taexeiola.

gr

ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ
ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ
taexeiola.gr
 taexeiola.gr

ΧΗΜΕΙΑ
Α΄ ΛΥΚΕΙΟΥ

αλλά µε διαφορετικό µαζικό αριθµό. (π.χ.

Β ΑΣ Ι Κ Ε Σ Ε Ν Ν Ο Ι Ε Σ 12 14
6
C, 6
C)

ΑΤΟΜΟ : Το µικρότερο σωµατίδιο της ΙΣΟΒΑΡΗ ΣΤΟΙΧΕΙΑ : Άτοµα διαφορετικών

συγκροτηµένης ύλης που :
α) διατηρεί τις ιδιότητες ενός στοιχείου
β) παίρνει µέρος στο σχηµατισµό χηµικών
ενώσεων και
γ) παραµένει αναλλοίωτο κατά τις χηµικές
αντιδράσεις. (π.χ. Cu, O)
Αποτελείται από µικρότερα σωµατίδια :
(πρωτόνια – νετρόνια – ηλεκτρόνια).
ΜΟΡΙΟ : Το µικρότερο σωµατίδιο της
συγκροτηµένης ύλης που :
α) µπορεί να υπάρχει σε ελεύθερη κατάσταση
και
β) διατηρεί τις χαρακτηριστικές ιδιότητες του
σώµατος. (π.χ. Cα, H2 )
Αποτελείται από ένα ή περισσότερα άτοµα.
ΑΤΟΜΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ (Ζ) : Ο αριθµός των
πρωτονίων στον πυρήνα του ατόµου.
Αποτελεί την “ταυτότητα” του κάθε στοιχείου.
(π.χ. 6 C, 7 N )
ΣΤΟΙΧΕΙΟ : Το καθορισµένο σώµα, που
αποτελείται από άτοµα µε τον ίδιο ατοµικό
αριθµό. (π.χ. Fe, H2 , O3 , P4 )
ΑΤΟΜΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΟΙΧΕΙΟΥ : Ο αριθµός που
δείχνει από πόσα άτοµα συνίσταται το ένα
µόριο του στοιχείου.
∆ΙΑΤΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ :
H2 , O 2 , N2 , F2 , Cl2 , Br2 , Ι 2 .
ΧΗΜΙΚΗ ΕΝΩΣΗ : Το καθορισµένο σώµα,
που αποτελείται από άτοµα µε διαφορετικό
ατοµικό αριθµό. (π.χ. H2 O, CO2 , H2 SO4 )
στοιχείων (µε διαφορετικό δηλ. ατοµικό
αριθµό) αλλά µε ίδιο µαζικό αριθµό. (π.χ.
14 14
6
C, 7
N)
∆ Ι ΑΛ Υ Μ ΑΤ Α
Οµογενές : Είναι το σώµα που έχει την ίδια
σύσταση και τις ίδιες ιδιότητες σε όλη τη µάζα
του.
Μίγµα : Είναι το σώµα που αποτελείται από
δύο ή περισσότερες ουσίες που δεν αντιδρούν
µεταξύ τους.
∆ιάλυµα : Είναι το οµογενές µίγµα δύο ή
περισσοτέρων ουσιών. Από αυτές, εκείνη που
είναι σε µεγαλύτερη ποσότητα ή που διατηρεί
την αρχική φυσική της κατάσταση λέγεται
διαλύτης και οι υπόλοιπες αποτελούν
διαλυµένες ουσίες.
∆ιαλυτότητα : Το µέγιστο ποσό µιας ουσίας
που µπορεί να διαλυθεί σε ορισµένη ποσότητα
διαλύτη σε ορισµένες συνθήκες πίεσης και
θερµοκρασίας. Σε αυτή την περίπτωση το
διάλυµα χαρακτηρίζεται κορεσµένο.
pH ( διαλύµατος ) : pH = − log[H+ ]
Ο αρνητικός δεκαδικός λογάριθµος της
συγκέντρωσης των ιόντων H+ στο διάλυµα.
0 7 14
Όξινο διάλυµα Βασικό διάλυµα
Ουδέτερο διάλυµα

ΜΑΖΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ (Α) : Ο αριθµός που

ΜΟΝΑ∆ΕΣ ΠΕΡΙΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑΣ
δείχνει το άθροισµα των πρωτονίων και
λ % w w: Σε 100 g διαλύµατος
νετρονίων (νουκλεονίων) στον πυρήνα του
ατόµου. (π.χ. 12
C) περιέχονται λ g διαλ. ουσίας.
Ισχύει : A = Z + N (Ν : αριθµός νετρονίων) λ % w v: Σε 100 mL διαλύµατος
ΙΣΟΤΟΠΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ : Άτοµα του ίδιου περιέχονται λ g διαλ. ουσίας.
στοιχείου (µε τον ίδιο δηλ. ατοµικό αριθµό)
λ 0 (βαθµοί) : Σε 100 mL αλκοολούχου
ποτού περιέχονται λ mL αιθανόλης.

1
 taexeiola.gr

ΣΧΕΣΕΙΣ ΣΤΑ ∆ΙΑΛΥΜΑΤΑ Σε µια περίοδο του Π.Π. ο µεταλλικός

Μ = µάζα διαλύµατος, m = µάζα διαλ. ουσίας, χαρακτήρας αυξάνεται από δεξιά προς τ’
ρ = πυκνότητα διαλύµατος, V = όγκος αριστερά.
διαλύµατος.
M = ρ ⋅ V , M = m + mH2 O ,
ΧΗΜΙΚΟΙ ∆ΕΣΜΟΙ
% w w →
XP
% w v

Αραίωση ή πύκνωση διαλύµατος : (µε

Οµοιοπολικός δεσµός :
προσθήκη ή εξάτµιση H O )
H •• H
2
Ο τρόπος σύνδεσης των ατόµων,
mΠΡΙΝ = mΜΕΤΑ ,
VΜΕΤΑ = VΠΡΙΝ ± VH2 O , MΜΕΤΑ = MΠΡΙΝ ± mH2 O µε αµοιβαία συνεισφορά µονήρων
ηλεκτρονίων. Έτσι δηµιουργείται κοινό (-

Ανάµιξη διαλυµάτων της ίδιας διαλ.
ά) ζεύγος (- η) ηλεκτρονίων.
ουσίας
Ετεροπολικός δεσµός :
MΤΕΛ = M1 + M2 + ... , −

VΤΕΛ = V1 + V2 + ... ,  •• 
Nα +  •• Cl••  Ο τρόπος σύνδεσης των
mΤΕΛ = m1 + m 2 + ...  •• 
ατόµων, µε µεταφορά ηλεκτρονίων από το
Π Ε Ρ Ι Ο ∆ Ι Κ Ο Σ Π Ι Ν ΑΚ ΑΣ άτοµο ενός µετάλλου στο άτοµο ενός
αµετάλλου.

Κατά Moseley : “Οι ιδιότητες των
Ηµιπολικός δεσµός :
+
στοιχείων είναι περιοδική συνάρτηση του  H 
 •• 
ατοµικού τους αριθµού Ζ”. H • N • → H Ο δεσµός, στον οποίο τα

Ο Π.Π. έχει 7 οριζόντιες σειρές (περίοδοι)  •• •• 
και 18 κατακόρυφες στήλες (οµάδες).  
 H 

Τα στοιχεία της ίδιας περιόδου του Π.Π.
ηλεκτρόνια του κοινού ζεύγους έχουν
έχουν χρησιµοποιήσει τον ίδιο αριθµό
προσφερθεί µόνο από το ένα από τα δύο
στιβάδων, που συµπίπτει µε τον αριθµό
άτοµα που µετέχουν στο δεσµό.
της περιόδου.

Ηλεκτραρνητικότητα : Η ικανότητα ενός

Τα στοιχεία της ίδιας οµάδας του Π.Π.
στοιχείου να έλκει το ζεύγος των
έχουν παρόµοιες χηµικές ιδιότητες.
ηλεκτρονίων του οµοιοπολικού δεσµού.
Αυτό οφείλεται στο ότι όλα αυτά τα

Ηλεκτραρνητικά στοιχεία : Τα στοιχεία,
στοιχεία έχουν τον ίδιο αριθµό
που έχουν την τάση να παίρνουν
ηλεκτρονίων στην εξωτερική τους
στιβάδα. ηλεκτρόνια. (στοιχεία της Vα , VΙ α , VΙΙ α
Για στοιχεία των κύριων οµάδων (παλαιά του Π.Π.)
αρίθµηση), ο αριθµός των ηλεκτρονίων της
Ηλεκτροθετικά στοιχεία : Τα στοιχεία,
εξωτερικής τους στιβάδας συµπίπτει µε τον που έχουν την τάση να δίνουν ηλεκτρόνια.
αριθµό της οµάδας στην οποία ανήκουν. (στοιχεία της Ι α , ΙΙ α , ΙΙΙ α του Π.Π.)
η

αλκάλια ( Ι A ή 1 ), αλκαλικές γαίες ( ΙΙ A ή
Αριθµός οξείδωσης : Το ηλεκτρικό
η η
2 ), αλογόνα ( VΙΙ A ή 17 ), ευγενή αέρια φορτίο που έχει ή φαίνεται να έχει ένα
η
( VΙΙΙ A ή 18 ). άτοµο, αν τα ηλεκτρόνια της χηµικής
ουσίας στην οποία ανήκει αριθµηθούν µε

Στοιχεία µεταπτώσεως (µεταβατικά
βάση ορισµένους συµβατικούς κανόνες.
στοιχεία) : Τα στοιχεία που ανήκουν σε
Κυριότεροι Αριθµοί Οξείδωσης ορισµένων
όλες τις δευτερεύουσες οµάδες του Π.Π.
στοιχείων
εκτός από την οµάδα ΙΙB .
ΜΕΤΑΛΛΑ ΑΜΕΤΑΛΛΑ

Σε µια οµάδα του Π.Π. ο µεταλλικος Κ, Να, Αg : + 1 H :+1
χαρακτήρας αυξάνεται από πάνω προς
Cα, Βα, : + 2 F, Cl, : - 1
τα κάτω. Μg, Zn Br, I
Al :+3 O :-2

2 “ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ” ΛΥΚΕΙΟΥ
 taexeiola.gr

Cu, Hg : + 1, + 2 S : - 2, + 4, + 6
Fe : + 2, + 3 C : + 4, - 4
Pb, Sn : + 2, + 4 N, P : - 3, + 3, + 5

Πίνακας πολυατοµικών ιόντων

Ιόν Όνοµα Ιόν Όνοµα
− −
NO 3 Νιτρικό ClO Υποχλωριώδες*
−
NO−2 Νιτρώδες ClO2 Χλωριώδες
−
CO3−2 Ανθρακικό ClO3 Χλωρικό
−
HCO3− Όξινο ανθρακικό ClO4 Υπερχλωρικό
SO−42 Θειικό MnO−4 Υπερµαγγανικό
− −2
HSO 4 Όξινο θειικό Cr2 O 7 ∆ιχρωµικό
−2 −
SO 3 Θειώδες OH Υδροξείδιο
PO−4 3 Φωσφορικό CN− Κυανίδιο (κυάνιο)
−2 +
HPO 4 Όξινο φωσφορικό NH 4 Αµµώνιο
H2PO4− ∆ισόξινο φωσφορικό
 Τα ιόντα του χλωρίου µπορούµε να τα αντικαταστήσουµε µε τα ιόντα Br και το Ι. Π.χ. ΙΟ3− Ιωδικό

β) Μη οξυγονούχα οξέα ονοµάζονται µε

Γ Ρ ΑΦ Η Χ Η Μ Ι Κ Ω Ν Ε Ν Ω Σ Ε Ω Ν το πρόθεµα υδρο – και το όνοµα του
αµετάλλου ή κυανίου.
Για τη γραφή των χηµικών ενώσεων Σε περίπτωση που τα οξέα αυτά
(ανόργανων) έχουµε το γενικό τύπο : MY A X βρίσκονται σε υδατικό διάλυµα τότε
Ο τύπος αποτελείται από δύο τµήµατα. Το έχουν την κατάληξη – ικό οξύ.
πρώτο (Μ) που έχει θετικό αριθµό οξείδωσης π.χ. HCN υδροκυάνιο
και το δεύτερο (Α) που έχει αρνητικό αριθµό HCl
υδροχλώριο ή
οξείδωσης. Επειδή το αλγεβρικό άθροισµα υδροχλωρικό οξύ (υδατικό
των αριθµών οξειδώσεως των στοιχείων θα διάλυµα)
πρέπει να είναι µηδέν, οι δείκτες x και y είναι HBr υδροβρώµιο ή
αντίστοιχα οι αριθµοί οξείδωσης του Μ και Α. υδροβρωµικό οξύ (υδατικό
διάλυµα)
Ο Ν Ο Μ ΑΤ Ο Λ Ο Γ Ι Α
ΒΑΣΕΙΣ : Ως βάσεις ορίζονται τα
υδροξείδια των µετάλλων µε γενικό τύπο :

ΟΞΕΑ : Έχουν τη γενική µορφή : HX A M ( OH) X . Το x µπορεί να πάρει τις τιµές
και χωρίζονται στα οξυγονούχα και τα µη 1, 2 και 3. Οι βάσεις ονοµάζονται µε τη
οξυγονούχα. λέξη υδροξείδιο και το όνοµα του
α) Οξυγονούχα οξέα είναι αυτά που στο µετάλλου.
µόριό τους περιέχουν οξυγόνο. π.χ. Bα ( OH)2 υδροξείδιο του βαρίου
Ονοµάζονται µε το όνοµα του
KOH
υδροξείδιο του καλίου ή
πολυατοµικού ιόντος (Α) και ακολουθεί
καυστικό κάλιο
η λέξη οξύ.
NαOH υδροξείδιο του νατρίου ή
π.χ. HClO4 υπερχλωρικό οξύ
καυστικό νάτριο
HClO2 χλωριώδες οξύ

ΑΛΑΤΑ : Τα άλατα αποτελούνται από το
HClO υποχλωριώδες οξύ πρώτο τµήµα που είναι κατιόν µετάλλου ή

3
 taexeiola.gr

NH+4 και από το δεύτερο τµήµα που είναι Συµπεριφέρονται άλλοτε σαν όξινα και
ανιόν αµετάλλου (εκτός από το οξυγόνο) ή άλλοτε σαν βασικά ( ZnO, Al 2 O3 ) .
από πολυατοµικό ιόν. ∆ιακρίνονται σε δ) ΟΥ∆ΕΤΕΡΑ ΟΞΕΙ∆ΙΑ. ∆εν έχουν
οξυγονούχα και µη οξυγονούχα άλατα. ούτε όξινο ούτε βασικό χαρακτήρα
α) Οξυγονούχα άλατα. Τα άλατα αυτά
ονοµάζονται από το όνοµα του
( CO, NO ) .
πολυατοµικού ιόντος και το όνοµα του
µετάλλου.
π.χ. KNO3 νιτρικό κάλιο ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΧΗΜΙΚΩΝ ΑΝΤΙ∆ΡΑΣΕΩΝ

Nα 2 SO4 θειικό νάτριο

ΑΠΛΗ ΑΝΤΙΚΑΤΑΣΤΑΣΗ
β) Μη οξυγονούχα άλατα. Τα άλατα
αυτά ονοµάζονται ως εξής : Μ + ΚΑ → Κ + ΜΑ ή Χ + ΚΒ → Β + ΚΧ
Ονοµάζουµε πρώτα το όνοµα του
 Κάθε µέταλλο αντικαθιστά από τις
αµετάλλου βάζοντας την κατάληξη –
ενώσεις τους όσα µέταλλα βρίσκονται
ουχο και στη συνέχεια το όνοµα του
δεξιότερα του στη σειρά
µετάλλου.
δραστικότητας.
π.χ. NαCl χλωριούχο νάτριο
CαCl2 χλωριούχο ασβέστιο
ΣΕΙΡΑ ∆ΡΑΣΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΜΕΤΑΛΛΩΝ

ΟΞΕΙ∆ΙΑ : Οξείδια ονοµάζονται οι K Bα Cα Nα Mg Al Mn Zn Cr Fe
ενώσεις, που αποτελούνται από το Co Ni Sn Pb H Cu Hg Ag Pt Au
οξυγόνο (το τµήµα τους µε αρνητικό αρ.
οξ.) και από ένα µόνο άλλο στοιχείο (το αύξηση δραστικότητας
τµήµα τους µε θετικό αρ. οξ.).  Κάθε αµέταλλο αντικαθιστά, από τις
Ονοµάζονται µε τη λέξη οξείδιο (όχι ενώσεις τους όσα αµέταλλα βρίσκονται
οξυγονούχο) και ακολουθεί το όνοµα του δεξιότερα του στη σειρά δραστικότητας
στοιχείου (µετάλλου ή αµετάλλου). και εφόσον έχουν αρνητικό Αριθµό
π.χ. Nα 2 O οξείδιο του νατρίου Οξείδωσης.
Cα O οξείδιο του ασβεστίου F2 Cl2 Br2 O 2 Ι 2 S
NO2 διοξείδιο του αζώτου
SO3 τριοξείδιο του θείου αύξηση δραστικότητας
CO2 διοξείδιο του άνθρακα π.χ. Zn + CuSO 4 → Cu + ZnSO4

 Κατηγορίες οξειδίων (µε βάση τη Fe + 2HCl → FeCl2 + H2

χηµική συµπεριφορά τους) Cl2 + H2 S → S + 2HCl
α) ΟΞΙΝΑ ΟΞΕΙ∆ΙΑ ή ΑΝΥ∆ΡΙΤΕΣ
ΟΞΕΩΝ (οξείδια αµετάλλων)
∆ΙΠΛΗ ΑΝΤΙΚΑΤΑΣΤΑΣΗ
Προέρχονται από αφυδάτωση των
οξυγονούχων οξέων. ΑΒ + Γ∆ → Α∆ + Γ∆
π.χ. CO (H CO ) , SO (H SO ) , N O (HNO )
2 2 3 3 2 4 2 5 3

H2CO3 
→ CO 2 , 2HNO3 
− H2 O
→ N2 O 5 − H2O
Για την πραγµατοποίηση τέτοιων
β) ΒΑΣΙΚΑ ΟΞΕΙ∆ΙΑ ή ΑΝΥ∆ΡΙΤΕΣ αντιδράσεων θα πρέπει µεταξύ των
ΒΑΣΕΩΝ (οξείδια µετάλλων) προϊόντων να υπάρχουν ή αέριο (ή
Προέρχονται από αφυδάτωση των πτητικό σώµα) ή δυσδιάλυτη ένωση
υδροξειδίων µετάλλων. (ίζηµα) ή ασθενής ηλεκτρολύτης (ή
π.χ. Nα 2 O (NαOH) , CαO Cα ( OH) 2 ( ) σύµπλοκο).

→ Nα 2O , Cα ( OH) 2 
2NαOH  − H2O
→ CαO − H2O

1. οξύ + βάση → άλας + H2 O ( εξουδετέρωση )

γ) ΕΠΑΜΦΟΤΕΡΙΖΟΝΤΑ ΟΞΕΙ∆ΙΑ.
2HNO3 + Cα ( OH)2 → Cα (NO3 ) + 2H2 O

2. οξύ + άλας → νέο οξύ + νέο άλας

4 “ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ” ΛΥΚΕΙΟΥ
 taexeiola.gr

H2 SO4 + CαCl2 → 2HCl ↑ +CαSO4 ↓ N2 O5 + H2 O → 2HNO3

2HNO3 + K 2 CO3 → CO2 ↑ +H2 O + 2KNO3 όξινο οξείδιο + βάση → άλας + H2 O
3. β άση + άλας → νέα βάση + νέο άλας CO2 + Cα ( OH)2 → CαCO3 + H2 O
3NαOH + FeCl3 → Fe ( OH)3 ↓ +3NαCl βασικό οξείδιο + H2 O → βάση
CαO + H2 O → Cα ( OH)2
4. άλας + άλας → νέο άλας + νέο άλας
βασικό οξείδιο + οξύ → άλας + H2 O
2 AgNO3 + CαCl2 → Cα (NO3 ) 2 + 2AgCl ↓
BαO + H2 SO4 → BαSO4 + H2 O
όξινο οξείδιο + βασικό οξείδιο → άλας

ΑΝΤΙ∆ΡΑΣΕΙΣ ΜΕ ΟΞΙΝΑ Ή ΒΑΣΙΚΑ
ΟΞΕΙ∆ΙΑ SO3 + CαO → CαSO4
όξινο οξείδιο + H2 O → οξύ

ΑΕΡΙΑ
HCl, HBr, HΙ, SO 2 , CO2 , H2 S, HF (19, 5 o C ) , HCN ( 26 o C )
∆ΥΣ∆ΙΑΛΥΤΕΣ ΕΝΩΣΕΙΣ (σε H2 O )
Ευδιάλυτα ∆υσδιάλυτα
Οξέα Όλα εκτός των εποµένων H2 SiO3 , H2 SnO3

Βάσεις NαOH, KOH, Cα ( OH)2 , Bα ( OH) 2 , NH3 Όλες εκτός των προηγουµένων

Άλατα Ανθρακικά : Nα 2 CO3 , K 2 CO3 , (NH4 ) 2 CO3 Όλα εκτός των προηγουµένων
Φωσφορικά: Nα 3PO4 , K 3PO 4 , ( NH4 )3 PO4 Όλα εκτός των προηγουµένων
Νιτρικά : Όλα
Θειικά : Όλα εκτός των εποµένων CαSO4 , BαSO4 , PbSO4

Αλογονούχα: Όλα εκτός των εποµένων AgX, PbX 2 , Hg2 X2 ( X : Cl, Br, Ι )

 προσθήκη νερού σε µέταλλα

2M + 2xH2 O → 2M ( OH) x + xH2 (M : K, Bα, Cα, Nα )

yM + xH2 O → My O x + xH2 (M : Mg, Zn, Fe, Al )

ΧΗΜΙΚΑ ΜΕΓΕΘΗ αριθµητικά ίση µε τη σχετική µοριακή µάζα

(Mr). 1 mol = (Mr )g 
 ΣΧΕΤΙΚΗ ΑΤΟΜΙΚΗ ΜΑΖΑ (Ar) : Ο  
αριθµός που δείχνει πόσες φορές είναι
µεγαλύτερη η µάζα ενός ατόµου του
στοιχείου από το 1 12 της µάζας του  ΑΡΙΘΜΟΣ AVOGADRO ( NA ) : Ο

ατόµου 12 C . αριθµός των σωµατιδίων (ατόµων, µορίων,

 ΣΧΕΤΙΚΗ ΜΟΡΙΑΚΗ ΜΑΖΑ (Mr) : Ο ιόντων) που περιέχονται σε 1 mol .
αριθµός που δείχνει πόσες φορές είναι NA = 6, 02 ⋅ 1023 
µεγαλύτερη η µάζα ενός µορίου του
 ΓΡΑΜΜΟΜΟΡΙΑΚΟΣ ΟΓΚΟΣ ( Vm ) : Ο
στοιχείου ή της ένωσης από το 1 12 της
µάζας του ατόµου 12 C . όγκος που καταλαµβάνει 1 mol µιας
 ΓΡΑΜΜΟΜΟΡΙΟ (mol) : Ποσότητα αέριας ουσίας σε ορισµένες συνθήκες
στοιχείου ή χηµικής ένωσης σε γραµµάρια πίεσης και θερµοκρασίας.

5
 taexeiola.gr

1 mol αερίου → 22, 4 L σε STP P1 V1 P2 V2

 Συνδυαστική σχέση : =
T1 T2
 ΣΧΕΣΗ ΧΗΜΙΚΩΝ ΜΕΓΕΘΩΝ (η φορά  Καταστατική εξίσωση αερίων :
του βέλους δείχνει πολλαπλασιασµό). Atm ⋅ L
PV = n ⋅ R ⋅ T , R = 0, 082
mol ⋅ K
m (g) VL
Mr Vm Άλλες µορφές καταστατικής εξίσωσης :
m
NA
n (mol) PV = RT και P ⋅ Mr = ρ ⋅ R ⋅ T
Mr
(ρ = πυκνότητα αερίου σε g L ).
ατοµικότητα
µόρια άτοµα  Πρότυπες συνθήκες (STP) :
Ρ = 1 atm ( = 760 mmHg ) και

θ = 0 o C ή T = 273 K .
ΝΟΜΟΙ ΑΕΡΙΩΝ
 Νόµος Avogadro : “Ίσοι όγκοι αερίων,
στις ίδιες συνθήκες πίεσης και
P1 V2
 Νόµος Boyle : =
P2 V1
(n, T = σταθ.) θερµοκρασίας, περιέχουν τον ίδιο αριθµό
µορίων (άρα και mol)”.
Ο όγκος, ορισµένης µάζας αερίου σε
ορισµένη θερµοκρασία, είναι αντιστρόφως
ανάλογος προς την πίεση, (ισόθερµη ∆ΙΑΛΥΜΑΤΑ
µεταβολή).
 Νόµος Charles : λ Molarity (Μ) : Σε 1 L διαλύµατος περιέχονται
V1 T1 λ mol διαλ. ουσίας.
=
V2 T2
(n, P = σταθ.)
Ο όγκος, ορισµένης µάζας αερίου σε n n : mol ουσίας
Ισχύει : C = V : L διαλύµατος
ορισµένη πίεση, είναι ανάλογος της V
απόλυτης θερµοκρασίας, (ισοβαρής C : Molarity (M)
µεταβολή).
Απόλυτη θερµοκρασία (Τ) :  Αραίωση ή πύκνωση διαλύµατος : (µε
T (K ) = 273 + θ ( C )
o
προσθήκη ή εξάτµιση H2 O )

Η θερµοκρασία στην οποία ο όγκος ενός Cαρχ ⋅ Vαρχ = Cτελ ⋅ Vτελ

ιδανικού αερίου µηδενίζεται θεωρητικά  Ανάµιξη διαλυµάτων της ίδιας διαλ.
λέγεται απόλυτο µηδέν και αντιστοιχεί ουσίας
στους −273 o C , αποτελεί δε το µηδέν της C1 ⋅ V1 + C2 ⋅ V2 + ... = Cτελ ⋅ Vτελ
απόλυτης κλίµακας θερµοκρασίας (Kelvin).
 Νόµος Gay - Lussac :
P1 T1
=
P2 T2
(n, V = σταθ.)

Η πίεση, ορισµένης µάζας αερίου και

ορισµένου όγκου, είναι ανάλογη της
απόλυτης θερµοκρασίας, (ισόχωρη
µεταβολή).

6 “ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ” ΛΥΚΕΙΟΥ
 taexeiola.gr

ΧΗΜΕΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ∆ΕΙΑΣ

Β΄ ΛΥΚΕΙΟΥ

Χ ΑΡ ΑΚ Τ Η Ρ Ι Σ Τ Ι Κ Ε Σ Ο Μ Α∆ Ε Σ

−OH υδροξύλιο (αλκοόλες) −COOH καρβοξύλιο (οξέα)

| | |
−COC − αιθεροµάδα (αιθέρες) −COOC − εστεροµάδα (εστέρες)
| | |

−CHO αλδεϋδοµάδα (αλδεΰδες) −X αλογονοµάδα (αλογονίδια)

| | −NH2 αµινοµάδα (αµίνες)

− C−C−C−
κετονοµάδα (κετόνες)
| || | −CN νιτρίλιο (νιτρίλια)
O

ΟΜΟΛΟΓΕΣ ΣΕΙΡΕΣ

Οµόλογη σειρά Γενικός τύπος και γενικός µοριακός τύπος Πρώτα µέλη
Αλκάνια ή Κορεσµένοι CνH2 ν + 2 ( ν ≥ 1) CH4
υδρογονάνθρακες RH CH3 − CH3
Αλκένια ή Ακόρεστοι CH2 = CH2
υδρογονάνθρακες µε CνH2 ν ( ν ≥ 2 )
CH3 CH = CH2
1 δ.δ.
Αλκίνια ή Ακόρεστοι
CH ≡ CH
υδρογονάνθρακες µε CνH2 ν − 2 ( ν ≥ 2 )
CH3C ≡ CH
1 τ.δ.
Αλκαδιένια ή
Ακόρεστοι CH2 = C = CH2
CνH2 ν − 2 ( ν ≥ 3)
υδρογονάνθρακες µε C4H6
2 δ.δ.

Αλκοόλες Κορεσµένες CνH2 ν +1OH ( ν ≥ 1) ή ROH CH3OH

µονοσθενείς Γ.Μ.Τ. CνH2 ν + 2 O ( ν ≥ 1) C2H5 OH

Αιθέρες Κορεσµένοι CνH2 ν +1 − O − CµH2 µ+1 ή R − O − R′ ( ν ≥ 1, µ ≥ 1) CH3 − O − CH3

µονοσθενείς Γ.Μ.Τ. CκH2 κ+ 2 O ( κ ≥ 2 ) CH3 − O − C2H5

Αλδεΰδες Κορεσµένες CνH2 ν +1CH = O ή R − CH = O ( ν ≥ 0 ) H − CH = O

µονοσθενείς Γ.Μ.Τ. CκH2 κ O ( κ ≥ 1) CH3 − CH = O

7
 taexeiola.gr

CνH2 ν +1 − C − CµH2 µ+1 ή R − C − R′

|| || CH3 − C − CH3
Κετόνες Κορεσµένες
O O ||
µονοσθενείς
O
( ν ≥ 1, µ ≥ 1) Γ.Μ.Τ. CκH2 κ O ( κ ≥ 3)

Οξέα Κορεσµένα CνH2 ν +1COOH ( ν ≥ 0 ) ή R − COOH H − COOH

µονοκαρβοξυλικά Γ.Μ.Τ. CκH2 κ O 2 ( κ ≥ 1) CH3 − COOH

CνH2 ν +1 X ( ν ≥ 1) ή RX CH3 X
Αλκυλαλογονίδια
X : Cl, Br, I C2H5 X

Ο Ν Ο Μ ΑΤ Ο Λ Ο Γ Ι Α Ο Ρ Γ ΑΝ Ι Κ Ω Ν Ε Ν Ω Σ Ε Ω Ν ( I . U . P . A. C . )

Η ονοµασία πολλών άκυκλων οργανικών ενώσεων (µε ευθεία αλυσίδα) αποτελείται από τρία
συνθετικά :

ο
ο ο 3 συνθετικό
1 συνθετικό 2 συνθετικό
(χηµική τάξη ανάλογα µε τη
(αριθµός ατόµων C) (βαθµός κορεσµού της ένωσης)
χαρακτηριστική οµάδα)
1C µεθ – Κορεσµένη ένωση - αν – Υδρογονάνθρακας - ιο
2C αίθ – Ακόρεστη µε 1 δ.δ - εν – Αλκοόλη - ολη
3C προπ – Ακόρεστη µε 1 τ.δ - ίν – Αλδεΰδη - αλη
4C βούτ – Ακόρεστη µε 2 δ.δ - διεν – Κετόνη - ονη
5C πέντ – Ακόρεστη µε 2 τ.δ - διιν - Καρβοξυλικό οξύ - ικό οξύ
6C έξ - Νιτρίλιο - νιτρίλιο

Σ Υ Ν Τ ΑΚ Τ Ι Κ Η Ι Σ Ο Μ Ε Ρ Ε Ι Α

Είναι το φαινόµενο κατά το οποίο δύο ή περισσότερες ενώσεις, ενώ έχουν τον ίδιο µοριακό τύπο,
εµφανίζουν διαφορές στις ιδιότητές τους, που οφείλονται στον διαφορετικό τρόπο σύνταξης των
ατόµων του µορίου στο επίπεδο.

Ισοµερή ζεύγη
αλκίνια ν≥2 αλκοόλες ν ≥ 1
CνH2 ν − 2 →  CνH2 ν + 2 Ο → 
 αλκαδι έ νια ν ≥3 αιθέρες ν ≥ 2
 αλδεΰδες ν ≥ 1 οξέα ν ≥1
CνH2 ν O →  CνH2 ν O2 → 
 κετόνες ν ≥ 3 εστέρες ν ≥ 2

Υ ∆ Ρ Ο Γ Ο Ν ΑΝ Θ Ρ ΑΚ Ε Σ

ΜΕΘΟ∆ΟΙ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ ΑΛΚΑΝΙΩΝ CνH2 ν + 2

Μέθοδος Αντίδραση
Αναγωγή RX + H2 → RH + HX
Pt

Wurtz 2RX + 2Nα → R − R + 2NαX

8 “ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ” ΛΥΚΕΙΟΥ
 taexeiola.gr

Θ
Σύντηξη RCOONα + NαOH  → RH + Nα 2 CO3

Υδρογ/ση CνH2 ν + H2 

Ni, Pd, Pt
→ CνH2 ν + 2

ΧΗΜΙΚΕΣ Ι∆ΙΟΤΗΤΕΣ ΑΛΚΑΝΙΩΝ

3ν + 1
Καύση CνH2 ν + 2 + O2 → νCO2 + ( ν + 1) H2O
2
Πυρόλυση Θερµική διάσπαση στους 400o − 500o C απουσία αέρα
Αλογόνωση φως
CνH2 ν + 2 + X2  → Cν H2 ν +1 X + HX
διάχυτο
π.χ. CH4 + Cl2 
φως
→ CH3Cl + HCl
χλωροµεθάνιο ή µεθυλοχλωρίδιο
CH3Cl + Cl2 → CH2 Cl2 + HCl
διχλωροµεθάνιο ή µεθυλενοχλωρίδιο
CH2 Cl2 + Cl2 → CHCl3 + HCl
χλωροφόρµιο
CHCl3 + Cl2 → CCl4 + HCl
τετραχλωράνθρακας

 Αριθµός οκτανίου : Είναι το (%) κ.ό. του ισοοκτανίου µέσα σε µίγµα ισοοκτανίου και n − επτανίου,
που παρουσιάζει την ίδια ένταση κτυπηµάτων στον πρότυπο βενζινοκινητήρα µε την υπό εξέταση
βενζίνη.

ΜΕΘΟ∆ΟΙ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ ΑΛΚΕΝΙΩΝ CνH2 ν

Μέθοδος Αντίδραση
π. H2 SO4
Αφυδάτωση CνH2 ν +1OH 
170 o C
→ CνH2ν + H2 O
αλκοόλη
Αφυδραλογόνωση CνH2 ν +1 X + NαOH Θ
→ CνH2 ν + NαX + H2O

Προσθήκη CνH2 ν − 2 + H2 

Ni, Pd, Pt
→ Cν H2 ν

ΧΗΜΙΚΕΣ Ι∆ΙΟΤΗΤΕΣ ΑΛΚΕΝΙΩΝ

Καύση 3ν
CνH2 ν + O2 → νCO2 + νH2 O
2
Προσθήκη C H + H 
Ni, Pd, Pt
→ CH
ν 2ν 2 ν 2ν + 2

CνH2 ν + X 2 
CCl4
→ CνH2 ν X 2 ( X = Cl, Br )
 Επειδή γίνεται αποχρωµατισµός του διαλύµατος Br2 σε CCl4 , η
αντίδραση αυτή χρησιµοποιείται για την ανίχνευση ΑΚΟΡΕΣΤΩΝ
υδρογονανθράκων.
CνH2 ν + HX → CνH2 ν +1 X ( X = Cl, Br, I)
CνH2 ν + H2 O →
H2 SO4
CνH2 ν +1OH
 Στις αντιδράσεις προσθήκης ακολουθείται ο κανόνας Markovnikov :
“το Η του µορίου που προσθέτουµε, συνδέεται µε τον άνθρακα του
διπλού δεσµού που έχει τα περισσότερα άτοµα υδρογόνου”.

9
 taexeiola.gr

Πολυµερισµός P, Θ
νCH2 = CH →
καταλ. ( −CH2 − CH − )ν
| |
A A
(ΜΟΝΟΜΕΡΕΣ) (ΠΟΛΥΜΕΡΕΣ)
A : H, CH3 , CN, Cl, C6H5

ΜΕΘΟ∆ΟΙ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ ΑΛΚΙΝΙΩΝ CνH2 ν − 2

Μέθοδος Αντίδραση
αλκοόλη
∆ιπλή αφυδραλογόνωση CνH2 ν X 2 + 2NαOH Θ
→ CνH2 ν − 2 + 2NαX + 2H2O
CαC2 + 2H2 O → HC ≡ CH + Cα ( OH) 2
Ειδικά για το HC ≡ HC o
2CH4 →
1200 C
ατµοί
HC ≡ CH + 3H2

ΧΗΜΙΚΕΣ Ι∆ΙΟΤΗΤΕΣ ΑΛΚΙΝΙΩΝ

Καύση 3ν − 1
CνH2 ν − 2 + O2 → νCO2 + ( ν − 1) H2O
2
Προσθήκη HC ≡ CH + H2  Ni
→ CH2 = CH2 + H2
→ CH3 − CH3
Ni

X X
| |
+ X2
HC ≡ CH + X2 → CH = CH 
→ CH − CH
| | | |
X X X X
+ HX
HC ≡ CH + HX → CH2 = CH  → CH3 − CHX
| |
X X
HC ≡ CH + HCN → CH2 = CHCN (ακρυλονιτρίλιο)

HC ≡ CH + H − OH →
HgSO4
H2 SO4 [CH2 = CH] → CH3CH = O
|
OH
ασταθής ενόλη (ακεταλδεΰδη)
CH3C ≡ CH + H − OH → [CH3C = CH2 ] → CH3CCH3
HgSO4
H2 SO4

| ||
OH O
ασταθής ενόλη (ακετόνη)
Πολυµερισµός 3HC ≡ CH Fe
→ C6H6 (βενζόλιο)
500 o C

Συµπύκνωση 2HC ≡ CH 

CuCl
→ CH2 = CH − C ≡ CH (βινυλακετυλένιο)
NH4 Cl

Όξινος
RC ≡ CH + Nα → RC ≡ C − Nα + 1 H2
χαρακτήρας 2
π.χ. HC ≡ CH + Nα → HC ≡ C − Nα + 1 H
2 2
µονονάτριο αιθινίδιο
HC ≡ CH + 2Nα → NαC ≡ CNα + H2
δινατριο - αιθινίδιο

10 “ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ” ΛΥΚΕΙΟΥ
 taexeiola.gr

RC ≡ CH + CuCl + NH3 → RC ≡ C − Cu ↓ +NH4Cl

(κεραµέρυθρο χαλκοκαρβίδιο)
π.χ. HC ≡ CH + 2CuCl + 2NH3 → CuC ≡ CCu ↓ +2NH4 Cl
 Με τα ιζήµατα αυτά ανιχνεύονται τα αλκίνια του τύπου RC ≡ CH

ΒΕΝΖΟΛΙΟ

ΜΕΘΟ∆ΟΙ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ ΒΕΝΖΟΛΙΟΥ C6H6

Μέθοδος Αντίδραση
πολυµερισµός 3HC ≡ CH Fe
500 o C
→ C6H6

CH2 CH
CH2 CH2 HC CH
Κυκλοποίηση − H2
C6H14 
→ 
→−3H2

Αρωµατοποίηση
CH2 CH2 HC CH
CH2 CH
κυκλοεξάνιο βενζόλιο

ΧΗΜΙΚΕΣ Ι∆ΙΟΤΗΤΕΣ ΒΕΝΖΟΛΙΟΥ

CH2 CH3 CH = CH2

+ H2

φαινυλ - αιθάνιο φαινυλ – αιθένιο

(στυρένιο)

ΑΛΚΟΟΛΕΣ

ΜΕΘΟ∆ΟΙ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ ΑΛΚΟΟΛΩΝ CνH2 ν + 1OH

Μέθοδος Αντίδραση
Ενυδάτωση CνH2 ν + H2 O → Cν H2 ν +1OH
H2 SO4

Υποκατάσταση CνH2 ν +1 X + AgOH → CνH2 ν +1OH + AgX ↓

Αναγωγή RCH = O + H2 
Ni
→ RCH2 OH (πρωτοταγείς)

RCR′ + H2 
Ni
→ RCHR′
|| | (δευτεροταγείς)
O OH
Ειδική παρασκευή µεθανόλης καταλ .
CO + 2H2 → CH3OH

11
 taexeiola.gr

Ειδκή παρασκευή αιθανόλης C6H12 O6 → 2CH3CH2 OH + 2CO2

(ζύµωση) (γλυκόζη)

ΧΗΜΙΚΕΣ Ι∆ΙΟΤΗΤΕΣ ΑΛΚΟΟΛΩΝ

Καύση
CνH2 ν + 2 O + 3ν O2 → νCO2 + ( ν + 1) H2 O
2
Εστεροποίηση H+
RCOOH + R′OH RCOOR′ + H2 O
(οξύ) (αλκοόλη) (εστέρας)
H+
π.χ. CH3COOH + CH3CH2 OH CH3COOCH2CH3 + H2O
Αντικατάσταση
ROH + Nα → RONα + 1 H2
2
(αλκοξείδια)
Αφυδάτωση π. H2 SO4
CνH2 ν +1OH 
170 o C
→ CνH2 ν + H2 O
(αλκένια)
π. H2 SO4
2CνH2 ν +1OH 
140 o C
→ CνH2 ν +1OCνH2 ν +1 + H2 O
(αιθέρες)
Οξείδωση RCH2 OH → RCH = O → RCOOH
O O

(πρωτοταγείς) (αλδεΰδες) (οξέα)

RCHR′ → RCR′ → X
O O

| ||
OH O
(δευτεροταγείς) (κετόνες)
R′
|
R − C − R′′ → X
O

|
OH
(τριτοταγείς)
όπου O είναι : KMnO 4 (υπερµαγγανικό κάλιο) +H2 SO4
K 2 Cr2 O7 (διχρωµικό κάλιο) +H2 SO4

ΑΛ∆ΕΫ∆ΕΣ - ΚΕΤΟΝΕΣ

ΜΕΘΟ∆ΟΙ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ ΑΛ∆ΕΫ∆ΩΝ - ΚΕΤΟΝΩΝ

Μέθοδος Αντίδραση
Οξείδωση +O
RCH OH  → RCH = O + H O
2 2

+O
RCHR′ 
→ R − C − R′ + H2 O
| ||
OH O

12 “ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ” ΛΥΚΕΙΟΥ
 taexeiola.gr

ΧΗΜΙΚΕΣ Ι∆ΙΟΤΗΤΕΣ ΑΛ∆ΕΫ∆ΩΝ - ΚΕΤΟΝΩΝ

Οξείδωση αλδεϋδών RCH = O + O → RCOOH (οξέα)
 Οι αλδεΰδες οξειδώνονται σε ΟΞΕΑ µε τα γνωστά οξειδωτικά
KMnO4 H2 SO4 , K 2 Cr2 O7 H2 SO4 . Μπορούν όµως να οξειδωθούν
και µε ήπια οξειδωτικά µέσα :
i. Φελίγγειο υγρό (Fehling) : CuSO 4 + NαOH
ii. Αντιδραστήριο Tollens : AgNO3 + NH3
Αν λοιπόν µια ένωση οξειδώνεται µε Fehling ή Tollens είναι σίγουρα
ΑΛ∆ΕΫ∆Η.
Προσθήκη RCH = O + HCN → RCHCN
(στο καρβονύλιο) |
OH
(υδροξυνιτρίλια)
CN
|
R − C − R′ + HCN → R − C − R′
|| |
O OH
Πολυµερισµός  −CH − O − 
(αλδεϋδών) 
H+ 
νCH3CH = O →  | 
 CH 
 3 ν

Απαραίτητα εργαλεία της

εκπαιδευτικής διαδικασίας αποτελούν
τα βιβλία µας, που λειτουργούν ως
συµπλήρωµα της διδασκαλίας στην
τάξη.
Έντυπα µε βασικά στοιχεία θεωρίας,
µεθόδους, υποδειγµατικά λυµένα
θέµατα, ερµηνευτικά σχόλια και
ασκήσεις.
Η ετήσια έκδοση των φυλλαδίων της
“ΑΝΟ∆ΟΥ” µας επιτρέπει να
ανανεώνουµε το περιεχόµενό τους
ανάλογα µε τις ανάγκες του µαθήµατος.
Βιβλία των καθηγητών µας
ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΙ∆ΕΙΑ
κυκλοφορούν στο εµπόριο.

13
 taexeiola.gr

ΧΗΜΕΙΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ
Β΄ ΛΥΚΕΙΟΥ

Γραµµοµοριακό κλάσµα ( XA ) ενός

∆ Ι ΑΜ Ο Ρ Ι ΑΚ Ε Σ ∆ Υ Ν Α Μ Ε Ι Σ –
Τ ΑΣ Η ΑΤ Μ Ω Ν συστατικού σε αέριο µίγµα ονοµάζεται το
πηλίκο των mol του συστατικού (Α) προς

∆ιαµοριακές ονοµάζονται οι ελκτικές τα συνολικά mol όλων των συστατικών του
δυνάµεις που ασκούνται µεταξύ µορίων. µίγµατος.
nA
XA =

Είδη διαµοριακών δυνάµεων : nολ
 ∆υνάµεις µεταξύ n A : αριθµός mol του συστατικού (Α)
διπόλων µορίων. ∆υνάµεις
Van der nολ : συνολικός αριθµός mol
 ∆υνάµεις διασποράς
(δυνάµεις London). Waals
 ∆εσµοί υδρογόνου.
Το άθροισµα των γραµµοµοριακών
κλασµάτων των συστατικών ενός αέριου

Τάση ατµών ενός υγρού ονοµάζεται η µίγµατος είναι ίσο µε τη µονάδα :
πίεση που ασκούν οι ατµοί του υγρού, X A + XB + ... + Xν = 1
όταν αυτοί και το υγρό βρίσκονται σε Η µερική πίεση (PA ) ενός συστατικού (Α)
ισορροπία. Η τάση ατµών ενός υγρού
αέριου µίγµατος είναι ίση µε το γινόµενο
εξαρτάται από τη θερµοκρασία
του γραµµοµοριακού κλάσµατος του
(αυξάνεται µε την αύξησή της).
 Ένα υγρό βράζει σ’ εκείνη τη
συστατικού ( XA ) επί την ολική πίεση του
θερµοκρασία (σ.ζ.) που η τάση των µίγµατος.
ατµών του γίνεται ίση µε την εξωτερική nA
PA = ⋅ Pολ ή PA = XA ⋅ Pολ
πίεση. nολ

ΝΟΜΟΣ ΜΕΡΙΚΩΝ ΠΙΕΣΕΩΝ

Τ Ο Υ D AL T O N ΘΕΡΜ ΟΧΗΜ ΕΙΑ

Ενθαλπία (Η) ονοµάζεται η ολική ενέργεια

Μερική πίεση (P )
A ενός συστατικού (Α)
ενός συστήµατος όταν το σύστηµα
σε αέριο µίγµα ονοµάζεται η πίεση που θα βρίσκεται υπό σταθερή πίεση.
ασκούσε το αέριο αυτό αν καταλάµβανε
H = U + PV
µόνο του τον όγκο του µίγµατος (V) στην
ίδια θερµοκρασία (Τ).

Μεταβολή ενθαλπίας σε µια χηµική
∆ηλαδή : PA V = nA RT
αντίδραση ονοµάζουµε τη διαφορά µεταξύ
της ενθαλπίας των προϊόντων και των

Η ολική πίεση µίγµατος αερίων τα οποία αντιδρώντων.
δεν αντιδρούν µεταξύ τους είναι ίση µε το ∆H = Hπροϊόντων − Hαντιδρώντων
άθροισµα των µερικών πιέσεων των
 Εξώθερµες ονοµάζουµε τις
συστατικών του µίγµατος. (Σε καθορισµένη
αντδράσεις κατά τις οποίες
θερµοκρασία).
ελευθερώνεται θερµότητα στο
Pολ = PA + PB + PΓ + ... + Pν (Dalton)
περιβάλλον.
∆H = Hπρ − Hαντιδρ < 0

14 “ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ” ΛΥΚΕΙΟΥ

 Ενδόθερµες ονοµάζουµε τις
αντιδράσεις κατά τις οποίες
απορροφάται θερµότητα από το
περιβάλλον.
∆H = Hπρ − Hαντιδρ > 0
ΜΟΝΑ∆ΕΣ : Joule ή cal.
1 cal = 4,184 J , 1 J = 0, 24 cal
Η ∆Η µιας αντίδρασης εξαρτάται :
 Από τη φύση των αντιδρώντων
σωµάτων.
 Από τη φυσική κατάσταση των σωµάτων
που µετέχουν στην αντίδραση.
 Από τις συνθήκες πίεσης και
θερµοκρασίας.

Πρότυπη κατάσταση
P = 1 atm , Θ = 25 o C ( 298 K ) ,
C = 1 M ( για διαλύµατα )

Πρότυπη ενθαλπία σχηµατισµού
µιας χηµικής ουσίας ονοµάζεται το ποσό
της θερµότητας που εκλύεται ή
απορροφάται κατά το σχηµατισµό 1 mol
της ουσίας από τα στοιχεία της, σε
πρότυπη κατάσταση.
 Η πρότυπη ενθαλπία σχηµατισµού
κάθε χηµικού στοιχείου – σε σταθερή
µορφή – είναι ίση µε µηδέν.

Πρότυπη εξουδετέρωσης
ονοµάζεται το ποσό της θερµότητας που
εκλύεται κατά την εξουδετέρωση 1 mol
ιόντων H+ (οξέος) από 1 mol ιόντων OH−
(βάσης), σε αραιό υδατικό διάλυµα και σε
πρότυπη κατάσταση.
Ε Ξ Ι Σ Ω Σ Η Θ Ε Ρ Μ Ι ∆ Ο Μ Ε Τ Ρ Ι ΑΣ

Η εξίσωση της θερµιδοµετρίας είναι :
q = m ⋅ c ⋅ ∆T
όπου q : το ποσό της θερµότητας που
πρέπει να απορροφήσει ένα
σώµα µάζας m, για να αυξήσει
τη θερµοκρασία του κατά ∆Τ (ή
∆Θ).
taexeiola.gr
c : ειδική θερµοχωρητικότητα του
υλικού του σώµατος.
Η ειδική θερµοχωρητικότητα c µιας
χηµικής ουσίας δείχνει το ποσό της
θερµότητας που πρέπει να απορροφήσει
1 g αυτής της ουσίας, για να αυξηθεί η
θερµοκρασία του κατά 1 K .

Η εξίσωση της θερµιδοµετρίας σε
θερµιδόµετρο παίρνει τη µορφή :
q = ( C + m ⋅ c ) ⋅ ∆T
όπου C : η θερµοχωρητικότητα του
θερµιδοµέτρου.
Η θερµοχωρητικότητα C µιας ουσίας
(συγκεκριµένης µάζας) δείχνει το ποσό της
θερµότητας που πρέπει να απορροφήσει
αυτή η ουσία, για να αυξηθεί η
θερµοκρασία της κατά 1 K .
( ∆H )
o
F
Ν Ο Μ Ο Ι Τ Η Σ Θ Ε Ρ Μ Ο Χ Η Μ Ε Ι ΑΣ

Νόµος (ή αρχή) των Lavoisier –
Laplace: ”Το ποσό της θερµότητας που
εκλύεται ή απορροφάται κατά το
σχηµατισµό 1 mol µιας χηµικής ένωσης
από τα συστατικά της στοιχεία είναι ίσο µε
το ποσό της θερµότητας που απορροφάται
ή εκλύεται κατά τη διάσπαση 1 mol της
( ∆H )
o
n
ίδιας χηµικής ένωσης στα συστατικά της
στοιχεία (στις ίδιες συνθήκες)”.

Νόµος του Hess : “Το ποσό της
θερµότητας που εκλύεται ή απορροφάται
σε µια αντίδραση είναι το ίδιο, είτε η
αντίδραση γίνεται σε ένα είτε σε
περισσότερα στάδια”.
 Θερµοχηµικοί κύκλοι
Για τις θερµοχηµικές εξισώσεις :
A → B, ∆H 

A → Γ, ∆H1  ⇒ Ισχύει: ∆H = ∆H1 + ∆H2
Γ → B, ∆H2 
∆H
Α Β
∆H1 ∆H2
Γ
15
 taexeiola.gr

Αξίωµα αρχικής και τελικής Στο σηµείο Α της καµπύλης που

κατάστασης: “Το ποσό της θερµότητας αντιστοιχεί στη χρονική στιγµή t1
που εκλύεται ή απορροφάται κατά τη φέρνουµε την εφαπτοµένη της καµπύλης.
µετάβαση ενός χηµικού συστήµατος από Η κλίση αυτής της ευθείας ισούται
µια καθορισµένη αρχική σε µια αριθµητικά µε την ταχύτητας της
καθορισµένη τελική κατάσταση είναι αντίδρασης τη χρονική στιγµή t1 .
ανεξάρτητο από τα ενδιάµεσα στάδια, µε
υt1 = εφφ
τα οποία πραγµατοποιείται η µετάβαση”.

Η ταχύτητα µιας αντίδασης εξαρτάται :

 Από τις συγκεντρώσεις των
ΧΗΜΙΚΗ ΚΙΝΗΤΙΚΗ
αντιδρώντων.
 Από την πίεση (αν ένα τουλάχιστον

Ταχύτητα αντίδρασης ονοµάζουµε τη
αντιδρόν είναι ΑΕΡΙΟ).
µεταβολή της συγκέντρωσης ( mol L ) ενός
 Από το µέγεθος της επιφάνειας
συστατικού της αντίδρασης (αντιδρώντος ή επαφής των στερεών.
προϊόντος) στη µονάδα του χρόνου.  Από τη θερµοκρασία.
dc  Από τις ακτινοβολίες.
A +B → Γ + ∆ , υ =
dt  Από τους καταλύτες.

Μέση ταχύτητα αντίδρασης για χρονικό
Καταλύτες είναι οι ουσίες εκείνες που
διάστηµα ∆t : όταν προστεθούν σε ένα χηµικό σύστηµα
για την αντίδραση αA + βB → γΓ + δ∆ µεταβάλλουν την ταχύτητά του, χωρίς να
παθαίνουν µεταβολή τόσο κατά την χηµική
1 ∆[A] 1 ∆ [B ] 1 ∆ [ Γ ] 1 ∆ [ ∆ ] τους σύσταση όσο και κατά τη µάζα τους.
υ=− =− = =
α ∆t β ∆t γ ∆t δ ∆t
1 1 1 1
ή υ= υ Α = υΒ = υΓ = υ ∆
α β γ δ
Νόµος ταχύτητας µιας αντίδρασης
ονοµάζεται η εξίσωση που δίνει την
 Κατ’ ανάλογο τρόπο οι παρακάτω σχέσεις ταχύτητα µιας αντίδρασης σε συνάρτηση
δίνουν τη στιγµιαία ταχύτητα της µε τις συγκεντρώσεις των αντιδρώντων
αντίδρασης : σωµάτων.
Για την αντίδραση :
1 d[ A ] 1 d [B ] 1 d [ Γ ] 1 d [ ∆ ]
υ=− =− = = αA + βB → προϊόντα
α dt β dt γ dt δ dt
ο νόµος ταχύτητας (προσδιορίζεται µόνο
πειραµατικά) είναι :
υ = K ⋅ [ A ] ⋅ [B ]
x y

Η στιγµιαία ταχύτητα αντίδρασης
προσδιορίζεται πειραµατικά, από την  Το άθροισµα ( x + y ) των εκθετών στο
καµπύλη της αντίδρασης.
νόµο ταχύτητας ονοµάζεται τάξη της
C προϊόντος αντίδρασης.
 Η σταθερά ταχύτητας Κ δείχνει
Α φ
• αριθµητικά πόση θα ήταν η ταχύτητα
της αντίδρασης, αν οι συγκεντρώσεις
όλων των αντιδρώντων ήταν 1 M .
Η σταθερά Κ εξαρτάται από τη
t1 t θερµοκρασία και τη φύση των
αντιδρώντων.

16 “ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ” ΛΥΚΕΙΟΥ
 taexeiola.gr

 Όταν µια χηµική αντίδραση δεν είναι  Νόµος χηµικής ισορροπίας : Για
απλή (δηλ. γίνεται σε δύο ή περισσότερα κάθε αµφίδροµη αντίδραση
ενδιάµεσα στάδια), η ταχύτητά της αA ( g ) + β B ( g ) γΓ ( g ) + δ∆ ( g )
καθορίζεται από τη βραδύτερη
στην κατάσταση ισορροπίας έχουµε
στοιχειώδη αντίδραση.
[Γ] [∆ ]
γ δ γ δ
PΓ ⋅ P∆
KC = και K P =
[ A ] [B]
α β α β
PA ⋅ PB
ΧΗΜΙΚΗ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ  Οι σταθερές K C και K P συνδέονται µε
τη σχέση :

Χηµική ισορροπία ονοµάζουµε την
K P = K C (RT )
∆n

κατάσταση µιας αµφίδροµης αντίδρασης

∆n = ( γ + δ ) − ( α + β )
στην οποία οι δύο αντιδράσεις που
γίνονται αντίθετα, έχουν ίσες ταχύτητες.
υ1
αA + β B γΓ + δ∆ ( υ1 = υ2 )
υ2 Ο Ξ Ε Ι ∆ Ο ΑΝ ΑΓ Ω Γ Η

Όρος Μεταβολή Α.Ο. Μεταβολή e −

Συντελεστής απόδοσης αντίδρασης οξείδωση αύξηση αποβολή
ονοµάζεται ο λόγος της ποσότητας του αναγωγή ελάττωση πρόσληψη
προϊόντος που παράγεται προς την οξειδωτικό ελαττώνει προσλαµβάνει
ποσότητα του προϊόντος που θα αναγωγικό αυξάνει αποβάλλει
παραγόταν θεωρητικά αν η αντίδραση
ήταν ποσοτική (µονόδροµη).
 Αριθµός οξείδωσης (Α.Ο.) ιόντος σε µια
ποσότητα προϊόντος που παράγεται πρακτικά
α= ιοντική ένωση είναι το πραγµατικό
ποσότητα του ίδιου προϊόντος που θα παραγόταν θεωρητικά
( 0 < α < 1) φορτίο του ιόντος.
 Αριθµός οξείδωσης (Α.Ο.) ατόµου σε µια
οµοιοπολική ένωση ονοµάζεται το

Αρχή Le Chatelier – Van’ t Hoff : “Όταν φαινοµενικό φορτίο του ατόµου, αν κάθε
σε χηµικό σύστηµα που ισορροπεί, κοινό ζεύγος ηλεκτρονίων της ένωσης
µεταβληθεί ένας από τους συντελεστές αποδιδόταν εξολοκλήρου στο πιο
ισορροπίας (συγκέντρωση, πίεση, ηλεκτραρνητικό από τα δύο άτοµα που
θερµοκρασία), τότε το σύστηµα αντιδρά συνδέει.
προς την κατεύθυνση εκείνη που τείνει να
αναιρέσει τη µεταβολή αυτή”.

ΚΥΡΙΟΤΕΡΑ ΟΞΕΙ∆ΩΤΙΚΑ ΚΑΙ ΑΝΑΓΩΓΙΚΑ ΣΩΜΑΤΑ

ΟΞΕΙ∆ΩΤΙΚΑ ΑΝΑΓΩΓΙΚΑ
1. Στοιχεία 1. Στοιχεία
0 −1 −1  Ορισµένα αµέταλλα
X 2 → 2 X (π.χ. H X ) X : F > Cl > Br > I
0 −2 −2
(π.χ. H2 , C, S, P ) :
O2 → 2 O (π.χ. H2 O ) 0 +1 0 +4

0 0 −2 −2
H2 → H2 O, C → CO2 ,
O3 → O2 + O (π.χ. H2 O ) 0 +6 0 +5
S → H2 SO 4 , P → H3 P O4
0 0
 µέταλλα : M → Mx + (π.χ. Zn → Zn2 + )
2. Οξείδια 2. Οξείδια
+4 0  αµετάλλων και µετάλλων µε τον κατώτερο
 αµετάλλων : S O2 → S
αριθµό οξείδωσης :

17
 taexeiola.gr

 µετάλλων : +2 +4 +4 +6 +6

+2 +2 +1 0 0 0
CO → CO2 , S O2 → S O3 
H2 O
→ H2 S O 4
CuO, HgO, A g2 O → Cu, Hg, A g +2 +1
3++
2+
+4 +4
F eO, Cu2 O 
( οξύ) → άλατα Fe , Cu
H

+
2+ 2+
MnO2 , PbO2 
( οξύ) → άλατα Mn , Pb
H
−1 0

−1 −2
 υπεροξείδια : H2 O2 → O 2
 υπεροξείδια : H2 O2 → H2 O
3. Οξέα 3. Οξέα
+5 +4 −1 0 −2 0
 HNO3( πυκνό) → NO2  H X → X2 ( X : Cl < Br < I) , H2 S → S
+5 +2
 HNO3( αραιό) → NO  - ώδη οξέα → - ικά οξέα :
+4 +6 +3 +5
+6 +4 H2 SO3 → H2 S O4 , HNO 2 → HNO3
 H2 SO 4( πυκνό −θερµό) → SO 2
4. Άλατα 4. Βάσεις
+7 −3 0
 K MnO4 + H+ → άλας Mn2 + NH3 → N2
+6
5. Άλατα
K 2 Cr2 O7 + H+ → άλας Cr 3+
 - ώδη άλατα → - ικά άλατα :
 οξυγονούχα άλατα των αλογόνων → +4 +6 +3 +5

→ αλογονούχα άλατα : Na 2 S O3 → Na 2 S O4 , K NO 2 → K NO3

+5 −1  αλογονούχα άλατα αλκαλίων παρουσία
K X O3 → K X ( X : Cl, Br, I) οξέος :
+1 −1

Na 2 X  K X  →
−1 −1 0
Na X O → Na X H+
X2 ( X : Cl < Br < I)
+1 −1  
CaOCl2 → CaCl2 −2
θειούχα άλατα (Na 2 S, CuS ) : Na 2 S → S
0

( χλωράσβεστος ) 

 άλατα που περιέχουν µέταλλο µε τον  άλατα που περιέχουν µέταλλο µε τον
ανώτερο Α.Ο. : κατώτερο Α.Ο. :
άλατα Fe3 + , Sn4 + → άλατα Fe 2 + , Sn2 + άλατα Fe 2 + , Sn2 + , Cu+ , Hg+ →
+4 +2 → άλατα Fe 2 + , Sn4 + , Cu2 + , Hg2 +
(π.χ. SnCl4 → SnCl2 )
+2 +3
(π.χ. F eCl2 → F eCl3 )

Οξειδωτική δράση π.θ. H2 SO4 , π. HNO3 , αρ. HNO3 :

 Στα αµέταλλα
I S P As Sb C B
αρ. HNO3 - H2 SO4 H3PO4 As2 O3 Sb ( NO3 )3 - -
πυκνό HNO3 HIO3 H2 SO4 H3PO4 H3 AsO4 Sb 2 O5 CO2 H3BO3
πυκνό H2 SO4 - SO2 H3PO4 As2 O3 Sb 2 ( SO4 )3 CO2 -

 Στα µέταλλα
α) πυκνό
2M + 2xH2 SO4 
θερµό
→ M2 ( SO4 ) x + xSO2 + 2 xH2 O
x = ο µεγαλύτερος Α.Ο. (πλην Sn ) εκτός από Au, Pt ( Pb = παθητική κατάσταση)
β) αραιό
3M + 4xHNO3  → 3M (NO3 ) x + xNO + 2 xH2 O
x = ο µεγαλύτερος Α.Ο. (πλην Hg, Sn, Pb → Hg+ , Sn+2 , Pb +2 ) εκτός από Au, Pt
( Cr = παθητική κατάσταση)
γ) πυκνό
M + 2xHNO3  → M ( NO3 ) x + xNO2 + xH2 O
x = ο µεγαλύτερος Α.Ο. (πλην Pb )

18 “ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ” ΛΥΚΕΙΟΥ
 taexeiola.gr

ΧΗΜΕΙΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ
Γ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΑΤ Ο Μ Ι Κ Ο Π Ρ Ο Τ Υ Π Ο Τ Ο Υ B O H R Σ Υ Γ Χ Ρ Ο Ν Η ΑΤ Ο Μ Ι Κ Η Θ Ε Ω Ρ Ι Α

η

1 συνθήκη (Μηχανική συνθήκη) : “Τα
Θεωρία υλοκυµάτων (De Broglie) :
ηλεκτρόνια µπορούν να κινούνται γύρω Όπως το φως συµπεριφέρεται άλλοτε ως
από τον πυρήνα µόνο σε κυκλικές τροχιές κύµα και άλλοτε ως σωµατίδιο, έτσι και το
καθορισµένης απόστασης (επιτρεπόµενες ηλεκτρόνιο έχει και σωµατιδιακή και
τροχιές). Η ενέργεια του ηλεκτρονίου σε κυµατική φύση (κυµατοσωµατικός
µια επιτρεπόµενη τροχιά είναι καθορισµένη διϋσµός). Το µήκος κύµατος λ ενός υλικού
(κβαντισµένη)”. σωµατιδίου µάζας m, που κινείται µε
Η ολική ενέργεια του ηλεκτρονίου του ταχύτητα υ, δίνεται από τη σχέση :
ατόµου του υδρογόνου δίνεται από τον h
τύπο : λ=
mυ
RH
En = −
n2
όπου : RH = −2,18 ⋅ 10−18 J , η σταθερά
Αρχή της αβεβαιότητας
Rydberg (απροσδιοριστίας) του Heisenberg :
n = 1, 2, 3, ..., ο κύριος κβαντικός Είναι αδύνατος ο ταυτόχρονος
προσδιορισµός της θέσης και της
αριθµός
ταχύτητας ενός ταχέως κινουµένου
σωµατιδίου µικρής µάζας, όπως το
η

2 συνθήκη (Οπτική συνθήκη) : “Όταν ηλεκτρόνιο.
ένα ηλεκτρόνιο µεταπηδήσει από µια
επιτρεπόµενη τροχιά µε ενέργεια Ei σε µια

Κάθε λύση της κυµατικής εξίσωσης του
άλλη επιτρεπόµενη τροχιά µικρότερης
Schröndinger, δηλαδή κάθε τριάδα
ενέργειας Ef (αποδιέγερση), τότε
κβαντικών αριθµών (n, l, ml ) εκφράζει
εκπέµπεται ένα φωτόνιο µε ενέργεια :
έναν τρισδιάστατο χώρο, µε ορισµένο
Ei − E f = h ⋅ f , όπου f η συχνότητα του
µέγεθος, σχήµα και προσανατολισµό, στον
εκπεµπόµενου φωτονίου”.
οποίο µπορεί να βρεθεί το ηλεκτρόνιο. Ο
c χώρος αυτός ονοµάζεται
∆E = E i − E f = h ⋅ ατοµικό
λ τροχιακό.

e−
•
Ei  Οι τέσσερις κβαντικοί αριθµοί :
f
Ef ⊕ • (φωτόνιο)
Ο κύριος (πρωτεύων) κβαντικός
αριθµός (n) :
 ορίζει τη στιβάδα (ή φλοιό) που ανήκει
το ηλεκτρόνιο.
 είναι ενδεικτικός της µέσης απόστασης
(r) του ηλεκτρονίου από τον πυρήνα

19
 taexeiola.gr

δηλαδή του µεγέθους του ατοµικού  παίρνει τις ακέραιες τιµές 1, 2, 3, …

τροχιακού. Ηλεκτρόνια µε την ίδια τιµή n ανήκουν
 είναι ενδεικτικός της ενέργειας του στην ίδια στιβάδα (ή φλοιό).
ηλεκτρονίου.
τιµές n 1 2 3 4 5 6 7 …
στιβάδα K L M N O P Q …

Ο δευτερεύων (αζιµουθιακός) κβαντικός αριθµός ( l ) :

 ορίζει την υποστιβάδα (ή υποφλοιό) που ανήκει το ηλεκτρόνιο.
 είναι ενδεικτικός της διηλεκτρονιακής άπωσης και καθορίζει το σχήµα του αντίστοιχου
τροχιακού.
 παίρνει όλες τις ακέραιες τιµές από 0 έως και n − 1 . Ηλεκτρόνια µε το ίδιον n και τον ίδιο l
ανήκουν στην ίδια υποστιβάδα (ή υποφλοιό).
τιµές n 1 2 3 4 …
τιµές l 0 0, 1 0, 1, 2 0, 1, 2, 3 …
υποστιβάδες s s, p s, p, d s, p, d, f …

Ο µαγνητικός κβαντικός αριθµός ( ml ) :

 ορίζει τον προσανατολισµό ενός τροχιακού στο χώρο.
 παίρνει όλες τις ακέραιες τιµές −l έως +l .
τιµές l 0 1 2 3 …
τιµές ml 0 −1, 0, +1 −2, −1, 0, +1, +2 −3, −2, −1, 0, +1, +2, +3 …

Ο κβαντικός αριθµός του spin ( ms ) :

 παίρνει τις τιµές + 1και − 1 , µια και οι δυνατότητες ιδιοπεριστροφής του ηλεκτρονίου είναι
2 2
δύο, µια αριστερόστροφη και µια δεξιόστροφη.

Κ ΑΤ ΑΝ Ο Μ Η Η Λ Ε Κ Τ Ρ Ο Ν Ι Ω Ν

Απαγορευτική αρχή του Pauli : “Σε δεδοµένο άτοµο δεν είναι δυνατό να υπάρχουν δύο
ηλεκτρόνια µε την ίδια τετράδα κβαντικών αριθµών”.

ΤΜ ΗΜ ΑΤ Α Π Ο Υ Λ Ε Ι Τ Ο Υ Ρ ΓΟ Υ Ν Σ Τ Η Ν “ ΑΝ Ο ∆ Ο ”

Τµήµατα Α΄ Λυκείου

Τµήµατα Β΄ Λυκείου (∆ιετής κύκλος σπουδών)

Τµήµατα Γ΄ Λυκείου (όλες οι κατευθύνσεις)

Ειδικά τµήµατα Αποφοίτων (Ξεκινούν τον Οκτώβριο)

Τµήµατα Γυµνασίου (Στη Μεταµόρφωση)

20 “ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ” ΛΥΚΕΙΟΥ
 taexeiola.gr

Αρχή της ελάχιστης ενέργειας : “Τα ηλεκτρόνια ενός ατόµου καταλαµβάνουν τα τροχιακά
υποστιβάδων µε τη µικρότερη ενέργεια”.
 Μνηµονικός τρόπος “πλήρωσης” των υποστιβάδων.
K 1s

L 2s 2p

max e −
M 3s 3p 3d
s:2
p:6
N 4s 4p 4d 4f
d : 10
f : 14
O 5s 5p 5d 5f

P 6s 6p 6d

Q 7s 7p

Κανόνας του Hund : “Σε εκφυλισµένα τροχιακά δηλαδή σε τροχιακά της ίδιας υποστιβάδας τα
ηλεκτρόνια τοποθετούνται έτσι ώστε, το συνολικό spin να είναι το µέγιστο δυνατό”.

Περιλαµβάνει τις Λανθανίδες και τις

Π Ε Ρ Ι Ο ∆ Ι Κ Ο Σ Π Ι Ν ΑΚ ΑΣ
Ακτινίδες.

Περιοδικός νόµος του Moseley : “Οι

ιδιότητες των στοιχείων είναι περιοδική
συνάρτηση του ατοµικού τους αριθµού
(Ζ)”.
 Ο Π.Π. έχει 7 οριζόντιες σειρές
(περίοδοι) και 18 κατακόρυφες στήλες
(οµάδες).
 Τοµέας s : Εξωτερική δοµή ns x ,
x = 1, 2 . Περιλαµβάνει τις οµάδες
Ι A , ΙΙ A και το He.
Τοµέας p : Εξωτερική δοµή ns2np x ,
x = 1, 2, 3, 4, 5, 6 . Περιλαµβάνει τις
οµάδες ΙΙΙ A , ΙVA , VA , VΙ A , VΙΙ A , VΙΙΙ A
(όχι το He).
Τοµέας d : Εξωτερική δοµή
(n − 1) d ns x 2
, x = 1 έως 10 .
Περιλαµβάνει τις δευτερεύουσες
οµάδες (στοιχεία µεταπτώσεως).
(n − 1) d ns ( ασταθής ) ⇒ (n − 1) d ns
4 2
(n − 1) d ns ( ασταθής ) ⇒ (n − 1) d ns
9 2
Τοµέας f : Εξωτερική δοµή
(n − 2 ) f x
ns2 , x = 1 έως 14 .

Ατοµική (οµοιοπολική) ακτίνα του
ατόµου ονοµάζεται το µισό της απόστασης
µεταξύ των πυρήνων δύο οµοίων ατόµων
που συνδέονται µε οµοιοπολικό δεσµό.
 Η ατοµική ακτίνα :
α) Σε µια οµάδα του Π.Π. αυξάνεται
από πάνω προς τα κάτω.
β) Σε µια περίοδο του Π.Π. µειώνεται
από αριστερά προς τα δεξιά.

Ενέργεια (πρώτου) ιοντισµού : Είναι η
ελάχιστη ενέργεια που απαιτείται για να
αποσπαστεί ένα mol ηλεκτρονίων από ένα
mol ενός ουδέτερου, αποµονωµένου
ατόµου που βρίσκεται σε αέρια κατάσταση.
 Η ενέργεια πρώτου ιοντισµού :
α) Σε µια οµάδα του Π.Π. µειώνεται
από πάνω προς τα κάτω.
5 1
β) Σε µια περίοδο του Π.Π. αυξάνεται
10 1
από αριστερά προς τα δεξιά.

21
 taexeiola.gr

Ο Ξ Ε Α – Β ΑΣ Ε Ι Σ – ΑΛ ΑΤ Α - p H
Οι σταθερές ιοντισµού K a και Kb των

ασθενών οξέων και βάσεων αντίστοιχα

Ηλεκτρολύτες ονοµάζονται οι ουσίες των εξαρτώνται :
οποίων τα υδατικά διαλύµατα (ή τα  από τη φύση του οξέος ή της βάσης.
τήγµατα) επιτρέπουν τη διέλευση του  από τη φύση του διαλύτη.
ηλεκτρικού ρεύµατος.  από τη θερµοκρασία ( θ ↑⇒ K a , K b ↑ ) .
Ηλεκτρολύτες είναι : Τα οξέα, οι βάσεις και
Ισχυροί Ασθενείς
τα άλατα.
ηλεκτρολύτες ηλεκτρολύτες
( α = 1) α<1

Οξέα και βάσεις κατά Arrhenus : Άλατα Σχεδόν όλα
 Οξέα ονοµάζονται οι ενώσεις οι KOH, NaOH, NH3 , RNH2
οποίες, όταν διαλύονται στο νερό Βάσεις Ba(OH)2 , Ca(OH)2 ,
LiOH (αµίνες)
δίνουν κατιόντα υδρογόνου ( H+ ).
 Βάσεις ονοµάζονται οι ενώσεις οι HCl, HBr,
HI, HNO3 ,
οποίες, όταν διαλύονται στο νερό Τα υπόλοιπα
Οξέα HClO4 , H2 SO 4
δίνουν ανιόντα υδροξυλίου ( OH− ). ο οξέα
(1 στάδιο
ιοντισµού)

Οξέα και βάσεις κατά Brönsted – Lowry:

 Οξύ ονοµάζεται κάθε σώµα το οποίο

Νόµος αραίωσης του Ostwald
µπορεί να δώσει κατιόν υδρογόνου
 HA + H2 O A − + H3O+
( H+ ). δηλαδή είναι πρωτονιοδότης.
 Βάση ονοµάζεται κάθε σώµα το οποίο α 2C Ka
Ka = ή α
µπορεί να προσλάβει κατιόν 1− α C
υδρογόνου ( H+ ), δηλαδή είναι πρωτο  B + H2 O HB+ + OH−
νιοδέκτης.
α2C Kb
Kb = ή α
1− α C
 Συζυγές ζεύγος οξέος – βάσης : Το οξύ
 Οι προσεγγίσεις ισχύουν όταν α ≤ 0,1
διαφέρει από τη βάση κατά ένα πρωτόνιο.
Ka Kb
ή όταν ≤ 10−2 , ≤ 10−2
C C

Βαθµός ιοντισµού (α) είναι το πηλίκο της

pH – pOH
συγκέντρωσης του ηλεκτρολύτη που
ιοντίστηκε προς την ολική συγκέντρωση pH = − log H3O+  pOH = − log OH− 
του ηλεκτρολύτη. H3O +  = 10−pH OH−  = 10−pOH
x
α= 0 < α ≤1 Ισχύει : pH + pOH = pKw ή
c
pH + pOH = 14 ( θ = 25 o
C)
 Ο βαθµός ιοντισµού ενός ασθενούς οξέος Όξινο διάλυµα όταν :
ή βάσης ( α < 1) εξαρτάται :
H3O+  > OH−  pH < 7 pOH > 7
 από τη φύση του οξέος ή της βάσης. ( θ = 25 o C )
 από τη φύση του διαλύτη.
Βασικό διάλυµα όταν :
 από τη συγκέντρωση του διαλύµατος
H3O+  < OH−  pH > 7 pOH < 7
( C ↑⇒ α ↓ ) .
( θ = 25 o C)
 από τη θερµοκρασία ( θ ↑⇒ α ↑ ) .
Ουδέτερο διάλυµα όταν :
 από την επίδραση κοινού ιόντος.
H3O+  = OH−  pH = 7 pOH = 7
( θ = 25 o C )

22 “ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ” ΛΥΚΕΙΟΥ
 taexeiola.gr

Ρυθµιστικά διαλύµατα κατά Brönsted – ορισµένου και γνωστού όγκου του

Lowry : Ονοµάζονται τα υδατικά διαλύµατος του οξέος ή της βάσης
διαλύµατα που περιέχουν το συζυγές αντίστοιχα, µε την άγνωστη συγκέντρωση.
ζεύγος οξέος – βάσης (HA, A − ) και έχουν
 Οξυµετρία είναι η ογκοµέτρηση κατά
την ικανότητα να διατηρούν
την οποία προσδιορίζεται ο όγκος
“πρακτικά”σταθερό το pH τους, όταν
πρότυπου διαλύµατος οξέος που
προστεθεί σ’ αυτά µικρή ποσότητα
απαιτείται για την πλήρη
ισχυρού οξέος ή ισχυρής βάσης.
εξουδετέρωση ορισµένου όγκου
 Εξίσωση των Henderson –
διαλύµατος βάσης, άγνωστης
Hasselbalch στα Ρ.∆.
συγκέντρωσης.
Cβάση  Αλκαλιµετρία είναι η ογκοµέτρηση
pH = pK a + log
Cοξύ κατά την οποία προσδιορίζεται ο όγκος
πρότυπου διαλύµατος βάσης που
απαιτείται για την πλήρη

Πρωτολυτικοί δείκτες : Είναι ασθενή εξουδετέρωση ορισµένου όγκου
οργανικά οξέα (ή ασθενείς οργανικές διαλύµατος οξέος, άγνωστης
βάσεις) στα οποία η µοριακή µορφή έχει συγκέντρωσης.
διαφορετικό χρώµα από την ιοντική µορφή.  Καµπύλη εξουδετέρωσης είναι η
H∆ + H2 O −
∆ + H3O + γραφική παράσταση της µεταβολής
του pH του διαλύµατος που
(µοριακή µορφή) (ιοντική µορφή)
ογκοµετρούµε, συναρτήσει του όγκου
pH < pK H∆ − 1 pH > pK H∆ + 1 του πρότυπου διαλύµατος που
προσθέτουµε.
(χρώµα Η∆) (χρώµα ∆ − )
 Ισοδύναµο σηµείο της καµπύλης
εξουδετέρωσης είναι το σηµείο το
οποίο έχει ως τετµηµένη τον όγκο του
προστιθέµενου πρότυπου διαλύµατος

Ογκοµέτρηση Εξουδετέρωσης : Είναι η
του οξέος (ή της βάσης) που απαιτείται
διαδικασία προσδιορισµού του ελάχιστου
για την πλήρη εξουδετέρωση και ως
απαιτούµενου όγκου πρότυπου
τεταγµένη την τιµή του pH του
διαλύµατος (γνωστής συγκέντρωσης
αντίστοιχου διαλύµατος που
ισχυρής βάσης ή ισχυρού οξέος), που
προκύπτει.
απαιτείται για την πλήρη εξουδετέρωση

Στην λειτουργούν :

ΚΑΝΟΝΙΚΑ – 6 ΜΕΛΗ – ΤΜΗΜΑΤΑ

Group 2 ή 3 ατόµων
κατόπιν συµφωνίας

23
 taexeiola.gr

Κ ΑΤ Η Γ Ο Ρ Ι Ε Σ Ο Ρ Γ ΑΝ Ι Κ Ω Ν ΑΝ Τ Ι ∆ Ρ ΑΣ Ε Ω Ν

ΑΝΤΙ∆ΡΑΣΕΙΣ ΠΡΟΣΘΗΚΗΣ
Πρώτη ύλη Αντίδραση
RCH = CH2 + H2 
Ni, Pd, Pt
→ RCH2 − CH3

RCH = CH2 + X2  CCl4

→ RCH − CH2
( X = Cl, Br )
| |
X X

RCH = CH2 + H − X  → RCHCH3

Αλκένια ( > C = C < ) ( X =Cl, Br, I)
|
X

RCH = CH2 + H − OH →

H2 SO4
RCH − CH3
|
OH
 Το κύριο προϊόν καθορίζεται από τον κανόνα του Markovnikov
+ H2
RC ≡ CH + H2 
Ni, Pd, Pt
→ RCH = CH2  → RCH2 CH3
X X
| |
+ X2
RC ≡ CH + X2  CCl4
→ RC = CH  → RC − CH
( X=Cl, Br )
| | | |
X X X X
X X
| |
Αλκίνια ( −C ≡ C − ) RC ≡ CH + H − X  → RC = CH2 
→ RC − CH3 + HX

( X=Cl, Br )
| |
X X
RC ≡ CH + H − OH → [RC = CH2 ] → R − C − CH3
H2 SO4
Hg, HgSO 4

| ||
OH O
“ενόλη” (κετόνες ή
CH3CH = O )
 Το κύριο προϊόν καθορίζεται από τον κανόνα του Markovnikov.
> C = O + H2 
Ni, Pd, Pt
→ > CH − OH ( αλκοόλες )
+2H2 O
Καρβονυλικές ενώσεις > C = O + H − CN 
→ > C − CN →
H+
> C − COOH + NH3
(> C = O) | |
OH OH
(α – υδροξυ – οξέα)

24 “ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ” ΛΥΚΕΙΟΥ
 taexeiola.gr

> C = O + RMgX  + H2 O
→ > C − OMgX  → > C − OH + Mg ( OH) X
| |
R R
(αλκοόλες)
R − C ≡ N + 2H2 
Ni, Pd, Pt
→ RCH2NH2 ( αµίνες )
Νιτρίλια ( −C ≡ N) +
R − C ≡ N + 2H2 O →
H
RCOOH + NH3
(οξέα)

ΑΝΤΙ∆ΡΑΣΕΙΣ ΑΠΟΣΠΑΣΗΣ
Πρώτη ύλη Αντίδραση
αλκοόλες
Αλκυλαλογονίδια RCH2 CH2 X + NαOH θ
→ RCH = CH2 + NαX + H2 O
(αφυδραλογόνωση) (αλκένια)
αλκοόλη
RCH2 CHX + 2NαOH 
→ RC ≡ CH + 2NαX + 2H2O
θ

∆ιαλογονίδια |
(αφυδραλογόνωση) X
(αλκίνια)
π. H2 SO4
RCH2 CH2 OH + NαOH 
170 o C
→ RCH = CH2 + H2 O
Αλκοόλες (αφυδάτωση) (αλκένια)
 Το κύριο προϊόν καθορίζεται από τον κανόνα του Saytzeff.

ΑΝΤΙ∆ΡΑΣΕΙΣ ΥΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ
Πρώτη ύλη Αντίδραση
R − X + NαOH 
→ R − OH + NαX
H2 O
( αλκοόλες )
R − X + NαCN 
→ R − CN + NαX ( νιτρίλια )
R − X + R′ONα 
→ R − OR′ + NαX ( αιθέρες )
Αλκυλαλογονίδια → RNH3+ X− 
R − X + NH3  + NαOH
→ RNH2 + NαX + H2 O ( αµίνες )
R − X + R′COONα 
→ R′COO − R + NαX ( εστέρες )
R − X + R′C ≡ CNα 
→ R′C ≡ C − R + NαX ( αλκίνια )
 Με επίδραση NαCN ή R′C ≡ CNα γίνεται ανοικοδόµηση της
ανθρακικής αλυσίδας.
Αλκοόλες R − OH + SOCl2 → R − Cl + SO2 ↑ +HCl ↑
H+
RCOOH + R′OH ή ένζυµα
RCOOR′ + H2 O
Καρβοξυλικά οξέα
(εστεροποίηση)
H+
RCOOR′ + H2 O RCOOH + R′OH

Εστέρες (όξινη υδρόλυση)

RCOOR′ + NαOH → RCOONα + R′OH
(αλκαλική υδρόλυση)
διάχυτο
RH + X2 
φως
→ RX + HX
Αλκάνια
( X = Cl, Br ) (µίγµα αλογοπαραγώγων)

25
 taexeiola.gr

ΑΝΤΙ∆ΡΑΣΕΙΣ ΟΞΕΙ∆ΩΣΗΣ
Πρώτη ύλη Αντίδραση
RCH2 OH → RCH = O → RCOOH
O O

(1γείς) (αλδεΰδες) (οξέα)

R1 − CH − R 2 → R1 − C − R 2
O

| ||
Αλκοόλες
OH O
(2γεις) (κετόνες)
Ισχυρά οξειδωτικά : KMnO4 H2 SO 4
K 2 Cr2 O7 H2 SO4

RCH = O → RCOOH

O

Ισχυρά οξειδωτικά : KMnO4 H2 SO 4

Αλδεΰδες
K 2 Cr2 O7 H2 SO4
Ήπια οξειδωτικά : αντιδραστήρια Fehling, Tollens
HCOOH → CO 2
O

COOH → CO2

O
Καρβοξυλικά οξέα
|
COOH

ΑΝΤΙ∆ΡΑΣΕΙΣ ΑΝΑΓΩΓΗΣ
Πρώτη ύλη Αντίδραση
Καρβονυλικές ενώσεις > C = O + H2 
Ni, Pd, Pt
→ > CHOH ( αλκοόλες )
+ H2
Αλκένια, αλκίνια CνH2 ν − 2 + H2 
Ni, Pd, Pt
→ Cν H2 ν  → C ν H2 ν + 2

Νιτρίλια RC ≡ N + 2H2 

Ni, Pd, Pt
→ RCH2NH2 ( αµίνες )

ΑΝΤΙ∆ΡΑΣΕΙΣ ΠΟΛΥΜΕΡΙΣΜΟΥ
Πρώτη ύλη Αντίδραση
νCH2 = CH →  −CH2 − CH − 
 
Ενώσεις που έχουν τη ρίζα βινύλιο |  | 
 
( CH2 = CH − ) A  A ν
A : H, CH3 , Cl, CN, C6H5
νCH2 = C − CH = CH2 →  −CH2 − CH = CH − CH2 −
 
|  | 
Συζυγιακά διένια ( > C = C − C = C < )  
A  A ν
A : H, CH3 , Cl
Συµπολυµερισµός : 1,3 – βουταδιένιο + στυρόλιο → Buna S
1,3 – βουταδιένιο + ακρυλονιτρίλιο → Buna N

26 “ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ” ΛΥΚΕΙΟΥ
 taexeiola.gr

ΑΝΤΙ∆ΡΑΣΕΙΣ ΟΞΕΩΝ – ΒΑΣΕΩΝ

Αντιδράσεις οξέων
Αντιδραστήριο Nα, K NαOH, KOH Nα 2 CO 3 , NαHCO 3 , NH3
RCOOH + + +
C6H5 OH + + -
ROH + - -
RC ≡ CH + - -

Αντιδράσεις βάσεων
RNH2 , R 2NH, R3N ισχυρά οξέα (HCl, HBr, HΙ )
H2 O , οξέα
RCOO− , C6H5 O− , RO− , RC ≡ C− , R − π.χ. RONα + H2 O → ROH + NαOH
RMgX + H2 O → RH + Mg ( OH) X

ΑΛΟΓΟΝΟΦΟΡΜΙΚΗ ΑΝΤΙ∆ΡΑΣΗ
Πρώτη ύλη Αντίδραση
RCHOH
RCHOH + 6NαOH + 4X2 → RCOONα + CHX3 + 5NαX + 5H2 O
|
|
CH3
CH3
(και CH3CH2 OH )
RC = O + 4NαOH + 3X2 → RCOONα + CHX3 + 3NαX + 3H2 O
RC = O |
| CH3
CH3 όπου X : Cl, Br, Ι
(και CH3CH = O )  Όταν χρησιµοποιήσουµε αλκαλικό διάλυµα Ι2 σχηµατίζεται
κίτρινο ίζηµα ιωδοφορµίου CHΙ 3 .

Φίλε µαθητή
Αν στοχεύεις απλώς να τελειώσεις το Λύκειο, η φοίτηση στην ΑΝΟ∆Ο είναι περιττή.
Αν ο στόχος σου είναι τα Α.Ε.Ι., τότε θέλεις φροντιστήριο απαιτήσεων, θέλεις
οργάνωση, εκπαιδευτική αντίληψη και πείρα.
Αν σκέφτεσαι σοβαρά, έλα στην ΑΝΟ∆Ο.

27
 taexeiola.gr

∆ Ι ΑΚ Ρ Ι Σ Η Ο Ρ Γ ΑΝ Ι Κ Ω Ν Ε Ν Ω Σ Ε Ω Ν

Οργανικές ενώσεις Χαρακτηριστικές ιδιότητες

Ακόρεστες ενώσεις Αποχρωµατίζουν το καστανέρυθρο διάλυµα του Br2 σε CCl4 .
 Αντιδρούν µε Να και εκλύουν αέριο H2 .
Αλκίνια µε όξινο υδρογόνο  Αντιδρούν µε αµµωνιακό διάλυµα CuCl ή AgNO3 και
(HC ≡ CH, R − C ≡ CH) σχηµατίζουν το χαρακτηριστικό ίζηµα του αντίστοιχου
καρβιδίου.
Αντιδρούν µε υδατικό διάλυµα Ag2 O και σχηµατίζουν ίζηµα
AgX (λευκό ίζηµα AgCl , κίτρινο ίζηµα AgBr , το οποίο είναι
Αλκυλαλογονίδια
ελάχιστα διαλυτό σε πυκνό διάλυµα NH3 ή κίτρινο ίζηµα AgΙ
αδιάλυτο σε πυκνό διάλυµα NH3 .
 Αντιδρούν µε Να και εκλύουν αέριο H2 .
 Αντιδρούν µε SOCl2 και εκλύουν αέρια SO2 και HCl .
Αλκοόλες Τα αέρια αυτά χρωµατίζουν ερυθρό τον διαβρεγµένο χάρτη
του ηλιοτροπίου.
Ειδικά οι πρωτοταγείς και οι  Οξειδώνονται, οπότε αποχρωµατίζουν το ιώδες όξινο
δευτεροταγείς αλκοόλες διάλυµα KMnO 4 ή
 µετατρέπουν το πορτοκαλί χρώµα όξινου διαλύµατος
K 2 Cr2 O7 σε πράσινο.
Οξειδώνονται, οπότε :
 σχηµατίζουν καστανέρυθρο ίζηµα Cu2 O µε την επίδραση
Αλδεΰδες φελίγγειου υγρού ή
 σχηµατίζουν κάτοπτρο Ag µε την επίδραση του
αντιδραστηρίου Tollens.
Αιθανόλη και δευτεροταγείς
αλκοόλες του τύπου :
CH3
 Αντιδρούν µε υδατικό διάλυµα Ι 2 NαOH και σχηµατίζουν
CH − OH
κίτρινο ίζηµα CHΙ 3 .
R
Ακεταλδεΰδη και
µεθυλοκετόνες
 ∆ιασπούν το NαHCO3 ή το Nα 2 CO3 και εκλύουν αέριο
CO2 . Το CO2 διαβιβάζεται σε ασβεστόνερο (διάλυµα
Καρβοξυλικά οξέα
Cα ( OH)2 ), όπου συµβαίνει αντίδραση
Cα ( OH)2 + CO2 → CαCO3 ↓ +H2O
Αρωµατικές ενώσεις  Καίγονται και σχηµατίζεται αιθαλίζουσα φλόγα.
 ∆ιαλύονται σε υδατικό διάλυµα NαOH , λόγω του
σχηµατισµού φαινολικού νατρίου. (Χρήση κατάλληλου
Φαινόλες
δείκτη)
 Με FeCl3 δίνουν ιώδη προϊόντα.

28 “ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ” ΛΥΚΕΙΟΥ