Θεωρία Κεφάλαιο 4 Στοιχειομετρία

Το σχολείο στον υπολογιστή σου – sciencephysics4all.weebly.
com
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: ΣΤΟΙΧΕΙΟΜΕΤΡΙΑ
4.1 Βασικές έννοιες για τους χημικούς υπολογισμούς: σχετική ατομική μάζα,
σχετική μοριακή μάζα, mol, αριθμός Avogadro, γραμμομοριακός όγκος
Σχετική ατομική μάζα - Σχετική μοριακή μάζα
Τα άτομα έχουν πάρα πολύ μικρή μάζα. Η μάζα του ατόμου του υδρογόνου είναι μόλις
m  1,67  10 24 g . Για το λόγο αυτό στην πράξη χρησιμοποιείται η σχετική ατομική μάζα ή
ατομικό βάρος. Δηλαδή, ο υπολογισμός του ατομικού βάρους ενός στοιχείου προκύπτει από
τη σύγκριση της μάζας του στοιχείου με μια πρότυπη μονάδα ατομικής μάζας (atomic mass
unit: amu)
Ατομική μονάδα μάζας (amu): ορίζεται ως το 1/12 της μάζας του ατόμου του άνθρακα -
12 (12C).
Σημείωση: Ο l2C είναι εκείνο το ισότοπο του άνθρακα που έχει 6 πρωτόνια και 6 νετρόνια
στον πυρήνα του. Ως εκ τούτου, μία ατομική μονάδα μάζας υπολογίζεται ότι είναι ίση με 1,66
10-24 g.
Σχετική ατομική μάζα (Αr) ή ατομικό βάρος (ΑΒ)
Σχετική ατομική μάζα ή ατομικό βάρος λέγεται ο αριθμός που δείχνει πόσες φορές είναι
μεγαλύτερη η μάζα του ατόμου του στοιχείου από το 1/12 της μάζας του ατόμου του l2C.
Σημείωση: Η σχετική ατομική μάζα (Ατομικό Βάρος) τις πιο πολλές φορές στην Ελληνική
βιβλιογραφία συμβολίζεται με ΑΒ. Στο παρόν βιβλίο υιοθετείται η πρόταση της IUPAC και
συμβολίζεται Αr.
Από τα παραπάνω προκύπτει ότι το ατομικό βάρος ενός ατόμου με ατομικό αριθμό Z και
μαζικό Α θα είναι:
Μάζα του ατόμου mό 

ΑΒ =  
1 1amu
της μάζας του ατόμου του 12C
12
Παράδειγμα: Όταν λέμε ότι η σχετική ατομική μάζα του οξυγόνου είναι 16, εννοούμε ότι η
μάζα του ατόμου του οξυγόνου είναι δεκαέξι φορές μεγαλύτερη από το 1/12 της μάζας του
ατόμου 12C. Δηλαδή,  r  16 . Να παρατηρήσουμε ότι οι σχετικές ατομικές μάζες είναι
καθαροί αριθμοί εκφρασμένες σε amu. Έτσι, αν θέλουμε να υπολογίσουμε την απόλυτη
ατομική μάζα αρκεί να πολλαπλασιάσουμε τη σχετική ατομική μάζα με το 1,66 10-24 g .
Σημείωση: Μελετώντας τον πίνακα των σχετικών ατομικών μαζών στο παράρτημα του
βιβλίου, μπορούμε να παρατηρήσουμε, πως πολλά στοιχεία έχουν δεκαδικές τιμές Αr αντί για
ακέραιες που θα περιμέναμε με βάση τον ορισμό της σχετικής ατομικής μάζας. Στις
περιπτώσεις αυτές, οι τιμές του πίνακα αναφέρονται στο μέσο όρο των σχετικών ατομικών
μαζών των ισοτόπων, όπως αυτά απαντούν στη φύση.
Επιμέλεια: sciencephysics4all.weebly.com 1
Το σχολείο στον υπολογιστή σου – sciencephysics4all.weebly.com
Προσοχή! Η σχετική ατομική μάζα (Ατομικό Βάρος) τις πιο πολλές φορές στην Ελληνική
βιβλιογραφία συμβολίζεται με ΑΒ. Στο σχολικό βιβλίο υιοθετείται η πρόταση της IUPAC και
συμβολίζεται Αr. Όμως εμείς ακολουθούμε τον συμβολισμό της ελληνικής βιβλιογραφίας
(ΑΒ) στην επίλυση των εφαρμογών!
Για να βρούμε το ΑΒ ενός στοιχείου που αποτελείται από ισότητα πρέπει να γνωρίζουμε:
Α) Το ΑΒ κάθε ισοτόπου
Β) Την αναλογία των ισοτόπων.
Με βάση τα παραπάνω το ΑΒ ενός στοιχείου θα είναι:
ΑΒ = ΑΒ ισοτόπου 1 x ποσοστό ισοτόπου 1 (%) + ΑΒ ισοτόπου 2 x ποσοστό ισοτόπου 2 (% ) +….
Εφαρμογή σχολικού βιβλίου σελ. 105
Ο χαλκός, ένα μέταλλο γνωστό από τους αρχαίους χρόνους, χρησιμοποιείται στα ηλεκτρικά
καλώδια, στα νομίσματα κλπ. Με δεδομένο ότι ο χαλκός απαντά στη φύση με τη μορφή δύο
ισοτόπων 63Cu (σε ποσοστό 69,09%) και 65Cu (σε ποσοστό 30,91%) να υπολογιστεί τη
σχετική ατομική μάζα του φυσικού Cu.
Απάντηση:
Η σχετική ατομική μάζα του φυσικού Cu θα είναι:
69,09 30,91 69,09 30,91

   63Cu    65Cu    63   65   63,62
100 100 100 100
Σχετική μοριακή μάζα (Μr) ή Μοριακό βάρος (MB)
Σχετική μοριακή μάζα ή μοριακό βάρος (Mr) χημικής ουσίας λέγεται ο αριθμός που
δείχνει πόσες φορές είναι μεγαλύτερη η μάζα του μορίου του στοιχείου ή της χημικής
ένωσης από το 1/12 της μάζας του ατόμου του l2C.
Από τα παραπάνω προκύπτει ότι το μοριακό βάρος ενός μορίου θα είναι:
Μάζα του μορίου (στοιχείου η χημικής ένωσης) m  ί

ΜΒ =  
1 1amu
της μάζας του ατόμου του 12C
12
Παράδειγμα: Όταν λέμε ότι το μοριακό βάρος του θειικού οξέος (H2SO4) είναι 98, εννοούμε
ότι η μάζα του μορίου του θειικού οξέος είναι 98 φορές μεγαλύτερη από το 1/12 της μάζας
του ατόμου 12C.
Προσοχή! Η σχετική μοριακή μάζα (Μοριακό Βάρος) τις πιο πολλές φορές στην Ελληνική
βιβλιογραφία συμβολίζεται με MB. Στο παρόν βιβλίο υιοθετείται η πρόταση της IUPAC και
συμβολίζεται Μr. Όμως εμείς ακολουθούμε τον συμβολισμό της ελληνικής βιβλιογραφίας
(ΜΒ) στην επίλυση των εφαρμογών!
Προσδιορισμός μοριακού βάρους ενός στοιχείου ή μιας χημικής ένωσης:
Αν γνωρίζουμε το μοριακό τύπο ενός στοιχείου ή μιας χημικής ένωσης, μπορούμε να

υπολογίσουμε και το μοριακό βάρος:
ΜΒ = (άθροισμα των ΑΒ όλων των ατόμων που αποτελούν το μόριο)
Α) Για ΜΒ στοιχείου:
ΜΒ(στοιχείου) = ΑΒ(στοιχείου) x Ατομικότητα
Π.χ. το μοριακό βάρος του μορίου του αζώτου (  2 ) θα είναι:
  2    2  2  14  2  28
Β) Για ΜΒ χημικής ένωσης:
ΜΒ(χημ. ένωσης) = ΑΒ( στοιχείου1) x αριθμός ατόμων στοιχείου 1 + ΑΒ( στοιχείου2) x αριθμός
ατόμων στοιχείου 2 +….
Π.χ. το μοριακό βάρος του μορίου (  2 S ) θα είναι:
  2 S    2  2   S  1  2  32  1  34
Να βρεθούν οι σχετικές μοριακές μάζες (Mr ):
α.Cl2 β.O3 γ.CO2 δ.HNO3 ε.Ca3(PO4)2
Δίνονται οι τιμές Ar. Cl: 35,5
O: 16
C: 12
Η: 1
Ν: 14
Ca: 40
Ρ: 31.
 Cl2   Cl  2  35,5  2  71
 3     3  16  3  48
 CO2   C   O  2  12  16  2  40
 HNO3   H   N   O  3  1  1  1  14  16  3  63
 Ca3 PO4 2   Ca  2   P   O  4  1  40  2  31  16  4  230
Προσοχή! Η έννοια του ΜΒ επεκτείνεται και στις ιοντικές ενώσεις, παρ' όλο που σ' αυτές
δεν υπάρχουν μόρια.
Συγκεκριμένα, στην περίπτωση ενός ιόντος έχουμε το τυπικό βάρος.
Τυπικό βάρος = Άθροισμα των γινομένων των ΑΒ του κάθε στοιχείου επί τον αριθμό των
ατόμων του στοιχείου στον τύπο του ιόντος.
Π.χ. Το τυπικό βάρος του SO42 θα είναι: 1   S  4     1  32  4  16  96

Στην περίπτωση που η ένωση αποτελείται από ιόντα, όπως στην περίπτωση του NaCl ,
πρέπει κανονικά να χρησιμοποιούμε την έννοια του τυπικού βάρους που προκύπτει με
διαδικασία ίδια με αυτή του μοριακού βάρους. Στην πράξη όμως εξακολουθούμε να
χρησιμοποιούμε τον όρο ΜΒ.
Το mol: μονάδα ποσότητας ουσίας στο S.I.
Το mol είναι μονάδα ποσότητας ουσίας στο Διεθνές Σύστημα μονάδων (S.I.) και
ορίζεται ως η ποσότητα της ύλης που περιέχει τόσες στοιχειώδεις οντότητες όσος είναι ο
αριθμός των ατόμων που υπάρχουν σε 12 g του 12C.
Αριθμός Avogadro: Ο αριθμός των ατόμων που περιέχονται σε 12 g του 12C ονομάζεται
αριθμός Avogadro (NA) και υπολογίσθηκε με πειραματικές μεθόδους και με μεγάλη
προσέγγιση ίσος με 6,023 · 1023 Δηλαδή,
N   6,023  1023 mol 1
Επομένως,
1 mol είναι η ποσότητα μιας ουσίας που περιέχει NA οντότητες.
Με τον όρο οντότητες εννοούμε άτομα, μόρια, ιόντα, ηλεκτρόνια, κ.τ.λ.. Έτσι, έχουμε:
 1 mol ατόμων περιέχει NA άτομα.

 1 mol μορίων περιέχει NA μόρια.
 1 mol ιόντων περιέχει NA ιόντα.
Συνοψίζοντας, μπορούμε να πούμε ότι ο χημικός επινόησε το mol για τη μέτρηση των
δομικών σωματιδίων (ατόμων, μορίων, ιόντων), όπως ακριβώς ο έμπορος επινόησε την
ντουζίνα (δωδεκάδα) για τη μέτρηση των αυγών, όπου τη θέση της ντουζίνας (12) κατέχει ο
αριθμός Avogadro(6,023 ·1023)
Σημείωση: ο όρος mol είναι γενικός και έχει εκτοπίσει την ορολογία
g-at (γραμμοάτομο).
g-ion (γραμμοϊόν).
Τέλος, με βάση τους ορισμούς που δώσαμε για τις σχετικές ατομικές και σχετικές μοριακές
μάζες, μπορούμε να συνδέσουμε τα μακροσκοπικά μεγέθη μάζα και όγκο με το μικρόκοσμο
των δομικών σωματιδίων (άτομα, μόρια ή ιόντα) ή διαφορετικά να γεφυρώσουμε το πείραμα
(π.χ. μετρήσεις με ζυγό) με τη θεωρία (π.χ. ατομική θεωρία)
Ο αριθμός Avogadro εκφράζει τον αριθμό των ατόμων οποιουδήποτε στοιχείου που
περιέχονται σε μάζα τόσων γραμμαρίων όσο είναι η σχετική ατομική μάζα του.
Δηλαδή,
1 mol ατόμων περιέχει ΝΑ άτομα και ζυγίζει (ΑΒ) g
π.χ.
1 mol ατόμων O περιέχει 6,023· 1023 άτομα και ζυγίζει 16g (ΑΒO=16)
και 1 mol ατόμων Fe περιέχει 6,023·1023άτομα και ζυγίζει 56g (ΑΒ Fe=56)
O αριθμός Avogadro εκφράζει τον αριθμό των μορίων στοιχείου χημικής ένωσης που
περιέχονται σε μάζα τόσων γραμμαρίων όσο είναι η σχετική μοριακή μάζα τους. Έτσι,
έχουμε:
1 mol μορίων περιέχει ΝΑ μόρια και ζυγίζει (ΜΒ) g
π.χ.
1 mol μορίων Ν2 περιέχει 6,023·1023 μόρια και ζυγίζει 28 g (ΜΒ=28)

και 1 mol μορίων Η2O περιέχει 6,023·1023μόρια και ζυγίζει 18 g (ΜΒ=18)
Παρατηρήσεις
Α) Για οποιοδήποτε στοιχείο και σε ποσότητα του, σε g , ίση αριθμητικά με το ΑΒ του

περιέχονται 6,023  10 23 άτομα του στοιχείου. Π.χ.  S  32 . Άρα σε 32 g θείου θα
περιέχονται 6,023  10 23 άτομα του θείου.
Β) Για οποιοδήποτε στοιχείο ή χημική ένωση και σε ποσότητα του, σε g , ίση αριθμητικά με
το ΜΒ του περιέχονται 6,023  10 23 μόρια του στοιχείου. Π.χ.   3  63 . Άρα σε 63g
3 θα περιέχονται 6,023  10 23 μόρια 3
Γ) Για οποιοδήποτε ιόν και σε ποσότητα του, σε g , ίση αριθμητικά με το ΑΒ του ατόμου
που το αποτελεί (μια μονοατομικό ιόν) ή με το άθροισμα των ατομικών βαρών όλων των
ατόμων του (για πολυατομικό ιόν) περιέχονται 6,023  10 23 ιόντα.
Π.χ.  Cl   35,5 . Άρα σε 35,5g Cl  θα περιέχονται 6,023  10 23 ιόντα Cl  .
Από τα παραπάνω μπορούμε να υπολογίσουμε τη μάζα ενός ατόμου 12C.
Γνωρίζουμε ότι τα ΝΑ άτομα 12C έχουν μάζα 12g

1 άτομο 12C έχει μάζα x
12
Άρα, x  g.
N
Άρα, η μονάδα της ατομικής μάζας (amu) που ορίζεται ως το 1/12 της μάζας του ατόμου του
12
C, θα έχει μάζα ίση με:
1 1 12 1
1amu  x   g g
12 12 N  N
Άρα, για να υπολογίσουμε τη μάζα μιας ποσότητας στοιχείου Χ που περιέχει ΝΑ άτομα του
στοιχείου εφαρμόζουμε τη σχέση:
m ( )
  
1amu
Να υπολογιστεί η μάζα του ατόμου του υδραργύρου (ArHg = 200).
Απάντηση:
m ( Hg )
 Hg   m( Hg )   Hg  1amu (1)
1amu
1
Όμως, όπως είδαμε παραπάνω: 1amu  g (2)
N
Αντικαθιστούμε τη σχέση (2) στη σχέση (1) και προκύπτει:
1 200
m( Hg )   Hg  1amu  m( Hg )   Hg  g  m( Hg )  g
N 6,023  10 23
m( Hg )  33,2  10 23 g
Να υπολογιστεί η μάζα του μορίου της ζάχαρης (C12H22O11).

Δίνονται οι τιμές Ar: C: 12, Η: 1, Ο: 16.
Απάντηση:
Το ΜΒ της ζάχαρης είναι:
 C12 2211   C  12     22     11  12  12  1  22  11  16  342
Άρα,
m
 C12 2211   m   C12 2211  1amu (1)
1amu
1
Όμως, όπως είδαμε παραπάνω: 1amu  g (2)
N
Αντικαθιστούμε τη σχέση (2) στη σχέση (1) και προκύπτει:
1 342 23
m   C12 2211  g  m  g  m  56,78  10 g
N 6,023  10 23
Α) 1 mol ατόμων στοιχείου ονομάζεται η ποσότητα του στοιχείου, σε g η οποία είναι ίση
αριθμητικά με το ΑΒ του στοιχείου.
Π.χ. για το υδρογόνο (Η) έχουμε    1 . Αρα 1 mol (  )  1g και περιέχει 6,023  10 23
άτομα υδρογόνου.
Β) 1 mol μορίων στοιχείου ή χημικής ένωσης ονομάζεται η ποσότητα του στοιχείου ή της
χημικής ένωσης, σε g, η οποία είναι ίση αριθμητικά με το ΜΒ του στοιχείου ή της χημικής
ένωσης.
Π.χ. για το νερό (  2  ) έχουμε   2  18 . Αρα 1 mol 2  18g και περιέχει 6,023  10 23
μόρια νερού.
Γ) 1 mol ιόντων ονομάζεται η ποσότητα του ιόντος, σε g, η οποία είναι ίση αριθμητικά με το
ΑΒ όλων των ατόμων που περιέχει. H μάζα σε g 1mol ιόντων ονομάζεται γραμμοϊόν (g-ion).
Π.χ. για το S 24 έχουμε Τυπικό Βάρος  96 . Αρα 1 molS  96 g και περιέχει 6,023  10 23
2
4
θειικά ανιόντα.
Γραμμομοριακός όγκος (Vm)
Υπόθεση Avogadro:Ίσοι όγκοι αερίων ή ατμών στις ίδιες συνθήκες θερμοκρασίας και
πίεσης περιέχουν τον ίδιο αριθμό μορίων. Ισχύει και το αντίστροφο, δηλαδή ίσοι
αριθμοί μορίων ή ατμών που βρίσκονται στις ίδιες συνθήκες θερμοκρασίας και πίεσης
καταλαμβάνουν τον ίδιο όγκο.)
Αέρια: Α, Β, Γ,
1mol A →NA μόρια →VA

1mol B →NA μόρια →VB
1mol Γ →NA μόρια →VΓ
άρα VA = VB = VΓ = … = Vm
Όπως γνωρίζουμε, 1 mol χημικής ουσίας περιέχει σταθερό αριθμό μορίων, οποίος
καθορίζεται από τον αριθμό Avogadro (ΝΑ).
N   6,023  1023 mol 1
Με βάση τα παραπάνω δεδομένα καταλήγουμε ότι το 1 mol οποιουδήποτε αερίου

καταλαμβάνει τον ίδιο όγκο, ο οποίος ονομάζεται γραμμομοριακός όγκος.
Γραμμομοριακός όγκος (Vm) αερίου ονομάζεται ο όγκος που καταλαμβάνει το 1 mol

αυτού, σε ορισμένες συνθήκες θερμοκρασίας και πίεσης.
Σημείωση: O Vm αναφέρεται και σαν Μοριακός όγκος ή μολαρικός όγκος
Σε πρότυπες συνθήκες πίεσης και θερμοκρασίας, STP, δηλαδή, σε θερμοκρασία 0 °C (ή 273

Κ) και πίεση 1 atm (760mmHg), ο γραμμομοριακός όγκος των αερίων βρέθηκε πειραματικά
ίσος με 22,4 L. Δηλαδή,
Vm = 22,4 L σε STP συνθήκες
Σημείωση:
Απόλυτη θερμοκρασία, Τ (Κ): Τ = θ °C+273

1 atm = 760 mmHg
Προσδιορισμός ΜΒ αέριας ουσίας:
Α) Αν γνωρίζουμε τη μάζα ορισμένου όγκου της ουσίας σε πρότυπες συνθήκες θερμοκρασίας

και πίεσης (STP).
Έστω ότι γνωρίζουμε ότι V L αερίου Α σε stp έχουν μάζα m g

22,4L x
22,4
x  m g
VL
Άρα, 1mol = x g. Επομένως, ΜΒ = x.
B) Αν γνωρίζουμε την πυκνότητά της, σε πρότυπες συνθήκες θερμοκρασίας και πίεσης (stp).
m
Ο τύπος της πυκνότητας είναι   . Αν έχουμε V  22,4L σε stp θα είναι m=MB g. Άρα,
V

0  , όπου  0 η πυκνότητα σε stp.
22,4
Μετατροπές: g  mol  L .
g  mol
1 mol μορίων έχει μάζα ίση με το ΜΒ g.

n m
m
n

mol  g
1 mol μορίων έχει μάζα ίση με το ΜΒ g.

n m
m  n  
L  mol
1 mol μορίων καταλαμβάνει όγκο Vm L.

n V
V
n
Vm
mol  L

n V
V  n Vm
α) Αν οι συνθήκες είναι πρότυπες (stp) τότε ο γραμμομοριακός όγκος είναι Vm  22,4 L .
β) Αν χρησιμοποιούμε g τότε:
m
1mol = MB g ή n

γ) Αν αναφερόμαστε σε ποσότητα υγρού θα χρησιμοποιούμε την πυκνότητά του.
Μέσω του μοριακού τύπου υπολογίζουμε τον αριθμό των mol ατόμων που περιέχονται σε
συγκεκριμένο αριθμό mol της χημικής ουσίας.
Για παράδειγμα, από το μοριακό τύπο του θειικού οξέος (H2SO4) έχουμε:
2 άτομα H
στο 1 mol H2SO4
1 άτομο S
4 άτομα O
ή
2NA άτομα H → 2 mol ατόμων H

στο 1 mol H2SO4 1NA άτομα S → 1 mol ατόμων S
4NA άτομα O → 4 mol ατόμων O
Στα παραδείγματα που ακολουθούν συσχετίζονταν τα μεγέθη:

1. αριθμός mol
2. μάζα
3. αριθμός μορίων
4. όγκος (μόνο για αέρια)
μιας καθαρής ουσίας (στοιχείου ή ένωσης). Μάλιστα με βάση την τιμή του ενός μεγέθους
μπορούμε να υπολογίζουμε τα υπόλοιπα τρία.
α. Πόσα μόρια αμμωνίας (NH3) περιέχονται σε 1,12 L αυτής σε STP;

β. Πόσο ζυγίζουν τα 1,8066.1024 μόρια ΝΗ3;
Δίνονται οι τιμές των Ar. Ν: 14, Η: 1.
Απάντηση
α) Το ΜΒ του μορίου της αμμωνίας είναι:
  3  1     3     1 14  3 1  17

n V
V
n  n  1,12 L mol  n  0,05mol
Vm 22,4 L
Άρα,
1 mol ατόμων περιέχει NA άτομα.

n mol ατόμων περιέχει N άτομα.
N
n    n  N     0,05  N 
N
β) 1 mol μορίων περιέχει ΝΑ μόρια και ζυγίζει (ΜΒ) g

n mol μορίων περιέχει Ν μόρια και ζυγίζει m g
N 1,8066  10 24 18,066  10 23
m (  )  m   17 g  m   17 g  m  51g
N 6,023  10 23 6,023  10 23
Όπως φαίνεται στο παράδειγμα που ακολουθεί, μπορούμε να υπολογίσουμε τις μάζες των
στοιχείων που περιέχονται σε μία ένωση, αν μας δίνεται η μάζα της ένωσης. Και αντίστροφα,
να υπολογίσουμε τη μάζα μιας ένωσης, αν γνωρίζουμε την ποσότητα ενός από τα συστατικά
της στοιχεία.
Πόσα άτομα υδρογόνου (Η) περιέχονται σε 68 g υδρόθειου (H2S); Δίνονται οι τιμές των Αr:
S: 32, Η: 1. To H2S είναι αέριο σε STP (Κ.Σ) συνθήκες.
Απάντηση
Το ΜΒ του μορίου υδρόθειου (H2S) είναι:
  2 S  2     1   S  2  1  1  32  34
Άρα,
1mol υδρόθειου ζυγίζει 34 g
Άρα,
στα 34 g υδρόθειου έχουμε 2g υδρογόνου

68 g m
2  68
m  g  4g
34
Επομένως,
ΝΑ άτομα υδρογόνου ζυγίζουν (ΑΒ) g

Ν άτομα υδρογόνου ζυγίζουν m  4 g
N
N m  N  4 N 
(  )
Ασκήσεις με μίγμα δύο ή περισσοτέρων σωμάτων
Α) Ορίζουμε αρχικά τους τύπους των συστατικών του μίγματος.
Β) Ορίζουμε στη συνέχεια την ποσότητα κάθε συστατικού κατά προτίμηση σε mol ή L (ή
mL) για αέρια. Αν δεν είναι γνωστή η ποσότητα κάθε συστατικού χρησιμοποιούμε
αγνώστους ( x, y ,…).
Γ) Χρησιμοποιούμε τα τυχόν δεδομένα που υπάρχουν και αφορούν τις αρχικές ποσότητες.
Δ) Για κάθε συστατικό αναλύουμε τα δεδομένα που τυχόν υπάρχουν και αφορούν την
ποσότητά του, στηριζόμενοι στις πληροφορίες που προκύπτουν από τον αντίστοιχο μοριακό
τύπο του συστατικού. Έτσι έχουμε τα αποτελέσματα που αφορούν συνολικά το μίγμα.
α) Αν το μίγμα είναι γνωστής σύστασης από τα αποτελέσματα που προέκυψαν έχουμε τις
ζητούμενες απαντήσεις.
β) Αν το μίγμα είναι άγνωστης σύστασης, συνδυάζουμε τα παραπάνω αποτελέσματα με τα
δεδομένα της εκφώνησης και προκύπτουν οι απαραίτητες σχέσεις (με τους αγνώστους
x, y,... που χρησιμοποιήσαμε). Η λύση της εξίσωσης ή του συστήματος που προκύπτει, δίνει
τη ζητούμενη σύσταση του μίγματος.
Αέριο μίγμα αποτελείται από διοξείδιο του θείου και υδρόθειο. Το μίγμα ζυγίζει 13,2 g και
καταλαμβάνει όγκο 6,72 L σε STP.
α. Πόσα mol από κάθε αέριο περιέχονται στο μίγμα;
β. Ποια είναι η μάζα του κάθε συστατικού του μίγματος;
Δίνονται οι τιμές των Αr: S: 32, Ο: 16, Η: 1.
To H2S είναι αέριο σε STP (Κ.Σ) συνθήκες.
Απάντηση
α) Έστω ότι το μίγμα περιέχει x mol Η2S και y mol SO2. Συναρτήσει των x και y
μπορούμε να υπολογίσουμε τη μάζα του μίγματος και τον όγκο του.
Το μοριακό βάρος του υδρόθειου είναι:
  2S  2  1  1 32  34
Το μοριακό βάρος του διοξειδίου του θείου είναι:
 S2  1  32  2  16  64
Άρα,
1mol Η2S αντιστοιχεί σε 34g

x mol Η2S αντιστοιχούν σε m1 g
Επομένως,
m1  34  x g (1)
Επίσης,
1mol SO2 αντιστοιχεί σε 64g

y mol SO2 αντιστοιχούν σε m 2 g
Δηλαδή,
m2  64  y g (2)
Προφανώς ισχύει:
m1  m2  m  34 xg  64 yg  13,2 g  34 x  64 y g  13,2 g  34 x  64 y  13,2 (3)
Με ανάλογη διαδικασία προκύπτει:
1mol Η2S αντιστοιχεί σε 22,4L

x mol Η2S αντιστοιχούν σε V1 L
Επομένως,
V1  22,4  x L (3)
Επίσης,
1mol SO2 αντιστοιχεί σε 22,4L

y mol SO2 αντιστοιχούν σε V2 L
Δηλαδή,
V2  22,4  y L (4)
V1  V2  V  22,4 xL  22,4 yL  6,72L  22,4 x  22,4 y L  6,72L 
6,72  22,4 y
22,4 x  22,4 y  6,72  22,4 x  6,72  22,4 y  x  (5)
22,4
Αντικαθιστούμε τη σχέση (5) στη σχέση (3):
6,72  22,4 y
34 x  64 y  13,2  34  64 y  13,2 
22,4
346,72  22,4 y   22,4  64 y  22,4  13,2  346,72  22,4 y   22,4  64 y  22,4  13,2 
228,48  761,6 y  1433,6 y  295,68  228,48  672 y  295,68  672y  295,68  228,48 
67,2
672 y  67,2  y   y  0,1mol
672
Από τη σχέση (5) προκύπτει:
6,72  22,4 y 6,72  22,4  0,1 6,72  2,24

x x x  x  0,2mol
22,4 22,4 22,4
β) Οι μάζες των δύο συστατικών του μίγματος προκύπτουν από τις σχέσεις (1) και (2):
(1)  m1  34  x  m1  34  0,2  m1  6,8g
(2)  m2  64  y  m2  64  0,1  m2  6,4 g
4.2 Καταστατική εξίσωση των αερίων
Ένθετο: Χαρακτηριστικά αερίου
Κάθε αέριο εγκλωβισμένο σε κάποιο χώρο έχει κάποιες μεταβλητές που ορίζουν την
κατάστασή του. Τα χαρακτηριστικά αυτά είναι:
Α) Η ποσότητα του αερίου
α) Συνήθως η ποσότητα της ύλης στα αέρια εκφράζεται από τον αριθμό των mol.
β) Σε κάποιες περιπτώσεις δίνεται η μάζα, που εκφράζεται από τις παρακάτω μονάδες: kg, g,
mg.
H μάζα και τα mol συνδέονται με τη σχέση:
m
n

Β) Ο όγκος (V) που καταλαμβάνει το αέριο. Οι συνηθέστερες μονάδες μέτρησης του όγκου
είναι: m 3 , L, cm 3
Ισχύουν οι παρακάτω σχέσεις:
1m 3  1000L
1mL  1cm 3
Γ) Η πίεση (P) που ασκεί το αέριο στα τοιχώματα του δοχείου στο οποίο βρίσκεται. Οι
συνηθέστερες μονάδες μέτρησης της πίεσης είναι η atm και το Pa (Pascal).
Το Pa είναι η μονάδα της πίεσης στο S.I.
Ισχύει: 1Pa  101.325Pa
Δ) Η θερμοκρασία του αερίου. Οι συνηθέστερες μονάδες μέτρησης της θερμοκρασίας είναι

 
οι βαθμοί Κελσίου  C και οι βαθμοί Κέλβιν   .
Το απόλυτο μηδέν της κλίμακας Κέλβιν (χαμηλότερη θερμοκρασία που είναι δυνατόν να
υπάρξει στη φύση) είναι η θερμοκρασία  273 C . Μεταξύ της κλίμακας Κέλβιν   και της
κλίμακας Κελσίου   ισχύει η σχέση:
    273
Η συμπεριφορά των αερίων είναι περισσότερο απλή και ομοιόμορφη από τη συμπεριφορά
των υγρών και των στερεών. Σε αντίθεση με τις υγρές και τις στερεές ουσίες, ορισμένες
βασικές ιδιότητες των αερίων είναι ανεξάρτητες της χημικής τους φύσης και μπορούν να
περιγραφούν με νόμους, όπως είναι:
Νόμος Boyle: «ο όγκος (V) που καταλαμβάνει ένα αέριο είναι αντιστρόφως ανάλογος της
πίεσης (Ρ) που έχει, με την προϋπόθεση ότι ο αριθμός των mol (n) και η θερμοκρασία
(Τ) του αερίου παραμένουν σταθερά».
Δηλαδή, έχουμε:
Νόμος Boyle
PV = σταθερό όταν n, T σταθερά
Νόμος Charles «ο όγκος (V) που καταλαμβάνει ένα αέριο είναι ανάλογος της απόλυτης
θερμοκρασίας (Τ), με την προϋπόθεση ότι ο αριθμός των mol (n) και η πίεση (Ρ)
παραμένουν σταθερά».
Νόμος Charles
V/T = σταθερό όταν n, P σταθερά
Nόμος Gay-Lussac: «η πίεση (Ρ) που ασκεί ένα αέριο είναι ανάλογη της απόλυτης
θερμοκρασίας (Τ), όταν ο αριθμός των mol (n) και ο όγκος (V) είναι σταθερά».
Νόμος Gay Lussac
P/T = σταθερό όταν n, V σταθερά
Συνδυάζοντας τις παραπάνω σχέσεις προκύπτει:
P V
  .

Μια ποσότητα ενός αερίου ίση με 1mol σε stp (πρότυπες συνθήκες: P0  1atm , 0  273 )
καταλαμβάνει όγκο: V0  22,4 L .
Αντικαθιστώντας τις τιμές αυτές στις παραπάνω σχέσεις προκύπτει:
P0 V0 1atm  22.4 L / mol L  atm

  0,082 R
0 273 mol  
Η σταθερά R ονομάζεται παγκόσμια σταθερά των αερίων και είναι ανεξάρτητη από τη φύση
του αερίου. Η τιμή της όμως εξαρτάται προφανώς από τις μονάδες του όγκου της πίεσης και
της θερμοκρασίας. Η τιμή της R στο S.I. είναι:
J
R  8,314
mol  
P V
Προφανώς, για ποσότητα n mol ενός αερίου θα έχουμε:  nR

Από την παραπάνω σχέση προκύπτει η καταστατική εξίσωση των ιδανικών* αερίων:
PV  nRT
, όπου:
P  Η πίεση που ασκεί το αέριο στα τοιχώματα του δοχείου στο οποίο βρίσκεται.
V  Ο όγκος που καταλαμβάνει το αέριο.
n  Ο αριθμός των mol της ποσότητας του αερίου στον όγκο V
R  Η παγκόσμια σταθερά των αερίων
  Η απόλυτη θερμοκρασία (σε βαθμούς Κέλβιν)
* Ιδανικό αέριο είναι ένα υποθετικό αέριο, του οποίου η πίεση, ο όγκος και η θερμοκρασία
περιγράφονται από την παραπάνω εξίσωση. Η καταστατική εξίσωση των αερίων ισχύει και
πραγματικά αέρια όταν αυτά βρίσκονται σε καταστάσεις χαμηλής πίεσης και υψηλής
θερμοκρασίας.
Επομένως, τα αέρια που υπακούουν στην καταστατική εξίσωση, για οποιαδήποτε τιμή πίεσης
και θερμοκρασίας, ονομάζονται ιδανικά ή τέλεια αέρια.
Αποκλίσεις παρατηρούνται σε χαμηλές θερμοκρασίες και υψηλές πιέσεις (συνθήκες
υγροποίησης). Ιδανικά επίσης συμπεριφέρονται και τα περισσότερα μίγματα αερίων, κάτω
από ορισμένες συνθήκες πίεσης και θερμοκρασίας. Έτσι, μπορούμε να γράφουμε την
καταστατική εξίσωση και για αέρια μίγματα:
PV  n RT
όπου,
nολ ο συνολικός αριθμός mol του αερίου μίγματος

V ο όγκος που καταλαμβάνει το αέριο μίγμα και
Ρολ η ολική πίεση των αερίων του μίγματος.
Ερώτηση: Πως προκύπτει όμως η σχέση αυτή στην περίπτωση αέριου μίγματος;
Απάντηση: Από τον νόμο των μερικών πιέσεων του Dalton. Ένα αέριο μίγμα δύο ή
περισσοτέρων συστατικών ασκεί πίεση που ονομάζεται ολική πίεση P  και ορίζεται από
τον νόμο μερικών πιέσεων του Dalton:
Η ολική πίεση που ασκεί ένα μίγμα αερίων (π.χ. Α, Β, Γ,….) σε ορισμένη θερμοκρασία Τ
είναι ίση με το άθροισμα των μερικών πιέσεων των αερίων συστατικών του μίγματος:
P  P  P  P  ....
Μερική πίεση κάθε αερίου συστατικού του μίγματος είναι η πίεση που θα ασκούσε το αέριο
αυτό αν καταλάμβανε μόνο του τον όγκο του μίγματος V στην ίδια θερμοκρασία.
Έστω τώρα ένα μίγμα δύο αερίων (αέριο Α και αέριο Β) σε δοχείο όγκου V σε θερμοκρασία
T.
Για τα δύο αέρια ισχύει: P  P  P
Άρα,
P V  n  R  T
P V  n  R  T
Προσθέτοντας τις δύο παραπάνω σχέσεις κατά μέλη προκύπτει:
P  P V  n  n  R  T  P V  n  R  T
Η καταστατική εξίσωση εμπεριέχει τους τρεις νόμους (Boyle, Charles, Gay Lussac) και
περιγράφει πλήρως τη συμπεριφορά (κατάσταση) ενός αερίου. Γι' αυτό ονομάζεται
καταστατική εξίσωση.
Σε δοχείο όγκου 15 L και θερμοκρασίας 800 °C, εισάγονται 2ΝA μόρια οξυγόνου. Πόση
πίεση ασκεί το οξυγόνο στο δοχείο;
Απάντηση
Το πρώτο βήμα είναι η μετατροπή της θερμοκρασίας σε μονάδες Κελβιν.
T  800  273  1073K
Επίσης,
1mol οξυγόνου, περιέχει N  μόρια

n mol οξυγόνου, περιέχει 2 N  μόρια
2N 
n  n  2mol
N
Με τη βοήθεια της καταστατικής εξίσωσης προκύπτει:
L  atm
nRT 2mol  0,082  1073K
mol  K 2  0,082atm  1073
PV  nRT  P   P P 
V 15L 15
P  11,73atm
Χρήσιμοι τύποι με τη βοήθεια της καταστατικής εξίσωσης των ιδανικών αερίων
H μάζα και τα mol συνδέονται με τη σχέση:
m
n (1)

Με αντικατάσταση της σχέσης αυτής στην καταστατική εξίσωση των ιδανικών αερίων
pV  nRT (2)
προκύπτει:
m
PV  RT (3)

Επιλύοντας τη σχέση (3) ως προς την πίεση προκύπτει:
m RT
P (5)
V 
m
Όμως γνωρίζουμε ότι το πηλίκο ισούται με την πυκνότητα  του αερίου.
V
m
Δηλαδή:   (6)
V
Άρα, αντικαθιστώντας τη σχέση (6) στη σχέση (5) προκύπτει:
RT
P

Αέριο Α έχει πυκνότητα 2,28 g/L σε θερμοκρασία 546 Κ και πίεση 6atm. Ζητείται η σχετική
μοριακή μάζα του Α.
R= 0,082 atm·L/mol·K
Απάντηση
RT
Χρησιμοποιώντας τη σχέση P   και λύνοντας ως προς το  προκύπτει:

RT   R T
P  P      R  T    
 P
g atm  L
2,28  0,082  546K
L mol  K 2,28  0,082  546 g
        17
6atm 6 mol
RT
Προσοχή! Η σχέση P   πρέπει να αποδεικνύεται!

4.3 Συγκέντρωση διαλύματος - Αραίωση, ανάμειξη διαλυμάτων
Συγκέντρωση ή μοριακότητα κατ' όγκο διαλύματος
Όπως αναφέραμε στο 1° κεφάλαιο, υπάρχουν διάφοροι τρόποι με τους οποίους μπορούμε να
εκφράσουμε την περιεκτικότητα ενός διαλύματος, δηλαδή την ποσότητα της διαλυμένης
ουσίας που περιέχεται σε ορισμένη ποσότητα διαλύματος ή διαλύτη. Μία από τις
συνηθέστερες μονάδες περιεκτικότητας ενός διαλύματος είναι η μοριακότητα κατ' όγκο:
Η μοριακότητα κατ' όγκο ή συγκέντρωση ή Molarity, εκφράζει τα mol διαλυμένης

ουσίας που περιέχονται σε 1 L διαλύματος. Δηλαδή, έχουμε:
n
c
V
Όπου,
c = η συγκέντρωση του διαλύματος
n = ο αριθμός mol της διαλυμένης ουσίας και
V = ο όγκος του διαλύματος σε L.¨
Μονάδα της συγκέντρωσης είναι το mol L-1 ή Μ.
Για παράδειγμα, διάλυμα υδροχλωρίου (HCl) 2Μ ή 2mol/L σημαίνει ότι:
Στο 1L διαλύματος περιέχονται 2mol διαλυμένης ουσίας (HCl)
Πόσα γραμμάρια καθαρού νιτρικού οξέος περιέχονται σε 400 mL διαλύματος νιτρικού οξέος
(ΗΝO3) συγκέντρωσης 2 Μ;
Δίνονται οι τιμές των Αr: Η: 1, Ν: 14, Ο: 16.
Απάντηση
Ο όγκος του διαλύματος σε λίτρα είναι: V  400mL  0,4L
Υπολογίζουμε κατ' αρχήν τα mol της διαλυμένης ουσίας.
Άρα,
n mol
c  n  c V  n  2  0,4 L  n  0,8mol
V L
Το μοριακό βάρος του νιτρικού οξέος είναι:
  3  1  1  1  14  3  16  1  14  48  63
Επομένως,
m g
n  m  n    3  m  0,8mol  63  m  50,4 g
  3 mol
Να βρεθεί η συγκέντρωση (c) διαλύματος υδροξειδίου του νατρίου (NaOH) όγκου 500 mL,
περιεκτικότητας 8% w/w και πυκνότητας 1,07 g/mL. Δίνονται οι τιμές των Αr: Na: 23, Ο: 16,
Η: 1.
Απάντηση
Το μοριακό βάρος του υδροξειδίου του νατρίου (NaOH):
   1  23  1  16  1  1  23  16  1  40
Με τη βοήθεια της πυκνότητας και του όγκου υπολογίζουμε τη μάζα του διαλύματος.
m g
  m    V  m  1,07  500mL  m  535g
V mL
Επομένως,
Στα 100 g διαλύματος περιέχονται 8g NaOH

Στα 535 g διαλύματος περιέχονται m NaOH
535  8
100g  m  535g  8g  m  g  m  42,8g
100
Υπολογίζουμε τώρα τα mol του ΝaΟΗ:
m
n  n  42,8g  n  1,07mol
  40 g / mol
Άρα, η συγκέντρωση του διαλύματος θα είναι:
n 1,07mol mol
c c  c  2,14  c  2,14
V 0,5L L
Αραίωση διαλύματος
Όταν σε ένα διάλυμα προσθέσουμε νερό, η ποσότητα της διαλυμένης ουσίας παραμένει
σταθερή, ενώ ο όγκος του διαλύματος μεγαλώνει. Συνεπώς, το τελικό διάλυμα έχει μικρότερη
συγκέντρωση από το αρχικό. Κατά την αραίωση ισχύει η σχέση:
c1V1  c2V2
όπου,
c1 και V1 η συγκέντρωση και ο όγκος του διαλύματος, αντίστοιχα, πριν την αραίωση και
c2 και V2 η συγκέντρωση και ο όγκος του διαλύματος, αντίστοιχα, μετά την αραίωση
Πόσα λίτρα νερού πρέπει να προστεθούν σε 3 L διαλύματος NaCl 1 Μ για να προκύψει

διάλυμα NaCl 0,1 Μ;
Απάντηση
Α’ τρόπος
Από τη σχέση για τη συγκέντρωση του διαλύματος προκύπτουν τα mol NaCl:
n mol
c1   n  C1  V1  n  1  3L  n  1  3L  n  3mol
V1 L
Κατά την αραίωση η ποσότητα της διαλυμένης ουσίας (δηλαδή του NaCl) παραμένει
σταθερή. Άρα:
Άρα,
n n 3mol 3mol
c2   n  C2  V2  V2  V  V  V   30L
V2 C2 0,1 mol
0,1
L
Άρα ο νέος όγκος του διαλύματος θα είναι V2  30L .
Άρα ο όγκος του διαλύματος που πρέπει να προστεθεί θα είναι: V2  V1  30L  3L  27L
Β’ τρόπος
Θα μπορούσαμε να είχαμε εργαστεί και πιο απλά ως εξής:
c1V1
n1  n2  c1V1  c2V2  V2   V2  1  3L  V2  30L
c2 0,1
Άρα ο όγκος του διαλύματος που πρέπει να προστεθεί θα είναι: V2  V1  30L  3L  27L
Ανάμειξη διαλυμάτων
Όταν αναμείξουμε δύο η περισσότερα διαλύματα που περιέχουν την ίδια διαλυμένη
ουσία, τότε προκύπτει ένα διάλυμα το οποίο θα έχει τα ακόλουθα χαρακτηριστικά:
α. Η μάζα του τελικού διαλύματος θα είναι ίση με το άθροισμα των μαζών των διαλυμάτων
που αναμείξαμε. Δηλαδή,
m  m1  m 2  m 3  ...
, όπου m  η μάζα του τελικού διαλύματος

m1  η μάζα του διαλύματος Δ1
β. Ο όγκος του τελικού διαλύματος σχεδόν πάντα θεωρούμε ότι είναι ίσος με το άθροισμα
των όγκων των διαλυμάτων που αναμείξαμε. Δηλαδή,
V  V1  V2  V3  ...
, όπου V  ο όγκος του τελικού διαλύματος

V1  ο όγκος του διαλύματος Δ1
γ. Η ποσότητα της διαλυμένης ουσίας στο τελικό διάλυμα θα είναι ίση με το άθροισμα των
ποσοτήτων των διαλυμένων ουσιών που υπήρχαν στα αρχικά διαλύματα πριν από την
ανάμειξη. Δηλαδή:
m  m1  m2  m3  ... ή n  n1  n2  n3  ...
, όπου m  η μάζα της διαλυμένης ουσίας του τελικού διαλύματος

m1  η μάζα της διαλυμένης ουσίας του διαλύματος Δ1
n  τα mol της διαλυμένης ουσίας του τελικού διαλύματος

n1  τα mol της διαλυμένης ουσίας του διαλύματος Δ1
Κατά την ανάμειξη διαλυμάτων της ίδιας ουσίας ισχύει η σχέση:
c1V1  c2V2  c3V3  ...  cV

όπου,
c1 , c2 , c3 ,... και V1 ,V2 ,V3 ,... οι συγκεντρώσεις και οι όγκοι των αρχικών διαλυμάτων και
c και V η συγκέντρωση και ο όγκος του τελικού διαλύματος, αντίστοιχα.
Αν αναμείξουμε δύο διαλύματα με συγκεντρώσεις c1 ,c2 , τότε είναι προφανές ότι, αν

c1  c2 , τότε μετά την ανάμειξη θα έχουμε ότι
c1  c  c2 .
500 mL διαλύματος υδροξειδίου του νατρίου (NaOH) περιεκτικότητας 8% w/v (κατ' όγκο)
αναμειγνύονται με 1,5 L άλλου διαλύματος υδροξειδίου του νατρίου συγκέντρωσης 0,8 Μ.
Να υπολογιστεί η συγκέντρωση του τελικού διαλύματος.
Απάντηση
Περιεκτικότητα διαλύματος υδροξειδίου του νατρίου (NaOH) 8% w/v σημαίνει:
Στα 100mL διαλύματος περιέχονται 8g NaOH

Στα 500mL διαλύματος περιέχονται xg NaOH
8g  500mL 8g  500
100mL  x  8g  500mL  x  x  x  40 g
100mL 100
Το μοριακό βάρος του υδροξειδίου του νατρίου (NaOH):
   1  23  1  16  1  1  23  16  1  40
Υπολογίζουμε τώρα τα mol του ΝaΟΗ:
m
n  n  40 g  n  1mol
  40 g / mol
Ο όγκος του πρώτου διαλύματος σε L θα είναι: V1  500mL  0,5L
Ο τελικός όγκος του διαλύματος θα είναι:
V  V1  V2  V  0,5L  1,5L  V  2 L
n1  c2V2
c1V1  c2V2  cV  n1  c2V2  cV  c  
V
n1
mol
1mol  0,8  1,5L
L 1mol  1,2mol 2,2mol mol
c   c   c   c  1,1 
2L 2L 2L L
c  1,1
Συμπλήρωμα θεωρίας
Α) Αντιμετώπιση άσκησης με προσθήκη ποσότητας διαλύτη σε διάλυμα (αραίωση)
Στην περίπτωση προσθήκης διαλύτη, η ποσότητα της διαλυμένης ουσίας παραμένει σταθερή.
Δηλαδή:
n1  n2 (1)
, όπου n1 η ποσότητα της διαλυμένης ουσίας στο αρχικό διάλυμα και

n 2 η ποσότητα της διαλυμένης ουσίας στο τελικό διάλυμα
C1V2  C2V2
Β) Αντιμετώπιση άσκησης με αφαίρεση ποσότητας διαλύτη σε διάλυμα (συμπύκνωση)
Στην περίπτωση αφαίρεσης διαλύτη, η ποσότητα της διαλυμένης ουσίας παραμένει σταθερή.
Δηλαδή:
n1  n2 (2)
, όπου n1 η ποσότητα της διαλυμένης ουσίας στο αρχικό διάλυμα και

n 2 η ποσότητα της διαλυμένης ουσίας στο τελικό διάλυμα
C1V2  C2V2
Γ) Αντιμετώπιση άσκησης ανάμιξης δύο διαλυμάτων διαφορετικών διαλυμένων ουσιών

οι οποίες δεν αντιδρούν μεταξύ τους
Στην περίπτωση αυτή ισχύει η σχέση:
V  V  V (3)
, όπου V ο όγκος του πρώτου διαλύματος,

V ο όγκος του δεύτερου διαλύματος και
V ο όγκος του τελικού διαλύματος (μετά την ανάμιξη)
Επίσης ισχύουν οι σχέσεις:
n1(  )  n1( ) (4)
n2( )  n2( ) (5)
, όπου n1(  ) τα mol της διαλυμένης ουσίας στο πρώτο διάλυμα,

n1( ) τα mol της διαλυμένης ουσίας του πρώτου διαλύματος στο τελικό διάλυμα (μετά την
ανάμιξη),
n2 (  ) τα mol της διαλυμένης ουσίας στο δεύτερο διάλυμα,
n2( ) τα mol της διαλυμένης ουσίας του δεύτερου διαλύματος στο τελικό διάλυμα (μετά
την ανάμιξη).
Η σχέση (4) μπορεί να γραφεί ως:
C1(  )V  C1( )V (6)
Η σχέση (5) μπορεί να γραφεί ως:
C2( )V  C2( )V (7)
Επομένως υπολογίζοντας τον όγκο του τελικού διαλύματος από τη σχέση (3) μπορούμε με τη
βοήθεια των σχέσεων (6) και (7) να υπολογίσουμε τις συγκεντρώσεις των διαλυμένων
ουσιών ( C1( ) και C2 ( ) ) στο τελικό διάλυμα (με την προϋπόθεση ότι γνωρίζουμε τις
αρχικές συγκεντρώσεις των διαλυμένων ουσιών ( C1(  ) , C2( ) ) στα δύο αρχικά διαλύματα
καθώς και τους όγκους των δύο αρχικών διαλυμάτων ( V ,V ).
Δ) Μοριακότητα κατά βάρος (molality-m)
Μοριακότητα κατά βάρος (m) ή molality είναι το μέγεθος που εκφράζει την ποσότητα σε mol
της διαλυμένης ουσίας που περιέχεται σε 1000g διαλύτη.
Για παράδειγμα, διάλυμα NaOH 2m σημαίνει ότι:
Στα 1000g διαλύτη υπάρχουν 2mol διαλυμένης ουσίας (ΝαΟΗ)
4.4 Στοιχειομετρικοί υπολογισμοί
Η χημική εξίσωση, πέραν του ότι αποτελεί το σύμβολο μιας χημικής αντίδρασης, παρέχει μία
σειρά πληροφοριών. Για παράδειγμα, η χημική εξίσωση της αντίδρασης σχηματισμού
αμμωνίας από άζωτο και υδρογόνο
Ν2 + 3Η2 →2ΝΗ3
μας αποκαλύπτει:
1. Την ποιοτική σύσταση των αντιδρώντων (Ν2, Η2) και προϊόντων (ΝΗ3).
2. Ποσοτικά δεδομένα σχετικά με τον τρόπο που γίνεται η αντίδραση. Δηλαδή ότι,
 1 μόριο Ν2 αντιδρά με 3 μόρια Η2 και δίνει 2 μόρια ΝΗ3.

 1 mol Ν2 αντιδρά με 3 mol Η2 και δίνει 2 mol ΝΗ3.
 1 όγκος αερίου Ν2 αντιδρά με τρεις όγκους αερίου Η2 και δίνει δύο όγκους αέριας
ΝΗ3 στις ίδιες συνθήκες Ρ και Τ.
Αυτό όμως που τελικά έχει τη μεγαλύτερη σημασία είναι ότι:
Οι συντελεστές σε μία χημική εξίσωση καθορίζουν την αναλογία mol των αντιδρώντων
και προϊόντων στην αντίδραση. Γι' αυτό και οι συντελεστές ονομάζονται
στοιχειομετρικοί συντελεστές.
Με δεδομένο ότι:
1 mol μιας χημικής ουσίας ζυγίζει τόσα γραμμάρια όσο η σχετική μοριακή της μάζα,
1 mol αερίου ουσίας καταλαμβάνει όγκο Vm ή 22,4 L (σε STP) και
1 mol μιας μοριακής χημικής ουσίας περιέχει ΝΑ μόρια, προκύπτει ότι η αναλογία mol των
αντιδρώντων και των προϊόντων μπορεί να εκφραστεί και σαν αναλογία μαζών, όγκων
(αερίων) ή αριθμού μορίων.
Οι παραπάνω χημικοί υπολογισμοί, οι οποίοι στηρίζονται στις ποσοτικές πληροφορίες

που πηγάζουν από τους συντελεστές μιας χημικής εξίσωσης (στοιχειομετρικοί
συντελεστές), ονομάζομαι στοιχειομετρικοί υπολογισμοί.
Μεθοδολογία για την επίλυση προβλημάτων στοιχειομετρίας
Στα προβλήματα στοιχειομετρίας ακολουθούμε την εξής διαδικασία:
1. Γράφουμε την αντίδραση που μας ενδιαφέρει.
2. Βρίσκουμε τον αριθμό mol από τη μάζα ή τον όγκο που δίνεται (π.χ.ενός αντιδρώντος).
3. Υπολογίζουμε με τη βοήθεια της χημικής εξίσωσης τον αριθμό mol του αντιδρώντος ή
προϊόντος που ζητείται.
4. Τέλος, από τον αριθμό mol υπολογίζουμε τη ζητούμενη μάζα (μέσω του Mr) ή το
ζητούμενο όγκο (μέσω του Vm ή της καταστατικής εξίσωσης).
Τα παραπάνω απεικονίζονται στο σχήμα που ακολουθεί. Στη συνέχεια δίνονται

χαρακτηριστικές περιπτώσεις στοιχειομετρικών υπολογισμών με αντίστοιχα παραδείγματα.
Καίγονται 16 g θείου με το απαραίτητο οξυγόνο και παράγεται διοξείδιο του θείου. Να

υπολογιστεί ο όγκος του SO2 σε θερμοκρασία 27 °C και πίεση 2 atm.
Δίνονται: Ar S:32 και R = 0,082 atm L mol-1 Κ-1
Απάντηση
Η αντίδραση που πραγματοποιείται είναι:
S  2  S 2
1mol 2mol 1mol
Υπολογίζουμε τα mol του θείου που καίγονται:
mS 16 g
nS    0,5mol
Ar 32 g / mol
Άρα,
S  2  S 2
1mol 2mol 1mol
0,5mol n 2 n S 2
Άρα,
1mol  n SO2  0,5mol  1 mol  nSO2  0,5mol
Επομένως με τη βοήθεια της καταστατικής εξίσωσης προκύπτει ο όγκος του SO2
Βέβαια πριν εφαρμόσουμε την καταστατική εξίσωση θα πρέπει πρώτα να μετατρέψουμε τους
βαθμούς °C σε Κ.
  27  273  300
Άρα,
atm  L
nRT 0,5mol  0,082  300
PV  nRT  V  V  mol   
P 2atm
0,5  0,082  300

V L  V  6,15L
2
Διάφορες κατηγορίες ασκήσεων
1. Ασκήσεις στις οποίες η ουσία που δίνεται ή ζητείται δεν είναι καθαρή
Σε πολλές περιπτώσεις οι ουσίες που χρησιμοποιούμε σε μία χημική αντίδραση δεν είναι
καθαρές. Αυτό συμβαίνει στην πράξη, αφού είναι σχεδόν αδύνατο να έχουμε απόλυτα
καθαρές ουσίες. Η καθαρότητα ενός δείγματος εκφράζεται συνήθως %. Για παράδειγμα,
δείγμα σιδήρου καθαρότητας 95% w/w σημαίνει ότι στα 100 g δείγματος τα 95 g είναι Fe και
τα 5 g είναι ξένες προσμείξεις του.
Πόσα γραμμάρια δείγματος ψευδαργύρου καθαρότητας 80% w/w θα αντιδράσουν με 10 L

διαλύματος HCl 0,8 Μ;
Ar Zn: 65.
Απάντηση
Στο 1 L διαλύματος περιέχονται 0,8 mol HCl

Στα 10 L διαλύματος περιέχονται 8 mol HCl
Zn  2 HCl  ZnCl2 + H2
1mol 2mol 1mol
8 mol x
Υπολογίζουμε την παραγόμενη ποσότητα ZnCl2 :
8mol  1mol
x  x  4mol
2mol
Επομένως έχουμε παραγωγή 4mol ZnCl2 .
Τώρα θα υπολογίσουμε την ποσότητα των mol Zn που αντέδρασε.

Zn  2HCl  ZnCl2 + H2
1mol 1mol
y x
Άρα,
1mol  x
y  y  4mol
mol
Άρα αντέδρασαν y  4mol Zn που αντιστοιχούν σε μάζα:
m
n  m  n    m  n    m  4mol  65 g  260 g
 mol
Άρα αντέδρασαν 260 g Zn
Όμως,
Στα 100g δείγματος περιέχονται 80g Zn

Στα m Zn δείγματος περιέχονται 260 g Zn (που αντιδρούν)
Άρα,
260 g  100 g
m Zn   mZn  325g
80 g
2. Ασκήσεις στις οποίες δίνονται οι ποσότητες δύο αντιδρώντων ουσιών
Εδώ διακρίνουμε δύο περιπτώσεις:
Α. Οι ποσότητες που δίνονται είναι σε στοιχειομετρική αναλογία. Δηλαδή, οι ποσότητες είναι

οι ακριβώς απαιτούμενες για πλήρη αντίδραση, σύμφωνα με τους συντελεστές της χημικής
εξίσωσης. Στην περίπτωση αυτή οι υπολογισμοί στηρίζονται στην ποσότητα ενός εκ των δύο
αντιδρώντων.
Β. Η ποσότητα ενός εκ των δύο αντιδρώντων είναι σε περίσσεια.
Δηλαδή, το ένα από τα αντιδρώντα είναι σε περίσσεια (περισσεύει), ενώ το άλλο

καταναλώνεται πλήρως (περιοριστικό). Οι στοιχειομετρικοί υπολογισμοί στην περίπτωση
αυτή στηρίζονται στην ποσότητα του περιοριστικού αντιδρώντος, όπως φαίνεται στο
παράδειγμα που ακολουθεί.
Πόσα γραμμάρια νερού θα παραχθούν αν αντιδράσουν 112 L Ο2 μετρημένα σε STP με 10 g

Η2; Δίνονται οι τιμές των Ar: Η: 1, Ο: 16.
Απάντηση
Υπολογίζουμε τα mol του οξυγόνου και του υδρογόνου:
V 112 L
n2   n2   n2  5mol
VL L
22,4
mol
Το μοριακό βάρος του μορίου του υδρογόνου είναι:
  2  2     2
Άρα, τα mol του υδρογόνου θα είναι:
m 10 g
n2   n2  mol  n  2  5mol
  2 g
2
mol
2 2  2  2 2 
2mol 1mol 2mol
5 mol x y
Παρατηρούμε ότι με τα 5mol του υδρογόνου αντιδρούν:
5mol  1mol
x  x  2,5mol Ο2
2mol
Και παράγονται:
5mol  2mol
y  y  5mol  2 
1mol
Επομένως περισσεύουν 2,5mol  2 που δεν αντιδρούν.
Το μοριακό βάρος του μορίου του  2  είναι:
  2  2     1     2  1  1  16  18
Τα 5mol  2  αντιστοιχούν σε μάζα:
m  2 g
n  2   m 2  n  2    2  m 2  5mol  18  m 2  90 g
  2 mol
3. Ασκήσεις με διαδοχικές αντιδράσεις
Υπάρχουν προβλήματα στοιχειομετρίας, στα οποία δεν έχουμε μόνο μια αντίδραση αλλά μία
σειρά διαδοχικών αντιδράσεων. Διαδοχικές αντιδράσεις έχουμε, όταν το προϊόν της πρώτης
αντίδρασης αποτελεί αντιδρών της δεύτερης αντίδρασης, κ.ο.κ. Ο τρόπος που επιλύονται
αυτού του είδους τα προβλήματα επιδεικνύεται στα παραδείγματα που ακολουθούν.
11,7 g χλωριούχου νατρίου αντιδρούν με περίσσεια θειικού οξέος σε κατάλληλες συνθήκες.

Το αέριο που παράγεται διαβιβάζεται σε περίσσεια διαλύματος ανθρακικού νατρίου. Να
υπολογιστεί ο όγκος σε STP του αερίου που θα παραχθεί. Δίνονται οι τιμές των Αr: Na : 23,
Cl: 35,5.
Απάντηση
Το μοριακό βάρος του NaCl είναι:
 NaCl   Na   Cl  23  35,5  58,5
Τα 11,7 g NaCl αντιστοιχούν σε mol:
m NaCl
n NaCl   n NaCl  11,7 g  n NaCl  0,2mol
 NaCl g
58,5
mol
Οι αντιδράσεις που πραγματοποιούνται είναι:
2 NaCl  H 2 SO4  2Cl  Na2 SO4
2mol 2mol
0,2mol 0,2mol
2Cl  Na2 CO3  2 NaCl  H 2 CO3
2mol 1mol
0,2mol n H 2CO3
Η ποσότητα των mol H 2 CO3 που παράγεται είναι:
0,2mol  1mol
n H 2CO3   n H 2CO3  0,1mol
2mol
Άρα, ο όγκος σε STP που θα παραχθεί θα είναι:

VH CO L
n H 2CO3  2 3  VH 2CO3  n H 2CO3  VL  VH 2CO3  0,1mol  22,4  VH 2CO3  2,24L
VL mol
Παρατήρηση
Ένας δεύτερος πιο γενικός τρόπος, για να λύνουμε προβλήματα με διαδοχικές αντιδράσεις,
είναι ο ακόλουθος. Ορίζουμε x τον αριθμό των mol του «πρώτου» αντιδρώντος και
υπολογίζουμε συναρτήσει του x τις ποσότητες όλων των υπολοίπων ουσιών που συμμετέχουν
στις αντιδράσεις. Με βάση τα δεδομένα του προβλήματος υπολογίζουμε το x και απ' αυτό
βρίσκουμε τον αριθμό mol όλων των άλλων ουσιών που μας ενδιαφέρουν.
Ποσότητα μαγνησίου αντιδρά με περίσσεια διαλύματος HCl και δίνει αέριο το οποίο αντιδρά
πλήρως με Cl2, και παίρνουμε νέο αέριο το οποίο αντιδρά με περίσσεια διαλύματος AgNO3
δίνοντας 28,7 g λευκού ιζήματος. Ποια είναι η μάζα της αρχικής ποσότητας του μαγνησίου;
Δίνονται οι τιμές των Ar: Mg: 24, Ag: 108, CI: 35,5.
Απάντηση
Mg  2 HCl  MgCl 2  H2
1 mol 1 mol
x mol x mol
H2  Cl 2  2 HCl
1 mol 2 mol
x mol 2 x mol
HCl  AgNO3  HNO3  AgCl
1 mol 1 mol
2 x mol 2 x mol
Βρίσκουμε τα μοριακά βάρη των ενώσεων που μας ενδιαφέρουν:
 HCl   H   Cl  37,5
 AgCl   Ag   Cl  143,5
Τα mol AgCl που παράγονται θα είναι:
m AgCl 28,7 g
n AgCl   n AgCl   n AgCl  0,2mol
 AgCl g
143,5
mol
Άρα, 2 x  0,2mol  x  0,1mol
Επομένως η μάζα της αρχικής ποσότητας μαγνησίου θα είναι:
m Mg g
n Mg   mMg  n Mg   Mg  mMg  x   Mg  m Mg  0,1mol  24 
 Mg mol
mMg  2,4 g
Τελειώνοντας τα προβλήματα με στοιχειομετρικούς υπολογισμούς, ας δούμε πώς μπορούμε

να βρούμε τη σύσταση ενός μίγματος με βάση την αντίδραση των συστατικών του με κάποια
ή κάποιες άλλες ουσίες.
10 g μίγματος Fe και FeS αντιδρούν πλήρως με περίσσεια διαλύματος HCl και από τις δύο
αντιδράσεις εκλύονται 3,36 L αέριου μίγματος που μετρήθηκαν σε STP. Να βρεθεί η μάζα
κάθε συστατικού του αρχικού μίγματος. Δίνονται οι τιμές των Ar: Fe: 56, S: 32.
Απάντηση
Το μοριακό βάρος του FeS είναι:
 FeS   Fe   S  88
Οι μάζες των Fe και FeS είναι αντίστοιχα:
mFe  n Fe   Fe  mFe  x  56  mFe  56 x (1)
mFeS  n FeS   FeS  mFeS  y  88  mFeS  88 y (2)
Οι αντιδράσεις που πραγματοποιούνται θα είναι:
2 HCl  Fe  FeCl 2  H2
1 mol 1 mol
x mol x mol
2 HCl  FeS  FeCl 2  H2S
1 mol 1 mol
y mol y mol
Οι όγκοι των H 2 και H 2 S είναι αντίστοιχα:
VH 2  n H 2  VL  mH 2  x  22,4  mH 2  22,4 x
VH 2 S  n H 2 S  VL  mH 2 S  y  22,4  mH 2 S  22,4 y
Επομένως ισχύουν οι σχέσεις:
56 x  88 y  10  5,6 x  8,8 y  1 (3)
3,36
22,4 x  22,4 y  3,36  22,4x  y   3,36  x  y  
22,4
x  y  0,15  y  0,15  x (4)
Αντικαθιστούμε την (4) στην (3) και προκύπτει:
5,6 x  8,80,15  x   1  5,6 x  1,32  8,8x  1   3,2 x  0,32  x  0,1mol
Επίσης από την (4) προκύπτει:
y  0,15  0,1  y  0,05mol
Αντικαθιστώντας στις σχέσεις (1) και (2) βρίσκουμε τη μάζα του κάθε συστατικού του
αρχικού μίγματος.
mFe  56 x  mFe  56  0,1g  mFe  5,6 g
mFeS  88 y  mFeS  88  0,05g  mFeS  4,4 g

Θεωρία Κεφάλαιο 4 Στοιχειομετρία

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Θεωρία Κεφάλαιο 4 Στοιχειομετρία

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Το σχολείο στον υπολογιστή σου – sciencephysics4all.weebly.

Σχετική ατομική μάζα - Σχετική μοριακή μάζα

Σχετική ατομική μάζα (Αr) ή ατομικό βάρος (ΑΒ)

Μάζα του ατόμου mό 

Με βάση τα παραπάνω το ΑΒ ενός στοιχείου θα είναι:

ΑΒ = ΑΒ ισοτόπου 1 x ποσοστό ισοτόπου 1 (%) + ΑΒ ισοτόπου 2 x ποσοστό ισοτόπου 2 (% ) +….

Εφαρμογή σχολικού βιβλίου σελ. 105

Η σχετική ατομική μάζα του φυσικού Cu θα είναι:

69,09 30,91 69,09 30,91

Σχετική μοριακή μάζα (Μr) ή Μοριακό βάρος (MB)

Από τα παραπάνω προκύπτει ότι το μοριακό βάρος ενός μορίου θα είναι:

Μάζα του μορίου (στοιχείου η χημικής ένωσης) m  ί

Προσδιορισμός μοριακού βάρους ενός στοιχείου ή μιας χημικής ένωσης:

Αν γνωρίζουμε το μοριακό τύπο ενός στοιχείου ή μιας χημικής ένωσης, μπορούμε να

ΜΒ = (άθροισμα των ΑΒ όλων των ατόμων που αποτελούν το μόριο)

ΜΒ(στοιχείου) = ΑΒ(στοιχείου) x Ατομικότητα

Π.χ. το μοριακό βάρος του μορίου του αζώτου (  2 ) θα είναι:

Β) Για ΜΒ χημικής ένωσης:

Π.χ. το μοριακό βάρος του μορίου (  2 S ) θα είναι:

Εφαρμογή σχολικού βιβλίου σελ. 106

Να βρεθούν οι σχετικές μοριακές μάζες (Mr ):

α.Cl2 β.O3 γ.CO2 δ.HNO3 ε.Ca3(PO4)2

Δίνονται οι τιμές Ar. Cl: 35,5

 Ca3 PO4 2   Ca  2   P   O  4  1  40  2  31  16  4  230

Π.χ. Το τυπικό βάρος του SO42 θα είναι: 1   S  4     1  32  4  16  96

Το mol: μονάδα ποσότητας ουσίας στο S.I.

N   6,023  1023 mol 1

1 mol είναι η ποσότητα μιας ουσίας που περιέχει NA οντότητες.

 1 mol ατόμων περιέχει NA άτομα.

1 mol ατόμων περιέχει ΝΑ άτομα και ζυγίζει (ΑΒ) g

1 mol μορίων περιέχει ΝΑ μόρια και ζυγίζει (ΜΒ) g

1 mol μορίων Ν2 περιέχει 6,023·1023 μόρια και ζυγίζει 28 g (ΜΒ=28)

Α) Για οποιοδήποτε στοιχείο και σε ποσότητα του, σε g , ίση αριθμητικά με το ΑΒ του

Από τα παραπάνω μπορούμε να υπολογίσουμε τη μάζα ενός ατόμου 12C.

Γνωρίζουμε ότι τα ΝΑ άτομα 12C έχουν μάζα 12g

Εφαρμογή σχολικού βιβλίου σελ. 108

Να υπολογιστεί η μάζα του ατόμου του υδραργύρου (ArHg = 200).

Αντικαθιστούμε τη σχέση (2) στη σχέση (1) και προκύπτει:

m( Hg )  33,2  10 23 g

Εφαρμογή σχολικού βιβλίου σελ. 108

Να υπολογιστεί η μάζα του μορίου της ζάχαρης (C12H22O11).

Το ΜΒ της ζάχαρης είναι:

 C12 2211   C  12     22     11  12  12  1  22  11  16  342

Αντικαθιστούμε τη σχέση (2) στη σχέση (1) και προκύπτει:

Γραμμομοριακός όγκος (Vm)

1mol A →NA μόρια →VA

N   6,023  1023 mol 1

Με βάση τα παραπάνω δεδομένα καταλήγουμε ότι το 1 mol οποιουδήποτε αερίου

Γραμμομοριακός όγκος (Vm) αερίου ονομάζεται ο όγκος που καταλαμβάνει το 1 mol

Σημείωση: O Vm αναφέρεται και σαν Μοριακός όγκος ή μολαρικός όγκος

Σε πρότυπες συνθήκες πίεσης και θερμοκρασίας, STP, δηλαδή, σε θερμοκρασία 0 °C (ή 273

Vm = 22,4 L σε STP συνθήκες

Απόλυτη θερμοκρασία, Τ (Κ): Τ = θ °C+273

Προσδιορισμός ΜΒ αέριας ουσίας:

Α) Αν γνωρίζουμε τη μάζα ορισμένου όγκου της ουσίας σε πρότυπες συνθήκες θερμοκρασίας

Έστω ότι γνωρίζουμε ότι V L αερίου Α σε stp έχουν μάζα m g

Άρα, 1mol = x g. Επομένως, ΜΒ = x.

1 mol μορίων έχει μάζα ίση με το ΜΒ g.

1 mol μορίων έχει μάζα ίση με το ΜΒ g.

1 mol μορίων καταλαμβάνει όγκο Vm L.

1 mol μορίων καταλαμβάνει όγκο Vm L.

α) Αν οι συνθήκες είναι πρότυπες (stp) τότε ο γραμμομοριακός όγκος είναι Vm  22,4 L .

2NA άτομα H → 2 mol ατόμων H