Αρχαϊκά αλφάβητα

Παραδείγματα επιγραφών γραμμένων σε διάφορα αρχαϊκά

(επιχώρια) αλφάβητα, ανεξαρτήτως κατηγορίας/είδους
επιγραφών (αναθηματικές, επιτύμβιες κ.ά.).
Το λεγόμενο «κύπελλο
του Νέστορος» από τις
Πιθηκούσες (Ischia).

Πήλινος σκύφος-
κοτύλη
(740-720 π.Χ.).
[Μουσείο Villa
Arbusto]

ερυθρό
(ευβοϊκό/χαλκιδικό)
αλφάβητο
Κύπελλο από την αρχαία Μεθώνη Πιερίας [πηγή Γ. Τζιφόπουλος]
Φιλίονος (= Φιλίωνος) ἐμιὶ (= εἰμί).
Κύπελλο από την αρχαία Μεθώνη Πιερίας
Γραφή ἐπιὶ τὰὶ λὰιὰὶ. Ιδιωτική επιγραφή: δηλώνει τον κάτοχο, όμως δεν αποκλείεται να είναι
ανάθημα σε κάποια θεότητα (όνομα σε γενική)
Ιδιαιτέρως επιμήκη γράμματα, χαρακτηριστικό πρώιμων επιγραφών.
Ίσως ευβοϊκό αλφάβητο (υπάρχουν ομοιότητες)
Όπως σε όλες τις ελληνικές διαλέκτους, το ίδιο σχήμα γράμματος χρησιμοποιείται για
περισσότερους φθόγγους: Ε = ε, ει, η. Ο = ο, ου, ω.
 Η επιτύμβια στήλη του Αρνιάδα από την Κέρκυρα (περίπου 600 π.Χ.)
Αρχαιολογικό Μουσείο Κέρκυρας.
• από ασβεστολιθικό πέτρωμα. Βρέθηκε θραυσμένη στα δύο, το 1846, σε νότιο
προάστιο της Κέρκυρας.
• Η επιγραφή είναι χαραγμένη σε αρχαϊκό κορινθιακό αλφάβητο (Ανατολική ομάδα,
Μπλε αλφάβητο) και η κατεύθυνση της γραφής είναι βουστροφηδόν.
Επιτύμβια στήλη, που στήθηκε πάνω από τον τάφο του Αρνιάδα.
Εξυμνεί, σε δακτυλικό εξάμετρο, τον ηρωικό θάνατο του Αρνιάδα σε μάχη κοντά σε
πλοία στις όχθες του ποταμού Αράχθου, στην οποία ο νεκρός αρίστευσε σε πολεμική
αρετή.

ΣΑΜΑ ΤΟΔΕ ΑΡΝΙΑΔΑ ΧΑΡΟΠΟΣ ΤΟΝΔ ΟΛΕ-

ΣΕΝ ΑΡΕΣ / ΒΑΡΝΑΜΕΝΟΝ ΠΑΡΑ NAYΣ-
ΙΝ ΕΠ ΑΡΑΘΘΟΙΟ ΡHOFΑΙΣΙ / ΠΟΛΛΟ-
Ν ΑΡΙΣΤΕΥΤΟΝΤΑ ΚΑΤΑ ΣΤΟΝΟFΕΣΑΝ ΑFΥΤΑΝ.

Αυτό είναι το μνήμα του Αρνιάδα. Αυτόν τον φόνευσε ο βλοσυρός (με φλογερά μάτια) Άρης, ενώ πολεμούσε από τα πλοία
στα ρέματα του Αράχθου, πρώτος με διαφορά στην πένθιμη βοή της μάχης. (στόνος=στεναγμός, θρήνος. ἀϋτή= βοή
μάχης, θόρυβος, κραυγή).
Το μέτρο, το επικό ύφος και η περιγραφή της μάχης δίπλα στα πλοία προδίδουν έντονη ομηρική επίδραση.
Η μάχη πιθανώς αποτελεί επεισόδιο της ναυμαχίας που αναφέρει ο Θουκυδίδης (Α 13.5) ανάμεσα στην Κόρινθο και την
Κέρκυρα (664 π.Χ.) ή κάποιας άλλης σύγκρουσης ανάμεσα στις δύο δυνάμεις στο πλαίσιο του ανταγωνισμού τους για την
θαλάσσια/εμπορική υπεροχή στο Ιόνιο και στην Δυτική Ελλάδα.
Η ταξινόμηση των τοπικών αλφαβήτων της αρχαϊκής Ελλάδας από τον Kirchof
Σύμφωνα με την ταξινόμηση που έγινε από τον A. Kirchof (τον 19ο αιώνα) τα επιχώρια
αλφάβητα της αρχαϊκής Ελλάδας διακρίνονται σε τέσσερις ομάδες. Κριτήριο για την
ταξινόμηση αυτή αποτελούν οι διαφοροποιήσεις που παρατηρούνται στην χρήση των
συμπληρωματικών σημείων

τα οποία, μαζί με τα φοινικικά σύμβολα και κάλυψαν τις

ανάγκες των Ελλήνων προκειμένου να αποδώσουν τα δασέα (οδοντικό th[θ], υπερωικό
kh[χ], χειλικό ph[φ]) και τα συμφωνικά συμπλέγματα (διπλά σύμφωνα: ps[ψ] και ks[ξ]),
τα οποία αρχικά δηλώνονταν με συνδυασμό δύο γραφημάτων/συμβόλων, π.χ. ΧΣ (για
το ks/ξ), ΦΣ (για το ps/ψ).

Οι ομάδες των Kirchof είναι οι εξής:

1. Το αρχαϊκότερο «πράσινο» αλφάβητο, που χαρακτηρίζεται από την απουσία
συμπληρωματικών σημείων. Ήταν σε χρήση στα δωρικά νησιά του νοτίου Αιγαίου:
Κρήτη, Θήρα, Ανάφη, Μήλος.
2. Το «σκούρο (ή βαθύ) κυανό/μπλε» ή «ανατολικό» αλφάβητο, που χρησιμοποιεί όλα
τα συμπληρωματικά σημεία. Ήταν σε χρήση στην Κορινθία και τα νησιά του Ιονίου
πελάγους: Κέρκυρα και Λευκάδα και ορισμένες περιοχές της απέναντι Ηπείρου, στην
Μεγαρίδα, στην δυτική Αργολίδα, στα μεγάλα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου: Ρόδος,
Σάμος, Χίος, Αμοργός και Σαμοθράκη, στις πόλεις της δυτικής Μικράς Ασίας, της
Κιλικίας και του Ελλησπόντου, της Μακεδονίας, της Θράκης και της Κύπρου.
3. Το «ανοιχτό κυανό» ή «γαλάζιο» αφάβητο, που χρησιμοποιεί μόνο τα Φ και Χ,
συνεχίζοντας να αποδίδει τα διπλά σύμφωνα με ΧΣ (= ξ) και ΦΣ (= ψ). Ήταν σε χρήση
στην Αττική, την Αίγινα, στα ιωνικά νησιά των Κυκλάδων: Κέως, Σίφνος, Πάρος και
Θάσος (αποικία της Πάρου), Νάξος, Δήλος.
4. Το «ερυθρό/κόκκινο» ή «δυτικό» αλφάβητο που χρησιμοποιεί τα Χ, Φ, Ψ με αξίες
Θήρα, νεκροταφείο Σελλάδας.
Επιγραφή στην επάνω όψη
ογκόλιθου λάβας με ονόματα
νεκρών αριστοκρατικής
καταγωγής (β΄ μισό 7ου αι. π.Χ.)

Πράσινο αλφάβητο δωρικών

νησιών Νοτίου Αιγαίου.

Βλ. σχόλια Guarducci (2008) σ. 109:

«Το μικρό αγγείο των χορευτών» (αρύβαλλος) από την Κόρινθο (περίπου 580 π.Χ.)
Βαθύ κυανό αλφάβητο Κορινθίας
Βαθύ κυανό αλφάβητο
 ο Μεταπόντιο
ο Σίρις
ερυθρό (χαλκιδικό) αλφάβητο

Από το Μεταπόντιο (S. Maure Forte), 525-500 π.Χ.

Ερυθρό αλφάβητο

Γόργος Λακεδαιμόνιος πρόξενος

Βοιωτική κύλικα (420 π.Χ.)] «κοσμημένη» με
το ερυθρό βοιωτικό αλφάβητο και στις δύο
πλευρές σε δύο σειρές.
Άγνωστη προέλευση
[Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο]
 ο Μεταπόντιο
ο Σίρις
Αρχαία Σίρις
(Κάτω Ιταλία,
σημ. Policoro)
Αχαϊκό αλφάβητο

~ κράδεσμον, δωρ. τύπος του κρήδεσμον,

κάρα+δεσμός.
Η οινοχόη του Διπύλου (725 π.Χ.): γαλάζιο (αττικό) αλφάβητο
Όστρακα από το ιερό του Διός στον Υμηττό (ανασκαφή 1935)

γαλάζιο (αττικό) αλφάβητο

 Είμαι το μνήμα του Γλαύκου, γιου του Λεπτίνη.
Με έστησαν τα παιδιά του Βρέντη.

Μαρμάρινη επιτύμβια στήλη από τον τάφο του Γλαύκου, φίλου του λυρικού ποιητή
Αρχιλόχου, από την Αγορά της Θάσου (αρχές 6ου αιώνα π.Χ.) [Μουσείο Θάσου].
γαλάζιο αλφάβητο
Λεπτομέρεια από μελανόμορφο δίνο με παράσταση της αρματοδρομίας
που οργάνωσε ο Αχιλλέας προς τιμήν του Πατρόκλου, με επιγραφή την
υπογραφή του αγγειογράφου Σοφίλου (575 π.Χ.) [Εθνικό Αρχαιολογικό
Μουσείο]
Σόφιλος μ΄ ἔγραφσεν
H στήλη του Φανοδίκου. Σίγειον Τρωάδος, α΄ μισό 6ου αι. π.Χ. (περί το 550)

Στήλη, πιθανώς από μάρμαρο Προκοννήσου. Στο πάνω μέρος

υπάρχει οπή συνδέσμου, που στερέωνε ίσως ανθέμιο ή κιονόκρανο.
Ύψος 2,28μ.
Βρέθηκε το 1716 στο αρχαίο Σίγειον (σημ. χωριό Yenişehir), κοντά
στην Τροία (εκβολές Σκαμάνδρου), από τον Samuel Lisle and William
Sherard (Άγγλος βοτανολόγος και Βρετανός πρόξενος στην Σμύρνη
1703–1716). Την πήρε ο Λόρδος Έλγιν το 1799 και τελικά πωλήθηκε
στο Βρετανικό Μουσείο το 1816.
L. Threatte, 'The Phanodikos stele from Sigeum' in Axon; Studies in
H στήλη του Φανοδίκου. Σίγειον Τρωάδος, α΄ μισό 6ου αι. π.Χ. (περί το 550)

Οι φθορές έγιναν εσκεμμένα και οφείλονται στο γεγονός ότι ο λίθος

χρησιμοποιήθηκε ως φυλαχτό από χωρικούς που υπέφεραν από
πυρετό και ασθένειες (Cook 1973, 155).
Το ενδιαφέρον των ερευνητών εστιάζεται α) στην πρώιμη
χρονολόγηση (6ος αι.) και στα ιστορικά συμφραζόμενα και β) στην
παρουσία δύο επιγραφών γραμμένων η καθεμιά σε διαφορετική
διάλεκτο (ιωνική και αττική).
 2 ἐμὶ
Άνω: [τοὐρμ]οκ
ιωνική διάλεκτος. Κάτω: αττική διάλεκτος.
Βουστροφηδόν Βουστροφηδόν
← 12. Φανοδίκο : εἰμι ὶ : τ῀ο h-
3 ρά[τεος] το 13. ερμοκράτος : τ῀ο Προκο-
4 προ[κονν]η 14. νεσίο : κἀγοὶ : κρατ῀ερα
5 σίο [κρη]τῆρ 15. κἀπίστατον : και ὶ hεθμ-
6 α δὲ : [κα]ὶ 16. οὶν : ἐς πρυτανεῖον : ἔ-
[ὑπ]οκ- 17. δοκα : μν῀εμα : Σιγει-
7 ρηττ̣[ήριο]ντ̣ : κ 18. εῦσι : ἐαὶν δεὶ τι πασχ-
8 αὶ ἠ[θμὸν] :τ̣ ἐς 19. ο, μελεδαίνεν : με, ῏ο
[π- 20. Σιγεῖες: και ὶ μ᾽ἐπο-
9 [ρυτανή]ιον 21. <ίε>σεν : hαίσοπος : και ὶ
10 ἔδωκ[εν 22. : hἀδελφοί.
Συκε-
11 εῦσιν]

https://ancdialects.greek-language.gr

H στήλη του Φανοδίκου. Σίγειον Τρωάδος, α΄ μισό 6ου αι. π.Χ. (περί το 550)
 1 Φα[νοδ]ίκο
Άνω: →
ιωνική διάλεκτος. Κάτω: αττική διάλεκτος.
2 ἐμὶ [τὀρμ]οκ ← Και οι δύο εκδοχές του κειμένου είναι
3 ρά[τεος] το 12. Φανοδίκο : εἰμι ὶ : τ῀ο h- γραμμένες στον τύπο του «λαλοῦντος
4 προ[κονν]η 13. ερμοκράτος : τ῀ο Προκο- αντικειμένου» και περιέχουν περίπου
τις ίδιες πληροφορίες, αλλά στην
5 σίο [κρη]τῆρ 14. νεσίο : κἀγοὶ : κρατ῀ερα επιγραφή σε αττική διάλεκτο
6 α δὲ : [κα]ὶ 15. κἀπίστατον : και ὶ hεθμ- υπάρχουν επιπλέον στοιχεία.

[ὑπ]οκ- 16. οὶν : ἐς πρυτανεῖον : ἔ- Άνω: 2. τὀρμοκράτεος = τοῦ

7 ρηττ̣[ήριο]ντ̣ : κ 17. δοκα : μν῀εμα : Σιγει- Ἑρμοκράτεος
Κάτω: 15. κἀπίστατον = καὶ
8 αὶ ἠ[θμὸν] :τ̣ ἐς 18. εῦσι : ἐαὶν δεὶ τι ὶ πάσχ- ἐπίστατον
[π- 19. ο, μελεδαίνεν : με, ῏ο
Είμαι του Φανοδίκου (γιου) του
9 [ρυτανή]ιον 20. Σιγεῖες: και ὶ μ᾽ἐπο- Ερμοκράτους, του
10 ἔδωκ[εν 21. <ίε>σεν : hαίσοπος : και ὶ Προκοννησίου, (ο οποίος) έδωσε
(*έδωσα) έναν κρατήρα, ένα
Συκε- 22. : hἀδελφοί. υποκρατήριο (*υποστατό) και
έναν ηθμό (= σουρωτήρι) στο
11 εῦσιν] πρυτανείο του Σιγείου.

Στην αττική εκδοχή τα δώρα του

Φανοδίκου προσδιορίζονται ως
μνῆμα, δηλαδή μνημείο. Επίσης
προβλέπει:

Εάν πάθω κάτι, ω Σιγειείς, να με

φροντίζετε

μελεδαίνω ή μελδαίνω, μέλω =

επιμελούμαι, φροντίζω, μεριμνώ
+γεν./αιτ.
Η έκφραση απαντά και σε επιτύμβια
μνημεία (Guarducci 1961).

Ο Αίσωπος και οι αδελφοί με

 Ηρόδοτος Ε΄ 94: Ἱππίῃ δὲ ἐνθεῦτεν ἀπελαυνομένῳ
ἐδίδου μὲν Ἀμύντης ὁ Μακεδὼν Ἀνθεμοῦντα, ἐδίδοσαν
δὲ Θεσσαλοὶ Ἰωλκόν· ὁ δὲ τούτων μὲν οὐδέτερα
αἱρέετο, ἀνεχώρεε δὲ ὀπίσω ἐς Σίγειον, τὸ εἷλε
Βυζάντιον Πεισίστρατος αἰχμῇ παρὰ Μυτιληναίων, κρατήσας δὲ
αὐτοῦ κατέστησε τύραννον εἶναι παῖδα τὸν ἑωυτοῦ
νόθον Ἡγησίστρατον, γεγονότα ἐξ Ἀργείης γυναικός,
ὃς οὐκ ἀμαχητὶ εἶχε τὰ παρέλαβε παρὰ Πεισιστράτου.
Ἐπολέμεον γὰρ ἔκ τε Ἀχιλληίου πόλιος ὁρμώμενοι καὶ
Σιγείου ἐπὶ χρόνον συχνὸν Μυτιληναῖοί τε καὶ
Προκόννησος Ἀθηναῖοι, οἱ μὲν ἀπαιτέοντες τὴν χώρην, Ἀθηναῖοι δὲ
οὔτε συγγινωσκόμενοι ἀποδεικνύντες τε λόγῳ οὐδὲν
μᾶλλον Αἰολεῦσι μετεὸν τῆς Ἰλιάδος χώρης ἢ οὐ καὶ
σφίσι καὶ τοῖσι ἄλλοισι, ὅσοι Ἑλλήνων συνεπρήξαντο
Μενέλεῳ τὰς Ἑλένης ἁρπαγάς. Πολεμεόντων δέ
σφεων παντοῖα καὶ ἄλλα ἐγένετο ἐν τῇσι μάχῃσι, ἐν δὲ
δὴ καὶ Ἀλκαῖος ὁ ποιητὴς συμβολῆς γενομένης καὶ
Σίγειον νικώντων Ἀθηναίων αὐτὸς μὲν φεύγων ἐκφεύγει, τὰ
δέ οἱ ὅπλα ἴσχουσι Ἀθηναῖοι καί σφεα ἀνεκρέμασαν
πρὸς τὸ Ἀθήναιον τὸ ἐν Σιγείῳ. Ταῦτα δὲ Ἀλκαῖος ἐν
μέλεϊ ποιήσας ἐπιτιθεῖ ἐς Μυτιλήνην ἐξαγγελλόμενος τὸ ἑωυτοῦ
πάθος Μελανίππῳ ἀνδρὶ ἑταίρῳ. Μυτιληναίους δὲ καὶ Ἀθηναίους
κατήλλαξε Περίανδρος ὁ Κυψέλου· τούτῳ γὰρ διαιτητ ῇ ἐπετράποντο·
κατήλλαξε δὲ ὧδε, νέμεσθαι ἑκατέρους τὴν ἔχουσι. Σίγειον μέν νυν ο ὕτω
ἐγένετο ὑπ᾽ Ἀθηναίοισι.
IG I³ 1211
Αθήνα, Κεραμεικός

γαλάζιο αττικό αλφάβητο

IG I³ 1218 IG I³ 1214
Αθήνα, Κεραμεικός Αθήνα, Πύλη Πειραιά
530-520 π.Χ. Περί το 525 π.Χ.
Δελφοί: η ανάθεση της στοάς των Αθηναίων

Η μεταγραφή της επιγραφής σε κεφαλαιογράμματη γραφή:

ΑΘΕΝΑΙΟΙ ΑΝΕΘΕΣΑΝ ΤΕΝ ΣΤΟΑΝ ΚΑΙ ΤΑ ΗΟΠΛ[Α Κ]ΑΙ ΤΑΚΡΟΤΕΡΙΑ ΕΛΟΝΤΕΣ ΤΟΝ ΠΟΛΕ[ΜΙΟ]Ν

Η μεταγραφή της επιγραφής σε μικρογράμματη γραφή:

Ἀθεναῖοι ἀνέθεσαν τὲν στοὰν καα̣ὶ τὰ ℎόπλα̣[α κ]αὶ τἀκροτέρια ℎελόντες τοο͂ ν
πολε[μίο]ν.
πρώιμο αττικό αλφάβητο

Μεταγραφή στο ευκλείδειο αλφάβητο:

Δελφοί: η ανάθεση της στοάς των Αθηναίων
Λίθος και συνθήκες εύρεσης
Το 1880 μετά από μία επιφανειακή έρευνα Ελλήνων αρχαιολόγων ανέλαβαν την ανασκαφή
Γάλλοι αρχαιολόγοι. Τότε ήρθαν για πρώτη φορά στο φως τμήματα της Στοάς των Αθηναίων.
Ανάμεσα σε αυτά, βρέθηκε στον στυλοβάτη της Στοάς η αναθηματική επιγραφή των
Αθηναίων, μήκους 14,30 μ. Τα γράμματα έχουν ύψος έως και 18,5 εκατοστά. Η Στοά σώζεται
μόνο στο κατώτερο τμήμα της (δεν σώζονται η ανωδομή και η στέγη) και σήμερα έχει δεχθεί
επεμβάσεις συντήρησης.

Η στοά είναι κτισμένη σε κεντρική θέση του ιερού τεμένους του Απόλλωνος, κάτω από τον
μεγάλο ναό και απέναντι από τον χώρο της Άλω, όπου τελούνταν τα ιερά δρώμενα προς
τιμήν του Απόλλωνα. Το οικοδόμημα της στοάς έφερε στην πρόσοψή του κιονοστοιχία από 7
μαρμάρινους ιωνικούς κίονες από πεντελικό μάρμαρο ανάμεσα σε πλευρικούς τοίχους που
απολήγουν μπροστά σε παραστάδες, ενώ η πίσω πλευρά τους εφαπτόταν στον πολυγωνικό
τοίχο κάτω από τον ναό του Απόλλωνος. Ο στυλοβάτης του κτηρίου ήταν κατασκευασμένος
από ντόπιο ασβεστόλιθο και είχε τρεις βαθμίδες, στην ανώτερη από τις οποίες είναι
επιμελώς χαραγμένη η επιγραφή. Από αρχιτεκτονική άποψη, εντύπωση προκαλεί τόσο η
υιοθέτηση του τύπου της στοάς, ο οποίος στους ελληνιστικούς χρόνους γίνεται πιο
μνημειακός, καθώς και η χρήση του ιωνικού ρυθμού, που έρχεται σε αντιδιαστολή με τον
αρχαϊκό χαρακτήρα του κτηρίου και την έως τότε καθιερωμένη ανέγερση των ιερών
οικοδομημάτων της Αθήνας σε δωρικό ρυθμό.

Η Στοά λειτουργούσε ως ένα είδος «δημοσίου θησαυροφυλακείου», προοριζόταν δηλαδή για

την στέγαση αναθηματικών προσφορών εκ μέρους της πόλης. Εκεί φιλοξενούνταν ποικίλα
αναθήματα, όπως όπλα και ακρόπρωρα πλοίων (τὰ ὅπλα καὶ τὰ ἀκρωτήρια) από τους
Περσικούς Πολέμους, λάφυρα πολεμικών συγκρούσεων κ.ά.

Η ανέγερση της στοάς ανάγεται μετά τα Περσικά, αν και έχουν προταθεί διαφορετικές
απόψεις (όπως του Hiller von Gaertringen και του Kirchof, που την χρονολογούσαν στα τέλη
ου ου
Κύπρος, Αμαθούς
Ανακαλύφθηκε το 1894 (σήμερα στο Βρετανικό Μουσείο).
Ιωνικό αλφάβητο.
Έμμετρη: ελεγειακό δίστιχο (= συνδυασμός δακτυλικού
εξαμέτρου και δακτυλικού πενταμέτρου).

περίπου 475 π.Χ.

ἐνθάδε μο-
ῖραν ἔχων
Ἁλικαρνη-
σσευὺς Ἰδά-
γυγος κεῖ-
ται, Ἀριστο-
κλέος πα-
ῖς, Ἄρεος
θεράπω-
ν

Ο Ιδάγυγος από την Αλικαρνασσό που πέθανε στην

Αμαθούντα ίσως είναι από τους Ίωνες που δέχθηκαν το
κάλεσμα σε βοήθεια που απηύθυνε ο βασιλέας Ονήσιλος
όταν πληροφορήθηκε την άφιξη του Περσικού στόλου στην
Κύπρο προτού πολιορκήσει την Αμαθούντα περί το 498/7
π.Χ.
Η συμμαχία μεταξύ των Ηλείων και των Ηραίων

Το 1813 στην Ολυμπία βρέθηκε αυτή η χάλκινη πινακίδα.

Αλφάβητο της Ἠλιδας.
Η επιγραφή περιέχει την συμμαχία μεταξύ των Ηλείων και των Ηραίων (υπάρχει
πρόβλημα στην ανάγνωση, άλλοι διαβάζουν ΕὐFὰοίοις. Η συμφωνία αυτή
υπογράφηκε τον 6ο αιώνα π.Χ. και θα διαρκούσε για εκατό χρόνια. Η
πινακίδα βρίσκεται σήμερα στο Βρετανικό Μουσείο.

Η συμφωνία των Ηλείων και των Ηραίων: Συμμαχία για εκατό έτη,
η οποία αρχίζει από αυτήν την χρονιά. Και εάν υπάρχει ανάγκη
(δηλ. οι σύμμαχοι απειληθούν) είτε με λόγια είτε με πράξεις θα
αλληλοϋποστηρίζονται σε άλλα ζητήματα και κυρίως στον πόλεμο.
Και εάν δεν στηρίζει ο ένας τον άλλον, αυτοί που θα
αδικοπραγήσουν, θα πληρώσουν τάλαντο αργύρου στον ναό του
Δία στην Ολυμπία για να χρησιμοποιηθεί στην λατρεία του. Και
εάν κάποιος προκαλέσει φθορά σε αυτήν την (επι)γραφή,: είτε
είναι ιδιώτης είτε άρχοντας είτε κοινότητα, θα υπόκειται στο ιερό
πρόστιμο που αναγράφεται εδώ.
Βαθύ κυανό Ροδιακό αλφάβητο
Επίγραμμα χαραγμένο στο αριστερό πόδι του κολοσσιαίου αγάλματος του Ραμσή Β΄ Αμπού
Σιμπέλ, Νουβία, στην αριστερή όχθη του Νείλου. Ραμσής ο Μέγας: 3ος φαραώ της 9ης Δυναστείας,
μεγαλύτερη ακμή Αιγύπτου, γεν. περ. 1303, απεβ. Ιούλ. ή Αύγ. 1213, περίοδος βασιλείας: 1279–1213 π.Χ.

Όταν ο βασιλιάς Ψαμάτιχος ήρθε στην

Ελεφαντίνη, αυτοί που έπλευσαν με τον
Ψαμμάτιχο τον γιο του Θεοκλή έγραψαν αυτά,
και ήρθαν ανεβαίνοντας τον Κέρκη όσο βέβαια
το επέτρεπε το ποτάμι. Και ο Ποτασιμτος ηγείτο
των αλλογλώσσων και τους Αιγυπτίους ο Άμασις.
Ο Άρχων ο γιος του Αμοιβίχου μ’έγραψε και ο
Ιωνική διάλεκτος. τοί = άρθρο, ονομαστική πληθ. του ὁ και ὅς = οοἱ,
Πέλεκος οἵ του
γιος [θηλ. ταί = αἱ, αἵ] και επική
Ουδάμου.
χρήση (συχνά στον Όμηρο, όπου όμως είναι πάντα δεικτικής σημασίας), ενώ στην Δωρική διάλεκτο
απλώς ως άρθρο.
υἷς = Δωρ. επίρρημα, ἕως, ἄχρι.

Πρόκειται για τον Ψαμμήτιχο Β’ και όχι τον ομώνυμο παππού του, πράγμα που επιβεβαιώνεται από
την ανακάλυψη της σαρκοφάγου του Ποτασιμτου, όπου αναγράφεται ότι ήταν διοικητής των
ξένων μισθοφόρων υπό τον Ψαμμήτιχο Β’ (Α. Wiedemann). Ο Ηρόδοτος μας πληροφορεί ότι η
εκστρατεία του Ψαμμητίχου εναντίον της Αιθιοπίας έγινε προς το τέλος της βασιλείας του.

Μετά την προέλαση των στρατιωτικών μονάδων των Αιγυπτίων και των ξένων στρατιωτών με τον
βασιλιά στην Ελεφαντίνη, κινήθηκαν προς τα νότια μέχρι τον Δεύτερο Καταρράκτη του Νείλου
(Κέρκις, η αιγυπτιακή Κίρτη), και στην επιστροφή τους άφησαν στο Αμπού Σιμπέλ αυτή την
αναφορά του επιτεύγματός τους.
Όταν δημοσιεύται μια νέα επιγραφή ή όταν για μια
ήδη δημοσιευμένη επιγραφή προτείνεται από κάποιον
ερευνητή διαφορετική ανάγνωση του αρχαίου
κειμένου ή διαφορετική ερμηνεία ή χρονολόγηση του
κειμένου, το Supplementum Epigraphicum
Graecum (SEG *) συγκεντρώνει όλες τις σχετικές
πληροφορίες, όμως μόνο για τις ελληνικές επιγραφές
και όχι για τις λατινικές**. Έτσι, εμείς δεν
χρειάζεται να παρακολουθούμε όλη την
βιβλιογραφία, αλλά ανατρέχουμε στα ευρετήρια του
SEG για να βρούμε τα νέα δεδομένα (νέα ευρήματα
και νέες απόψεις/προτάσεις).

*To SEG εκδίδεται σε τόμους από τους ειδικούς επιγραφολόγους

A. Chaniotis, T. Corsten, N. Papazarkadas, E. Stavrianopoulou και
R.A. Tybout
https://referenceworks.brillonline.com/browse/supplementum-
epigraphicum-graecum
** Για τις λατινικές βλ. L’Année épigraphique (Παρίσι), https://
www.jstor.org/journal/anneepig και Πανεπιστήμιο
Τιμητικό ψήφισμα για τον Κορίνθιο
Χαϊδελβέργης https://www.eagle-network.eu/eagle-project/ Σώταιρο
collections/epigraphic-database-heidelberg/

Supplementum Epigraphicum Graecum

Νέα ανάγνωση του κειμένου

Η «Μεγάλη Επιγραφή» ή «Δωδεκάδελτος» της Γόρτυνας
https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%95%CF%80%CE%B9%CE%B3%CF%81%CE%B1%CF%86%CE%AE_%CF%84%CE%B7%CF%82_%CE%93%CF
%8C%CF%81%CF%84%CF%85%CE%BD%CE%B1%CF%82#/media/%CE%91%CF%81%CF%87%CE%B5%CE%AF%CE
%BF:Law_Code_of_Gortyn.PNG
Χρονολόγηση Περιεχόμενο
Κατηγορίες επιγραφών

Αναθηματικές
 Αναθηματικές επιγραφές
Επιγραφές που δηλώνουν την ανάθεση ενός αντικειμένου (οποιουδήποτε αντικειμένου) στη θεότητα. Οι αρχαίοι Έλληνες ανέθεταν στους θεούς τους το
καθετί: ένα κτήριο, ένα άγαλμα, ένα αγγείο, μια ασπίδα, ένα κράνος, ένα μαχαίρι, ένα ύφασμα, μια καρφίτσα, ειδώλια, μέλη του ανθρωπίνου σώματος σε
κάθε ύλη και πλήθος άλλα αντικείμενα.
Η ανάθεση γινόταν ή για να ευχαριστήσουν τον θεό που τους βοήθησε σε μια δύσκολη στιγμή ή για να τον παρακαλέσουν να τους παρασταθεί στο μέλλον.

Ο συνηθισμένος απλός τύπος αναθηματικής επιγραφής είναι αυτός που φέρει το όνομα του αναθέτη και το όνομα του θεού στον οποίο γίνεται η ανάθεση.

Δεν είναι σπάνιες οι περιπτώσεις στις οποίες αναφέρεται μονάχα το όνομα της θεότητας στην γενική, π.χ. Ζηνός Ὀλυμπίου, Ἀφροδίτης κλπ. ή σε δοτική ἀπαρχή
τἀθαναίαι ή και απλώς σε ονομαστική Ζεύς Ὀλύμπιος.
Άλλοτε παραλείπεται το όνομα της θεότητας και αναγράφεται μόνο το όνομα του αναθέτη.

Νίκη των Αθηναίων στην Σφακτηρία (Πύλος) το 425

π.Χ.
Αναθηματικές επιγραφές
Α. πεζές και Β. έμμετρες

Κατά κανόνα σύντομες, όμως υπάρχουν και εξαιρέσεις:

1) Ο περίφημος ύμνος του Ισύλλου στο Ασκληπιείο της Επιδαύρου:

https://inscriptions.packhum.org/text/28559?hs=78-86%2C666-674%2C1901-1909%2C4830
-4838
2) Ο ύμνος του Αριστονόου στους Δελφούς:
https://inscriptions.packhum.org/text/239489?hs=124-136
3) Οι δύο ύμνοι που είναι γραμμένοι στον νότιο τοίχο του θησαυρού των Αθηναίων στους
Δελφούς, που ανάμεσα στους στίχους του κειμένου είναι χαραγμένα και τα σημεία της
παρασημαντικής τους (νότες).
4) Η αστρονομική επιγραφή της Ρόδου
5) Το Πάριο Χρονικό
Η αστρονομική επιγραφή της Ρόδου

(α΄ τμήμα με την αρχή του κειμένου)


Στ. 3-4: ἀφ’ οὗ Κέκροψ Ἀθηνῶν ἐβασίλευσε και ὶ ἡ χώρα Κεκροπία
ἐκλήθη, τοὶ πρότερον καλου-
μένη Ἀκτικηὶ ἀποὶ Ἀκταίου τοῦ αὐτόχθονος, ἔτη ΧΗΗΗΔΠΙΙΙ.
Στ. 111-113: ἀφ’ οὗ Ἀντίγονος εἰς τηὶν Ἀσίαν διέβη και ὶ Ἀλέξανδρος εἰς
Μέμφιν ἐτέθη… και ὶ Ἀριστοτέλης ὁ σοφιστηὶς ἐτελεύτη-
σεν, ἔτη …., βιουὶς ἔτη …, ἄρχοντος Ἀθήνησι Ἀρχίππου
Το Πάριο Χρονικό είναι ένα χρονογραφικό κείμενο που εξιστορεί γεγονότα και χρονολογίες του ελληνικού
κόσμου από το 1581 π.Χ. μέχρι το 264 π.Χ. Ονομάστηκε έτσι επειδή βρέθηκε στην Πάρο. Είναι το
παλαιότερο παράδειγμα χρονογραφικού εγγράφου και είναι πολύτιμο από πολλές απόψεις. Δεν είναι απλώς
αρχείο-ντοκουμέντο με χρονολογικά τεκμήρια της ελληνικής ιστορίας. Είναι αποτέλεσμα μιας επιλογής
γεγονότων που έγινε από τον συγγραφέα-δημιουργό του, το όνομα του οποίου χάθηκε δυστυχώς (αναφερόταν
στην αρχή της επιγραφής στ. 1-3). Στο Πάριο Χρονικό δεν διαχωρίζεται ο μύθος από την ιστορία. Δεν
αναφέρει βέβαια μόνο μυθολογικά γεγονότα, είναι όμως χαρακτηριστική η έμφαση που δίνει και σε γεγονότα
της λεγόμενης μυθικής Ηρωικής Εποχής. Αποτελεί, επομένως, εξαιρετικά προβληματική ιστορική πηγή,
γι’αυτό και έχει ουσιαστικά παραμεληθεί από την σύγχρονη ιστορική επιστήμη. Ωστόσο, παρά την παράθεση
μυθικών και ιστορικών γεγονότων, το έγγραφο αυτό έχει συμπεριληφθεί στα Fragmenta Historicorum
Graecorum από τον Karl Müller (FHG 1, 533-590) και στο έργο Die Fragmente der Griechischen Historiker
από τον Felix Jacoby (FGrHist 239 · Jacoby 1904). Υπό αυτή την έννοια, είναι ένα πολύ καλό παράδειγμα
έργου αποσπασματικά σωζόμενου, ενός άγνωστου συγγραφέα, του οποίου όμως το έργο δεν έχει διασωθεί
μέσα από μεταγενέστερα κείμενα, αλλά στην αρχική του μορφή. Γι’αυτόν τον λόγο και αποτελεί μέρος του
έργου του Digital Marmor Parium, Digital Fragmenta Historicorum Graecorum (DFHG), το οποίο εκτελείται
από την Έδρα Alexander von Humboldt της Ακαδημίας Ψηφιακών Ανθρωπιστικών Επιστημών στο
Πανεπιστήμιο της Λειψίας. Μπορεί να χρησιμεύσει, ως πρόσθετη πηγή, σε προβλήματα επαλήθευσης, κατά
τον ίδιο τρόπο που η (καθολικά θεωρούμενη ως αναξιόπιστη) Historia Augusta ή οι μεροληπτικοί και συχνά
εμπαθείς βυζαντινοί εκκλησιαστικοί χρονογράφοι του Μεσαίωνα μπορούν να βοηθήσουν στην επαλήθευση
γεγονότων από άλλες πηγές. Έτσι, η αξία του είναι κυρίως βοηθητική, είναι όμως εξαιρετικά χρήσιμο για την
κατανόηση του τρόπου με τον οποίο έβλεπαν οι αρχαίοι την ιστορία των προγόνων τους. Σώζεται
αποσπασματικά σε τρία τμήματα λίθου, το ένα από τα οποία έχει εξαφανιστεί. Τα δύο τα αγόρασε στην
Σμύρνη στις αρχές του 17ου αιώνα ένας Αγγλος κόμης, ο Thomas Howard, και αποτελούν μέρος της συλλογής
του μουσείου Ashmolean της Οξφόρδης, ενώ το τρίτο τμήμα, που προέρχεται από το κατώτερο μέρος του
μνημείου και φέρει το τελευταίο απόσπασμα του κειμένου, βρέθηκε στην Πάρο το 1897 και εκτίθεται σήμερα
στο τοπικό μουσείο. Το κείμενο και από τα τρία αυτά τμήματα έχει διασωθεί.
Τα γεγονότα παρατίθενται με την εξής μορφή:
ἀφ’οὗ (Από όταν) / περιγραφή γεγονότος / έτη ΧΧΧΧΧ (πέρασαν ΧΧΧΧΧ έτη) ἄρχοντος
Ἀθήνησι ΟΝΟΜΑ (όταν άρχοντας των Αθηνών ήταν ο ....)
 Συνηθισμένη είναι η έκφραση ἱερός και το όνομα της θεότητας σε γενική:

Πολλές φορές προστίθεται η έκφραση ἀπαρχήν, δεκάτην. Ακόμα η έκφραση εὐξάμενος ή εὐχήν ή κατ’ εὐχήν. Επίσης οι εκφράσεις κατά πρόσταγμα ή
κατ’ἐπισταγήν.
Μικρή βάση αγάλματος από λευκό μάρμαρο, με δίγραφη επιγραφή σε ελληνική αλφαβητική και σε κυπριακή συλλαβική γραφή.

Βρέθηκε το 1895 στο Κούριον της Κύπρου, στον ναό της Δήμητρος και Κόρης. 4 ος αι. π.Χ.
(Βρετανικό Μουσείο)

Και οι δύο επιγραφές είναι πανομοιότυπες: αναθηματικές στην Δήμητρα και στην Κόρη από τον Ελλόοικο, γιο του Ποτείσιος.
Πρόκειται για ένα από τα πρωιμότερα παραδείγματα παράλληλης χρήσης ελληνικής αλφαβητικής και συλλαβικής γραφής στην Κύπρο.
«Απόλλων του Μαντίκλου» ή «Απόλλων της Βοστώνης»

Η επιγραφή είναι χαραγμένη στους μηρούς ενός χάλκινου αγαλματίου (τέλη 8 ου ή αρχές 7ου
αι.π.Χ., περίπου 670; ) από τις Θήβες (σήμερα Βοστώνη), σε βοιωτικό αλφάβητο.
Μας δίνει με το σύντομο επίγραμμα όλα τα στοιχεία του αναθήματος: τον αναθέτη, την
θεότητα, την αιτία της ανάθεσης και την παράκληση του ανθρώπου που το πρόσφερε να
βρει την πληρωμή του από τον θεό.

ἑκαβόλος: δωρικός τύπος του ἑκηβόλος, ετυμολ. «ἑκὰς βάλλειν»: ο από μακριά βάλλων,
μακροβόλος, εύστοχος.
τύ: δωρικός τύπος του σύ, προσωπ. αντωνυμία β΄ προσώπου
Δήλος: άγαλμα της Νικάνδρης με αναθηματική επιγραφή στην Άρτεμη.

Το αναθηματικό επίγραμμα αποτελείται από τρία εξάμετρα (το δεύτερο ανώμαλο) επικού χαρακτήρα και
είναι κάθετα γραμμένο με κατεύθυνση βουστροφηδόν στο πλευρό του αγάλματος που πήρε το όνομά του
από την αναθέτρια (μέσα 7ου αι.π.Χ.).

Ιωνικό αλφάβητο της Νάξου: το άγαλμα ανήκει στην περίοδο κυριαρχίας της Νάξου επί της Δήλου, γι’ αυτό
η Νικάνδρη θεωρείται ότι ήταν ευγενής της Νάξου που πρόσφερε στην Αρτέμιδα της Δήλου αυτό το
ανάθημα, ίσως επ’ ευκαιρία των γάμων της.
Επιγραφή διατυπωμένη με τον τρόπο του «λαλούντος αντικιμένου».
Χαρακτηριστική είναι η προβολή του προσώπου της Νικάνδρας, με την αναγραφή των οικογενειακών της
τίτλων και την προσθήκη «ἔξοχος ἄλλων».
Αναθηματικό επίγραμμα χαραγμένο με αργεία γράμματα επάνω σ’ έναν μικρό χάλκινο αρύβαλλο (τέλος 7 ου ή μέσα του 6ου αι. π.Χ.), ίσως από την Σπάρτη.
Δωρική διάλεκτος. Διατύπωση με τον τρόπο του λαλούντος αντικειμένου. ἄγαλμα: σημασία «ανάθημα».
Χαλκοδάμανς = αρχαϊκός τύπος του ονόματος Χαλκοδάμας = ο δαμάζων τον χαλκό, ίσως ο δημιουργός είναι και ο αναθέτης.
Οι Διόσκουροι λατρεύονταν ευρέως στην Πελοπόννησο.
ο Ποδαλείριος (< πούς + λείριον (= κρίνος, νάρκισσος), «αυτός που έχει
ευαίσθητα ή ωραία πόδια», ήταν γιος του Ασκληπιού και αδερφός του Μαχάονα.

Ήταν γνωστός γιατρός από την Τρίκκη της Θεσσαλίας, προστάτης της
«ἐπιμελουμένης ταὶ ἐσωτερικαὶ νοσήματα» Ιατρικής, δηλαδή της σημερινής
Παθολογίας. Αντιθέτως, ο Μαχάων ήταν προστάτης της Χειρουργικής.

Σύμφωνα με τον μύθο, τα δυο αδέλφια συμμετείχαν στον Τρωικό πόλεμο και
προσέφεραν πολλές υπηρεσίες στους Αχαιούς περιποιούμενοι τους ασθενείς και
τραυματίες.

Άγαλμα Ποδαλειρίου
Μουσείο Δίου
Τμήμα γλυπτού με συμφυή βάση
ανάθημα στον Ασκληπιό και στην Υγεία (1ος αι. μ.Χ.)
Αθήνα, Επιγραφικό Μουσείο
Ανάθημα του Πεισιστράτου, γιου του Ιππία και εγγονού του τυράννου Πεισιστράτου
(αναθηματικό επίγραμμα στον Πύθιο Απόλλωνα)

Ο Θουκυδίδης παραθέτει το κείμενο του επιγράμματος:

Θουκυδίδης 6.54.7: καὶ ἄλλοι τε αὐτῶν ἦρξαν τὴν ἐνιαύσιον Ἀθηναίοις ἀρχὴν καὶ Πεισίστρατος ὁ Ἱππίου τοῦ τυραννεύσαντος υἱός, τοῦ πάππου ἔχων
τοὔνομα, ὃς τῶν δώδεκα θεῶν βωμοὶν τοὶν ἐν τῇ ἀγορᾷ ἄρχων ἀνέθηκε και ὶ τοὶν τοῦ Ἀπόλλωνος ἐν Πυθίου. και ὶ τῷ μεὶν ἐν τῇ ἀγορᾷ προσοικοδομήσας ὕστερον ὁ
δῆμος Ἀθηναίων μεῖζον μῆκος τοῦ βωμοῦ ἠφάνισε τοὐπίγραμμα· τοῦ δ᾽ ἐν Πυθίου ἔτι και ὶ νῦν δῆλόν ἐστιν ἀμυδροῖς γράμμασι λέγον τάδε·

μνῆμα τόδ᾽ ἧς ἀρχῆς Πεισίστρατος Ἱππίου υἱός

θῆκεν Ἀπόλλωνος Πυθίου ἐν τεμένει.

Στις ανασκαφές ανακαλύφθηκε το μνημείο με το επίγραμμα:

IG I³ 948 (520-511 π.Χ. περίπου):

μνεεμα τόδε ℎεες ἀρχεες Πεισίστ τ[ρατος ℎιππίο ℎ]υιοὶς

θεεκεν Ἀπόλλονος Πυθ[ί]ο ἐν τεμένει τ.
 Αττική: διάλεκτος αττική· αλφάβητο ανατολικού τύπου (ανοιχτό κυανό)

Ε για δήλωση ε, η
O για δήλωση ο, ω, ου
Η για δήλωση δασύτητας
L για δήλωση λ
Ꝋ για δήλωση θ
+ για δήλωση χ (σε σχήμα σταυρού)
για δήλωση σ (τρισκελής μορφή)
 Δίδυμα, Μίλητος, ιερό Απόλλωνος Διδυμαίου

Βρέθηκε στην ιερά οδό που οδηγούσε από την Μίλητο στο ιερό του Διδυμαίου Απόλλωνος
στα Δίδυμα, που ανήκε στην Μίλητο. Ιερείς εκεί ήταν μέλη της αριστοκρατικής οικογένειας
των Βραγχιδών. Κατά μήκος της οδού ήταν στημένα αναθήματα.
Πιθανώς γίνεται αναφορά στον Ιστιαίο, τύραννο της Μιλήτου και σύμβουλο του Μεγάλου
Βασιλέα Δαρείου Α΄ (522-486 π.Χ.) [βλ. Ηρόδοτο].

Επιγραφή βουστροφηδόν.
Ο λίθος είναι αποκρουσμένος στα αριστερά.
απόγραφο αλφάβητο σκούρο (ή βαθύ) κυανό/μπλε» ή «ανατολικό», με χαρακτηριστικά
γράμματα το Ω και το Σ.
Χάλκινο κράνος του Ιέρωνα, τυράννου των Και δεύτερο χάλκινο ετρουσκικό κράνος ανάθημα του Ιέρωνα
Συρακουσών, αφιερωμένο στο ιερό της Ολυμπίας, το βρέθηκε στο ιερό της Ολυμπίας. Φέρει την ίδια αναθηματική
οποίο φέρει αναθηματική επιγραφή (474 π.Χ. περίπου) επιγραφή Η μόνη διαφορά βρίσκεται στον στίχο 3. (474 π.Χ.
[Αρχαιολογικό Μουσείο Ολυμπίας]. περίπου) [Βρετανικό Μουσείο].
Στους Δελφούς, στην κορυφή της Ιεράς Οδού, πολύ κοντά στον Ομφαλό και στον Τρίποδα της μάχης των
Πλαταιών, επάνω σε μνημειακό βάθρο υπήρχαν δύο βάσεις όπου ήταν στημένοι τρίποδες (διατηρούνται
τα ίχνη στερέωσής τους). Η μία βάση διατηρεί ακέραια την επιγραφή που επιτρέπει να αναγνωρίσουμε
το ανάθημα του τυράννου των Συρακουσών Γέλωνος μετά την νίκη του στην μάχη της Ιμέρας το
479 π.Χ., την οποία περιγράφει ο Διόδωρος ο Σικελιώτης και ο Αθήναιος.

Η επιγραφή είναι γραμμένη σε Ιωνική διάλεκτο με το

αλφάβητο των Συρακουσών.

Οι τύραννοι των Συρακουσών Ιέρων και Γέλων ανέθεσαν

τρίποδες στο ιερό του Απόλλωνα ύστερα από την νικηφόρα
μάχη της Ιμέρας στη Σικελία ανάμεσα στους Έλληνες
των Συρακουσών και του Ακράγαντα από τη μία πλευρά
και τους Καρχηδόνιους από την άλλη. Η νίκη των
Ελλήνων σήμανε τον τερματισμό των επιθετικών
προσπαθειών των Καρχηδονίων στη Σικελία για αρκετά
χρόνια.
 Λυσίας ἀνέθεκεν Ἀθεναίαι

ἀπαρχέν. Εὐάρχις ἀνέθεκεν

δεκάτεν Ἀθεναίαι.

Περ. 510-500 π.Χ.

Ο Λυσίας ανέθεσε στην Αθηνά τους

πρώτους καρπούς (ἀπαρχή). Ο
Ευάρχις ανέθεσε στην Αθηνά το ένα
δέκατο (1/10 των εσόδων του).
Μια επιγραφή μπορεί να περιέχει στοιχεία
που εμπλουτίζουν τις γνώσεις μας για
πολλούς διαφορετικούς τομείς της
αρχαιογνωστικής επιστήμης.

Ο γιος του Δεινοκράτη, ο Διονυσόδωρος από την Σικυώνα, με έστησε εμένα, τον φίλοινο Σκίρτο, προς τιμήν σου, γιε της Θυώνης (=Διόνυσε), και προς
τιμήν του βασιλέως Αττάλου – το έργο είναι του Θοινία, το θέμα όμως προτάθηκε από τον Πρατίνα – Ας είναι και οι δύο ευμενείς σε αυτόν που με
αφιέρωσε.

Αναθηματικό επίγραμμα από την Πέργαμο (γύρω στο 220 π.Χ.). Χαράχθηκε στην βάση ενός αγάλματος (που δεν σώζεται), που
απεικόνιζε έναν σάτυρο (τον Σκίρτο) που χόρευε. Συντάχθηκε σε φαλαίκειους και χρησιμοποιεί την δωρική διάλεκτο.
Το επίγραμμα φανερώνει πολύτιμα στοιχεία για την πνευματική ζωή στην Πέργαμο του 3 ου αι. π.Χ., όπως και για την λατρεία του Διονύσου
στην πόλη. Ο Διονυσόδωρος είναι γνωστός ως επικεφαλής του στόλου του βασιλέα του Περγάμου Αττάλου Α΄, που είναι ένας από τους
αποδέκτες της ανάθεσης. Η καλή σχέση μεταξύ τους έχει πολιτική σημασία. Ο Πρατίνας (πρβλ. στ. 5) θεωρείται παραδοσιακά «ευρετής»
του σατυρικού δράματος. Ο γλύπτης Θοινίας από την Σικυώνα είναι γνωστός και από άλλες πηγές (καλλιτεχνική επιγραφή).
Κατηγορίες επιγραφών

Επιτύμβιες
Επιτύμβιες επιγραφές
Α. πεζές. Β. έμμετρες
Α. πεζές
Αρχαϊκοί & κλασικοί χρόνοι
- Όνομα νεκρού στην ονομαστική: π.χ. Τιμαρέτη (Αττική), Βλέπυς (Θήρα).
- Όνομα νεκρού στην γενική: Ἀριστονίκο Ἀριστίονος
- σπανιότερα όνομα νεκρού στην δοτική, συνηθισμένο στην Βοιωτία, Φωκίδα:
ἐπὶ Φίλαι.ἐπὶ Διονυσίωι (Ελάτεια Φωκίδος 3ος αι. π.Χ.)
στην συγκεκριμένη επιγραφή ακολουθεί επιτύμβιο επίγραμμα:

Όνομα + πατρώνυμο:

Γυναίκες: Προσδιορίζονται με το γυνή ή θυγάτηρ:

Σώζουσα ἐκ Παιονιδῶν Διέους γυνή. (Αττική, 1ος/2ος αι. μ.Χ.).

Ή αναφέρονται και το πατρώνυμο και

το όνομα του συζύγου:

Κατηγορία
«ομιλούντων
μνημείων»:
Άβδηρα, αρχές 5ου αι.
π.Χ.
Παραδείγματα επιτυμβίων στηλών με το όνομα του νεκρού σε γενική. Από τα Άβδηρα:
 αρχαία Ζώνη, περαία Σαμοθράκης Μέσα 4ου
αι. π.Χ.
Γενική –ος (-ους)
Βάση επιτύμβιας στήλης από τον αρχαίο οικισμό στο
Καλαμπάκι Δράμας
(4ος αι. π.Χ.)
Γνώμη Βίθυος γυνή.
γάμος Ελληνίδας με Θράκα

Φίλιπποι
(4ος αι. π.Χ.)

Ειδομένη (Σκόπια) 2ος αι. π.Χ. Ἀκέστωρ

Ἀναξάνδρου
τῆι μητρί
ποθεινός.
 Στους ξένους προστίθεται το εθνικό:
π.χ.
Ζώπυρος Σερίφιος
Ο Ζώπυρος από την Σέριφο απεβίωσε στην
Αθήνα.

Ο Απολλωνίδης από την

Ρόδο πέθανε στην Αθήνα.

Φίλιπποι (4ος αι. π.Χ.)

Δημητρία
Διονυσίωυ
[Ἡ]ρακλεο͂ τις.

Η Ιππόκλεα από την Ημαθία πέθανε στην Θάσο (Ημαθία =

Οισύμη, σημ. Νέα Πέραμος Καβάλας, μετωνομάσθηκε σε Ημαθία
Φίλιπποι (2ος αι. π.Χ.)
από τον Φίλιππο Β΄). Φίλων
Φερενείκου
Γογνεύς.
Φίλων από τους Γόννους
(σύνορα Μακεδονίας-Θεσσαλίας)
Επιτύμβιες επιγραφές
Αθήνα
Οι Αθηναίοι εκτός από το πατρώνυμο προσθέτουν και το δημοτικό:

Το δημοτικό γίνεται υποχρεωτικό ύστερα από το 403 π.Χ. (επί άρχοντος Ευκλείδου), ώστε, όταν μια
επιγραφή που χρονολογείται ύστερα από αυτήν την εποχή φέρει μόνο το όνομα και το πατρώνυμο,
σημαίνει ότι ο νεκρός είναι μέτοικος, π.χ.:

Μακεδονία: Πέλλα (4ος/3ος αι. π.Χ.) απόγραφο

Φίλιπποι (2ος αι. π.Χ.)

Ελληνιστικοί χρόνοι
Συνηθισμένος τύπος είναι ο χαιρετισμός του νεκρού από τον περαστικό που
διαβάζει το κείμενο της επιγραφής και συνδιαλέγεται με τον νεκρό (όνομα
του νεκρού μπαίνει ενίοτε στην κλητική).

Λαοδάμεια Μάμου
ἡρώισσα χαῖρε.

ἥρως = αφηρωισμός
του νεκρού

γάμος Ελληνίδας
με γηγενή Θράκα
Ρωμαϊκοί χρόνοι
Δεν είναι σπάνια η αναγραφή του ονόματος του συγγενούς που έφτιαξε τον τάφο και η προσθήκη της φράσης μνείας χάριν ή μνήμης χάριν:

Βέροια, 2ος-3ο αι. μ.Χ.


Πέλλα.
Δίγλωσση επιτύμβια επιγραφή.
Πιθανώς 1ος αι. π.Χ.
Athenodorus · Leontus · f(ilius)
Heracleotes · ex · Italia · salve.
Ἀθηνόδωρος Λέοντος
Ἡρακλεώτης τῶν
ἐξ Ἰταλίας vac. χαῖρε.
Επιτύμβια επιγραφή (ρωμαϊκοί
αυτοκρατορικοί χρόνοι)

Ἀπουλήιος
Σεκοῦνδος
Ἀπουληίῳ
Ἀγαθημέρῳ
τῷ υἰῷ ζήσαντι
ἔτη ημ΄.

Ο Απουλήιος Σεκούνδος για τον γιο του

Απουλήιο Αγαθήμερο που έζησε 48 έτη.

Συμπιλήματα (ή συμπλέγματα)
γραμμάτων:
Στ. 2: ΚΟ, Στ. 4: ΜΕ, Στ. 5: ΗΣ.
Επιτύμβιες επιγραφές

Β. έμμετρες Για την αρχαία ελληνική μετρική βλ.

Δ. Λυπουρλής, Αρχαία ελληνική μετρική - upatras eclasseclass.upatras.gr › document › file.php › LIT1896
Επίγραμμα Θερμοπυλών:
Ηρόδοτος 7.228:

Ὦ ξεῖν᾽, ἀγγέλλειν Λακεδαιμονίοις ὅτι τῇδε

κείμεθα, τοῖς κείνων ῥήμασι πειθόμενοι.
Κύπρος, Αμαθούς
Ανακαλύφθηκε το 1894 (σήμερα στο Βρετανικό Μουσείο).
Ιωνικό αλφάβητο.
Έμμετρη: ελεγειακό δίστιχο (= συνδυασμός δακτυλικού εξαμέτρου και δακτυλικού
πενταμέτρου).

περίπου 475 π.Χ.

ἐνθάδε μο-
ῖραν ἔχων
Ἁλικαρνη-
σσεὺς Ἰδά-
γυγος κεῖ-
ται, Ἀριστο-
κλέος πα-
ῖς, Ἄρεος
θεράπω-
ν

Ο Ιδάγυγος από την Αλικαρνασσό που πέθανε στην Αμαθούντα ίσως είναι από τους
Ίωνες που δέχθηκαν το κάλεσμα σε βοήθεια που απηύθυνε ο βασιλέας Ονήσιλος όταν
πληροφορήθηκε την άφιξη του Περσικού στόλου στην Κύπρο προτού πολιορκήσει την
Αμαθούντα περί το 498/7 π.Χ.
Χρονολόγηση επιγραφών https://www.atticinscriptions.com/inscription/IGII2/6217

Η περίφημη επιτύμβια στήλη του Δεξίλεω

Σπάνια δίνει το ίδιο το κείμενο χρονικές ενδείξεις, όπως είναι εδώ οι επώνυμοι
άρχοντες των ετών γέννησης και θανάτου του νεκρού Δεξίλεω. Σπάνια δίνουν οι
επιγραφές στοιχεία που μπορούν να σχετιστούν με χρονολογημένα ιστορικά γεγονότα,
όπως συμβαίνει εδώ με την έμμεση αναφορά στον Κορινθιακό πόλεμο (394 π.Χ.).

Ωστόσο, χρήσιμα στοιχεία για την χρονολόγηση μιας επιγραφής προσφέρουν α) το

ίδιο το μνημείο (όπως εδώ το ανάγλυφο) και β) η ίδια η επιγραφή: η γλώσσα του
κειμένου, δηλ. οι τυπικές εκφράσεις, οι γραμματικοί τύποι (π.χ. εδώ η κατάληξη της
γενικής –ο αντί –ου: Λυσανίο, Τεισάνδρο, Εὐβολίδο), ο τρόπος γραφής (π.χ. εδώ η
δοτική με προσγεγραμμένο ιώτα Κορίνθωι) και η μορφή/το σχήμα των γραμμάτων, το
οποίο είναι πολύ χρήσιμο στοιχείο χρονολόγησης αλλά απαιτεί μεγάλη πείρα και
ακριβή γνώση πολλών επιγραφών της ίδιας περιοχής ώστε να είναι έγκυρη η
σύγκριση των γραμμάτων.
Κατηγορίες επιγραφών

- ψηφίσματα

- απολογισμοί
Ψηφίσματα

Ψήφισμα, στην δωρική διάλεκτο ψάφισμα. Ψηφίζειν, ψήφος = πετραδάκι.

ψήφισμα (συλλογική απόφαση) = δόγμα (δοκεῖν = φαίνεται σωστό) = ἇδος (ἁνδάνειν = είναι καλό,
αρεστό).
Αττικά ψηφίσματα: Η Αθηναϊκή δημοκρατία (πολίτευμα) αντικατοπτρίζεται στα κείμενα των
ψηφισμάτων.
Οι μεταρρυθμίσεις του Κλεισθένη (508/7 π.Χ.).
Αττικές φυλές: πριν από τις μεταρρυθμίσεις, 4 (ιωνικές) φυλές παλαιών αριστοκρατικών γενών:
Γελέοντες, Ὅπλητες, Αἰγικορεῖς, Ἀργαδεῖς.
Μετά από τις μεταρρυθμίσεις, 10 φυλές (επίσημη σειρά): 1) Ἐρεχθηίς, 2) Αἰγηίς, 3) Πανδιονίς,
4) Λεωντίς, 5) Ἀκαμαντίς,
6) Οἰνηίς, 7) Κεκροπίς, 8) Ἱπποθωντίς, 9) Αἰαντίς, 10) Ἀντιοχίς.
Το 307/6 π.Χ. προστέθηκαν επικεφαλής Ἀντιγονίς και Δημητριάς προς τιμήν του Αντιγόνου
Μονοφθάλμου και του Δημητρίου Πολιορκητή, αλλά καταργήθηκαν το 201 π.Χ. εξαιτίας της έχθρας
εναντίον του Φιλίππου Ε΄. Ίσως το 224/3 π.Χ. παρεμβλήθηκε (μεταξύ 4 ης και 5ης φυλής) η Πτολεμαΐς
προς τιμήν του Πτολεμαίου Γ’ Ευεργέτη, ενώ το 200 π.Χ. προστέθηκε στο τέλος η Ἀτταλίς προς τιμήν
του Αττάλου Α΄. Το 126/7 μ.Χ. παρεμβλήθηκε (μεταξύ 5ης και 6ης φυλής) η Ἀδριανίς προς τιμήν του
Αδριανού.
Αττικοί δήμοι (139 έως 142): κάθε φυλή περιλάμβανε τρεις τριττύες (μία από κάθε γεωγραφική
περιφέρεια: μία από το ἄστυ, μία από την παραλίαν και μία την μεσόγειον) και η κάθε τριττύς ήταν
διαιρεμένη σε έναν αριθμό από δήμους = εδαφικούς οργανισμούς, ενότητες (πρβλ. σημ. κοινότητες).
Ο πολίτης είχε δημοτικό: π.χ. Θουκυδίδης Ὀλόρου Ἁλιμούσιος.
Αξιωματούχοι = ἐννέα ἄρχοντες: ἄρχων (ἐπώνυμος), βασιλεύς (ιερά), πολέμαρχος (στρατός) και 6
Δημοσιοποίηση νόμων
Έκθεση σε κοινή θέα

Αθήνα: άξονες και κύρβεις

(νομοθεσία Σόλωνος)
Δημοσίευση νόμων σε άξονες
Παράδειγμα δημοσιοποίησης ψηφίσματος του Αθην. Δήμου: Πολύ επιμελημένη χάραξη με γραφή στοιχηδόν (IG I³ 4, 485/4 π.Χ.)

https://www.atticinscriptions.com/inscription/IGI3/4
Το αρχαιότερο γνωστό αττικό ψήφισμα (508-500 ή 485-480 π.Χ.) αφορά σε Αθηναίους στους οποίους με το παρόν ψήφισμα
παραχωρήθηκε το δικαίωμα να εγκατασταθούν στην Σαλαμίνα, ίσως ως κληρούχοι. Το ψήφισμα προβλέπει ότι αυτοί πρέπει να
συστρατευθούν με την Αθήνα σε μια πολεμική σύρραξη εξασφαλίζοντας μόνοι τους τον οπλισμό τους. Επιπλέον πρέπει να
πληρώνουν τέλη και έχουν τον δικό τους άρχοντα. Η ταυτότητα και το νομικό/πολιτικό καθεστώς του πληθυσμού της Σαλαμίνας
αποτελούν αντικείμενο συζήτησης μεταξύ των ερευνητών. Είναι πιθανόν ότι πρόκειται για Αθηναίους που προτού
εγκατασταθούν στην Σαλαμίνα (που ήταν αττικό έδαφος) ήταν αναγκασμένοι να μη ζουν στην Αττική, ίσως ήταν δηλαδή
εξόριστοι ή άτιμοι (στερημένοι των πολιτικών τους δικαιωμάτων). Τους επιτράπηκε όμως να εγκατασταθούν στο νησί για να
πολεμήσουν στο πλευρό των Αθηναίων λόγω έκτακτων συνθηκών: Ίσως πρόκειται για Αθηναίους που λόγω δικαστικών ή
πολιτικών εκκρεμοτήτων ζούσαν εκτός Αττικής και συγκεκριμένα σε νησιά του Βορείου Αιγαίου (π.χ. Λήμνο, Θάσο, Ίμβρο κλπ.)
και σε περιοχές της Θράκης, του Ελλησπόντου και της Μακεδονίας που κατέκτησε ο Δαρείος Α΄ (περί το 510 π.Χ.).
Προκειμένου να σωθούν από τον Περσικό κίνδυνο αλλά και να αποτραπεί το ενδεχόμενο μηδισμού ή έκθεσής τους σε
πολιτικές/οικονομικές πιέσεις των Περσών, ο Αθηναϊκός δήμος αποφασίζει με το παρόν ψήφισμα να τους παραχωρήσει το
δικαίωμα εγκατάστασης στην Σαλαμίνα, χωρίς ωστόσο να είναι νομικά δυνατόν να τους αποκαταστήσει πλήρως στα πολιτικά
τους δικαιώματα (μερική άρση της ατιμίας). Είναι πιθανόν ότι κατά την διάρκεια της ναυμαχίας της Σαλαμίνας (480 π.Χ.) οι εν
λόγω Αθηναίοι της Σαλαμίνας αποβιβάστηκαν στην Ψυττάλεια και πολέμησαν εναντίον των Περσών (Ηρόδοτος Η΄ 95).
https://www.atticinscriptions.com/inscription/IGI3/1-add-p-935
Αθήνα, IG I(3) 110 Αθήνα, IG II(2) 493

408/7 π.Χ. 303/2 π.Χ.

Τραβήξτε την
εικόνα για να
την μεγεθύνετε
και να
εξασκηθείτε
στην ανάγνωση
του λίθου!
IG II² 450 [SEG 25:75] (314/3 π.Χ.)
Ο τύπος των ψηφισμάτων των Δελφών για την χορήγηση προξενίας:

Ο τύπος των ψηφισμάτων της Αιτωλικής Συμπολιτείας για την χορήγηση προξενίας:
Απολογισμοί των λογιστῶν

Στην Αθήνα, ἡ εὔθυνα (γεν. τῆς εὐθύνης, αιτ. τηὶν εὔθυνα. Ρήμα: εὐθύνω) ήταν η
λογοδοσία που ήταν υποχρεωμένος να δίνει στο τέλος της υπηρεσίας του κάθε
δημόσιος λειτουργός ή αξιωματούχος, π.χ. ε ὔθυναι τ ῆς πρεσβείας = λογοδοσία
κάποιου πρεσβευτή απεσταλμένου της πόλης για υπόθεσή της.
εὐθύνας ὀφλεῖν: το να έχει κατηγορηθεί ή καταδικασθεί κανείς για κατάχρηση. Εάν
κάποιος ήθελε να κατηγορήσει για κακή διαχείριση έναν απερχόμενο άρχοντα ή
διοικητή/αξιωματούχο δημοσίων υποθέσεων ή χρημάτων, μπορούσε να φέρει την
υπόθεση ενώπιον των λογιστών του Αθηναϊκού κράτους. Οι λογισταί ήταν ελεγκτές
της οικονομικής διαχείρισης των αξιωματούχων και η νομική ενέργεια ονομαζόταν
εὔθυναι (Ἀριστοτέλους, Ἀθηναίων Πολιτεία). Το σώμα των λογιστῶν αποτελούσαν
30 άνδρες (τον 5ο αιώνα) που επιλέγονταν από την Βουλή με κλήρο. Μειώθηκαν σε
10 τον 4ο αιώνα, ο καθένας τους διέθετε τον δικό του συνήγορον. Στους λογισταὰς
υπέβαλλαν τους λογαριασμούς τους οι άρχοντες κατά την λήξη της αρχής τους. Εάν
κάποιος δεν υπέβαλλε τους λογαριασμούς του εντός 30 ημερών από την λήξη της
θητείας του υπέκειτο σε δίκη ἀλογίου ενώπιον των λογιστῶν.

Η καλύτερα διατηρημένη και σπουδαιότερη σχετική επιγραφή είναι η επιγραφή IG

I3 369 που περιλαμβάνει τον απολογισμό από τους λογισταὶς των δανείων που
είχαν δοθεί με τόκο στην πόλη από τα ιερά (της Αθηνάς [Πολιάδος], της Αθηνάς
Νίκης και των άλλων θεών) κατά τα 11 χρόνια από το 433 έως το 422 π.Χ. Με τα
χρήματα αυτά, που η πόλη έδωσε στους στρατηγούς, χρηματοδοτήθηκαν
εκστρατείες, όπως π.χ. στην Κέρκυρα το 433 π.Χ. Σύμφωνα με τον Θουκυδίδη, ο
Περικλής (το 431 π.Χ.) είχε σημειώσει ότι η πόλη μπορούσε να χρησιμοποιήσει για
τον Πελοποννησιακό πόλεμο τα αποθεματικά «της ακρόπολης», δηλ. του ταμείου
της θεάς Αθηνάς (6.000 τάλαντα!), ενώ άλλα 1.000 τάλαντα φυλάσσονταν έως το
412 π.Χ. για ώρα έκτακτης ανάγκης. Στην επιγραφή δεν καταγράφεται λεπτομερώς
ο σκοπός (δηλ. οι εκστρατείες) τον οποίο εξυπηρετούσε το κάθε δάνειο, αναφέρεται
όμως το έτος κατά την διάρκεια του οποίου δόθηκαν τα δάνεια στους στρατηγούς
και σε ορισμένες περιπτώσεις και η περιοχή δράσης τους (π.χ. Πελοπόννησος).

https://www.atticinscriptions.com/inscription/IGI3/369
 Απολογισμοί των αρμοδίων για τον πολεμικό στόλο της Αθήνας (Guarducci σ. 214-217)
5ος αι.π.Χ.
4ος αι.π.Χ.

https://epigraphy.packhum.org/text/3833?&bookid=5&location=1365

νεώριον = ναυπηγείο, πολεμικός λιμένας,

ναύσταθμος.
από το νεωρός = υπεύθυνος του νεωρίου.
Ετυμολογία: ναῦς (γενική νεώς) + ὤρα (= στ. 19: ταρρός (ή ταρσός) = το πλατύ μέρος των κουπιών //
φροντίδα). σκεύη = εξάρτιση πλοίου, σκεύη ολόκληρη η σειρά των κουπιών μιας πλευράς του πλοίου.
ξύλινα ή κρεμαστά (= κινητά, που
Πειραιάς:
φυλάσσονταντοστην
μεγαλύτερο
Σκευοθήκη νεώριο ήταν της Ζέας (Πασαλιμάνι), το μικρότερο της Μουνιχίας
= μεγάλη
(Τουρκολίμανο-Μικρολίμανο) και του Κανθάρου (ορμίσκος πλησίον Σταθμού μετρό Πειραιώς). Ο
αποθήκη.
Κάνθαρος ήταν και για πολεμικά και για εμπορικά πλοία και διέθετε τα νεώριο υπήρχαν νεώσοικοι για
την φύλαξη 500 πλοίων.
https://epigraphy.packhum.org/text/513?bookid=4&location=1365
 Κατηγορίες επιγραφών

Τιμητικές επιγραφές, επιστολές, οικοδομικές και

οροθετικές επιγραφές

Εκδοτικά σύμβολα
Τιμητική επιγραφή
Ενεπίγραφη ερμαϊκή στήλη με
Πορτραίτο του κοσμητή Σωσικράτους
από την Αθήνα (ρωμαϊκοί χρόνοι)

Αθήνα. Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο

στ. 4: Σωσίστρατον )
) σύμβολο επανάληψης

ενν. Σωσίστρατον Σωσιστράτου

 έκτυπο
Τιμητική επιγραφή
από τους Φιλίππους
(ρωμαϊκοί χρόνοι)

Πρείσκαν Φον-
ντήιαν ὁ ἱερευὺς
τῆς Ἴσιδος
Καλλίνικος Καλλινεί-
κου.
Συμπλήρωση επιγραφών

Η συμπλήρωση των επιγραφών γίνεται με βάση τα παράλληλα, δηλαδή με

την βοήθεια άλλων καλύτερα διατηρημένων επιγραφών, συνήθως της
ίδιας κατηγορίας (π.χ. ψηφίσματα, επιστολές, τιμητικές, επιτύμβιες
επιγραφές κλπ.), που συντάσσονται με παρόμοιο τρόπο ή/και έχουν την
ίδια ή παρόμοια δομή και περιέχουν τις ίδιες ή παρόμοιες τυπικές
εκφράσεις.

Π.χ. το αποσπασματικά σωζόμενο αντίγραφο της επιστολής του βασιλέως

της Μακεδονίας Αντιγόνου Γονατά που προέρχεται από την Απολλωνία
(Μυγδονία, Ν. Θεσσαλονίκης) συμπληρώνεται με την βοήθεια του
καλύτερα διατηρημένου αντιγράφου της ίδιας επιστολής από το ιερό του
Ολυμπίου Διός στο Δίον της Πιερίας.
 Οροθετικές επιγραφές Φίλιπποι
(4ος αι. π.Χ.)

Ὅρος
τῆς ὁ-
δοῦ.

Σταδιοδείκτης (Καλαμπάκι Δράμας)

Αλεξανδρούπολη (Λουτρά) αρχ. Τραϊανούπολις) Τέλη 3ου αι. π.Χ.
 Εκδοτικά σύμβολα

ΠΡΟΣΟΧΗ: Για τα εκδοτικά σύμβολα, βλ. το συνημμένο αρχείο από το βιβλίο του καθηγητή Γιάννη Πίκουλα,
Εισαγωγή στην αρχαία Ελληνική Ιστορία και Αρχαιογνωσία, σελ. 72 κ.εξ.

Στο ίδιο αρχείο, θα βρείτε και βιβλιογραφία χρήσιμη για τις μελλοντικές σας σπουδές και έρευνες.
 tria nomina:

praenomen
gentilicium
cognomen

Γ(άιος) Ἰούλιος
Μητρόδωρος Μαραθ(ώνιος)
 rasura

1. διόρθωση λάθους

2. damnatio memoriae : καταδίκη σε λήθη, «της μνήμης»

https://en.wikipedia.org/wiki/Damnatio_memoriae