06_kamperos*36-39 9-05-06 10:40 ™ÂÏ›‰·36
∞¡∞™∫√¶∏™∂π™
√‰Ô› Â¤ÎÙ·Û˘ ¯ÔÏÔÛÙ·ÙÒÌ·ÙÔ˜ Î·È ‰È·ÊÔÚÔÔ›ËÛË
Ù˘ ıÂÚ·¢ÙÈ΋˜ ÙÔ˘ ·ÓÙÈÌÂÙÒÈÛ˘
∞. ∫·Ì¤ÚÔ˜
∞Ó·Ï. ‰È¢ı˘ÓÙ‹˜ øÙÔÚÈÓÔÏ·Ú˘ÁÁÔÏÔÁÈ΋ ∫ÏÈÓÈ΋, Δ˙¿ÓÂÈÔ °ÂÓÈÎfi ¡ÔÛÔÎÔÌÂ›Ô ¶ÂÈÚ·ÈÒ˜
¶ÂÚ›ÏË„Ë
ªÂÙ¿ ÌÈ· Û‡ÓÙÔÌË ·Ó·ÊÔÚ¿ Ù˘ ÂÌ‚Ú˘ÔÏÔÁÈ΋˜ ηٷ-
‚ÔÏ‹˜ ÙÔ˘ ̤ÛÔ˘ ˆÙfi˜, ·Ó·Ù‡ÛÛÔÓÙ·È ÔÈ Ô‰Ô› Â¤ÎÙ·-
Û˘ ÙˆÓ ÙÚÈÒÓ Û˘¯ÓÔÙ¤ÚˆÓ ÌÔÚÊÒÓ ÙÔ˘ ÂÈÎÙ‹ÙÔ˘ ¯ÔÏÔ-
ÛÙ·ÙÒÌ·ÙÔ˜. ∞ÎÔÏÔ˘ı› ÌÈ· ÏÂÙÔÌÂÚ‹˜ ÂÚÈÁÚ·Ê‹
ÙˆÓ ‰È·ÊfiÚˆÓ ·Ú·Ì¤ÙÚˆÓ, ÁÂÓÈÎÒÓ Î·È ÙÔÈÎÒÓ, ÙȘ
Ôԛ˜ Ú¤ÂÈ Ó· ¤¯ÂÈ ˘’ fi„ÈÓ ÙÔ˘ Ô ÂȉÈÎfi˜, Ô ÔÔ›Ô˜
ηÏÂ›Ù·È Ó· ·ÓÙÈÌÂÙˆ›ÛÂÈ ·˘Ù¿ Ù· ¯ÔÏÔÛÙ·ÙÒÌ·Ù·.
∏ ·ÚÔ˘Û›·Û‹ ÌÔ˘ ·ÊÔÚ¿ ‰˘Ô ‰È·ÊÔÚÂÙÈο ı¤Ì·Ù·. £·
ÍÂÎÈÓ‹ÛÔ˘Ì Ì ÙËÓ Â¤ÎÙ·ÛË ÙÔ˘ ¯ÔÏÔÛÙ·ÙÒÌ·ÙÔ˜.
Δ· Û˘ÓËı¤ÛÙÂÚ· Â›ÎÙËÙ· ¯ÔÏÔÛÙ·ÙÒÌ·Ù· ηٿ ÛÂÈÚ¿
Û˘¯ÓfiÙËÙ·˜ ›ӷÈ:1
1. ΔÔ ¯ÔÏÔÛÙ¿و̷ ÙÔ˘ Ô›ÛıÈÔ˘ ÂÈÙ˘Ì·Ó›Ô˘
2. ΔÔ ¯ÔÏÔÛÙ¿و̷ ÙÔ˘ Ô›ÛıÈÔ˘ ÌÂÛÔÙ˘Ì·Ó›Ô˘
3. ΔÔ ¯ÔÏÔÛÙ¿و̷ ÙÔ˘ ÚfiÛıÈÔ˘ ÂÈÙ˘Ì·Ó›Ô˘
√È Ô‰Ô› Â¤ÎÙ·Û˘ ÙÔ˘ ¯ÔÏÔÛÙ·ÙÒÌ·ÙÔ˜ ÛÙÔ˘˜ ‰È·Êfi-
ÚÔ˘˜ ¯ÒÚÔ˘˜ ÙÔ˘ ̤ÛÔ˘ ˆÙfi˜ (ª.ø) Â›Ó·È Î·ıÔÚÈṲ̂Ó˜
Î·È Û¯ÂÙ›˙ÔÓÙ·È Ì ÙËÓ ÂÌ‚Ú˘ÔÏÔÁÈ΋ ηٷ‚ÔÏ‹ ·Ó¿Ù˘-
͢ ÙˆÓ ¯ÒÚˆÓ ·˘ÙÒÓ.2 ™·Ó›ˆ˜, Â›Ó·È ‰˘Ó·ÙfiÓ Ô ˆÙÔ-
¯ÂÈÚÔ˘ÚÁfi˜ Ó· ¢ÚÂı› ÚÔ ÂÎϋ͈˜ ‰ÈÂÁ¯ÂÈÚËÙÈο
fiÛÔÓ ·ÊÔÚ¿ ÙȘ Ô‰Ô‡˜ Â¤ÎÙ·Û˘ ÙÔ˘ ¯ÔÏÔÛÙ·ÙÒÌ·ÙÔ˜.
£· ·ÎÔÏÔ˘ı‹ÛÂÈ ÌÈ· Û‡ÓÙÔÌË ·Ó·ÊÔÚ¿ ÛÙȘ ÂÌ‚Ú˘Ô-
ÏÔÁÈΤ˜ ηٷ‚ÔϤ˜ ÙˆÓ ¯ÒÚˆÓ ·˘ÙÒÓ. ∫·Ù¿ ÙÔÓ 3 Ô
¤ˆ˜ 5 Ô ÂÌ‚Ú˘˚Îfi Ì‹Ó·, Ë ÚˆÙÔÁÂÓ‹˜ Ù˘Ì·ÓÈ΋ ÎÔÈ-
ÏfiÙËÙ· ‰ËÌÈÔ˘ÚÁÂ›Ù·È ·fi ÙÔÓ ÚÒÙÔ ‚Ú·Á¯È·Îfi ı‡-
Ï·ÎÔ, ÚÔÂÚ¯fiÌÂÓË ·fi ÙÔÓ ÚˆÙÔÁÂÓ‹ ı‡Ï·ÎÔ Ô˘
¢ڛÛÎÂÙ·È ÛÙËÓ ÂÚÈÔ¯‹ Ù˘ ¢ÛÙ·¯È·Ó‹˜ Û¿ÏÈÁÁ·˜.
∞fi ÙËÓ ÚˆÙÔÁÂÓ‹ ·˘Ù‹ Ù˘Ì·ÓÈ΋ ÎÔÈÏfiÙËÙ· ‰ËÌÈ-
Ô˘ÚÁÔ‡ÓÙ·È Ù¤ÛÛÂÚȘ ¿ÏÏÔÈ ı‡Ï·Î˜ Ô˘ Â›Ó·È ˘‡-
36
ı˘ÓÔÈ ÁÈ· ÙË ÂÚ·ÈÙ¤Úˆ ·Ó¿Ù˘ÍË ÙÔ˘ ˆÙfi˜ ( ™¯. 1). 2-3
ñ √ ÚfiÛıÈÔ˜ ı‡Ï·ÎÔ˜ ·fi ÙÔÓ ÔÔ›Ô Û¯ËÌ·Ù›˙ÂÙ·È ÙÔ
ÚfiÛıÈÔ ÂÎÎfiÏˆÌ· ÙÔ˘ Von Troeltch Î·È Ë ÚfiÛıÈ·
ÌÔ›Ú· ÙÔ˘ ÂÈÙ˘Ì·Ó›Ô˘.
ñ √ ̤ÛÔ˜ ı‡Ï·ÎÔ˜, Ô˘ Û¯ËÌ·Ù›˙ÂÈ ÙÔ ˘fiÏÔÈÔ ÂÈÙ˘-
Ì¿ÓÈÔ.
ñ √ ¿Óˆ ı‡Ï·ÎÔ˜, Ô˘ Û¯ËÌ·Ù›˙ÂÈ ÙÔ Ô›ÛıÈÔ ÂÎÎfiÏˆ-
Ì· ÙÔ˘ Von Troeltch Î·È ÙÔÓ Î¿Ùˆ ¯ÒÚÔ ÙÔ˘ ¿ÎÌÔÓ·.
ñ √ Ô›ÛıÈÔ˜ ı‡Ï·ÎÔ˜ Ô˘ Û¯ËÌ·Ù›˙ÂÈ ÙȘ ʈϤ˜ Î·È ÙÔÓ
Ù˘Ì·ÓÈÎfi ÎfiÏÔ.
ÃÔÏÔÛÙ¿و̷ Ô›ÛıÈÔ˘ ÂÈÙ˘Ì·Ó›Ô˘ (™¯. 2)
∞fi ÙÔÓ ¯ÒÚÔ ÙÔ˘ Proussak ÙÔ ¯ÔÏÔÛÙ¿و̷, ·ÎÔÏÔ˘-
ıÒÓÙ·˜ ÙËÓ ÂÌ‚Ú˘ÔÏÔÁÈ΋ ηٷ‚ÔÏ‹ ÙÔ˘ (·fi ÙÔÓ Ì¤ÛÔ
ı‡Ï·Î·), Ô‰ËÁÂ›Ù·È ÚÔ˜ Ù· ›Ûˆ, ‰È· ̤ÛÔ˘ ÙÔ˘ ¿Óˆ
¯ÒÚÔ˘ ÙÔ˘ ¿ÎÌÔÓ·, Ô ÔÔ›Ô˜ ¢ڛÛÎÂÙ·È Â› Ù· ÂÎÙfi˜
ÙÔ˘ ÛÒÌ·ÙÔ˜ ÙÔ˘ ¿ÎÌÔÓ·, ‰È¤Ú¯ÂÙ·È ·fi ÙËÓ Â›ÛÔ‰Ô
(aditus) Î·È ÙÔ ¿ÓÙÚÔ ÁÈ· Ó· ÂÈÛ¤ÏıÂÈ ÛÙËÓ Ì·ÛÙÔÂȉ‹.
ΔÔ ›‰ÈÔ ¯ÔÏÔÛÙ¿و̷, Â›Ó·È ‰˘Ó·ÙfiÓ Ó· η٤ÏıÂÈ ÚÔ˜
ÙÔ Ì¤ÛÔ Ô˘˜, ‰È· ÙÔ˘ ‰¿ÊÔ˘˜ ÙÔ˘ ¯ÒÚÔ˘ ÙÔ˘ Proussak,
ÛÙÔÓ Ô›ÛıÈÔ ¯ÒÚÔ ÙÔ˘ Von Troeltch. ∞fi ÂΛ ‰˘Ó·ÙfiÓ
Ó· ÂÂÎÙ·ı› ÛÙËÓ ÂÚÈÔ¯‹ ÙÔ˘ ·Ó·‚ÔϤ·, ÛÙËÓ ÂÚÈÔ¯‹
Ù˘ ÛÙÚÔÁÁ‡Ï˘ ı˘Ú›‰Ô˜ Î·È ÛÙËÓ ÂÚÈÔ¯‹ ÙÔ˘ ÚÔÛˆÈ-
ÎÔ‡ Î·È Ù˘Ì·ÓÈÎÔ‡ ÎfiÏÔ˘.
ÃÔÏÔÛÙ¿و̷ ÔÈÛı›Ô˘ ÌÂÛÔÙ˘Ì·Ó›Ô˘ (™¯. 3)
¢ËÌÈÔ˘ÚÁÂ›Ù·È ·fi ÂÈÛÔÏ΋ Ù˘ ÔÈÛı›·˜ ÙÂٷ̤Ó˘ ÌÔ›-
Ú·˜ Ù˘ Ù˘Ì·ÓÈ΋˜ ÌÂÌ‚Ú¿Ó˘ (Δ.ª.). ™˘Ó‹ıˆ˜ ÙÔ ¯Ô-
ÏÔÛÙ¿و̷ ·˘ÙÔ‡ ÙÔ˘ Ù‡Ô˘ ÂÂÎÙ›ÓÂÙ·È ÛÙÔÓ ÚÔÛˆ-
ÈÎfi Î·È Ù˘Ì·ÓÈÎfi ÎfiÏÔ, ÂÚÈÔ¯¤˜ Ô˘ Â›Ó·È ‰‡ÛÎÔÏÔ
Ó· ηı·ÚÈÛıÔ‡Ó. ™˘Ó‹ıˆ˜ Êı¿ÓÔ˘Ó ÛÙËÓ Ì·ÛÙÔÂȉ‹ ‰È·
06_kamperos*36-39 9-05-06 10:40 ™ÂÏ›‰·37
∞. ∫·Ì¤ÚÔ˜
™¯. 1. √È Ù¤ÛÛÂÚȘ ÂÌ‚Ú˘ÈÎÔ› ı‡Ï·ÎÔÈ ÙÔ˘ ̤ÛÔ˘ ˆÙfi˜
(·fi ÙÔ ‚È‚Ï›Ô «∞Ó·ÙÔÌÈ΋ ∫ÂÊ·Ï‹˜ & ΔÚ·¯‹ÏÔ˘ Ì ÛÙÔȯ›·
∂Ì‚Ú˘ÔÏÔÁ›·˜» ÙˆÓ ¢. ª·Ï·ÙÛÔ‡Ú·, ∞. ∫·Ì¤ÚÔ˘).
™¯. 2. √‰Ô› ÂÂÎÙ¿Ûˆ˜ ¯ÔÏÔÛÙ·ÙÒÌ·ÙÔ˜ ÔÈÛı›Ô˘ ÂÈÙ˘Ì·Ó›Ô˘.
̤ÛÔ˘ ÙÔ˘ ÔÈÛı›Ô˘ Ù˘Ì·ÓÈÎÔ‡ ÈÛıÌÔ‡ (ÂÚÈÔ¯‹ ÌÂٷ͇
˘Ú·ÌÔÂȉԇ˜ ·ÔʇÛˆ˜ Î·È ‚Ú·¯Â›·˜ ·ÔʇÛˆ˜ ÙÔ˘
¿ÎÌÔÓ·) Î·È ÂÓ Û˘Ó¯›· ÙÔ˘ οو ¯ÒÚÔ˘ ÙÔ˘ ¿ÎÌÔÓ·.
∏ Â¤ÎÙ·ÛË ·˘Ù‹ Á›ÓÂÙ·È ÂÈ Ù· ¤Ûˆ Ù˘ Ûʇڷ˜ Î·È ÙÔ˘
¿ÎÌÔÓ·, Û ·ÓÙ›ıÂÛË Ì ÙÔ ¯ÔÏÔÛÙ¿و̷ ÙÔ˘ Ô›ÛıÈÔ˘
ÂÈÙ˘Ì·Ó›Ô˘ Ô˘ Á›ÓÂÙ·È ÂÈ Ù· ÂÎÙfi˜. ∞˘Ù¿ Ù· ¯ÔÏÔ-
ÛÙ·ÙÒÌ·Ù· ·ÎÔÏÔ˘ıÔ‡Ó ÙȘ ÂÌ‚Ú˘ÔÏÔÁÈΤ˜ ÔÚ›˜ ÙÔ˘
Ô›ÛıÈÔ˘ Î·È ÙÔ˘ ¿Óˆ ı‡Ï·Î·.
ÃÔÏÔÛÙ¿و̷ ÚÔÛı›Ô˘ ÂÈÙ˘Ì·Ó›Ô˘ (™¯. 4)
∞ÎÔÏÔ˘ı› ÙȘ ÂÌ‚Ú˘ÔÏÔÁÈΤ˜ ÔÚ›˜ ÙÔ˘ ÚÔÛı›Ô˘ ı‡-
Ϸη Î·È ÙÔ˘ ÚÔÛı›Ô˘ ı˘Ï·Î›Ô˘ ÙÔ˘ ̤ÛÔ˘ ı‡Ï·Î·. ¢˘-
Ó·ÙfiÓ Ó· ÌËÓ Ù· ÚÔÛ¤ÍÔ˘Ì ηٿ ÙËÓ ‰È¿ÚÎÂÈ· ÌÈ·˜ Ù˘-
Ì·ÓÔÌ·ÛÙÔÂȉÂÎÙÔÌ‹˜ Â¿Ó ‰ÂÓ ·Ú·Û΢¿ÛÔ˘Ì ÙÔÓ
¯ÒÚÔ ÌÚÔÛÙ¿ ·fi ÙËÓ ÎÂÊ·Ï‹ Ù˘ Ûʇڷ˜.
§fiÁˆ ÙÔ˘ fiÙÈ ÙÔ ¤‰·ÊÔ˜ ÙÔ˘ ÚÔÛı›Ô˘ ÂÈÙ˘Ì·Ó›Ô˘ ¯Ò-
ÚÔ˘ ¤Ú¯ÂÙ·È Û Â·Ê‹ Ì ÙËÓ ÔÚÈ˙fiÓÙÈ· ÌÔ›Ú· ÙÔ˘ ÚÔÛˆ-
ÈÎÔ‡ Ó‡ÚÔ˘ Î·È ÙÔ ÁÔÓ·Ù҉˜ Á¿ÁÁÏÈÔ, Â›Ó·È ‰˘Ó·ÙfiÓ Ó·
37
™¯. 3. ÃÔÏÔÛÙ·ÙÒÌ·Ù· ÔÈÛı›Ô˘ ÂÈÙ˘Ì·Ó›Ô˘ ¯ÒÚÔ˘.
√‰Ô› Â¤ÎÙ··Û˘.
™¯. 4. ∂¤ÎÙ·ÛË ¯ÔÏÔÛÙ·ÙÒÌ·ÙÔ˜ ÚÔÛı›Ô˘ ÂÈÙ˘Ì·Ó›Ô˘ ¯ÒÚÔ˘.
¤¯Ô˘Ì ‰˘ÛÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›Â˜ ÙÔ˘ Ó‡ÚÔ˘. ™˘¯Ó¿, Ù· ¯ÔÏÔÛÙ·-
ÙÒÌ·Ù· ·˘Ù¿ ÂÂÎÙ›ÓÔÓÙ·È ÚÔ˜ Ù· ÂÌÚfi˜ Î·È Î¿Ùˆ,
ÛÙËÓ ÂÚÈÔ¯‹ Ù˘ ¢ÛÙ·¯È·Ó‹˜ Û¿ÏÈÁÁ·˜ ‰È· ̤ÛÔ˘ ÙÔ˘
ÚÔÛı›Ô˘ ÂÎÎÔÏÒÌ·ÙÔ˜ ÙÔ˘ Von Troeltch.
£· Û˘Ó¯›ÛÔ˘Ì ·Ó·Ê¤ÚÔÓÙ·˜ ÌÂÚÈο Ú¿ÁÌ·Ù· ÁÈ· ÙËÓ
‰È·ÊÔÚÔÔ›ËÛË Ù˘ ıÂÚ·¢ÙÈ΋˜ ηÙ‡ı˘ÓÛ˘ ÙÔ˘ ¯Ô-
ÏÔÛÙ·ÙÒÌ·ÙÔ˜ Î·È ÙÔ˘˜ ‰È¿ÊÔÚÔ˘˜ ·Ú¿ÁÔÓÙ˜ Ô˘ ÙËÓ
ÂËÚ¿9˙Ô˘Ó.3-6
∞˜ ÍÂÎÈÓ‹ÛÔ˘Ì ·fi Ù· ÈÔ ·Ï¿. £· Ú¤ÂÈ ·Ì¤Ûˆ˜ Ó·
ÍÂηı·Ú›ÛÔ˘ÌÂ Î·È ÙÔÓ›ÛÔ˘Ì fiÙÈ ÙÔ ¯ÔÏÔÛÙ¿و̷ ›ӷÈ
ÌÈ· ÓfiÛÔ˜ Ô˘ ıÂÚ·‡ÂÙ·È ÌfiÓÔ Ì ¯ÂÈÚÔ˘ÚÁÈ΋ Â¤Ì‚·-
ÛË. ¢˘Ó·ÙfiÓ Ó· ·ÓÙÈÌÂÙˆÈÛı› Û˘ÓÙËÚËÙÈο, ÌÂ Û˘¯ÓÔ‡˜
ηı·ÚÈÛÌÔ‡˜ Ù˘ ¿Û¯Ô˘Û·˜ ÂÚÈÔ¯‹˜ ˘fi ˆÙÔÌÈÎÚÔÛÎfi-
ËÛË, ¯ÔÚ‹ÁËÛË ÙÔÈο Î·È Û˘ÛÙËÌ·ÙÈο ·ÓÙÈ‚ÈÒÛˆ˜,
ηıÒ˜ Î·È ¿ÏÏˆÓ Ê·Ú̷΢ÙÈÎÒÓ Ô˘ÛÈÒÓ, ÏËÓ fï˜ Ë ıÂ-
Ú·›· Ô˘ ı· ‰ÒÛÂÈ ÙËÓ ÙÂÏÈ΋ χÛË Â›Ó·È ÌfiÓÔ Ë ÂÎÙ¤-
ÏÂÛË Ù˘ ¯ÂÈÚÔ˘ÚÁÈ΋˜ Â¤Ì‚·Û˘.
À¿Ú¯Ô˘Ó ÔÏÏÒÓ ÂȉÒÓ ÂÂÌ‚¿ÛÂȘ, ηıÒ˜ Î·È ¯ÂÈÚÔ˘Ú-
06_kamperos*36-39 9-05-06 10:40 ™ÂÏ›‰·38
√‰Ô› Â¤ÎÙ·Û˘ ¯ÔÏÔÛÙ·ÙÒÌ·ÙÔ˜ Î·È ‰È·ÊÔÚÔÔ›ËÛË Ù˘ ıÂÚ·¢ÙÈ΋˜ ÙÔ˘ ηÙ¢ı‡ÓÛ˘
ÁÈΤ˜ ÔÚ›˜ Î·È Î·Ù¢ı‡ÓÛÂȘ, ·fi ÙȘ Ôԛ˜ Ô ÂȉÈÎfi˜ ı·
Ú¤ÂÈ Ó· ‰È·Ï¤ÍÂÈ ÙËÓ Î·Ï‡ÙÂÚË ÁÈ· ÙËÓ ·ÓÙÈÌÂÙÒÈÛË Î¿-
ı ÂÚ›ÙˆÛ˘ ¯ÔÏÔÛÙ·ÙÒÌ·ÙÔ˜. ¶ÔÈÔÈ fï˜ Ú¤ÂÈ Ó· ›-
Ó·È ÔÈ ÛÙfi¯ÔÈ ÌÈ·˜ ÂÈÙ˘¯Ë̤Ó˘ ¯ÂÈÚÔ˘ÚÁÈ΋˜ ·ÓÙÈÌÂÙÒÈ-
Û˘ ÂÓfi˜ ¯ÔÏÔÛÙ·ÙÒÌ·ÙÔ˜;5
Œ¯ÔÓÙ·˜ ·¤Ó·ÓÙÈ ÙÔÓ ·ÛıÂÓ‹ Ì·˜, Ú¤ÂÈ Ó· ÙÔ˘ ÙÔÓ›-
ÛÔ˘Ì fiÙÈ ÙÔ ÚˆÙ·Ú¯ÈÎfi Ì·˜ ̤ÏËÌ· Â›Ó·È Ó· ÙÔ˘ ‰Ò-
ÛÔ˘Ì ÌÂÙÂÁ¯ÂÈÚËÙÈο ¤Ó· ÛÙÂÁÓfi ·˘Ù›, ·Ê·ÈÚÒÓÙ·˜
‰ÈÂÁ¯ÂÈÚËÙÈο Ï‹Úˆ˜ ÙËÓ ¿ıËÛË, Û‚fiÌÂÓÔÈ fiÛÔ Â›Ó·È
‰˘Ó·ÙfiÓ ÙËÓ Ê˘ÛÈÔÏÔÁÈ΋ ·Ó·ÙÔÌ›· ÙÔ˘ ¯ÒÚÔ˘ ·ÊÂÓfi˜
Î·È ‰È·ÙËÚÒÓÙ·˜ ‹ ‚ÂÏÙÈÒÓÔÓÙ·˜ ÙËÓ ·ÎÔ‹ ÙÔ˘ ·ÊÂÙ¤-
ÚÔ˘. ∂›Û˘ Ó· ·Ó·ÁÓˆÚ›ÛÔ˘ÌÂ Î·È ·ÓÙÈÌÂÙˆ›ÛÔ˘Ì È-
ı·Ó¤˜ ÂÈÏÔΤ˜ Ù˘ ¿ıËÛ˘ ÙÔ˘.
§¤ÁÔÓÙ·˜, fï˜, fiÏ· Ù· ·ÓˆÙ¤Úˆ, fiÛÔ Â‡ÎÔÏ· ı· Ô‰Ë-
ÁÔ‡Û·Ì ÛÙÔ ¯ÂÈÚÔ˘ÚÁÂ›Ô ¤Ó·Ó 80¯ÚÔÓÔ Ì ¤Ó· ÌÈÎÚfi
¯ÔÏÔÛÙ¿و̷ ÙÔ˘ ÂÈÙ˘Ì·Ó›Ô˘, ¯ˆÚ›˜ ÔÏϤ˜ ·ÚÔ-
͇ÓÛÂȘ Ù˘ ÓfiÛÔ˘ Î·È Èı·ÓfiÓ Ì ¿ÏÏ· ·ıÔÏÔÁÈο ÚÔ-
‚Ï‹Ì·Ù· Ó· Û˘Ó˘¿Ú¯Ô˘Ó; μϤÔ˘Ì ÏÔÈfiÓ fiÙÈ Ë ËÏÈΛ·
·›˙ÂÈ Î¿ÔÈÔ ÚfiÏÔ ÛÙËÓ ·ÓÙÈÌÂÙÒÈÛË ÙÔ˘ ¯ÔÏÔÛÙ·ÙÒ-
Ì·ÙÔ˜, ÏËÓ fï˜ ‰ÂÓ ¤¯ÂÈ ÙÂı› οÔÈÔ ËÏÈÎÈ·Îfi fiÚÈÔ
ÁÈ· ÙËÓ ¯ÂÈÚÔ˘ÚÁÈ΋ ·ÓÙÈÌÂÙÒÈÛË Ù˘ ¿ıËÛ˘, ÂȉÈÎfi-
ÙÂÚ· Ì¿ÏÈÛÙ· Â¿Ó ˘¿Ú¯ÂÈ Èı·ÓfiÙËÙ· ‡·Ú͢ ÂÈÏÔ-
ÎÒÓ. ∞ÓÙ›ıÂÙ·, fï˜, ˘¿Ú¯Ô˘Ó ÔÏÏÔ› Û˘Ó¿‰ÂÏÊÔÈ ÔÈ
ÔÔ›ÔÈ Û ÂÚÈÙÒÛÂȘ ÌË ÂÈıÂÙÈÎÒÓ ¯ÔÏÔÛÙ·و̿وÓ
Û ÌÂÁ¿Ï˘ ËÏÈΛ·˜ ·ÛıÂÓ›˜, Û˘ÓÈÛÙÔ‡Ó Û˘ÓÙËÚËÙÈ΋
·ÓÙÈÌÂÙÒÈÛË, ·ÔʇÁÔÓÙ·˜ ÙÔ ¯ÂÈÚÔ˘ÚÁ›Ô, ı¤ÙÔÓÙ·˜
ÙÔÓ ·ÛıÂÓ‹ ˘Ô Û˘¯Ó‹ ·Ú·ÎÔÏÔ‡ıËÛË, Ôχ ÂÚÈÛÛfi-
ÙÂÚÔ Ì¿ÏÈÛÙ· Â¿Ó Û˘Ó˘¿Ú¯Ô˘Ó Î·È ¿ÏÏ· ·ıÔÏÔÁÈο
ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù·, Ù· ÔÔ›· ηıÈÛÙÔ‡Ó ‰‡ÛÎÔÏË, ÙfiÛÔ ÙËÓ
ÂÎÙ¤ÏÂÛË ÌÈ·˜ ÔχˆÚ˘ ¯ÂÈÚÔ˘ÚÁÈ΋˜ Â¤Ì‚·Û˘ ˘Ô
ÁÂÓÈ΋ Ó¿ÚΈÛË, fiÛÔ Î·È ÙËÓ ‰È·‰Èηۛ· Ù˘ ÂԇψÛ˘
ÌÂÙÂÁ¯ÂÈÚËÙÈο. Δ¤ÏÔ˜, ‰ÂÓ ı· Ú¤ÂÈ Ó· ͯÓԇ̠ÙÔ
·È‰ÈÎfi ¯ÔÏÔÛÙ¿و̷, Ì ÙËÓ ÂÈıÂÙÈÎfiÙËÙ¿ ÙÔ˘ Î·È ÙȘ
ȉÈÔÌÔÚʛ˜ ÛÙËÓ ·ÓÙÈÌÂÙÒÈÛË ÙÔ˘.
∂ÎÙÔ˜ fï˜ ·fi ÙËÓ ËÏÈΛ·, ¤Ó·˜ ¿ÏÏÔ˜ ÁÂÓÈÎfi˜ ·Ú¿-
ÁˆÓ Ô˘ ·›˙ÂÈ ÚfiÏÔ ÛÙËÓ ·ÓÙÈÌÂÙÒÈÛË ÙÔ˘ ¯ÔÏÔÛÙ·-
ÙÒÌ·ÙÔ˜ Â›Ó·È Ë ÁÂÓÈ΋ ηٿÛÙ·ÛË ÙÔ˘ ·ÛıÂÓÔ‡˜. £·
Ú¤ÂÈ Ó· ‰ÈÂÚÂ˘Ó¿Ù·È Î·È Ó· ·ÓÙÈÌÂÙˆ›˙ÂÙ·È ÛˆÛÙ¿ Ë
‡·ÚÍË Û˘ÛÙËÌ·ÙÈÎÒÓ ·ı‹ÛˆÓ, fiˆ˜ ۷ί·Ú҉˘
‰È·‚‹Ù˘, ¯ÚfiÓÈ· ·Ó·Ó¢ÛÙÈ΋ Ó¢ÌÔÓÔ¿ıÂÈ· ηÈ
ηډÈÔÏÔÁÈΤ˜ ·ı‹ÛÂȘ ηıÒ˜ Î·È Ë ‡·ÚÍË ·ı‹ÛˆÓ
Ù˘ ̇Ù˘ Î·È ÙˆÓ ·Ú·ÚÚÈÓ›ˆÓ, Ô˘ ÌÂÙ·‚¿ÏÏÔ˘Ó ÙËÓ
‰˘Ó·ÌÈ΋ Ù˘ ΛÓËÛ˘ ÙÔ˘ ·¤Ú· Î·È ·˘Í¿ÓÔ˘Ó ÙËÓ Èı·-
ÓfiÙËÙ· ÊÏÂÁÌÔÓ‹˜ ÛÙȘ ·ÓˆÙ¤Úˆ ÂÚÈÔ¯¤˜ Î·È ÛÙÔÓ ÚÈÓÔ-
Ê¿Ú˘ÁÁ·, ÂËÚ¿˙ÔÓÙ·˜ ¤ÙÛÈ ÙËÓ Î·Ï‹ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›· Ù˘
¢ÛÙ·¯È·Ó‹˜ Û¿ÏÈÁÁ·˜. °È· ÙÔÓ ›‰ÈÔ ÏfiÁÔ, ı· Ú¤ÂÈ Ó·
‰ÈÂÚ¢ÓËı› Î·È ÙÂı› ÚÔÂÁ¯ÂÈÚËÙÈο Ë Èı·ÓfiÙËÙ·
‡·Ú͢ ·ÏÏÂÚÁ›·˜.
™Â fiϘ ·˘Ù¤˜ ÙȘ ÂÚÈÙÒÛÂȘ Ô ÂȉÈÎfi˜ ı· Ú¤ÂÈ Ó·
ÂÂÌ‚·›ÓÂÈ, ·˘Í¿ÓÔÓÙ·˜ ¤ÙÛÈ ÙȘ Èı·ÓfiÙËÙ˜ ÂÈÙ˘¯›·˜
38
Ù˘ ˆÙÔ¯ÂÈÚÔ˘ÚÁÈ΋˜ ÙÔ˘ Â¤Ì‚·Û˘, Ì ÙËÓ ·ÏÏ·Á‹ ÙÔ˘
¯ÚfiÓÔ˘ ÂÎÙ¤ÏÂÛ˘ Ù˘ Â¤Ì‚·Û‹˜ ÙÔ˘, fiÔ˘ ÎÚ›ÓÂÈ fiÙÈ
·˘Ùfi Â›Ó·È ‰˘Ó·ÙfiÓ.
ÕÏÏÔÈ ÁÂÓÈÎÔ› ·Ú¿ÁÔÓÙ˜ Ô˘ ·›˙Ô˘Ó ÚfiÏÔ ÛÙËÓ ıÂÚ·-
¢ÙÈ΋ Ì·˜ ηÙ‡ı˘ÓÛË Â›Ó·È Ë Èı·Ó‹ ‡·ÚÍË ÙÔÈο
Û·Ó›ˆÓ ·ı‹ÛˆÓ, fiˆ˜ ÓÂÔϷۛ˜ ÙÔ˘ ˆÙfi˜, Ê˘Ì·-
Ù›ˆÛË, Û·ÚÎÔ›‰ˆÛË ‹ Û ·È‰È¿ Ë ‡·ÚÍË Î˘ÛÙÈ΋˜ ›Óˆ-
Û˘ Î·È ·ÓÂ·ÚÎÂÈÒÓ ÙÔ˘ ·ÓÔÛÔÔÈËÙÈÎÔ‡. ÕÏÏÔÈ ·Ú¿-
ÁÔÓÙ˜ Ô˘ ı· Ú¤ÂÈ Ó· ÚÔÛ¤¯Ô˘ÌÂ Â›Ó·È ÔÈ Û˘Ó‹ıÂȘ
(.¯. ÎÔχ̂ËÛË) Î·È ÙÔ Â¿ÁÁÂÏÌ· ÙˆÓ ·ÛıÂÓÒÓ Ì·˜
(.¯. ÌÔ˘ÛÈÎfi˜), ÂÓÒ ÌÂÁ¿ÏÔ ÚfiÏÔ ·›˙Ô˘Ó Â›Û˘ Ë
·ÍÈÔÈÛÙ›· ÙÔ˘˜ Î·È Ô ÙfiÔ˜ ‰È·ÌÔÓ‹˜ ÙÔ˘˜, ηıÒ˜ Î·È Ë
·Ô‰Ô¯‹ Ù˘ Èı·ÓfiÙËÙ·˜ ÂÎÙ¤ÏÂÛ˘ ÌÈ·˜ ‰Â‡ÙÂÚ˘ ˆÙÔ-
¯ÂÈÚÔ˘ÚÁÈ΋˜ Â¤Ì‚·Û˘.
ΔÂÏÂ˘Ù·›Ô ·fi ÙÔ˘˜ ÁÂÓÈÎÔ‡˜ ·Ú¿ÁÔÓÙ˜ Ô˘ ‰È·ÊÔ-
ÚÔÔÈÔ‡Ó ÙËÓ ıÂÚ·¢ÙÈ΋ Ì·˜ ηÙ‡ı˘ÓÛË ÛÙËÓ ·ÓÙÈ-
ÌÂÙÒÈÛË ÙÔ˘ ¯ÔÏÔÛÙ·ÙÒÌ·ÙÔ˜, ·Ê‹Û·Ì ÙÔÓ Î·Ù¿
ÙËÓ ÁÓÒÌË Ì·˜, ›Ûˆ˜, Î·È ÛÔ˘‰·ÈfiÙÂÚÔ, Ô˘ ‰ÂÓ Â›Ó·È
¿ÏÏÔ˜ ·fi ÙËÓ ÂÌÂÈÚ›· Î·È ÂȉÂÍÈfiÙËÙ· ÙÔ˘ ¯ÂÈ-
ÚÔ˘ÚÁÔ‡ Ô˘ ı· ·Ó·Ï¿‚ÂÈ ÙËÓ ¯ÂÈÚÔ˘ÚÁÈ΋ Â¤Ì‚·ÛË.
∞˜ ·Ó·ÊÂÚıԇ̠ÙÒÚ· ÛÙÔ˘˜ ·Ú¿ÁÔÓÙ˜ Ô˘ ·›-
˙Ô˘Ó ÚfiÏÔ ÙÔÈο ÛÙËÓ ıÂÚ·¢ÙÈ΋ Ì·˜ ·ÓÙÈÌÂÙÒÈ-
ÛË, ·Ú¯›˙ÔÓÙ·˜ Ì ÙËÓ ¤ÎÙ·ÛË Î·È ÙËÓ ı¤ÛË ÙÔ˘ ¯ÔÏÔ-
ÛÙ·ÙÒÌ·ÙÔ˜.
ÕÏÏË ¯ÂÈÚÔ˘ÚÁÈ΋ Â¤Ì‚·ÛË ı· οÓÔ˘Ì Û ¤Ó· ÌÈÎÚfi
¯ÔÏÔÛÙ¿و̷ ÙÔ˘ ÂÈÙ˘Ì·Ó›Ô˘ Î·È ¿ÏÏË Û ¤Ó· ÂÎÙÂ-
ٷ̤ÓÔ ¯ÔÏÔÛÙ¿و̷ ÙÔ˘ ÌÂÛÔÙ˘Ì·Ó›Ô˘ Ô˘ ÂÂÎÙ›-
ÓÂÙ·È ÛÙÔ ¿ÓÙÚÔ Î·È ÛÙËÓ Ì·ÛÙÔÂȉ‹.5 ªËÓ Í¯ӿÌÂ, ¿Ï-
ψÛÙÂ, fiÙÈ ˘¿Ú¯Ô˘Ó ÂÚÈÔ¯¤˜ Ô˘ Â›Ó·È ‰‡ÛÎÔÏ· ÚÔ-
ÛÂÏ¿ÛÈ̘, fiˆ˜ ÙÔ ÚfiÛıÈÔ ÂÈÙ˘Ì¿ÓÈÔ, Ô Ù˘Ì·ÓÈ-
Îfi˜ ÎfiÏÔ˜ Î·È Ë ÂÚÈÔ¯‹ ÙˆÓ ı˘Ú›‰ˆÓ. ∂‰Ò, Ê·›ÓÂÙ·È
Ó· ·›˙ÂÈ Î¿ÔÈÔ ÚfiÏÔ Ë ÂÎÙ¤ÏÂÛË ÚÔÂÁ¯ÂÈÚËÙÈο ·ÍÔ-
ÓÈ΋˜ ÙÔÌÔÁÚ·Ê›·˜ (CT) ÏÈıÔÂȉÒÓ, ÁÈ· ÙËÓ ·ÔÎ¿Ï˘„Ë
Ù˘ ¤ÎÙ·Û˘ Ù˘ ¿ıËÛ˘ Î·È Û¯Â‰È·ÛÌfi Ù˘ ηٷÏÏËÏfi-
ÙÂÚ˘ ¯ÂÈÚÔ˘ÚÁÈ΋˜ ÚÔÛ¤Ï·Û˘, ÏËÓ fï˜ ‰ÂÓ Â›Ó·È
·Û‡ÓËı˜ Ô ¯ÂÈÚÔ˘ÚÁfi˜ Ó· ¢ڛÛÎÂÙ·È ÚÔ ÂÎϋ͈Ó
‰ÈÂÁ¯ÂÈÚËÙÈο, ηıÈÛÙÒÓÙ·˜ ¤ÙÛÈ ÂÚÈÙÙ‹ ÙËÓ Ï‹„Ë CT
ÚÔÂÁ¯ÂÈÚËÙÈο.
ÕÏÏÔ˜ ÙÔÈÎfi˜ ·Ú¿ÁˆÓ Â›Ó·È Ë ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›· Ù˘ ¢ÛÙ·-
¯È·Ó‹˜ Û¿ÏÈÁÁ·˜. ∂Ӊ›ÍÂȘ ÁÈ· ÙËÓ Î·Ï‹ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›·
Ù˘ ·ÓˆÙ¤Úˆ ·ÔÙÂÏÔ‡Ó Ë ‡·ÚÍË ÂÈÛÔÏÎÒÓ Ù˘ Δ.ª, Ë
ηٿÛÙ·ÛË ÙÔ˘ ‚ÏÂÓÓÔÁfiÓÔ˘ ÙÔ˘ ª.ø., Ì ·ÚÔ˘Û›· ‹
ÌË ÎÔÎÎÈˆÌ¿ÙˆÓ Î·È ÔÏ˘fi‰ˆÓ ÛÙÔ˘˜ ¯ÒÚÔ˘˜ ·˘ÙÔ‡˜.
ΔÔ Ì¤ÁÂıÔ˜ Î·È Ë ÓÂ˘Ì¿ÙˆÛË Ù˘ Ì·ÛÙÔÂȉԇ˜ ÚÔÂÁ-
¯ÂÈÚËÙÈο ·›˙Ô˘Ó Â›Û˘ ÛËÌ·ÓÙÈÎfi ÚfiÏÔ ÛÙËÓ ·fiÊ·-
ÛË Ì·˜ ÁÈ· ÙÔ Â›‰Ô˜ Ù˘ ¯ÂÈÚÔ˘ÚÁÈ΋˜ Â¤Ì‚·Û˘ Ô˘ ı·
ÂÎÙÂϤÛÔ˘ÌÂ. ÕÏÏË Â¤Ì‚·ÛË ı· οÓÔ˘Ì Û ÌÈ· ÌÈÎÚ‹
ÛÎÏËÚˆÙÈ΋ Ì·ÛÙÔÂȉ‹ Î·È ¿ÏÏË Û ÌÈ· Ì·ÛÙÔÂȉ‹ ÌÂ
ÂÎÙÂٷ̤ÓË ÓÂ˘Ì¿ÙˆÛË.
∏ ‡·ÚÍË ˆÙfiÚÚÔÈ·˜ ÚÔÂÁ¯ÂÈÚËÙÈο ‰ÂÓ Ú¤ÂÈ Ó·
06_kamperos*36-39 9-05-06 10:40 ™ÂÏ›‰·39
∞. ∫·Ì¤ÚÔ˜
·ÓËÛ˘¯Â› ÙÔÓ ÂȉÈÎfi, ÌÈ·˜ Î·È Ê·›ÓÂÙ·È fiÙÈ ‰ÂÓ ·›˙ÂÈ
ÛËÌ·ÓÙÈÎfi ÚfiÏÔ ÛÙÔ ÙÂÏÈÎfi ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ· Ù˘ Â¤Ì‚·Û˘.
∫·ÏfiÓ Â›Ó·È Ó· ÚÔÛ·ıԇ̠ӷ ·ÓÙÈÌÂÙˆ›ÛÔ˘Ì ·˘-
Ù‹Ó ÚÔÂÁ¯ÂÈÚËÙÈο, ÙÔ˘Ï¿¯ÈÛÙÔÓ ÁÈ· ¤Ó· 15ı‹ÌÂÚÔ,
ÏËÓ fï˜, ·ÎfiÌ· Î·È ÂÈ ·ÔÙ˘¯›·˜, ı· Ú¤ÂÈ Ó·
ÚÔ¯ˆÚ¿Ì ÛÙËÓ ÂÎÙ¤ÏÂÛË Ù˘ ·Ó·Áη›·˜ ¯ÂÈÚÔ˘ÚÁÈ΋˜
Â¤Ì‚·Û˘.
ÕÏÏÔÈ ÙÔÈÎÔ› ·Ú¿ÁÔÓÙ˜ Ô˘ ·›˙Ô˘Ó ÚfiÏÔ ÛÙËÓ ıÂ-
Ú·¢ÙÈ΋ Ì·˜ ηÙ‡ı˘ÓÛË Â›Ó·È ÙÔ ÌÔÓfiÏ¢ÚÔ ‹ ·Ì-
Ê›Ï¢ÚÔ Ù˘ ‚Ï¿‚˘ Î·È Ë ‡·ÚÍË ÚÔ‚ÏËÌ¿ÙˆÓ
·ÎÔ‹˜ ÚÔÂÁ¯ÂÈÚËÙÈο (·Ó¿Ù˘ÍË ¯ÔÏÔÛÙ·ÙÒÌ·ÙÔ˜
ÛÙÔ ÌfiÓÔ ·˘Ù› Ô˘ ·ÎÔ‡ÂÈ).
∏ Èı·Ó‹ ‡·ÚÍË ÂÈÏÔÎÒÓ ‰ÂÓ ·›˙ÂÈ ÚfiÏÔ ÌfiÓÔ ÛÙËÓ
·fiÊ·Û‹ Ì·˜ ÁÈ· ÙÔ Â›‰Ô˜ Ù˘ ¯ÂÈÚÔ˘ÚÁÈ΋˜ Â¤Ì‚·Û˘
Ô˘ ı· ·ÎÔÏÔ˘ı‹ÛÔ˘ÌÂ, ·ÏÏ¿ Î·È ÁÈ· ÙÔÓ ¯ÚfiÓÔ ÂÎÙ¤ÏÂÛ˘
·˘Ù‹˜, Ô˘ ‚¤‚·È· ı· Ú¤ÂÈ Ó· Â›Ó·È ¿ÌÂÛÔ˜. ¶·ÚÔ˘Û›·
Û˘ÌÙˆÌ¿ÙˆÓ fiˆ˜ ˘„ËÏfi˜ ˘ÚÂÙfi˜, fiÓÔ˜, Ï·‚˘ÚÈÓıÈο
Ê·ÈÓfiÌÂÓ·, ‰‡ÛÔÛÌË ˆÙfiÚÚÔÈ·, ·Î·Ì„›· ÙÔ˘ ·˘¯¤Ó·, ÎÂ-
Ê·Ï·ÏÁ›· Î·È ‰È·Ù·Ú·¯¤˜ Ù˘ ÚÔÛˆÈÎfiÙËÙ·˜ ı· Ú¤ÂÈ
Ó· ÂÌ‚¿ÏÔ˘Ó ÛÙÔÓ ÂȉÈÎfi ÙËÓ ˘fiÓÔÈ· ‡·Ú͢ ÂÈÏÔÎÒÓ.
ªÂÁ¿ÏË ‚Ô‹ıÂÈ· ı· ‰ÒÛÂÈ ÚÔÂÁ¯ÂÈÚËÙÈο Ë Ï‹„Ë CT
ÂÁÎÂÊ¿ÏÔ˘ - ÏÈıÔÂȉÒÓ. √È ÙÚÂȘ Û˘¯ÓfiÙÂÚ˜ ÂÈÏÔΤ˜
Ô˘ ÔÏϤ˜ ÊÔÚ¤˜ Ì¿ÏÈÛÙ· ·Ó·Î·Ï‡ÙÔÓÙ·È Î·È ‰ÈÂÁ¯ÂÈÚË-
ÙÈο, Â›Ó·È Ë ·ÚÔ˘Û›· Ï·‚˘ÚÈÓıÈÎÔ‡ Û˘ÚÈÁÁ›Ô˘, Ë ‡·ÚÍË
¿ÚÂÛ˘ ‹ ·Ú¿Ï˘Û˘ ÙÔ˘ ÚÔÛˆÈÎÔ‡ Ó‡ÚÔ˘ Î·È Ë
‡·ÚÍË ÂÁÎÂÊ·ÏÔ΋Ï˘.
ΔÂÏÂÈÒÓÔÓÙ·˜, ı· ‹ıÂÏ· Ó· ÙÔÓ›Ûˆ fiÙÈ ÛÙËÓ ·ÓÙÈÌÂÙÒÈÛË
ÙÔ˘ ¯ÔÏÔÛÙ·ÙÒÌ·ÙÔ˜ Ô ÂȉÈÎfi˜ ‰ÂÓ ı· Ú¤ÂÈ Ó· ›ӷÈ
‰ÔÁÌ·ÙÈÎfi˜, ¿ÏÏ· Ó· ·ÎÔÏÔ˘ı› ¿ÓÙ· ÙÔÓ ¯Ú˘Ûfi ηÓfiÓ·
Ô˘ ÏÂÂÈ fiÙÈ «Î¿ı ÂÚ›ÙˆÛË ¯ÔÏÔÛÙ·ÙÒÌ·ÙÔ˜ ı· Ú¤ÂÈ
Ó· ıˆÚÂ›Ù·È ÌÔÓ·‰È΋ Î·È Ô ÂȉÈÎfi˜ Ô˘ ηÏÂ›Ù·È Ó· ÙÔ
·ÓÙÈÌÂÙˆ›ÛÂÈ ı· Ú¤ÂÈ Ó· ÂÓÂÚÁ› ·Ó¿ÏÔÁ·».6
39
Summary
Routes of cholesteatoma extension and modification of
its treatment
Antonis Kaberos, M.D.
ENT Department, Tzanion General Hospital of Piraeus,
Greece
After a short reference to the embryologic formation of
the middle ear, the typical patterns of aquired
cholesteatoma are presented, followed by a detailed
description of various parameters, local and general,
which the ENT specialist should always consider,
whenever confronts such cases.
μπμ§π√°ƒ∞ºπ∞
1. Bailey JB. Head and Neck Surgery – Otolaryngology. Vol. II. 1st Ed.
Philadelphia: JB Lipincott, 1993: 1635-46.
2. ª·Ï·ÙÛÔ‡Ú·˜ ¢, ∫·Ì¤ÚÔ˜ ∞. ∞Ó·ÙÔÌÈ΋ ∫ÂÊ·Ï‹˜ & ΔÚ·¯‹ÏÔ˘ ÌÂ
ÛÙÔȯ›· ∂Ì‚Ú˘ÔÏÔÁ›·˜. ∞ı‹Ó·: ∂Ή. ¶·ÚÈÛÈ¿ÓÔ˘, 2000.
3. Cummings CW. Otolaryngology – Head and Neck Surgery. Vol. IV.
1st Ed. St. Louis – Toronto: Mosby Company, 1986: 3081-94.
4. Jackler KR. The surgical anatomy of cholesteatoma. Otolaryngol
Clin North Am 1989; 22: 883-95.
5. Jackson CG, Schall DG, Glasscock ME 3rd, Macias JD, Widick MH,
Toma BJ. A surgical solution for the difficult chronic ear. Am J Otol
1996; 17: 7-14.
6. Karmarkar S, Bhatia S, Saleh E, DeDonato G, Taibah A, Russo A,
Sanna M. Cholesteatoma surgery: The individualized technique.
Ann Otol Rhinol Laryngol 1995; 104: 591-5.