ΕΠΟ33 ΟΔΗΓΟΣΜΕΛΕΤΗΣ ΒΙΒΛΙΟ ΜΑΡΑΒΕΓΙΑΣ 2016

ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ
Σπουδές στον Ευρωπαϊκό Πολιτισμό
ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ
Εξέλιξη και Διακυβέρνηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΠΟ33)
ΟΔΗΓΟΣ ΜΕΛΕΤΗΣ
για το νέο συνοδευτικό βιβλίο (ΟΜΝΣΒ)
Μαραβέγιας Ν. (επιμ.) (2016). Ευρωπαϊκή Ένωση: Δημιουργία, Εξέλιξη, Προοπτικές.

Αθήνα: Κριτική
Συγγραφική Ομάδα
Παναγιώτης Γρηγορίου, Ιωάννα Κυριτσάκη, Νίκος Λυμούρης, Ναπολέων Μαραβέγιας,

Σπύρος Μπλαβούκος, Αργύρης Πασσάς, Πέτρος Σιούσιουρας, Νίκος Τζιφάκης,
Χαράλαμπος Τσαρδανίδης, Στάθης Φακιολάς, Ευαγγελία Ψυχογιοπούλου
Επιμέλεια
Αργύρης Γ. Πασσάς
ΠΑΤΡΑ 2020
Πρόγραμμα Σπουδών: Σπουδές στον Ευρωπαϊκό Πολιτισμό
Θεματική Ενότητα: Εξέλιξη και Διακυβέρνηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΠΟ33)
Περιεχόμενα
Εισαγωγικό Σημείωμα ............................................................................................................... 9
Ενότητα 1. Η Ευρωπαϊκή ενοποίηση στην πρώτη μεταπολεμική δεκαετία .......................... 10
Σκοπός .................................................................................................................................. 10
Προσδοκώμενα Αποτελέσματα ........................................................................................... 10
Έννοιες Κλειδιά .................................................................................................................... 10
Σχέδιο Μελέτης .................................................................................................................... 10
Επιπρόσθετη Βιβλιογραφία ................................................................................................. 11
Ασκήσεις Αυτοαξιολόγησης................................................................................................. 11
Δραστηριότητες ................................................................................................................... 11
Απαντήσεις Ασκήσεων Αυτοαξιολόγησης ........................................................................... 11
Ενδεικτικές Απαντήσεις Δραστηριοτήτων ........................................................................... 12
Ενότητα 2. Οι διευρύνσεις της ΕΟΚ/ΕΕ: Από την Ευρώπη των έξι στην Ευρώπη των είκοσι
οκτώ..................................................................................................................................... 13
Σκοπός .................................................................................................................................. 13
Έννοιες Κλειδιά .................................................................................................................... 13
Σχέδιο Μελέτης .................................................................................................................... 13
Δραστηριότητες ................................................................................................................... 14
Ενότητα 3. Θεωρίες της Ευρωπαϊκής ενοποίησης: Αναγνώσεις μιας «Πολλαπλότητας» ...... 16
Σκοπός .................................................................................................................................. 16
Έννοιες Κλειδιά .................................................................................................................... 16
Σχέδιο Μελέτης .................................................................................................................... 16
Δραστηριότητες ................................................................................................................... 17
Οδηγός Μελέτης Συνοδευτικού Βιβλίου: Μαραβέγιας Ν. (επιμ.) (2016). Ευρωπαϊκή Ένωση: Δημιουργία,
Εξέλιξη, Προοπτικές. Αθήνα: Κριτική 2

Ενότητα 4. Η θεσμική συγκρότηση και η νομοθετική διαδικασία στην Ευρωπαϊκή Ένωση .. 19
Σκοπός .................................................................................................................................. 19
Έννοιες Κλειδιά .................................................................................................................... 19
Σχέδιο Μελέτης .................................................................................................................... 19
Δραστηριότητες ................................................................................................................... 20
Ενότητα 5. Η εξέλιξη των προτύπων διακυβέρνησης της ΕΕ .................................................. 22
Σκοπός .................................................................................................................................. 22
Έννοιες Κλειδιά .................................................................................................................... 22
Σχέδιο Μελέτης .................................................................................................................... 22
Δραστηριότητες ................................................................................................................... 23
Ενότητα 6. Έννομη τάξη και θεμελιώδεις ελευθερίες ............................................................ 25
Σκοπός .................................................................................................................................. 25
Έννοιες Κλειδιά .................................................................................................................... 25
Σχέδιο Μελέτης .................................................................................................................... 26
Δραστηριότητες ................................................................................................................... 26
Ενότητα 7. Τα οικονομικά της Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης .................................................... 28
Σκοπός .................................................................................................................................. 28
Έννοιες Κλειδιά .................................................................................................................... 28
Σχέδιο Μελέτης .................................................................................................................... 28
Ενότητα 8. Η «Ευρωπαϊκή Τραπεζική Ένωση»: Μια συνοπτική θεώρηση των θεσμικών και
κανονιστικών ρυθμίσεων .................................................................................................... 31
Σκοπός .................................................................................................................................. 31
Έννοιες Κλειδιά .................................................................................................................... 31
Σχέδιο Μελέτης .................................................................................................................... 31
Δραστηριότητες ................................................................................................................... 32
Ενότητα 9: To ζήτημα της Δημοκρατίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση .......................................... 35
Σκοπός .................................................................................................................................. 35
Έννοιες Κλειδιά .................................................................................................................... 35
Σχέδιο Μελέτης .................................................................................................................... 35
Δραστηριότητες ................................................................................................................... 36
Ενότητα 10. Η Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφάλειας (ΚΕΠΠΑ) ......................... 39
Σκοπός .................................................................................................................................. 39
Έννοιες Κλειδιά .................................................................................................................... 39
Σχέδιο Μελέτης .................................................................................................................... 39

Δραστηριότητες ................................................................................................................... 41
Ενότητα 11: Η Ευρωπαϊκή Πολιτική Άμυνας: Η περίπτωση της Επιχείρησης Ατλάντα ...... 43
Σκοπός .................................................................................................................................. 43
Έννοιες Κλειδιά .................................................................................................................... 43
Σχέδιο Μελέτης .................................................................................................................... 43
Δραστηριότητες ................................................................................................................... 44
Ενότητα 12: Η προοπτική της διεύρυνσης της ΕΕ και η Ευρωπαϊκή Πολιτική Γειτονίας ........ 47
Σκοπός .................................................................................................................................. 47
Έννοιες Κλειδιά .................................................................................................................... 47
Σχέδιο Μελέτης .................................................................................................................... 47
Δραστηριότητες ................................................................................................................... 49
Ενότητα 13. H Κοινή Εμπορική Πολιτική ................................................................................. 51
Σκοπός .................................................................................................................................. 51
Έννοιες Κλειδιά .................................................................................................................... 51
Σχέδιο Μελέτης .................................................................................................................... 52
Δραστηριότητες ................................................................................................................... 52
Ενότητα 14: Η Ευρωπαϊκή Πολιτική Συνοχής .......................................................................... 54
Σκοπός .................................................................................................................................. 54
Έννοιες Κλειδιά .................................................................................................................... 54
Σχέδιο Μελέτης .................................................................................................................... 54
Ενότητα 15. Κοινή Αγροτική Πολιτική ..................................................................................... 57
Σκοπός .................................................................................................................................. 57
Έννοιες Κλειδιά .................................................................................................................... 57
Σχέδιο Μελέτης .................................................................................................................... 57
Ενότητα 16. Η Ευρωπαϊκή Περιβαλλοντική Πολιτική και η προστασία του περιβάλλοντος
στην Ευρωπαϊκή Ένωση ...................................................................................................... 59
Σκοπός .................................................................................................................................. 59
Έννοιες Κλειδιά .................................................................................................................... 60
Σχέδιο Μελέτης .................................................................................................................... 60
Ενότητα 17. Η ενεργειακή πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης: η εξέλιξη της αρμοδιότητας
της ΕΚ/ΕΕ στον τομέα της ενέργειας .................................................................................. 62
Σκοπός .................................................................................................................................. 62
Έννοιες Κλειδιά .................................................................................................................... 63

Σχέδιο Μελέτης .................................................................................................................... 63
Ενότητα 18. Η Ευρωπαϊκή Κοινωνική Πολιτική: Από την άτολμη ανάπτυξη στο αβέβαιο
μέλλον ................................................................................................................................. 65
Σκοπός .................................................................................................................................. 65
Έννοιες Κλειδιά .................................................................................................................... 65
Σχέδιο Μελέτης .................................................................................................................... 65
Δραστηριότητες ................................................................................................................... 66
Ενότητα 19. Η Ευρωπαϊκή Πολιτική Ανταγωνισμού ............................................................... 69
Σκοπός .................................................................................................................................. 69
Έννοιες Κλειδιά .................................................................................................................... 69
Σχέδιο Μελέτης .................................................................................................................... 69
Δραστηριότητες ................................................................................................................... 70
Ενότητα 20. Οι πολιτικές μετανάστευσης και ασύλου ........................................................... 71
Σκοπός .................................................................................................................................. 71
Έννοιες Κλειδιά .................................................................................................................... 71
Σχέδιο Μελέτης .................................................................................................................... 72
Δραστηριότητες ................................................................................................................... 73
Ενότητα 21. Οι Ευρωπαϊκές πολιτικές της γνώσης: Εκπαίδευση, κατάρτιση, έρευνα και
καινοτομία .......................................................................................................................... 75
Σκοπός .................................................................................................................................. 75
Έννοιες Κλειδιά .................................................................................................................... 75
Σχέδιο Μελέτης .................................................................................................................... 75
Ενότητα 22: Μια Επαναθεώρηση της Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης .................................... 78
Σκοπός .................................................................................................................................. 78
Έννοιες Κλειδιά .................................................................................................................... 78
Σχέδιο Μελέτης .................................................................................................................... 78
Δραστηριότητες ................................................................................................................... 79
Εισαγωγικό Σημείωμα
Ο Οδηγός Μελέτης αφορά στο βασικό εγχειρίδιο (Νέο Συνοδευτικό Βιβλίο), Μαραβέγιας Ν.
(επιμ.), Ευρωπαϊκή Ένωση: Δημιουργία, Εξέλιξη, Προοπτικές (Αθήνα: Κριτική, 2016), της
θεματικής Ενότητας «Εξέλιξη και Διακυβέρνηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΠΟ33)», του
Προγράμματος «Σπουδές στον Ευρωπαϊκό Πολιτισμό» της Σχολής Ανθρωπιστικών
Επιστημών.
Πρόκειται για έναν οδηγό υποστήριξης και καθοδήγησης της μελέτης των φοιτητών και των
φοιτητριών που θα επιλέξουν τη Θεματική Ενότητα και περιλαμβάνει ορισμένες
επισημάνσεις και βοηθητικές ασκήσεις για όλα τα κεφάλαια του βιβλίου, παρότι δεν θα
αποτελούν όλα περιεχόμενο της διδακτέας και της εξεταστέας ύλης. Συγκεκριμένα γίνεται
αναφορά στον σκοπό του κάθε κεφαλαίου, τα προσδοκώμενα εκπαιδευτικά
αποτελέσματα, τις λέξεις/έννοιες κλειδιά, καθώς και το σχέδιο μελέτης που πρέπει να
ακολουθηθεί ώστε να υπάρξει το καλύτερο δυνατό εκπαιδευτικό αποτέλεσμα. Παρέχονται,
επίσης, κάποιες πρόσθετες βιβλιογραφικές πηγές και διατυπώνονται τόσο κάποιες
ασκήσεις αυτοαξιολόγησης όσο και κάποιες ενδεικτικές δραστηριότητες.
Τα κεφάλαια που θα διδαχθούν (διδακτέα ύλη) όπως προσδιορίζονται στο
«Χρονοδιάγραμμα Μελέτης» το οποίο αναρτάται στο study αφορούν στα κεφάλαια 1, 2, 4,
6, 7, 9, 10, 13, 14, 15, 16, 17, 18 και 20. Η εξεταστέα ύλη θα προσδιοριστεί, όπως κάθε
χρόνο, με σχετική ανακοίνωση της Θεματικής Ενότητας πριν την Πέμπτη ΟΣΣ του Μαΐου
κατά την οποία γίνεται η γενική ανακεφαλαίωση.
Τα επί μέρους κεφάλαια επιμελήθηκαν οι συνάδελφοι Σύμβουλοι Καθηγητές της ΕΠΟ33
του ακαδημαϊκού έτους 2019-2020 και συγκεκριμένα με αλφαβητική σειρά: Παναγιώτης
Γρηγορίου, Ιωάννα Κυριτσάκη, Νίκος Λυμούρης, Ναπολέων Μαραβέγιας, Σπύρος
Μπλαβούκος, Αργύρης Πασσάς, Πέτρος Σιούσιουρας, Νίκος Τζιφάκης, Χαράλαμπος
Τσαρδανίδης, Στάθης Φακιολάς και Ευαγγελία Ψυχογιοπούλου.
Ο επιμελητής του Οδηγού

Αργύρης Γ. Πασσάς
Αθήνα 20 Μαΐου 2020
Ενότητα 1. Η Ευρωπαϊκή ενοποίηση στην πρώτη μεταπολεμική

δεκαετία
Σκοπός
Το κεφάλαιο αυτό έχει ως σκοπό να εξετάσει τις πρώτες προσπάθειες ενοποίησης της
Ευρώπης κατά το κρίσιμο διάστημα 1945-1950 και στη συνέχεια να διερευνήσει την
πενταετία από το 1950 μέχρι το 1955, που έχει χαρακτηριστεί ως η άνοδος και η πτώση της
ομοσπονδιακής περιόδου της ευρωπαϊκής ενοποίησης.
Προσδοκώμενα Αποτελέσματα
Όταν θα έχετε ολοκληρώσει τη μελέτη αυτού του κεφαλαίου, θα είστε σε θέση να:
•κατανοήσετε τόσο τους ενδογενείς όσο και τους εξωγενείς παράγοντες που υπαγόρευσαν
την αναγκαιότητα της ευρωπαϊκής ενοποίηση μετά την λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου
•προσδιορίσετε τη σημασία του Σχεδίου Σουμάν και της ΕΚΑΧ στην αρχική περίοδο ιστορία
της Ευρωπαϊκής ενοποιητικής διαδικασίας
•εξηγήσετε του λόγους αποτυχίας της Ευρωπαϊκής Αμυντικής Κοινότητας (ΕΑΚ) και της
Ευρωπαϊκής Πολιτικής Κοινότητα (ΕΠΚ)
•να διακρίνετε τους βασικούς παράγοντες που οδήγησαν στη δημιουργία της ΕΟΚ.
Έννοιες Κλειδιά
Ψυχρός Πόλεμος, εθνικισμός, Γερμανικό πρόβλημα, ευρωπαϊκή ενοποίηση.
Σχέδιο Μελέτης
Η μελέτη ακολουθεί την ιστορική αλληλουχία των γεγονότων όπως παρουσιάζονται στις
παραγράφους του κεφαλαίου. Για τη καλύτερη κατανόηση:
Να περιηγηθείτε και να μελετήσετε την ιστοσελίδα: European Defence Community,
https://multimedia.europarl.europa.eu/en/history-european-defence-community_V001-
0010_ev.
Να κατεβάσετε και να δείτε προσεκτικά το video στο youtube: Europe: From WWII to
Today's Europea nUnion, https://www.youtube.com/watch?v=xRwZyDTdCAc.
Οι ασκήσεις Αυτοαξιολόγησης καθώς και οι Δραστηριότητες εκτελούνται ανεξαρτήτως
σειράς παράθεσής τους.
Επιπρόσθετη Βιβλιογραφία
Βιβλιογραφικές πηγές του συνοδευτικού βιβλίου που χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής:
•Γιαννουλόπουλος, Γ. Ν. (1992). Ο μεταπολεμικός κόσμος. Ελληνική και ευρωπαϊκή ιστορία
(1945-1963). Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήση.
•Μπότσιου, Κ. (2002). Μεταξύ ΝΑΤΟ και ΕΟΚ: Η Ευρώπη σε αναζήτηση μιας Αμυντικής
Πολιτικής Ένωσης 1949-1957. Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήση.
•Young, J. (2002). Η Ευρώπη του Ψυχρού Πολέμου, 1945-1991. Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη.
Πρόσθετες βιβλιογραφικές πηγές
•Burns, E. (1985). Η Ευρωπαϊκή Ιστορία: Εισαγωγή στην ιστορία και τον πολιτισμό της
νεότερης Ευρώπης. Τόμος Β΄. Θεσσαλονίκη: Παρατηρητής.
•Λιαργκόβας, Π. και Χ.Παπαγεωργίου (2017). Το Ευρωπαϊκό φαινόμενο. Η ενοποίηση και οι
προσπάθειες της υλοποίησης της ιδέας. Αθήνα: Εκδόσεις Τζιόλα. Κεφάλαια 2 και 3.
•Παπαδάκη, Γ.Ο. (2004). Ευρωπαϊκή πολιτική ολοκλήρωση και πολιτικές αλληλεγγύης.
Αθήνα: Εκδόσεις Κριτική, σελ. 21-40.
Ασκήσεις Αυτοαξιολόγησης
Α.Α. 1.1 Να προσδιορίσετε τις κυριότερους Οργανισμούς ευρωπαϊκής συνεργασίας που
δημιουργήθηκαν κατά την περίοδο 1945 -1950.
Α.Α. 1.2 Ποιοι ήταν οι λόγοι για τους οποίους η Γαλλική Εθνοσυνέλευση απέρριψε τελικά
την ΕΑΚ/ ΕΠΚ;
Δραστηριότητες
Δρ. 1.1 Να συντάξετε ένα κείμενο 300 λέξεων στο οποίο θα επιλέξετε ποια από τις
ακόλουθες προσωπικότητες θεωρείτε ως την πλέον σημαντική για την ευρωπαϊκή
ενοποίηση: Κόνραντ Αντενάουερ, Ουίνστον Τσόρτσιλ, Ζαν Μονέ, ΡομπέρΣουμάν, Αλτσίντε
ντε Γκάσπερι.
Δρ. 1.2 Να συντάξετε μια περίληψη 200 λέξεων του κεφαλαίου 3 από τις σελ. 40 -46 από
το βιβλίο Λ.Τσιπούρη, Ευρωπαϊκή Οικονομική Ενοποίηση. Μεταξύ σφύρας και άκμονος.
Απαντήσεις Ασκήσεων Αυτοαξιολόγησης

Α.Α. 1.1 Μετά τη μελέτη του υποκεφαλαίου 2.3. θα γνωρίζετε ότι οι κυριότεροι οργανισμοί
είναι:
 BENELUX
 Συμβούλιο της Ευρώπης
 Ο Οργανισμός Ευρωπαϊκής Οικονομικής Συνεργασίας
 Η Ευρωπαϊκή Ένωση Πληρωμών

 Συνθήκη των Βρυξελλών
Α.Α. 1.2 Αφού μελετήσετε το υποκεφάλαιο 3.1. θα διαπιστώσετε ότι οι λόγοι ήταν: το τέλος
του πολέμου της Κορέας, η δημιουργία υπερεθνικών δεσμών δεν είχε πια στρατηγική
σημασία, υπήρχε η αναγκαιότητα της δέσμευσης γαλλικών στρατευμάτων εξαιτίας της
έναρξης του πολέμου στην Αλγερία, στις γαλλικές εκλογές του 1951 είχε εκλεγεί ένας
μεγάλος αριθμός βουλευτών που υποστήριζαν τις θέσεις του ντε Γκώλ, ο οποίος ήταν
αντίθετος στην εκχώρηση της διοίκησης του γαλλικού στρατού σ’ έναν υπερεθνικό θεσμό,
δεν συμμετείχε η Μεγάλη Βρετανία, η απόφαση των ΗΠΑ τον Ιανουάριο του 1954 να
αναγγείλουν το δόγμα των μαζικών πυρηνικών αντιποίνων που ώθησε τη Γαλλία να
διακηρύξει ότι είχε πρόθεση να αναπτύξει και αυτή τη δική της ανεξάρτητη πυρηνική ισχύ
και, τέλος, ο ίδιος ο πρωθυπουργός Πιέρ Μεντές Φρανς ήταν ενάντιος στην ΕΑΚ.
Ενδεικτικές Απαντήσεις Δραστηριοτήτων

Δρ. 1.1 Θα αντλήσετε πληροφορίες από την ιστοσελίδα, https://europa.eu/european-
union/about-eu/history_el
Θα διαβάσετε τα σύντομα βιογραφικά των ηγετών που δραστηριοποιήθηκαν την περίοδο
1945 -1957, όπως οι Ζαν Μονέ, Κόνραντ Αντενάουερ κλπ.
Θα επιλέξετε από του τέσσερις τον πλέον σημαντικό κατά τη γνώμη σας και θα
αιτιολογήσετε την επιλογή σας.
Δρ. 1.2 Πρώτα, θα μπορέσετε να κάνετε λήψη του κειμένου από την ιστοσελίδα:
https://www.openbook.gr/eyrwpaiki-oikonomiki-enopoiisi-metaxy-sfyras-kai-akmonos/
Δεύτερον, θα μελετήσετε με προσοχή τις σελ. 40- 46.
Τρίτον, θα εντοπίσετε τα κυριότερα σημεία και θα συντάξετε την περίληψη.
Ενότητα 2. Οι διευρύνσεις της ΕΟΚ/ΕΕ: Από την Ευρώπη των έξι

στην Ευρώπη των είκοσι οκτώ
Σκοπός
Σκοπός του κεφαλαίου είναι να εξετάσει την πορεία της διεύρυνσης του ευρωπαϊκού
ενοποιητικού εγχειρήματος, παρουσιάζοντας παράλληλα τη διαδικασία που ακολουθείται
όταν ένα κράτος επιθυμεί να γίνει μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) και τις προϋποθέσεις
που πρέπει να πληρούνται. Το κεφάλαιο διερευνά επίσης τους λόγους για τους οποίους
μια χώρα επιλέγει να ενταχθεί στην ΕΕ.
Όταν ολοκληρώσετε τη μελέτη του κεφαλαίου,
 θα είστε σε θέση να παρουσιάζετε τα διάφορα στάδια της διεύρυνσης της ΕΕ,
 θα γνωρίζετε τους λόγους για τους οποίους μια χώρα υποβάλλει αίτηση ένταξης σε
ένα καθεστώς οικονομικής και πολιτικής ολοκλήρωσης,
 θα έχετε εξοικειωθεί με τα θεσμικά χαρακτηριστικά της διαδικασίας της ένταξης
μιας χώρας στην ΕΕ και
 θα αντιλαμβάνεστε τις προκλήσεις που θέτει η διεύρυνση της ΕΕ τόσο σε θεσμικό
επίπεδο όσο και σε επίπεδο διαμόρφωσης πολιτικής.
Προϋποθέσεις ένταξης, παράγοντες που ωθούν στην υποβολή αίτησης ένταξης, διαδοχικές
διευρύνσεις της ΕΕ, διεύρυνση του 2004, προενταξιακές διαδικασίες
Οργανώστε τη μελέτη σας και μελετήστε τις παραγράφους του κεφαλαίου με την εξής
σειρά:
 Παράγραφος 1 «Εισαγωγή»
 Παράγραφος 2 «Η διαδικασία που ακολουθείται για να ενταχθεί μια χώρα στην ΕΕ»
 Παράγραφος 3 «Για ποιους λόγους επιθυμεί μια χώρα να γίνει μέλος της ΕΕ»
 Παράγραφος 4 «Η διεύρυνση του 1973: Ηνωμένο Βασίλειο, Δανία, Ιρλανδία»,
Παράγραφος 5 «Η ένταξη της Ελλάδας (1981)», Παράγραφος 6 «Η ένταξη της
Ισπανίας και της Πορτογαλίας (1986)», Παράγραφος 7 «Η ένταξη της Αυστρίας, της
Φιλανδίας και της Σουηδίας (1995)» και Παράγραφος 8 «Η ένταξη της Κύπρου και
της Μάλτας»
 Παράγραφος 9 «Η ένταξη των πρώην σοσιαλιστικών χωρών (2004-2013)»
 Παράγραφος 10 «Συμπέρασμα»
Αφού μελετήσετε την παράγραφο 2 του κεφαλαίου, προβείτε στην Α.Α. 2.1.
Αφού μελετήσετε την παράγραφο 9 του κεφαλαίου, προβείτε στην Α.Α. 2.2.
Αφού ολοκληρώσετε τη μελέτη του κεφαλαίου, ασχοληθείτε με τη Δρ. 2.1.
Για την ολοκλήρωση της μελέτης της δεύτερης ενότητας, διαβάστε προαιρετικά:
1. Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2017), «Διεύρυνση της ΕΕ και καλές σχέσεις με τους γείτονες», Η
Ευρώπη σε 12 μαθήματα, https://op.europa.eu/webpub/com/eu-in-12-lessons/el/#chap03-
title
2. A. De Munter (2019), «Η διεύρυνση της Ένωσης», Θεματολογικά δελτία για την
Ευρωπαϊκή Ένωση, Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο,
https://www.europarl.europa.eu/factsheets/el/sheet/167/the-enlargement-of-the-union
Α.Α. 2.1 Ποια είναι η διαδικασία που ακολουθείται όταν ένα κράτος επιθυμεί να ενταχθεί
στην Ευρωπαϊκή Ένωση; Απαντήστε με ένα σύντομο κείμενο που δεν υπερβαίνει τις 300
λέξεις.
Α.Α.2.2 Ποιες είναι οι προϋποθέσεις για την υποβολή αίτησης ένταξης και την προσχώρηση
ενός κράτους στην ΕΕ; Απαντήστε με ένα σύντομο κείμενο που δεν υπερβαίνει τις 300
λέξεις.
Δρ. 2.1 Αναζητείστε πληροφορίες για τις χώρες που είναι υποψήφιες προς ένταξη στη ΕΕ
και το στάδιο της διαδικασίας στο οποίο βρίσκονται. Με βάση αυτές τις πληροφορίες
γράψτε ένα σύντομο κείμενο ως προς την προοπτική περαιτέρω διεύρυνσης της ΕΕ.

Α.Α. 2.1 Η διαδικασία που ακολουθείται όταν ένα κράτος επιθυμεί να ενταχθεί στην ΕΕ
περιγράφεται στην παράγραφο 2 του κεφαλαίου. Περιγράφεται επίσης στην παράγραφο
Ι.γ) της πρώτης προαιρετικής πηγής και στην παράγραφο C της δεύτερης προαιρετικής
πηγής.
Α.Α. 2.2 Το άρθρο 49 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΣΕΕ) ορίζει, μεταξύ άλλων:
«Κάθε ευρωπαϊκό κράτος το οποίο σέβεται τις αξίες που αναφέρονται στο άρθρο 2 και
δεσμεύεται να τις προάγει, μπορεί να ζητήσει να γίνει μέλος της Ένωσης». Το άρθρο 2 της
ΣΕΕ αναφέρει ότι η Ένωση βασίζεται στις αξίες του σεβασμού της ανθρώπινης
αξιοπρέπειας, της ελευθερίας, της δημοκρατίας, της ισότητας, του κράτους δικαίου, καθώς
και του σεβασμού των ανθρώπινων δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένων των
δικαιωμάτων των προσώπων που ανήκουν σε μειονότητες. Επομένως, κάθε ευρωπαϊκό
κράτος που σέβεται τις αξίες αυτές μπορεί να αιτηθεί την ένταξή του στην ΕΕ.
Τα κριτήρια που πρέπει να πληροί μια χώρα για να ενταχθεί στην ΕΕ περιγράφονται στην
παράγραφο 9.α) του κεφαλαίου. Περιγράφονται, επίσης, στην παράγραφο Ι.β) της πρώτης
προαιρετικής πηγής και στην παράγραφο Α της δεύτερης προαιρετικής πηγής.

Δρ. 2.1 Επικεντρωθείτε στις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων και της Τουρκίας και
περιγράψτε με βάση τις πληροφορίες που έχετε συλλέξει την πορεία εξέλιξης της
ενταξιακής διαδικασίας. Παρουσιάστε τους προβληματισμούς που τυχόν υφίστανται
απέναντι στην ένταξη συγκεκριμένων κρατών στην ΕΕ και απέναντι στην προοπτική νέων
εντάξεων εν γένει.
Ενότητα 3. Θεωρίες της Ευρωπαϊκής ενοποίησης: Αναγνώσεις μιας

«Πολλαπλότητας»
Σκοπός
Το κεφάλαιο εξετάζει τις θεωρίες της Ευρωπαϊκής ενοποίησης επιχειρώντας αναγνώσεις
μίας πολλαπλότητας. Επιδιώκει να εξοικειώσει τους/ις φοιτητές/ήτριες με την έννοια της
ευρωπαϊκής ενοποίησης, όπως και με τις δυσκολίες που συναντά η ενοποίηση μέσα από
μια εξελικτική διαδικασία για τη συγκρότηση πολιτείας εντός συγκεκριμένων ορίων, που
εγγυώνται την αγαστή συνύπαρξη των μελών της, τα συστατικά χαρακτηριστικά τους και τις
πολιτιστικές και πολιτισμικές ταυτότητές τους.
Έχοντας ολοκληρώσει τη μελέτη του κεφαλαίου, οι φοιτητές/τριες θα έχουν τη δυνατότητα:
 να κατανοούν το περιεχόμενο και τις διαστάσεις της ευρωπαϊκής ενοποίησης της
ΕΕ,
 να γνωρίζουν τις διαφορετικές απόψεις που διατυπώνονται σχετικά με το εύρος, το
βάθος και την εξέλιξη της ενοποίησης με τρόπο που δεν ακυρώνει την ιστορική
πορεία, αλλά προσδίδει έμφαση σε αυτή τη διαμορφούμενη ιδιότητά της ως
κρίσιμη συνιστώσα της διεθνούς κοινότητας,
 να σκέφτονται κριτικά και να προτείνουν εναλλακτικές που επιχειρούν να προάγουν
τη συστηματοποίηση της δυναμικής της ενοποίησης εντός μίας αέναης αξιολόγησης
μέσα σε πορεία μεταβολής αυτής της ενοποίησης.
Ευρωπαϊκή ενοποίηση, ενοποίηση, συνομοσπονδίωση, ομοσπονδίωση, κυριαρχία, έθνος-
κράτος, νομιμοποίηση, εθνική δικαιοδοσία, υπερεθνική διακυβέρνηση, δημοκρατική
αντιπροσώπευση, διακυβερνητικότητα, υπερεθνικότητα
Ξεκινήστε τη μελέτη διαβάζοντας την Εισαγωγή, σε συνδυασμό με το Σκοπό, τα

Προσδοκώμενα Αποτελέσματα και τις Έννοιες Κλειδιά του Οδηγού Μελέτης. Αν δεν έχετε
αντιληφθεί άμεσα τις μαθησιακές επιδιώξεις του κεφαλαίου, εστιάστε την προσοχή σας τις
προαναφερθείσες ενότητες του Οδηγού Μελέτης και διαβάστε ξανά την Εισαγωγή. Επίσης,
αναζητήστε και διατρέξτε τις πηγές της επιπρόσθετης βιβλιογραφίας. Με την ολοκλήρωση
αυτών των ενοτήτων, προχωρήστε στην ενότητα 2 του κεφαλαίου. Για να βεβαιωθείτε ότι
έχετε εμπεδώσει το περιεχόμενο, προσπαθήστε την Δρ.3.1. Αν δεν είναι επιτυχής, διαβάστε
πάλι την ενότητα και μετά κάντε την Α.Α.3.1. Στη συνέχεια, διαβάστε με προσοχή τις
ενότητες 3 και 4 του κεφαλαίου. Αν είστε σίγουροι ότι δεν είναι σκόπιμη μια δεύτερη
ανάγνωση αυτών των ενοτήτων, δοκιμάστε τη Α.Α.3.2 και Α.Α.3.3. Διατρέξτε ξανά όλες τις
ενότητες του κεφαλαίου και ολοκληρώστε τη μελέτη με τη Δρ.3.2 και Δρ.3.3.
Τσάτσος, Δ. (2001). Ευρωπαϊκή Συμπολιτεία. Για μία ένωση λαών με ισχυρές πατρίδες.
Αθήνα: Εκδόσεις Καστανιώτη.
Τσούκαλης, Δ. (2004). Ποια Ευρώπη; Αθήνα: Εκδόσεις Ποταμός.
Chryssochoou, D. (2009). Theorizing European integration, 2ηέκδοση, London, New York,
Routledge.
MacCormick, N. (1997). Democracy, subsidiarity and citizenship in the European
Commonwealth, Law and Philosophy, 16(4).
McKay, D. (2001). Designing Federalism. Comparative Lessons from the Federal Experience.
Oxford: Oxford University Press.
Hix, S. (1999). The political system of the European Union. London: Palgrave.
Α.Α. 3.1 Αναλύστε τους λόγους που η ενοποίηση ενισχύει ή αποδυναμώνει το κράτος.
Α.Α. 3.2 Πιστεύετε ότι αυτή η έννοια της κρατικής κυριαρχίας διολισθαίνει στην απόλυτη
σχετικοποίησή της όσο εξελίσσεται η ενοποίηση; Τεκμηριώστε τη θέση σας.
Δρ. 3.1 Επιλέξτε μεταξύ των απαντήσεων Σωστό ή Λάθος στις δύο παρακάτω ερωτήσεις:
Ι. Η ΕΕ αδυνατεί να ενταχθεί ακριβώς σε ομοσπονδιακά ή συνομοσπονδιακά
συστήματα, καθώς διατηρεί ανοικτά πολιτειολογικά πλαίσια, που με μοναδικό
τρόπο πρώτη φορά καθορίζονται.
ΙΙ. Η Ευρωπαϊκή Ένωση ενοποιούμενη καθιστά τα κράτη όλο και λιγότερο κυρίαρχα,
αν και εθελούσια συγχωνεύονται με τα γειτονικά τους κράτη.
Δρ. 3.2 Διαβάστε κριτικά την ακόλουθη άποψη:

«Το κεντρικό διακύβευμα είναι απλό: στην ΕΕ υπάρχει μία συντεταγμένη
εξουσία, η οποία αν και έχει θεσμοθετήσει ένα ατελές νομικό σύστημα, εν
τούτοις η επιδίωξη των ζωτικών συμφερόντων τους σχετικά με την ειρήνη και
την ευημερία μπορεί να οδηγήσει στην εναρμόνιση πολιτικών σε αυτά τα κοινά
αγαθά (MacCormick, 1997, σελ. 339)»

Α.Α. 3.1 Η επιχειρηματολογία για την ανάλυση αυτών των λόγων αναπτύσσετε στην υπό-
ενότητα 2.1 του κεφαλαίου. Η απάντηση δεν πρέπει να υπερβαίνει τις 300 λέξεις.
Α.Α. 3.2 Υλικό για την ανάπτυξη του σχετικού προβληματισμού μπορείτε να εντοπίσετε
στην υπό-ενότητα 3 του κεφαλαίου. Επίσης, μπορείτε να αξιοποιήσετε στοιχεία αναφοράς
από το σύνολο του κεφαλαίου. Θετικά θα αποτιμηθεί μια κριτική ανάγνωση και
τοποθέτηση έναντι αυτής της θέσης.

Δρ. 3.1 Οι απαντήσεις στις δύο ερωτήσεις είναι:
Ι. Σωστό
ΙΙ. Λάθος
Δρ. 3.2 Αν συμφωνείτε ότι αυτό είναι το διακύβευμα, αναζητήστε με αναφορά την
επιπρόσθετη βιβλιογραφία και προχωρήστε στην τεκμηρίωσή του. Αν διαφωνείτε,
προσδιορίστε ποιο είναι το διακύβευμα.
Ενότητα 4. Η θεσμική συγκρότηση και η νομοθετική διαδικασία

στην Ευρωπαϊκή Ένωση
Σκοπός
Σκοπός του κεφαλαίου είναι η ανάδειξη του θεσμικού συστήματος της Ένωσης, του τρόπου
λήψης των αποφάσεων, καθώς και της νομοθετικής διαδικασίας. Η τελευταία αναλύεται με
βάση την πραγματική λειτουργία των θεσμών και όχι όπως αυτή καταστρώνεται τυπικά στη
Συνθήκη. Η ανάλυση περιλαμβάνει το σύνολο των θεσμικών εξελίξεων μετά τη θέση σε
ισχύ της Συνθήκης της Λισαβόνας, όχι όμως και το γεγονός της αποχώρησης της Μεγάλης
Βρετανίας από την Ένωση και τις επακόλουθες θεσμικές ανακατατάξεις.
Προσδοκάται ότι μετά τη μελέτη του κεφαλαίου:
 θα έχετε εξοικειωθεί με του θεσμούς του Ενωσιακού οικοδομήματος, καθώς και τον
τρόπο συγκρότησης και λειτουργίας τους
 θα έχετε πλήρη εικόνα όλων των φάσεων της νομοθετικής διαδικασίας
(προνομοθετική και λήψη της απόφασης), καθώς και των προβλημάτων που έχουν
αναδειχθεί.
Στη μελέτη σας είναι εξαιρετικά υποβοηθητικές οι δύο προτεινόμενες δραστηριότητες.
Κοινοτική μέθοδος, εθνικά κοινοβούλια, αρμοδιότητες της Ένωσης (αποκλειστικές,
συντρέχουσες, υποστηρικτικές), Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, Συμβούλιο της Ένωσης, Επιτροπή
Μονίμων Αντιπροσώπων (COREPER), Ομάδες Εργασίας, ειδική πλειοψηφία, ομοφωνία,
Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο, Οικονομική
και Κοινωνική Επιτροπή, Επιτροπή Περιφερειών, συνήθης νομοθετική διαδικασία, ειδικές
νομοθετικές διαδικασίες (διαβούλευση, έγκριση), προνομοθετική φάση, Ομάδες
Εμπειρογνωμόνων, τριμερείς διάλογοι (τρίλογοι), πρώιμες συμφωνίες
Το κεφάλαιο για τη θεσμική συγκρότηση και τη νομοθετική διαδικασία στην Ευρωπαϊκή
Ένωση απαρτίζεται από έξι (6) παραγράφους που έχουν αλληλένδετο χαρακτήρα. Για το
λόγο αυτό, θα ήταν ωφελιμότερο να μελετήσετε τις ενότητες με τη σειρά που
παρατίθενται, ώστε να κατανοήσετε καλύτερα τη θεσμική συγκρότηση και λειτουργία του
ενωσιακού συστήματος. Τέλος, ιδιαίτερη σημασία έχουν και οι προτεινόμενες
δραστηριότητες οι οποίες θα σας φέρουν σε επαφή με την καθημερινή λειτουργία του
ενωσιακού συστήματος.
Πρόσθετες και επικαιροποιημένες πληροφορίες σχετικά με τη θεσμική συγκρότηση και τη

νομοθετική διαδικασία στην Ευρωπαϊκή Ένωση, μπορείτε να αναζητήσετε στο διαδικτυακό
τόπο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, στο έγγραφο:
http://www.europarl.europa.eu/greece/resource/static/files/--------------------------------.pdf

Glencross, A. (2015). Η πολιτική της Ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Αθήνα: Ι. Σιδέρης.
Hix, S. (2009). Το πολιτικό σύστημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αθήνα: Μεταίχμιο.
Ιωακειμίδης,, Π.Κ. (2010). Η Συνθήκη της Λισαβόνας. Παρουσίαση, ανάλυση, αξιολόγηση.
Αθήνα: Θεμέλιο.
Λιαργκόβας, Π. και Παπαγεωργίου, Χ. (2017). Το ευρωπαϊκό φαινόμενο. Η ενοποίηση και οι
προσπάθειες υλοποίησης της ιδέας. Αθήνα: Τζιόλας.
Nugent, N. (2012). Πολιτική και διακυβέρνηση στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Αθήνα: Σαββάλας
Πώς λειτουργεί η Ευρωπαϊκή Ένωση, Ο οδηγός σας στα θεσμικά όργανα της ΕΕ, (2014).
Λουξεμβούργο: Υπηρεσία Εκδόσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσηςπροσβάσιμο στο
http://www.europarl.europa.eu/greece/resource/static/files/--------------------------------.pdf
Βέρνυ, Σ., Κόντης Α. (2017) (Επιμ.). Ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Οι πολλαπλές κρίσεις και οι
προκλήσεις του μέλλοντος. Αθήνα: Παπαζήσης.
Α.Α. 4.1 Τι γνωρίζετε για το Συμβούλιο της Ένωσης;
Α.Α. 4.2 Τι είναι η «συνήθης νομοθετική διαδικασία» και ποιος ο ρόλος των «τριλόγων»
στην ανάπτυξή της;
Δρ. 4.1 Πως λειτουργεί πρακτικά η ειδική πλειοψηφία στο Συμβούλιο;
Δρ. 4.2 Πως εξελίσσεται στην πράξη η νομοθετική διαδικασία στην ΕΕ;
Α.Α. 4.1 Η απάντηση βρίσκετε στις σελίδες 94-97 του κεφαλαίου.

Α.Α. 4.2 Η απάντηση βρίσκετε στις σελίδες 105-109 του κεφαλαίου.
Δρ. 4.1 Για να απαντήσετε επισκεφθείτε το ψηφομετρητή στην ιστοσελίδα του

Συμβουλίου: https://www.consilium.europa.eu/el/council-eu/voting-system/voting-
calculator/
Δρ. 4.2 Για να απαντήσετε περιηγηθείτε στο «νομοθετικό τραίνο» και το «νομοθετικό
παρατηρητήριο του Ευρωπαϊκού κοινοβουλίου στο
https://www.europarl.europa.eu/legislative-train/summary/02-2020 και το
https://oeil.secure.europarl.europa.eu/oeil/home/home.do αντιστοίχως.
Ενότητα 5. Η εξέλιξη των προτύπων διακυβέρνησης της ΕΕ
Σκοπός
Σκοπός του κεφαλαίου είναι να αναδείξει τη δυναμική και τη συνθετότητα της οργάνωσης
και λειτουργίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ). Εκκινώντας από τις ιδρυτικές Συνθήκες των
Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, το κεφάλαιο σκιαγραφεί την εξέλιξη της αρχιτεκτονικής του
εγχειρήματος της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και παρουσιάζει βασικά πρότυπα
διακυβέρνησης στην ΕΕ.
Όταν ολοκληρώσετε τη μελέτη του κεφαλαίου,
 θα είστε σε θέση να παρουσιάζετε τα βασικά χαρακτηριστικά της αρχιτεκτονικής της
ΕΕ,
 θα έχετε εξοικειωθεί με τους θεσμικούς μετασχηματισμούς που συντελέστηκαν,
μέσω των αναθεωρήσεων των ιδρυτικών Συνθηκών και
 θα έχετε γνώση των κύριων προτύπων διακυβέρνησης στην ΕΕ.
Υπερεθνικότητα, αρχιτεκτονική των «πυλώνων», «ατελής» συνταγματοποίηση, κοινοτική
μέθοδος/υπερεθνική συνεργασία, κεντρική ρύθμιση, διακυβερνητική συνεργασία,
διακυβερνητικός συντονισμός.
σειρά:
 Παράγραφος 1 «Εισαγωγή»
 Παράγραφος 2 «Η αρχιτεκτονική της Ένωσης και η εξέλιξή της»
 Παράγραφος 3 «Τα πρότυπα διακυβέρνησης της ΕΕ και ο εμπλουτισμός τους»
 Παράγραφος 4 «Συμπεράσματα»
Αφού μελετήσετε την παράγραφο 2 του κεφαλαίου, προβείτε στην άσκηση
αυτοαξιολόγησης Α.Α.5.1.
Αφού μελετήσετε την παράγραφο 3 του κεφαλαίου, προβείτε στην άσκηση

αυτοαξιολόγησης Α.Α.5.2.
Αφού ολοκληρώσετε τη μελέτη του κεφαλαίου, ασχοληθείτε με τη δραστηριότητα Δρ.5.1.
Για την ολοκλήρωση της μελέτης της πέμπτης ενότητας, διαβάστε προαιρετικά:
1. M.Schonard (2019), «Υπερεθνικές διαδικασίες λήψης αποφάσεων», Θεματολογικά
Δελτία για την Ευρωπαϊκή Ένωση, Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο,
https://www.europarl.europa.eu/factsheets/el/sheet/8/υπερεθνικες-διαδικασιες-
ληψης-αποφασεων.
2. E. Pavy (2020), «Οι διακυβερνητικές διαδικασίες λήψης αποφάσεων»
https://www.europarl.europa.eu/factsheets/el/sheet/9/οι-διακυβερνητικες-
διαδικασιες-ληψης-αποφασεων
3. Psychogiopoulou, E. (ed.) (2018), Policy coordination in the EU: Taking stock of the
open method of coordination, 3(1) European Papers – A Journal on Law and
Integration 203-306.
Α.Α. 5.1 Πώς επαναπροσδιόρισε η Συνθήκη του Μάαστριχτ και στη συνέχεια η Συνθήκη της
Λισαβόνας την αρχιτεκτονική του ευρωπαϊκού οικοδομήματος; Απαντήστε με ένα σύντομο
κείμενο που δεν υπερβαίνει τις 500 λέξεις.
Α.Α. 5.2 Η «κοινοτική μέθοδος» ή «υπερεθνική συνεργασία» συνδέθηκε με την
πρωτοτυπία του εγχειρήματος της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Ποια είναι τα κύρια
χαρακτηριστικά αυτού του προτύπου διακυβέρνησης στην ΕΕ; Απαντήστε με ένα σύντομο
κείμενο που δεν υπερβαίνει τις 300 λέξεις.
Δρ. 5.1 Αναζητείστε πληροφορίες για την ανοικτή μέθοδο συντονισμού (ΑΜΣ) και τη χρήση
της σε κάποιο πεδίο πολιτικής της ΕΕ. Με βάση αυτές τις πληροφορίες, γράψτε ένα
σύντομο κείμενο για τα χαρακτηριστικά της ΑΜΣ στο εν λόγω πεδίο πολιτικής.
Α.Α. 5.1 Η εξέλιξη της αρχιτεκτονικής της ΕΕ με βάση τη Συνθήκη του Μάαστριχτ και τη
Συνθήκη της Λισαβόνας περιγράφεται στις παραγράφους 2.2 και 2.3 του κεφαλαίου.
Α.Α. 5.2 Τα κύρια χαρακτηριστικά τουπροτύπου διακυβέρνησης της «κοινοτικής μεθόδου»
ή «υπερεθνικής συνεργασίας» στην ΕΕ περιγράφονται στην παράγραφο 3.1 του
κεφαλαίου.
Δρ. 5.1 Η ΑΜΣ βασίζεται κατά κύριο λόγο: α) στον από κοινού προσδιορισμό των προς
επίτευξη στόχων, β) στον από κοινού καθορισμό ποσοτικών/ποιοτικών δεικτών και
σημείων αναφοράς ως μέσων μέτρησης της επίδοσης των κρατών μελών, γ) στην περιοδική
παρακολούθηση και αξιολόγηση της προόδου των κρατών μελών και, δ) στην ανταλλαγή
και διάδοση καλών πρακτικών. Στόχος της δραστηριότητας είναι να διερευνήσει αν τα
στοιχεία αυτά έχουν ενσωματωθεί στην ΑΜΣ στο υπό εξέταση πεδίο πολιτικής, εξετάζοντας
ταυτόχρονα τον τρόπο με τον οποίο έχουν προσεγγισθεί, καθώς η ΑΜΣ εμφανίζεται σε
διάφορες εκδοχές και διακρίνεται για την πολυμορφία της.
Ενότητα 6. Έννομη τάξη και θεμελιώδεις ελευθερίες
Σκοπός
Παρουσίαση της έννομης τάξης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μέσω του προσδιορισμού της
ίδιας φύσης του ενωσιακού δικαίου και της σχέσης του με την παραγωγή πολιτικής στην
Ένωση αλλά και της ανάπτυξης των ευρωπαϊκών κοινωνιών, που παρουσιάζουν πολλές
μεταξύ τους διαφορές.
Μια πρώτη αναφορά γίνεται στην ποιοτική ιδιαιτερότητα της ενωσιακής έννομης τάξης,
μέσω της μελέτης της ως suigeneris υπερεθνικού μορφώματος. Στη συνέχεια, η μελέτη
αυτή επεκτείνεται στη συνταγματοποίηση της έννομης τάξης της Ένωσης, στη δικαιική
ιεραρχία ως συστατικού στοιχείου της συνταγματικής της ποιότητας και, τέλος, στην
αλληλεπίδραση μεταξύ έννομης τάξης και εθνικών εννόμων τάξεων. Η αλληλεπίδραση
αυτή αναζητάται μέσω της εφαρμογής των αρχών της υπεροχής, της άμεσης
εφαρμοστικότητας και του αμέσου αποτελέσματος. Σημαντικό μερίδιο του ενδιαφέροντος
σε αυτή την ενότητα προσελκύει και η σχέση της ΕΕ με τρίτες χώρες και διεθνείς
οργανισμούς.
Τέλος, η μελέτη αυτού του κεφαλαίου συμπληρώνεται με την ενδιαφέρουσα προσέγγιση
περί των ενωσιακών ελευθεριών, που παραπέμπουν στην κατοχύρωση της αρχής περί
ελευθερίας της κυκλοφορίας προσώπων, αγαθών, υπηρεσιών και κεφαλαίων (άρθρα 28επ.
ΣυνθΕΕ).
 Εμβάθυνση από τους φοιτητές στη γνώση της ιδιαιτερότητας της έννομης τάξης της
Ευρωπαϊκής Ένωσης σε συνάρτηση με εκείνη των κρατών μελών έτσι ώστε να
εμπεδωθεί πλήρως ο χαρακτήρας αυτού του θεσμικού sui generis πολιτειακού
μορφώματος.
 Επίσης, θεωρείται αναγκαία η απόκτηση γνώσης για ένα φοιτητή ενός
πανεπιστημιακού τμήματος περί ευρωπαϊκού πολιτισμού γύρω από τις θεμελιώδεις
ενωσιακές ελευθερίες επί των οποίων βασίζεται η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Οι
ελευθερίες αυτές παραπέμπουν στην ιδιαίτερη σημασία του σχηματισμού πλήρους
γνώσης επί της ευρωπαϊκής ιθαγένειας από την οποία και απορρέουν.
εθνική έννομη τάξη, ενωσιακή έννομη τάξη, ελεύθερη κυκλοφορία, ελευθερία
εγκατάστασης, Ιδρυτικές συνθήκες, Συνθήκη Λισαβόνας, Δικαστήριο Ευρωπαϊκής Ένωσης,
δημόσια εξουσία, συνταγματική τάξη, νομική ολοκλήρωση ΕΕ, αρχή υπεροχής ενωσιακού
δικαίου, αρχή άμεση εφαρμογής και αμέσου αποτελέσματος ενωσιακού δικαίου,

κοινότητα δικαίου.
σειρά:
1. Η έννομη τάξη της
1.1 Προεισαγωγικές επισημάνσεις
1.2 Η ποιοτική ιδιαιτερότητα της ενωσιακής έννομης τάξης
2. Ενωσιακές ελευθερίες
Γρηγορίου, Π. (2019). Η εξέλιξη των αρχών και των αξιών του διεθνούς δικαίου. Η συμβολή
της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αθήνα: Εκδόσεις Ευρασία.
Πλιάκος, Α. (2019). Το δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αθήνα: Εκδόσεις Νομική Βιβλιοθήκη.
Στεφάνου, Κ. (2019). Η διακυβέρνηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αθήνα: Εκδόσεις Νομική

Βιβλιοθήκη.
Α.Α. 6.1 Ποια είναι η σημασία των ενωσιακών ελευθεριών για την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση;
Α.Α. 6.2 Ποιο είναι το νόημα της κατανόησης της ιδιαιτερότητας της ενωσιακής έννομης
τάξης;
Δρ. 6.1 Η κατανόηση της σημασίας της αρχής της υπεροχής του ενωσιακού δικαίου.
Δρ. 6.2 Η κατανόηση της αρχής του αμέσου αποτελέσματος
Α.Α. 6.1 Η σημασία των ενωσιακών ελευθεριών για την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση είναι η
κατοχύρωση της αρχής της ελεύθερης κυκλοφορίας και εγκατάστασης. Πρόκειται για μια
θεμελιώδη κανονιστικού χαρακτήρα παροχή λειτουργικής εγγύησης από την πλευρά της
προβλεπομένης από τη Συνθήκη ΕΕ οικονομικής διακυβέρνησης έτσι ώστε να εμπεδωθεί η
Ενιαία Εσωτερική Αγορά όπως ακριβώς περιγράφεται στο άρθρο 26 παρ.2 ΣΛΕΕ.
Α.Α. 6.2 Η ενωσιακή έννομη τάξη δεν αυτονομείται ως προς τα κοινωνικά και πολιτικά
πεδία της ευρωπαϊκής ενοποιητικής διαδικασίας, που αποτελούν άλλωστε τους λόγους
από τους οποίους και για τους οποίους παράγεται. Η ενωσιακή έννομη τάξη διακρίνεται
από μία αξίωση να παρεμβαίνει διαρκώς στην αναδιαμόρφωση και επαναπροσδιορισμό
αυτών των λόγων.
Δρ. 6.1 Υπόθεση Costa κατά ENEL, ΔΕΚ (6/64). Το δίκαιο που διαμορφώνεται μέσω της
Συνθήκης της Ευρωπαϊκής Κοινότητας απορρέει από μία πηγή δικαίου που χαρακτηρίζεται
ως αυτόνομη και δεν είναι δυνατόν, λόγω του ιδιόμορφου και ιδίως πρωτότυπου
χαρακτήρα του, να του αντιτάσσεται οποιοδήποτε νομοθετικό κείμενο εθνικού δικαίου
χωρίς το πρώτο να χάνει τον κοινοτικό (ενωσιακό) χαρακτήρα του και φυσικά να
διακυβεύεται η ίδια νομική βάση της Ένωσης.
Δρ. 6.2 Με τη μελέτη της υπόθεσης Van GendEenLoos (Απόφαση ΔΕΚ, 5.2.1963) θα γίνει
κατανοητό πως ένας κανόνας του πρωτογενούς ενωσιακού δικαίου προκαλεί την άμεση
γέννηση δικαιωμάτων και υποχρεώσεων σε ιδιώτες των οποίων η πρόβλεψη δεν είναι ρητή
στο πλαίσιο της Συνθήκης. Το ίδιο συμβαίνει και στην περίπτωση που η Συνθήκη
διαμορφώνει σαφείς υποχρεώσεις, που η φύση τους τις καθιστά πρόσφορες ως προς την
παραγωγή αμέσων αποτελεσμάτων στις σχέσεις μεταξύ των κρατών μελών και των πολιτών
τους. Σε αυτή την περίπτωση, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι Οδηγίες, που αν και
στερούνται άμεσης εφαρμογής, η σταδιακή νομολογιακή ενδυνάμωση της κανονιστικής
τους εμβέλειας επέφερε την έκδοση από το ΔΕΚ την απόφαση επί της Υπόθεσης Van Duyn
(4.12.1974). Έτσι, ένας ιδιώτης μπορεί να επικαλεστεί ενώπιον εθνικού δικαστηρίου
δικαιώματα που θεμελιώνονται σε διατάξεις Οδηγίας. Με την απόφαση επί της Υπόθεσης
Becker(19.1.1982) το ΔΕΚ αποδέχεται τη δυνατότητα επίκλησης των διατάξεων Οδηγίας,
που δεν ενσωματώθηκε εμπρόθεσμα στην εθνική έννομη τάξη, εφόσον φυσικά οι διατάξεις
αυτές είναι σαφείς και δεν επιδέχονται αμφισβήτησης.
Ενότητα 7. Τα οικονομικά της Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης
Σκοπός
Στο κεφάλαιο αυτό αναλύονται οι βασικές οικονομικές εξελίξεις του φαινομένου της
Ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης από τη Συνθήκη της Ρώμης στην Ενιαία Εσωτερική Αγορά και
στη Νομισματική Ένωση.
Όταν έχετε ολοκληρώσει τη μελέτη του κεφαλαίου αυτού, θα πρέπει να είσαστε σε θέση να
γνωρίζετε, να εξηγείτε και να κατανοείτε τα ακόλουθα ζητήματα:
 τις βασικές διατάξεις της Συνθήκης της Ρώμης,

 τη διαδικασία υλοποίησης των βασικών οικονομικών διατάξεων της Συνθήκης της
Ρώμης (τελωνειακή ένωση, κοινές πολιτικές , ελευθερίες),
 το οικονομικό περιεχόμενο και το θεσμικό πλαίσιο της ενιαίας εσωτερικής αγοράς,
 το οικονομικό περιεχόμενο και το θεσμικό πλαίσιο της Νομισματικής Ένωσης,
 το ρόλο της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας,
 τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα του κοινού νομίσματος,
 τις διαδικασίες της ευρωπαϊκής οικονομικής διακυβέρνησης (δημοσιονομική
πειθαρχία, ευρωπαϊκό εξάμηνο, τραπεζική ένωση).
Ζώνη Ελεύθερων Συναλλαγών, Τελωνειακή Ένωση, Κοινό εξωτερικό δασμολόγιο, Μέτρα
Εναρμόνισης, Δασμολογικές και φορολογικές επιβαρύνσεις ισοδύναμου αποτελέσματος,
Ελευθερία κυκλοφορίας προσώπων, Ελευθερία εγκατάστασης επιχειρήσεων και παροχής
υπηρεσιών, Ελευθερία κίνησης κεφαλαίων, Ευρωπαϊκό Σύστημα Τραπεζών, Ευρωπαϊκή
Κεντρική Τράπεζα, Ευρωπαϊκή Οικονομική Διακυβέρνηση, Σύμφωνο Σταθερότητας και
Ανάπτυξης, Τραπεζική Ένωση.
Πρέπει να ξεκινήσετε τη μελέτη που αφορά το οικονομικό περιεχόμενο της Συνθήκης της
Ρώμης, ώστε να κατανοήσετε τους στόχους και τα μέσα επίτευξης των στόχων της
Συνθήκης αυτής, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στην έννοια της Κοινής Αγοράς και στις κοινές
πολιτικές που εγκαθιδρύθηκαν για την εξασφάλιση της λειτουργίας της τελωνειακής
ένωσης.
Στη συνέχεια, πρέπει να μελετήσετε τους λόγους για τους οποίους οι ευρωπαϊκές χώρες-
μέλη προχώρησαν στη δημιουργία της Ενιαίας Εσωτερικής Αγοράς και τις αντικειμενικές
συνθήκες που επέτρεψαν αυτή την εξέλιξη στη δεκαετία του 1980. Θα δώσετε ιδιαίτερη
έμφαση στο οικονομικό περιεχόμενο της Συνθήκης της Ενιαία Ευρωπαϊκής Πράξης και τους
λόγους που την έκαναν αναγκαία για την προώθηση της οικονομικής ολοκλήρωσης, με τη
διευκόλυνση της άρσης των μη δασμολογικών εμποδίων στις ανταλλαγές μέσα στην
τελωνειακή ένωση.
Στη συνέχεια, θα μελετήσετε τις εξελίξεις που οδήγησαν στη δημιουργία της οικονομικής
και νομισματικής ένωσης. Θα δώσετε ιδιαίτερη έμφαση στα κριτήρια που έθεσε η Συνθήκη
του Maastricht για συμμετοχή μιας χώρας στη νομισματική ένωση και θα εντοπίσετε τα
θετικά και τα αρνητικά της ένταξης μιας χώρας σ’ αυτή την ένωση. Πρέπει να δώσετε
έμφαση στο ρόλο της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. Πρέπει επίσης να μελετήσετε τους
ειδικούς λόγους της οικονομικής κρίσης του 2007-2008 και τον τρόπο που την
αντιμετώπισε η Ευρωπαϊκή Ένωση στις χώρες που αναζήτησαν συνδρομή για να
αποφύγουν την πτώχευση (Ελλάδα, Πορτογαλία, Ιρλανδία).
Τέλος, θα ασχοληθείτε με τις αλλαγές στη διακυβέρνηση της Νομισματικής Ένωσης
(Ευρωζώνη) που βρίσκονται σε εξέλιξη και τους μηχανισμούς αντιμετώπισης νέων κρίσεων.
Ανδρέου, Γ. και Μαραβέγιας, Ν. (2007). Η ελληνική οικονομία στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής
ολοκλήρωσης. Στο Ν. Μαραβέγια και Θ. Σακελλαρόπουλος (επιμ.). Ευρωπαϊκή ολοκλήρωση
στην Ελλάδα. Αθήνα: Εκδόσεις Διόνικος.
Γκόρτσος, Χ. Β. (2014). Η πορεία προς την Ευρωπαϊκή Τραπεζική Ένωση: Θεσμικές και
κανονιστικές διαστάσεις και οι επιπτώσεις στην ανταγωνιστικότητα του ελληνικού
τραπεζικού συστήματος. Στο Μ. Μασουράκης και Χ. Β. Γκόρτσος (επιμ.). Ανταγωνιστικότητα
για την ανάπτυξη: Προτάσεις πολιτικής. Ελληνική Ένωση Τραπεζών, σελ. 21-44.
Καζάκος, Π. (1999). Η ολοκλήρωση της εσωτερικής αγοράς της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στο Ν.
Μαραβέγιας και Μ. Τσινισιζέλης, Μ. (επιμ.). Η ολοκλήρωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Αθήνα: Εκδόσεις Θεμέλιο, σελ. 241-285.
Κατσίκας Δ. Χ. (2012α). Η ισχύς εν τη πιστώσει: Η Γερμανία και το έλλειμμα ηγεσίας της
Ευρωζώνης. Ελληνική Επιθεώρηση Πολιτικής Επιστήμης, 39 (Μάιος-Νοέμβριος): 59-83.
Α.Α. 7.1 Ποιοι οι λόγοι για τους οποίους η Συνθήκη της Ρώμης (1958) χρειάστηκε να
συμπληρωθεί με τη Συνθήκη της Ενιαίας Ευρωπαϊκής Πράξης (1986);
Α.Α. 7.2 Ποια είναι τα σημαντικότερα στοιχεία της Εσωτερικής Αγοράς που προωθούν την
ευρωπαϊκή οικονομική ολοκλήρωση;
Α.Α. 7.3 Ποιες είναι οι ατέλειες της νομισματικής ένωσης και κατά πόσο διορθώθηκαν
μετά την εμπειρία της οικονομικής κρίσης του 2008-2009;
Α.Α. 7.1 Για να απαντήσετε σ’ αυτή την άσκηση πρέπει να έχετε μελετήσει τις σελ. 159-164
του κεφαλαίου 7 του συνοδευτικού βιβλίου.
και τις σελ. 179-186 του κεφαλαίου 7 του συνοδευτικού βιβλίου.
Ενότητα 8. Η «Ευρωπαϊκή Τραπεζική Ένωση»: Μια συνοπτική

θεώρηση των θεσμικών και κανονιστικών ρυθμίσεων
Σκοπός
Σκοπός του κεφαλαίου αυτού είναι να αναλύσει το καθεστώς της «Ευρωπαϊκής Τραπεζικής
Ένωσης». Ιδιαίτερη έμφαση δίδεται στην παρουσίαση των βασικών πυλώνων της εν λόγω
ένωσης, καθώς και στην περιγραφή των νομοθετικών και κανονιστικών ρυθμίσεων που
διέπουν τη λειτουργία της.
Μετά την ολοκλήρωση της μελέτης αυτού του κεφαλαίου, θα έχετε κατανοήσει:
 το καθεστώς της «Ευρωπαϊκής Τραπεζικής Ένωσης»,

 τους λόγους που κατέστησαν αναγκαία την εγκαθίδρυσή της, καθώς και
 τους βασικούς πυλώνες που την αποτελούν.
Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, Ενιαίος Εποπτικός Μηχανισμός για τα Πιστωτικά Ιδρύματα,
Ενιαίος Μηχανισμός Εξυγίανσης, Ευρωπαϊκή Αρχή Τραπεζών, Ενιαίο Ταμείο Εξυγίανσης.
Διαβάζοντας την πρώτη ενότητα θα σχηματίστε μία συνοπτική εικόνα ως προς τις θεσμικές
και ιστορικές εξελίξεις που συνέβαλαν στη δημιουργία της «Ευρωπαϊκής Τραπεζικής
Ένωσης», οι οποίες εξετάζονται στη Δρ. 8.1. Στη δεύτερη ενότητα αναλύονται οι νομικές
πράξεις με τις οποίες θεσμοθετήθηκε ο Ενιαίος Εποπτικός Μηχανισμός για τα Πιστωτικά
Ιδρύματα, καθώς και η Ευρωπαϊκή Εποπτική Αρχή. Οι βασικές διατάξεις των Κανονισμών
αυτών ζητούνται στην Α.Α.8.1. Σημαντική θεωρείται, επίσης, η ενότητα 3 περί εξυγίανσης
μη πιστωτικών ιδρυμάτων, καθώς και η 4 περί εγγύησης τραπεζικών καταθέσεων, που
αποτελεί βασικό ζητούμενο στην Α.Α. 8.2. Τέλος, βαρύτητα πρέπει να δώσετε στην ενότητα
5, που παρουσιάζει τους πυλώνες που συνθέτουν την πλήρη Τραπεζική Ένωση, οι οποίοι
εξετάζονται στη Δρ. 8.1.
Πρόσθετες επικαιροποιημένες πληροφορίες σχετικά με την «Ευρωπαϊκή Τραπεζική Ένωση»
μπορείτε να αναζητήσετε στο διαδικτυακό τόπο: https://ec.europa.eu/info/business-
economy-euro/banking-and-finance/banking-union/what-banking-union_en
Arnaboldi, F. (2019). Risk and Regulation in Euro Area Banks: Completing the Banking Union.
Switzerland: Palgrave Macmillan.
Chiti, M. P., & Santoro V. (2019). The Palgrave Handbook of European Banking Union Law.
1st ed. Cham: Springer International Publishing.
European Banking Authority (2012). Risk Assessment of the European Banking System.
Luxembourg: Publications Office.
Lo Schiavo, G. (2019). The European Banking Union and the Role of Law. Cheltenham:
Edward Elgar Publishing.
Schmidt, C. M., WeigertB. &Angeloni I. (2012). European Banking Union, CESifo Forum, Vol.
13 (No. 4) 3-50.
Α.Α. 8.1 Ποια τα βασικά συστατικά στοιχεία του Κανονισμού (ΕΕ) 1024/2013 για την
ανάθεση ειδικών καθηκόντων στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα σχετικά με τις πολιτικές
που αφορούν την προληπτική εποπτεία των πιστωτικών ιδρυμάτων, καθώς και του
Κανονισμού (ΕΕ) 1022/2013 σχετικά με την Ευρωπαϊκή Εποπτική Αρχή;
Α.Α. 8.2 Ποιες είναι οι βασικές ρυθμίσεις που διέπουν τον τρίτο βασικό πυλώνα της
«Ευρωπαϊκής Τραπεζικής Ένωσης» περί θεσμοθέτησης ενός ενιαίου συστήματος εγγύησης
καταθέσεων;
Δρ. 8.1.
Συμπληρώστε τον παρακάτω πίνακα σημειώνοντας με Χ (Σωστό ή Λάθος) στις αντίστοιχες
προτάσεις.
Προτάσεις Σωστό Λάθος
1. Η «Ευρωπαϊκή Τραπεζική Ένωση» έχει ήδη ολοκληρωθεί.
2. Η «Ευρωπαϊκή Τραπεζική Ένωση» θεσμοθετήθηκε ταυτόχρονα με
την Οικονομική και Νομισματική Ένωση.
3. Οι συνιστώσες της «Ευρωπαϊκής Τραπεζικής Ένωσης» είναι οι
ακόλουθες:
 Μία ενιαία εποπτική αρχή που λειτουργεί αποκλειστικά για
τον τραπεζικό τομέα, στο πλαίσιο ενός «ενιαίου εποπτικού
μηχανισμού»
 Ένας ενιαίος φορέας εξυγίανσης μη βιώσιμων πιστωτικών
ιδρυμάτων, στο πλαίσιο ενός «ενιαίου μηχανισμού
εξυγίανσης», καθώς και ένα υπερεθνικό ταμείο εξυγίανσης

για την κάλυψη των χρηματοδοτικών κενών που
προκύπτουν αν αποφασιστεί η εξυγίανση τέτοιων
πιστωτικών ιδρυμάτων και
 Ένα «ενιαίο σύστημα εγγύησης καταθέσεων»
4. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα δεν έχει αναλάβει ειδικά
καθήκοντα αναφορικά με τη μίκρο - προληπτική εποπτεία
ορισμένων φορέων του χρηματοπιστωτικού συστήματος, βάσει
του Κανονισμού 1024/2013.
5. Η προοπτική θεσμοθέτησης υπερεθνικών εποπτικών αρχών του
ευρωπαϊκού χρηματοπιστωτικού ιδρύματος τέθηκε στα πλαίσια
αντιμετώπισης της διεθνούς χρηματοπιστωτικής κρίσης.
6. Βασικός στόχος της «Ευρωπαϊκής Τραπεζικής Ένωσης» είναι η
ενίσχυση του θεσμικού και κανονιστικού πλαισίου που διέπει την
πρόληψη και διαχείριση τραπεζικών κρίσεων φερεγγυότητας
σύμφωνα με το ευρωπαϊκό τραπεζικό δίκαιο.
7. Βάσει της Οδηγίας 2014/49/ΕΕ «περί των συστημάτων εγγύησης
των καταθέσεων» καλύπτονται πλήρως οι τραπεζικές καταθέσεις
ανεξαρτήτως ποσού.
Δρ.8.2.
Ποιες χώρες εντάσσονται στην «Ευρωπαϊκή Τραπεζική Ένωση»;
Α. Όλα τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Β. Οι χώρες του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου
Γ. Οι χώρες του Νότου
Δ. Όλες οι χώρες - μέλη της ζώνης του Ευρώ υποχρεωτικά και όσες από τις υπόλοιπες
χώρες - μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης το επιθυμούν εθελοντικά.

Α.Α. 8.1 Για να απαντήσετε στο ερώτημα αυτό, πρέπει να διαβάσετε την υποενότητα 2.1
του κεφαλαίου 8 και να εστιάσετε στα ειδικά καθήκοντα που θεσπίζονται και
οριοθετούνται βάσει του νομοθετικού πλαισίου περί μίκρο – προληπτικής εποπτείας.
Α.Α. 8.2 Για να απαντήσετε στο ερώτημα αυτό, πρέπει να διαβάσετε την ενότητα 4 του
κεφαλαίου 8 και να εστιάσετε στην Πρόταση Κανονισμού για ένα «Ευρωπαϊκό Σύστημα
Ασφάλισης Καταθέσεων» και στην Οδηγία «περί των συστημάτων εγγύησης των
καταθέσεων».

Δρ. 8.1
1. Λάθος.
2. Λάθος.
3. Σωστό.
4. Λάθος
5. Σωστό.
6. Σωστό.
7. Λάθος. Το όριο της κάλυψης είναι 100.000 ευρώ.
Δρ.8.2.
Σωστή απάντηση είναι η επιλογή Δ.
Ενότητα 9: To ζήτημα της Δημοκρατίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση
Σκοπός
Το κεφάλαιο εξετάζει τη λειτουργία της δημοκρατίας στους θεσμούς και τις διαδικασίες
διαμόρφωσης και λήψης αποφάσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Επιδιώκει να εξοικειώσει
τους/ις φοιτητές/ήτριες με την έννοια του δημοκρατικού ελλείμματος της Ένωσης, όπως
και με τις δυσκολίες που συναντά η εμβάθυνση της δημοκρατικής λογοδοσίας και της
λαϊκής κυριαρχίας σε ένα δια-κρατικό πλαίσιο δυναμικής όπου η διακυβερνητική
συνεργασία συν-υπάρχει με την υπερεθνική ολοκλήρωση.
 να κατανοούν το περιεχόμενο και τις διαστάσεις του δημοκρατικού ελλείμματος της
Ένωσης,
 να γνωρίζουν τις διαφορετικές απόψεις που διατυπώνονται σχετικά με το εύρος και
το βάθος του δημοκρατικού ελλείμματος υπό το πρίσμα των ιδιαιτεροτήτων της
θεσμικής συγκρότησης και λειτουργίας της Ένωσης,
τον πολύπλευρο εκδημοκρατισμό του θεσμικού και κανονιστικού οικοδομήματος
της Ένωσης.
Συμμετοχική δημοκρατία, λογοδοσία, λαϊκή κυριαρχία, νομιμοποίηση, εθνική δικαιοδοσία,
υπερεθνική διακυβέρνηση, δημοκρατικό έλλειμμα, δημοκρατική αντιπροσώπευση, πολίτης
της Ένωσης
αντιληφθεί άμεσα τις μαθησιακές επιδιώξεις του κεφαλαίου, εστιάστε την προσοχή σας τις
προαναφερθείσες ενότητες του Οδηγού Μελέτης και διαβάστε ξανά την Εισαγωγή. Επίσης,
αναζητήστε και διατρέξτε τις πηγές της επιπρόσθετης βιβλιογραφίας. Με την ολοκλήρωση
αυτών των ενοτήτων, προχωρήστε στην ενότητα 2 του κεφαλαίου. Για να βεβαιωθείτε ότι
έχετε εμπεδώσει το περιεχόμενο, προσπαθήστε την Δρ.9.1. Αν δεν είναι επιτυχής, διαβάστε
πάλι την ενότητα και μετά κάντε την Α.Α.9.1. Στη συνέχεια, διαβάστε με προσοχή τις
ενότητες 3 και 4 του κεφαλαίου. Αν είστε σίγουροι ότι δεν είναι σκόπιμη μια δεύτερη
ανάγνωση αυτών των ενοτήτων, δοκιμάστε τη Α.Α.9.2 και Α.Α.9.3. Διατρέξτε ξανά όλες τις
ενότητες του κεφαλαίου και ολοκληρώστε τη μελέτη με τη Δρ.9.2 και Δρ.9.3.
Bang, H., Jensen, M. D. &Nedergaard, P. (2015), “’We the People’ versus ‘We the Heads of
States’:the Debate on the Democratic Deficit of the European Union”, Policy Studies, 36:2,
196-216.
Μαργαρώνη, Μ., Μισσιρά, Δ. & Σαραβάκος, Κ. (2014). Η Σύγχρονη Ευρωπαϊκή Οικονομική
και Κοινωνική Κρίση, το Δημοκρατικό Έλλειμμα και η Άνοδος του Ευρωσκεπτικισμού,
Αθήνα: Ινστιτούτο Έρευνας και Κατάρτισης Ευρωπαϊκών Θεμάτων.
Sorace, M. (2018). “The European Union Democratic Deficit: Substantive Representation in
the European Parliament at the Input Stage”, European Union Politics, 19:1, 3-24.
Φραγκονικολόπουλος, Χ. Α. (2017). Ευρωπαϊκή Ένωση. Η Αναπόφευκτη Πρόκληση της
Δημοκρατικής Νομιμοποίησης. Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο.
Χατζησταύρου, Φ. (2018). Ποιος Κυβερνά την Ευρώπη; Οι Δομές Εξουσίας Μετά την
Οικονομική Κρίση. Θεσσαλονίκη: Τζιόλα.
Α.Α. 9.1
Αναλύστε τους λόγους που η διεξαγωγή των ευρωεκλογών δεν φαίνεται να συμβάλλει στην
ουσιώδη αντιμετώπιση του προβλήματος του δημοκρατικού ελλείμματος της λειτουργίας
των θεσμών της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Α.Α. 9.2
Αναπτύξτε τη θέση που υποστηρίζει ότι η λειτουργία του θεσμικού οικοδομήματος της
Ευρωπαϊκής Ένωσης ανταποκρίνεται στις βασικές προδιαγραφές μιας δημοκρατικής
διακυβέρνησης.
Α.Α. 9.3
Πιστεύεται ότι η πρόσφατη παγκόσμια οικονομική κρίση επιδείνωσε το δημοκρατικό

έλλειμμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης; Τεκμηριώστε τη θέση σας;
Δρ. 9.1
Επιλέξτε μεταξύ των απαντήσεων Σωστό ή Λάθος στις παρακάτω δύο ερωτήσεις:
Ι. Σύμφωνα με την κανονιστική διάσταση του δημοκρατικού ελλείμματος η
Ευρωπαϊκή Ένωση περιορίζει με τους κανόνες που θέτει τη δυνατότητα των κρατών-
μελών να ασκούν αυτόνομη εθνική πολιτική στα πεδία των δημόσιων οικονομικών
και του κράτους πρόνοιας,
ΙΙ. Η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν πέτυχε να αναπτύξει και να εντάξει τα κράτη-μέλη σε

«δίκτυα αλληλεξάρτησης και διασυνδέσεων στην οικονομία, στην πολιτική, στον
πολιτισμό και στην επιστήμη/εκπαίδευση».
Δρ. 9.2
Διαβάστε κριτικά την ακόλουθη άποψη:

«Το κεντρικό διακύβευμα είναι απλό: τόσο η δημοκρατία όσο και οι δημόσιες
αρχές πρέπει να ανακτήσουν τον έλεγχο, ώστε να ρυθμιστεί αποτελεσματικά ο
παγκοσμιοποιημένος χρηματοπιστωτικός καπιταλισμός του 21ου και να
υλοποιήσουν τις πολιτικές κοινωνικής προόδου που απουσιάζουν εντελώς από
τη σημερινή Ευρώπη».
Δρ. 9.3
Έχετε αναρωτηθεί ποιες είναι σήμερα οι πιο δημοκρατικές χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης;
Αναζητήστε και ταξινομείστε τα κράτη-μέλη της Ένωσης με βάση κοινά θεμελιώδη
χαρακτηριστικά σε δύο κατηγορίες, στα περισσότερο και τα λιγότερο δημοκρατικά.

Α.Α. 9.1
Η επιχειρηματολογία για την ανάλυση αυτών των λόγων αναπτύσσετε στην υπό-ενότητα
2.1 του κεφαλαίου. Η απάντηση δεν πρέπει να υπερβαίνει τις 300 λέξεις.
Α.Α. 9.2
Υλικό για την ανάπτυξη του σχετικού προβληματισμού μπορείτε να εντοπίσετε στην υπό-
ενότητα 3 του κεφαλαίου. Επίσης, μπορείτε να αξιοποιήσετε στοιχεία αναφοράς από το
σύνολο του κεφαλαίου. Θετικά θα αποτιμηθεί μια κριτική ανάγνωση και τοποθέτηση
έναντι αυτής της θέσης.
Α.Α. 9.3
Η υπό-ενότητα 4 του κεφαλαίου παρέχει επαρκή στοιχεία αναφοράς και
επιχειρηματολογία για την τεκμηρίωση της θέση σας.

Δρ. 9.1
Οι απαντήσεις στις δύο ερωτήσεις είναι:

Ι. Σωστό,
ΙΙ. Λάθος.
Δρ. 9.2
Αν συμφωνείτε ότι αυτό είναι το διακύβευμα, αναζητήστε με αναφορά την επιπρόσθετη
βιβλιογραφία γιατί η δημοκρατία και οι δημόσιες αρχές έχουν χάσει τον έλεγχο. Αν
διαφωνείτε, προσδιορίστε ποιο είναι το διακύβευμα.
Δρ. 9.3
Περιδιαβείτε και αναζητήστε στοιχεία στις ακόλουθες βάσεις δεδομένων και πηγές
βιβλιογραφικών αναφορών: https://freedomhouse.org/, http://www.heritage.org/index/,
https://rsf.org/en/ranking, https://doi.org/10.1177/0022343318823866,
https://journals.sagepub.com/doi/pdf/10.1177/2053168019892436, https://www.v-
dem.net/en/, http://www.protestsurvey.eu/index.php?page=index
Ενότητα 10. Η Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφάλειας

(ΚΕΠΠΑ)
Σκοπός
Το κεφάλαιο αυτό έχει ως σκοπό να αναπτύξει του λόγους για τους οποίους ήταν αναγκαία
η δημιουργία της ΚΕΠΠΑ από τη Συνθήκη του Μάαστριχτ μέχρι τη Μεταρρυθμιστική
Συνθήκη της Λισαβόνας, να προσδιορίσει τους μηχανισμούς και τα όργανα των
αποφάσεων της και, τέλος, να προβεί σε αποτίμηση της ΚΕΠΠΑ και να προσδιορίσει τις
προοπτικές της.
Όταν θα έχετε ολοκληρώσει τη μελέτη αυτού του κεφαλαίου , θα είστε σε θέση να :
 κατανοείτε τους λόγους δημιουργίας της ΚΕΠΠΑ και να γνωρίζετε την εξέλιξη της
ΚΕΠΠΑ,
 αναλύετε τους θεσμούς και τον τρόπο λήψης των αποφάσεων της ΚΕΠΠΑ
 έχετε εξοικείωση με τα μέσα που χρησιμοποιεί η ΚΕΠΠΑ,
 να διακρίνετε τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα της ΚΕΠΠΑ.
Κοινή Πολιτική Ασφαλείας και Άμυνας (ΚΠΑΑ), Ύπατος Εκπρόσωπος της ΚΕΠΠΑ, Κοινές
πολιτικές και δράσεις, Εξευρωπαϊσμός.
Τα εδάφια του κεφαλαίου που πρέπει να μελετηθούν περισσότερο είναι:
 Υποκεφάλαιο 2 : Από την ΕΠΣ στην ΚΕΠΠΑ
 Υποκεφάλαιο 3: Οι λόγοι για την ανάπτυξη της Κοινής Εξωτερικής Πολιτικής
και Πολιτικής Ασφάλειας (ΚΕΠΠΑ)
 Υποκεφάλαιο 5: Η δομή της ΚΕΠΠΑ μετά τη Λισαβόνα
 Υποκεφάλαιο 6: Αποτίμηση και προοπτικές της ΚΕΠΠΑ
Να περιηγηθείτε και να μελετήσετε την ιστοσελίδα: Εξωτερική πολιτική και πολιτική
ασφαλείας, https://europa.eu/european-union/topics/foreign-security-policy_el
Να κατεβάσετε και να δείτε προσεκτικά το video στο you tube: Main aspects and basic
choices of the common foreign and security policy and the common security and defence
policy: extracts from the debate, https://multimedia.europarl.europa.eu/en/main-aspects-
and-basic-choices-of-the-common-foreign-and-security-policy-and-the-common-security-
and-defence-policy-extracts-from-the-debate_I119521-V_v
Bιβλιογραφικές πηγές του συνοδευτικού βιβλίου που χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής

Γιαννής, Α. (2009). Από το «εγώ» στο ≪ «εμείς»≫Εξωτερική πολιτική στην εποχή
της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της παγκοσμιοποίησης. Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήση.
 Ιωακειμίδης, Π. (2001). Η Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφάλειας της
Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στο Κ. Στεφάνου, Α. Φατούρος και Θ. Χριστοδουλίδης (επιμ.).
Εισαγωγή στις Ευρωπαϊκές Σπουδές. Τόμος Α΄. Αθήνα: Εκδόσεις Ι. Σιδέρης, 573-
598.
 Κεντρωτής, Κ. (2010). Εξωτερική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης και
Μεταρρυθμιστική Συνθήκη: Ένας «Προμηθέας Δεσμώτης». Αθήνα: Εκδόσεις
Παπαζήση.
Πρόσθετες βιβλιογραφικές πηγές

 Βαλλιανάτου, Α. (2017). Η ΚΕΠΠΑ μετά τη Συνθήκη της Λισαβόνας: Οι δύο νέοι
θεσμοί- Υπερβολικές προσδοκίες ή μια διαδικασία σε εξέλιξη; Στο Σ. Βέρνυ και Α.
Κόντης (επιμ.). Ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Οι πολλαπλές κρίσεις και προκλήσεις του
μέλλοντος. Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήση, 561-584.
 Μπλαβούκος, Σ., Δ. Μπουραντώνης και Π.Τσάκωνας (2019) (επιμ.). Εξωτερικές
σχέσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αθήνα: Εκδόσεις Ι. Σιδερης.
 Ντάλης, Σ. (2020). Η Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφάλειας. Στο Κ.
Στεφάνου (επιμ.). Το σύστημα διακυβέρνησης της ΕΕ. Αθήνα: Νομική Βιβλιοθήκη,
469-507.
Α.Α. 10.1 Να προσδιορίσετε τις κυριότερες τρεις αναγκαιότητες που επέβαλαν την
ανάπτυξη της ΚΕΠΠΑ.
Α.Α. 10.2 Από ποιο όργανο ή ποια όργανα της ΕΕ υλοποιείται η ΚΕΠΠΑ;
Α. Από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο
Β. Από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή
Γ. Από τον Ύπατο Εκπρόσωπο για την Εξωτερική Πολιτική
Δ. Από το Συμβούλιο Υπουργών
Ε. Από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο

ΣΤ. Από τα κράτη μέλη
Δρ. 10.1 Για πολλούς το θεμελιώδες πρόβλημα για την ΕΕ στον τομέα των εξωτερικών
πολιτικών σχέσεων και των σχέσεων ασφαλείας είναι αυτό που αποκαλείται κενό
«ψαλίδας ικανότητας-προσδοκιών». Να αναπτύξετε σε 300 λέξεις μία περίπτωση της
εξωτερικής πολιτικής της ΕΕ που επιβεβαιώνει το κενό «ψαλίδας ικανότητας-
προσδοκιών»
Δρ. 10.2 Να υποθέσετε ότι έχετε διοριστεί κύριος σύμβουλος του Ύπατου Εκπρόσωπου για
την Εξωτερική Πολιτική, ο οποίος σας ζητά να του καταθέσετε ένα talking point (κύρια
σημεία συζήτησης) για να διαβουλευτεί προοπτικές πρακτικής βελτίωσης της ρήτρας
αλληλεγγύης με τον Πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και την Πρόεδρο της Επιτροπής.
Να παραθέσετε σε 300 λέξεις τα σημεία- προτάσεις.
Α.Α. 10.1 Μετά τη μελέτη του υποκεφαλαίου Οι λόγοι για την ανάπτυξη της Κοινής
Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφάλειας (ΚΕΠΠΑ) θα διακρίνετε:
 ότι η επέκταση των εξωτερικών οικονομικών σχέσεων της Ε.Κ επέβαλαν την
επέκταση στη διαμόρφωση κοινής εξωτερικής πολιτικής,
 ότι οι διευρύνσεις ανάγκασαν το πεδίο της εξωτερικής πολιτικής της Ε.Κ. να
διευρυνθεί,
 το τέλος του Ψυχρού Πολέμου.
Α.Α. 10.2 Αφού μελετήσετε την παράγραφο 6.1. «ο τρόπος λήψης αποφάσεων», θα
διαπιστώσετε ότι η ΚΕΠΠΑ κατά κύριο λόγο υλοποιείται από τον Ύπατο Εκπρόσωπο ως
επικεφαλής της Εξωτερικής Δράσης, καθώς και από τα κράτη μέλη.
Δρ. 10.1
Το κείμενο πρέπει να επιλέξει ένα ζήτημα που απασχολεί έντονα την ΚΕΠΠΑ, πχ την
κατάσταση στη Λιβύη.
Να αναφέρει τα κύρια θέματα που απασχολούν την ΕΕ, πχ. τρομοκρατία, μεταναστευτικές
ροές, εμπλοκή άλλων δυνάμεων.
Τα μέσα που είναι δυνατόν να χρησιμοποιήσει η ΕΕ, πχ. στρατιωτικά, κυρώσεις, οικονομική
βοήθεια.
Μετά να προσδιορίσει τους κύριους άξονες αδυναμίας διαμόρφωσης και υλοποίησης μιας
συγκροτημένης πολιτικής.
Δρ. 10.2
Πρώτα, θα προτείνετε μέτρα άμεσης πληροφόρησης και διαβούλευσης μεταξύ των κρατών
μελών και των θεσμών της ΕΕ για διευθέτηση κρίσεων, ώστε να υπάρξει άμεση αντίδραση
από τη στιγμή που λήφθηκε η απόφαση ενεργοποίησης της ρήτρας αλληλεγγύης.
Δεύτερον, θα κάνετε μια διαπίστωση σε ποια ζητήματα η ρήτρα αλληλεγγύης χρειάζεται
να ενισχυθεί, λόγου χάρη μέτρα άμεσης αντίδρασης, όπως από παροχή επείγουσας και
ανθρωπιστικής βοήθειας μέχρι την αποστολή και ανάπτυξη στρατιωτικών δυνάμεων
κρούσης.
Τρίτον, πρέπει να υπάρχει πρόβλεψη για βελτίωση των μέσων κάθε μορφής που διαθέτει η
ΕΕ.
Εισηγήσεις για τη αύξηση της άμεσης διπλωματικής υποστήριξης των αποφάσεων της ΕΕ
τόσο από την Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης όσο και από τις διπλωματικές Υπηρεσίες της ΕΕ
σε όλο τον κόσμο.
Ενότητα 11: Η Ευρωπαϊκή Πολιτική Άμυνας: Η περίπτωση της

Επιχείρησης Ατλάντα
Σκοπός
Το κεφάλαιο εξετάζει τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Άμυνας εξειδικεύοντας την
περίπτωση της Επιχείρησης Ατλάντα. Επιδιώκει να εξοικειώσει τους/ις φοιτητές/ήτριες με
την έννοια της Ευρωπαϊκής Πολιτική Άμυνας, όπως και με τις δυσκολίες που συναντά η
υπερεθνική λειτουργία της ΕΕ σε κρίσιμους τομείς υψηλής πολιτικής, καθώς την πορεία
μετάβασης από τη διακυβερνητική συνεργασία προς την υπερεθνική ολοκλήρωση.
 να κατανοούν το περιεχόμενο και τις διαστάσεις της ευρωπαϊκής πολιτικής άμυνας,
 να γνωρίζουν τις διαφορετικές απόψεις που διατυπώνονται σχετικά με τη διάδραση
που αναπτύσσεται ανάμεσα στη διακυβερνητική συνεργασία και την υπερεθνική
ολοκλήρωση, υπό το πρίσμα της ευρωπαϊκής πολιτικής άμυνας, εντός του πλαισίου
της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και του πρίσματος των ιδιαιτεροτήτων της θεσμικής
συγκρότησης και λειτουργίας της ΕΕ,
την πολιτική ολοκλήρωση του θεσμικού και κανονιστικού οικοδομήματος της ΕΕ.
Ευρωπαϊκή πολιτική άμυνα, διακυβερνητική συνεργασία, υπερεθνική ολοκλήρωση, τομείς
υψηλής πολιτικής, τομείς χαμηλής πολιτικής, θεσμική συγκρότηση και λειτουργία της ΕΕ,
υπερεθνική διακυβέρνηση, επιχείρηση Ατλάντα
αντιληφθεί τις επιδιώξεις του κεφαλαίου, διαβάστε ξανά τις προαναφερθείσες ενότητες
του Οδηγού Μελέτης και την Εισαγωγή. Επίσης, αναζητήστε και διατρέξτε τις πηγές της
επιπρόσθετης βιβλιογραφίας. Με την ολοκλήρωση αυτών των ενοτήτων, προχωρήστε στην
ενότητα 11 του κεφαλαίου. Για να βεβαιωθείτε ότι έχετε εμπεδώσει το περιεχόμενο,
προσπαθήστε την Δρ.11.1. Αν δεν είναι επιτυχής, διαβάστε πάλι την ενότητα και μετά κάντε
την Α.Α.11.1. Στη συνέχεια, διαβάστε με προσοχή τις Ενότητες του κεφαλαίου 11.
Δοκιμάστε τη Α.Α.11.2 και Α.Α.11.3. Διατρέξτε πάλι όλες τις ενότητες του κεφαλαίου και
ολοκληρώστε τη μελέτη με τη Δρ.11.2 και Δρ.11.3.
Duke S. (2000). The Elusive Quest for European Security, from EDC to CFSP. London:
Macmillan.
Howorth J. (2007). Security and Defence Policy in the European Union. The European Union
Series. New York: Palgrave Macmillan
Koutrakos P. (2013). The EU Common Security and Defence policy, Oxford European Union
Law library. Oxford: Oxford University Press.
Σιούσιουρας Π. (2005). Η Δυτικό-Ευρωπαϊκή Ένωση. Στο Κ. Μαγκλιβέρας (επιμ.), Οι
Διεθνείς Οργανισμοί του Ευρωπαϊκού Χώρου. Αθήνα: εκδόσεις Ατραπός, σελ. 119 – 147
Σιούσιουρας Π. (επιμ.) (2008). Τα Νέα Βαλκάνια. Η Γωπολιτική της Διεθνούς Ασφάλειας και
η Ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Αθήνα: εκδόσεις Ηρόδοτος.
Α.Α. 11.1
Αναλύστε τους λόγους που η ευρωπαϊκή πολιτική άμυνα δεν φαίνεται να εξελίσσεται
ευχερώς από το διακυβερνητικό στο υπερεθνικό επίπεδο εντός της λειτουργίας των
θεσμών της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Α.Α. 11.2
Αναπτύξτε τη θέση που υποστηρίζει ότι η λειτουργία του θεσμικού οικοδομήματος της
Ευρωπαϊκής Ένωσης συμβάλλει ευχερώς στην εξέλιξη της ευρωπαϊκής πολιτικής άμυνας
εντός της λειτουργίας των θεσμών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και την προαγωγή της από το
διακυβερνητικό στον υπερεθνικό επίπεδο.
Α.Α. 11.3
Πιστεύετε ότι η ευρωπαϊκή πολιτική άμυνα λειτουργεί ικανοποιητικά εντός των θεσμών της
Ευρωπαϊκής Ένωσης; Τεκμηριώστε τη θέση σας.
Δρ. 11.1
Επιλέξτε μεταξύ των απαντήσεων Σωστό ή Λάθος στις δύο παρακάτω ερωτήσεις:
Ι. Σύμφωνα με τις διατάξεις των σχετικών με την ευρωπαϊκή πολιτική άμυνα ήδη η
εν λόγω άμυνα κινείται πλησιέστερα εντός του υπερεθνικού επιπέδου παρά στο
διακυβερνητικό επίπεδο εντός της λειτουργίας των θεσμών της Ευρωπαϊκής
Ένωσης.
ΙΙ. Η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν πέτυχε να αναπτύξει την ευρωπαϊκή πολιτική άμυνα
αντίστοιχα με την οικονομική ολοκλήρωση η οποία έχει ήδη ολοκληρωθεί σε
επίπεδο νομισματικής ένωσης εντός της λειτουργίας των θεσμών της Ευρωπαϊκής
Ένωσης.
Δρ. 11.2
Διαβάστε κριτικά την ακόλουθη άποψη:
«Το κεντρικό διακύβευμα είναι απλό:
τόσο οι διατάξεις των σχετικών με την ευρωπαϊκή πολιτική άμυνα όσο και οι
πολιτικές που ακολουθούν τα κράτη μέλη θα πρέπει να ρυθμιστούν
αποτελεσματικά για να ολοκληρωθεί ο θεσμός της ευρωπαϊκής πολιτικής άμυνας
ως αναγκαίος όρος για να ολοκληρωθεί πολιτικά η ΕΕ εντός της λειτουργίας των
θεσμών της».
Δρ.11.3
Έχετε αναρωτηθεί ποιες είναι σήμερα οι χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης που επιθυμούν
διακαώς την ολοκλήρωση της ευρωπαϊκής πολιτικής άμυνας και ποιες όχι; Αναζητήστε και
ταξινομείστε τα κράτη-μέλη της Ένωσης με βάση τις σχετικές πολιτικές τους σε δύο
κατηγορίες, στις περισσότερο ένθερμες και στις λιγότερο ένθερμες.

Α.Α. 11.1
Η επιχειρηματολογία για την ανάλυση αυτών των λόγων αναπτύσσετε στην υπό-ενότητα
2.1 του κεφαλαίου. Η απάντηση δεν πρέπει να υπερβαίνει τις 300 λέξεις.
Α.Α. 11.2
Υλικό για την ανάπτυξη του σχετικού προβληματισμού μπορείτε να εντοπίσετε στην υπό-
ενότητα 3 του κεφαλαίου. Επίσης, μπορείτε να αξιοποιήσετε στοιχεία αναφοράς από το
σύνολο του κεφαλαίου.
Α.Α. 11.3
Η υπό-ενότητα 4 του κεφαλαίου παρέχει επαρκή στοιχεία αναφοράς κ για την τεκμηρίωση
της θέση σας.

Δρ. 11.1
Οι απαντήσεις στις δύο ερωτήσεις είναι:
Ι. Σωστό
ΙΙ. Λάθος
Δρ. 11.2
Αν συμφωνείτε ότι αυτό είναι το διακύβευμα, αναζητήστε με αναφορά την επιπρόσθετη
βιβλιογραφία γιατί ακόμη δεν έχει επιτευχθεί η ολοκλήρωση της ευρωπαϊκής πολιτικής
άμυνας. Αν διαφωνείτε, αναπτύξτε το δικό σας διακύβευμα.
Δρ.11.3
Περιδιαβείτε και αναζητήστε στοιχεία τις ακόλουθες βάσεις δεδομένων και πηγές
βιβλιογραφικών αναφορών:
https://nationalinterest.org/feature/moratorium-first-step-stabilizing-“post-inf-
treatyworld”-90891.
https://www.rand.org/content/dam/rand/pubs/research_reports/RR2400/RR2402/RAND_R
R2402.
https://www.europeanleadershipnetwork.org/policy-brief/outlines-for-future-conventional-
arms-control-in-europe-a-sub-regional-regime-in-the-baltics/ .
https://csbaonline.org/research/publications/leveling-the-playing-field-reintroducing-us-
theater-rangemissiles-in-a-post-INF-world .
https://www.wsj.com/articles/inf-treaty-defenders-raise-the-risk-of-nuclear-war-
11561924759
https://rethinkingarmscontrol.de/wp-content/uploads/2019/03/2019.-Capturing-
Technology. Rethinking-Arms-Control_-Conference-Reader.pdf
https://www.files.ethz.ch/isn/183191/Bulletin%20PISM%20no%20107%20(702),%2013%20
August%202014.
https://css.ethz.ch/content/dam/ethz/special-interest/gess/cis/center-for-securities-
studies/resources/
Ενότητα 12: Η προοπτική της διεύρυνσης της ΕΕ και η Ευρωπαϊκή

Πολιτική Γειτονίας
Σκοπός
Ο στόχος του κεφαλαίου είναι να παρουσιάσει κριτικά την πολιτική της διεύρυνσης της ΕΕ
προς τα Δυτικά Βαλκάνια και την Τουρκία, καθώς και την Ευρωπαϊκή Πολιτική Γειτονίας
που οριοθετεί τις σχέσεις της ΕΕ με τους νότιους και ανατολικούς γείτονές της.
Με την ολοκλήρωση της μελέτης του κεφαλαίου οι φοιτητές αναμένεται:
 να κατανοούν την οργάνωση της λειτουργίας τόσο της πολιτικής της διεύρυνσης της
ΕΕ όσο και της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Γειτονίας,
 να είναι εξοικειωμένοι με τις βασικές προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι εταίροι της
ΕΕ στους οποίους απευθύνονται οι εν λόγω πολιτικές,
 να έχουν αναπτύξει κριτική στάση απέναντι στις δυνατότητες και τους περιορισμούς
των υπό εξέταση ενωσιακών εξωτερικών πολιτικών.
Αιρεσιμότητα, Αραβική Άνοιξη, Αρχή της διαφοροποίησης, Αυτόνομα εμπορικά μέτρα,
Γραφείο Ανταλλαγής Πληροφοριών σε Θέματα Τεχνικής Βοήθειας (TAIEX), Διαδικασία
Σταθεροποίησης και Σύνδεσης, Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο, Δυτικά Βαλκάνια, Ευρωπαϊκή
Συμφωνία, Κοινοτικό κεκτημένο, Κριτήρια της Κοπεγχάγης, Μηχανισμός Προ-ενταξιακής
Βοήθειας (IPA), Πρόγραμμα CARDS, Συμφωνία Σταθεροποίησης και Σύνδεσης, Συμφωνία
Σύνδεσης, Συμφωνία της Άγκυρας, Συμφωνίες «αδελφοποίησης» (twinning)
Διαβάστε το κεφάλαιο ακολουθώντας πιστά την δική του αλληλουχία ενοτήτων (δηλ. από
την αρχή προς το τέλος). Μόλις ολοκληρώσετε τη μελέτη των δύο πρώτων ενοτήτων (σελ.
297-305), να επισκεφθείτε τη σελίδα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη Διεύρυνση
(https://ec.europa.eu/info/policies/eu-enlargement_el) και να διαβάσετε τις ενότητες που
εξηγούν τους στόχους, το πλαίσιο και τις δράσεις αυτής της πολιτικής. Στη συνέχεια, να
υλοποιήστε τις δραστηριότητες 1 και 2. Δείτε τα βίντεο που αναφέρονται σε αυτές τις
δραστηριότητες και απαντήστε στις ερωτήσεις που ακολουθούν. Με την ολοκλήρωση
αυτών των δραστηριοτήτων μπορείτε να στραφείτε στην Ευρωπαϊκή Πολιτική Γειτονίας και
να μελετήσετε την 3η ενότητα του κεφαλαίου (σελ. 305-309). Αντίστοιχα, συνίσταται να
επισκεφθείτε στη συνέχεια τη σελίδα της Επιτροπής για την Ευρωπαϊκή Πολιτική Γειτονίας
(https://ec.europa.eu/info/policies/european-neighbourhood-policy_el) και να μελετήσετε
τους στόχους και τις δράσεις της. Προτείνεται, έπειτα, να υλοποιήσετε τη δραστηριότητα
12.3 (βίντεο και άσκηση). Μπορείτε, πλέον, να ολοκληρώσετε τη μελέτη του κεφαλαίου,
διαβάζοντας τα συμπεράσματά του και να εκτελέσετε διαδοχικά τις 2 ασκήσεις
αυτοαξιολόγησης. Σε περίπτωση που επιθυμείτε να αποκτήσετε περισσότερες γνώσεις για
την πολιτική της διεύρυνσης της ΕΕ και την Ευρωπαϊκή Πολιτική Γειτονίας, μπορείτε να
μελετήσετε κάποιες από τις επιστημονικές εργασίες που αναφέρονται στην πρόσθετη
βιβλιογραφία.
Μανώλη, Π. (2019). «Ευρωπαϊκή Πολιτική Γειτονίας: Η Ανατολική Διάσταση», στο Σ.
Μπλαβούκος, Δ. Μπουραντώνης και Π. Τσάκωνας (επιμ.), Οι εξωτερικές σχέσεις της
Ευρωπαϊκής Ένωσης, Αθήνα: Εκδόσεις Ι. Σιδέρης, 257-278.
Μπέλλου, Φ. (2005). «Η Ευρωπαϊκή Ένωση στη Νοτιοανατολική Ευρώπη: Από τη διαχείριση
κρίσεων στην ενσωμάτωση», Αγορά Χωρίς Σύνορα, 11(2), 132-156,
https://www.researchgate.net/publication/259622434_H_Europaike_Enose_sten_Notioana
tolike_Europe_Apo_te_diacheirise_kriseon_sten_ensomatose_The_European_Union_in_So
utheastern_Europe_From_Crisis_Management_to_integration_in_Greek.
Σακελλαρόπουλος, Σ. (2008). «Η μετάβαση στην Ευρώπη των 27», στο Λ. Λεοντίδου κ.α., Η
Ευρωπαϊκή Ένωση την αυγή της τρίτης χιλιετίας: Θεσμοί, οργάνωση, πολιτικές, Πάτρα:
Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, 75-119.
Τζιφάκης, Ν. (2019). «Η πολιτική της διεύρυνσης διαχρονικά: Μια αποτίμηση», στο Σ.
Μπλαβούκος, Δ. Μπουραντώνης και Π. Τσάκωνας (επιμ.), Οι εξωτερικές σχέσεις της
Τσαρδανίδης, Χ. (2019). «Η νότια διάσταση της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Γειτονίας»,στο Σ.
Μπλαβούκος, Δ. Μπουραντώνης και Π. Τσάκωνας (επιμ.), Οι Εξωτερικές Σχέσεις της
Α.Α. 12.1 Ποιες είναι οι σημαντικότερες ομοιότητες και ποιες οι βασικές διαφορές ανάμεσα
στην πολιτική της διεύρυνσης της ΕΕ και την Ευρωπαϊκή Πολιτική Γειτονίας;
Α.Α. 12.2 Ως προς την υλοποίηση μεταρρυθμίσεων, σε ποιους τομείς σημειώνουν

μεγαλύτερη υστέρηση οι υποψήφιες προς ένταξη χώρες και οι χώρες της Ευρωπαϊκής
Πολιτικής Γειτονίας;
Δρ. 12.1 Δείτε το βίντεο «Διεύρυνση Ε.Ε: Μετά την Κροατία...ποιος; - the network»,
https://www.youtube.com/watch?v=uXrj7XjosRo (διάρκεια 9’ 37’’). Στη συνέχεια,
απαριθμήστε τις σημαντικότερες προκλήσεις που καλούνται να αντιμετωπίσουν οι
υποψήφιες προς ένταξη χώρες.
Δρ. 12.2 Δείτε το βίντεο «Στρατηγικοί Διάλογοι για την Ευρώπη: Ένταξη και Βαλκάνια»,
https://www.youtube.com/watch?v=Um-9zP6P-sI (διάρκεια 20’ 46’’). Στη συνέχεια
απαριθμήστε τα βασικά εργαλεία που έχει η ΕΕ στη διάθεσή της για να στηρίξει την
οικοδόμηση του κράτους δικαίου στις υποψήφιες προς ένταξη χώρες.
Δρ. 12.3 Δείτε το βίντεο «Ανατολική Εταιρική Σχέση: Ρήγμα στο φιλόδοξο ευρωπαϊκό
σχέδιο», https://www.youtube.com/watch?v=I9jugoRfuDU (διάρκεια 2’ 38’’). Να
απαριθμήσετε τους κύριους στόχους της ανατολικής διάστασης της Ευρωπαϊκής Πολιτικής
Γειτονίας.
Α.Α. 12.1 Οι δυο πολιτικές αναφέρονται στις ίδιες ευρωπαϊκές αξίες και αξιοποιούν
παρόμοια εργαλεία όπως οι εταιρικές σχέσεις, η αιρεσιμότητα, η χρηματοδοτική βοήθεια
και οι εκθέσεις προόδου. Η βασική διαφορά τους είναι η ενταξιακή προοπτική που
προσφέρεται μόνο στην πολιτική της διεύρυνσης.
Α.Α. 12.2 Στους τομείς της επίλυσης διενέξεων, του εκδημοκρατισμού, του κράτους
δικαίου, της καταπολέμησης της διαφθοράς και του οργανωμένου εγκλήματος και της
εφαρμογής οικονομικών μεταρρυθμίσεων.

Δρ. 12.1 Η κόπωση με τη διεύρυνση των κρατών-μελών της ΕΕ, η ενταξιακή κόπωση με την
υιοθέτηση μεταρρυθμίσεων των υποψηφίων χωρών, η πάταξη της διαφθοράς και η
μεταρρύθμιση της δικαιοσύνης.
Δρ. 12.2 Τα εργαλεία της πολιτικής της διεύρυνσης (αιρεσιμότητα, χρηματοδοτική βοήθεια,
γραφείο TAIEX, twinning, χρηματοδοτική βοήθεια), οι πολυεθνικές αποστολές στο πεδίο
της αστυνόμευσης και του κράτους δικαίου (πχ. στη Βοσνία και Ερζεγοβίνη και το Κόσοβο)
και η διπλωματία.
Δρ. 12.3 Η προώθηση της δημοκρατίας, η ενδυνάμωση των οικονομικών σχέσεων, η

καταπολέμηση της διαφθοράς και του οργανωμένου εγκλήματος και η παγίωση της
ενεργειακής ασφάλειας της ΕΕ.
Ενότητα 13. H Κοινή Εμπορική Πολιτική
Σκοπός
Το κεφάλαιο αποσκοπεί στην εξοικείωση του φοιτητή με την Κοινή Εμπορική Πολιτική της
ΕΕ. Αρχικά, εννοιολογείται και αποσαφηνίζεται το περιεχόμενο της πολιτικής αυτής,
δίνοντας έμφαση στη διαχρονική εξέλιξή της και στο ζήτημα της αρμοδιότητας της Ένωσης
στο πεδίο αυτό. Εν συνεχεία, περιγράφεται η διαδικασία παραγωγής εμπορικής πολιτικής
και η εφαρμογή της, μέσω εμπορικών συμφωνιών και αυτόνομων μέτρων δράσης. Τέλος,
συζητείται η διασύνδεση της εμπορικής πολιτικής της ΕΕ με τη διεθνή οικονομική ανάπτυξη
στο πλαίσιο του ρόλου της ΕΕ ως παγκόσμια εμπορική δύναμη.
Το κεφάλαιο παρέχει μια ολοκληρωμένη εικόνα της εμπορικής πολιτικής της ΕΕ, τόσο από
πλευράς περιεχομένου όσο και από πλευράς ιστορικής εξέλιξης και τρόπου παραγωγής
πολιτικής. Πιο συγκεκριμένα, οι φοιτητές στο τέλος του κεφαλαίου θα έχουν κατανοήσει:
 τη σύσταση και διαρκή εξέλιξη της Κοινής Εμπορικής Πολιτικής, μέσω της
διεύρυνσης των αρμοδιοτήτων της ΕΕ στο θεματικό αυτό πεδίο. Τονίζεται ο ρόλος
της νομολογίας του Δικαστηρίου σε αυτή την εξέλιξη, καθώς και το πρόβλημα της
συντρέχουσας αρμοδιότητας, δηλαδή, της εμπλοκής τόσο των κρατών-μελών όσο
και της Ένωσης,
 τον τρόπο παραγωγής εμπορικής πολιτικής της ΕΕ και το ρόλο όλων των
εμπλεκόμενων θεσμικών οργάνων σε αυτόν,
 τις εμπορικές συμφωνίες που έχει συνάψει η ΕΕ, τόσο σε πολυμερές επίπεδο
(Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου, Ενιαίος Οικονομικός Χώρος, αναπτυσσόμενα
κράτη) όσο και σε διμερές επίπεδο,
 το ιδιαίτερο καθεστώς που διέπει την πολιτική διεθνών επενδύσεων της ΕΕ,
 τη στρατηγική της ΕΕ και το ρόλο της ως μια παγκόσμια εμπορική δύναμη.
 Κοινή Εμπορική Πολιτική: έννοια και περιεχόμενο,
 Νομολογία Δικαστηρίου→ σταδιακή διεύρυνση αρμοδιοτήτων ΕΕ,
 Συντρέχουσα αρμοδιότητα (στο πεδίο της εμπορικής πολιτικής),
 Παραγωγή εμπορικής πολιτικής: εμπλοκή θεσμικών οργάνων ΕΕ και τρόπος λήψης
αποφάσεων,
 Πολυμερείς εμπορικές συμφωνίες της ΕΕ: Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου,
Ενιαίος Οικονομικός Χώρος κ.α.,
 Κοινό καθεστώς εισαγωγών και εξαγωγών: πλαίσιο ρύθμισης εισαγωγών (και
εξαγωγών) από (σε) τρίτες χώρες,
 Πολιτική επενδύσεων ΕΕ (Κανονισμός 1219/2012),

 Στρατηγική της ΕΕ για το Εμπόριο και τις Επενδύσεις (Κείμενο πολιτικής, 2015),
 Διεθνής ρόλος της ΕΕ στο εμπόριο.
Το κεφάλαιο οργανώνεται σε τέσσερις θεματικές ενότητες, οι οποίες πρέπει να
προσεγγιστούν με τη σειρά που υπάρχουν στο κείμενο:
1. έννοια και περιεχόμενο της Κοινής Εμπορικής Πολιτικής,
2. διαδικασία παραγωγής της Κοινής Εμπορικής Πολιτικής,
3. εφαρμογή της Κοινής Εμπορικής Πολιτικής,
4. η Στρατηγική της ΕΕ για το εμπόριο και τις επενδύσεις και ο διεθνής της ρόλος.
Λιαργκόβας, Π. και Παπαγεωργίου, Χ. (2017) Το Ευρωπαϊκό φαινόμενο. Η ενοποίηση και οι
Πλιάκος, Α. (2012) Το δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αθήνα: Νομική Βιβλιοθήκη.
Nugent, N. (2012). Πολιτική και διακυβέρνηση στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Αθήνα: Σαββάλας.
Α.Α. 13.1
Πώς συνέβαλε η νομολογία του Δικαστηρίου στην εξέλιξη της Κοινής Εμπορικής Πολιτικής
της ΕΕ διαχρονικά;
Α.Α. 13.2
Διαθέτει η ΕΕ αποκλειστική αρμοδιότητα στον τομέα της εμπορικής πολιτικής;
Α.Α. 13.3
Ποια είναι η διαδικασία σύναψης μιας διεθνούς εμπορικής συμφωνίας της ΕΕ;
Α.Α. 13.4
Ποια είναι τα βασικά χαρακτηριστικά του κοινού καθεστώτος εισαγωγών και εξαγωγών της
ΕΕ;
Δρ. 13.1
Με βάση το υλικό που έχετε επεξεργαστεί, πόσο σημαντική είναι η εμπορική πολιτική της
ΕΕ για τη διεθνή της παρουσία; Τεκμηριώστε την απάντησή σας με στοιχεία από το βιβλίο
και λοιπές πηγές.

Α.Α. 13.1
Πολύ σημαντική η συνεισφορά του Δικαστηρίου. Μέσω σειράς αποφάσεων διευρύνθηκε
σημαντικά το πεδίο εφαρμογής της Κοινής Εμπορικής Πολιτικής.
Α.Α. 13.2
Η απάντηση είναι θετική, αλλά στο παρελθόν αυτό δεν ίσχυε για το σύνολο του πεδίου
εφαρμογής της πολιτικής αυτής (βλ. περιπτώσεις υπηρεσιών και πνευματικής ιδιοκτησίας
που αντιμετωπίζονταν με διαφορετικό τρόπο από το Δικαστήριο). Η Συνθήκη της
Λισαβόνας επιχειρεί να απλοποιήσει την κατάσταση, με αποτέλεσμα πλέον το σύνολο των
θεμάτων που αναφέρονται στο σχετικό άρθρο (ΣΛΕΕ, Α. 207) να υπάγονται στην
αποκλειστική αρμοδιότητα της Ένωσης.
Α.Α. 13.3
Βλ. σελ. 321-323 του βιβλίου, όπου περιγράφεται ο ρόλος του Συμβουλίου, της Επιτροπής
και του Ευρ. Κοινοβουλίου με την εφαρμογή της «συνήθους νομοθετικής διαδικασίας»
Α.Α. 13.4
Κανονισμός 2015/478 και 2015/479 αντίστοιχα: Ελεύθερη εισαγωγή προϊόντων τρίτων
χωρών χωρίς ποσοτικούς περιορισμούς, αλλά προβλέπεται η δυνατότητα εφαρμογής
μέτρων επιτήρησης για τα οποία τα κράτη-μέλη είναι υποχρεωμένα να ενημερώνουν την
Επιτροπή. Η εξαγωγή είναι επίσης ελεύθερη.

Δρ. 13.1
 Ρόλος ΕΕ στο παγκόσμιο εμπορικό σύστημα (όγκος εμπορικών ροών αλλά και
άμεσων ξένων επενδύσεων),
 Κύριος εμπορικός εταίρος για ΗΠΑ, Ρωσία, Κίνα και πολλές άλλες χώρες,
 Σημαντική συνεισφορά στη διαμόρφωση του διεθνούς ρυθμιστικού πλαισίου
(ρόλος σε ΠΟΕ),
 Εμπορικές συμφωνίες ως μέσο πολιτικής διείσδυσης και μοχλός πίεσης προς τρίτες
χώρες, ειδικά σε περιπτώσεις ασυμμετρίας δύναμης και ισχύς (πιθανή αναφορά στη
ρήτρα αιρεσιμότητας που προστίθεται πλέον σε εμπορικές συμφωνίες της ΕΕ και η
οποία συνδέει την πρόσβαση στην αγορά της ΕΕ με την ενίσχυση κράτους δικαίου
και το σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στις τρίτες χώρες).
Ενότητα 14: Η Ευρωπαϊκή Πολιτική Συνοχής
Σκοπός
To κεφάλαιο εξετάζει την Ευρωπαϊκή Πολιτική Συνοχής που είναι το βασικό χρηματοδοτικό
εργαλείο της ΕΕ για την επίτευξη του στόχου της οικονομικής, κοινωνικής και εδαφικής
συνοχής. Παρουσιάζεται η διαχρονική εξέλιξη της πολιτικής αυτής και αξιολογείται η
συμβολή της στη μείωση των διαπεριφερειακών ανισοτήτων.
Έχοντας μελετήσει το κεφάλαιο αυτό, οι φοιτητές θα έχουν κατανόηση:
 του τρόπου λειτουργίας της βασικής αυτής πολιτικής, καθώς και
 της πολιτικής της σημασίας, ως βασικός ανταποδοτικός μηχανισμός, ο οποίος έχει
συμβάλει ουσιαστικά στα μεγάλα ορόσημα της διαδικασίας ολοκλήρωσης (Ενιαία
Αγορά, Οικονομική και Νομισματική Ένωση, διευρύνσεις κτλ.).
 Έννοια και περιεχόμενο συνοχής (οικονομική, κοινωνική, εδαφική),
 Απόρροια διεύρυνσης και εμβάθυνσης της ΕΕ,
 Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο (ΠΔΠ),
 (ανα)διανεμητική λογική λειτουργίας,
 Αρχές λειτουργίας: συγκέντρωση (στόχοι προτεραιότητας με ευρωπαϊκή εμβέλεια),
εταιρική σχέση (συνεργασία Επιτροπής και εθνικών αρχών), πολυετής
προγραμματισμός, προσθετικότητα,
 Περιφερειακές ανισότητες («κέντρο-περιφέρεια», «Βορράς-Νότος», «Δύση-
Ανατολή»).
Οι φοιτητές θα εστιάσουν αρχικά στην μακροσκοπική κατανόηση της πολιτικής και τη
λογική τους (τρεις φάσεις). Εν συνεχεία, θα εμβαθύνουν στην εξέλιξη της πολιτικής,
μελετώντας την προϊστορία της, τη δημιουργία της και τις αναθεωρήσεις της. Τέλος, θα
προχωρήσουν στη μελέτη της αξιολόγησης της πολιτικής αυτής και το κατά πόσο έχει
συμβάλει στην επίτευξη του στόχου της συνοχής.
Λιαργκόβας, Π. και Παπαγεωργίου, Χ. (2017) Το Ευρωπαϊκό φαινόμενο. Η ενοποίηση και οι
Hooghe, L. (ed) (1996) Cohesion policy and European integration: Building Multi-Level
Governance. Oxford: OxfordUniversityPress.
Α.Α. 14.1
Ποιες είναι οι βασικές αρχές λειτουργίας της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Συνοχής;
Α.Α. 14.2
Ποιοι είναι οι λόγοι εμφάνισης της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Συνοχής; Από τι έχει επηρεαστεί
η διαχρονική εξέλιξή της;
Α.Α. 14.3
Ποιοι είναι οι βασικοί λόγοι που καθιστούν την αξιολόγηση της Ευρωπαϊκής Πολιτικής
Συνοχής μια περίπλοκη υπόθεση;
Δρ. 14.1
Πώς έχει συμβάλει η Ευρωπαϊκή Πολιτική Συνοχή στις συμφωνίες-σταθμούς της
διαδικασίας ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης (Ενιαία Αγορά, ΟΝΕ, διευρύνσεις);
Δρ. 14.2
Με βάση το Χάρτη 2 και το Σχήμα 2, τι αλλαγές έχει επιφέρει η διεύρυνση προς τις Χώρες
της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης (ΧΚΑΕ) στην Ευρωπαϊκή Πολιτική Συνοχής;

Α.Α. 14.1
Αρχή της συγκέντρωσης, της εταιρικής σχέσης, του προγραμματισμού και της
προσθετικότητας.
Α.Α. 14.2
Διεύρυνση και εμβάθυνση της ενωσιακής διαδικασίας, ανάγκη αναδιανεμητικού βραχίονα
για «αποζημίωση» των χαμένων (λιγότερο ανταγωνιστικών περιοχών) της ευρωπαϊκής
περιφέρειας από το κόστος της οικονομικής ολοκλήρωσης.
Α.Α. 14.3
Βλέπε σελ. 352-355 του βιβλίου.

Δρ. 14.1
Εξαιρετικά πολύτιμη η συμβολή της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Συνοχής ως το στοιχείο εκείνο
που μετατρέπει όλες τις σχετικές διαπραγματεύσεις σε συμφωνίες αμοιβαίου οφέλους
(win-win), επιτρέποντας τις μεγάλες «συμφωνίες-πακέτο» που έχουν σφραγίσει την εξέλιξη
της ευρωπαϊκής ενοποίησης.
Δρ. 14.2
Εδαφικές ανισότητες αλλάζουν χαρακτήρα, διαιρετική γραμμή «Δύσης-Ανατολής», οι
εταίροι που επωφελούνταν παραδοσιακά (Ισπανία, Ιταλία, Πορτογαλία, Ιρλανδία και
Ελλάδα) πλέον υπό κατάσταση πίεσης για μεταφορά πόρων προς τα «νέα»
Ενότητα 15. Κοινή Αγροτική Πολιτική
Σκοπός
Στο κεφάλαιο αυτό αναλύονται η σημασία της ΚΑΠ και οι βασικές αρχές στις οποίες
στηρίχθηκε η υλοποίησή της, καθώς και τα αίτια και το περιεχόμενο των συνεχών
μεταρρυθμίσεών της.
Μετά την ολοκλήρωση της μελέτης του κεφαλαίου 15, πρέπει να μπορείτε να απαντήσετε
στα ακόλουθα θέματα:
 γιατί αποδόθηκε τόσο μεγάλη σημασία στην ΚΑΠ από τη Συνθήκη της Ρώμης μέχρι
και σήμερα,
 ποιοι είναι οι βασικοί στόχοι της ΚΑΠ και αν αυτοί επετεύχθησαν σ’ όλη τη διάρκεια
της εφαρμογής της,
 ποιοι είναι οι βασικοί μηχανισμοί εφαρμογής της ΚΑΠ,
 ποια ήταν τα αίτια των μεταρρυθμίσεων της ΚΑΠ,
 ποια είναι τα θετικά και τα αρνητικά στοιχεία της ΚΑΠ.
Αγροτική πολιτική, Αγροτική Ανάπτυξη, Πράσινες Ισοτιμίες, Παγκόσμιος Οργανισμός
Εμπορίου, Διαρθρωτική Αγροτική Πολιτική, Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο,
Προσανατολισμού και Εγγυήσεων
Αρχικά, πρέπει να μελετήσετε την εισαγωγή του κεφαλαίου για να κατανοήσετε τους
λόγους για τους οποίους η ΚΑΠ έχει τόσο μεγάλη σημασία για το ευρωπαϊκό οικοδόμημα.
Στη συνέχεια, πρέπει να αποδώσετε ιδιαίτερη σημασία στα υποκεφάλαια 2 και 3 για να
καταλάβετε τους μηχανισμούς πάνω στους οποίους στηρίχθηκε η εφαρμογή της ΚΑΠ.
Προκειμένου να εντοπίσετε τους λόγους που έγινε η μεγάλη μεταρρύθμιση του 1992,
πρέπει να μελετήσετε το υποκεφάλαιο 5 και 6 και, τέλος, για να μάθετε για την σημασία
της διαρθρωτικής αγροτικής πολιτικής πρέπει να διαβάσετε προσεκτικά το υποκεφάλαιο
10. Θα ολοκληρώσετε τη μελέτη σας διαβάζοντας για τις νέες εξελίξεις της ΚΑΠ στο
υποκεφάλαιο 11.
Fennel R. (1999) Η Κοινή Αγροτική Πολιτική: Συνέχεια και Αλλαγή, Επιμέλεια ελληνικής
έκδοσης Ναπ. Μαραβέγιας, Αθήνα, Θεμέλιο.
Λιανός, Θ., Δαμιανός, Δ., Μέργος, Γ., Ντεμούσης, Μ. και Κατρανίδης, Σ. (1996). Αγροτική
οικονομική θεωρία και πολιτική. Αθήνα: Εκδόσεις Ε. Μπένου.
Μαραβέγιας, Ν. (2004). Στρατηγική για την αγροτική ανάπτυξη της Ελλάδας. Αθήνα:
Εκδόσεις Παπαζήση.
Mπαλτάς, Ν. (1990). Επιπτώσεις από την αναπροσαρμογή της πράσινης ισοτιμίας της
δραχμής. Αθήνα: ΕΚΕΜ, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα.
Σαρρής, Α., Μέργος, Γ. και Σάρρος, Π. (1996). Η Συμφωνία του Γύρου Ουρουγουάης και οι
επιπτώσεις στην ελληνική γεωργία. Ειδικές Mελέτες 25. Αθήνα: ΙΟΒΕ.
Α.Α. 15.1 Για ποιους λόγους η ΚΑΠ ήταν και παραμένει η σημαντικότερη πολιτική της
Ευρωπαϊκής Ένωσης;
Α.Α. 15.2 Ποιοι ήταν οι παράγοντες που οδήγησαν στις συνεχείς μεταρρυθμίσεις της ΚΑΠ;
Α.Α. 15.3 Ποια θεωρείτε ότι είναι τα θετικά και ποια τα αρνητικά στοιχεία της ΚΑΠ για τους
ευρωπαίους αγρότες και την ευρωπαϊκή κοινωνία;
Α.Α. 15.1 Για να απαντήσετε σε αυτή την άσκηση πρέπει να μελετήσετε την εισαγωγή του
κεφαλαίου 15 στου συνοδευτικού βιβλίου (σελ. 363-365).
Α.Α. 15.2 Για να απαντήσετε σ’ αυτή την άσκηση πρέπει να μελετήσετε τις σελίδες 369-378
Α.Α. 15.3 Για να απαντήσετε σ’ αυτή την άσκηση πρέπει να μελετήσετε τις σελίδες 380-382
Ενότητα 16. Η Ευρωπαϊκή Περιβαλλοντική Πολιτική και η

προστασία του περιβάλλοντος στην Ευρωπαϊκή Ένωση
Σκοπός
Σκοπός του παρόντος κεφαλαίου είναι η εστίαση του αναγνώστη στις πολιτικές της Ένωσης
για το περιβάλλον και, ιδιαίτερα, στα ζητήματα που άπτονται της προστασίας του. Αρχικά,
επιχειρείται μια ιστορική αναδρομή, όπου διαπιστώνεται πως στα αρχικά στάδια της
πορείας της Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης η πρόταξη της οικονομικής συνεργασίας δεν άφηνε
περιθώρια για την περιβαλλοντική προστασία, κάτι που υποχώρησε μέσα από τη σταδιακή
τροποποίηση των ιδρυτικών Συνθηκών της. Στη συνέχεια, δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στην
προστασία του περιβάλλοντος, που πλέον αποτελεί ιδιαίτερο πεδίο αναφοράς, με ένα
ευρύτατο φάσμα θεμάτων που άπτονται αυτής της προστασίας. Αυτό ακριβώς το σύστημα
της περιβαλλοντικής προστασίας της Ε.Ε, θεμελιωμένο - σε μεγάλο ποσοστό - σε
κανονιστικές ρυθμίσεις, διαχύθηκε στο εσωτερικό δίκαιο των κρατών-μελών, με την
Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο να έχουν την αρμοδιότητα θέσπισης
της περιβαλλοντικής νομοθεσίας και το Δικαστήριο να συνιστά τον κύριο ερμηνευτή και
εφαρμοστή του ενωσιακού περιβαλλοντικού δικαίου. Κυρίως, ως προς την εξωτερική
αρμοδιότητα της Ένωσης, διαπιστώνεται η ραγδαία ανάπτυξη (μέσα από τις αντίστοιχες
θεσμικές ρυθμίσεις) της προσήλωσης της Ένωσης στη διεθνή συνεργασία, αναφορικά με
την προστασία του περιβάλλοντος.
Το κεφάλαιο κλείνει με τη διαπίστωση ότι η Ε.Ε., παγκοσμίως, αποτελεί ένα πρότυπο
περιβαλλοντικής διακυβέρνησης σε περιφερειακό επίπεδο. Παρά τις περιορισμένες
θεσμικές της δυνατότητες, η εξωτερική της αρμοδιότητα, μέσα από τη συμμετοχή αυτής σε
διεθνείς περιβαλλοντικές συμφωνίες, ωθεί τα κράτη-μέλη στο να γίνουν συμβαλλόμενα
μέρη σε διεθνείς περιβαλλοντικές συμφωνίες.
Με την ολοκλήρωση του κεφαλαίου τα μαθησιακά αποτελέσματα περιλαμβάνουν:
 την κατανόηση της ιστορικής πορείας της προστασίας του περιβάλλοντος στην Ε.Ε
και τους λόγους που ώθησαν σε αυτή την κατεύθυνση,
 την εξοικείωση με την ανάπτυξη του ολοκληρωμένου συστήματος περιφερειακής
προστασίας του περιβάλλοντος που διέπει την Ένωση και τους αρμόδιους
θεσμικούς δρώντες,
 την εμβάθυνση στην εξωτερική αρμοδιότητα της Ένωσης στον τομέα του
περιβάλλοντος, στο ρόλο του Ύπατου Εκπροσώπου και τη διάσταση της
υπερθενικότητας και διακυβερνητισμού σε αυτό το πεδίο πολιτικής,
 την εξαγωγή στέρεων συμπερασμάτων για το ρόλο της Ε.Ε, στην παγκόσμια σκηνή,
ως προτύπου περιβαλλοντικής διακυβέρνησης.
Προστασία περιβάλλοντος, Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη (ΕΕΠ 1986), Συνθήκη Μάαστριχτ
(1992), Συνθήκη Άμστερνταμ (1997), Συνθήκη Νίκαιας (2000), Συνθήκη Λισαβόνας (2009),
Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Ευρωπαϊκή Επιτροπή,
Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Κανονιστικές ρυθμίσεις,
Εξωτερική αρμοδιότητα, Αγαστή συνεργασία (duty of loyal cooperation),
Το εν λόγω κεφάλαιο του βιβλίου έχει γραφεί κατά τρόπο απτό και κατανοητό. Το γεγονός,
μάλιστα, ότι η ανάλυση ξεκινά από μια ιστορική αναδρομή και σταδιακά εμβαθύνει
αναλύοντας το θέμα της ευρωπαϊκής πολιτικής περιβάλλοντος, βοηθά τον αναγνώστη να
αντιληφθεί με ευκολία το όλο ζήτημα.
Καλό θα ήταν ο αναγνώστης, προτού ξεκινήσει την ανάγνωση του εν λόγω κεφαλαίου, να
επισκεφθεί την ηλεκτρονική σελίδα των Θεματολογικών Δελτίων του Ευρωπαϊκού
Κοινοβουλίου (https://www.europarl.europa.eu/factsheets/el/home), τα οποία παρέχουν
μια σύντομη, σφαιρική και – κυρίως – επικαιροποιημένη πληροφόρηση επί του θέματος.
Ακολούθως, ο φοιτητής μπορεί να μελετήσει το Κεφάλαιο του Συνοδευτικού Βιβλίου, κι εν
συνεχεία να επιλύσει τις ασκήσεις αυτοαξιολόγησης.
Ο φοιτητής καλό θα ήταν να ανατρέξει συμπληρωματικά στα Θεματολογικά Δελτία του
Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (https://www.europarl.europa.eu/factsheets/el/home), που
πέρα από τον εύληπτο τρόπο με την οποία προσεγγίζουν το εν λόγω θέμα, παρέχουν και
μια επικαιροποιημένη πληροφόρηση.
Επίσης, ο φοιτητής – προκειμένου να αποκτήσει μια πιο ευρεία εικόνα επί της εν λόγω
πολιτικής – θα μπορούσε να εμβαθύνει τις γνώσεις του ανατρέχοντας στις κάτωθι πηγές:
Δούση, Ε. (2014). Η περιβαλλοντική διακυβέρνηση σε κρίση. Αθήνα: Παπαζήσης.
Πλατιάς, Χ. (2016). Πολιτική της ΕΕ για το περιβάλλον και τη βιώσιμη ανάπτυξη - Ζητήματα
πολιτικής διακυβέρνησης. Αθήνα: Ι. Σιδέρης.
Τσάλτας, Γ. & Πλατιάς Χ. (2013). Ευρωπαϊκή Ένωση και περιβάλλον – Ανατομία μιας Κοινής
Ευρωπαϊκής Πολιτικής. Αθήνα: Ι. Σιδέρης.
Delreux, T. & Happaerts, S. (2016). Environmental policy and politics in the European Union,
The European Union Series London: Macmillan.
Α.Α. 16.1 Ποια ήταν τα εξελικτικά-θεσμικά στάδια στην πορεία της Ένωσης ως προς την
προστασία του περιβάλλοντος;
Α.Α. 16.2 Ποιο είναι το πλαίσιο της προστασίας του περιβάλλοντος εντός της Ένωσης και
ποιοι οι αντίστοιχοι θεσμικοί δρώντες;
Α.Α. 16.3 Ποιοι ήταν οι λόγοι που οδήγησαν την Ένωση στην ανάπτυξη μιας πολιτικής
προστασίας του περιβάλλοντος εκτός του ενωσιακού χώρου και ποιες οι συνέπειες για την
ίδια την Ένωση και τα κράτη μέλη;

Α.Α. 16.1 Η απάντηση εντοπίζεται στο Κεφάλαιο 16.1, σελ. 385-391.
Ενότητα 17. Η ενεργειακή πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης: η

εξέλιξη της αρμοδιότητας της ΕΚ/ΕΕ στον τομέα της ενέργειας
Σκοπός
Το παρόν κεφάλαιο αναλύει το καίριο θέμα της πολιτικής της Ένωσης στο σημαντικό τομέα
της ενέργειας, καθώς και την ιστορική και θεσμική εξέλιξη της αντίστοιχης αρμοδιότητας.
Αρχικά, επιχειρείται η διερεύνηση στο πρωτογενές δίκαιο της Ένωσης, όσον αφορά στην
ενέργεια, αρχής γενομένης από τις ιδρυτικές Συνθήκες (ΕΚΑΧ, ΕΟΚ, ΕΥΡΑΤΟΜ, ΕΚΑΕ),
καθώς και την Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη (ΕΕΠ) και τη Συνθήκη του Μάαστριχτ (1992), όπου
και για πρώτη φορά γίνεται ρητή αναφορά σε μέτρα στον τομέα της ενέργειας. Στη
συνέχεια, η αναφορά στη Μεταρρυθμιστική Συνθήκη της Λισαβόνας (2009) ξεδιαλύνει τις
όποιες ασάφειες και αοριστίες, αναφορικά με τον τρόπο κατανομής των αρμοδιοτήτων
μεταξύ Ε.Ε και κρατών-μελών (αποκλειστικές-συντρέχουσες-υποστηρικτικές αρμοδιότητες),
μέσα από τη συνήθη νομοθετική διαδικασία (άρθρο 294 ΣΛΕΕ), αλλά για μια ακόμη φορά
το δίπολο υπερεθνικότητας και διακυβερνητισμού εμφιλοχωρεί και σε αυτό το πεδίο. Κατά
κύριο λόγο, ανιχνεύονται οι στόχοι της πολιτικής ενέργειας της Ε.Ε, οι οποίοι
διαρθρώνονται ως εξής: λειτουργία εσωτερικής αγοράς, διασφάλιση ενεργειακού
σχεδιασμού, προστασία του περιβάλλοντος, διασύνδεση ενεργειακών δικτύων.
Το κεφάλαιο κλείνει με τη διαπίστωση ότι η Μεταρρυθμιστική Συνθήκη της Λισαβόνας
περιλαμβάνει, πλέον, αυτοτελή νομική βάση για τις θετικές δράσεις της Ένωσης, σε
αντίθεση με όσα ίσχυαν πριν από αυτήν. Η λεπτή ισορρόπηση μεταξύ της ελευθερίας των
αγορών και του ανταγωνισμού με την ενεργειακή ασφάλεια αποτελεί την κρίσιμη
πρόκληση στο εν λόγω πεδίο, υπό τη Δαμόκλειο Σπάθη (για άλλη μια φορά), ανάμεσα στο
υπερεθνικό και διακυβερνητικό στοιχείο.
Με την ολοκλήρωση του κεφαλαίου τα μαθησιακά αποτελέσματα περιλαμβάνουν:
 την εξοικείωση με την αντίστοιχη θεσμική αρχιτεκτονική του πρωτογενούς

δικαίου από την ίδρυση των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων μέχρι τη Λισαβόνα,
 την κατανόηση της σημασίας της Μεταρρυθμιστικής Συνθήκης της Λισαβόνας,
όσον αφορά στην ενεργειακή πολιτική της Ένωσης και την αντίστοιχη
αρμοδιότητα (κατανομή αρμοδιοτήτων),
 την εκμάθηση και γνώση των βασικών στόχων που έχουν να κάνουν με την
πολιτική ενέργειας της Ε.Ε,
 την εξαγωγή συμπερασμάτων για τις θετικές δράσεις της Ένωσης στα πεδία της
ενέργειας και της βιώσιμης ανάπτυξης.
Θετική ολοκλήρωση, Αρνητική ολοκλήρωση, Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα
(ΕΚΑΧ), «Συμβατική ενέργεια», Ευρατόμ, αποκλειστικές, συντρέχουσες, υποστηρικτικές
αρμοδιότητες, Λειτουργία εσωτερικής αγοράς, Διασφάλιση ενεργειακού σχεδιασμού,
Προστασία του περιβάλλοντος, Διασύνδεση ενεργειακών δικτύων, Ευρωπαϊκή Τράπεζα
Επενδύσεων, Ταμείο Συνοχής
Το εν λόγω κεφάλαιο του βιβλίου έχει γραφεί κατά τρόπο απτό και κατανοητό. Το γεγονός,
μάλιστα, ότι η ανάλυση ξεκινά από μια ιστορική αναδρομή και σταδιακά εμβαθύνει
αναλύοντας το θέμα της ενεργειακής πολιτικής της Ε.Ε. βοηθά τον αναγνώστη να
αντιληφθεί με ευκολία το όλο ζήτημα.
Καλό θα ήταν ο αναγνώστης, προτού ξεκινήσει την ανάγνωση του εν λόγω κεφαλαίου, να
επισκεφθεί την ηλεκτρονική σελίδα των Θεματολογικών Δελτίων του Ευρωπαϊκού
Κοινοβουλίου (https://www.europarl.europa.eu/factsheets/el/home), τα οποία παρέχουν
μια σύντομη, σφαιρική και – κυρίως – επικαιροποιημένη πληροφόρηση επί του θέματος.
Ακολούθως, ο φοιτητής μπορεί να μελετήσει το Κεφάλαιο του Συνοδευτικού Βιβλίου, κι εν
συνεχεία να επιλύσει τις ασκήσεις αυτοαξιολόγησης.
Ο φοιτητής καλό θα ήταν να ανατρέξει συμπληρωματικά στα Θεματολογικά Δελτία του
Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (https://www.europarl.europa.eu/factsheets/el/home), που
πέρα από τον εύληπτο τρόπο με την οποία προσεγγίζουν το εν λόγω θέμα, παρέχουν και
μια επικαιροποιημένη πληροφόρηση.
Επίσης, ο φοιτητής – προκειμένου να αποκτήσει μια πιο ευρεία εικόνα επί της εν λόγω
πολιτικής – θα μπορούσε να εμβαθύνει τις γνώσεις του ανατρέχοντας στις κάτωθι πηγές:
Αλιγιζάκη, A. (2018). Ενεργειακή πολιτική και δίκαιο της ΕΕ - Ο αντίκτυπος στην ευρωπαϊκή
ενεργειακή ασφάλεια. Αθήνα: Σάκκουλας.
Kότταρη, Μ. (2015). Η ενεργειακή πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ο ρόλος των χωρών
της Ανατολικής Μεσογείου, Διδακτορική Διατριβή,
https://www.didaktorika.gr/eadd/handle/10442/36091
Φαραντούρης, Ν. Ε. (επιμ.) (2012). Ενέργεια: Δίκαιο, οικονομία και πολιτική. Αθήνα: Νομική
Βιβλιοθήκη.
Morata, F. S. & Israel S. (2012). European Energy Policy: An environmental approach. The
European Union Series. London: Edward Elgar Publishing.
Schubert, Samuel R. - Pollak & Johannes –Kreutler, Maren (2016). Energy policy of the
European Union. The European Union Series, London: Macmillan.
Α.Α. 17.1 Να συγκρίνετε τη Μεταρρυθμιστική Συνθήκη της Λισαβόνας και τις
προηγούμενες ιδρυτικές Συνθήκες, όσον αφορά στον καθορισμό της κατανομής
αρμοδιοτήτων μεταξύ Ε.Ε. και κρατών μελών.
Α.Α. 17.2 Να αναλύσετε συνοπτικά τους στόχους της πολιτικής ενέργειας της Ε.Ε..
Α.Α. 17.3 Με βάση την αντίστοιχη ενότητα από το προηγούμενο κεφάλαιο, να
διερευνήσετε την προστασία του περιβάλλοντος ως στόχο της πολιτικής ενέργειας της Ε.Ε..
Α.Α. 17.4 Τι γνωρίζετε για το ρόλο της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων και του Ταμείου
Συνοχής ως βασικό εργαλείο για τη διασύνδεση των ενεργειακών δικτύων;

Α.Α. 17.1 Η απάντηση αποτελεί συνδυασμό πληροφοριών, που ο φοιτητής μπορεί να
αντλήσει από το Κεφάλαιο17.2 του βιβλίου, σελ. 404-407, σε συνδυασμό με το Κεφάλαιο
17.3, σελ 407-409.
Α.Α. 17.3 Η απάντηση αποτελεί συνδυασμό πληροφοριών, που ο φοιτητής μπορεί να
αντλήσει από το Κεφάλαιο 16.2, σελ. 391-394, με το Κεφάλαιο 17.4, και ιδίως με το
υποκεφάλαιο Γ’, σελ. 413-414).
Α.Α. 17.4 Η απάντηση εντοπίζεται στο Κεφάλαιο 17.4, και ιδίως στο υποκεφάλαιο Δ’, σελ.
415-416, με έμφαση στην τελευταία παράγραφο.
Ενότητα 18. Η Ευρωπαϊκή Κοινωνική Πολιτική: Από την άτολμη

ανάπτυξη στο αβέβαιο μέλλον
Σκοπός
Σκοπός του κεφαλαίου αυτού είναι να παρουσιάσει την εξέλιξη και διαμόρφωση της
«Ευρωπαϊκής Κοινωνικής Πολιτικής» από τη Συνθήκη της Ρώμης ως την τρέχουσα περίοδο
και να εξετάσει αν η κοινωνική διάσταση της Ευρωπαϊκής Ένωσης εξακολουθεί να
παραμένει ισχυρή στο πλαίσιο της οικονομικής κρίσης.
Μετά την ολοκλήρωση της μελέτης αυτού του κεφαλαίου, θα έχετε κατανοήσει τις
συνιστώσες της «Ευρωπαϊκής Κοινωνικής Πολιτικής» και θα έχετε αντιληφθεί ότι η
οικονομική κρίση και η ανάγκη προσήλωσης στη δημοσιονομική πειθαρχία συνετέλεσαν
στην υποβάθμιση της κοινωνικής διάστασης της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Στρατηγική της Λισσαβώνας, Κοινοτικός Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων των
Εργαζομένων, Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Ισότητα των
Ευκαιριών, Υγιεινή και ασφάλεια στην εργασία
Το κεφάλαιο για την Ευρωπαϊκή Κοινωνική Πολιτική απαρτίζεται από πέντε (5)
παραγράφους που έχουν αλληλένδετο χαρακτήρα. Για το λόγο αυτό θα ήταν ωφελιμότερο
να μελετήσετε τις ενότητες με τη σειρά που παρατίθενται, ώστε να κατανοήσετε καλύτερα
την ιστορική ροή και θεσμική εξέλιξη. Ιδιαίτερη έμφαση θα ήταν καλό να δώσετε στην
παράγραφο τρία (3) που αναφέρεται στην Ανοιχτή Μέθοδο Συντονισμού, η οποία αποτελεί
αντικείμενο εξέτασης στην Α.Α.18.1. Εξίσου σημαντική είναι η ενότητα τέσσερα (4) που
αφορά την ευρωπαϊκή πολιτική στο πλαίσιο της οικονομικής κρίσης και συνιστά βασικό
ζητούμενο στην Α.Α.18.1.Τέλος, στη Δρ. 18.1 εξετάζονται ορισμένα βασικά ζητήματα
κοινωνικής πολιτικής που συναντώνται στο σύνολο του κεφαλαίου.
Πρόσθετες επικαιροποιημένες πληροφορίες σχετικά με την «Ευρωπαϊκή Κοινωνική

Πολιτική» μπορείτε να αναζητήσετε στο διαδικτυακό τόπο:
https://europa.eu/european-union/topics/employment-social-affairs_el
 Copeland, P. (2020). Governance and the European Social Dimension : Politics, Power
and the Social Deficit in a Post-2010 EU. Abingdon, Oxon: Routledge.
 Copeland, P. and Daly M. (2018). The European Semester and EU Social Policy.JCMS:
Journal of Common Market Studies, Vol. 56 (No 5) 1001–1018.
 Fairbrass, J. (2011). Exploring Corporate Social Responsibility Policy in the European
Union: A Discursive Institutionalist Analysis. JCMS: Journal of Common Market
Studies Vol. 49. (No 5): 949–970.
 Fylling, I. et. al. (2020). EU Social Inclusion Policies in Post-Socialist Countries: Top-
down and Bottom-up Perspectives on Implementation. London: Routledge.
 Zimmermann, K. (2019). Local Policies and the European Social Fund: Employment
Policies Across Europe. Bristol: Policy Press.
Α.Α. 18.1 Μπορεί κατά τη γνώμη σας η ευρωπαϊκή κοινωνική πολιτική εν καιρώ
οικονομικής κρίσης να αποτελέσει στοιχείο ενίσχυσης της νομιμοποίησης της ευρωπαϊκής
ενοποιητικής διαδικασίας ή, αντιθέτως, καλείται να εξυπηρετήσει κυρίως οικονομικούς
στόχους;
Α.Α. 18.2 Η Ανοιχτή Μέθοδος Συντονισμού (ΑΜΣ) στο πλαίσιο της κοινωνικής πολιτικής
αποτελεί έναν ακόμη σταθμό στη μακρά προσπάθεια ανεύρεσης της κατάλληλης μεθόδου
ενίσχυσης της κοινωνικής διάστασης της Ένωσης. Γνωρίζετε ποιες είναι οι βασικές
συνιστώσες που περιλαμβάνει η ΑΜΣ, καθώς και ποιοι υπήρξαν οι λόγοι εισαγωγής της
νέας αυτής μεθόδου διακυβέρνησης στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Ένωσης;
Δρ. 18.1.
Συμπληρώστε τον παρακάτω πίνακα σημειώνοντας με Χ (Σωστό ή Λάθος) στις αντίστοιχες
προτάσεις.
Προτάσεις Σωστό Λάθος
1. Κατά την απαρχή της ίδρυσης των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, η
κοινωνική πρόοδος γινόταν αντιληπτή ως παρακολούθημα της
διαδικασίας οικονομικής ολοκλήρωσης και η επίκληση των
κοινωνικών διατάξεων γινόταν με αναφορά στην αρχή
αποφυγής στρέβλωσης των κανόνων της εσωτερικής αγοράς.
2. Η αρχή της ίσης μεταχείρισης μεταξύ εργαζομένων ανδρών και
γυναικών αφορά μόνο την απασχόληση και τις συνθήκες

εργασίας, ενώ δεν επεκτείνεται στην επαγγελματική
εκπαίδευση και κοινωνική ασφάλιση.
3. Ο Κοινοτικός Χάρτης των Θεμελιωδών Κοινωνικών
Δικαιωμάτων δεν αποτελεί νομικά δεσμευτικό κείμενο αλλά
πολιτική διακήρυξη.
4. Ένας από τους βασικούς στρατηγικούς στόχους που τέθηκε
από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Λισαβόνας ( το Μάρτιο του
2000) ήταν να καταστεί η Ευρωπαϊκή Ένωση η
ανταγωνιστικότερη και δυναμικότερη οικονομία της γνώσης
ανά την υφήλιο με περισσότερες και καλύτερες θέσεις
εργασίας.
5. Ο Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής πραγματοποίησε το
2012, στο Λονδίνο, Δήλωση περί θανάτου του Ευρωπαϊκού
Κοινωνικού Μοντέλου.
6. Η Στρατηγική του Λουξεμβούργου εισάγει την έννοια της
Ανοιχτής Μεθόδου Συντονισμού στον τομέα της κοινωνικής
πολιτικής και προσδιορίζει τα βασικά χαρακτηριστικά της.
7. H κοινωνική πολιτική εμπίπτει στην αποκλειστική αρμοδιότητα
των κρατών μελών.
Δρ.18.2.
Από ποιο ή από ποια από τα παρακάτω θεσμικά όργανα υιοθετούνται Κανονισμοί και
Οδηγίες στον τομέα της ευρωπαϊκής κοινωνικής πολιτικής;
Α. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Β. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο
Γ. Την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Δ. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο

Α.Α. 18.1 Για να απαντήσετε στο ερώτημα αυτό, πρέπει να δώσετε έμφαση στις ενότητες 4
και 5 του κεφαλαίου 18 και να αναλύσετε τους σχετικούς προβληματισμούς που εγείρονται
στις εν λόγω ενότητες.
Α.Α. 18.2 Για να απαντήσετε στο ερώτημα αυτό, πρέπει να διαβάσετε την ενότητα 3 του
κεφαλαίου 18, να εστιάσετε στις συνιστώσες της ΑΜΣ και να εξετάσετε τις διαφορετικές
εκδοχές που έχουν διατυπωθεί σχετικά με την εισαγωγή της στο ευρωπαϊκό οικοδόμημα.

Δρ. 18.1
1. Σωστό
2. Λάθος
3. Σωστό
4. Σωστό
5. Λάθος. Ο τότε Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας Μάριο Ντράγκι
δήλωσε το 2012 ότι το κοινωνικό μοντέλο είναι ξεπερασμένο.
6. Λάθος. Η Στρατηγική της Λισαβόνας.
7. Λάθος. H κοινωνική πολιτική υπάγεται στις συντρέχουσες αρμοδιότητες
Ευρωπαϊκής Ένωσης και κρατών μελών, αλλά μόνο όσον αφορά τους τομείς που
αναγράφονται ρητά στις Συνθήκες.
Δρ.18.2.
Σωστή απάντηση είναι η επιλογή Α.
Ενότητα 19. Η Ευρωπαϊκή Πολιτική Ανταγωνισμού
Σκοπός
Η παράθεση των κανόνων του ανταγωνισμού, οι οποίοι θεσπίζονται από την Ευρωπαϊκή
Ένωση και είναι υποχρεωτικοί, ως του βασικού νομικού πλαισίου διασφάλισης της
οικονομίας της αγοράς (προσφορά/ζήτηση), αλλά και μοχλού για την πραγμάτωση της
εσωτερικής αγοράς, του κεντρικού δηλαδή στόχου του Ευρωπαϊκού Ενωσιακού
οικοδομήματος.
Η εξοικείωση των φοιτητριών και των φοιτητών:
 με τους κανόνες και το περιεχόμενο της πολιτικής του ανταγωνισμού ως πυλώνα
της λειτουργίας της εσωτερικής αγοράς,
 τόσο στο επίπεδο της απαγόρευσης των κρατικών μέτρων (απαγόρευση
ενισχύσεων, δημόσιες επιχειρήσεις) όσο και
 στη συμπεριφορά των επιχειρήσεων (συμπράξεις οριζόντιες και κάθετες, δημόσιες-
ιδιωτικές, δεσπόζουσα θέση), ώστε να αποφευχθεί η στεγανοποίηση των εθνικών
αγορών και συνεπώς η ακύρωση του στόχου της ενιαίας εσωτερικής αγοράς.
 ότι η πολιτική του ανταγωνισμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης υλοποιείται μέσω του
άμεσου και αποκλειστικού ελέγχου από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
Ανταγωνισμός (ελεύθερος, εφικτός/workable, περιορισμός, νόθευση), συμπράξεις,
εναρμονισμένη πρακτική, δεσπόζουσα θέση (κατάχρηση), συγκεντρώσεις επιχειρήσεων,
κρατικές ενισχύσεις (αρχή της απαγόρευσης, εξαιρέσεις, έλεγχος), Δημόσιες Επιχειρήσεις,
Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
Το κεφάλαιο για την Ευρωπαϊκή Πολιτική Ανταγωνισμού απαρτίζεται από τέσσερεις (4)
παραγράφους που έχουν αλληλένδετο χαρακτήρα. Για το λόγο αυτό θα ήταν ωφελιμότερο
να μελετήσετε τις ενότητες με τη σειρά που παρατίθενται, ώστε να κατανοήσετε καλύτερα
το περιεχόμενο και τη συμπληρωματικότητα των κανόνων του ανταγωνισμού τόσο για τον
έλεγχο των επιχειρήσεων όσο και των κρατικών μέτρων. Τέλος ιδιαίτερη σημασία έχει και η
προτεινόμενη Δρ. 19.1 η οποία θα σας φέρει σε επαφή με τα πρακτικά και πραγματικά
παραδείγματα εφαρμογής της πολιτικής του ανταγωνισμού από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Πρόσθετες και επικαιροποιημένες πληροφορίες σχετικά με την «Ευρωπαϊκή Πολιτική του

Ανταγωνισμού» μπορείτε να αναζητήσετε στο διαδικτυακό
τόπο:https://ec.europa.eu/competition/consumers/index_el.html
Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, Θεματικά δελτία για την Ευρωπαϊκή Ένωση, διαθέσιμα στο
https://www.europarl.europa.eu/factsheets/el/home
Glencross, A. (2015). Η πολιτική της Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης. Αθήνα: Ι. Σιδέρης.
Hix, S. (2009). Το πολιτικό σύστημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αθήνα: Μεταίχμιο.
Λιαργκόβας, Π. & Παπαγεωργίου, Χ. (2017). Το ευρωπαϊκό φαινόμενο. Η ενοποίηση και οι
Α.Α. 19.1 Τι είναι οι συμπράξεις και πότε αποτελούν εμπόδιο στον ανταγωνισμό;
Α.Α. 19.2 Υπάρχουν εξαιρέσεις από την αρχή της απαγόρευσης των κρατικών ενισχύσεων;
Δρ. 19.1 Βρείτε παραδείγματα εφαρμογής των κανόνων του ανταγωνισμού από την
Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Α.Α. 19.1 Η απάντηση βρίσκεται στιςσελ. 440-441 του κεφαλαίου.
Α.Α. 19.2 Η απάντηση βρίσκεται στις σελ. 452-453 του κεφαλαίου.

Δρ. 19.1 Για να αναπτύξετε αυτή τη δραστηριότητα μεταβείτε στη σχετική ιστοσελίδα της
Επιτροπής:https://ec.europa.eu/competition/consumers/how/index_el.html
Ενότητα 20. Οι πολιτικές μετανάστευσης και ασύλου
Σκοπός
Ο στόχος του κεφαλαίου είναι να παρουσιάσει κριτικά το κανονιστικό πλαίσιο που ρυθμίζει
τη λειτουργία της ευρωπαϊκής πολιτικής μετανάστευσης και ασύλου, καθώς και τις
ευρωπαϊκές επιχειρησιακές δράσεις για την εφαρμογή αυτής της πολιτικής.
Με την ολοκλήρωση της μελέτης του κεφαλαίου οι φοιτητές αναμένεται:
 να εξοικειωθούν με τη λειτουργία της ευρωπαϊκής μεταναστευτικής πολιτικής,
 να κατανοήσουν τον σύνθετο καταμερισμό αρμοδιοτήτων μεταξύ της Ένωσης και
των κρατών-μελών στα πλαίσια της ευρωπαϊκής μεταναστευτικής πολιτικής,
 να αναπτύξουν κριτική ικανότητα αποτίμησης των αιτιών της
αναποτελεσματικότητας πτυχών της ευρωπαϊκής μεταναστευτικής πολιτικής,
 να αντιληφθούν τον βαθμό εξάρτησης της Ελλάδας από ενωσιακές αποφάσεις και
πολιτικές για την αντιμετώπιση των προσφυγικών/μεταναστευτικών ροών προς την
επικράτειά της.
Αρχή της αλληλεγγύης και δίκαιης κατανομής βαρών, Αρχή της αμοιβαίας εμπιστοσύνης,
Αρχή της μη επαναπροώθησης, Άσυλο, Ασφαλής επιστροφή (επαναπατρισμός), Διαταγή
απέλασης, Εθελοντική/υποχρεωτική επιστροφή, Έρευνα και διάσωση, Ευρωπαϊκή άδεια
διέλευσης, Ευρωπαϊκή ασφαλής τρίτη χώρα, Ευρωπαϊκό Γραφείο Υποστήριξης για το
Άσυλο, Ευρωπαϊκό Ταμείο Ένταξης, Ευρωπαϊκό Ταμείο Επιστροφής, Ευρωπαϊκό Ταμείο
Εξωτερικών Συνόρων, Ευρωπαϊκό Ταμείο Προσφύγων, Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Πολιτικής
Προστασίας, Ευρωπαϊκή Συνοριοφυλακή και Ακτοφυλακή, Ευρωπαϊκό Γραφείο
Υποστήριξης για το Άσυλο (EASO), Ευρωπαϊκό Σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το
Άσυλο, Ευρωπαϊκός Οργανισμός Συνόρων (Frontex), Κανονισμός του Δουβλίνου (Ι και ΙΙ),
Κανονισμός EURODAC, Κοινό Ευρωπαϊκό Σύστημα Ασύλου, , Ομάδα Ταχείας Επέμβασης
στα Σύνορα (RABIT), Πρόγραμμα της Στοκχόλμης, Πρόσφυγας, , Ύπατη Αρμοστεία, Χώρα
διέλευσης, Χώρα καταγωγής, Χώρα πρώτης εισόδου, Χώρος ελευθερίας, ασφάλειας και
δικαιοσύνης, Χώρος Σέγκεν
Πριν ξεκινήσετε να διαβάζετε το κεφάλαιο, εκτελέστε τη Δρ. 20.1. Δείτε τα βίντεο που
αναφέρονται στη δραστηριότητα και απαντήστε στην ερώτηση που ακολουθεί. Στη
συνέχεια, διαβάστε το κεφάλαιο ακολουθώντας πιστά την δική του αλληλουχία ενοτήτων
(δηλ. από την αρχή προς το τέλος). Μόλις ολοκληρώσετε τη μελέτη του, να επισκεφθείτε τη
σελίδα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη Μετανάστευση και το Άσυλο
(https://ec.europa.eu/info/topics/migration-and-asylum_el) και να διαβάσετε τις ενότητες
που εξηγούν τους στόχους και τα μέσα αυτής της πολιτικής. Αντίστοιχα, μπορείτε να
μεταβείτε στη σελίδα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου με αντικείμενο τη Μεταναστευτική
πολιτική της ΕΕ (https://www.consilium.europa.eu/el/policies/migratory-pressures/).
Μπορείτε έπειτα να υλοποιήσετε τη Δρ. 20.1. Δείτε το βίντεο που αναφέρεται σε αυτή τη
δραστηριότητα και απαντήστε στην ερώτηση που ακολουθεί. Με την ολοκλήρωση της
δραστηριότητας μπορείτε πλέον να εκτελέσετε διαδοχικά τις Α.Α.20.1 και Α.Α.20.2. Σε
περίπτωση που επιθυμείτε να αποκτήσετε περισσότερες γνώσεις για την πολιτική της ΕΕ
για τη μετανάστευση και το άσυλο να μελετήσετε κάποιες από τις επιστημονικές εργασίες
που αναφέρονται στην πρόσθετη βιβλιογραφία.
Γιαταγάνας, Ξ. (2010). «Η πρόκληση του μεταναστευτικού φαινομένου για την ευρωπαϊκή
ολοκλήρωση», στο Ν. Ανδιώτης,κ.α. (επιμ.),Μετανάστευση, ετερότητα και θεσμοί υποδοχής
στην Ελλάδα: το στοίχημα της κοινωνικής ένταξης. Αθήνα: Εκδόσεις Σάκκουλα, 111-126,
http://www.antigone.gr/files/gr/library/educational-
material/Evropaiki_oloklirosi_Yataganas.pdf.
Μάρκου, Γ. (2015). «Μεταναστευτική πολιτική και πολιτική ένταξης σε ευρωπαϊκό και
εθνικό επίπεδο: το παράδειγμα της Ολλανδίας και της Ελλάδας», Επιστήμη και Κοινωνία,
17, 147-175, https://doi.org/10.12681/sas.494.
Παπαδάκη, Ο. Γ. (2012). Η σταδιακή διαμόρφωση της Ευρωπαϊκής Μεταναστευτικής
Πολιτικής. Κείμενα Περιφερειακής Επιστήμης, 3(1), 11-25,
http://www.rsijournal.eu/Foreign/Greek/KPE%20TOMOS%203%20TEYXOS%201%20Decem
ber%202012.pdf .
Τσάκωνας, Π. (2019). «Η Ευρωπαϊκή «επίδοση» στη διαχείριση της παράτυπης
Μετανάστευσης», στο Σ. Μπλαβούκος, Δ. Μπουραντώνης και Π. Τσάκωνας (επιμ.), Οι
εξωτερικές σχέσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Αθήνα: Εκδόσεις Ι. Σιδέρης,341-376.
Α.Α. 20.1 Να αναφέρετε τις κυριότερες αρμοδιότητες στο πεδίο της μεταναστευτικής
πολιτικής που εντοπίζονται στο επίπεδο του κράτους-μέλους (δηλ. δεν είναι ενωσιακές).
Α.Α. 20.2 Σε τι αναφέρεται η αρχή της αλληλεγγύης και της δίκαιης κατανομής βαρών;
Δρ. 20.1 Δείτε τα παρακάτω σύντομα βίντεο στην αλληλουχία που παρατίθενται εδώ:
«Πρόσφυγες – Ποιοι είναι;»,
https://www.youtube.com/watch?v=CYkRp0QOLvs&list=PLDhxOid2aiAHEGd5jcWcw7W-
viYrJ-yKM&index=2(διάρκεια 3’ 06’’), «Από πού έρχονται οι πρόσφυγες»,
https://www.youtube.com/watch?v=PgNCyY4Ik8I&list=PLDhxOid2aiAHEGd5jcWcw7W-
viYrJ-yKM&index=5(διάρκεια 1’ 46’’), «Δικαιώματα των προσφύγων»,
https://www.youtube.com/watch?v=2QuHkabkmgg&list=PLDhxOid2aiAHEGd5jcWcw7W-
viYrJ-yKM&index=4(διάρκεια 2’ 40’’), «Αιτούντες άσυλο – Ποιοι είναι;»,
https://www.youtube.com/watch?v=vPOsP4NvzQk&list=PLDhxOid2aiAHEGd5jcWcw7W-
viYrJ-yKM&index=1(διάρκεια 3’ 27’’), «Μετανάστες - Ποιοι είναι;»,
https://www.youtube.com/watch?v=xtS60ZwuV30&list=PLDhxOid2aiAHEGd5jcWcw7W-
viYrJ-yKM&index=8(διάρκεια 2’ 30’’). Εξηγήσετε στη συνέχεια ποιοι είναι οι πρόσφυγες και
ποια είναι τα θεμελιώδη δικαιώματά τους.
Δρ. 20.2 Δείτε το βίντεο «Οι τρόποι αντιμετώπισης της μεταναστευτικής κρίσης από την
Ευρωπαϊκή Ένωση - the network», https://www.youtube.com/watch?v=BnZV7xAP_pQ
(διάρκεια 9’ 51’’). Στη συνέχεια, να αναφέρετε μερικούς από τους εναλλακτικούς τρόπους
αντιμετώπισης των μεταναστευτικών ροών που υποστηρίζονται υπό το πρίσμα
διαφορετικών ιδεολογιών και προσεγγίσεων στο φαινόμενο της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.

Α.Α. 20.1 Καθορισμός συνόρων και ζωνών λειτουργικής αρμοδιότητας (πχ. έρευνα και
διάσωση). Ρύθμιση ζητημάτων ένταξης/ενσωμάτωσης υπηκόων τρίτων χωρών,
προερχόμενων από τρίτες χώρες με σκοπό την αναζήτηση εργασίας. Απόδοση
υπηκοότητας.
Α.Α. 20.2 Αναλογικά προσδιορισμένη στήριξη στα κράτη-μέλη που είναι περισσότερο
εκτεθειμένα σε μεταναστευτικές/προσφυγικές ροές. Επίσης, μέριμνα των κρατών-μελών
κατά την άσκηση της εθνικής μεταναστευτικής τους πολιτικής για τα συμφέροντα των
εταίρων τους στην Ένωση και, γενικά, για το συλλογικό συμφέρον της ΕΕ.

Δρ. 20.1 Πρόσφυγες είναι όσοι εγκαταλείπουν τη χώρα τους επειδή κινδυνεύει η ζωή τους
λόγω συγκρούσεων ή διώξεων. Τα θεμελιώδη δικαιώματά τους, μεταξύ άλλων,
περιλαμβάνουν τη μη επαναπροώθηση στη χώρα καταγωγής τους, την ελευθερία σκέψης
και μετακίνησης, την ασφάλειά τους, την εργασία, την εκπαίδευση και την πρόσβαση σε
υπηρεσίες υγείας.
Δρ. 20.2 Εναλλακτικές λύσεις είναι οι εξής: Κατάργηση χώρου Σέγκεν. Αναθεώρηση
Κανονισμού Δουβλίνου. Μεγαλύτερη αλληλεγγύη κρατών-μελών της ΕΕ. Μεγαλύτερη
παροχή ανθρωπιστικής και αναπτυξιακής βοήθειας προς χώρες από τις οποίες προέρχονται
οι ροές μεταναστών/προσφύγων.
Ενότητα 21. Οι Ευρωπαϊκές πολιτικές της γνώσης: Εκπαίδευση,

κατάρτιση, έρευνα και καινοτομία
Σκοπός
Η μελέτη των πολιτικών της γνώσης (εκπαίδευση, κατάρτιση, έρευνα, καινοτομία) που θα
επιτρέψει την σε βάθος κοινωνική ανασύνταξη της Ευρώπης. Η προσέγγιση αυτών των
πολιτικών επιτρέπει την εξέταση εκείνων των διαδικασιών που τις διαμορφώνουν, δηλαδή,
από την διαδικασία οικοδόμησης του Χώρου για την Εκπαίδευση και Κατάρτιση 2020 έως
την διαδικασία συγκρότησης του Ευρωπαϊκού Χώρου Έρευνας αλλά και της Ένωσης
Καινοτομίας. Πρόκειται για διαδικασίες σημαντικότατες, αφού αναδεικνύουν την
ποικιλότητα των μορφών λειτουργικής, θεσμικής και γεωγραφικής ολοκλήρωσης που τις
αφορούν, αλλά και τους διαφοροποιημένους τρόπους διακυβέρνησης και λήψης
αποφάσεων με υπερεθνικά, διακυβερνητικά ή δι-εθνικά χαρακτηριστικά.
H εμπεριστατωμένη μελέτη αυτού του κεφαλαίου προσφέρει την ευκαιρία απόκτησης
καλής γνώσης γύρω από τη διοίκηση και εν γένει τα μέσα και τα εργαλεία που
χρησιμοποιούνται για την υλοποίηση της εκπαιδευτικής πολιτικής σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Πρακτική εξοικείωση των φοιτητών,
 με τις επτά πρωτοβουλίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής: Ψηφιακό Θεματολόγιο για
την Ευρώπη, Ένωση Καινοτομίας, Νεολαία σε κίνηση, Μια Ευρώπη που
χρησιμοποιεί αποτελεσματικά τους πόρους, Μια βιομηχανική πολιτική για την
εποχή της παγκοσμιοποίησης, Ατζέντα για νέες δεξιότητες και θέσεις εργασίας,
Ευρωπαϊκή πλατφόρμα για την καταπολέμηση της φτώχειας.
 εμπέδωση των πέντε άμεσων στόχων των πολιτικών της γνώσης: απασχόληση,
έρευνα και ανάπτυξη, κλίμα και ενέργεια, εκπαίδευση, κοινωνική ένταξη, μείωση
της φτώχειας.
Πολιτικές της γνώσης, εκπαίδευση, κατάρτιση, έρευνα, καινοτομία, Χώρος για την
Εκπαίδευση και την Κατάρτιση 2020, Ένωση Καινοτομίας, Ευρωπαϊκός Χώρος Έρευνας,
Διαδικασία Bologna, Ανοικτή Μέθοδος Συντονισμού, Erasmus+.
σειρά:
1. Η διαμόρφωση της πολιτικής για την εκπαίδευση, την κατάρτιση, την έρευνα και την
καινοτομία
2. Οι αρμοδιότητες της Ένωσης και η λήψη των αποφάσεων
3. Χώροι πολιτικής για την εκπαίδευση, την κατάρτιση, την έρευνα και την καινοτομία.
Phillips David & Ertl Hubert (editors), Implementing European Union Education and Training
Policy. A Comparative Study of Issues in Four EU Member States, Kluwer Academic
Publishers & Springer, Dordrecht, 2003. https://doi.org/10.1007/0-306-48077-8
Lähdesmäki, Tuuli, Koistinen, Aino-Kaisa, Ylönen & Susanne C. (editors), Intercultural
Dialogue in the European Education Policies. A Conceptual Approach, London: Palgrave
Macmillan, 2020, (https://link.springer.com/content/pdf/10.1007%2F978-3-030-41517-
4.pdf )
Α.Α. 21.1 Πώς διαμορφώνεται η πολιτική για την εκπαίδευση, την κατάρτιση, την έρευνα
και την καινοτομία;
Α.Α. 21.2 Ποιες είναι οι ενωσιακές αρμοδιότητες επί της πολιτικής εκπαίδευσης,
κατάρτισης, έρευνας και καινοτομίας και ποιος ο τρόπος λήψης αποφάσεων επ’ αυτής;

Α.Α. 21.1 Η γνώση της απάντησης της παραπάνω ερώτησης εξαρτάται από την γνώση των
χώρων εκείνων μέσα στους οποίους διαμορφώνονται οι ευρωπαϊκές πολιτικές που
μελετώνται στο παρόν Κεφάλαιο. Είναι σημαντικό να γίνει κατανοητό το γεγονός ότι οι
χώροι αυτοί χαρακτηρίζονται από διαφορετικό βαθμό λειτουργικής, θεσμικής και
γεωγραφικής ολοκλήρωσης. Σημειώνεται επίσης το γεγονός ότι οι παραπάνω χώροι
διακρίνονται από διαφοροποιημένους τρόπους διακυβέρνησης και λήψης αποφάσεων,
όπου εμφανίζονται άλλοτε στοιχεία υπερεθνικά, άλλοτε διακυβερνητικά και άλλοτε δι-
εθνικά. Οι χώροι αυτοί διακρίνονται επίσης από πεδία άσκησης πολιτικής όπους
συναντώνται δρώντες διαφορετικής προέλευσης (διεθνούς, ευρωπαϊκής, εθνικής ή ακόμη

και υπο-εθνικής).
Α.Α. 21.2 Οι ενωσιακές αρμοδιότητες ποικίλλουν σε συντρέχουσες, αποκλειστικές και

υποστηρικτικές. Στην τελευταία κατηγορία ανήκουν και οι πολιτικές της γνώσης (άρθρα 4 &
6 ΣΛΕΕ, άρθρα 165 & 166 ΣΛΕΕ και 179-190 ΣΛΕΕ). Πρόκειται λοιπόν για τρόπους
διακυβέρνησης, που διαφοροποιούνται από τις αντιλήψεις της κλασσικής κοινοτικής
μεθόδου και η οποία αποδίδει στην Ένωση ιδιότητες ρυθμιστικού καθεστώτος. Οι τρόποι
αυτοί αντιστοιχούν στις μορφές της λεγόμενης πολυεπίπεδης διακυβέρνησης (σε
διακυβερνητικό ή δι-εθνικό επίπεδο). Οι μορφές αυτές λειτουργούν δικτυακά και
χρησιμοποιούν ένα μεθοδολογικό εργαλείο που ονομάζεται Ανοικτή Μέθοδος
Συντονισμού.
Ενότητα 22: Μια Επαναθεώρηση της Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης

Σκοπός
Κεντρική επιδίωξη του παρόντος κεφαλαίου είναι να συζητήσει, υπό το πρίσμα της
θεωρίας των διεθνών σχέσεων, τα θεσμικά ερείσματα και επιτεύγματα της Ευρωπαϊκής
Ένωσης και τη συμβολή τους στην εμβάθυνση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Θέτοντας τη
διττή οπτική του συνόλου (Ένωση) και του μέρους (κράτος-μέλος), επιχειρεί να αξιολογήσει
κατά πόσο το μοναδικό αυτό εγχείρημα της συσσωμάτωσης κρατών και λαών έχει
ενισχύσει την ασφάλεια και την ευημερία των πολιτών και των κοινωνιών της Ένωσης.
Οι φοιτητές/τριες, όταν ολοκληρώσουν τη μελέτη του κεφαλαίου, θα είναι σε θέση:
 να αντιλαμβάνονται τη σκοπιμότητα, τα πλεονεκτήματα και τα προβλήματα της
ενοποιητικής διαδικασίας που συντελείται στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης,
 να κατανοούν μέσα από τη συγκριτική οπτική διαφορετικών θεωρητικών
προσεγγίσεων τη δυναμική της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης,
 να αξιολογούν κριτικά και να επαναθεωρούν προοπτικά, από τη σκοπιά τόσο της
Ένωσης όσο και των κρατών-μελών, τις διαχρονικές και συντρέχουσες τάσεις που
προσδιορίζουν την εξέλιξη τηςπολιτικής, οικονομικής, κοινωνικής και θεσμικής
ολοκλήρωσης της Ένωσης.
Ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, Ένωση, κράτος-μέλος, κοινότητα ασφάλειας, κοινότητα
ευημερίας, κοινότητα δικαίου, δημοκρατικό έλλειμμα, παγκοσμιοποίηση, κοινωνία της
διακινδύνευσης, εκδημοκρατισμός, πολίτης της Ένωσης
Διαβάστε την Εισαγωγή και προσπαθήστε να κατανοήσετε το περιεχόμενό της με τη
βοήθεια των ενοτήτων Σκοπός, Προσδοκώμενα Αποτελέσματα και Έννοιες Κλειδιά του
Οδηγού Μελέτης. Στη συνέχεια, διατρέξτε μια φορά όλες τις υπόλοιπες ενότητες με δική
τους σειρά διαδοχής. Μελετήστε πάλι την ενότητα 2 του κεφαλαίου και επιχειρήστε να
απαντήσετε στις Α.Α.22.1 και Α.Α.22.2. Προχωρήστε στην επισταμένη ανάγνωση της
τελευταίας, τρίτης ενότητας του κεφαλαίου. Μετά δοκιμάστε την Α.Α.22.3. Αφού
διαβάσετε ξανά όλο το κεφάλαιο, προσπαθήστε να ολοκληρώσετε τις Δρ.22.1 και Δρ.22.2.
Βέρνυ, Σ. & Κόντης, Α. (επιμ.) (2017). Ευρωπαϊκή Ολοκλήρωση. Οι Πολλαπλές Κρίσεις οι
Προκλήσεις τους Μέλλοντος. Αθήνα: Παπαζήσης
Schimmelfennig, F. (2018). European Integration (theory) in Times of Crisis. A Comparison of
the Euro and Schengen Crises. Journal of European Public Policy, 25:7, 969-989
Maris, G. & Sklias, P. (2020). “European Integration and Asymmetric Power: Dynamics and
Change in the EMU”, European Politics and Society,
https://www.tandfonline.com/action/showCitFormats?doi=10.1080/23745118.2019.17109
98
Niemann, A. & Ioannou, D. (2015). European Economic Integration in Times of Crisis: a Case
of Neofunctionalism?, Journal of European Public Policy, 22:2, 196-218
Χρυσοχόου, Δ. Ν. (2003). Θεωρία της Ευρωπαϊκής Ενοποίησης. Αθήνα: Παπαζήσης
Α.Α. 22.1
Συμφωνείτε με την άποψη που υποστηρίζει ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι μια κοινότητα
ευημερίας; Τεκμηριώστε τη θέση σας.
Α.Α. 22.2
Αναπτύξτε τα κύρια πολιτικά και θεσμικά προβλήματα της διαδικασίας της ευρωπαϊκής
ολοκλήρωσης. Πιστεύετε ότι οι θεσμοί και οι διαδικασίες λήψης αποφάσεων στην
Ευρωπαϊκή Ένωση λειτουργούν με επαρκή εχέγγυα δημοκρατικής λογοδοσίας;
Α.Α. 22.3
Ιχνογραφήστε τα οφέλη που αποκόμισε η Ελλάδα από τη μέχρι σήμερα συμμετοχή και
συμβολή της στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση.
Δρ. 22.1
Είναι διάχυτη η πεποίθηση ότι το εγχείρημα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης είναι ανθεκτικό
διότι πάντοτε αναζητείται η σύγκλιση των συμφερόντων και η επίτευξη αμοιβαία
επωφελών συμβιβασμών. Αναρωτηθείτε αν σας εκφράζει αυτή η πεποίθηση.
Δρ.22.2
Διαβάστε και σκεφτείτε κριτικά το ακόλουθο απόσπασμα:

«Η δυνατότητα επιρροής των κρατών μελών στη διαμόρφωση των ευρωπαϊκών
πολιτικών συναρτάται με τη δυνατότητα αξιοποίησης από το καθένα των
ενωσιακών διαδικασιών, την ικανότητα ένταξης των εθνικών συμφερόντων
τους στις ενωσιακές λογικές και συνδιαμόρφωσης με τα άλλα κράτη μέλη και
τους υπερεθνικούς θεσμούς των τελικών αποφάσεων. Περαιτέρω, η επιρροή
κάθε κράτους μέλους συνδέεται με την οικονομική του ισχύ, τη συνεισφορά του
στα ‘κοινά’»

Α.Α. 22.1
Στοιχεία αναφοράς για την άποψη αυτή και την ανάπτυξη της επιχειρηματολογία σας
μπορείτε να βρείτε στην υπό-ενότητα 2.1.2 του κεφαλαίου
Α.Α. 22.2
Οι υπό-ενότητες 2.2 και 2.3 παρέχουν επαρκές υλικό για την ανάπτυξη του σχετικού
προβληματισμού και την τεκμηρίωση της θέσης σας. Η απάντηση δεν πρέπει να υπερβαίνει
τις 500 λέξεις.
Α.Α. 22.3
Οι δύο υπό-ενότητες της ενότητας 3 του κεφαλαίου θα σας βοηθήσουν να σκεφτείτε και να
καταγράψετε συνοπτικά αυτά τα οφέλη.

Δρ. 22.1
Με αναφορά την ιστορική εξέλιξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης και υπό το πρίσμα των μελετών
που παρατίθενται στην επιπρόσθετη βιβλιογραφία, αναζητήστε στοιχεία αναφοράς και
επιχειρήματα για να διαπιστώσετε κατά πόσο ενστερνίζεστε ή διαφωνείτε με την
πεποίθηση αυτή.
Δρ.22.2
Σκεφτείτε την περίπτωση του τρέχοντος προγράμματος επαυξημένης εποπτείας, όπως και
των πρώτου, δεύτερου και τρίτου προγραμμάτων στήριξης της ελληνικής οικονομίας και
την ελληνική εξωτερική πολιτική σε σχέση με την πρόσφατη «Συμφωνία των Πρεσπών».
Αναλογιστείτε κατά πόσο επιβεβαιώνεται ή διαψεύδεται από τα γεγονότα η θέση που
διατυπώνεται στο απόσπασμα που διαβάσατε.

ΕΠΟ33 ΟΔΗΓΟΣΜΕΛΕΤΗΣ ΒΙΒΛΙΟ ΜΑΡΑΒΕΓΙΑΣ 2016

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

ΕΠΟ33 ΟΔΗΓΟΣΜΕΛΕΤΗΣ ΒΙΒΛΙΟ ΜΑΡΑΒΕΓΙΑΣ 2016

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

Μαραβέγιας Ν. (επιμ.) (2016). Ευρωπαϊκή Ένωση: Δημιουργία, Εξέλιξη, Προοπτικές.

Παναγιώτης Γρηγορίου, Ιωάννα Κυριτσάκη, Νίκος Λυμούρης, Ναπολέων Μαραβέγιας,

Ενδεικτικές Απαντήσεις Δραστηριοτήτων ........................................................................... 18

Επιπρόσθετη Βιβλιογραφία ................................................................................................. 40

Έννοιες Κλειδιά .................................................................................................................... 63

Ο επιμελητής του Οδηγού

Ενότητα 1. Η Ευρωπαϊκή ενοποίηση στην πρώτη μεταπολεμική

Απαντήσεις Ασκήσεων Αυτοαξιολόγησης

 Η Ευρωπαϊκή Ένωση Πληρωμών

Ενδεικτικές Απαντήσεις Δραστηριοτήτων

Ενότητα 2. Οι διευρύνσεις της ΕΟΚ/ΕΕ: Από την Ευρώπη των έξι

Απαντήσεις Ασκήσεων Αυτοαξιολόγησης

Ενδεικτικές Απαντήσεις Δραστηριοτήτων

Ενότητα 3. Θεωρίες της Ευρωπαϊκής ενοποίησης: Αναγνώσεις μιας

Ξεκινήστε τη μελέτη διαβάζοντας την Εισαγωγή, σε συνδυασμό με το Σκοπό, τα

Δρ. 3.2 Διαβάστε κριτικά την ακόλουθη άποψη:

Απαντήσεις Ασκήσεων Αυτοαξιολόγησης

Ενδεικτικές Απαντήσεις Δραστηριοτήτων

Ενότητα 4. Η θεσμική συγκρότηση και η νομοθετική διαδικασία

Πρόσθετες και επικαιροποιημένες πληροφορίες σχετικά με τη θεσμική συγκρότηση και τη

Οι ασκήσεις Αυτοαξιολόγησης καθώς και οι Δραστηριότητες εκτελούνται ανεξαρτήτως

Απαντήσεις Ασκήσεων Αυτοαξιολόγησης

Α.Α. 4.1 Η απάντηση βρίσκετε στις σελίδες 94-97 του κεφαλαίου.

Ενδεικτικές Απαντήσεις Δραστηριοτήτων

Δρ. 4.1 Για να απαντήσετε επισκεφθείτε το ψηφομετρητή στην ιστοσελίδα του

Ενότητα 5. Η εξέλιξη των προτύπων διακυβέρνησης της ΕΕ

Αφού μελετήσετε την παράγραφο 3 του κεφαλαίου, προβείτε στην άσκηση

Απαντήσεις Ασκήσεων Αυτοαξιολόγησης

Ενδεικτικές Απαντήσεις Δραστηριοτήτων

Ενότητα 6. Έννομη τάξη και θεμελιώδεις ελευθερίες

δικαίου, αρχή άμεση εφαρμογής και αμέσου αποτελέσματος ενωσιακού δικαίου,

Στεφάνου, Κ. (2019). Η διακυβέρνηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αθήνα: Εκδόσεις Νομική

Απαντήσεις Ασκήσεων Αυτοαξιολόγησης

Ενδεικτικές Απαντήσεις Δραστηριοτήτων

Ενότητα 7. Τα οικονομικά της Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης

 τις βασικές διατάξεις της Συνθήκης της Ρώμης,

Απαντήσεις Ασκήσεων Αυτοαξιολόγησης

Ενότητα 8. Η «Ευρωπαϊκή Τραπεζική Ένωση»: Μια συνοπτική

 το καθεστώς της «Ευρωπαϊκής Τραπεζικής Ένωσης»,

εξυγίανσης», καθώς και ένα υπερεθνικό ταμείο εξυγίανσης

Απαντήσεις Ασκήσεων Αυτοαξιολόγησης

Ενδεικτικές Απαντήσεις Δραστηριοτήτων

Ενότητα 9: To ζήτημα της Δημοκρατίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση

Πιστεύεται ότι η πρόσφατη παγκόσμια οικονομική κρίση επιδείνωσε το δημοκρατικό

ΙΙ. Η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν πέτυχε να αναπτύξει και να εντάξει τα κράτη-μέλη σε

Διαβάστε κριτικά την ακόλουθη άποψη:

Απαντήσεις Ασκήσεων Αυτοαξιολόγησης

Ενδεικτικές Απαντήσεις Δραστηριοτήτων

Οι απαντήσεις στις δύο ερωτήσεις είναι:

Ενότητα 10. Η Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφάλειας

 έχετε εξοικείωση με τα μέσα που χρησιμοποιεί η ΚΕΠΠΑ,

 να διακρίνετε τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα της ΚΕΠΠΑ.

Πρόσθετες βιβλιογραφικές πηγές

Ε. Από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο

Απαντήσεις Ασκήσεων Αυτοαξιολόγησης

Ενδεικτικές Απαντήσεις Δραστηριοτήτων

Ενότητα 11: Η Ευρωπαϊκή Πολιτική Άμυνας: Η περίπτωση της

Απαντήσεις Ασκήσεων Αυτοαξιολόγησης

Ενδεικτικές Απαντήσεις Δραστηριοτήτων

Ενότητα 12: Η προοπτική της διεύρυνσης της ΕΕ και η Ευρωπαϊκή

Α.Α. 12.2 Ως προς την υλοποίηση μεταρρυθμίσεων, σε ποιους τομείς σημειώνουν

Απαντήσεις Ασκήσεων Αυτοαξιολόγησης