformasyon modülü, Ep, elde edilir.
• Ep, zemin cinsine göre bir katsayı () ile bölünerek, düşey
doğrultudaki deformasyon modülü elde edilir.
Zemin Cinsi Ep (bar) Pl (bar)
Çamur-Turba 2-5 0.2-1.5
Yumuşak kil 5-30 0.5-3
Orta-sert kil 30-80 3-8
Sert sıkı kil 80-400 6-20
Marn 50-600 6-40
Gevşek siltli kum 5-20 2-15
Kum ve Çakıl 80-400 12-50
Çökel Kumlar 75-400 10-50
Kireçtaşı 800-200000 30-100 veya daha fazla
Yeni Dolgu 5-50 0,5-3
Eski Dolgu 40-150 4-10
• Deney, derinlik boyunca, her 1-2 m'de bir yapılır.
• Deney sonunda Pl ve Ep- Derinlik ilişkisi çizilir.

Pl ve Ep adeta birer anahtar

bilgilerdir. Bu bilgiler ile;
zeminin sıkılık-gevşeklik
durumu, sertlik-yumuşaklık
durumu, kayma direnci
parametreleri, emin taşıma
gücü, temel oturmaları vb.
belirlenir.
Kare (daire) plakanın (300 mm x 300 mm) göçene kadar
adım adım yüklenmesi ve yükler altında plakanın
oturmasının ölçülmesi
Yük-Oturma grafiği çizilir. Temel boyutlarına dönüştürülür.
Yol vb. dolgular için idealdir.

Yük
Oturm

Deney düzeneği.
a

plaka
 Plaka Yükleme Deneyi
• Plakanın uzunluğu ve çapı 0.3-0.7 m
• Plakanın kalınlığı en az 25 mm (rijit)
• Deney için açılan çukurun genişliği, plaka genişliğinin en az 5 katı olmalı
• Plaka deney çukurunda zemin yüzeyine yerleştirilir
• Dane çapının, plaka çapının 1/10’unu geçmemesi gerekir.
 Plaka Yükleme Deneyi

Plakanın oturması iki deformasyon saati ile ölçülür

Plaka Yükleme Deneyi

• Plaka göçene kadar adım

adım yüklenir (Plakanın
tahmin edilen sınır taşıma
gücü 5-10 adıma
bölünerek uygulanır)
• Yükler altında plakanın
oturması ölçülür
• Her adımda oturmalar
sona erene kadar beklenir
• Yük-Oturma grafiği çizilir
 Plaka Yükleme Deneyi

Yüklenen plakanın etkilediği derinlik, plaka çapının 1.5 katı kadar

olması nedeni ile yanıltıcı sonuçlar verebilmektedir.
Bu nedenle temellerin taşıma gücü tayininde zemin özelliklerinin
derinlikle değişmediği durumlarda uygun bir deneydir. Zemin
özelliklerinin derinlikle değiştiği tabakalı zeminlerde deney sonuçları
yanıltıcı olmaktadır.
İnşaat Mühendisliğinde, geniş alanların zemin yüzünden hızlı bir
şekilde incelenmesinde kullanılan başlıca jeofizik yöntemler;

• Sismik Kırılma Yöntemi (Sismik Yöntem)

• Elektriksel Direnç Yöntemi (Rezistivite Yöntemi)

Sismik Kırılma Yöntemi (Sismik Yöntem)
• Zeminde şok (titreşim)
dalgaları oluşturularak,
bunların yayılma süreleri,
jeofon (sismograf) denilen
aletlerle belirlenir.
• Zeminde şok dalgaları
oluşturmak için ya bir
miktar patlayıcı sığ bir
derinlikte patlatlılır, veya
ağır bir çekiçle zemin
yüzündeki bir metal
plakaya vurulur.
• Zemin üzerinde, bir
doğrultu boyunca yöntem
uygulanır. Ya çok sayıda
jeofon kullanılır, veya bir
jeofon, sabit şok
kaynağından, gittikçe
uzaklaştırılarak, deney
tekrarlanır.
 Sismik Kırılma Yöntemi (Sismik Yöntem)
 Deney sonunda, uzaklık-yayılma süresi grafiği çizilir. Bu grafik,
tabakalı zeminde, kırık doğru parçalarından oluşur. Şok
dalgaları, zemin içinde, zemin cinsine göre, farklı hızlarda
yayılırlar. Şok kaynağından çıkan dalgalardan, 1. tabaka
içinde doğrudan yayılanlar, ilk jeofonlara daha önce varırlar.
Daha sonraki jeofonlara ise; alttaki tabakaya ulaşıp, onun
içinde yayılıp, tekrar yüzeye varanlar, doğrudan yayılanlara
göre, daha önce varırlar.
 Bunların kat ettikleri yol daha uzun olsa da, alttaki tabakada
yayılma hızı daha büyük olduğu için, jeofonlara daha erken
varırlar. Böylece, bu yöntemde tabakların, aşağıya doğru
gittikçe artan dalga yayılma hızlarına sahip olmaları gerektiği
anlaşılmış olur. Doğada genellikle böyle bir tabakalanma
vardır.
Sismik Kırılma Yöntemi (Sismik Yöntem)
 Sismik Kırılma Yöntemi (Sismik Yöntem)
 Uzaklık-yayılma süresi grafiğinde, kırılma noktaları,
yeni bir tabakanın varlığına işaret eder.
 Grafik ve bazı bağıntılarla, tabaka kalınlıkları,
zeminin cinsleri vb. belirlenir.
 Örneğin 1. tabakadaki dalga yayılma hızı,

formülü ile hesaplanır.

 Her zeminin kendine özgü bir dalga yayılma hızı
olduğundan, ilgili tablolardan, V hızından zemin
cinsi tahmin edilir.
Elektriksel Direnç Yöntemi (Rezistivite Yöntemi)
Zemin üzerinde, bir
doğrultuda, 4 metal çubuk,
eloktrot olarak eşit
aralıklarla zemine çakılır.
Dıştaki iki çubuk arasında,
doğru akım (batarya
vb.)oluşturulur. İçteki iki
çubuk arasında, potansiyel
farkı (V) oluşturulur. Zeminin
ortalama elektriksel
özdirenci,  hesaplanır.

Hesaplanan özdirençten, özellikleri : Zeminin elektriksel özdirenci

bilinen zeminler üzerinde yapılan (Ohmm),
çalışmalardan zemin cinsi, yeraltı su D: Uzaklık (m),
V: Potansiyel farkı (Volt),
düzeyi, varlığı, tabakalar vb. tahmin
I: Akım şiddeti (Amper)
edilir.
Elektriksel Direnç Yöntemi (Rezistivite Yöntemi)
Elektriksel Direnç Yöntemi (Rezistivite Yöntemi)

Yöntem iki türlü uygulanır.

• Ya sistem ötelenerek alan, yatay
doğrultuda öğrenilir.
• Veya sistemin simetri ekseni sabit
tutularak, D gittikçe artırılır. Bu
şekilde, zemin, derinlik boyunca
öğrenilir. Çünkü, D arttıkça,
elektrik akımının kapsadığı
derinlik artar.
Herhangi bir inşaat işi için, bir alanda yapılan inceleme çalışmaları
sonucunda, bir rapor hazırlanır. Bu rapor; zemin incelemesi raporu,
zemin etüt raporu, geoteknik rapor, geoteknik inceleme veya etüt
raporu adını alır.
Böyle bir rapor, başlıca 3 bölümden oluşur.
1. Bölümde; konuyu, alanı vb. tanıtıcı bilgiler verilir.
2. Bölümde; yapılan çalışmalar (arazi çalışmaları, laboratuvar
deneyleri vb.) ile ilgili bilgiler sunulur.
3. Bölümde; değerlendirmeler, sonuçlar, öneriler vb. verilir.

 Şekiller, tablolar, temel bağıntılar, sırayla numaralandırılır.

 Şekillerin altına, tabloların üstüne, kısa açıklamalar yazılır.
 Bağıntılardaki terimler, kısaca açıklanır.
 Varsa, kaynaklar verilir.
 Rapor, izlenebilir bir açıklıkla yazılır.