ธาตุ ปัจจัย วิภัตติอาขยาต

หมวดธาตุ ลงปัจจัย ตัวอย่างธาตุ กัตตุวาจก ลง อ เอ ย ณุ ณา นา ณฺหา โอ เณ ณย ปัจจัย ๑. วตฺตมานา บอกปัจจุบันกาล แปลว่า …อยู่, ย่อม…, จะ…
ภู อ (เอ)๑ ภู หุ สี ชิ - มร ปจ อิกฺข ลภ คม เอก. ปรัสสบท พหุ. เอก. อัตตโนบท พหุ.
กัมมวาจก ลง ย ปัจจัย (กับ อิ อาคม หน้า ย) ป. ติ อนฺต ิ เต ชายเต อนฺเต ปุจฺฉนฺเต
รุธ ํอ เอ๒ รุธ ภุช ลิป - มุจ ภิท ฉิท ภาววาจก ลง ย ปัจจัย (และ เต วัตตมานา) ม. สิ ถ เส วฺเห
ทิว ย ทิว สิว ขี - พุธ มุห มุส รช ปจ - มุจ ภิท ฉิท เหตุกัตตุวาจก ลง เณ ณย ณาเป ณาปย ปัจจัย อุ. มิ ม เอ มฺเห
สุ ณุ ณา สุ วุ สิ เหตุกัมมวาจก ลง ปัจจัย ๑๐ ตัวในกัตตุวาจกด้วย ๒. ปญฺจมี ความบังคับ, หวัง, อ้อนวอน (จง…, …เถิด, ขอจง…)
กี นา กี ชิ จิ า - ธุ ลุ ผุ ลงเหตุปัจจัยคือ ณาเป ด้วย ป. ตุ อนฺต ุ ตํ ชยตํ อนฺตํ
คห ณฺหา คห ลง ย ปัจจัย กับทั้ง อิ อาคมหน้า ย ด้วย (มีรูปเป็น -าปิย) ม. หิ ถ สฺสุ กรสฺสุ วโห
ตน โอ ตน กร สกฺก ชาคร
วาจก อุ. มิ ม เอ อามฺหเส
จุร เณ ณย จุร ตกฺก ลกฺข มนฺต จินฺต ๑. กัตตุวาจก ยกผู้ท�ำ เป็นประธาน ๓. สตฺตมี ความยอมตาม, ก�ำหนด, ร�ำพึง (ควร…, พึง…, พึง…)
(ภู-รุ-ทิ-สุ กี-ค-ต-จุ) ๒. กัมมวาจก ยกผู้ที่ถูกกระท�ำ เป็นประธาน ป. เอยฺย เอ กเร เอยฺย ุํ เอถ ลเภถ เอรํ
๑ ๒
แปลง อ เป็น เอ เช่น วเทติ, อธิฏเฺ ติ ลง เอ เฉพาะ รุธ ธาตุ ๓. เหตุกัตตุวาจก ยกผู้ใช้ให้ท�ำ เป็นประธาน ม. เอยฺยาสิ เอยฺยาถ เอโถ เอยฺยวฺโห
- หมวด รุธ ธาตุ ลงนิคคหิตอาคม หน้าพยัญชนะที่สุดธาตุด้วย ๔. เหตุกัมมวาจก สกัมมธาตุ ยกสิ่งที่เขาใช้ให้บุคคลท�ำ* เป็นประธาน อุ. เอยฺยามิ เอยฺยาม เอยฺยํ ลเภยฺ ย ํ เอยฺยามฺเห
- ตัวหนา คือ อกัมมธาตุ, คม ธาตุ เป็นทั้งอกัมม-สกัมมธาตุ ๔. ปโรกฺขา อดีตกาล ล่วงแล้วไม่มีก�ำหนด (…แล้ว)
อกัมมธาตุ ยกผู้ที่ถูกใช้ให้ท�ำ เป็นประธาน
ป. อ อุ ตฺถ เร
อกัมมธาตุ ธาตุทไี่ ม่ตอ้ งมีกรรมมารับ (กรรม คือ สิง่ ทีถ่ กู ท�ำ) ๕. ภาววาจก บอกเพียงความมีความเป็น ไม่มีประธาน ม. เอ ิตฺถ ตฺโถ วฺโห
สกัมมธาตุ ธาตุทตี่ อ้ งมีกรรมมารับ (แต่อาจละกรรมไว้ ไม่เขียนบ้างก็ได้) * หรือ ผู้ที่ถูกใช้ให้ท�ำ อุ. อํ ิมฺห อึ มฺเห
๕. หิยตฺตนี อดีตกาล ล่วงแล้ววานนี้ (‘…แล้ว’ ถ้ามี อ น�ำหน้า ‘ได้…แล้ว’)
กาล บท วจนะ บุรุษ ป. อา อโวจ อทฺทส อู ตฺถ ตฺถุํ
ม. โอ ตฺถ เส วฺหํ
ปัจจุบันกาล (วัตตมานา) ปรัสสบท บทเพื่อผู้อื่น เอกวจนะ ปฐมบุรุษ (ผูท้ กี่ ล่าวถึง, นามนามทัง้ หมด) อุ. อํ มฺห อึ มฺหเส
๑. ปัจจุบันแท้ (…อยู่) เป็นเครื่องหมายกัตตุ-เหตุกัตตุวาจก พหุวจนะ มัธยมบุรุษ (ผู้ที่พูดสนทนาด้วย) ๖. อชฺชตฺตนี อดีตกาล ล่วงแล้ววันนี้ (‘…แล้ว’ ถ้ามี อ น�ำหน้า ‘ได้…แล้ว’)
๒. ปัจจุบันใกล้อดีต (ย่อม…) อัตตโนบท บทเพื่อตน ประธานกับกิรยิ าอาขยาต อุตตมบุรุษ (ตัวผู้พูดเอง) ป. อี อิ อกาสิ อุํ อึสุ อํส ุ อา อู
๓. ปัจจุบันใกล้อนาคต (จะ…) เป็นเครื่องหมายกัมม-เหตุกัมม-ภาววาจก ต้องมี(บุรษุ และ)วจนะตรงกัน ประธานกับกิรยิ าอาขยาต ม. โอ อิ อกาสิ ิตฺถ เส วฺหํ
ต้องมีบุรุษ(และวจนะ)ตรงกัน อุ. อึ ิมฺหา อํ มฺเห
อดีตกาล ๗. ภวิสฺสนฺติ อนาคตกาลของปัจจุบัน (จัก…)
๑. ล่วงแล้วไม่มีก�ำหนด (ปโรกขา) (…แล้ว) กิ ริ ย า อ า ข ย า ต ป. สิ ฺสติ ิสฺสนฺต ิ สฺสเต สฺสนฺเต
๒. ล่วงแล้ววานนี้ (หิยัตตนี) ((ได้)…แล้ว) วท + อ + ติ = วทติ (กล่าวอยู่) ม. สิ ฺสสิ ิสฺสถ สฺสเส สฺสวฺเห
๓. ล่วงแล้ววันนี้ (อัชชัตตนี) ((ได้)…แล้ว) ธาตุ ปัจจัย วิภัตติอาขยาต กิริยาอาขยาต อุ. สิ ฺสามิ ิสฺสาม สฺสํ กริ ส ส
ฺ ํ สฺสามฺเห
อนาคตกาล   
๘. กาลาติปตฺติ อนาคตกาลของอดีต (‘จัก…แล้ว’ ถ้า มี อ น�ำหน้า ‘จักได..แล้ว’)
อรรถ วาจก กาล บท วจนะ บุรุษ ป. สิ ฺสา อกริ
สฺส สิ ฺสํส ุ สฺสถ สฺสึสุ
๑. อนาคตของปัจจุบัน (ภวิสสันติ) (จัก…)
‘กล่าว’ กัตตุวาจก ปัจจุบันกาล ปรัสสบท เอกวจนะ ปฐมบุรุษ ม. สิ ฺเส สิ ฺสถ สฺสเส สฺสวฺเห
๒. อนาคตของอดีต (กาลาติปัตติ) (จัก(ได้)…แล้ว) อุ. สิ ฺส ํ สิ ฺสามฺหา สฺสํ สฺสามฺหเส
• PaliDict ๑๐ มิ.ย. ๖๓ • (ที่อยู่ในกรอบ คือ ใช้แทนวิภัตติฝ่ายปรัสสบทในต�ำแหน่งที่ตรงกันได้ เช่นใช้ เต แทน ติ)