Dr. M.

İlhan İLHAK
 ARA SINAV SORU ÇÖZÜMLERİ

1. a) Motoru meydana getiren sabit parçaları kısaca tanımlayınız

b) Eşdeğerlik oranı nedir? Otto motorlar ile dizel motorlar arasında eşdeğerlik
oranı yönünden farklılık var mıdır? Varsa ne olduğunu belirtiniz.
c) İki zamanlı ve dört zamanlı motor ne demektir? İkisi arasındaki 3 farkı yazınız.

a)
1- Motor Bloğu (Silindir Gövdesi): Bir motorun en büyük parçası olup dökme demir yada alüminyumdan imal
edilir. İçerisinde pistonların hareket ettiği silindirler açılmıştır.
2- Silindir Kapağı: Motor bloğunun üzerini kapatan, emme ve egzoz manifoldlarının bağlandığı blok ile aynı
malzemeden yapılan bir parçadır.
3- Silindir (Kapak) Contası: Motor bloğu ile silindir kapağı arasında meydana gelebilecek hava, yağ ve su
sızıntılarını önlemek amacıyla kullanılan sızdırmazlık elemanıdır.
4- Silindirler: Motor bloğu içinde pistonlara yataklık eden dairesel oyuklardır.
5- Karter: Motor bloğunun altında bulunan motorun iç parçalarını dış etkenlerden koruyan ve motora saplamalarla
bağlanmış olan bir muhafazadır. Birçok motorda karter muhafazasının bir kısmı yağ deposunu oluşturur.
6- Külbütör Kapağı: Silindir kapağı üzerinde bulunan sübapların açılıp kapanmasını sağlayan hareketli
mekanizmanın (Külbütör mekanizması) üzerini kapatan bir muhafazadır.
b) Motora giren yakıt kütlesinin motora giren hava kütlesine oranı. Eşdeğerlik oranı olarakta bilinir. ϕ
sembolü ile gösterilir. ϕ= 1/ λ. Fark vardır. Otto motorlar stokiyometrik (ϕ= 1), fakir (ϕ<1) ve zengin
(ϕ>1) eşdeğerlik oranlarında çalışabilirken, dizel motorlar sadece fakir (ϕ<1) eşdeğerlik oranlarında
çalışabilir. Bunun nedeni otto motorların homojen yanmalı, dizel motorların ise heterojen yanmalı
motorlar olmasındandır.
c) Krank milinin her devrinde çevrimin tamamlandığı motorlara 2 zamanlı motorlar, 2 devrinde
çevrimin tamamlandığı motorlara 4 zamanlı motorlar denir. 2 zamanlı motorların egzoz emisyonları 4
zamanlı motorlara göre daha kötüdür. 2 zamanlı motorlar basit ve ucuzdurlar. 2 zamanlı motorlar aynı
hacimdeki 4 zamanlı motorların 2 katı güç üretirler.

2. Otto çevrimine göre çalışan 4 zamanlı, 4 silindirli, su soğutmalı, elektronik ateşlemeli bir motorun strok
hacmi 1796 cm³, sıkıştırma oranı 10, silindir çapı 80,6 mm ve biyel uzunluğu 137 mm dir. 3000 rpm devir
sayısında 15 KMA ateşleme avansı ile çalışan bu motorun; a) Yanma odası hacmini (ölü hacim) b)
Ortalama piston hızını c) Ateşleme anında pistonun ÜÖN’ ya göre konumunu bulunuz.

a)

b)
 c)

3. Dizel çevrimine göre çalışan 4 zamanlı, 3 silindirli, su soğutmalı bir motorun strok hacmi 1028 cm³, sıkıştırma
oranı 22,8 dir. Sıkıştırma başlangıcında silindir içindeki havanın basıncı 0,9 bar, sıcaklığı 50 ⁰C dir. Ön genişleme
oranını α= 3 ve adyabatik üssü k= 1.4 kabul ederek; a) Çevrimin P-V diyagramını çizerek köşe noktalarının P, V, T
değerlerini bulunuz b) Çevrimin ısıl verimini hesaplayınız.
 İÇTEN YANMALI MOTORLARDA İŞ

İçten yanmalı bir motorda iş hareket halindeki pistona etkiyen gaz basıncının oluşturduğu basınç kuvvetinin bir
sonucudur ve motorun her çevriminde üretilir.

dV= dx yolunu kateden pistonun süpürdüğü diferansiyel hacimdir

p = silindir içindeki basınç (kPa)

m= silindir içindeki birim gaz kütlesi (kg)
υ = özgül hacim (m³/kg)
w = özgül iş (kJ/kg)
Dört zamanlı atmosferik bir benzin motorunun indikatör diyagramları. (a) tam yük durumu, (b) kısmi yük
durumu. A alanı sıkıştırma ve genişleme zamanlarını içerir ve brüt indike işi verirken B ve C alanları emme
ve egzoz zamanlarını içerir ve pompalama işini verir. Sağdaki diyagram ise aşırı doldurmalı motora aittir.

P-V diyagramında görüldüğü gibi bir silindirin içindeki basınç çevrim süresi boyunca sürekli değişir. Bu
nedenle hesaplamalarda gerçek çevrimde üretilen işe eşit işi veren ve tüm güç zamanı boyunca pistona etki
ettiği varsayılan ortalama bir basınç değeri kullanılır. Bu basınç değerine ortalama efektif basınç (Pme) adı
verilir.
we = Pme Δυ ; Pme= we / Δυ Δυ = υÜÖN – υAÖN olduğundan,

Pme birim strok hacmi başına yapılan işe eşittir denilebilir ve içten yanmalı motorların tasarım
ve çıktı parametrelerinin karşılaştırılmasında kullanılan önemli bir parametredir.

we = krank milinden alınan gerçek özgül iş (efektif iş)

wi = yanma odasında üretilen özgül iş (indike iş)
ws = sürtünmeler ve parazitik yükler nedeniyle oluşan özgül iş kaybı
ηm = mekanik verim

Mekanik verimin ortalama piston hızı ile değişimi. Düşük

devirlerde ısıl kayıplar yüksek iken yüksek devirlerde mekanik
sürtünmeler ile akışkan sürtünmeleri en büyük enerji kayıplarını
oluşturur. Motor rölantide çalışırken mekanik verimin sıfır yada
sıfıra çok yakın olduğu kabul edilir.
 TORK VE GÜÇ

Tork, moment koluna etkiyen kuvvet olarak tanımlanır ve bir motorun iş yapabilme kabiliyetini
gösterir. Birimi Nm dir.

2π Md = We = Pme VH i

Md = Tork (Nm)
Pme= Ortalama efektif basınç (Pa)
VH = Toplam strok hacmi (m³)
i = Bir devirdeki çevrim sayısı (2 zamanlı motorlarda i=1, 4 zamanlı motorlarda i=1/2

Güç, motorun birim zamanda yaptığı iş olarak tanımlanır ve aşağıdaki formül ile hesap edilir.

P = 2π n Md

P = Güç (watt)
n = devir/s
Güç aynı zamanda piston hızına ve piston üst yüzey alanına bağlı olarak aşağıdaki formül
ile de hesaplanabilir.

Güç kW olarak ölçülür. Ancak güç birimi

olarak Beygir Gücü (BG) de yaygın olarak
kullanılmaktadır
Motorların tork ve güçleri dinamometreler ile ölçülür. Dinamometreler motor krankından aldıkları
gücü çeşitli yöntemlerle absorbe ederek tork ve güç ölçümünü yaparlar. Mekanik, hidrolik ve elektrikli çeşitleri
vardır.

Mekanik dinamometre Hidrolik dinamometre Elektrikli dinamometre

Örnek:
3 litre strok hacmine sahip bir motor dinamometrede test edilmiş ve 3600 d/d’ da 205 Nm tork
değeri ölçülmüştür. Motorun mekanik verimi %85’tir. Hava silindirlere 80 kPa basınç ve 60 ºC
sıcaklığında girdiğine göre;
a) Efektif motor gücünü
b) İndike motor gücünü
c) Ortalama efektif basıncı
d) Sürtünmelere harcanan gücü bulunuz.

a)

b)

c) 2π Md = We = Pme VH i Pme= 2π Md / (VH i) Pme= 2 . 3,14 . 205 / (0,003 . 0,5) = 858,7 kPa

d) Ps = Pi – Pe = 90,9 – 77,3 = 13,6 kW = 18,2 BG