HİSTERİSİS

MOTORLAR
• Histerisis motor özel amaç için kullanılan bir
motordur.Bu motorda mekanik moment üretmek için
histerisis teorisi kullanılır.Statoru ise bir fazlı veya
üç fazlı sargılardan olabilir. Histerisis motorun
rotoru düz silindirik çıkık kutupsuz olarak yapılır ve
sargısızdır. Rotor yüksek mıknatısiyet özellikli
malzemelerden yapılmaktadır.Rotorda kobalt yaygın
olarak kullanılır.
• Histerisis motor bir senkron motor olup düzgün
moment ve sabit hız gerekli elektrikli
saatler,zamanlayıcılar,ses kayıt ve çalma
cihazları,medikal cihazlar gibi çok küçük güç
uygulamalarında kullanılır.
Bir histerisis motorun stator ve rotoru
Histerisis Motorun Özellikleri:
1.Yüksek atalet momentli yükleri
sürebilme,
2.Düzgün sessiz çalışma,
3.Yükle hızın değişmemesi,sabit hız,
4.Durağan durumda emniyetli olarak
çalışabilme,
5.Yüksek sıcaklık artışlarında
çalışabilme.
 Histerisis Olayı:
• Transformatörler ve çoğu elektrik motorları alternatif
akımla çalışırlar.Böyle makinalarda demir nüvedeki manyetik
akının değeri ve yönü sürekli olarak değişir.Kaynak
frekansına bağlı olarak manyetik düzlem önce bir yönde daha
sonra zıt yönde teşekkül eder.Eğer manyetik akı frekansı 50
Hz ise manyetik düzlem her saykılını 1/50 saniyede
tamamlar.Bir saykıl süresince manyetik akı +Bm ve –Bm
tepe değerleri arasında değişirken manyetik alan şiddeti
+Hm ve –Hm arasında değişir.Manyetik alan şiddetinin bir
fonksiyonu olarak manyetik akı yoğunluğu çizildiğinde şekil-
2’deki eğri elde edilir.Bu eğri histerisis eğrisi veya histerisis
çevrimi olarak adlandırılır.
 (Manyetik Akı Yoğunluğu)
+Bm
+Bm,+Hm

+Br

-Hc +Hc +Hm

(Manyetik Alan Şiddeti)

-Br
-Bm,-Hm
Histerisis eğrisi
 Histerisis Motorun Yapısı ve
Çalışma Prensibi:
• Histerisis motor çok basit bir yapıya sahip olup
stator ve rotor olmak üzere iki ana parçadan
oluşur.Stator uyartım sargılarını üzerinde
bulundurur.Stator bir-fazlı veya üç-fazlı
sargılardan olabilir.Eğer bir fazlı ise daha düzgün
manyetik alan elde etmek ve motor kayıplarını
azaltmak için bir yardımcı sargı ile beraber sürekli
bir kondansatör kullanılmalıdır.
• Histerisis motorun rotoru düz silindirik,çıkık
kutupsuz olarak yapılır ve sargısızdır.Rotor yüksek
mıknatısiyet özellikli malzemelerden
yapılmaktadır.
• Rotorda kobalt yaygın olarak kullanılır.Çünkü
kobalt yüksek oranda manyetik mıknatıslanma
özelliğine sahiptir.Bundan dolayı rotor,sanki kalıcı
mıknatıs kutuplardan yapılmış gibi benzer eşdeğer
özellik taşır.
 Gölge kutup Stator kutupları

Gölge kutup

Ana sargı
Paketlenmiş
Silisli demir
saçlar AA Kaynağı
a)Histerisis motorun yapısı
b) Histerisis motorun çalışma prensibi
• Üç faz veya bir fazlı akım sargılara uygulandığı
zaman makina içinde bir döner alan meydana
gelir.Döner alan, sert çelik malzemeden yapılmış
olan rotoru mıknatıslar ve rotorda kutuplar
indükler.rotor en düşük alan enerjisinin meydana
geldiği konumu gerçekleştirmek için stator
manyetik alanı ile aynı eksene gelmeye
çalışır.Stator ve rotor manyetik alanlarının
arasındaki etkileşim sonucu bir moment üretilir.Bu
moment rotor üzerinde bir etki gösterir ve rotoru
döndürür.Motor senkron hızın altında çalışırken
motor içinde momenti üreten iki kaynak vardır.
 1.Histerisis Momenti:
• Momentin büyük bir oranı histerisis
tarafından üretilir.Stator manyetik alanı
rotor yüzeyi etrafında senkron hızla
dönerken rotor akısı bunu tam olarak
izleyemez.Çünkü rotorda büyük bir histerisis
kaybı vardır.Rotor malzemesinin büyük
histerisis kaybı stator ve rotor manyetik
alanları arasındaki açının büyük olması
demektir.Yani; Rotor manyetik akısının daha
çok geri açıda fakat senkron hızda
dönmesidir.Stator ve rotor manyetik akıları
farklı açılarda olduğundan motorda bir
moment üretilir
 2.Eddy Akımı Momenti:
• Stator manyetik alanı,rotorda bir Eddy Akımı
meydana getirir.Eddy Akımı da kendisine ait bir
manyetik akı meydana getirir ve bundan dolayı bir
moment üretilir.Böylece motorda Histerisis ve Eddy
akımlarının toplamından oluşan bir toplam moment
üretilir.Motor senkron hıza ulaştığında rotor
etrafındaki stator manyetik alan kayması durur.
Yani rotor ile stator manyetik alanı aynı senkron
hızda dönerler.Böylece rotor sürekli mıknatıs gibi
görev yapar.Rotorda indüklenen moment stator ve
rotor manyetik alanları arasındaki açıya oranlıdır.
Açı ise rotorun histerisis kayıplarına bağlıdır.
 Moment

Ts T,toplam moment

Th Te,Eddy akımı momenti

Th, histerisis momenti

ns Rotor hızı

Histerisis Motorun HIZ-MOMENT Eğrisi

Histerisis Motorun Yük ve Yol alma Momentleri
Moment
Ts ,Başlama momenti

Ts
Th +Te Yolalma momenti

Th

Yük momenti
Rotor hızı
ns
Şekil 6
• Rotor histerisis miktarı stator akısına ve rotorun
yapıldığı malzemeye bağlı olduğu için motorun
histerisis momenti sıfırdan senkron hıza kadar
hemen de sabittir.
Eddy akımının ürettiği moment ise motorun kayması
ile orantılıdır. Bu iki momentin bileşkesinden
motorun hız-moment eğrisi elde edilir.
Eğriden görüldüğü gibi histerisis motorun momenti
senkron hızın altında senkron momentten daha büyük
olduğu için motor normal yüklü çalışma momenti
sınırları içindeki bütün yüklerde kullanılabilir.
 Başlama Momenti (Ts)

• Duran bir motorun sargılarına güç uygulandığında

Resim şu anda görüntülenemiy or.

statorda meydana gelen döner mmk, çelik rotorda

histerisis eğrileri üretilir. Histerisis eğrisi güç
kaynağının frekansı ile değişir. Mıknatıslanan rotorda
manyetik kutuplar endüklenir ve stator mmk’inden
histerisis açısı(δ ) kadar geride kalır. . Yüksek kalıcı
mıknatısiyet özellikli rotor,büyük bir (δ ) açısına
sahip olur. Rotor dururken rotor kutupları, dönen
stator mmk’ni izler. Fakat, δ elektrik açısı kadar
geriden izler. Histerisis olayından dolayı üretilen
moment
Th=KhØsØrsinδ
Kh = tasarım sabiti
Øs= stator mmk’i tarafından üretilen manyetik akı
Ør= histerisis etkisi yüzünden rotorda oluşan
kutupların birinin akısı
δ = bu iki manyetik akı arasındaki elektriksel açı
 Yolalma (kalkınma) momenti
• Motorun ürettiği başlangıç momenti yük momentini
aşarsa,momentteki fazlalık yükü senkron hıza doğru
hızlandırır. Bu süre boyunca rotor çeliğindeki histerisis
frekansı azalır. Ancak bu olaydan ne Ør ne de δ açısı
etkilenir. Çünkü bu büyüklükler rotor malzemesinin
kalıcı mıknatısiyet özelliğine bağlıdır. Rotorun sıfırdan
senkron hıza kadar olan hızlarında histerisis momenti
Th sabit (rotor hızı ile değişmez) kalır.şekil 6’da rotor
hızı artıkça üretilen net momentte hafif bir azalma
olduğu görülmektedir. Bunun nedeni, eddy akımı
momentinin rotor hızı ile ters, kayma ile doğru orantılı
olarak değişmesidir.rotor çeliğinin yüksek kalıcı
mıknatısiyet özellliği,rotorun bir kalıcı mıknatıs gibi
dikkate alınmasını sağlar.
Karışık Yapılı Rotorlu Histerisis
Motorlar
Bu tip histerisis motorun rotor düz silindirik ve
sargısız olup özel malzemelerden yapılmaktadır.
Rotor ;krom,çelik veya kobalt gibi özel manyetik
malzemelerden yapılan halkanın alüminyum gibi
manyetik olmayan silindirik malzemenin üzerine
kaplanması sonucu elde edilir.
histerisis halkası
Mil
Manyetik olmayan
malzeme
Sürekli Mıknatıslı Histerisis Motorlar
• Şekilde rotor sabit olarak gösterilmiş olup rotor
rotor etrafında saat yönünde mekanik olarak
döndürülen N-S kutupları vardır. Malzeme bir kalıcı
mıknatıslanma özelliğinde olup direnci hemende bir
yalıtkanın direncine yakındır. Dolayısıyla rotorda
eddy akımının oluşması hemende mümkün
olmamaktadır.
Sabit rotor
Dönüş yönü

n
s n
N s n S
s s n

Dönüş yönü
• N ve S kutupları döndürüldüğünde rotor mıknatıslanır.
Bunun sonucu dönen N-S kutupları etkisi altındaki
rotorda sürekli olarak zıt kutuplar oluşturulur. Sürekli
dönen manyetik alan rotorda da manyetik durumu
sürekli değiştirmektedir. Böylece manyetik alanın her
devrinde rotor da bir saykıllık değişim tamamlanır.
Bunun sonucu motorda histerisis kayıpları oluşur.
Histerisis kayıpları histerisis eğrisinin alanına bağlı
olup rotorda ısı şeklinde açığa çıkar.
• Mıknatıs dönme hızına bağlı olmaksızın sürekli
mıknatısları sürmek için gerekli moment sabittir.
Diğer bir değişle N-S kutupları rotor etrafında çok
yavaş ve çok hızlı döndürüldüğünde rotor üzerinde
oluşacak moment aynıdır. Bu temel özellik histerisis
motorun diğer motorlardan önemli farkıdır.
 Moment(%)
• Uygulamada döner alan 3-faz %
veya yardımcı sargılı 1-faz
stator sargıları tarafından Histerisis motor
üretilir. Statorun içine 160
histerisis özellikli rotor
yerleştirildiği zaman rotor
hızlı bir şekilde senkron hıza
ulaşır. Kalkınma momenti 80
sabittir. Bu durum asenkron nr
motordan tamamen farklıdır.
Çünkü asenkron motorda hız 40
senkron hıza çok yaklaştıkça Asenkron motor
moment sıfıra yaklaşır. Hız
%
0 100
50
 Histerisis Motorların Kullanım Yerleri
• Histerisis motorun en önemli iki özelliği,sessiz çalışması
ve yüksek yolalma momentidir.Ayrıca bu motorun
senkron hızda çalışma özelliği elektrik güç sisteminin
sabit frekanslı güç ürettiği yerlerde,saat sürücülerinde
ve hıza duyarlı ses/görüntü kaydediciler ve çalıcılar için
idealdir
• Histerisis motorlar yapılarından dolayı sessiz çalışma,
yükü düzgün bir hızda döndürme, sabit v yüksek
kalkınma momenti sağlama gibi üstünlüklere sahiptir.
Sabit frekanslı sistemlerden beslenen histerisis
motorlar elektrik saatlerinde ve diğer hassas zamanlama
gerekli yerlerde kullanılır. Bu tip motorlar ayrıca hassas
ses aletlerinde kullanılırlar. Histerisis motorlar özellikle
yüksek atalet momentine sahip cihazlar için uygundur.
• Döner tabla(pikap) ve teyp sürücülerde de
kullanılırlar.Ayrıca lazer yazıcılarda döner aynaları
sürmek için yine bu motorlardan yararlanılır.

• Atalet momenti çoğu senkron motorların kısa

zamanda senkron hıza ulaşmasına engel
olmaktadır.Klasik senkron makinalar belirli hızdan
sonra döner alan ile kilitlenerek aniden senkron
hıza geçerken bir moment dalgalanmasına sebep
olurlar.
• Histerisis motorun senkron hıza kadar ürettiği
moment sabit olduğu için ani bir moment değişikliği
olmamaktadır.Histerisis motorların veriminin düşük
olması bu motorların kullanım alanını düşük güçlü
uygulamalar ile sınırlamaktadır.