ΕΤΠ 103 ΒΙΟΧΗΜΕΙΑ-ΒΙΟΛΟΓΙΑ

Μάρλεν Ι. Βάσκες

Σχολή Γεωτεχνικών Επιστημών και Διαχείρισης

Περιβάλλοντος

Τμήμα Επιστήμης και Τεχνολογίας Περιβάλλοντος

CAMPBELL –REECE, ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΜΟΣ Ι, ΠΕΚ 2010
 CAMPBELL –REECE, ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΜΟΣ Ι, ΠΕΚ 2010

Κληρονόμηση
γονιδίων
• Γονίδια: περιοχή που
κωδικεύει για μια πρωτεΐνη
και είναι κληρονομήσιμη
• Η πληροφορία
μεταβιβάζεται από μία
γενιά στην άλλη στους
γαμέτες ή αναπαραγωγικά
κύτταρα
• Αφυλετική αναπαραγωγή:
υπάρχει ένας γονέας και
παράγει πανομοιότυπα
αντίγραφα του γονέα.
Δημιουργούν κλώνοι (πχ
εκβλαστήματα)
• Φυλετική αναπαραγωγή:
υπάρχουν δύο γονείς και οι
απόγονοι διαθέτουν ένα
μοναδικό συνδυασμό
γονιδίων
CAMPBELL –REECE, ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΜΟΣ Ι, ΠΕΚ 2010

• Καρυότυπος: στοίχιση
χρωμοσωμάτων από το
μεγαλύτερο στο μικρότερο
• Ομόλογα χρωμοσώματα:
φέρουν γονίδια που οδηγούν
στους ίδιους κληρονομήσιμους
χαρακτήρες
 5

Βασικοί ορισμοί
• Εξαίρεση ομόλογων χρωμοσωμάτων είναι το Χ, Υ που
είναι και τα φυλετικά χρωμοσώματα
• Τα υπόλοιπα χρωμοσώματα λέγονται αυτοσωματικά
• Διπλοειδή κύτταρα (2n): τα κύτταρα που φέρουν δύο
σειρές ομόλογων χρωμοσωμάτων
• Απλοειδή κύτταρα (n): τα κύτταρα που φέρουν μία σειρά
ομόλογων χρωμοσωμάτων
Βασικοί ορισμοί
• Αδελφές χρωματίδες
• Ζεύγος ομόλογων
χρωμοσωμάτων: έχουν το
ίδιο μήκος, κεντρομερή
και πρότυπο χρώσης.
Φέρουν γονίδια που
ελέγχουν τα ίδια
χαρακτηριστικά
• Κεντρομερές: συγκρατεί
μαζί τις αδελφές
χρωματίδες
• Αλληλόμορφα γονίδια:
ελέγχουν το ίδιο
χαρακτηριστικό
CAMPBELL –REECE, ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΜΟΣ
Ι, ΠΕΚ 2010

Χρωμοσώματα-
βιολογικός κύκλος
• Γονιμοποίηση: η
ένωση γαμετών
(απλοειδών κυττάρων)
και η σύντηξη των
πυρήνων τους
• Ζυγωτό:
γονιμοποιημένο ωάριο
και είναι διπλοειδές
• Γονάδες περιέχουν τα
γαμετικά κύτταρα
CAMPBELL –REECE, ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΜΟΣ Ι, ΠΕΚ 2010

• Εναλλαγή γενεών: γίνεται εναλλαγή σποριόφυτων

• Η μίτωση μπορεί να συμβεί τόσο σε απλοειδή όσο και σε
διπλοειδή κύτταρα (ανάλογα με το είδος) ενώ η μείωση μπορεί
να συμβεί μόνο σε διπλοειδή κύτταρα
CAMPBELL –REECE, ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΜΟΣ Ι, ΠΕΚ 2010
• Στη μειωτική διαίρεση:
• Αρχικά έχουμε διπλασιασμό
του DNA
• Έπεται διαχωρισμός ομόλογων
χρωμοσωμάτων
• Μετά διαχωρισμός αδελφών
χρωματίδων
Σύγκριση μίτωσης
και μείωσης
Οι βασικές διαφορές
αφορούν:
• Αντιγραφή του DNA
• Αριθμός διαιρέσεων
• Αριθμός θυγατρικών
κυττάρων και γενετική
σύσταση
• Ρόλος στο ζωικό
οργανισμό
CAMPBELL –REECE, ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΜΟΣ Ι, ΠΕΚ 2010

Γενετική
ποικιλομορφία
• Επιχιασμός: γίνεται
μεταξύ μη αδελφών
χρωματίδων ομόλογων
χρωμοσωμάτων
• Ανεξάρτητος
συνδυασμός
χρωμοσωμάτων (8.4
εκατομμύρια
συνδυασμούς)
• Τυχαία γονιμοποίηση (70
τρισεκατομμύρια
συνδυασμούς)
 Ανεξάρτητος συνδυασμός
χρωμοσωμάτων
• Κάθε ζεύγος
ομόλογων
χρωμοσωμάτων
διαχωρίζεται στη
μετάφαση ΙΙ
ανεξάρτητα
μεταξύ τους
 16

Ασκήσεις Κεφαλαίου 13
• Έλεγχος εννοιών
• 13.1: 1-3
• 13.2: 1-3
• 13.3: 1
• 13.4: 3,4
• Ερωτήσεις αυτοαξιολόγησης
• 1-10
CAMPBELL –REECE, ΒΙΟΛΟΓΙΑΤΟΜΟΣ Ι, ΠΕΚ 2010

Πως παράγονται αμιγή φυτά;

Αμιγή φυτά: δίνουν πάντα
απογόνους με τα ίδια
χαρακτηριστικά των γονέων.
Συμβολίζονται με P (parental)
Δημιουργούν απογόνους που
ονομάζονται γενεά υβριδίων F1.
Η F1 δίνει τη γενεά F2
CAMPBELL –REECE, ΒΙΟΛΟΓΙΑΤΟΜΟΣ Ι, ΠΕΚ 2010

Επικρατές αλληλόμορφο γονίδιο:

καθορίζει την εμφάνιση του
οργανισμού
Υπολειπόμενο αλληλόμορφο
γονίδιο: δεν έχει παρατηρήσιμη
επίδραση στην εμφάνιση του
οργανισμού
CAMPBELL –REECE, ΒΙΟΛΟΓΙΑΤΟΜΟΣ Ι, ΠΕΚ 2010
Νόμος του
διαχωρισμού
• Δύο αλληλόμορφα
γονίδια ενός
κληρονομήσιμου
χαρακτήρα
διαχωρίζονται κατά
το σχηματισμό των
γαμετών και
καταλήγουν σε
διαφορετικούς
γαμέτες
CAMPBELL –REECE, ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΜΟΣ Ι, ΠΕΚ 2010

Σύγκριση
φαινοτύπου-
γονοτύπου
• Γονότυπος:
γονιδιακή
σύσταση
• Φαινότυπος:
εμφάνιση
παρατηρούμενων
χαρακτηριστικών
CAMPBELL –REECE, ΒΙΟΛΟΓΙΑΤΟΜΟΣ Ι, ΠΕΚ 2010

Ομόζυγα: τα δύο αλληλόμορφα

γονίδια είναι πανομοιότυπα
Ετερόζυγα: τα δύο αλληλόμορφα
γονίδια είναι διαφορετικά
Διασταύρωση ελέγχου: γίνεται για
να διερευνηθεί αν ένα άτομο είναι
ομόζυγο ή ετερόζυγο
CAMPBELL –REECE, ΒΙΟΛΟΓΙΑΤΟΜΟΣ Ι, ΠΕΚ 2010

Νόμος ανεξάρτητου
συνδυασμού
Τα γονίδια διαχωρίζονται
ανεξάρτητα μεταξύ τους,
δηλαδή κάθε ζεύγος
αλληλόμορφων
διαχωρίζεται ανεξάρτητα
από κάθε άλλο ζεύγος
αλλληλόμορφων
Ο διαχωρισμός των
αλληλόμορφων και
η γονιμοποίηση ως
τυχαία γεγονότα
• Κατά το σχηματισμό
γαμετών το ποιο γονίδιο
θα φέρει ο κάθε γαμέτης
είναι τυχαίο και με τις
ίδιες πιθανότητες με τη
ρίψη ενός νομίσματος
 26

Εξαιρέσεις από τους νόμους του Μέντελ

• Αποκλίσεις από τα απλά μεντελικά πρότυπα συμβαίνουν
στις εξής περιπτώσεις:
• Όταν τα αλληλόμορφα δεν είναι πλήρως επικρατή ή υπολειπόμενα
• Όταν ένα συγκεκριμένο γονίδιο διαθέτει πάνω από δύο
αλληλόμορφα (πχ χρώμα ματιών)
• Όταν ένα μόνο γονίδιο καθορίζει πολλούς φαινοτύπους
 Αλληλόμορφα γονίδια
που δεν είναι πλήρως
επικρατή ή υπολειπόμενα

Ατελής επικράτηση:
δημιουργείται ενδιάμεσος
φαινότυπος
CAMPBELL –REECE, ΒΙΟΛΟΓΙΑΤΟΜΟΣ Ι, ΠΕΚ 2010

Αλληλόμορφα γονίδια
που δεν είναι πλήρως
επικρατή ή υπολειπόμενα

Συνεπικράτηση: τα
ετερόζυγα άτομα
εμφανίζουν και τους δύο
χαρακτήρες
Πολλά αλληλόμορφα για
τον καθορισμό ενός
χαρακτήρα πχ ομάδα
αίματος
Πάνω από δύο γονίδια
ρυθμίζουν τη φαινοτυπική
έκφραση
• Επίσταση: το γονίδιο
ενός τόπου τροποποιεί
τη φαινοτυπική έκφραση
ενός γονιδίου που
βρίσκεται σε άλλο
γενετικό τόπο
• Το γονίδιο που ευθύνεται
για την απόθεση
χρωστικής είναι επιστατικό
ως προς το γονίδιο που
κωδικοποιεί τη μαύρη ή
καφέ χρωστική
CAMPBELL –REECE, ΒΙΟΛΟΓΙΑΤΟΜΟΣ Ι, ΠΕΚ 2010

Πάνω από δύο γονίδια

καθορίζουν το ίδιο
χαρακτηριστικό

Πολυγονιδιακή
κληρονόμηση έχουν
κυρίως τα ποσοτικά
χαρακτηριστικά πχ
ύψος, χρώμα
δέρματος κοκ
Πολυπαραγοντικοί χαρακτήρες
 32

Τρόπος μεταβίβασης χαρακτηριστικών

στον άνθρωπο
• Μετωπιαία κορυφή
• Κολλητοί λωβοί αυτιών
• Αλφισμός
• Νανισμός
CAMPBELL –REECE, ΒΙΟΛΟΓΙΑΤΟΜΟΣ Ι, ΠΕΚ 2010
Προγενετική
εξέταση
 37

Ασκήσεις Κεφαλαίου 14
• Έλεγχος εννοιών
• 14.1: 1-3
• 14.2: 1-3
• 14.3: 1-3
• Ερωτήσεις αυτοαξιολόγησης
• 1-10, 14,15,19